Vetëm matja e audiencës ndan shapin nga sheqeri në tregun televiziv

Nëse nuk matet audienca askujt nuk i shkon mendja të ndryshojë ndonjë gjë. E pse do duhej ta bënin? Nuk kanë asnjë motiv të ndryshojnë…

Tregu televiziv është nga të paktat tregje në Shqipëri, ku bie në sy një garë e mirëfilltë mes operatorëve. Është një garë shumë larg të përsosurës, e deformuar prej ndërhyrjeve në treg, e shpesh pa rregulla (ja, shihni se ç’ka ndodhur me financimin qeveritar të një numri mediash), por është një garë më e mirë sesa në sektorë të tjerë të ekonomisë. Një mjedis i tillë gare do duhej të shoqërohej në mënyrë automatike dhe me rritjen e cilësisë së shërbimeve që ofrohen në këtë treg (kryesisht show dhe informacion), por nuk është domosdoshmërisht kështu. Tregu mediatik është një treg sui generis. Rrjedhimisht, dhe mallrat e shërbimet që ofrohen prej këtij tregu janë gjithashtu sui generis.

Në planin e spektaklit televiziv, cilësia është rritur që ç’ke me të (falë dhe zhvillimeve e aplikimeve teknologjike). Disa ekrane tonat ke qejf t’i shohësh për nga cilësia e figurës, truku regjisorial, luksi, skenografia, dritat e ndriçimi, drejtimi i programeve etj., etj (shihni në “Top Channel”, fjala vjen, “The Voice of Albania” që sapo ka nisur edicionin e dytë të vetin; është një spektakël televiziv shumë i arrirë). Por për sa i takon informacionit, diskutimi bëhet shumë kompleks. Informacioni (këtu po fus dhe programet e tipit talk show) është një shërbim shumë delikat, dhe për ofrimin e këtij shërbimi nuk mjaftojnë investimet, sado të mëdha të jenë. Investimet ndihmojnë, por nuk mjaftojnë.

Në këtë mes ka vend, dhe nevojë, për një debat mes gazetarësh e profesionistësh të fushës që do duhej të synonte shkurajimin e qasjeve propagandistike e partizane (sidomos në fushën e lajmeve), por përtej e përveç këtij debati, që mund të shoqërohet e pasohet me ndërhyrje të natyrës ligjore, ka dhe një mjet tjetër që mund të ndihmojë më shumë. Është fjala për një mjet të natyrës teknike: Matja e audiencës.

Mund të duket paradoksale kjo që thashë, por e gjitha e ka, sipas meje, një logjikë. Matja e audiencës kanalizon e disiplinon fluksin e reklamave, dhe ky fluks nga ana e vet krijon njërating të programeve mbi bazën e shikueshmërisë, e cila është – edhe pse në një numër rastesh pa të drejtë – indikatori më i saktë i suksesit të një programi apo të një televizioni. Kjo është e vërtetë në mënyrë të veçantë në botën e informacionit, apo në fushën e programeve talk show, ku njerëzit supozohet se nuk ta falin qasjen jo korrekte e propagandistike në favor të një partie.

Mirëpo ne as që e kemi një ide mbi shikueshmërinë e edicioneve informative e të debateve televizive që bëhen në Tiranë. Mund të kemi një perceptim të përgjithshëm bazuar te shijet tona individuale, apo tek ajo që shohim të ndodhë përreth, por ky është thjesht një perceptim. E megjithatë, deri më sot ka qenë ky perceptim që ka përcaktuar e dekretuar suksesin në tregun televiziv; është ky perceptim që na thotë se njerëzit ndjekin më shumë lajmet e “Top Channel”-it, “Vizion Plusit”, T”v Klanit”, “News 24”-s, “Ora News”-it, ABC-së, TVSH-së etj., etj.

Nuk është çudi që perceptimi të jetë i saktë, por nuk duhet të harrojmë se në rastin tonë perceptimi i përgjithshëm nuk është thjesht një ndjesi e përgjithshme “e pafajshme”. Këtu hyjnë në lojë dhe operacione të ndryshme që bëhen në lëmin e marketingut e marifete të tjera me imazhin. Fjala vjen, në opinionin që ne kemi për “Opinionin” e Fevziut, duam s’duam ne, ndikon dhe makina e marketingut të “TV Klanit”, që foton e moderatorit e nxjerr në rrugët e Shqipërisë, apo që në përvjetorët e lindjes së këtij programi organizon festa në stil faraonik. Mirëpo, ky fakt nuk është e thënë të jetë audiencë; ai thjesht krijon imazh. Dimë se praktika e teknika të tilla nuk ta ulin audiencën (s’ka pse), por nuk dimë nëse e ngrenë.

Po në ç’masë ndiqet realisht “Opinioni”? Po “Top Story”? Po të tjerët? Po lajmet e këtyre televizioneve? Po Berisha – kur është i ftuar në këto programe – sa ndiqet? Po Rama? Po Topalli? Këtë askush nuk e di. Bëhen sondazhe herë pas here, por të dhënat e tyre janë sporadike (ndërsa sondazhet që bëjnë në rrugë telefonike vetë televizionet mbi shikueshmërinë e programeve që ato prodhojnë e transmetojnë janë një pesë me hiç). E në këto rrethana drejtuesit e programeve e të televizioneve, por dhe të tjerët, d.m.th ne që i ndjekim, politikanët që besojnë në impaktin e tyre, kompanitë e bizneset që i mbajnë me sponsorizime e me paketa publicitare, jetojnë në një botë mirazhesh e sendërgjish.

Duhet matur audienca. Vetëm kjo gjë do na tregojë se sa vlen njëri e sa vlen tjetri. Dhe mbi bazën e kësaj, do të bëhet dhe shpërndarja e fondit të parave që harxhohen për promovimin e mallrave e shërbimeve nga kompanitë e biznesit. Sot mund ta shohësh CEZ-in, Vodafonin, AMC-në, etj, etj, që financojnë televizione e programe TV me një logjikë kamerateske e shkapërdarë që s’ka lidhje me aritmetikën e tregut (janë me qindra bizneset private tonat që do ta kishin bërë të luante mendsh Adam Smithin me mënyrën e si i harxhojnë paratë për të financuar mbeturina mediatike), por këtë gjë e bëjnë në kushtet kur nuk matet audienca e kur nuk dihet me saktësi se sa ndiqet njëri apo tjetri. Por në momentin që kjo gjë dihet, atëherë emri i këtyre kompanive, apo kompanive të tjera, si financuese të programeve që nuk shihen do të bjerë në sy, e do të ketë njerëz që do kërkojnë një shpjegim se pse financohet një edicion lajmesh, të cilin nuk e sheh askush (ngaqë lajmet zgjidhen për të bërë qoka).

Pikërisht mbi këtë bazë do të lindë një konkurrencë e shëndetshme. Programet që s’vlejnë do të mbyllen vetvetiu; programet që vlejnë sadopak do të synojnë të bëhen simpatike në sytë e publikut, dhe një nga rrugët për t’u bërë simpatik në këtë drejtim është të heqësh dorë nga propaganda vulgare në favor të një partie, apo në favor të pushtetit (kjo vlen për edicionet e lajmeve), apo të heqësh dorë nga debatet, që suksesin (kujtojnë se) e garantojnë nga emrat e rëndësishëm të të ftuarve e nga retorika e dhunshme që këta të ftuar i hedhin në fytyrë sho-shoqit.

Mustafa Nano

Nëse nuk matet audienca askujt nuk i shkon mendja të ndryshojë ndonjë gjë. E pse do duhej ta bënin? Nuk kanë asnjë motiv të ndryshojnë.

Fushatat publicitare, kërkohen VIP-a

Reklamimi i produkteve apo shërbimeve me modelë të bukur e të panjohur tashmë nuk mjafton.  Duket se kompanitë kanë gjetur çelësin e suksesit të marketingut: të famshmit !

Ardit Gjebrea që shfaqet në televizor me reklamën e karburant ‘Kastratit’ apo të ‘Birrës Stela’, Enada Hoxha dhe Gerd Vaso që habisin kur i sheh si imazhe të një prej shërbimeve të reja të një prej kompanive celulare në Shqipëri “Vodafone Red” që  pasohet nga këngëtari Pirro Çako dhe moderatori radiofonik e televiziv Blendi Salaj, këngëtarja dhe modelja Afërdita Dreshaj imazh i të kuqes ‘Birra Tirana’, Gentian Zenelaj dhe Julian Deda për marketin “Megatek”… bizneset po përqafojnë gjithnjë e më shumë trendin botëror të të kthyerit në “testimonial” të një brandi personazhe të famshëm, ndoshta shtyrë nga hamendësimi apo edhe studimi serioz i sjelljes konsumatore e njerëzit kanë më shumë gjasa të blejnë produkte apo shërbime  që njerëz të tjerë, njerëz të njohur,  i kanë blerë dhe pëlqyer. Njerëzit i njohin të famshmit, disa prej tyre i adhurojnë dhe do të donin të bënin njësoj si ata, të pinin kafen e preferuar të një personazhi të famshëm, të njëjtën birrë, apo t’u besonin të njëjtës bankë, të mbanin të njëjtën markë rrobash,  etj.

Këngëtarë, aktorë, sportistë dhe shumë të tjerë të famshëm shfaqen në reklama për produkte të ndryshme në të gjithë botën.

Sipas një studimi nga Universitetit i Liverpulit, reklama nga personazhe të njohur të një produkti ushqimor i inkurajon më shumë fëmijët të hanë atë produkt. Duket se kjo është një metodë e të krijuarit vlera, njohje dhe besueshmëri për një brand.

Fenomenit nuk i ka shpëtuar as Shqipëria, ku kompani të ndryshme biznesi zgjedhin personazhe të njohur për të marketuar produktet e tyre.

Kemi parë sopranon e njohur Inva Mula si imazh i Bankës “Societe Generale Albania” bashkë me futbollistin Edvin Murati, apo këngëtaren Vesa Luma dikur imazh i “Digitalb”. Adi Krasta apo Orinda Huta si imazh të “Tring digital” etj. Çiljeta Xhilaga dhe Armina Mevlani në spote shumë të nxehta për “Birrën Tirana”, po ashtu edhe këngëtarja kosovare Leonora Jakupi ka qenë imazh i një firme kafeje, dhe Argjentina Ramosaj tashmë është fytyrë e një prej reklamave të një operatori telefonik në Maqedoni. Së fundi është fushata  e Vodafone që po përdor personazhe të njohur për të reklamuar aplikacionet e tyre më të reja, ndërsa Pirro Çako, Enada dhe Gerd Vaso apo Blendi Salaj shfaqen në reklama të ndryshme. Edhe aktorët e humorit Jul Deda dhe Gent Zenelaj e bëjnë ‘Megatek’-un ndoshta zgjedhje të fansave të tyre e po ashtu këngëtari Ardit Gjebrea e marketon si birrën  e preferuar “Birrën Stela”, ndërsa fansat e modeles Afërdita Dreshaj nuk mund t’i rezistojnë shprehjes së saj “e kuqe pa turp”, kur reklamon kuqalashen e ‘Birrës Tirana’…

Fakti që të famshmit po bëhen çdo ditë e më në modë si imazhe reklamash, kjo do të thotë se kompanitë kanë goditur në shenjë me strategjitë e tyre të marketingut.

Racizmi dhe lajmi pa etikë

Pamja tipike e një dasme nga fëmijëria ime që më ka mbetur në mendje dhe që nuk arrija t’i jepja një përgjigje atëbotë, është ajo kur kthehen sofrat, e para, e dyta, e treta; që atëherë kisha hetuar njëfarë komuniteti me disa rende “qytetare”. Në sofrën e tretë rëndom uleshin ca fukarenj dhe fëmijë.

Porse për romët me tupan e surle, që argëtonin dasmorët, nuk kishte një vend as në rendin e tretë “qytetar” të asaj shoqërie, që tash e vlerësoj thjesht  primitive!?

Mbaj mend që atyre u shtrohej një letër thasësh industrialë pas dere dhe ende me vringëllojnë në kafkë lugët e shkëlqyera si shpata betejash të harruara.

Kisha qejf të ulesha pranë tyre, t’i vështroja instrumentet e tyre muzikore dhe të dëgjoja çfarë thoshin. Ata nuk flisnin, nuk përbuznin.

Të gjithëve u drejtoheshin: “Po, zotni” dhe pas ndonjë shërbimi pasonte heshtja!?

Një fotolajm që u emetua në mediet shqiptare e që kishte për subjekt një politikan të ri shqiptar (ministrin Erion Veliaj) dhe një fëmijë (shtetas të tij) në të parë ishte shumë domethënës, me rrezatim humaniteti dhe shkonte përtej logjikës dhe imazhit të politikanit karagjoz e mendjemadh shqiptar. Sipërfaqësisht shprehte ndjesinë dhe frymën e re të një politikani ballkanik. Mirëpo në thelbin e vet fotografia si riprodhim i një realiteti e ka pra edhe anën tjetër, historinë dhe gjenealogjinë e vet, rrethanat që e kanë prodhuar si ngjarje, pamje dhe imazh.

Dhe vetë historia e këtij lajmi dhe kësaj  fotografie e bënte atë hipokrite dhe thjesht një lajm pa etikë. Pse?

Ministri i Mirëqenies Sociale dhe i Rinisë i Republikës së Shqipërisë, Erion Veliaj, shihej tek e kishte dërguar në spitalin ushtarak të Tiranës me veturën e tij zyrtare një vogëlush, bashkështetas, i cili kohë më parë ishte aksidentuar, në ndërkohë që atij i ishte refuzuar ndihma mjekësore, me motivacione administrative por me prapavijë shumë të hapur raciste.

Vogëlushi ishte me përkatësi etnike rome.

Dhe pikërisht kjo ia heq lajmit etikën dhe e shndërron në propagandë!

Mirëpo Republika e Shqipërisë, ndonëse shtet kombëtar i shqiptarëve, është shtet qytetar i bazuar në demokracinë parlamentare dhe në të drejtat e njeriut dhe në barazinë e shtetasve. Kjo sanksionohet me neni 20 i cili thotë: “Personat që u përkasin pakicave kombëtare ushtrojnë në barazi të plotë para ligjit të drejtat dhe liritë e tyre”.

Në kreun I të Kushtetutës së Republikës (Parimet e Përgjithshme)  në nenin 15, paragrafi 1 thuhet: “Të drejtat dhe liritë themelore të njeriut janë të pandashme, të patjetërsueshme e të padhunueshme dhe qëndrojnë në themel të të gjithë rendit juridik”.

Kurse në nenin neni 18, paragrafi 2 thuhet: “Askush nuk mund të diskriminohet padrejtësisht për shkaqe të tilla si gjinia, raca, feja, etnia, gjuha, bindjet politike, fetare a filozofike, gjendja ekonomike, arsimore, sociale ose përkatësia prindërore”.

Nga kjo del se Republika e Shqipërisë de jure mbron shtetasit nga çfarëdolloj diskriminimi  racial, etnik e fetar. Mirëpo realiteti, si çdo kund në Evropën Juglindore është krejtësisht tjetër? Grupet e ndryshme etnike e kulturore jo që janë të diskriminuara, por nuk i gëzojnë as të drejtat elementare dhe sidomos jo katër liritë themeltare të proklamuara në fjalimin e tij inaugurues para 68 vjetësh nga presidenti amerikan Franklin Delano Roosewelt: 1. Liria e fjalës, 2. Liria e besimit; 3. Liria e të dëshiruarit (liria ekonomike) dhe 4. Liria nga frika. Dhe kjo është lehtë e vërejtur në shoqëritë e transicionit në Evropën Juglindore, pra edhe në Shqipëri dhe Kosovë.

Përse media duhej të trumbetonte dhe t’i jepte jehonë lajmit se vogëlushi në krahët e ministrit ishte i përkatësisë etnike rome?

Për ta bërë më të fuqishëm lajmin dhe për ta ngjyrosur atë me humanitetin e ministrit ndaj romëve apo thjesht si propagandë e Qeverisë së re shqiptare, si mekanizëm për imazhin e saj të mirë?

Me këtë rast përdoret media, që në mënyrë të nënvetëdijshme e pranon se diskriminimi në këtë vend është i hapur.

Më parë, 36 familje shqiptare me rrënjë rome ishin zhvendosur nga shteti me masa represive nga një lokacion për t’i hedhur në rrugë. Në këtë histori shfaqet Elidoni i aksidentuar, të cilin e ëma e kishte dërguar për mjekim por i ishte refuzuar shërbimi, kështu që vetë ministri i Mirëqenies sociale dhe i Rinisë, me veturën e tij zyrtare e kishte dërguar atë në Spitalin Ushtarak, ku ka marrë trajtimin e duhur. Ky është lajmi, në të parë inspirues.

Por a duhet që gjithnjë të qëllojë afër një ministër, sado i frymës së re dhe sado human (në këtë rast këto cilësi as që  mund t’i mohohen ministrit Veliaj)  për t’i dhënë shërbime mjekësore një fëmije?

Posaçërisht nëse ai është me përkatësi etnike rome!?

Në ndërkohë ministri Veliaj paskësh premtuar zgjidhje për 36 familjet rome, porse zgjidhja nuk është gjetur ende, derisa po shkruaj këtë kolumne.

Mirëpo historia e abuzimit me romët në Shqipëri është e gjatë dhe vjen deri në ditët e sotme.

Sipas një raporti të Qendrës Evropiane për të Drejtat e Romëve (ERRC) të vitit 1997, evidentohen raste të diskriminimit jo vetëm simbolik por edhe faktik, madje ndër më mizoret të trajtimit të romëve. Që nga mohimi i së drejtës për jetë – vrasjeve makabre (ndezje me benzinë) e një të riu rom nga katër të rinj shqiptarë dhe, për ironi prokuroria nuk e cilëson krim klasik i motivuar nga urrejtja raciale porse e cilëson si “zënkë mes adoleshentësh”, e deri tek mohimi i një procesi gjyqësor të ligjshëm dhe ofrimi i mjeteve juridike, ngase avokatët refuzojnë ta mbrojnë një rom!?

Janë shënuar edhe vdekje nga rrahjet brutale të policisë; kërkim dhe marrje me zor e parave, privim nga pronat e luajtshme në mënyrë joligjore; ndalime dhe arrestime arbitrare. P.sh. kur policia kërkon një të dyshuar rom dhe nuk e gjen, atëherë merren pengje familjarët, mbahen më shumë se tre muaj paligjshëm dhe askush nuk jep llogari.

Diskriminimi është i përditshëm dhe shkon përtej logjikës së pamundësisë së shtetit për të kontrolluar “rregullin e kaosit” sipas të cilit rëndom jetojnë romët në Shqipëri. Një rom i ka thënë ERRC-së se sa herë që ndodh një problem në qytet, policia së pari shkon tek ata, i bastis, maltreton, rrah dhe paragjykon si kriminelë të mundshëm!

E të mos flasim për diskriminim në punësim e arsimim, në ushtri dhe nga organet lokale të pushtetit.

Në anën tjetër, subjektet e ndryshme politike në kontinuitet e manipulojnë votën e romëve, duke filluar nga premtimet për punësim deri tek blerja e saj me një shumë simbolike parash.

Sa i përket abuzimit emotiv ose simbolik, Shqipëria nuk veçohet nga fqinjët e parë, si Greqia, Maqedonia, Kosova dhe Serbia, por as nga Bullgaria, Rumania, Çekia etj.

P.sh. ERRC-ja vëren se romët në Shqipëri trajtohen me emërtime joqytetare dhe në baza raciste, si fise nomade, ndër të cilat shquhen meckara, kabuzie, cergara ose skodrara dhe kurtofa.

Romët në Shqipëri përfshihen kryesisht në emërtimin racist si arixhinj.

Racizmi ndaj romëve nis me gjuhën dhe kodekset popullore dhe përfundon në shkelje drastike të të drejtave të njeriut.

Sipas ERRC-së, një shqiptar i Dumresë e ka për zakon të thotë për miqtë (krushqinë)  “me nder, po vijnë arixhinjtë”; “me nder, si një mëhallë jevxhish”, shprehet një amvise tiranase për një katund të mbajtur keq: “A duhet pritur ndonjë gjë prej arixhinjve”?- pyet një dibran.

Një frikacak përshkruhet si “një arixhi në shtatë breza” etj. Vrasja e një arixhiu sipas këtij raporti nuk është theksuar ndonjëherë të jetë trajtuar si vrasje e një shtetasi, as nga organet e ndjekjes.

Sikur në rastin kur e vranë të riun Fatmir Haxhiu në Tiranë, vrasësit i kishin thënë “arixhi i qelbur” etj. dhe siç u theksua më lart, vrasja ishte cilësuar si zënkë adoleshentësh, por jo si krim klasik.

Statistikat zyrtare flasin së këndejmi për më pak se 1000 romë në Shqipëri (sic!), ndërsa shifrat e ERRC-së dhe organizatave të tjera ndërkombëtare që merren me të drejtat e njeriut dhe të pakicave kulturore e etnike thonë se në Shqipëri jetojnë mbi 120 mijë romë.

Romët dhe jevgjit perceptohen nga shumica si të dallueshëm. Por edhe ata vetë e bëjnë shpesh këtë dallim. Për një rom jevgjit nuk ka gjuhë dhe nuk e mban traditën, ai martohet me një të bardhë dhe flet shqip, ndërsa për jevgjit, romët janë primitivë, (gabelë) nuk i dërgojnë fëmijët në shkollë, derisa veten e quajnë “qenie humane” dhe para administratës thjesht shqiptarë!

Në këtë sfond të trishtë, ministri Veliaj duhet të përballet me këto fakte, të bëjë të pamundshmen për ta ndërruar frymën e konstitucionit shpirtëror të shoqërisë shqiptare ndaj romëve dhe ta ndërrojë fytyrën e shtetit ndaj tyre, para se të fotografohet me një vogëlush rom në grykë!

Nisur nga këto argumente, lajmi dhe fotografia e Erion Veliajt më janë dukur të pështira, hipokrite dhe mediatikisht pa etikë profesionale!

Në anën tjetër në Kosovë është një situatë edhe më tragjike. Romët rëndom ia kanë  mbajtur anën kastës apo etnisë dominuese në shoqëri.

Gjatë luftës së fundit në Kosovë romët kryesisht ishin përdorur si vegla në duart e pushtetit fashist të Milosheviqit, por aty-këtu, paradoksalisht, kishte edhe romë që i ishin bashkuar UÇK-së.

Dhe pas luftës romët kryesisht janë përzënë nga Kosova të përbuzur si armiq, ose kanë ikur vetë me armikun!?

Ata që kanë mbetur, kryesisht mbaheshin në disa kampe si ai i Plemetinit, që ka ekzistuar deri në vitin 2007, pastaj një në Mitrovicë të veriut etj.

Këto kampe janë cilësuar si “turpi i Kosovës” dhe pasojat e tyre në imazhin e shtetit nuk janë eliminuar ende.

Përderisa në Shqipëri diktatori Enver Hoxha mëtonte ta krijonte një komb unik shqiptar, jo përmes integrimit në shoqëri, por përmes mohimit të identitetit të veçantë, së paku kampe përqendrimi nuk ishin vendosur.

Kurse regjimi i Kosovës nominalisht shtet multietnik dhe qytetar, kishte vendosur dhe mbajtur të tilla!?

Edhe pas heqjes së kampeve dhe ndërtimit të ndonjë banese kolektive, romët në Kosovë janë tërësisht të diskriminuar në jetën sociale, ndonëse barazia e tyre është e garantuar me Kushtetutë dhe me ligjet aktuale.

Më pak para ligjit dhe në shkollim sesa në punësim e shërbime shëndetësore, si dhe në shërbime juridike.

E sa i përket dhunës simbolike, të përmendim vetëm dy raste emblematike: Adem Demaçi që vlen si lider i të drejtave të njeriut në Evropën Juglindore, duke bërë fjalë për skenën politike pati deklaruar: “Mos të bëhemi si magjuptë” – ndërkaq lideri i lëvizjes “Vetëvendosje” ka qenë i pranishëm në Tiranë, kur ishte linçuar një muzikant i përkatësisë rome në një kafene dhe ai nuk kishte reaguar fare, duke e përcjellë skenën e dhunës me gjakftohtësi të pamatshme!

Gazetaria – gjashtë prirje kryesore të vitit 2012

- Sipas Raportit mbi Gjendjen e Mediave të Lajmeve, prodhuar nga Projekti për Cilësi në Gazetari të Qendrës Kërkimore Pew -

1. Efektet e një dekade shkurtimesh në redaksi janë reale – dhe publiku po mban shënim. Thuajse një e treta e të rriturve në SHBA, 31%, nuk i drejtohen më një mediaje lajmesh sepse nuk i ofron më lajmet që ishin mësuar të merrnin. Meshkujt janë larguar në përqindje disi më të larta se sa femrat, ashtu si edhe personat me arsim më të lartë dhe me të ardhura më të larta – me fjalë të tjera, shumë prej atyre që sipas të dhënave të kërkimeve të mëparshme nga Qendra Pew kanë qenë ndër konsumatorët më të mëdhenj të lajmeve. Shkurtimet drastike të burimeve të raportimit dhe pakësimi i specialiteteve në media kanë çuar në kompromentimin e nivelit të ekspertizës së gazetarëve në çfarëdo fushe si dhe aftësisë për t’u thelluar në një lajm. Në fakt, kur njerëzit që kishin dëgjuar diçka lidhur me vështirësitë financiare u pyetën se cilin efekt ndjenin më shumë, lajme më të paplota apo më pak lajme në tërësi, 48% përmendën lajme më të paplota ndërkohë që 31% vërejtën më pak lajme. Në tërësi, ndërgjegjësimi për vështirësitë financiare të fushës së gazetarisë është i kufizuar. Vetëm 39% kanë dëgjuar shumë ose njëfarë niveli. Ndërkohë që ata që kanë më shumë ndërgjegjësim kanë edhe më shumë gjasa të jenë ata që kanë braktisur një media.

2. Industria e lajmeve vazhdon të humbasë prej reklamave të reja dixhitale. Dy fusha të reja reklamimi dixhital që edhe para një viti dukeshin se premtonin shumë tani duket se po lëvizin larg medias së lajmeve: pajisjet mobile dhe reklamat lokale dixhitale. Në total, reklamimet mobile gjatë vitit 2012 u rritën 80% dhe arritën 2.6 miliardë USD. Megjithatë, nga kjo shifër, vetëm një segment i reklamës është në dispozicion të lajmeve: shfaqja (display). Ndërkohë që shfaqja mobile po rritet me shpejtësi, 72% e atij tregu shkon në vetëm gjashtë kompani – përfshi Facebook, i cili as nuk e kishte krijuar produktin e vet të parë të reklamës mobile deri në mes të vitit 2012. Edhe reklamat lokale dixhitale, një segment kritik reklamash për lajmet meqenëse shumica e mediave iu shërbejnë një audience lokale, janë në rritje – 22% në vitin 2012. Ndërkohë, shënjestrimi i përmirësuar gjeografik po lejon shumë reklamues kombëtarë që t’i drejtohen Google, Facebook dhe rrjeteve të tjera të mëdha për të blerë reklama që dikur mund të shkonin tek media lokale. Gjithashtu, Google dhe Facebook po përmirësojnë aftësinë e tyre për t’iu shitur hapësirë reklamash reklamuesve më të vegjël dhe vërtet lokalë, duke marrë kështu biznesin që dikur i shkonte medias lokale. Është e vështirë të shihet se si mediat e lajmeve do të arrijnë të sigurojnë diçka të ngjashme me pjesën e tyre tradicionale. Tani Google është udhëheqësi i reklamave në kërkim, shfaqje dhe teknologji mobile. Edhe njëherë, duket se në fushat kryesore të të ardhurave, industria e lajmeve mund të jetë kapërcyer nga gjigandët e teknologjisë.

3. Kategoria e reklamave të sponsorizuara, pas përgjumjes së gjatë, po përjeton rritje të madhe. Kjo është një fushë e të ardhurave në rritje të reklamave dixhitale ku organizatat e lajmeve kanë ndërmarrë herët hapa për të hyrë. Një pjesë e rritjes vjen prej tweeteve të promovuara në Twitter, së bashku me rritjen e reklamave të brendshme – termi dixhital për advertoriale (bashkim i fjalëve reklamë [advertising] + editorial) që përmbajnë artikuj të prodhuar nga reklamuesit – të cilat shpesh shfaqen përkrah përmbajtjes editoriale të vetë medias. Ndonëse mbetet e ulët në shifra dollarësh, përqindja e rritjes së kësaj kategorie është aq e madhe sa është e dyta pas përqindjes së videos. Reklamat e sponsorizuara u rritën me 38.9%, duke arritur në 1.56 miliardë USD; kjo vinte pas një kërcimi prej 56.1% në vitin 2011. Botime tradicionale si The Atlantic dhe Forbes, si dhe botimet dixhitale BuzzFeed dhe Gawker, janë mbështetur tek reklamat e brendhshme për të ndërtuar shpejt të ardhura nga reklamat dixhitale, dhe përdorimi i tyre pritet të ketë veç rritje. Sipas faqes teknologjike PadoDaily, botuesit kryesorë përfshi Hearst, Time dhe Condé Nast po investojnë në formate për të përballuar reklamat e brendshme, ashtu si dhe shumë gazeta. Megjithatë, ky zhvillim ka rrezikun e çoroditjes së lexuesve lidhur me dallimin midis reklamave dhe përmbajtjes së lajmeve. Në janar, The Atlantic e hoqi me nxitim nga faqja e saj një advertorial që vështirë të identifikohe, sjellë nga Kisha e Shentologjisë, duke shpjeguar më pas: “Tani e kuptojmë që teksa eksploronim forma të reja të reklamave dixhitale, kishim dështuar të përditësonim politikat që duhet të përcaktojnë vendimet që marrim gjatë rrugës. Është me vend të thuhet që pas përdorimit të asaj reklame, po mendojmë shumë më tepër për këto politika se sa më parë.”

4. Rritja e eksperimenteve me përmbajtjen e paguar dixhitale mund të ketë një ndikim domethënës si mbi të ardhurat e lajmeve ashtu edhe përmbajtjen e tyre. Pas vitesh të tëra debati thuajse teologjik lidhur me nëse përmbajtja dixhitale duhet të jetë falas apo jo, industria e gazetave mund të ketë arritur pikën e kthesës në vitin 2012. Në fakt, 450 nga 1,380 të përditshmet në vend kanë filluar ose kanë shpallur planet për një lloj pajtimi për përmbajtje të paguar, duke zgjedhur në shumë raste modelin e matur që lejon një numër të caktuar vizitash falas përpara se t’u kërkojnë përdoruesve të paguajnë. (Kjo prirje është shtrirë përtej gazetave, siç vihet në dukje nga vendimi i kohëve të fundit i blogerit të njohur Andrew Sullivan për të vendosur një pagesë për faqen e tij, The Dish) Duke qenë se të ardhurat nga reklamat dixhitale kanë një rritje anemike prej 3% në vit në industrinë e gazetave, pajtimet dixhitale shihen gjithnjë e më shumë si përbërës jetik për çfarëdo modeli të ri biznesi për gazetarinë – ndonëse, në shumicën e rasteve, nuk ia dalin të zëvendësojnë reklamat e humbura nga reklamat. Kryesisht falë programit të saj dyvjeçar për pajtimet dixhitale, gazeta The New York Times raporton se të ardhurat e saj nga tirazhi kapërcejnë të ardhurat nga reklamata, çka përbën një ndryshim madhor nga ndarja tradicionale e të ardhurave që vinin 80% dollarë reklamash dhe 20% dollarë tirazhi.  Shumë drejtues ekzekutivë në industrinë e lajmeve besojnë që do të lindë një model i ri biznesi lajmesh, ku përzierja midis të ardhurave nga reklamat dhe nga tirazhi do të jetë thuajse e barabartë, me shumë gjasë edhe me lindjen e një shtylle të tretë të ardhurash që nuk lidhen në mënyrë të drejtpërdrejtë me produktin e lajmeve. Rritja e përmbajtjes së paguar dixhitale mund të ketë një ndikim pozitiv edhe mbi cilësinë e gazetarisë teksa organizatat e lajmeve përpiqen të prodhojnë përmbajtje unike me cilësi të lartë që publiku beson se ia vlen të paguhet. Synimi është në përputhje me filozofinë e Clark Gilbert, shefi ekzekutiv i Deseret News Publishing Company dhe novator dixhital. Si avokat i betuar i organizatave të lajmeve që i përqendrojnë përpjekjet editoriale në fusha kyçe ku mund të sjellin vlerë të vërtetë dhe të shquhen, Gilbert i tha Qendrës Kërkimore Pew se në epokën dixhitale, mediat e lajmeve duhen diferencuar. Sipas tij, “Investo aty ku mund të jesh më i miri në botë.”

5. Ndërkohë që industria e parë dhe më e goditura, gazetat, mbetet në qendër të vëmendjes, TV lokale janë prapë në pozita delikate. Audiencat e TV lokale ranë në çdo fashë kohore dhe në të gjitha rrjetet në vitin 2012. Oraret larg kohës parësore si 4:30 e mëngjesit që stacionet kishin vite që i shtonin duket se kanë arritur tavanin e audiencës. Ndërkohë që TV lokale mbeten një burim kryesor lajmesh për amerikanët, përqindja është në rënie – dhe rënia është e theksuar mes brezave më të rinj. Shikueshmëria e rregullt e TV lokale mes të rriturve nën 30 vjeç ra nga 42% në vitin 2006 në vetëm 28% në vitin 2012, sipas të dhënave nga sondazhi i Pew Research. Për më tepër, temat për të cilat njerëzit i shohin më shumë – moti dhe lajmet e fundit (breaking news) dhe më pak trafikun – kanë arritur kohën e zëvendësimit nga çfarëdo mediash me bazë interneti apo mobile. Ndërkohë që shumë stacione i rritën ofertat e lajmeve dixhitale gjatë vitit të kaluar, prapë janë me vonesë në këtë lojë dixhitale. Të ardhurat nga reklamat u rritën për vitin e kaluar, por kjo ndodhi kryesisht për shkak të një stuhie prej 2.9 miliardë USD në të ardhurat nga reklamat politike, diçka që nuk mund të përsëritet në vitet që nuk ka zgjedhje. Në total, të ardhurat mesatare për stacionet që prodhojnë lajme ranë me më shumë se një të tretën (36%) nga viti 2006 në vitin 2011.

6. Të dëgjuarit nga lajmet nga miqtë dhe familja, si me anë të medias sociale ashtu dhe fjalës së folur, çon në konsum më të thellë lajmesh. Një sondazh i fundit i Pew Research zbulon që shumica e amerikanëve e kërkojnë një lajm të plotë pasi dëgjojnë për një ngjarje apo çështje prej miqve dhe familjes. Për thuajse treçerekun e të rriturve (72%), mënyra më e zakonshme për të marrë lajme nga miqtë dhe familja është duke folur me ta – ose ballë për ballë ose në telefon. Dhe brenda këtij grupi, rreth dy të tretat (63%) kërkojnë disi ose shumë shpesh një lajm për atë ndodhi apo çështje. Rrjetëzimi social tani është pjesë e këtij procesi: 15% e të rriturve në SHBA i marrin shumicën e lajmeve nga miqtë dhe familja në këtë mënyrë, dhe shumica e tyre (77%) ndjekin nyjet për lajmet e plota. Mes grupmoshës 18 deri 29 vjeçarë, përqindja që kryesisht mbështetet tek media sociale për këto lloj lajmesh tashmë arrin një çerek. Dhe praktika në rritje e ekraneve të dyfishta për ngjarje madhore lajmesh shton më shumë mundësi për të ndarë lajme elektronikisht. Miqtë dhe familja janë ende vetëm një pjesë e dietave të lajmeve të konsumatorëve – dhe një pjesë më e vogël se sa ajo që shkon drejtpërdrejt te vetë mediat, sipas një studimi të mëparshëm nga Pew Research.

Po vjen gazetaria e qytetarëve?

Intervistë me pedagogun e mediave të reja dhe gazetarisë online, Rrapo Zguri-.

-Me përhapjen dhe përsosjen e teknologjisë së internetit, është vënë re një pjesëmarrje gjithnjë e më e madhe e qytetarëve, pra e audiencës, në prodhimin mediatik online. Si e vlerësoni ju këtë dukuri?

Si platformë mediatike, interneti është në raporte të ndryshme, madje shpesh të përmbysura me audiencën, po ta krahasonim atë me mediat tradicionale. Sidomos pas internetit broadband dhe Web 2.0, audienca ka mundësi të panumërta jo vetëm të ndërveprojë por edhe të prodhojë dhe publikojë vetë lëndë mediatike. Websajtet që përmbajnë lëndë mediatike të gjeneruar nga vetë përdoruesit e webit, pra nga qytetarët, përbëjnë një korpus gjigant brenda internetit. Mjafton të përmendim këtu YouTube, Wikipedia, Flickr, blogosferën, etj. Cila nga mediat tradicionale i ka hapur dyert në këtë shkallë për audiencën? Asnjëra. Së pari, sepse nuk ua mundësonte teknologjia që ato kishin në dispozicion, dhe së dyti sepse nuk iu ka interesuar. Web-i, përveç teknologjisë së re është edhe shumë më i çliruar nga interesat që kanë drejtuar mediat e traditës.

Le të sjellim ndërmend për një çast fenomenin YouTube. Nga njëra anë publiku i YouTube e ndërton vetë “programacionin”, zgjedh ç’të dëshirojë dhe kur ta dëshirojë. Mandej krijon kanalin e vet sipas preferencave të veta, mbledh aty videot që i pëlqejnë më shumë , i sheh dhe i risheh kur të dojë dhe i ndan edhe me të tjerët. Nga ana tjetër ai nxitet që të krijojë dhe të publikojë edhe videot e veta, më të mirat e të cilave kanë një shikueshmëri mijëra herë më të lartë se shumë programe të njohura të kanaleve televizive tradicionale. 

Pse më të rinjtë po shohin gjithnjë e më shumë videon e internetit dhe gjithnjë e më pak videon e televizionit tradicional? Sepse ajo është më pranë zgjedhjeve të tyre, është më e pandikuar, më e pa manipuluar, më e çliruar. Dhe gjithashtu ata ndjehen edhe si bashkautorë të krijimit dhe shpërndarjes së saj.

-Përveç publikimit të videove, fotografive apo komenteve nga pjesëtarët e audiencës, po flitet gjithnjë e më shumë edhe për gazetari të qytetarëve. Kemi të bëjmë me një realitet apo fiction?

Siç kemi mësuar deri më sot, zemra e gazetarisë është lajmi. Shtypi, radioja dhe televizioni kanë qenë deri më sot burimet më të mëdha të përcjelljes së të rejave që ndodhnin afër apo larg individit. Por shoqëria njerëzore është ushqyer me të rejat e ditës jo vetëm nga profesionistët e medias, por edhe nga subjekte të tjera: nga të njohurit, kolegët, pjesëmarrësit, bashkëqytetarët, dëshmitarët okularë të ngjarjeve, etj. të cilët jo rrallë kanë qenë më të besueshëm dhe më interesantë se vetë profesionistët e lajmit. Ky burim alternativ informimi ka gjetur tek interneti një medium mjaft frytdhënës dhe të lirë për t’i bërë të ditur botës të rejat që janë parë apo dëgjuar.

Natyrisht jo çdo qytetar mund t’i ketë “instinktet” e gazetarit dhe të jetë i aftë që në morinë e ngjarjeve që sheh apo dëgjon të dallojë atë që është me interes të gjerë publik. Gjithashtu jo çdo qytetar ka aftësinë që të shkruajë apo të tregojë bukur apo për më tepër të njohë skemën e piramidës së përmbysur apo të tjera skema jo rrallë të mërzitshme të të shkruarit profesionist. Por, edhe sikur të jetë një në një mijë apo më shumë numri i atyre qytetarëve që e kanë nuhatjen dhe aftësinë e gazetarit, përsëri, numri i tyre është mjaft i konsiderueshëm krahasuar me numrin e gazetarëve profesionistë.

Në vitin e parë të krijimit të vet, më 2004 ,Wikinews, një websajt gjigant lajmesh – i gjithi i qytetarëve -, kishte vetëm disa qindra shkrime të publikuara. Kurse në vitin 2011 numri mesatar i shkrimeve i kalonte 4000 në muaj. Pra nuk flitet për një fiction, por për një realitet. Huffington Post është në pjesën dërmuese të vet një blog lajmesh i qytetarëve që shkruajnë dhe kontribuojnë falas . Ndërkohë numri i blogjeve të lajmeve (news blogs) ka shkuar në disa milionë, duke zënë rreth 8 përqind të më shumë se 100 milionë blogjeve që janë të pranishme sot në blogosferë.

Natyrisht shumica e këtyre blogjeve janë nën standartet e gazetarisë së mirë apo nuk arrijnë të lexohen përveçse nga autori dhe rrethi i ngushtë i njerëzve të tij, por më të mirët e blogosferës janë sot modele të gazetarisë së të ardhmes, të ofruara nga gazetarët qytetarë.

-Shpeshherë shohim media të huaja apo edhe shqiptare të cilat ftojnë qytetarët që të raportojnë për një ngjarje me interes publik. A mund të konsiderohet kjo si një njohje nga ana e mediave profesioniste e aftësisë së një pjese të qytetarëve për të bërë gazetari?

Pasi e injoruan apo i rezistuan gazetarisë së qytetarëve, një pjesë e mediave profesioniste ia hapën dyert, madje edhe po e nxisin atë. CNN ka krijuar në websajtin e vet një rubrikë më vete me titull “I-Report” e cila i është dedikuar gazetarisë dhe raportimeve nga qytetarët. MSNBC dhe IBN kanë krijuar faqet e titulluara “Citizen Journalist “– Gazetari Qytetar. Reuters/Yahoo ka faqe të veçantë për gazetarinë e qytetarëve e titulluar “You Witness News” – Ju dëshmoni për lajmet”, etj. Një praktikë interesante ka aplikuar New York Times, që përveç krijimit të faqeve për gazetarët qytetarë ka publikuar edhe një Manual për gazetarët qytetarë (“Handbook for citizen journalists”). Shumë gazeta, duke kaluar tërësisht online si dhe për të shkurtuar kostot, po publikojnë gjithnjë e më shumë lëndë informative të prodhuar nga qytetarët, e cila në më të shumtën e rasteve është falas.

Pra, nuk ka më dyshim që qytetarët janë dhe do të jenë aktorë të rëndësishëm të lajmit dhe të informimit (mendoni një çast rrjetin gjigand të informimit përmes mediave sociale). Çështja shtrohet se çdo të quajmë gazetari këtej e tutje, a do të mbetemi tek koncepti klasik i të bërit gazetari, a do të jetë gazetaria një profesion, a ka nevojë shoqëria për gazetarë dhe nëse po cili do të jetë profili i gazetarit të së ardhmes? Pra le të merremi me këto çështje përpara se të vëmë në dyshim ekzistencën e gazetarisë së qytetarëve që tashmë është një realitet.

-Pra, sipas jush, të bërit gazetari nuk do të jetë më monopol i profesionistëve?

Jo nuk do të jetë, por nuk është më një monopol i profesionistëve. Kjo ka ndodhur tashmë. Dhe është një proces i pakthyeshëm.

A e do publiku Radio-Televizionin Publik?

Para një viti isha i ftuar në tryezën që organizoi PS-ja me analistë, gazetarë e pronarë të mediave shqiptare rreth reformave që ajo parashikonte për këtë sektor të rëndësishëm për konsolidimin e demokracisë sonë të brishtë. Një nga shqetësimet që u ngrit në tryezë ishte ai rreth njëanësisë së skajshme të Radio-Televizionit Publik. Dhe unë ofrova në atë tryezë disa ide për reformimin e tij, të cilat po i ndaj me lexuesin, ngaqë janë fare aktuale sot që PS-ja është në pushtet.

Radiot dhe televizionet publike, në shumicën dërrmuese të vendeve, financohen kryesisht me paratë e taksapaguesve. Kjo sepse, si shumë shërbime të tjera që ofrohen nga shteti, ato konsiderohen si të mira publike (të mirat publike ose nuk ofrohen dot nga privatët, ose nuk janë fitimprurëse për ta). Por në disa vende, radio dhe/ose televizione publike financohen në mënyrë vullnetare nga vetë publiku.

Kështu për shembull, në SHBA, radioja dhe televizioni publik, ndërkohë që nuk i ndërpresin programet me spote publiçitare (siç bëjnë simotrat e tyre private), financohen kryesisht prej pagesave vullnetare të dëgjuesve e shikuesve dhe prej sponsorizimeve të kompanive të ndryshme (subvnciontet e shtetit zënë një peshë të vogël).

Një model i tillë financimi ka të mirën se teston drejtpërdrejt vlerën që kanë programet e stacioneve publike për dëgjuesit/shikuesit e tyre, ndërkohë që nuk u kalohet barra financiare taksapaguesve që nuk janë të interesuar t’i ndjekin ose që nuk mendojnë se ia vlen të paguash për to. Por a do të funksiononte një model i tillë në Shqipëri? Ndoshta jo.

Shumica e dëgjuesve/shikuesve të programeve të Radio-Televizionit Publik mund të jenë njerëzit me aftësitë më të vogla financiare për të kontribuar vullnetarisht për mbajtjen e tij në këmbë. Ndërsa shumë nga ata që i kanë xhepat e ngrohtë, falë mpirjes së ndjenjës së komunitetit, ndoshta nuk do ta merrnin mundimin t’i dërgonin vullnetarisht ndonjë çek Radio-Televizionit Publik.

Në mungesë të testimit të drejtëprdrejtë të vlerës që kanë programet publike për dëgjuesit/shikuesit e tyre, dhe duke presupozuar se ato do të duhet të mbahen në këmbë me paratë e taksapaguesve, vlen të zhvillohet një vrojtim statistikor rreth preferencave të shtetasve shqiptarë për programet që ata nuk i gjejnë dot në stacionet private, dhe që do të dëshironin të transmetoheshin në Radio-Televizionin Publik. Sepse nuk ka kuptim që paratë e taksapaguesve të përdoren për financimin e një kopjeje jokonkuruese të radiove dhe televizioneve private, ndërkohë që këto të fundit mund të ndiqen falas pothuaj në çdo cep të vendit.

Vrojtimi statistikor rreth programacionit të Radio-Televizionit Publik mund të zbulojë se sa interes ka publiku për emisionet rreth historisë kombëtare, gjeopolitikës së vendit e rajonit, kulturës shqiptare, sportit, zhvillimit të arsimit, për tema të diasporës, të zhvillimit ekonomik, të përvojave të përparimit dhe emancipimit shoqëror, të jetës së përditshme të qytetarit, etj. Gjithashtu vrojtimi mund të zbulojë se ç’fraksion të programacionit duhet të përbëjnë emisionet e lajmeve dhe debatet e karakterit politik.

Dhe meqenëse këto dy të fundit kanë qenë mollë sherri mes krahëve kundërshtarë të politikës që prej lejimit të pluralizmit, vlen të pyeten të intervistuarit nëse do të deshin që Radio Televizioni Publik të kishte dy departamente paralele të lajmeve – njërin të kontrolluar nga pozita, e tjetrin nga opozita.

Në rast se publiku preferon dy departamente lajmesh paralele, mund të ndiqet modeli italian i TG-1 dhe TG-2, të cilat i transmetojnë lajmet me gjysëm ore diferencë dhe debatet politike jo në të njëjtën ditë dhe/ose orë. Gjithashtu, duke ndjekur shembullin e TG-1 dhe TG-2, standardet e gazetarisë profesioniste do të duhet të zbatohen nga të dyja departamentet. Sepse, përndryshe, emisionet e tyre ndoshta do t’i ndiqnin vetëm militantët e zjarrtë përkatës. Pra, që kjo të mos ndodhë, çdo deklaratë, intervistë, lajm, qëndrim, e koment i njërës palë do të duhet të ballafaqohet me ato të palës tjetër. Ndërkohë, secili department mund të zgjedhë vetë se cilave lajme do t’i kushtojë më shumë kohë e cilave më pak.

Në një model të tillë, departamentet paralele të lajmeve do të funksiononin si entitete më vete, të cilat thjesht do të përdornin pa pagesë studiot dhe dy frekuencat aktuale të Radio-Televizionit Publik. Dhe në këtë mënyrë, puna e KDRTSH-së do të bëhej shumë më e lehtë. Sepse ky këshill nuk do të kishte më barrën e ekuilibrimit politik të programacionit – ai do të kujdesej kryesisht që emisionet jopolitike të plotësonin kërkesat që publiku ka për to.

Mazhoranca aktuale mund ta bëjë reformimin e Radio-Televizionit Publik sipas modelit të mësipërm, apo sipas ndonjë modeli tjetër (madje edhe ta shkrijë fare, si Gardën e Republikës), por një gjë nuk duhet ta bëjë – të vazhdojë ta mbajë atë si një megafon propagandistik të partisë së rradhës në fuqi!

Televizioni publik dhe gjuha shqipe

Folëset e folësit e sotëm kanë meritat e tyre nga pikëpamja profesionale: janë të rinj, telegjenikë, të shkathët, me zë radiofonik, etj., etj., por mjerisht jo gjithmonë janë të vëmendshëm ndaj cilësisë së gjuhës që përdorin.

Shpesh më ndodh, mbrëmjeve në orën 20:00, të ndjek nga fillimi në fund emisionin qendror të lajmeve në Televizionin publik shqiptar. Për t’u informuar, sigurisht. Mirëpo, meqë merrem me gjuhën shqipe dhe atë frënge, për vetë profesionet që ushtroj, dua, s’dua, jam i vëmendshëm jo vetëm ndaj brendisë së lajmeve, por edhe ndaj korrektësisë apo moskorrektësisë të gjuhës së përdorur nga folëset apo folësit për t’ua përcjellë ato teleshikueseve e teleshikuesve.

Ndonjëra apo ndonjëri, ndoshta me njëfarë të drejte, mund të hidhet e të thotë me një grimë qesëndie: “Profesor Tupja, a nuk ju duket sikur po e teproni paksa duke u sjellë si pedagog edhe kur shikoni lajmet në TVSH?”. Mbase edhe e teproj, por mbase edhe nuk e teproj, sepse gjuha shqipe, si çdo gjuhë tjetër, është para së gjithash një mjet komunikimi dhe nëse ky mjet cenohet, vjen detyrimisht një ditë që edhe mendimi i shprehur përmes kësaj gjuhe nuk vonon e turbullohet, cenohet, gjymtohet dhe bëhet më pak i kuptueshëm. Pastaj, nga ana tjetër, kam përshtypjen që gjuha shqipe është një nga të rrallat pasuri shpirtërore që na ka mbetur gati e pacenuar, prandaj edhe duhet mbrojtur, sepse, në fund të fundit, siç shprehej Fishta, ajo është e para që na lidh e na bashkon si komb.

Për t’u kthyer te Televizioni publik shqiptar dhe, më saktë, tek emisioni qendror i lajmeve të orës 20:00, me keqardhjen më të madhe e më të sinqertë më duhet të pranoj që gjuha shqipe e përdorur gjatë tij lë për të dëshiruar. Ndonëse nuk jam i fushës televizive (ku, ndër të tjera, një emision lajmesh kërkon një vënie në skenë me regjisor një drejtor informacioni, me aktorë folëset e folësit, me skenaristë redaktoret e redaktorët, me një ekip teknik etj., etj. dhe, së fundi, por jo më së paku, me spektatorë qindra mijëra teleshikues), mendoj që folëset e folësit e sotëm kanë meritat e tyre nga pikëpamja profesionale: janë të rinj, telegjenikë, të shkathët, me zë radiofonik etj., etj., por mjerisht jo gjithmonë janë të vëmendshëm ndaj cilësisë së gjuhës që përdorin.

Kështu, pa dashur të përmend emra, jam i shtrënguar të them që ata dhe ato bëjnë sistematikisht gabime gjuhësore të disa kategorive:


1) Keqshqiptime si “eleminoj” në vend të “eliminoj”, “kompromentoj” në vend të “komprometoj”, “recension” në vend të “recesion” etj. etj.;

 2) Huazime të panevojshme si “aplikim” e “aplikoj” në vend të “kërkesë” e “bëj kërkesë”, “menaxhim” e “menaxhoj” në vend të “administrim” e “administroj”, “limit” në vend të “cak, kufi”, “ekstrem” në vend të “skaj” apo në vend të “i skajshëm”, “evitim” e “evitoj” në vend të “shmangie” dhe “shmang”, “siguracion” në vend të “sigurim”, “benefit” në vend të “përfitim”, “skonto” në vend të “ulje, zbritje (çmimesh)”, “prioritet” në vend të “përparësi”, “prioritar” në vend të “(për)parësor”, “demarsh” në vend të “përçapje”, “evakuoj” në vend të “

a) zbraz

b) largoj, shpërngul, “akordoj” në vend të “jap”, “fiskal” në vend të “tatimor”, “minoren” në vend të “i mitur”, “maxhorancë” në vend të “shumicë”, “minorancë” në vend të “pakicë”, “resurse” në vend të “burime”, “implementim” dhe “implementoj” në vend të “zbatim” dhe “zbatoj”, “impresion” në vend të “përshtypje, mbresë”, “komod” në vend të “i volitshëm, i përshtatshëm”, “akomodim” dhe “akomodohem” në vend të “sistemim” dhe “sistemohem”, “suport” dhe “suportoj” në vend të “mbështetje, përkrahje” dhe “mbështes, përkrah”, “kooperim” dhe “kooperoj” në vend të “bashkëpunim” dhe “bashkëpunoj”, “kredibël” dhe “kredibilitet” në vend të “i besueshëm” dhe “besueshmëri”, “perfekt” në vend të “i përsosur, i përkryer” etj., etj.

3) Përsëritje të panevojshme si: “Do të ndërtohen kaq shkolla të reja…”, “gara konkurruese”, “prioritet kryesor”, “impresione mbresëlënëse”, etj., etj.

4) Absurditete si “demilitarizimi i municioneve” në vend të “çmontimi dhe asgjësimi i municioneve”, “mosha e internetit” në vend të “koha e internetit” etj., etj.

 5) Gabime gramatikore si: “Takimet që pala shqiptare ka zhvilluar me homologët e tyre grekë…” në vend të “takimet që pala shqiptare ka zhvilluar me homologët e saj grekë…”, etj. etj.

6) Mënyra të shprehuri të përçudnuara si “Ministria X është e gatshme dhe bashkëpunuese për të kryer…” në vend të “Ministria X është e gatshme të bashkëpunojë për të kryer…”. Sigurisht që faji nuk është aq i “aktorëve”, pra i folëseve dhe i folësve, të cilët, në fund të fundit, vetëm lexojnë në pronter çka u shërbejnë “skenaristët”, pra, redaktoret e redaktorët, sesa i këtyre të fundit që, me sa duket, harrojnë se gjuha shqipe ka ca rregulla themelore, të cilat duhen respektuar nëse ata duan që komunikimi me masën e teleshikuesve të jetë sa më i efektshëm. Përgjegjësi ka edhe “regjisori”, pra, drejtori i informacionit.
Për ta mbyllur, dëshiroj të theksoj se, duke qenë i vetmi televizion publik në Shqipëri, TVSH-ja e ka për detyrë të natyrshme ta mbrojë pastërtinë e gjuhës shqipe (sigurisht, pa e penguar pasurimin e kësaj) në të mirë të ndërgjegjes kombëtare jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, Çamëri e kudo gjetkë jetojnë shqiptarë që flasin, mendojnë dhe ëndërrojnë në gjuhën e tyre amtare.