Agjencioni Floripress.blogspot.com

2014/10/17

Të vërteta të rrezikshme

Nga Sokrati, tek Don Kishoti, fati i atyre që kërkojnë drejtësi. Njëri mbronte lirinë e mendimit; tjetri idealin. Ja përse çdokush mund të gjejë veten tek ata

Në 19 janar 2007, gazetari turk me origjinë armene, Hrant Dink ishte vrarë në Stamboll nga një nacionalist turk, një djalosh vetëm 17 vjeçar, sepse kishte kritikuar mohimin e genocidit armen nga ana e qeverisë. Vrasja e gazetarëve që përpiqen të thonë të vërtetën është një zakon i konsakruar nga koha dhe justifikimet e adoptuar për këtë krim janë një traditë po kaq e vjetër. Nga Shën Gjon Pagëzori tek Seneka, nga Rudolf Ualsh tek Ana Politkovskaja, ata që thonë të vërtetën dhe ekzekutuesit e tyre zënë një hapësirë çuditërisht të madhe në bibliotekat tona.

Pak më shumë se 24 shekuj më parë, në 399 p.e.s. tre qytetarë athiniotë dërguan në gjykatë filozofin Sokrat, sepse e konsideronin një rrezik për shoqërinë. Në fund të procesit, gjatë të cilit akuza dhe mbrojtja paraqitën tezat e tyre respektive, shumica e jurisë, e formuar nga përfaqësues të qytetarëve të Athinës, e shpallën Sokratin fajtor dhe me një ashpërsi unike e dënuan me vdekje. Pak kohë më vonë, Platoni, dishepulli që e donte Sokratin ndoshta më shumë se kushdo tjetër, hodhi ne leter diskutimin e tij të mbrojtjes që ka mbërritur deri në ditët tona me titullin “Apologjia”. Në të, Platoni, përmes gojës së Sokratit diskuton shumë argumenta: koncepti i pabesisë, karakteri i akuzuesve të tij, fajësimi i herezisë, korruptimi i të rinjve dhe nëpërkëmbja e identitetit demokratik të Athinës. Kjo akuza e fundit jehon edhe sot e kësaj dite si shumë e njohur. Dhe Sokrati analizon çështjen e përgegjësisë së qytetarëve në një shoqëri të drejtë.

Aty afër gjysmës së diskutimit të tij, filozofi nis të flasë për rreziqet që has kushdo që dëshiron të thotë të vërtetën në botën e politikës. “Asnjë njeri mbi këtë Tokë që, në mënyrë të vetëdijshme, pengon verifikimin e padrejtësive dhe paligjshmërisë në mjedisin e tij”, thotë Sokrati, “nuk mundet të shpëtojë jetën e tij. Mbrojtësi i vërtetë i drejtësisë, që ka ndërmend të mbijetojë qoftë edhe për një kohë të shkurtër, duhet domosdoshmërisht të kufizohet në jetën private dhe të braktisë politikën”.

Nuk ka asnjë dyshim. Duke filluar që nga profetët e parë, është e gjatë lista e atyre që, pasi kanë thënë të vërtetën, kanë paguar me jetën e tyre këtë vokacion njerëzor, dhe çdo vit Amnesty International boton një listë të gjatë të personave të burgosur në të gjithë botën, për arsyen e vetme se kanë bërë të dëgjohet zëri i tyre.

Hans Kristian Andersen, tek “Rrobat e reja të perandorit” harroi të na thotë se çfarë i ndodhi fëmijës që tërhoqi vëmendjen e të tjerëve duke u thënë që perandori në të vërtetë nuk kishte veshur asgjë. Nuk do të habiteshim po të zbulonim që i tiji nuk do të kish qenë një fat i lumtur.

Sokrati i shpjegon gjykatës se është më se i vetëdijshëm për risqet që i vijnë nëse thotë të vërtetën. Personi që u kundërvihet padrejtësive apo paligjshmërive, vëren Sokrati, paguan me jetë zgjedhjen e tij për të thënë të vërtetën mbi to. Deri këtu, gjithçka është e qartë. Por më tej, Sokrati, për të cilin gjurmimi i të vërtetës është, siç duhet të jetë për të gjithë ne, objektivi parësor i ekzistencës, vazhdon duke thënë që, nëse një person dëshiron të shpëtojë lëkurën “edhe për pak kohë”, ky objektiv duhet që të kufizohet në sferën private dhe nuk duhet të lejohet që të vërshojë edhe në mjedisin e gjerë social.

Po si është e mundur të bëhet kjo?

Gjithmonë nëse toni i Sokratit nuk ka qenë ironik, pikërisht ai, më shumë se çdokush tjetër, duhet ta dinte që sa herë kërkohet e vërteta, sa herë që vihet në dyshim një gënjeshtër, sa herë që bëhen përpjekje të çirret maska e një mashtrimi, sa herë që vërehet se perandori është vërtetë lakuriq, duhet që domosdoshmërisht të shkelet në atë terren të përbashkët, në atë botë që e banojmë bashkë me bashkëqytetarët tanë. Në dy ekstremet e jetës jemi të vetëm, në barkun e nënës dhe në varr, por hapësira që përshkojmë mes këtyre dy pikave është një mbreteri e përbashkët, në të cilën të drejtat dhe përgjegjësitë e gjithkujt përcaktohen prej të drejtave dhe përgjegjësive të fqinjëve tanë, dhe çdo gjë e rreme, çdo falsitet, çdo tentativë për të fshehur të vërtetën dëmton këdo në atë mbretëri, duke përfshirë në fund të fundit edhe vetë atë që gënjen. Pasi Sokrati u detyrua t’i japë fund jetës së tij, athinasit u penduan, mbyllën gjimnaze dhe palestra në shenjë zie, dëbuan dy prej akuzuesve nga Athina dhe dënuan me vdekje të tretin.

Sokrati ishte i vetëdijshëm që çdo shoqëri vetëpërcaktohet në dy mënyra: përmes asaj që lejon dhe përmes asaj që ndalon, përmes asaj që përfshin duke e pranuar si imazhin e vet, dhe përmes asaj që përjashton, injoron dhe mohon. Cdo qytetar që jeton brenda mureve të një shoqërie ka një detyrim të dyfishtë: atë që t’u bindet këtyre përfshirjeve dhe përjashtimeve të përbashkët dhe (domethënë ligjet e shoqërisë) dhe detyrimin ndaj vetvetes. Një shoqëri e gjallë duhet të ketë, në brendësi të saj, instrumentat për t’u mundësuar qytetarëve të saj që të realizojnë këtë detyrë të dyfishtë: pra atë të bindjes ndaj ligjeve dhe atë të vënies së tyre në diskutim, atë të respektimit të tyre dhe atë të ndryshimit të tyre.

Një shoqëri që u lejon qytetarëve vetëm njërin prej dy detyrimeve (një diktaturë apo një shtet anarkik) dhe një shoqëri që nuk ka besim në parimet e saj dhe si pasojë është në rrezik zhdukjeje. Qeniet njerëzore kanë nevojë për mbrojtjen e përbashkët të ligjit, si dhe lirisë për t’i dhënë zë mendimeve të tyre, dëshmive të tyre, dyshimeve të tyre, po aq sa kanë nevojë edhe për lirinë për të marrë frymë. Kjo është themelore.

Ndoshta e kemi më të lehtë të kuptojmë fjalët e Sokratit, nëse i dëgjojmë të rijehojnë tek një dishepull i tiji i largët dhe i çuditshëm, një zotëri që, i obsesionuar prej leximit të romaneve kalorësiakë, vendos një ditë që të bëhet ai vetë kalorës për të vënë në praktikë parimet e vlerave dhe ndershmërisë “për të rritur nderin e tij dhe për t’i shërbyer vendit të tij”. Ashtu si Sokrati, Don Kishoti i njeh risqet në përpjekjen “për të mos lejuar të ndodhin padrejtësi dhe paligjshmëri në vendin e tij”. Dhe për këtë arsye, Don Kishoti konsiderohet një i marrë.

Po çfarë është saktësisht marrëzia e tij? Don Kishoti ngatërron mullinjtë e erës me gjigantë dhe bagëtitë për luftëtarë, dhe beson tek kuajt që fluturojnë, por përtej të gjithë fantazive të tij, ka besim tek diçka solide si përshmebull toka mbi të cilën ecën, apo tek nevoja e pakundërshtueshme për drejtësi. Vizionet përrallorë të Don Kishotit janë imaginata rrethanore, mënyra për t’i bërë ballë “gri”-së së realitetit. Por në detyrimin e pasionit të tij dhe bindjeve të pagabueshme, ai thotë se jetimët duhet të ndihmohen dhe vejushat të shpëtohen – edhe pse, për shkak të veprimeve të tij, fati si i shpëtimtarëve, ashtu edhe të viktimave përkeqësohet. Ja paradoksi i madh me të cilin na vë përballë Servantesi: drejtësia është e domosdoshme, edhe pse bota mbetet e padrejtë. Veprimet dashakeqë nuk duhet të mbeten të pakundërshtuar, edhe kur pas tyre vijnë të këqia më të mëdha. Jorge Luis Borges e shpreh këtë koncept tek njëri prej personazheve të tij më të tmerrshëm: “Që parajsa të ekzistojë vërtetë, edhe pse vendi im është në ferr”.

Napoleon Bonaparti, Perandori i paradokseve

Një prej miteve më të qëndrueshëm që rrethon një prej Të Mëdhenjve të historisë, dhe si ai dominoi imagjinatën e shekullit nëntëmbëdhjetë jashtë Francës

A.D. Harvey

Historian

Napoleon Bonaparti ka dominuar imagjinatën e shekullit 21, më shumë se sa cdo figurë historike ka dominuar imagjinatën e ndonjë shekulli. “A nuk është ai i pakrahasueshëm në historinë e botës, si ushtarak dhe një burrë shteti?” pyeste George Ponsonby, lider i opozitës liberale në parlamentin britanik 5 vjet përpara betejës së Vaterlosë: “Unë them se është njeriu më i madh që është shfaqur ndonjëherë mbi Tokë. Nuk e kam fjalën për karakterin apo moralin e tij. Flas për forcën e aftësive të tij, si dhe energjitë e mendjes”.

Në vitin 1817, juristi dhe politikani danez, Tage Algreen Ussing, më vonë kryetar i bashkisë së Ko- penhagenit ka shkruajtur: “Për aq kohë sa do të zgjasë bota, do të ketë vetëm një Napoleon mbi Tokë”. Ndërsa për Gëten, “jeta e tij ishte rendja me hapa gjigantë e një gjysmë-perëndie”.

Thuhet se gjatë periudhës kur ushtria e Napoleonit ishte në Boulogne, në përgatitje për të pushtuar Anglinë, nënat angleze i qetësonin fëmijët e tyre të pabindur duke u thënë se “Boney” do të vinte t’i merrte nëse nuk silleshin mirë; por në kulmin e fuqisë së tij, Napoleoni shihej si një forcë e të mirës, edhe për shumë prej atyre që luftuan fort kundër politikave të ndjekura prej tij. Publicisti gjerman, Friedrich Gentz, për shembull, e ka përshkruar Bonapartin në vitin 1798 si “krijuesin e republikave italiane”, por shumë shpejt ai nisi të ngrejë pyetjen, se ai mund të mos jetë njeriu që do t’i japë Francës qeverinë e qëndrueshme që i nevojitet. Në vitin 1813, Gentz kishte arritur në përfundimin se Napoleoni duhej të qëndronte në fronin e tij, nëse qe e mundur, si një kundërpeshë e domosdoshme ndaj ambicieve hegjemoniste të Prusisë dhe Ru- sisë.

Edhe ata më zëlartët në denoncimet e tyre ndaj Napoleonit, ia pranonin meritat e jashtëzakonshme. Për poetin Robert Southey, ai ishte “një i keq, që spikaste mes më të këqinjve”: por edhe vetë Soothey, kur shkruante për “ato krime që e kanë njollosur shpirtin e tij me një bojë edhe më të thellë se sa ngjyra vjollcë për të cilën i kreu – ato akte pabesie, vrasjesh në mesnatë, uzurpimi dhe tiranie të pamëshirshme që e kanë shkruajtur emrin e tij në urrejtjen universale tani dhe përgjithmonë” – pranonte lirshëm se përpara vitit 1798 “karriera e tij kishte qenë e lavdishme… dhe ajo ishte shquar për një seri suksesesh, të pashembullt në kohërat moderne”.

Sir Walter Scott, pothuajse po aq armiqësor ndaj Napoleonit sa edhe Southey shkruajti pas vdekjes së Perandorit se fajet e tij “ishin më shumë ato të një sovrani dhe politikani, se sa të një individi”.

Ishte forca e pazakontë e ambicies që e shndërruan Napoleonin në “kamzhik” të Evropës; ishin përpjekjet e tij për të fshehur ato parime egoiste që e bënin të kombinonte hilenë me forcën, si dhe të krijonte një sistem të rregullt për të mashtruar ata të cilë nuk i nënshtronte dot. Nëse ai do të kish qenë nga natyra një mizor i ftohtë, si për shembull natyra e Oktavianit, apo nëse do t’i kish lënë rrugë të lirë nxehtësisë së tempera- mentit, ashtu si despotët e tjerë, historia e tij private ashtu si edhe ajo e fushatave të tij do të ishte shkruajtur me shkronja gjaku… është e rrallë brenda kapacitetit të atyre, hapat e të cilëve i kanë bërë të ecin përtej rrugës së mesme të jetës, që të vlerësojnë ose forcën, ose tundimet të cilëve ai iu dha, apo forcën e mendjes me të cilën iu kundërvu atyre që mundi t’u rezistonte.

Historia zyrtare e shkollës gadishullore, urdhëruar nga Mbreti i Spanjës shfaqi në mënyrë elokuente tiparet kontradiktore të karrierës së “një njeriu që kish qenë dikur pasionant për lavdinë, dhe një tiran, një rojalist, një republikan dhe një perandor, i cili në mënyrë të padallueshme mund të mbante veshur tyrbe të mysli- manëve, kapela të jakobinëve, kurorën e Charlemagne si dhe diademën e Cezarëve”.

Por një herë që ai ishte mposhtur dhe dëbuar përfundimisht në Shën Helenë – “me oqeanin e gjerë si burg dhe të gjithë mbretërit si rojtarë”, sic e ka përshkruar një poet italian – Napoleoni ishte natyrshëm shumë pak interesant për zëdhënësit zyrtarë; nga ana tjetër, atëherë kur ai nuk përfaqësonte më autoritarizmin energjik, u shndërrua në një hero për ata që kundërshtonin rendin politik, që u rivendos pas Vaterlosë.

Shkrimtari venecian Ugo Foscolo e përshkruante Napoleonin në vitin 1814 “si një tiran të pandreqshëm… me ide sublime e megjithatë një shpirt vulgar; një gënjeshtar pa motive për të gënjyer… një sharlatan edhe kur ishte i gjithëpushtethëm në fuqinë e tij”. Megjithatë, edhe Foscolo kishte shpresuar se veprimet e tij “mund të hapin rrugën, në mos për pavarësinë e Italisë, të paktën për përpjekje të tilla mendjehapura, për të bërë veprime që nderojnë italianët”.

Polakët i ishin përjetësisht mirënjohës Napoleonit për shkak se ai krijoi Dukatin e Madh të Varshavës, pavarësisht se bëhej fjalë për një shtet kukull e të cunguar. Në një broshurë të botuar atje me rastin e njëqind vjetorit të vdekjes së tij thuhej: “pas copëtimit të Republikës tonë (ndarjet e Polonisë në 1772- 1795), Napoleoni ishte i pari që lëshoi vetëtimat e tij kundër pushtuesve tanë, që theu dyert e burgut tonë, që na hapi dyert e lirisë”.

Adam Mickiewicz, poeti më i madh i Polonisë e konsideronte si krijuesin e një epoke të re dhe si një model për të gjithë ata që ishin të përgatitur për të luftuar dhe për të vuajtur për lirinë. Shoqëruesi i tij, mistiku Andrzej Tovianski, që besonte se shumë shpejt një burrë me forcë unike dhe pastërti shpirtërore të paprecedentë do të shfaqej mes sllavëve, për t’i shpëtuar ata dhe përmes tyre të gjithë njerëzimin, e shihte Napoleonin si një lloj pararendësi të një shpëtimtari të tillë.

Në Angli, William Hazlitt, i zemëruar nga spektakli i monarkive të trashëgueshme të Evropës që konsolidonin pushtetin e tyre pas humbjes së Napoleonit, e shihte atë si njeri që u rezistonte sulmeve të kësaj makinerie gjigande shtypëse. Në librin e tij “Jeta e Napoleon Bonapartit” (1828), ai shkruajti se si Napoleoni “vendosi këmbën e tij në qafën e mbretërve, të cilët nga ana e tyre do të kishin vendosur zgjedhën e tyre mbi qafën e popujve”. Hazlitt nuk mohonte se Napoleoni ishte një tiran, por pretendonte se kish një lloj virtyti në tiraninë e tij: “Nëse ai ishte ambicioz, madhështia e tij nuk e kish bazën në dorëzimin e pakusht dhe të shpallur hapur të të drejtave të natyrës njerëzore. Por me të, u ngjit në lartësi të reja edhe gjendja e njeriut. Nëse ai ishte arbitrar dhe tiran… ai nuk ishte dhe as nuk do të bëhej ndonjëherë një tiran me të drejtë hyjnore. Tirania brenda tij nuk ishte e shenjtë; nuk ishte e përjetshme; nuk ishte e lidhur instiktivisht në miqësinë me tirani të tjera; nuk ishte e sanksionuar nga të gjithë ligjet e fesë dhe moralit”.

Sipas këndvështrimit të Hazlitt, Napoleoni mendonte se nuk përbënte grabitje fakti që të ishte i barabartë me Mbretër dhe Cezarë: “… ai u ngjit në atë lartësi që nga niveli i njerëzve, dhe kështu vërtetoi se nuk ekziston një inferioritet natyror në një kauzë, dhe nuk ka superioritet natyror në një kauzë tjetër”. Sir William Napier, i cili luftoi kundër ushtrive të Napoleonit në Luftën Gadishullore dhe më vonë shkruajti atë që shërbeu për një shekull si rëfimi klasik i fushatave në Spanjë dhe Portugali, thoshte se: “ndërkohë që ai sakrifikoi lirinë politike, e cila në pjesën më të madhe të njerëzimit nuk kish qenë asnjëherë më shumë se sa thjeshtë një tingull i kënaqshëm, ai ushqente me një kujdes shumë të madh parimin e barazisë, një e mirë e ndjeshme e cila prodhonte rritje të kënaqësisë, teksa buron nga shkalla e shoqërisë. Ky, parimi i vërtetë i qeverisë së tij dhe sekreti i popullaritetit të tij, e shndërruan atë në monarkun e popullit, dhe jo sovran të aristokracisë”.

Po kështu, eseisti amerikan Uilliam Emerson mendonte se “instikti i njerëzve të guximshëm dhe të aftë në të gjithë klasën e mesme, kudo e ka nxjerrë Napoleonin si personifikim të një demokrati”.

Spas Sir Walter Scott “Napoleoni u bë kundërshtar i pushteteve të krijuar dhe vendosur tashmë, jo sepse ai vinte në diskutim karakterin e qeverisjes së tyre, por sepse ata nuk do ta pranonin atë në rrethin e tyre të ngushtë”, dhe një numër jo i vogël vëzhguesish mbështesnin idenë se ana pozitive e arritjeve politike të Napoleonit ishte thjeshtë një nënprodukt aksidental i ambicieve të tij destruktive. Eduard John Trelauny, një mik i Shelley dhe Byron shkruante në vitin 1831 se “në fakt ai ka shkundur fuqishëm disa prej matufëve të paralizuar të së shkuarës, që nga fronet e tyre që po thërrmoheshin për shkak të krimbave… e megjith- atë, duke bërë këtë gjë, ai mendoi më kot që të përjetësonte tiraninë duke zëvendësuar despotët ushtarakë… ne nuk i jemi atij boxh për asgjë, pasi ai nuk projektoi asgjë tjetër përvec të keqes”.

Shkrimtari gjerman, Gustav Graf von Schlabrendorf e krahasonte Napoleonin me perandorin romak, Tiberius i cili teksa hynte në Senat thërriste: ‘O hom- ines ad servitum paratos!’ ‘O njerëz të bërë për të qenë skllevër”. Pra, ai që nuk dëshironte lirinë publike ishte i indinjuar prej durimit të përbuzshëm të skllevërve.

Më shumë se dy shekuj pas fitoreve të tij të para kundër ushtrisë austriake në Itali, e vetmja gjë që cdokush kujton në lidhje me Napoleonin është se ai ishte një gjeneral i madh; e megjithatë, sic e demonstrojnë edhe të gjithë citimet e mësipërm, ishte Napoleoni si figurë politike, dhe jo Napoleoni si gjeni ushtarak që mbërtheu imagjinatën e bashkëkohësve të tij.

Thomas Jefferson, i cili ishte President i Shteteve të Bashkuara në kohën kur Napoleoni u bë perandor, mendonte atëherë se ky ishte në tërësi një këndvështrim shumë i gabuar: “Bonaparti ishte një luan vetëm në fushëbetejë. Në jetën e tij civile, ai ishte një uzurpator gjakftohtë, përllogartës, i paprinciptë, pa pikë virtyti. Ai nuk ishte aspak një burrë shteti, nuk dinte asgjë për tregtinë, ekonominë politike, apo qeverisjen civile, dhe ai ofronte injorancë me një guxim të tepruar”.

Ky lloj verdikti nuk është tërësisht i pajustifikuar. Sipas burrit të madh të shtetit austriak, Metternich, i cili kishte shërbyer si ambasador në oborrin e Napoleonit, “ai u shndërrua në një ligjvënës dhe administrator, ashtu sikurse u bë edhe ushtar duke ndjekur instiktin e tij… atij nuk i pëlqenin idetë e paqarta, dhe urrente në po të njëjtën mënyrë ëndrrat e vizionarëve si dhe abstraksionet e idealistëve, dhe e konsideronte si marrëzi cdo gjë që nuk i paraqitej atij në mënyrë sa më të qartë dhe praktike”.

Një rezultat i kësaj ishte se politikat e tij, për shembull, në lidhje me financat publike dhe ekonominë ishin reaksionare dhe vetëmbrojtëse, dhe dy arritjet e tij më të qëndrueshme në qeverisjen civile, sistemi metrik dhe Kodi Napoleonist ishin vepër e të tjerëve, dhe që kishin nisur në një kohë kur ai kish qenë ende as një vartës artelier. Dhe meqë ra fjala, ndonëse ishte një gjeneral i jashtëzakonshëm, ai nuk ishte gjenerali më i madh i kohës së tij. Wellingtoni nuk u mposht asnjëherë, megjithëse ky nuk luftoi asnjëherë kundër një ushtrie e cila nuk ishte më e fortë se sa e tija; Napoleoni u mposht në tri beteja të mëdha (në Aspern në vitin 1809, në Leipzin në vitin 1813 dhe nga Wellingtoni në Vaterlo në vitin 1815) dhe dy prej fitoreve të tij ishin praktikisht barazime (në Eilau në vitin 1807 dhe në Uagram në vitin 1809).

Edhe ngjitja e tij në fronin e diktatorit të Francës nuk i dedikohej tërësisht suksesit në fushë-betejë. Ndonëse Sir William Napier shkruante në vitin 1828 se Republika Franceze po shpëtohej nga kolapsi ushtarak “nga gjenia i mrekullueshëm i Napoleonit, duke hedhur poshtë të gjithë përllogaritjet e arsyeshme”, dy prej fitoreve më dërrmuese që arritën ushtritë franceze gjatë gjysmës së parë të karrierës së tij aktive ishin fitorja e Massenas ndaj rusëve në Zyrih në vitin 1799 dhe triumfi i Moreau ndaj austri- akëve në Hohenlinden në 1800. Megjithatë, Napoleoni kishte aftësi politike si dhe një oreks për pushtet politik, të cilat u mungonin Massenas dhe Moreaut.

Megjithatë, përgjithësisht sot nuk kuptohet në tërësinë e saj rëndësia që kishte Napoleoni për bashkëkohësit e tij, sidomos atëherë kur qëndrimi i tij politik shihet si një lloj transferimi prej famës ushtarake. Napoleoni ishte një lloj i ri udhëheqësi. (Cromwelli e kishte provuar të gjithë këtë por ai kish qenë shumë më pak i vetëdijshëm dhe e kish gëzuar shumë më pak rolin e tij). Ai bënte që gjërat të ndodhnin. Ai bëri që jeta publike si dhe mundësitë e veprimeve të përbashkët të dukeshin të ndryshme: Gëte ekzagjeronte vetëm shumë pak kur thoshte në vitin 1824 se “cdokush që ka punuar nën Napoleonin e ka shkundur botën, asgjë nuk duket më e pamundur”.

Në retrospektivë, mund të thuhet se suksesi në fushëbetejë ishte një mënyrë për të arritur këtë lloj push- teti: por nuk ishte i vetmi. Në shekullin e njëzetë, Ataturku dhe Mao u ngjitën në rolet e liderëve kombëtarë (dhe në një status pothuajse Napoleonik) si rezultat i sukseseve të tyre në luftë, por Hitleri dhe Musolini e morën pushtetin duke shfrytëzuar dështimet në kohë paqeje. Triumfi i Napoleonit si gjeneral mund të ketë qenë tipari më mbresëlënës dhe më i mirënjohur i karrierës së tij, por nëse dëshiron të kuptosh historinë e diktaturave moderne, duhet që ta shohësh atë jo si një gjeneral që u bë diktator, por si një diktator i cili ishte edhe gjeneral. Por është e vërtetë që për bashkëkohësit e tij, gjenia e tij në fushën ushtarake ishte cilësia më mbresëlënëse e Napoleonit.

10 familjet më të pushtetshme të historisë

10. Familja Rothschild

Familja Rothschild (shpesh herë thërriten thjeshtë Rothschildët) është një dinasti ndërkombëtare në sektorin bankar dhe të financave, familje hebrenjsh nga Gjermania, që nisi veprimtarinë në të gjithë Evropën dhe mori titull fisnikërie nga qeveritë austriake dhe britanike. Rritja e famës së familjes në skenën ndërkombëtare nisi me Mayer Amschel Rothschild (1744-1812), strategjia e të cilit për suksesin në të ardhmen ishte të ruante kontrollin e bizneseve në duart e familjes, gjë që u lejonte atyre të ruanin sa më shumë sekretin në lidhje me pasurinë, si dhe arritjet në fushën e biznesit. Mayer Rothschild arriti që me sukses të ruajë pasurinë brenda familjes, përmes martesave të menduara me kujdes brenda pjesëtarëve dhe të afërmve të ngushtë të familjes.

Nathan Mayer Rothschild nisi biznesin e tij londinez, “N. M. Rothschild and Sons” në vitin 1811 në New Court, në qytetin e Londrës, biznes që vazhdon të ekzistojë në të njëjtin vend edhe sot e kësaj dite. Në vitin 1818, ai dha një hua prej 5 miliardë stërlinash për qeverinë prusiane dhe dhënia e bonove për huatë qeveritare u shndërrua në shtyllën kryesore të biznesit të tij në fushën e bankave. Ai arriti një pozicion kaq të fuqishëm në qytetin e Londrës, sa që deri në vitin 1825-1826 ishte tashmë në gjendje që t’i ofronte një sasi të mjaftueshme monedhash Bankës së Anglisë, me qëllim që t’i mundësonte asaj shmangien e një krize likuiditetesh.

9. Plantagenets

Në fundin e paqartë mes Plantagenetëve dhe Tudorëve, Plantagenetët fituan për arsye se pjesa më e madhe e zhvillimit të kulturës angleze si dhe të sistemit politik (që mbetet edhe sot e kësaj dite) e pati startin pikërisht në kohën e sundimit të tyre. Në kohën e Tudorëve, u krijua Kisha Anglikane dhe disa thonë se në kohën e tyre ka patur edhe një epokë të artë, por rëndësia e linjës së Plantagenetëve është shumë më e madhe (dhe veç të tjerash, nuk duhet harruar se edhe Henri i VIII ishte një pasardhës direkt nga nëna i familjes së Plantagenetëve). Shtëpia e Plantagenetëve ishte një Shtëpi Mbretërore e themeluar nga Henry II i Anglisë, djali i Geoffrey V i Anjou. Mbretërit Plantagenetë sunduan fillimisht Mbretërinë e Anglisë në shekullin 12. Në total, pesëmbëdhjetë monarkë Plantagenetë, duke përfshirë ata që u përkisnin degës së kadetëve sunduan Anglinë në periudhën mes viteve 1154 dhe 1485. Një kulturë dhe art i spikatur anglez lindi dhe u zhvillua gjatë erës së Plantagenetëve, inkurajuar edhe nga disa prej monarkëve, të cilët ishin përkrahësit e mëdhenj të “babait të poezisë angleze”, Geoffrey Chaucer. Stili i arkuitekturës gotike ishte shumë popullor gjatë asaj kohe, me ndërtesa të tilla si Westminster Abbey dhe York Minster që u rimodeluan pikërisht sipas atij stili. Pati gjithashtu edhe zhvillime me një rëndësi jetëgjatë në sektorin social, si përshembull firmosja e Magna Cartas nga ana e Johnit I të Anglisë. Kjo pati një ndikim të jashtëzakonshëm në hartimin e ligjeve të zakonshëm dhe ligjeve kushtetues. Institucionet politikë, si Parlamenti i Anglisë e kanë origjinën pikërisht në periudhën e Plantagenetëve, ashtu si edhe shumë institucione arsimorë, përfshirë Universitetet e Kembrixhit dhe Oksfordit.

8. Familja Nehru-Gandhi

Familja Nehru-Feroz Gandhi është një familje politike indiane që ka dominuar në Kongresin Kombëtar të Indisë përgjatë pjesës më të madhe të periudhës së pavarësisë së hershme të Indisë. Tre pjesëtarë të kësaj familje (Pandit Jawaharlal Nehru, bija e tij Indira Gandhi dhe djali i saj, Rajiv Gandhi) kanë qenë Kryeministra të Indisë, dy prej të cilëve (Indira dhe Rajiv Gandhi) janë vrarë. Një pjesëtare e katërt e familjes, Sonia Gandhi ishte Presidente e Kongresit, ndërkohë që ajo dhe djali i Rajivit, Rahul Gandhi janë pjesëtarët më të rinj të familjes që hyjnë në politikën aktive, kur ai konkuroi dhe më pas fitoi një vend në dhomën e ulët të parlamentit të Indisë në vitin 2004. Familja Nehru-Feroz Gandhi nuk ka asnjë lidhje me udhëheqësin e pavarësisë së Indisë, Mohandas Gandhi. Nehru-Gandhët janë shembulli më i spikatur i traditës së udhëheqjes dinastike në shtetet demokratike të Azisë.

7. Familja Khan

Ghengis Khan ishte themeluesi, (Khan-sundues dhe Khagan-perandor) i Perandorisë Mongole, perandoria më e madhe e solide në historinë e njerëzimit. Ai erdhi në pushtet duke bashkuar shumë prej tribuve nomade të Azisë verilindore. Pasi themeloi perandorinë Mongole dhe u shpall “Genghis Khan”, ai filloi pushtimet mongole si dhe sulmet në zonat e Kara-Khitan Khanate, Kaukaz, Perandorinë Khvarezmid, Ksian Perëndimore dhe dinastitë Jin. Gjatë jetës së tij, perandoria mongole pushtoi një pjesë shumë të madhe të Azisë Qendrore. Përpara se Genghis Khan të vdiste, ai emëroi Ogedei Khanin si pasardhës të tij dhe e ndau perandorinë e tij në khanates mes bijve dhe nipërve. Genghis Khan vdiq në vitin 1227 pasi mposhti Tangutsët. Khan u varros në një varr pa shenjë diku në Mongoli, në një vend të panjohur. Pasardhësit e tij vazhduan përpjekjet për të shtrirë perandorinë mongole deri në pjesën më të madhe të Eurazisë, duke pushtuar ose krijuar shtete vasalë në zonat e Kinës së sotme, Koresë, Kaukazit, shteteve të Azisë Qendrore si dhe një pjese të madhe të zonave të asaj që sot është Evropa Lindore, si dhe të Lindjes së Mesme.

6. Familjet Claudia and Julius

Këto dy familje janë bashkuar në një duke qenë se kanë qenë familjet më të rëndësishme të Romës së Lashtë dhe ato u bashkuan për të krijuar dinastinë Julio-Claudiane nga e cila kanë dalë edhe pjesa më e madhe e perandorëve më të famshëm të Romës: Kaligula, Augusti, Klaudiusi, Tiberiusi dhe Neroni. Këta pesë perandorë sunduan perandorinë romake në periudhën që nga viti 27 para Krishtit deri në vitin 68 pas Krishtit, atëherë kur i fundmi i kësaj linje, Neroni kreu vetëvrasje. Këta pesë sundimtarë u lidhën përmes martesave dhe adoptimeve. Julius Caesari shihet ndonjëherë pasaktësisht si themeluesi i saj, ndonëse ai nuk ka qenë as perandor dhe as nuk kishte lidhje Claudiane; më gjerësisht pranohet që themeluesi i dinastisë ka qenë Augusti. Mbretërimet e perandorëve Julianë-Claudianë kanë disa tipare të përbashkët: të gjithë erdhë nën pushtet përmes lidhjeve indirekte apo adoptimeve. Secili prej tyre zgjeroi territorin e perandorisë romake dhe inicioi projekte masivë ndërtimi. Ata përgjithësisht duheshin nga njerëzit e zakonshëm, por kishin kundër armiqësinë e klasës së senatorëve – një ndjenjë që pasqyrohet nga historianët e lashtë. Historianët e lashtë e përshkruajnë dinastinë Julio-Claudiane si të marrë, perverse dhe tiranike.

5. Familja Zhu

“Zhu” ishte emri i familjes për perandorët e dinastisë Ming. Perandori i parë Ming, Hongvu (Zhu Juanzhang) zgjodhi që të përdorë emrin Ming si emër të dinastisë. Ming do të thotë “Brilant”. Dinastia Ming ishte dinastia sunduese e Kinës në periudhën mes viteve 1368 dhe 1644, në vijim të kolapsit të dinastisë Juan që udhëhiqej nga Mongolët. Epoka e Ming, “një prej epokave më madhështore të qeverisjes së rregullt dhe stabilitetit social në historinë e njerëzimit” ishte e fundmja dinasti në Kinë që drejtohej nga etnia Hans. Ndonëse kryeqyteti i perandorisë Ming, Pekini ra në vitin 1644 për shkak të një rebelimi të udhëhequr nga Li Zisheng, që nga ana e tij shumë shpejt u zëvendësua nga Dinastia Qing e udhëhequr nga Manchurianë (familja e fundit perandorake kineze), regjime besnikë ndaj fronit të Ming (të njohur kolektivisht si Mingët jyugorë) mbijetuan deri në vitin 1662. Gjatë kohës së sundimit të dinastise Ming u ndërtua një flotë shumë e madhe, si dhe një ushtri prej një milionë trupash. Pati projekte shumë të mëdha ndërtimi, duke përfshirë restaurimin e Kanalit të Madh dhe të Murit të Madh si dhe ngritjes së Qytetit të Ndaluar në Pekin, gjatë çerekut të parë të shekullit të pesëmbëdhjetë. Vlerësimet për popullsinë e Ming variojnë nga 160 në 200 milionë banorë. Dinastia Ming konsiderohet shpesh si një prej pikave më të larta të qytetërimit kinez, si dhe një dinasti në të cilën janë shfaqur shenjat e para të kapitalizmit.

4. Habsburgët

Shtëpia e Habsburgëve ishte një shtëpi shumë e rëndësishme mbretërore në Evropë dhe ajo njihet më së miri si furnizuesja me Perandorët e Shenjtë Romakë, të zgjedhur formalisht në periudhën mes viteve 1452 dhe 1740, si dhe sunduesit e Spanjës dhe të Perandorisë Austriake. Me origjinë nga Zvicra, dinastia mbretëroi fillimisht në Austri, të cilën e sunduan për më shumë se gjashtë shekuj, por një seri martesash dinastike sollën Burgundin, Spanjën, Boheminë, Hungarinë dhe territore të tjerë në trashëgiminë e saj. Dinastia e ka marrë emrin nga vendi i origjinës, Kështjella Habsburg që ndodhet në Kantonin zviceran të Aargaut. Motoja e dinastisë është: “Le të bëjnë luftë të tjerët, por ti, Austri e lumtur, do të martohesh”, që është edhe një tregues i talentit të Habsburgëve për të lidhur pjesëtarët e vet në martesë me shtëpi të tjera mbretërore të Evropës, me qëllimin për të bërë aleanca dhe trashëguar territore. Perandoresha Maria Tereza njihet mbi të gjithë në këtë drejtim dhe ndonjëherë ajo quhet edhe si “Nënëgjyshja e Evropës”.

3. Familja Ptolemaike

Dinastia Ptolemaike ishte një familje mbretërore nga zona e Maqedonisë në Greqi, që sundoi Perandorinë Ptolemaike në Egjipt për afro 300 vjet, nga viti 305 para Krishtit deri në vitin 30 para Krishtit. Ptolemi, njëri prej shtatë truprojave që shërbyen si gjeneralë dhe zëvendës të Aleksandrit të Madh të Maqedonisë, u emërua satrap i Egjiptit pas vdekjes së Aleksandrit në vitin 323 para Krishtit. Në vitin 305 para Krishtit, ai u vetëshpall Mbreti Ptolemi I, më vonë i njohur si “Soter” (shpëtimtar). Shumë shpejt, egjiptianët pranuan familjen Ptolemaike si pasardhës të faraonëve të Egjiptit të pavarur. Familja ptolemaike e sundoi Egjiptin deri kur ndodhi pushtimi romak në vitin 30 para Krishtit. Pjesëtarja më e famshme e kësaj linje ishte mbretëresha e fundit, Kleopatra VII, e njohur më së miri për rolin e saj gjatë betejave politike romake ndërmjet Jul Cezarit dhe Pompeit, dhe më vonë ndërmjet Oktavianit dhe Mark Antonit. Vetëvrasja e saj pas pushtimit prej Romës shënoi edhe fundin e sundimit ptolemaik në Egjipt.

2. Familja Medici

Familja Medici ishte një familje e fuqishme dhe me shumë influencë në Firence në periudhën nga shekulli 13 deri në shekullin 17. Nga kjo familje dolën tre Papë (Leo X, Klement VII dhe Leo XI), shumë sundimtarë të Firences (më i spikaturi ishte Lorenco i Mrekullueshmi, një prej përkrahësve dhe sponsorizuesve të disa prej veprave më të famshme të artit të Rilindjes) si dhe më vonë pjesëtarë të shumë prej familjeve mbretërore angleze dhe franceze. Ashtu si shumë familje të tjera zotërinjsh, ata dominuan qeverisjen e qytetit të tyre. Ishin në gjendje të vendosnin Firencen nën pushtetin e familjes së tyre, duke krijuar një ambient në të cilin lulëzuan arti dhe humanizmi. Ata u bënë udhëheqës të rrugës drejt Rilindjes së Italisë, së bashku me shumë familje të tjera të mëdha zotërinjsh në Itali, si familjet Visconti dhe Sforza në Milano, familja Este në Ferrara dhe Familja Gonzaga në Mantua. Banka Medici ishte një prej institucioneve financiarë më të suksesshëm dhe më të respektuar në Evropë. Siaps disa përllogaritjeve, familja Medici ka qenë për një periudhë kohe familja më e pasur e Evropës. Duke u nisur nga kjo bazë, ata fituan pushtet politik fillimisht në Firence dhe më pas më gjerësisht në Itali dhe në Evropë.

1. Familja Capetiane

Dinastia Capetiane (e njohur edhe si Shtëpia e Francës) është shtëpia mbretërore më e madhe e Evropës. Ajo përfshin cdonjërin prej pasardhësve direkt të Capetit të madh të Francës. Mbreti Huan Karlos i Spanjës dhe Duka i Madh Henri i Luksemburgut janë pjesëtarë të kësaj familje, të dy përmes degës Burbone të dinastisë. Gjatë shekujve të kaluar, Capetian-ët u përhapën nëpër Evropë duke sunduar kudo, që nga njësitë provinciale deri tek çifligje e mbretëri. Përveçse është familja më e madhe për nga numri në Evropë, ajo është familja ku ka edhe më shumë inceste, sidomos në Monarkinë spanjolle. Kanë kaluar shumë kohë që kur monarkët Capetianë sunduan pjesën më të madhe të Evropës, megjithatë ata vazhdojnë të mbeten diku mbretër, e diku me tituj të tjerë. Aktualisht, dy monarkë Capetianë vazhdojnë të mbretërojnë në Spanjë dhe në Luksemburg. Veç këtyre, shtatë përfaqësues të kësaj familje përfaqësojnë dinasti monarkike në mërgim në Brazil, Francë, Spanjë, Portugali, Parma dhe Dy Siçilitë. Kryetari aktual legjitim i familjes është Louis Alfonso, Duka i Anjou-së i cili është gjithashtu pretendent i ligjshëm i fronit të Francës. Në total, dhjetëra degë të dinastisë Capetiane vazhdojnë të ekzistojnë në të gjithë Evropën.

Familje të tjera: Merovingianët, Qin-ët, Bhutto-t, Tudorët, Romanovët, Stuartët, Shtëpia e Portokalltë, Berenguerët, Kennedy-t, Vanderbiltët

“Geronimo Down!” Rrëfimi, hap pas hapi, i aksionit të vrasjes së Osama bin Ladenit

Ata fillimisht fluturuan në veri, në drejtim të Kala Dhaka për t’u takuar me Chinook-un e dytë dhe për të rifurnizuar Black Hawk-un. 25 minuta më vonë ata u nisën për në Jalalabad. E gjithë kjo, pa asnjë reagim nga pakistanezët. Kur forca ajrore e këtij vendi urdhëroi dy F-16 të ngriheshin në ajër, skuadra amerikane kishte kaluar tashmë kufirin. Helikopterët u ulën në Jalalabad në 3 të mëngjesit, me orën lokale. Asnjëri prej atyre që kishin marrë pjesë në aksion nuk ishte lënduar. Kishin humbur një helikopter, por e kishin shmangur krejtësisht mbrojtjen pakistaneze. Dhe kishin vrarë Osama bin Ladenin…

“The Finish”, May 1–2, 2011. (Kapitulli i fundit i librit me autor Mark Bowden)

Mark Bowden

Njerëzit e McRaven ishin në gatishmëri në Jalalabad. Pasi urdhëri i Presidentit u përcoll të premten pasdite – Afganistani është tetë orë e gjysmë para Uashingtonit – ata e dinin që koha më e afërt kur mund të fillonin ishte mbrëmja e ditës tjetër, e shtunë 30 prill. Pjesa më e madhe e ekipit të përzgjedhur prej 24 vetësh ishin pjesëtarë të Skuadronit të Kuq të SEAL Team SIX. Gjatë më shumë se një viti që kish kaluar tashmë, vetëm njëri prej tyre kishte folur publikisht. Asnjëri nuk është intervistuar prej meje. Rrëfimi im për sulmin është i bazuar në intervista me Presidentin, zyrtarë të lartë të CIA-s, burime nga JSOC, Shtëpia e Bardhë dhe Pentagoni, në intervista me pjesëtarë të SEAL TEAM SIX që nuk kanë marrë pjesë drejtpërdrejtë në aksion, si dhe në rrëfimin e botuar nga një ish anëtar i SEAL me pseudonimin “Mark Owen”.

Pjesëtarët e SEAL u zgjodhën kryesisht për shkak se komandanti i tyre ishte i disponueshëm, ndërkohë që komandanti korrespondues i Delta Force të ushtrisë nuk ishte. Me numrin e vet gjithnjë në rritje, JSOC ishte ndarë tre vite më parë nga McRaven, ku Delta ishte ngarkuar të vazhdonte operacionet në Irak, ndërkohë që SEALs do të punonin nga ai moment e tutje në Bazat e Përparuara Operative (BPO), në zonat më të nxehta të Afganistanit. Një prej arsyeve përse u zgjodh skuadra e SEAL, sipas disa zyrtarëve të lartë në Pentagon, ishte se në vitet e fundit ajo kishte realizuar me sukses disa dhjetëra misione brenda Pakistanit. Ata ishin mësuar të kryenin këto lloj misionesh, me komandantët e nivelit të lartë që i shihnin nga prapa shpine, të lidhur direkt me video dhe audio – vetë ushtarët e quanin “General TV”. Ndonjëherë, komandantët e tyre në largësi i rrëmbente kaq shumë operacioni, sa që i komandonin ushtarët sikur të ishin duke luajtur me lojëra elektronike – “Kthehu majtas! Kthehu djathtas!”

Komandanti aktual, ai që do i ndiqte brenda ndërtesës, ishte një oficer marine shtatshkurtër, por i bëshëm, me tipare të gdhendur – nëse Hollivudi do të kërkonte dikë për të luajtur rolin e tij, vështirë se do të zëvendësonte origjinalin. Ai ishte shndërruar në legjendë edhe në rangjet elitarë, me dhjetë vitet e eksperiencës në udhëheqjen e tyre në luftime. Ishte bërë kaq rutinë për të, saqë fliste për këtë punë njësoj si një përgjegjës punimesh me shumë përvojë, flet për një projekt ndërtimi. Kishte një mënyrë të foluri, që nuk i lëvizte asnjë muskul i fytyrës. Kur bënte ndonjë sëka, gjë që rrallëherë ndodhte, kalonin pak çaste përpara se dikush ta vinte re. Disa prej atyre që komandonte ishin më të mëdhenj se ai në moshë, por jo shumë. Bashkë me ta, në aksion do të shkonte një përkthyes i gjuhës pasho si dhe një qen i stërvitur mirë – një “Malinois” belg, që quanin Cairo. Përkthyesi, një burrë rreth të dyzetave, që kish mësuar si të zbriste me litar nga helikopteri posaçërisht për këtë mision, bashkë me qenin do të ndihmonin për të mbajtur kureshtarët larg prej ndërtesës, ndërkohë që skuadra e SEAL kryente misionin. Siç bënin përpara çdo misioni, pjesëtarët e skuadrës kalonin kohë duke përgatiturpajisjet dhe armët, duke i vajisur, pastruar dhe testuar dylbitë me lazer e pajisjet e shikimit gjatë natës. Barrakat në Jalalabad i njihnin mirë, tashmë kishin vite larg shtëpisë.

Një gjë që nuk zinte vend shpesh në bisedat e tyre, por që e kishin gjithmonë në mendje, ishte rreziku. Kishte BPO të vogla në të gjithë Afganistanin që kishin marrë emrat e pjesëtarëve që ishin vrarë gjatë misioneve, miq të këtyre burrave që e kishin bërë punën e tyre me të njëjtën aftësi dhe kujdes, por që ishin kthyer në shtëpi brenda një kutie alumini. Brenda këtyre bazave kishte memorialë të vendosur në mure apo tabela buletinësh, ku shfaqeshin fotografi të të vdekurve. Pjesëtarët e skuadrave të operacioneve specialë bënin dallim nga 18-19 dhe 20 vjeçarët, ushtarë të rregullt që ishin vrarë prej bombave të vendosura në rrugë, predhat e mortajave, apo gjatë patrullimeve rutinë. Specialët ishin më të moshuar, dhe në fotografi ata shfaqeshin shpesh me mjekërr dhe veshje civile të vendasve. Ose kështu, ose me uniforma të mbushura me shirita dhe medalje. Ata ishin luftëtarë profesionistë. Për pjesën më të madhe të tyre, ishte karriera që kishin zgjedhur dhe, ndryshe nga të rinjtë që kishin prirjen të gjenin arsye përse filan ushtar ishte goditur dhe ata jo – një vendim i dobët, një dobësi, një gabim fatal në shpejtësi… – këta burra dinin më shumë. Stërviteshe, praktikoje dhe pastaj veproje bashkë me një ekip të përbërë nga njerëz po kaq të mirë sa ti, dhe ndonjëherë pavarësisht gjithçkaje, gjeje vdekjen. Ky aksion, me shënjestër Osama bin Ladenin, ishte një mision për të cilin çdokush që mbante veshur uniformën kish imagjinuar të merrte pjesë, që nga 11 shtatori 2001. Ishte aksioni që të gjithë këta burra kishin besuar se një ditë do të vinte.

Prapa kësaj force fillestare ishin ushtarët, helikopterët dhe avionët që McRaven besonte se nuk do të nevojiteshin. Ishin helikopterët “MH-47E Chinooks”, të mëdhenj si trailera traktorësh, me helika të sheshta në pjesën e përparme dhe të pasme. Po kështu, në gatishmëri ishin avionë gjuajtës që mund të nevojiteshin për të penguar gjuajtësit dhe mbrojtjen kundërajrore pakistaneze. Nëse do të mbërrihej deri këtu, komanda e operacionit do të zhvendosej nga Qendra e Përbashkët Operacionale e McRaven në Jalalabad, në qendrën e komandës në Kabul, ku komandonte gjenerali Petraeus.

Vetë Petraeus nuk kish patur dijeni për misionin deri disa javë më parë, kur ishte informuar në terma të përgjithshëm nga Gjenerali Cartëright dhe nga komandanti i CENTCOM. Burimet e tij nuk do të përdoreshin fare, nëse operacioni shkonte mbarë, kështu që ai nuk ishte informuar tërësisht nga McRaven deri disa ditë më parë. Askush nga stafi i tij nuk kishte dijeni për sulmin. Historia e tij me bin Ladenin e kish fillesën vite më parë, kur Petraeus qëndronte në këmbë në pistën e Bazës së Forcave Ajrore “Pope”, teksa trupat e amerikanëve të vrarë gjatë sulmit të Al Kaedës kundër USS Cole dërgoheshin në shtëpi. Ai kish qenë në brendësi të diskutimeve të mëparshme brenda administratës Clinton, kur ky kishte vendosur të lëshonte raketat kundër shënjestrave në Sudan dhe Afganistan. Do të kishte një biletë në reshtin e parë për këtë aksion, por nëse gjithçka do të shkonte mirë, nuk kish ç’të bënte tjetër, përveç se të rrinte e të vështronte.

Të shtunën pasdite, McRavenit i ra telefoni. Ishte Presidenti. Obama i tha admiralit se besimi i tij tek ai vetë dhe njerëzit e tij nuk mund të ishte më i lartë. “Me krahë të lehtë, ju dhe forcat tuaja”, tha Obama. “Ju lutem përcilluani falënderimet e mia personalë për shërbimin e tyre”. Ai shtoi diçka, që gjithësesi dihej. “Unë personalisht do ta ndjek nga shumë afër këtë mision”.

Disa orë më vonë, të shtunën pasdite me orën e Uashingtonit, Ben Rhodes ishte ulur në zyrën e tij të vogël në Shtëpinë e Bardhë, para tastierës së kompjuterit. Për një çast… ngriu. Në një moment, presidenti do të duhej të fliste përpara SHBA dhe botës për atë që kish ndodhur, ose po ndodhte, brenda në Pakistan. Detyra e Rhodes do të ishte të përgatiste fjalime të gatshëm në rast suksesi, apo dështimi.

George Little, një oficer i CIA kish kaluar disa orë me stafin e presidentit duke shqyrtuar çdo rezultat që mund të imagjinonte agjencia. Ata kishin shfletuar udhëzimet e ndryshëm të shtypit si dhe udhëzimet për mesazhet publikë për çdo rast – cilët krerë shtetesh duhej të informoheshin dhe sipas cilës radhë, si duhet të bëheshin deklaratat. I diskutuan të gjitha. Ishte një version, për një hyrje dhe dalje të pastër, pra skenari më i mirë. Nëse hynin, dhe bin Ladeni nuk ndodhej aty, dhe dilnin pa ndezur shumë “sirena” alarmi, atëherë kishin në plan që thjeshtë ta mohonin. Duhej të mbetej një operacion i fshehtë: domethënë, zyrtarisht nuk do të ndodhte. Po sikur gjërat të shkonin keq? Kishte disa mundësi të tilla: keq me bin Ladenin të vdekur, keq me bin Ladenin të kapur gjallë, keq, por pa bin Laden. Ata shfletuan fletë të tëra me mesazhe për opinionin publik. Pas gjithë kësaj, me të gjithë skenarët që i vërtiteshin në kokë, Rhodes u ul që të shkruante diçka. Kish në plan të fillonte me skenarin më të mirë, por nuk shkoi dot përtej rreshtit të parë. Më tej u ndal. “Nuk mundem”, mendoi. “Mund të sjell ters”. Nëse shkruante një fjalim që do të përdorej në rast të goditjes së bin Ladenit, dhe më pas kjo nuk ndodhte, atëherë ky do të ishte një dokument i tmerrshëm. Nëse shkruante një fjalim që do të përdorej në rastin e moskapjes së bin Ladenit… epo, këtë nuk ia bënte zemra. Nëse do të duhej ta bënte, sigurisht që do ta shkruante, por nuk do ta bënte nëse nuk ishte i detyruar. Kështu që, nuk shkruajti asgjë. Hoqi dorë, dhe u përgatit për darkën e gazetarëve.

Një natë më parë, kishte patur disa biseda në lidhje me kohën. Darka ishte më e madhja e aktiviteteve gala në Uashington: transmetohej në televizion dhe në të merrnin pjesë yje të Hollivudit dhe botës së sportit, si dhe liderët më të njohur qeveritarë dhe të botës së gazetarisë. Si gjithmonë, syrin të gjithë e kishin tek Presidenti i Shteteve të Bashkuara, i cili zakonisht ofronte për të pranishmit një si tip komedie, ku vinte në lojë veten dhe median. Nëse Obama zgjidhte që aksioni të kryhej, atëherë ai do të ndodhte pak a shumë në kohën e darkës. Si do t’i dukej presidentit që të bënte shaka në një podium, ndërkohë që ushtarët e tij po rrezikonin jetën? Po sikur diçka të shkonte keq, dhe krejt papritur të gjithë të largoheshin nga festa? Çdo gazetar në Uashington do ta kuptonte se po ndodhte diçka e madhe. Dhe sërish, nëse ata vendosnin thjeshtë të mos largoheshin, do të njoftohej çdo media në të gjithë botën, se po ndodhte diçka “e fortë”.

Kur dikush hodhi idenë që t’i kërkonin McRavenit të shtynte misionin me një ditë, Clintonit i kish ardhur në majë të hundës. “Nuk do të lejojmë një darkë korrespondentësh në Shtëpinë e Bardhë që të ndikojë në një vendim operacional”, tha ajo. Kjo i dha fund. Obama i tha Donilonit, “Tom, nëse vendoset për aksionin, ti vetëm do u thuash që kam një dhimbje stomaku dhe më duhet të largohem”.

Çështja se ç’duhej bërë në lidhje me darkën u mbyll për debat kur McRaven mësoi nga ekspertët e tij të motit se pritej të kishte mjegull në zonën e Abbottabadit të shtunën mbrëma. Ai vendosi ta shtynte misionin me një ditë. Do të kryhej të dielën në mbrëmje. Kështu, në këtë moment plot tension, më i mbushuri me suspensë në të gjithë presidencën e tij, Obama dhe stafi i tij u veshën për një darkë formale.

Rhodes ishte kaq nervoz, saqë në fillim vendosi të mos shkojë, por më pas ndërroi mendje. Gjykoi që nëse qëndronte në shtëpi, mendimet do ta “torturonin”. Darka të paktën do të ishte një mënyrë për të larguar disi mendjen. Por ishte e çuditshme. Ishin vetëm afro njëzetë vetë mes qindra të pranishmëve që e dinin këtë sekret. Të gjithë shkonin në festë, në një përpjekje për të harruar tensionin të paktën për disa orë, dhe në një farë mënyre do ia dilnin, përveç se kur t’u dilte përballë dikush që gjithashtu e dinte sekretin. Kur Michael Morell pikasi Rhodes në mes të turmës, i dha një buzëqeshje “me dhimbje”, gjë që e bëri të qeshë.

Obama ishte i qetë. Nëse ishte në ankth për misionin e ditës tjetër, këtë nuk e tregonte aspak, duke fituar të qeshurat e të pranishmëve teksa vinte në lojë debatin e gjatë mbi origjinën e tij, si dhe imazhin e tij publik disi mesianik, duke ofruar madje një filmim që, sipas tij, nuk e kishte parë askush deri atëherë, atë të lindjes së tij, që ai tha se as vetë nuk e kish parë. Rezultoi të ishte një pjesë nga filmi i Disney-t, “Mbreti Luan”, ku shfaqet lindja e mbretit të ardhshëm të fushave të Afrikës. Më tej, ai u përpoq t’i shpjegojë “Fox TV cable” se filmimi ishte një shaka, “një film me kartona për fëmijë”, tha ai. “Nëse nuk më besoni, kontrollojeni tek Disney, atje ku kanë versionin e gjatë të filmit”. Më tej “kryqëzoi” manjatin e pasurive të paluajtshme, gjahtarin e lajmeve, yllin e shfaqjeve televizive, dhe dikur kandidat për president, Donald Trump, i cili për javë të tëra kishte kërkuar me zë të lartë prova për nënshtetësinë e Obamës. Presidenti sugjeroi me mirësjellje që kongresmenia Michele Bachmann, një kritike e fortë dhe aspirante republikane për zgjedhjet presidenciale, mund të ketë lindur në fakt në Kanada. Shpërthyen të qeshurat. “Po Michele”, tha Obama. “Ja, kështu fillon”.

Kujdes i madh u bë që gjithçka të dukej sa më normale të dielën. Presidenti Obama u largua për lojën e përjavshme të golfit në Bazën e Forcave Ajrore “Andreës”, por këtë herë do të luante vetëm nëntë “topa”. Koha e mbërritjes në Shtëpinë e Bardhë për të gjithë pjesëtarët e stafit u ndryshua. Drejtuesve iu kërkua që të mbanin në distancë shoqëruesit e sigurisë – normalisht, një varg i gjatë me fuoristrada të zeza që mbërrijnë tek porta do të tërhiqte vëmendjen. Atyre iu kërkua që të mos parkonin makinat në vendparkimet e zakonshëm. Vizitat në Anën Perëndimore, që zakonisht prenotohen për të dielat u anuluan, gjë që shkaktoi një farë dyshimi tek George Stephanopoulos i ABC, i cili i kuptonte ritmet e jetës në Shtëpinë e Bardhë, që prej kohës kur punonte në stafin e presidentit Clinton. Sapo mësoi për anulimet, ai pyeti Shefin e Kabinetit, Bill Daley, se çfarë po ndodhte. I thanë se po kryheshin “punime hidraulike”. Vizitat e të dielave ishin shumë të pëlqyera mes pjesëtarëve të stafit, të cilët kishin një shans për “t’u mburrur” për të drejtën e tyre të hyrjes në Shtëpinë e Bardhë duke sjellë aty pjesëtarë të familjeve dhe miq. Mysafirët nga jashtë qytetit e planifikonin shumë më herët vizitën, kështu që anulimet shkaktuan një farë zhgënjimi. Sekretarja personale e Obamës kishte planifikuar një vizitë të tillë për atë ditë. Kish ndërmend të shoqëronte në Shtëpinë e Bardhë aktorët dhe regjisorët e filmit The Hangover, të cilët kishin ardhur në qytet për galanë e një nate më parë. Rhodes mori një telefonatë prej saj atë mëngjes. “A mund të futem, si përjashtim, me këta aktorët?” pyeti ajo. “Jo”, u përgjigj Rhodes. Nuk kishte përjashtime.

Stafi i Këshillit të Sigurisë Kombëtare u mblodh në orën tetë të mëngjesit. Zëvendësit u mblodhën në orën nëntë. Në anën tjetër të botës, ishte tashmë pasdite vonë në Jalalabad. McRaven kishte planifikuar që sulmi të ndodhte në orën një të mëngjesit, me orën e Pakistanit, për të shfrytëzuar momentin kur do të kishte qetësi maksimale në kompleks dhe në Qytetin Bilal, dhe kur njerëzit e tij do të mund të shfrytëzonin errësirën e plotë për të kryer misionin. Më pas do të fluturonin në veri drejt Kala Dhaka për t’u rifurnizuar, dhe do të largoheshin nga Pakistani. Kjo nënkuptonte që duhej të niseshin nga baza në Afganistan rreth orës 11 të mbrëmjes, me orën lokale. Grupi do të fitonte një gjysmë orësh gjatë fluturimit në lindje drejt Pakistanit, kështu që do të fluturonin gjithsej një orë e gjysmë për të mbërritur në orën e planifikuar. Pra, misioni do të fillonte në orën 14.30 me orën e Uashingtonit dhe grupi do të mbërrinte në kompleks në orën 4 të pasdites. McRaven mbante një iPad përgjatë gjithë natës, ku shfaqeshin të gjithë zonat dhe orët respektive.

Teksa forca e sulmit përgatitej, në Shtëpinë e Bardhë po mblidheshin të gjithë. Disa prej pjesëtarëve kyçë të stafit të Obamës po thirreshin dhe po informoheshin për herë të parë në lidhje me misionin. Jay Carney, sekretari i shtypit i Presidentit, kish dalë me fëmijët dhe nuk e kish vënë re e-mailin e Rhodes në telefonin e tij, deri një orë pasi i ishte dërguar. Ia përcolli shënimin Dan Pfeifferit, drejtorit të komunikimit. “A e di për çfarë bëhet fjalë?” e pyeti.

Pfeiffer iu përgjigj se kishte marrë të njëjtin njoftim, dhe jo, nuk e kishte as ai idenë se çfarë po ndodhte. Në Sallën e Mbledhjeve, si dhe në kompleksin e sallave të vogla përreth saj, pjesëtarë të stafit punonin për të ngritur pajisjet e videokonferencës. Panetta, që zyrtarisht do të komandonte misionin që nga salla e tij e mbledhjeve në Langley, do të shfaqej në ekranin e madh duke përcjellë komentet e McRaven, i cili ndodhej në pozicionin e tij në Jalalabad. Lart mbi Abbottabad, shumë lart, për të mos tërhequr vëmendjen, fluturonte një avion i telekomanduar pa pilot, një model “RQ-170 Sentinel”, i cili do të filmonte dhe ofronte pamje të drejtpërdrejta të sulmit. I veshur me uniformën e tij ngjyrë blu, Gjeneral Marshalli i Forcave Ajrore “Brad” Webb, një burrë me fytyrë të rrumbullakët dhe kraharorin plot dekorata dhe shirita, po testonte njëkohësisht lidhjet e videos me avionin pa pilot dhe me Admiralin McRaven. Kur Donilon mësoi se ai kishte në plan të zhvendosej bashkë me pamjet e drejtpërdrejta në Sallën Qendrore të Mbledhjeve, e ndaloi. Donilonit nuk i pëlqente ideja që Obama të komunikonte direkt me Mcravenin dhe të shihte misionin në mënyrë të drejtpërdrejtë. Do të dukej sikur po drejtonte sulmin. Webb do të duhej t’i kufizonte këto lidhje të drejtpërdrejta në një prej sallave të vogla.

Drejtuesit u mblodhën në drekë për një rishikim përfundimtar të planeve dhe presidenti erdhi e u ndal për pak çaste, i veshur me bluzën e bardhë të golfit si dhe një xhakovendo të lehtë ngjyrë blu. Secilit prej drejtuesve iu dhanë planet për katër rezultate të mundshëm, dhe secilit iu dha porosia që të bënin telefonata, në varësi të asaj që do të ndodhte.

Në pritje të një ditënate të gjatë, tryeza në një prej sallave të konferencave ishte mbuluar dhe mbushur me një pjatancë të madhe me sanduiçe, patatina dhe karrota, si dhe shishe me ujë të gazuar dhe natyral. Stafi i Këshillit të Sigurisë Kombëtare e kaloi pjesën më të madhe të pasdrekës duke shqyrtuar “librin e lojës”, një dosje kartoni e madhe e hartuar për një diapazon më të gjerë mundësish. Nëse diçka shkon keq, kush do t’i telefonojë kujt? Kush do të ishte personi i duhur për të komunikuar, cili udhëheqës pakistanez? Kush kishte marrëdhënien më të mirë personale? Për shembull, Admirali Mullen kishte një marrëdhënie shumë të mirë me Gjeneralin Kayani. Cilët ishin njerëzit e duhur që duheshin shfrytëzuar nëse ushtarët në aksion gjendeshin në një situatë pa rrugëdalje? A donin që presidenti të telefononte udhëheqësin e një vendi të huaj nëse aksioni shkonte keq? Çfarëdo që të ndodhte, do të duhej t’i bëheshin shumë shpjegime Pakistanit: Ja përse ndërmorëm këtë hap të jashtëzakonshëm dhe nuk e ndamë informacionin me ju. Ja përse nuk punuam me ju. Skenarët e suksesit ishin më të kollajtë. Shumë më tepër faqe i kushtoheshin skenarit të dështimit.

Presidenti u kthye rreth orës 14:30. Mbante ende veshur bluzën e glofit dhe xhakovendën ngjyrë blu.

Në Kabul, Gjenerali Petraeus i bëri një vizitë surprizë sallës së komandës. “A e di se çfarë po ndodh?” pyeti Kolonelin Bill Ostlund. “Po, kemi nëntë operacione që po ndodhin tani, dhe disa të tjerë që do të kryhen gjatë natës”, tha Ostlund. Qendra e tij monitoronte operacionet që kryheshin në Jalalabad, në rast se kishte probleme dhe kërkohej ndërhyrja e një komande më të lartë, zakonisht një aksident helikopteri apo ndonjë problem që lidhej me viktima në civilë. Veprimtaria që ai përshkroi ishte ritmi normal i përnatshëm.

Koloneli nuk dinte asgjë për aksionin për kapjen e Bin Ladenit, por kishte ditë që dyshonte se diçka e madhe po ndodhte. McRaven kishte ardhur nga Jalalabadi për një vizitë të shkurtër, dhe përpara se të ndalej për të folur me gjeneralin, kishte pyetur Kolonelin se kur e kishin kontrolluar për herë të fundit zyrën e Petraeusit, për pajisje përgjimi. “Nuk e di nëse është kontrolluar ndonjëherë”, kish thënë Ostlund, dhe më pas i ishte drejtuar me humor: “Gjenerali Petraeus mund të ketë dritaren të hapur dhe ndoshta atje, një afgan qëndron jashtë saj”. McRaven kish qeshur me të madhe dhe i kish thënë Ostlundit se donte që ky të qëndronte jashtë, ndërsa ai takohej me komandantin. Kjo ishte e pazakontë, pasi Ostlund kish qenë i pranishëm në çdo takim me Admiralin deri atë ditë, madje edhe në ata më sensitivët, si për shembull me kreun e stacionit të CIA-s dhe me Petraeusin. Kështu që, ai e dinte se diçka me interes të veçantë po ndodhte, dhe përderisa Petraeus rrallëherë ndalej në qendrën e tij të operacioneve, ai arriti në konkluzionin se po ndodhte pikërisht atë natë. “Përse nuk u kërkon të tjerëve që të largohen?” i tha gjenerali Ostlundit. “Pastaj mund të flasim”. Ndërkohë që të tjerët dilnin jashtë, Petraeusi tha. “Nuk ka nevojë të kthehen për pak kohë”. Teksa të gjithë ishin larguar, dhe të dy ishin ulur të vetëm, Petraeusi pyeti. “Pra, çfarë mendon se po ndodh?” Ostlund hamendësoi që, ose do të kryhej një sulm në përpjekje për të liruar Boëe Bergdahl, një ushtar amerikan që ishte marrë peng nga talebanët pothuajse dy vjet më parë, ose po shkonin pas Osama bin Ladenit. Donte të shtonte Ayman al Zavahirin, numrin dy të al Kaedës, por nuk dinte si t’i shqiptonte emrin. “Po, është kjo e dyta”, i tha Petraeus.

U ulën të dy në krah të njëri-tjetrit në sallën e madhe pa dritare, në krye të një tavoline në formë U-je të mbushur me kompjuterë, përballë një muri me tetë ekrane të mëdhenj. Nuk patën pamje filmike nga sulmi sepse këto i shkonin CIA-s, por të dy mundeshin të monitoronin komunikimin mes komandës lokale, CIA-s, dhe Shtëpisë e Bardhë. Petraeusi afroi tastierën e Ostlundit dhe filloi t’u drejtojë pyetje drejtuesve të ndryshëm. Në një moment, ai i drejtoi një pyetje Admiralit McRaven, duke e quajtur “Bill”, gjë që alarmoi Ostlundin. Komentet e Petraeusit po bëheshin në linjën e kolonelit, dhe ai nuk ishte mësuar që të thërriste me emër komandantët e tij. “Zotëri, a mund t’u bësh të ditur se këto pyetje po vijnë prej jush?” i tha.

Me një urdhër final nga Panetta – “Shkoni dhe kapni bin Ladenin, dhe nëse ai nuk është aty, dilni shpejt!” – McRaven nisi sulmin.

Dy helikopterët “Stealth Black Hawk” u ngritën nga pista në Jalalabad saktësisht në 23.00 me orën lokale. Ishin lyer të dy me ngjyrë të zezë dhe kishin të dy një ngarkesë të përllogaritur me shumë kujdes. Secili prej pjesëtarëve të skuadrës së SEAL ishte i pajisur plotësisht: kamuflazh shkretëtire, helmetë, syze për të parë natën, dorashka (për zbritje të shpejtë me litar) dhe jastëkë gjunjësh (në rast se uleshin në gjunjë për të qëlluar). Secili kishte një album të vogël me fotografi të njerëzve që pritej të gjenin në kompleks. Ishin të armatosur me pistoleta të ndryshme si dhe automatikë të pajisur me silenciatorë. Mbanin vetëm armë të lehta sepse ndërtesa nuk mbrohej nga forca të shumta. Mund të ndeshnin në njerëz të armatosur kur të uleshin në tokë, por nuk pritej të ishin shumë. Duke sulmuar me zhurmë dhe shpejtësi në mes të errësirës, me lëvizje të koreografuara mirë, në gjendje të vepronin gjatë natës sikur të ishte ditë, skuadra e SEALs do të kishte një avantazh dërrmues.

Rreth 10 minuta pas ngritjes nga toka, helikopterët u ngjitën mbi një seri majash malesh dhe u futën në Pakistan. Në këtë moment, tre helikopterë të mëdhenj “Chinook” u ngritën nga Jalalabadi. Njëri do të vendosej mu në kufi, në anën afgane. Dy të tjerët do të vazhdonin në zonën pranë vendit të sulmit, por në një tjetër rrugë. Dy helikopterët “Black Hawk” vazhduan udhëtimin në luginën e madhe Mardan, duke fluturuar me shpejtësi në veri të Peshavarit.

Forcat Speciale pëlqejnë ta quajnë veten “maja e shigjetës” dhe këta dy helikopterë që nxitonin në errësirë ishin padyshim të tillë. Kjo ishte goditja e fundit e një përpjekje shumë të madhe që kishte nisur nëntë vjet e gjysmë më parë – më herët madje, nëse konsideron historinë moderne të forcave speciale. Përpjekja pas 11 shtatorit për të gjetur Osama bin Ladenin, si dhe bandën e tij të vogël të vrasësve të zellshëm, kishte angazhuar dy administrata presidenciale dhe mijëra vetë në komunitetin e shërbimit të fshehtë dhe ushtrisë: analistë që punonin me turne, oficerë të CIAs që rindërtonin rrjete njerëzorë spiunazhi, si dhe përpjekjet e kombinuara të spiunazhit satelitor dhe elektronik të një xhungle alfabetike agjencish dhe degësh, përpjekjet për prodhim avionësh pa pilot dhe sigurim të lidhjeve të sigurta të telekomunikacionit, përpjekjeve për prodhim programesh kompjuterikë si dhe hartim i strategjish dhe taktikash. Nëse një shtet duhet të mësojë si të luftojë një luftë të re, duke huazuar nga arsenali i vet ekzistues, duke u përshtatur dhe duke u rinovuar për të përballuar rrezikun, atëherë forcat SEALs brenda këtyre dy helikopterëve ishin praktikisht, reagimi i Amerikës ndaj 11 shtatorit, duke iu afruar më në fund shënjestrës finale të luftës.

McRaven ishte ulur në një sallë të madhe pa dritare, me mure kompensate, i rrethuar nga operatorë të ulur para kompjuterëve, me sytë ngulur në një faqe muri të mbushur me ekrane të mëdhenj. Një monitor do të shfaqte filmimet nga aksioni, por aty nuk kish ende asgjë për të parë. Një tjetër kishte një pamje grafike të vendndodhjes së helikopterëve. Kishte një farë tensioni teksa të dy helikkopterët hynin në Pakistan, të ndjekur 15 minuta më vonë nga dy “Chinook”-ët, por asnjëri prej tyre nuk ndezi alarmin e forcave të mbrojtjes ajrore vendase. Me grupin e plotë të aseteve të sigurisë kombëtare në dispozicion, McRaven ishte në gjendje të monitoronte me saktësi se çfarë po bënin pakistanezët… dhe me kalimin e minutave u bë e qartë se ata nuk po bënin asgjë. Task Forca kishte hyrë dhe më parë në hapësirën ajrore të Pakistanit, për misione të fshehtë në zonat tribale, kështu që kishin besim se do të hynin pa u vënë re, por megjithëkëtë pati një ndjesi çlirimi kur kjo ndodhi. Admirali kishte parallogaritur një pikë ku, edhe nëse pakistanezët zgjoheshin, misioni do të vazhdonte. Shumë shpejt e kishin kaluar edhe atë pikë. Tani, teksa helikopterët e zinj fluturonin dejt Abbottabadit, nuk kish asgjë për të bërë për rreth një orë, përveç se të pritej. Në atë pikë, McRaven e dinte se do të duhej të merrte vendime, vetëm nëse diçka shkonte keq.

Në ekranin e madh në Sallën e Mbledhjeve në Shtëpinë e Bardhë, Panetta lexonte herë pas here informacionet për përparimin e helikopterëve. Një prej ndihmësve të Obamës tha “Z. President, kjo do të kërkojë pak kohë, ndoshta Ju nuk doni të rrini e të shihni gjithçka”.

“Jo, do të rri të shikoj”, u përgjigj Obama. Në Çikago, nëntë vjet e gjysmë më parë ai kish parë të shpalosej tragjedia e 11 shtatorit nga një bodrum, tani do të shihte aktin final të asaj drame të shpalosej nga një tjetër sallë. Bidenin nuk e zinte vendi, hynte dhe dilte nga salla, dhe kur vuri re që pamjet e drejtpërdrejta nga McRaveni dhe avioni pa pilot “Sentinel” shfaqeshin edhe në sallën anësore, hyri dhe u ul atje. Webb-i i kish ngulur sytë kompjuterit, në krye të tavolinës.

Në Jalalabad, majori i McRaven qëndronte në krah të Admiralit, duke komunikuar në chat me Webb-in dhe të tjerët në sallën e komandës. Ai ngriti sytë dhe tha: “Zotëri, Gjenerali thotë se zëvendëspresidenti sapo ka hyrë në sallë”.

Sekretari i Mbrojtjes, Gates nuk ishte shumë mbrapa. McRaven e dinte që zhurma e dy helikopterëve do të bëhej e dëgjueshme dy minuta përpara se të mbërrinin në kompleks. Helikopterët ishin projektuar që të mos pikaseshin prej radarëve, dhe ata qenë më pak të zhurmshëm se sa modelet standartë, por sërish krijonin potere kur ndodheshin mu mbi krye. Teksa i afroheshin ndërtesës nga veriperëndimi, dy helikopterët ishin tashmë të dukshëm në pamjet që vinin prej “Sentinel”-it. Pas kësaj, gjithçka ndodhi shumë shpejt. Të gjithë panë të tronditur teksa helikopteri i parë, në vend që të qëndronte pezull mbi ndërtesë për të zbritur skuadrën e SEALs-ave, siç edhe ishte planifikuar, krejt papritur u rrotullua, duke goditur me bisht murin e ndërtesës dhe duke u përplasur përtokë.

Piloti ishte përpjekur që ta mbante “Black Hawk”-un pezull mbi ndërtesë, por helikopteri nuk e kreu manovrën. Ai nisi të lëkundet dhe të bjerë në mënyrë të pakontrollueshme. Një analizë pas aksionit do të konkludonte se për shkak se ndërtesa ishte e rrethuar me mure guri, ndërkohë ndërtesa ku ishin kryer provat stërvitore në Nevada ishte me gardh çeliku, ajri poshtë helikopterit u ngroh më shpejtë nga sa pritej. Kjo bënte që dendësia e ajrit të ishte e pamjaftueshme për peshën e helikopterit. Helikopteri mund të qëndronte në ajër vetëm nëse vazhdonte të lëvizte, kështu që kur piloti e ndali, ai u rrëzua.

Pilotët stërviten për momente të tillë. Piloti i “Black Hawk”-ut lëvizi me një shpejtësi të rrufeshme. Ai gjeti një copë terren të sheshtë për të kryer një ulje të fortë, por të kontrolluar. Ndodhej në qoshen perëndimore të kompleksit, pranë një hauri kafshësh. Ai e rrotulloi bishtin e helikopterit në atë drejtim dhe qëllimisht e përplasi me pjesën e sipërme të murit. Kjo gjë e shtyu helikopterin përpara, dhe përtokë. Ulja ishte e fortë, por në pozicion të drejtë, gjë kjo shumë e rëndësishme. Në ato sekonda, manovra e pilotit kishte shmangur rrëzimin e helikopterit nga njëri krah, një mënyrë shkatërrimtare për rrëzimin e një helikopteri. Nëse helikat ende në rrotullim përplasen të parat në tokë, atëherë trupi i helikopterit shtyhet me forcë dhe nis rrotullimin. Tani, hunda e tij ishte zhytur në baltë.

SEALS-ët ishin të lidhur në sedilje të projektuara për të përballuar ulje të tilla. Një sekondë helikopteri po rrotullohej, dhe sekondën tjetër ai ishte i palëvizur, në një kënd 45 gradë, me helikën e bishtit të ngecur pas majës së murit. Askush nga ata që shihnin ekranin e vogël në Shtëpinë e Bardhë, duke parë skenën nga lartë nuk mund të kuptonte saktësisht se çfarë kishte ndodhur. Mund të shihnin vetëm që ishte përtokë, brenda kompleksit. E dinin që nuk ishte ky plani.

Kaluan disa çaste torturues teksa McRaven kërkonte informacion nga skena e ngjarjes. Në çdo diskutim mbi atë çfarë mund të shkonte keq në këtë mision kishte përmendur helikopteri që shpërtheu në shkretëtirën iraniane në 1980, dhe helikopterët që u rrëzuan në Mogadishu në 1993. Këtu, që në sekondat e parë të misionit, kishin një “Black Hawk” të rrëzuar.

Obama kishte ndjekur këshillën e Donilonit deri në këtë pikë, duke marrë prej të tjerëve informacione të azhornuar për misionin, duke folur me Panettën përmes videokonferencës në Sallën e Mbledhjeve, si dhe duke lënë të tjerët që të monitoronin pamjet filmike dhe bisedat në chat në sallën ngjitur. Por, kur helikopteri u rrëzua, ai u ngrit rrëmbimthi dhe shkoi në sallën e vogël.

Clinton, që po rrinte pranë pjatancës me ushqime në një tjetër sallë, bashkë me Ben Rhodesin, e pa Presidentin tek dilte. “Ben, mendon që është ide e mirë që presidenti të shohë këtë?” pyeti ajo. “Ai nuk do të drejtojë asgjë”, tha Rhodes. “Janë thjeshtë pamje filmike”. Ulur në krye të tryezës së vogël të sallës së konferencave, Webb-i pa Obamën të hyjë dhe u ngrit që t’i lironte vendin. Presidenti i bëri me shenjë që të ulej sërish në vendin e tij. “Po marr këtë karriken”, tha, dhe rrëshkiti drejt qoshes. “Dua ta shoh këtë”. Clinton e ndoqi pas dhe mori një prej karrikeve të mbetura. Pjesëtarë të tjerë të stafit nisën të mbushin sallën e vogël, për të parë se çfarë do të ndodhte më tej.

Në Jalalabad, Mcraven nuk ishte i shqetësuar. Nuk kishte kohë të shihte ekranin apo t’i shpjegonte gjërat Uashingtonit. Me shpejtësi u sigurua që askush nuk ishte dëmtuar. Ata ishin gati tashmë të sulmonin ndërtesën nga pozicioni ku ishin rrëzuar. Të gjithë këta burra e kishin provuar prej kohësh talentin e tyre për t’u përshtatur me situata të paparashikueshme. Prandaj ishin përzgjedhur. Gjëra të tilla ndodhnin. MCRaven kishte humbur helikopterë edhe më parë dhe i kishte të gjithë opsionet në majë të gishtërinjve.

Duke parë ekranin në Langley bashkë me Panettan dhe zyrtarëtë tjerë të CIA si dhe pjesëtarë të ekipit të ndjekjes së bin Ladenit, Michael Morell ndjeu një moment paniku kur helikopteri u rrëzua, por u qetësua shumë shpejt, ashtu si dhe të tjerët, prej sjelljes së McRaven. Admirali nuk dukej i shqetësuar, madje as i befasuar. “Z. Drejtor, siç mund ta shihni, kemi një helikopter të rrëzuar brenda kompleksit”, i tha ai Panettas. “Njerëzit e mi janë të përgatitur për këtë situatë të paparashikuar dhe do ta kalojnë”. Në Shtëpinë e Bardhë nuk kishte ende shpjegim për atë që po ndodhte. Fytyra e Obamës ishte pushtuar nga shqetësimi. Një fotograf i Shtëpisë së Bardhë shkrepi një fotografi të sallës së tejmbushur, e cila më vonë do të bëhej e famshme: Webb-i në qendër, me uniformën e tij ngjyrë blu, kokëposhtë, duke monitoruar linjën filmike në kompjuterin e tij, në përpjekje për të kuptuar çfarë ndodhi. Obama i ulur në qoshe me vetullat e mbledhura. Donilon-i në këmbë, prapa Webb-it dhe duarkryq, në krah të tij Admirali Mullen dhe Bill Daley. Clinton-i me dorën tek goja. Gates-i dhe Biden-i me fytyrat e ngrysura. Pjesëtarë të stafit të mbështetur pas mureve. Të gjithë të fiksuar pas ekranit.

Obama ishte më nervoz se kurrë. E dinte që diçka e madhe ishte në lojë, kryesisht për ushtarët në atë helikopter, por edhe për vendin, për administratën e tij… për atë vetë. E kishte bindur veten se ishte i gatshëm të pranonte dështimin, por ta shihte në kohë reale në ekran… Më vonë do të thoshte se këto ishin minutat më të gjata të jetës së tij, me përjashtim të rastit kur priste fjalën e doktorëve, kur vajza e tij e vogël ishte shtruar në spital prej meningjitit.

Kur u rrëzua helikopteri i parë, Black Hawk-u i dytë ndërroi kursin e planifikuar dhe u ul jashtë ndërtesës në një fushë të sapombjellë. Misioni kërkonte që ai të qëndronte pak pezull jashtë kompleksit për të zbritur përkthyesin, qenin dhe katër SEALS-a dhe më pas të zhvendosej direkt mbi shtëpinë trekatëshe për të zbritur mbi tarracë pjesën tjetër e skuadrës. Atyre që shikonin iu duk se i gjithë plani po shkonte si mos më keq.

Krejt papritur, SEALs-at nisën të dalin nga të dy helikopterët, brenda dhe jashtë kompleksit. Helikopteri i rrëzuar kishte shkaktuar vetëm një vonesë të vogël. Ata që po shihnin në Uashington e kuptuan që çfarëdo të kishte ndodhur, misioni po vazhdonte. McRaven urdhëroi njërin prej helikopterëve “Chinook” që priste në Kala Dhaka, të vihej në lëvizje. Skuadra që ndodhej në helikopterin e rrëzuar lëvizi me shpejtësi përgjatë murit të kompleksit, duke u ndalur vetëm për të shpërthyer një derë metalike. SEALS-at që zbritën nga helikopteri jashtë murit rrethues hynë duke shpërthyer një tjetër portë. Kishte shkrepëtima drite në ekran. Skuadrat po lëviznin drejt shtëpisë tani. Pas pak çastesh, hynë brenda.

Në shtëpi, sipas rrëfimeve të dhënë më vonë nga familjarë të bin Ladenit, banorët ishin zgjuar të tmerruar prej një shpërthimi të fortë. Një prej vajzave të rritura të bin Ladenit vrapo nga kati i dytë në të tretin, por iu tha që të kthehej mbrapsht. Bin Ladeni i kërkoi të shoqes, Amali, që të linte dritat fikur. Sido që të ishte, nuk do të mundeshin t’i ndiznin, sepse agjentët e CIA-s kishin ndërprerë energjinë elektrike për të gjithë lagjen përpara sulmit – errësira ishte në favor të SEALS-ave. Sheiku priti lartë në errësirë, bashkë me Amalin.

Një grup Seals-ash hyri në zonën e garazhdit të shtëpisë së mysafirëve. Skuadra si kjo kishin sulmuar shtëpi të mbushura me eksplozivë dhe kishin ndeshur në njerëz që “mbanin veshur” bomba. Kur ndeshnin burra, ishin të prirur të qëllonin menjëherë. Këtu, ata hasën vetëm një breshëri të lehtë arme zjarri teksa afroheshin, por ishte e rrëmujshme dhe joefektive. Me shumë gjasa kishte ardhur prej korrierit Ibrahim Saeed Ahmed – Ahmed kuvaitiani. SEALS-at iu përgjigjën zjarrit, duke vrarë Ahmedin dhe plagosur bashkëshorten e tij në shpatull. Një tjetër pjesë e skuadrës lëvizi drejt shtëpisë kryesore, duke e pastruar metodikisht. Abrar Ahmed, vëllai i korrierit ishte në dhomën e gjumit të katit të parë bashkë me bashkëshorten, Bushra. Të dy u qëlluan për vdekje.

Ata pastruan katin e parë, dhomë pas dhome. Më tej, kaluan nëpër dy depo të mëdha dhe një kuzhinë. Askush nuk e dinte projektin e brendshëm të banesës. Kur ndeshën një derë të mbyllur metalike në fundin e shkallëve, vendosën një kallëp C-4, e hodhën në erë dhe u ngjitën lart. Djali 23-vjeçar i bin Ladenit, Khalid u qëllua për vdekje në majë të shkallëve. Në këtë kat kishte gra dhe fëmijë që qanin me të madhe, por asnjëri prej tyre nuk përbënte rrezik. Skuadra ende nuk e dinte, por tashmë në kompleks kishte mbetur vetëm një i rritur, dhe ai ndodhej në dhomën e gjumit të katit të tretë.

Në planin fillestar, gjysma e SEALS-ave do të duhej të hynin nga ballkoni i katit të tretë, dhe në këtë rast ata do të gjendeshin menjëherë përballë bin Ladenit, pothuajse në të njëjtën kohë kur pjesa tjetër e skuadrës do të qëllonte vëllezërit Ahmed. Tani, sheiku kishte 15 minuta të gjata për të pritur në errësirë, teksa SEALS-at afroheshin në mënyrë metodike. Automatikët e tyre kishin silenciatorë, dhe nëse asnjë prej viktimave nuk do të kishte hapur zjarr, ai nuk do të kishte dëgjuar shpërthimin e zjarrit nga Ahmed dhe më pas thirrjet dhe të qarat e familjarëve. Të vetmet dritare në katin e tretë shihnin nga veriu, përtej mureve të kompleksit. Helikopteri i rrëzuar ndodhej në qoshen perëndimore të kompleksit dhe tjetri kishte zbritur në jug, kështu që ai vetëm mund të ketë hamendësuar se kush po vinte për ta kapur. Mund të ketë menduar se ishin forca pakistaneze. Skuadra që afrohej hodhi në erë derën që çonte në katin e tretë dhe bin Ladeni me siguri duhet të ketë dëgjuar njerëz që afroheshin.

SEALS-at u ngjitën shkallëve, duke skanuar kënde të ndryshëm, ndërkohë që mbronin njëri-tjetrin. Sipas njërit prej tyre, i pari pikasi një burrë të gjatë zeshkan, me mjekërr, me bluzë të gjatë deri tek gjunjët dhe pizhama poshtë saj. Një ose më shumë prej SEALS-ave qëlluan në çast drejt tij. Burri i gjatë u tërhoq me nxitim në dhomën e gjumit dhe SEALS-at e ndoqën pas. Brenda gjetën dy gra që ishin përkulur mbi bin Ladenin e plagosur fatalisht. E kishin qëlluar në kokë. I pari largoi me forcë gratë dhe të tjerët e qëlluan Osamën edhe disa herë të tjera në kraharor.

Mbaroi brenda disa sekondave. Amal ishte qëlluar në këmbë. Bin Laden kishte armë mbi një raft në dhomën e tij të gjumit por nuk i kishte marrë. Identiteti i tij ishte i pagabueshëm, edhe me vrimën groteske që i ishte hapur mu në ballë. Arkitekti i 11 shtatorit ishte bërë fytyra më e famshme në botë.

McRaven dëgjoi “For God and Country, pass Geronimo. Geronimo. Geronimo”. Fjala “Geronimo” ishte pjesë e një “liste të ekzekutimit të misionit”. Nënkuptonte që elementi kryesor i aksionit ishte përmbushur me sukses. McRaven ia përcolli raportin menjëherë Panettas, dhe prej këtu nisën valët e ngazëllimit në CIA dhe Shtëpinë e Bardhë, ashtu sikurse edhe në Kabul, ku Petraeus-i dhe Ostlund-i po dëgjonin. Petraeus ngriti grushtin në shenjë triumfi. Në Shtëpinë e Bardhë, në qoshen e sallës së vogël e të tejmbushur, Obama dëgjoi “Geronimo Id’d” – “Geronimo u identifikua”.

Presidenti e dinte që identifikimi ishte ende jo përfundimtar, kështu që nuk e la veten ta besojë plotësisht. Sado i çliruar dhe i kënaqur që u ndie në ato momente … ai u përpoq që t’i mbyste ato ndjenja. Për të, kjo nënkuptonte që SEALS-at mund të fillonin të tërhiqeshin, që do të thoshte që shumë shpejt do u duhej ndoshta të luftonin për të dalë. Kish patur një rrëzim helikopteri dhe disa shpërthime në kompleks. Nëse SHBA do të duhej të mbronte skuadrën e SEALS-ave teksa këta tërhiqeshin – dhe avionët gjuajtës ishin në gatishmëri – kjo do të thoshte që pjesa më e keqe mund të mos kish ardhur ende. Teksa dëgjone raportimin, presidenti mendoi: Dilni që aty, tani!

Por, teksa McRaven po e përcillte porosinë, ai kuptoi në një moment se nuk kishte pyetur specifikisht nëse bin Ladeni ishte vrarë, apo kapur. Kështu që, pyeti: “Verifikoni e më thoni, nëse është Geronimo EKIA [Enemy killed in action] – [Armiku i vrarë gjatë aksionit]”. Përgjigja erdhi menjëherë. “Roger, Geronimo EKIA”. Kështu që McRaven ia përcolli këtë Panettas dhe Shtëpisë së Bardhë. “Duket se e zumë”, tha Obama, gjithësesi duke e besuar vetëm përgjysmë.

Vonesa mes këtyre dy raportimeve do të shkaktonte një farë pështjellimi në rrëfimet e mëvonshëm, që linin të kuptohej se SEALS-at e kishin gjetur fillimisht bin Ladenin, e kishin ndjekur dhe, disa minuta më vonë, e kishin vrarë. Zbulimi dhe vrasja kish ndodhur në kohën që iu desh tre SEALS-ave që të hynin në dhomën e tij.

Kishin kaluar 18 minuta nga mbërritja e helikopterëve. McRaven i tha Panettas: “Shiko, kam një raportim për Geronimon, por më duhet t’ju them se është një raportim i parë. Ky nuk është një konfirmim. Ju lutem kontrollojini pak pritshmëritë tuaja”. Ai shpjegoi se adrenalina e atyre në terren ishte shumë e lartë gjatë këtyre aksioneve. Ata shihnin gjithçka përmes syzeve të posaçme për natën. Ishin profesionistë, por… “Le të mos themi asgjë deri sa të kthehen dhe ne të kemi disa prova”. Duke u bërë jehonë mendimeve të presidentit, McRaven i kujtoi Panettas dhe të gjithë të tjerëve që po shihnin: “Kemi ende ushtarë në terren, që nuk kanë mjet transporti”.

Pamjet në ekran tani tregonin SEALS-a që dilnin nga shtëpia, duke grumbulluar gratë dhe fëmijët në një prej cepave të kompleksit, larg prej helikopterit të rrëzuar. Disa prej tyre dolën bashkë me trupin e bin Ladenit në një qese të zezë – trupi i tij ishte tërhequr zvarrë nëpër shkallë, duke lënë pas një vijë gjaku. Një prej vajzave të tij do të thoshte më vonë se i ishte fiksuar në kujtesë koka e të atit që përplasej nëpër shkallë teksa e zbrisnin. Më pas, ushtarët e futën në një qese najloni. SEALS-at lëviznin në mënyrë metodike dhe Obama ndjeu që po vonoheshin shumë. Në këtë pikë, të gjithë po prisnin për reagimin e pakistanezëve. Presidenti donte që sa më shpejt të ishin në ajër.

Por ajo që ndodhi në kompleks, në fakt kishte tërhequr shumë pak interes në lagjen përreth, apo dhe në të gjithë vendin. Përkthyesi, që mbante një jelek antiplumb mbi veshjen tradicionale, i largoi banorët kureshtarë. Po kështu, qeni me emrin Cairo ishte më se i mjaftueshëm për t’i trembur. Përkthyesi u tha në gjuhën e tyre që të ktheheshin në shtëpi, sepse po ndodhte një “operacion sigurie”. Njerëzit u bindën. Teksa monitoronte me kujdes forcat mbrojtëse të Pakistanit, McRaven nuk vuri re asnjë shenjë të “zgjimit” të tyre.

Kishte ende shumë për të bërë në kompleks, brenda dhe jashtë. Lartë, SEALS-at po fusnin me shpejtësi nëpër çanta kompjuterët dhe dokumentat e bin Ladenit, disqe, flash drive, çdo gjë që mund të përmbante informacione të dobishëm. Bashkëshortja më e re e bin Ladenit, Amal, e plagosur siç ishte u ndihmua të zbriste poshtë, ndërkohë që mallkonte amerikanët në arabisht. Të katër burrat që kishin jetuar në kompleks, bashkë me një grua, kishin vdekur. E pyetur nga njëri prej ushtarëve që dinte arabisht, një nga gratë konfirmoi se ata e kishin vrarë “Sheikun”. Njëri prej fëmijëve konfirmoi se ai ishte Osama bin Laden.

Helikopteri “Chinook” i dërguar nga McRaven erdhi dhe u ul plot zhurmë jashtë mureve të kompleksit. Disa prej ushtarëve po vendosnin eksplozivë tek helikopteri i rrëzuar dhe po shkatërronin pajisjet elektronike me një çekiç. Një mjek i ardhur me helikopterin Chinook hapi qesen ku ndodhej trupi i bin Ladenit, mori disa mostra gjaaku si dhe i futi gjilpërën për të marrë pjesë të palcës, që do të përdorej për testin e ADN-së. Kaluan edhe 20 minuta përpara se trupi të futej tek helikopteri tjetër “Black Hawk”. Një prej mostrave të palcës u vendos në Chinook. Edhe informacionet e marrë në kompleks u shpërndanë mes dy helikopterëve. Më në fund, audienca në Shtëpinë e Bardhë pa helikopterin e rrëzuar të shpërthente. Ekipi që kish vendosur eksplozivët u fut tek Chinook-u dhe të dy mjetet u ngjitën në ajër, duke lënë pas një re të madhe pluhuri, një grup të tronditur grash dhe fëmijësh, dhe katër kufoma. Një fotografi që thuhej se ishte kufoma e Khalid bin Laden do të shfaqej në internet në ditët në vijim.

Edhe pse helikopterët tashmë ishin në ajër, tensioni nuk po largohej. Ata fillimisht fluturuan në veri, në drejtim të Kala Dhaka për t’u takuar me Chinook-un e dytë dhe për të rifurnizuar Black Hawk-un. 25 minuta më vonë ata u nisën për në Jalalabad. E gjithë kjo, pa asnjë reagim nga pakistanezët. Kur forca ajrore e këtij vendi urdhëroi dy F-16 të ngriheshin në ajër, skuadra amerikane kishte kaluar tashmë kufirin. Helikopterët u ulën në Jalalabad në 3 të mëngjesit, me orën lokale. Asnjëri prej atyre që kishin marrë pjesë në aksion nuk ishte lënduar. Kishin humbur një helikopter, por e kishin shmangur krejtësisht mbrojtjen pakistaneze. Dhe kishin vrarë Osama bin Ladenin…

Europa pas Napoleonit

Shtetet që bllokuan përparimin e Napoleon Bonapartit, të mbledhur që nga nëntori 1814 në kryeqytetin austriak, ribënë hartën e kontinentit dhe krijuan një ekuilibër të ri mes fuqive europiane, që zgjati pothuajse një shekull

Në vitin 1814, pasi Napoleoni ishte mundur dhe izoluar në ishullin e Elbës, një pyetje qarkullonte në të gjithë kanceleritë europiane: do të rivendosej rendi i vjetër politik dhe kështu do të rivendoseshin kufijtë që kishin ekzistuar para 25 viteve të luftës? Përgjigja ndaj kësaj pyetjeje erdhi nga takimi më prestigjoz i sovranëve dhe diplomatëve në Europën e shekullit XIX: kongresi i thirrur nga Francesco I i Austrisë në kryeqytetin e Perandorisë së tij, Vienë. Objektivi i kësaj ansambleje ndërkombëtare, që nisi zyrtarisht në 1 nëntor 1814, ishte zgjidhja e vështirësive që lindnin prej riorganizimit të Europës pas humbjes së Napoleonit në Laipcig në tetor 1813, dhe pas largimit të tij nga froni gjashtë muaj më vonë.

Kongresi i Vienës mblodhi përfaqësuesit e të gjithë shteteve europianë, duke përfshirë shtetin Papnor dhe Perandorinë otomane, por ata që përcaktuan linjën e veprimit ishin veçanërisht katër protagonistë: Robert Stewart, i njohur si Lordi Castlereagh, përfaqësues i Mbretërisë së Bashkuar; Klemens von Metternich, kancelari austriak; francezi Charles-Maurice de Talleyrand-Perigord dhe cari i Rusisë, Aleksandri I, ushtria e të cilit kishte luajtur një rol vendimtar në mposhtjen e Napoleonit.

Konservatori Castlereagh, ministri britanik i Luftës gjatë përplasjes me Napoleonin dhe i Marrëdhënieve me Jashtë nga viti 1812, ishte një prej artificëve të Traktatit të Chaumont (1814) mes Mbretërisë së Bashkuar, Rusisë, Austrisë dhe Prusisë që do të sillte triumfin ndaj Bonapartit. Kjo gjë i vlejti një rol vendimtar në Vienë, ku arriti të imponojë linjën e mbështetur nga diplomacia angleze që synonte të krijonte një ekuilibër mes fuqive kontinentale që nuk dëmtonte supremacinë e Britanisë së Madhe në dete, gjë që përbënte edhe burimin kryesor të prosperitetit të saj. Për këtë qëllim u përpoq shumë që të ruante kontrollin e zotërimeve të ndryshëm të arritur ushtarakisht, si Malta në Mesdhe, një pjesë në Afrikën e Jugut, ishulli i Mauritius në lindje të Madagaskarit dhe Celionin në Indi.

Metternich, ministër i Jashtëm austriak në periudhën 1809-1848, edhe ai vëzhgues, shihte tek aspiratat territoriale të Prusisë dhe Rusisë një kërcënim për vendin e tij, dhe ndante me Castlereagh dëshirën për një Europë në të cilën asnjë fuqi nuk duhej të vendosej në kushte mbi të tjerat. Përtej interesave të përbashkët, nga takimi mes protestantit anglez (i cili cdo të dielë në mëngjes këndonte himne fetarë bashkë me familjen e tij në rezidencën e tij zyrtare në Vienë) dhe austriakut (i famshëm për aventurat e përsëritura galante) lindi një miqësi që kontribuoi jo pak në suksesin e Kongresit. Duke iu referuar Castlereagh, Metternich i shkruante Caterina Guglielminas, dukeshë e Sagan, e dashura e tij: “E trajtojmë njëri-tjetrin sikur njihemi prej një jete të tërë”, dhe “sillet si një ëngjëll”.

Ministri francez Talleyrand ishte mjaftueshëm realist për të ridëshiruar një ekuilibër të ri forcash po aq sa Castlereagh dhe Metternich. I emëruar peshkop përpara Revolucionit, mungesa e skrupujve i kishte mundësuar të shndërrohej më vonë në një deputet revolucionar, ministër i Punëve të Jashtme në kohën e Napoleonit (dhe bëri pasuri të madhe duke realizuar marrëveshje nën tryezë me shtete të ndryshëm) si dhe të ruante të njëjtën detyrë në kohën e Luigjit XVIII, që aleatët e kishin vendosur në fronin e Francës. Dyfytyrësia dhe bëmat e tij të parrëfyeshme ishin të njohura, por mbështetja e tij inteligjente ndaj Austrisë dhe Mbretërisë së Bashkuar kundër ambicieve të Prusisë dhe Rusisë i lejoi Francës që të ruante pothuajse tërësisht kufijtë e para vitit 1792.

Në fund të ditës, Castlereagh, Metternich dhe Talleyrand nuk synonin aq shumë rivendosjen e rendit të para luftës, se sa vendosjen e një “parimi ekuilibri”: duke penguar që një fuqi europiane çfarëdo të mund të ushtronte supremacinë e saj mbi shtetet e tjerë – sic kishte bërë në fakt në të kaluarën Franca napoleonike – “liria e Europës do të ruhej”. Duke synuar të rinisnin pushtetin politik në kontinent dhe të krijonin një ekuilibër forcash që garantonte një paqe jetëgjatë, Kongresi vendosi për transferime të ndryshëm territoresh, duke ekuilibruar numrin e banorëve të humbur dhe të fituar përmes një komisioni studimesh statistikorë. Për këtë qëllim, për shembull, u pranua shfuqizimi i nisur nga Napoleoni i Perandorisë së Shenjtë Romake gjermanike që ekzistonte prej pothuajse një mijëvjeçari (dhe ishte i përbërë nga pothuajse 350 njësi sovrane në vitin 1806): Kongresi e zëvendësoi me një Konfederatë të dobët Gjermanike me 39 shtete nën udhëheqjen e Prusisë dhe Austrisë, ku mbretërit e Saksonisë e Wuerttenbergut ruanin kurorat që u kish dhënë Napoleoni.

Ndrësa Cari Aleksandri I synonte të siguronte kontrollin total të Polonisë. Në vitin 1795, territori polak ishte i ndarë mes Rusisë, Prusisë dhe Austrisë: në vijim, në vitin 1807, Napoleoni e kishte grupuar në pjesën më të madhe nën Dukatin e Varshavës, aleat i Francës por formalisht e pavarur. Aleksandri I donte ta transformonte Poloninë në një shtet satelitë të Rusisë dhe për të arritur qëllimin kërkoi mbështetjen e Frederik Guglielmit III të Prusisë, duke i ofruar në këmbim mbështetjen për të zotëruar Mbretërinë e Saksonisë.

Europa e re

Përballë kundërshtimit të Britanisë së Madhe, Austrisë dhe Francës, në janar të vitit 1815 Rusia braktisi pretendimet e saj për dominim total të Polonisë, ndonëse mori një pjesë jo të vogël të territorit të saj. Siguroi edhe Finlandën, që ia shkëputi Zvicrës, e cila u kompensua me përfshirjen e Norvegjisë, që fillimisht i përkiste Danimarkës, aleate e Napoleonit.

Ndërsa Prusia mori dy të pestat e Saksonisë, (pjesa tjetër mbeti një shtet i pavarur) dhe mori pothuajse të gjithë territoret në bregun në të majtë të Renit (Renania dhe Westfalia), ndërkohë që Austria mori Mbretërinë Lombardo-Venete. Në këtë mënyrë, Prusia dhe Austria bëheshin një digë kundër Francës, e cila mbetej tërësisht e rrethuar me bashkimin e Belgjikës së sotme, dhe Provincat e vjetra të Bashkuara në Mbretërinë e re të Provincave të Bashkuara që rimori Piemontin dhe Savojën, me shtimin e ish Republikës së Gjenovës. Bëhej fjalë për një zgjidhje të kënaqshme për Mbretërinë e Bashkuar, duke qenë se Prusia dhe Austria konfiguroheshin si një digë kundër ekspansionit europian të Rusisë, për të cilën druheshin se donte të okuponte boshllëkun që kish lënë Franca në kontinent. Rikthimi në pushtet i Napoleonit (të ashtuquajturat “Njëqind ditë” mes marsit dhe qershorit 1815) dhe humbja e tij përfundimtare në Betejën e Vaterlosë përballë Dukës së Uellingtonit sollën disa ndryshime: zëvendësimi i Muratit me Ferdinandin I në fronin e Napolit dhe për Francën humbjen e territorit të Saar (Saarlandi i sotëm, në jugperëndim të Gjermanisë, një dëmshpërblim lufte dhe dhjetë vite pushtim ushtarak.

Një rend i qëndrueshëm

Akti final i Kongresit të Vienës u firmos në 9 qershor 1815, nëntë ditë para Vaterlosë. Trajtimi që Kongresi i bëri shtetit dy herë të humbur ishte më bujar se ai që do i rezervohej Gjermanisë në Traktatin e Versajës në fund të Luftës së Parë Botërore. Në fakt, deri në vitin 1914, vetëm dy luftëra vunë në diskutim kufijtë e përcaktuar nga Kongresi i Vienës: ato që u luftuan për bashkimin e Italisë (1861) dhe Gjermanisë (1871), të dyja të nxitura nga një ndjenjë e fortë nacionalizmi, ndjenja që në Vienë u shtypën me vendosmëri. Kongresi, në fakt, siguroi pavarësinë e shteteve duke marrë shkas nga të drejtat e popujve.

Kjo bëri që, në Europën e projektuar prej Kongresit, luftërat civile dhe revolucionet popullorë u ndalën, ndërkohë që asnjë luftë mes shteteve nuk zgjati më shumë se sa disa muaj dhe as nuk përfshiu fuqitë e mëdha, me përjashtim të asaj të Krimesë që erdhi për shkak të shpërbërjes së perandorisë otomane.

ALTERNATIVA-Një Teori komploti

Ne Mars 1815 Napoleoni largohet nga Elba sepse pensioni i premtuar nga Mbreti Louis XVIII u nderpre dhe se ai besonte se Austria po pengonte shoqen e tij Maria Louise dhe djalin e tij, ish Mbretin e Romes (qe me pas u be Duka i Reichstadt ne Viene) qe te bashkoheshin me te. Plus ai ishte vene ne dijeni per pakenaqesine e madhe ne popull ndaj mbretit. Per keto arsye Napoleoni rikthehet dhe fillon te famshmen Lufta 100-ditore ku dhe u konsiderua menjehere si ‘armik publik”. Koalicioni ne Kongres la menjeane bizneset e tyre diplomatike dhe u bashkuan ne beteje. Fill mbas humbjes se Napoleonit ne Waterloo, u kompletuan negociatat ne Kongresin e Vienes dhe marrveshja u firmos ne 9 Qershor 1815. Kete rradhe Napoleoni u internua ne ishullin e Shen Helenes, 1000 milje larg brigjeve afrikane ku vdiq ne vitin 1821. Cari i Rusise nderkohe ne planet e nje Federate Europiane pa doren komplotuese te Illuminatit dhe nuk pranoi te vazhdonte koekzistencen. Ne 26 Shtator 1815 Marrveshja e Aleances se Shenjte u firmos nga Aleksandri i I i Rusise, Francis II i Austrise dhe Frederick William III i Prusise ndersa aleatet po vazhdonin negociatat ne Konferencen e dyte te Paqes ne Paris. Marrveshja garantonte pavaresine e cdo monarku i cili do ndiqte parimet kristiane ne punet e Shtetit. Marrveshja i shnderroi ata ne nje Vellazeri te vertete te patundeshme.

Aleksandri deklaroi se kjo ide ishte huazuar nga nje bisede me Castlereagh. Castlereagh me pas thote se Aleanca ishte nje “cope misiticizmi sublim dhe i pakuptimte”. Prusia dhe Austria deklaruan qe ju bashkangjiten per shkak te frikes se nje shpagimi te mundshem nga ana e Rusise. Ndonese Aleanca nuk kishte asnje influence ne ceshtje thelbesore ajo i indikoi vendeve te tjera qe ishin grupuar kunder tyre dhe ja arriti qe perkohesisht te shkaterronte levizjen gjithmone ne rritje liberale ne Europe. Ministri i Jashtem i Austrise, Princi Klemens Furst von Metternich, njeriu me me influence nga pushtetaret europiane dhe nje agjent i Rothschild shprehet se qellimi per idene e tij mbi nje Federate Europiane ishte vetem qe te ruante rendin publik dhe se ai ishte i bindur qe Aleksandri ishte i cmendur. Ne realitet, arsyeja per Kongresin e Vienes ishte qe Illuminati te krijonte nje Federate dhe ne kete menyre ata mund te merrnini kontrollin e plote politik mbi pjesen me te madhe te civilizuar te botes. Shume nga qeverite Europiane ishin ne borxh tek Rothschilds dhe menduan se mund ta perdornin kete si nje mjet per te dale nga situata. Illuminati ne perpjekjen e tyre te pare arriten temerrsisht shume afer marrjes se kontrollit total te botes. Kreu i familjes, Nathan Rothschild priste diten kur familja e tij do merrte shpagim duke shkaterruar Carin dhe familjen e tij, gje qe e bene te mundur ne vitin 1917.

Ne vitin 1916 Rekordet Kongresionale te Senatit (faqja 6781) riprodhoi nje dokument te njohur si “Marrveshja Sekrete e Verones” qe ishte firmosur ne 22 Nentor 1822 nga Austria (Metternich), Franca (Chateaubriand), Prusia (Bernstet) dhe Rusia (Nesselrode); dhe ishte pjeserisht arsyeja per stabilizimin e Doktrines Monroe. Qellimi i saj ishte te realizonte disa ndryshime ne marrveshjen e Aleances se Shenjte dhe ne Nenin e Pare thuhet: ” Fuqite e medha te koncentruara, duke qene se jane te bindura se sistemi i qeverise perfaqesuese eshte i paperputhshem me principet e monarkise si nje aksiome e pavaresise se njerezve me te drejten e tyre hyjnore, angazhohet ne menyre solemne qe te perpiqet me cdo menyre per te ti dhene fund sistemit te qeverisjes perfaqesive, ne cdo vend qe mund te ekzistoje ne Europe dhe ta ndaloje qe te prezantohet ne vende qe nuk eshte ende i ditur.” Pa asnje dyshim ky dokument paraqet qarte qellimet e bankiereve Nderkombetare ne planet e tyre per rritjen e kontrollit dhe dominimit mbi nje bote gjithmone ne zhvillim.

Agjencioni Floripress.blogspot.com