Flori Bruqi : Vallë athue ku janë ?!!!

16 vite që nga lufta e Kosovës, 28 shkurt të vitit 1998, pas sulmit jugosllav në fshatrat Likoshan dhe Qirez në Drenicë të Kosovë.

Si pasojë e betejës së zhvilluar të ushtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe forcave serbe patën mbetur të vrarë disa policë serbë dhe në shenjë hakmarrjeje, forcat serbe rrethuan fshatrat Likoshan e Qirez ku edhe u ekzekutuan 24 civilë.

Masakra që u bë aty njihet si e para ndaj civilëve shqiptarë nga forcat serbe në Kosovë në atë periudhë kohore, raporton KP.

Nga kjo luftë u dëbuan 800.000 mijë shqiptarë dhe u vranë 15.000 persona, nga të cilët 2.400 luftëtarë të UÇK-së e të tjerët civilë. Gjatë luftës janë zhdukur rreth 5.000 njerëz, fati i shumicës prej tyre është zbardhur deri në vitin 2007, por i madh ka mbetur numri i rasteve të pasqaruara.

Një ndër masakrat që tronditi botën e civilizuar dhe tmerroi botën ishte maskara në familjen Ahmeti.

Në këtë periudhë kohore janë përdhunuar afër 20 mijë femra shqiptare dhe sipas një përllogaritje, gjatë periudhës kohore mars 1998 - qershor 1999, njësitë kriminale dhe artileria e rendë serbe kanë shkatërruar dhe djegur pjesërisht ose tërësisht rreth 1.100 vendbanime shqiptare, kanë plaçkitur, djegur e shkatërruar mbi 200.000 shtëpi, banesa, lokale afariste, punëtori zejtare, fabrika, shkolla, biblioteka, monumente kulturore-historike, objekte kulturore, shkencore, fetare etj.

Kjo luftë që filloi nga 28 shkurt 1998 e deri më 23 mars 1999 u zhvillua mes Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe forcave jugosllave. Ndërsa nga 24 mars 1999 e deri më 10 qershor 1999, Aleanca Veri-Atlantike NATO me bombardime të përditshme në caqet ushtarake jugosllave, me përkrahjen tokësore të UÇK-së detyroi forcat serbo-malazeze dhe Slobodan Milosevicin të nënshkruaj kapitullimin në Kumanovë.

http://floripress.blogspot.com/2012/07/nga-flori-bruqi-emri-i-ukshin-hotit.html

NGA FLORI BRUQI: EMRI I UKSHIN HOTIT RREZATON DOMETHËNIEN GJITHEKOMBËTARE ... 

Lufta e vitit 1999 në Kosovë është në fokusin e filmit me metrazh të shkurtër "Kolona", i cili shfaqet për herë të parë në Tiranë në festivalin internacional të filmit TIF. Sipas drejtorit të qendrës Kinematografike të Kosovës Fatos Berisha, regjisori Ujkan Hysaj e trajton këtë temë në një këndvështrim krejtësisht ndryshe.

Në qendër të filmit është një familje, e cila i bashkangjitet kolonës së refugjatëve për t’u larguar nga Kosova, rrugëtimi i tyre mbyllet tragjikisht.

Filmat me metrazh të shkurtër shihen si një mënyrë për të pasur sukses në kinematografi, në mungesë të fondeve për realizmin e prodhimeve me metrazh të gjatë.

Për herë të parë Kosova dhe Shqipëria bashkëpunojnë në fushën kinematografike për realizimin e një filmi artistik.

Nuk janë këto fjalë e as pyetje e paktë që bëhen nga shqiptarët e të gjithë brezave. Ngase, secili brez, e që tre breza mund të jenë gjallë sot, i njohin e po i njohin se kush e çka janë serbët.

****

Me mija shqiptar  të zhdukur nga serbët

Dhimbjet për të pagjeturit vazhdojnë të shqetësojnë zemrat e rreth dy mijë familjeve. Ndërkohë, që edhe për mijëra të tjera, dhimbja nuk ka të ndalur pasi, UNMIK-u, EULEX-i, dhe as institucionet tona të drejtësisë nuk kanë arritur as minimalisht të ndjekin dhe ndëshkojnë kriminelët e shumtë serbë, që kryen gjenocid dhe etnocid ndaj shqiptarëve. Sipas të dhënave të siguruar nga Agjencioni Floripress , për 16 vjet që nga mbarimi i luftës, vetëm tre serb janë gjykuar për krime lufte në mënyrë përfundimtare. Ndërsa, sipas EULEX-it, janë ndëshkuar pesë veta. Por, sa ka vend kjo, ndëshkimi i 3-5 vetave për 12 mijë viktima shqiptare.

Dita Ndërkombëtare e të Pagjeturve është shënuar kohë më parë , ndonëse numri i të zhdukurve vazhdon të mbetet me mija , që për një kohë të gjatë ka mbetur i ngujuar aty. Kohë më parë në sheshin ‘Nënë Tereza’, është bërë zbulimi i pllakës përkujtimore për të pagjeturit.

****

Prokuroria serbe e krimeve të luftës urdhëroi të hënën një ekzaminim të ri në qendrën 13 Maji të trajnimi të policisë në lagjen Batajnica në Beograd pasi mori informacion se atje mund të gjendej një tjetër varr masiv.

“Besojmë se atje është vendndodhja e një varri masiv në të njëjtin vend ku ishte më parë tenda e autopsive, pranë vendvarrosjes së 900 shqiptarëve të gjetur të Kosovës,” tha për agjencinë Tanjug të lajmeve kryeprokurori Vladimir Vukcevic.

Gjatë vitit 2001 dhe 2002, tetë varre masive u zbuluan në qendrën e trajnimit për njësinë speciale anti-terror të policisë, ku gjendeshin eshtrat që ishin sjellë nga Serbia për të fshehur vrasjet në Beograd gjatë luftës së Kosovës.

Sipas Komisionit Ndërkombëtar të Personave të Zhdukur, 704 trupa të shqiptarëve të Kosovës të vrarë gjatë viteve 1990 u gjetën.

Vlastimir Djordjevic,ish-asistent i ministrisë së brendshme serbe u dënua me 18 vite burg nga Gjykata e Hagës për transportim të trupave të viktimave të vrarë gjatë konfliktit të Kosovës në Serbi.

 “Po, unë isha i përfshirë kur kamionët e trupave po vinin në Batajnicë, por nuk e dija kur ishin kryer krime.  Nuk u përballa me ata që u përpoqën të maskojnë dhe fshehin krimet dhe nuk mora asnjë masë për të gjetur përgjegjësit për krimet e luftës, siç duhej të bëja,” pranoi gjatë gjyqit të tij Djordjevic.

Deri më tani askush nuk është ndjekur penalisht në Serbi përveç zhvendosjes së trupave, megjithatë zyra e prokurorisë tha se po e hetonte çështjen.

Përveç trupave të gjetur në Batajnicë, eshtrat e shqiptarëve të Kosovës të vrarë në luftë dhe të zhvendosura në Serbi u gjetën në liqenin Perucac, në qendrën policore në Petrovo Selo dhe në guroren Rudnica pranë Rashkës.

****

Eshtrat e 12 shqiptarëve etnikë të vrarë nga forcat e Beogradit gjatë luftës së viteve 1990 dhe të varrosura në një varr masiv pranë qytetit serb të Rashkës janë riatdhesuar në Kosovë.

Eshtrat u dorëzuan në pikën kufitare Merdare mes Kosovës dhe Serbisë të hënën pasi u nxorën nga një varr masiv në guroren e Rudnicës pranë Rashkës, jo larg nga kufiri, ku u gjetën edhe 40 trupa të tjerë.

Prenk Gjetaj, kreu i komisionit të Kosovës për personat e zhdukur, tha se familjet e viktimave mbajtën një përkujtimore për të dashurit e tyre pasi trupa u dorëzuan.

“Eshtrat e 12 viktimave janë këtu. Ato do të transferohen në Prishtinë sapo familjet të përfundojnë homazhet".

Komisioni i personave të zhdukur të Kosovës beson se trupat në varrin masiv janë ato të shqiptarëve të Kosovës që humbën gjatë konfliktit të vitit 1998-99 në Rrezallë, një fshat në Skënderaj dhe që u varrosën në gurore në jug të Serbisë për të fshehur provat e krimit.

Zona pranë Rudnicës u hetua fillimisht në vitin 2010, pasi prokuroria serbe e krimeve të luftës, në bashkëpunim me misionin e sundimit të ligjit të BE në Kosovë, lajmëroi se mund të ekzistonte një varr masiv në Rashkë që mbante trupat e të paktën 250 shqiptarëve, ndonëse asnjë nuk u gjet deri në vitin e shkuar.

Janë ende 1700 persona të zhdukur si rezultat i konfliktit të Kosovës.(Floripress,13 tetor 2014)

Ekspertët mjeko-ligjor në Kosovë kanë gjetur vetëm disa mbetje mortore në një varrezë në fshatin Rezallë të Kosovës, që kishin nxitur shpresat se do të mund të gjendeshin trupat e 40 viktimave të masakrës.

Zhvarrimi në një varrezë në Rezallë që përfundoi të enjtën pas tri javëve punëve që u gjetën ‘vetëm disa mbetje mortore’ tha për BIRN Arsim Gëxhaliu, shefi i departametit të mjekësisë ligjore në ministrinë e drejtësisë.

Mbetjet e 42 shqiptarëve të vrarë nga forcat serbe në fshat më 5 prill 1999 nuk janë gjetur ende.

Raporti i Human Rights Watch në vitin 2001 sipas dëshmisë së luftëtarëve të UÇK-së, sugjeroi se një muaj pas vrasjeve “trupat ishin nxjerrë me buldozer nga varrezat e shkapërderdhura në fushë”, dhe ato ishin zëvendësuar me kockat e lopëve të ngordhura.

Autoritetet kosovare besojnë se trupat e 50 personave që janë nxjerrë nga varreza masive afër Rashkës do të mund të ishin të viktimave të vrara në Rezallë.

Autoritetet po shpresonin se dëshmitë mjekoligjore nga Rezalla do të mund të ndihmonin në identifikimin e më shumë trupave tjerë në Rashkë, por tani pasi hulumtuan përfunduan, Gerxhaliu thotë se ‘ka fare pak shpresa’.

“Megjithatë ne kemi krahasuar mostrat e gjetura në Rezallë me ato në Rashkë,” tha ai.

Prenk Gjetaj, kryetar i Komisionit për Persona të Pagjetur në Kosovë, tha për BIRN, se hulumtimi në fshatin Rezallë të komunës së Skenderajit në veri të Kosovës ka nisur me shpresën se do të gjenden dëshmi që do të ndihmojnë në identifikimin e trupave të cilat pastaj ishin rivarrosur në një lokacion të fshehur në Serbi.

“Ne po hulumtojmë mbetjet mortore këtu, sepse trupat fillimisht ishin varrosur këtu por pastaj ishin nxjerrë dhe transportuar për në lokacion tjetër,” tha Gjetaj.

Trupat e 42 shqiptarëve të vrarë nga forcat serbe gjatë sulmit në fshat më 5 prill 1999 akoma nuk janë gjetur.

Raporti i Human Rights Watch në vitin 2001, ka njohtuar se një muaj pas vrasjeve ‘trupat ishin nxjerrë me buldozerë nga varrezat e shkapërderdhura në fushë’, ndërsa eshtrat e njerëzve, sipas dëshmisë së luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, ishin zëvendësuar me ato të lopëve të ngordhura.

Autoritetet e Kosovës besojnë se tre nga 50 trupat e shqiptarëve të Kosovës që u zvarrosën kohë më parë nga varreza masive afër gurthyesit të Rashkës mund të jenë personave të vrarë në Rezallë.

Dëshmitë mjekoligjore nga Rezalla do të mund të ndihmonin në identifikimin e më shumë trupave të viktimave të gjetura në Rashkë, shpresojnë autoritetet.

Autoritetet do të hetojnë edhe dy lokacione tjera në afërsi të një varreze masive në qytetin serb të Rashkës, ku mbetjet e 50 shqiptarëve të Kosovës që mendohet se janë vrarë gjatë kohës së luftës janë gjetur.

Excavators search for bodies at the Rudnica quarry.

Kryeprokurori i Serbisë për Krime të Luftës, Vladimir Vukcevic tha të hënën se synimi i kërkimit të ri në afërsi të gurores së Rudnicës në Rashkë është “të përcaktohen informacionet në lidhje me ekzistimin e mundshëm të varrezave të reja masive me mbetje nga njerëzit që kanë vdekur gjatë konflikteve në Kosovë në vitin 1999, për të cilët besohet se janë shqiptar të Kosovës”.

Autoritetet serbe tashmë janë duke hetuar dy lokacione në gurore. Në njërin prej tyre 50 trupa të shqiptarëve të Kosovës janë zhvarrosur, derisa në tjetrin ende nuk është bërë publik rezultati i kërkimit.

Sipas Prenk Gjetaj, Kryesuesi i Komisionit të Qeverisë së Kosovës për Personat e Zhdukur, besohet se trupat e gjetur deri më tani janë të shqiptarëve të Kosovës të cilët janë zhdukur gjatë konfliktit të vitit 1998-99 në Rezallë, një fshat në zonën e Skenderajt .

Megjithatë testet e ADN-së ende duhet pritur për të mbështetur dyshimin.

Procesi i identifikimit të mbetjeve është duke vazhduar, por emrat e viktimave nuk do të bëhen publik derisa të afërmit të informohen.

Së pari kjo zonë është hetuar në vitin 2010, pasi që prokuroria e Serbisë për krime lufte në bashkëpunim me misionin e sundimit të ligjit të BE-së në Kosovë, njoftuan se mund të ketë varr masiv në Rashkë ku gjenden trupat e së paku 250 shqiptarëve, edhe pse asgjë nuk ishte gjetur deri vitin e kaluar.

utoritetet në Kosovë dhe Serbi duhet të tregojnë përkushtim më të madh politik në gjetjen e më se 1,700 njerëzve që ende mungojnë që prej konfliktit të viteve 1990-ta, deklaroi delegacioni i OKB-së në Prishtinë.

“Ky përkushtim politik dhe ky veprim institucional nga të gjitha palët e ndryshme duhen ndërmarrë me urgjencë”, deklaroi Ariel Dulitzky, krye-raportuesi i Grupit Punues të OKB-së për Zhdukjet e Detyruara apo të Pavullnetshme, në një konferencë shtypi në kryeqytetin e Kosovës të enjten.

“Pesëmbëdhjetë vjet kanë kaluar që prej përfundimit të luftës, si dhe duhet bërë më shumë për të zbuluar fatin apo vendndodhjen e 1,711 personave që mbesin të pagjetur,” tha Dulitzky.

Ai inkurajoi Prishtinën dhe Beogradin që të shfaqin “përkushtim dhe lidërship më të fuqishëm politik” për të gjetur trupat e atyre që janë zhdukur.

Një anëtare tjetër e grupit punues të OKB-së, Jasmina Dzumhur, deklaroi që duhet themeluar “platforma politike”, ashtu që Prishtina dhe Beogradi të zgjidhin çështjen së bashku.

Ajo sugjeroi që “kjo çështje humanitare dhe e të drejtave të njeriut duhet të jetë pjesë e procesit politik të mundësuar nga BE-ja”.

Dzumhur iu referua bisedimeve në vazhdim të ndërmjetësuara nga BE-ja, në lidhje me normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit, gjatë të cilave personat e pagjetur nuk kanë qenë në rend dite.

Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq deri tash ka ndërmjetësuar bisedimet për personat e pagjetur ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, por Dzumhur kërkoi nga të dyja palët të takohen më shpesh.

Nga 1,711 njerëz që mbesin të pagjetur që nga përfundimi i konfliktit, mbi 500 besohen të jenë serbë të Kosovës.

Qeveria e Prishtinës dhe të afërmit e personave të zhdukur në Kosovë këtë javë kanë kërkuar nga bashkësia ndërkombëtare që të bëjë presion mbi Beogradin, që të ofrojë më shumë informata mbi varrezat e mundshme masive ku besohet të jenë fshehur mbetjet trupore të shqiptarëve të Kosovës.

“Besojmë ka shumë më shumë varreza masive në territorin e Serbisë”, deklaroi para Delegacionit të OKB-së të martën Prenk Gjetaj, shefi i komisionit të Qeverisë së Prishtinës për persona të pagjetur.

Të afërmit e të pagjeturve nga lufta në Kosovë kanë protestuar në Ditën e Personave të Pagjetur në qytetin e Gjakovës, duke kërkuar nga autoritetet të bëjnë më shumë për të gjetur më të dashurit e tyre....

Marshi i protestës në Gjakovë.

Të afërmit marshuan rrugëve të Gjakovës të dielën për të tërhequr vëmendjen në faktin se akoma më shumë se 1,700 persona janë të pagjetur që nga lufta në fund vitet e nëntëdhjeta në Kosovë..

“Ne kërkojmë nga autoritetet që të ndriçojnë fatin e gjithë personave të pagjetur, që të na e lehtësojnë dhimbjen së paku. Ne gjithashtu kërkojmë që kryesit e këtyre vrasjeve të dalin përpara drejtësisë’’ tha Nesrete Kumnova, biri i së cilës nuk është pare më që nga lufta.

Protestuesit, të udhëhequr nga Nesrete Kumnova dhe e shoqëruar edhe nga kryetarja e komunës, znj. Mimoza Kusari-Lila, marshuan nga qendra e qytetit deri në fshatin Meje, ku kanë ndodhur një nga masakrat më të rënda të luftës me forcat serbe në vitin 1999.

Presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga, gjithashtu vizitoi varrezat e qytetit të shtunën dhe premtoi se do të bëj më shumë për të zgjidhur çështjen e të pagjeturve.

“Ka qenë dhe mbetet zotimi im gjatë punës si presidente dhe unë vazhdoj të ngrisë këtë çështje si brenda ashtu edhe jashtë Kosovës,” tha Jahjaga.

Në prill të vitit të kaluar, Misioni i BE-së për Sundimin e Ligjit në Kosovë, ka njohtuar se ka identifikuar rreth 20 persona që mund të akuzohen për kryerjen e krimeve të luftës në Gjakovë gjatë kohës 27 dhe 28 prill 199, kur besohet se edhe u vranë qidra shqiptarë nga forcat serbe,(Floripress,28 prill 2014)

Dhe, t’mos thotë kush, nga të tjerë popuj, se mund t’i njohin më mirë se ne. Madje, as vëllezërit tanë nga Shqipëria. Ne kemi jetuar me ta…

Ua njohim trurin, mendjen. Ua njohim karakterin. Ua njohim zemrën, shpirtin, sjelljet… Ua njohim dredhitë e tradhtitë ndaj nesh, shqiptarëve.

Synimi i përhershëm i Serbisë, decenie me radhë, ka qenë për t’i shpallur shqiptarët njerëz problematikë, skandalozë, primitivë, të egër… Dhe, të gjitha këto i flasin para ndërkombëtarëve se kinse ne, shqiptarët, kemi aspirata për Shqipëri të Madhe. Kjo është frika që i ka përcjellë dhe i përcjellë edhe tash serbët, kudo që janë…

Frikën për këtë e kanë në shpirt, sepse janë popull barbar, pa komb e pa atdhe… Janë nga shkretëtira e Karpateve… E, në tokën në të cilën janë sot, janë pushtues, zaptues. Mjafton të përkujtojmë vitin l878, kur me dhunë, duke prerë e grirë shqiptarë, i përzunë shqiptarët nga trojet e veta, që nga Nishi (Molla e Kuqe) e Toplica… Krejt këtë e arritën falë rrenave të tyre të plasuara nëpër Evropë te shtetet me ndikim të kohës…

Pushtuan troje shqiptare, okupuan një popull të qytetëruar, me besim në principe qytetëruese: në Zot, në logjikë, në mirësi, në histori, në mirëkuptim, në mikpritje… Këto i kishin shqiptarët, të cilët nuk mund të përballeshin as atëherë e as tash me njerëzit e stepave, të cilët nuk kanë çka të humbin…

Andaj, harta e Shqipërisë Etnike i çmend ata, serbët. Posa ta shohin këtë hartë, e humbasin logjikën: ngase harta e Shqipërisë Etnike është një realitetit, e që serbët i copëtuan trojet shqiptare duke i ndarë në tri shtete sllave.

Por, falë Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe shteteve të tjera të Perëndimit, pra të forcave të NATO-s dhe të luftës sonë çlirimtare, pjesa e ndarë nga Shqipëria – Kosova, fitoi lirinë dhe sot është shtet i pavarur e sovran.

Andaj, serbët sikur harrojnë se çështja e Kosovës është mbyllur përgjithmonë…

Dhe, ende i rizgjojnë rrenat, të cilat më nuk po u pinë ujë, nga se përditë e më tepër ndërkombëtarët po binden me kë kemi jetuar.

Keq kemi jetuar. Shumë kemi përjetuar.

Të pabesueshme jetë kemi bërë me ta.

Një jetë e tillë mos u ktheftë kurrë më!

--------------------------------------------

Një romancier nuk mund të jetë kurrë lexues i vetes

Përktheu: Blerta Hyska
Marrë nga gazeta Le Monde.

Dua vetëm t’ju them sa i lumtur ndihem këtu mes jush dhe sa i mallëngjyer nga nderi që më keni bërë duke më dhënë çmimin “Nobel” për letërsinë.




Është hera e parë që duhet të mbaj një fjalim para kaq shumë njerëzve dhe ndiej njëfarë frike. Mund të mendohet se një ushtrim i tillë është diçka e natyrshme dhe e lehtë për një shkrimtar. Por një shkrimtar - ose të paktën një romancier - ka shpesh marrëdhënie të vështira me fjalën. Dhe nëse kujtojmë ndarjen që bëhet në shkollë midis “me shkrim” dhe “me gojë”, një romancier ka më tepër dhunti me shkrim se me gojë. Ai e ka për zakon të heshtë nëse dëshiron të përshkohet nga një atmosferë, ai duhet të shkrihet me turmën. Dëgjon bisedat pa rënë në sy, dhe nëse ndërhyn në këto të fundit, kjo ndodh për të bërë disa pyetje të matura me qëllim për të kuptuar më mirë burrat dhe gratë që e rrethojnë. Fjala e tij është ngurruese, për shkak të zakonit të tij për të korrigjuar shkrimet. Sigurisht, pas shumë korrigjimesh, stili i tij duket i pastër. Por kur merr fjalën, ai nuk ka më mundësi të korrigjojë ngurrimet e tij.

Përveç kësaj, unë i përkas një brezi ku fëmijët nuk lejoheshin të flisnin, me përjashtim të disa rasteve të rralla dhe me kusht që të kërkonin leje. Por askush nuk ua vinte veshin dhe shumë shpesh u ndërpritej fjala. Ja përse disa prej nesh kanë vështirësi në të shprehur, herë ngurrojnë, herë flasin shumë shpejt, a thua se kanë frikë mos i ndërpresin. Sigurisht, prej këtej vjen dëshira për të shkruar, që edhe mua, si shumë të tjerë, më ka kapluar në të dalë të fëmijërisë. Ju shpresoni që të rriturit t’ju lexojnë. Kështu, ata do të jenë të detyruar t’ju dëgjojnë pa ju ndërprerë dhe do të marrin vesh një herë e mirë gjithçka mbani brenda.

Një romancier nuk mund të jetë kurrë lexues i vetes

Lajmi për këtë çmim m’u duk ireal dhe kisha nevojë të ngutshme të kuptoja përse më keni zgjedhur. Atë ditë, kurrë më parë nuk kisha kuptuar aq qartë se sa i verbër është një romancier karshi librave të tij dhe se lexuesit e tij dinë shumë më tepër se ai rreth asaj që ka shkruar. Një romancier nuk mund të jetë kurrë lexues i vetes, vetëm në rastet kur korrigjon në dorëshkrim gabimet e sintaksës, përsëritjet, apo kur heq një paragraf të tepërt. Ai ka një përfytyrim konfuz dhe të paplotë të librave të tij, ashtu si një piktor që pikturon një afresk në tavan, i shtrirë mbi skelë, punon detajet nga fare afër, pa patur një ide të së tërës.

Punë e çuditshme dhe vetmitare kjo e të shkruarit. Ju përjetoni momente shkurajimi kur shkruani faqet e para të një romani. Çdo ditë keni përshtypjen se jeni në rrugë të gabuar. Dhe në këtë moment është i madh tundimi për t’u kthyer mbrapsht dhe për të marrë një rrugë tjetër. Nuk duhet rënë pre e këtij tundimi, por duhet vazhduar rruga. Është pak si të jesh në timonin e një makine, në dimër, në një rrugë me akull, ku nuk duket asgjë. Ju nuk keni zgjidhje tjetër, nuk mund të ktheheni pas, duhet të vazhdoni t’i jepni para duke menduar se rruga do të përmirësohet dhe mjegulla do të shpërndahet.
Afër fundit të një libri, ju duket sikur ai fillon të shkëputet nga ju dhe po merr tashmë frymë i lirë, ashtu si fëmijët në shkollë, ditën e fundit para pushimeve verore. Të shpërqendruar dhe të zhurmshëm nuk e dëgjojnë më mësuesin. Madje do të thosha që në momentin kur po shkruani paragrafët e fundit, libri iu shfaq njëfarë armiqësie, aq ngutet për t’u liruar nga ju.

Dhe ja, me të shkruar fjalën e fundit, ai largohet. Mori fund, ai nuk ka më nevojë për ju, ju ka harruar tashmë. Tani e tutje janë lexuesit që do ta bëjnë të jetojë. Në këtë moment, ju ndieni një zbrazëti të madhe dhe ndjesinë se ju kanë braktisur. Dhe gjithashtu pakënaqësi për këtë lidhje mes librit dhe jush, që u këput shumë shpejt. Pakënaqësia dhe ndjesia se diçka ka mbetur pa u bërë, ju shtyjnë të shkruani librin tjetër, për të rivendosur ekuilibrin, pa e arritur kurrë atë. Sa më shumë kalojnë vitet, librat ndjekin njëri-tjetrin dhe lexuesit këtë do “ta quajnë vepër”. Por ju vetë keni ndjesinë se ishte vetëm një ikje e gjatë nga diçka.

Po, lexuesi di më tepër rreth një libri se vetë autori. Mes romanit dhe lexuesit të tij, ndodh diçka e ngjashme me procesin e larjes së fotografive, ashtu si kryhej para erës digjitale. Në momentin e larjes në dhomën e errët, fotografia qartësohej pak nga pak. Gjatë leximit të një romani, zhvillohet i njëjti proces kimik. Por që të ekzistojë një marrëdhënie e tillë mes autorit dhe lexuesit të tij, duhet që romancieri të mos e sforcojë kurrë lexuesin - në kuptimin që thuhet për një këngëtar kur sforcon zërin e tij - por ta tërheqë pa u ndier dhe t’i lërë kohën e mjaftueshme që libri ta depërtojë pak nga pak, dhe kjo nëpërmjet një arti që ngjan me akupunkturën, ku mjafton të shpohen me gjilpërë disa vende të caktuara dhe rryma shpërhapet në sistemin nervor.

Çdo libër, gjatë kohës kur shkruhet, e fshin të mëparshmin

Kjo marrëdhënie intime dhe plotësuese mes romancierit dhe lexuesit të tij, besoj se ekziston edhe në botën muzikore. Unë gjithmonë kam menduar se të shkruarit është afër me muzikën, por shumë më pak i pastër se ajo, dhe gjithmonë i kam patur zili muzikantët, të cilët më dukeshin se merreshin me një art të epërm ndaj romanit - dhe poetët që janë më afër muzikantëve se romancierët. Kam shkruar poezi në fëmijërinë time dhe, me shumë gjasë, falë kësaj kam kuptuar këtë thënie të lexuar diku: “Prozatorët e mirë dalin nga poetët e këqij”. Dhe në lidhje me muzikën, një romancier duhet të tërheqë pas vetes të gjithë njerëzit, peizazhet, rrugët që ka vërejtur në një partiturë muzikore ku ndodhen të njëjtat fragmente melodike nga një libër në tjetrin, por kjo partiturë muzikore atij do t’i duket e papërkryer. Një romancieri i mbetet gjithmonë peng që nuk është bërë muzikant “puro” dhe nuk ka kompozuar Nokturnet e Shopenit.

Mungesa e kthjelltësisë dhe e vështrimit kritik të një romancieri ndaj veprës së tij lidhet edhe me një dukuri tjetër që e kam vënë re në rastin tim dhe në shumë të tjerë: çdo libër i ri, gjatë kohës kur shkruhet, e fshin të mëparshmin, aq sa më krijohet përshtypja se e kam harruar. Unë kujtoja se i kisha shkruar njëri pas tjetrit të shkëputur, shoqëruar me harresa të njëpasnjëshme, por shpesh të njëjtat fytyra, të njëjtët emra, të njëjtët vende, të njëjtat fjali venë e vijnë, si motive të një tapicerie që kemi endur në gjendje gjysmë fjetje. Gjendje gjysmë fjetje apo një ëndërr me sy hapur. Një romancier është shpesh somnambul, aq shumë është i pushtuar nga ajo që do të shkruajë, e trembemi se mos e shtypin makinat kur kalon rrugën. Por harrojmë saktësinë e jashtëzakonshme të somnambulëve, ata ecin mbi çati pa u rrëzuar kurrë.

Në deklaratën që shoqëroi dhënien e çmimit “Nobel”, mbajta mend këtë fjali që ishte aludim për luftën e fundit botërore: “Ai ka shpalosur botën e Okupacioni”. Unë, si gjithë ata dhe ato që lindën në vitin 1945, jam një fëmijë i luftës dhe, më saktësisht, meqë kam lindur në Paris, një fëmijë që ia detyron lindjen e tij Parisit gjatë Okupacionit. Ata që kanë jetuar në Paris në atë kohë, kanë dashur ta harrojnë, ose, le të themi, kanë dashur të mbajnë mend vetëm vogëlsira të jetës së përditshme, nga ato që krijonin iluzionin se ishte një jetë e zakonshme, jo fort e ndryshme nga ajo që kishin patur në kohë normale. Kur më vonë, fëmijët e tyre i pyesnin rreth asaj kohe dhe rreth atij Parisi, përgjigjet e tyre ishin evazive. Ose ata heshtnin, sikur të donin të fshinin nga kujtesa ato vite të errëta dhe sikur na mbanin një të fshehtë. Por të ndodhur përballë heshtjes së prindërve tanë, ne morëm me mend gjithçka kishte ndodhur, njëlloj sikur ta kishim jetuar vetë.

Parisi gjatë “Pushtimit”, një qytet që dukej “si hije e vetes”

Qytet i çuditshëm, Parisi gjatë Pushtimit. Në dukje, jeta vazhdonte “si më parë”: teatrot, kinematë, sallat e koncerteve ishin hapur. Dëgjoheshin këngë në radio. Madje në kinema dhe teatër kishte më tepër njerëz se para luftës, a thua se këto vende ishin strehime kur njerëzit mblidheshin dhe shtrëngoheshin njëri pas tjetrit për t’u ndier më të sigurt. Por detaje të pazakonta dëshmonin se Parisi nuk ishte më ai i dikurshmi. Mungesa e makinave e bënte një qytet të heshtur - një heshtje ku dëgjohej shushurima e pemëve, kërcitja e thundrave të kuajve, zhurma e hapave të turmës në bulevard, zhaurima e zërave. Në heshtjen e rrugëve dhe të errësirës që pllakoste në dimër rreth orës 500 të mbrëmjes dhe gjatë së cilës ndalohej edhe ndriçimi më i vagullt në dritare, ky qytet dukej si hije e vetes - qyteti “pa vështrim”, si thoshin pushtuesit nazistë. Të rriturit dhe fëmijët mund të zhdukeshin nga një moment në tjetrin, pa lënë gjurmë, madje edhe mes miqsh, flisnim nën zë dhe bisedat nuk ishin asnjëherë të sinqerta, sepse ndihej rreziku në ajër.

Në këtë Paris makthi, ku rrezikoje të ishe viktimë e një denoncimi apo e një arrestimi në të dalë të metrosë, ndodhnin takime të rastësishme midis personash që nuk do të ishin ndeshur kurrë në kohë paqeje, dashuri kalimtare lulëzonin gjatë orëve të shtetrrethimit, pa e ditur nëse do të takoheshin më ditët më pas. Pikërisht pas takimesh të tilla pa të nesërme, dhe ndonjëherë takime të gabuara, lindën më vonë fëmijë. Ja përse Parisi gjatë pushtimit ka qenë gjithmonë për mua si një natë e zanafillës. Po të mos ishte ai, nuk do të kisha lindur kurrë. Ky Paris nuk më është ndarë kurrë dhe drita e tij e veshur depërton ndonjëherë nëpër librat e mi.

Kjo është edhe prova se te një shkrimtar data e lindjes dhe epoka e tij lë gjurmë të pashlyeshme tek ai, edhe nëse nuk është përfshirë drejtpërdrejt në politikë, edhe nëse krijon përshtypjen e të vetmuarit, i mbyllur në atë që quhet “kulla e fildishtë”. Edhe nëse shkruan poema, ato janë pasqyrimi i kohës ku jeton, dhe nuk mund të ishin shkruar në një kohë tjetër.

Ja për shembull poema e Yats-it, ky shkrimtar i madh irlandez, që më prek gjithmonë kur e lexoj: Mjellmat e egra në Coole... Në një park, Yats-i sodit mjellmat që rrëshqasin mbi ujë.

Vjeshta e nëntëmbëdhjetë ka zbritur mbi mua
Që kur i numërova për herë të parë;
I pashë, para se të përfundoja numërimin,
Të ngriheshin papritur
Dhe gugatnin gëzueshëm duke ardhur rrotull në gjysmë rrathë
Me flatrat e tyre zhurmëmëdha,
Por tani vozitin të qeta mbi ujë,
Madhështore dhe bukurishumë.
Në cilat kallamishte do ndërtojnë fole,
Në breg të ç’liqeni, ç’pellgu vallë?
Do të magjepsin të tjerë sy, kur të mitë të hap një ditë,
Dhe ato të kenë fluturuar?

Mjellmat shfaqen shpesh në poezinë e shekullit XIX - te Bodleri ose Mallarme. Por kjo poemë e Yeats-it nuk mund të ishte shkruar në shekullin XIX. Me ritmin e saj të veçantë dhe melankolinë, i përket shekullit XX, madje vitit kur është shkruar.

Por ndodh edhe që një shkrimtar i shekullit XXI të ndihet, me raste, i burgosur i kohës së tij dhe leximi i romancierëve të mëdhenj të shekullit XIX - Balzak, Dikens, Tolstoi, Dostojevski - t’i ngjallë njëfarë nostalgjie. Në atë epokë, koha rridhte më ngadalë dhe kjo i shkonte për shtat punës së një romancieri sepse ai e përqendronte më mirë energjinë dhe vëmendjen. Që atëherë, koha është përshpejtuar, çka shpjegon dallimin e madh ndërmjet monumenteve romaneske të së shkuarës, të ndërtuar si katedrale, me veprat pa vazhdimësi dhe të copëzuara të sotme.

Nga ky këndvështrim, unë i përkas brezit të ndërmjetëm, dhe jam kureshtar të di se në ç’mënyrë brezat e ardhshëm që janë lindur me internetin, celularin, e-mail-et, twitter-at, do ta shprehin në letërsi këtë botë ku secili është “i lidhur” gjithë kohën dhe ku “rrjetet sociale” cenojnë intimitetin dhe sekretin tonë, që na përkisnin ende deri para pak kohe - sekreti që u jepte thellësi njerëzve dhe mund të shndërrohej në temë të madhe romani. Por dua të mbetem optimist për të ardhmen e letërsisë dhe jam i bindur se shkrimtarët e të ardhmes do ta vazhdojnë misionin, ashtu si çdo brez që prej Homerit…

Për më tepër, një shkrimtar, ashtu si çdo artist tjetër, sado i lidhur qoftë me epokën e tij, aq ngushtë sa të mos i shpëtojë dot, sa edhe ajrin që thith e quajmë “ajri i kohës”, ai, prapëseprapë, shpreh në veprat e tij diçka të pakohë. Në vëniet në skenë të veprave të Racine-s apo Shekspirit, pak rëndësi ka nëse personazhet janë të veshur sipas kohës antike apo regjisori ka vendosur t’i veshë me bluxhins dhe xhup lëkure. Janë hollësi pa rëndësi. Kur lexojmë Tolstoin, harrojmë që Ana Karenina mbante fustane të vitit 1870, aq e afërt na duket edhe pas një shekulli e gjysmë. Dhe pastaj, disa shkrimtarë si Edgar Poe, Melville apo Stendal, janë kuptuar më mirë 200 vjet pas vdekjes, sesa nga bashkëkohësit.
Tolstoi shkrihej me qiellin dhe peizazhin që përshkruante

Përfundimisht, cila është distanca e duhur ku duhet të qëndrojë një romancier? Anash jetës, për ta përshkruar atë, sepse nëse jeni brenda saj - në veprim - do të keni një imazh të turbullt. Por kjo distancë e vogël nuk e pengon fuqinë e tij për t’u identifikuar me personazhet dhe me ata apo ato që e kanë frymëzuar në jetën reale. Floberi ka thënë: “Zonja Bovari jam unë”.

 Dhe Tolstoi u identifikua menjëherë me atë që e pa të hidhej në shinat e trenit një natë, në një stacion të Rusisë. Kjo dhunti për t’u identifikuar shkonte aq larg, saqë Tolstoi shkrihej me qiellin dhe peizazhin që përshkruante dhe që ai e përthithte të tërin, deri dhe përplasjen më të lehtë të qerpikëve të Ana Kareninës. Kjo gjendje e dytë është e kundërta e narcizmit, sepse kërkon harrimin e vetes dhe përqendrim të madh në të njëjtën kohë, me qëllim që të ngacmohesh nga detaji më i vogël. Kjo kërkon gjithashtu njëfarë vetmie. Ajo nuk është mbyllje në vetvete, por falë asaj arrin një shkallë të tillë përqendrimi dhe largpamësie ndaj botës që të rrethon, që të mund ta zhvendosësh në roman.

Kam besuar gjithmonë se poeti dhe romancieri i veshin me mister qenie që duken të zaptuara nga jeta e përditshme, gjëra në dukje të zakonshme - dhe kjo si pasojë e vëzhgimit të vëmendshëm dhe në një mënyrë pothuaj hipnotike. Nën vështrimin e tyre, jeta e zakonshme mbështillet me mister dhe merr një lloj fosforeshence që nuk e kishte në pamje të parë, por e kishte të fshehur në thellësi. Roli i poetit dhe romancierit, por edhe i piktorit, është të shpalosë këtë mister dhe fosforeshencë të fshehur te çdo njeri.

Më shkon mendja te kushëriri im i largët, piktori Amedeo Modigliani, punimet më prekëse të të cilit janë ato për të cilat ka zgjedhur modele anonime, fëmijë dhe vajza endacake, shërbëtore, fshatarë, shegertë. Ai i ka pikturuar me penel të mprehtë, çka të kujton traditën e shquar toskane, Botticelli-n dhe piktorët sienezë të Quattrocento-s. Kështu ai u ka dhënë - ose më saktë ka zbuluar - gjithë hijeshinë dhe fisnikërinë që ndodhej pas pamjes së tyre të përulur. Puna e romancierit duhet të shkojë në këtë drejtim. Imagjinata e tij nuk duhet ta shformojë realitetin, duhet ta përshkojë në thellësi dhe ta vendosë këtë realitet para vetes së tij, me forcën e rrezeve infra të kuqe apo ultraviolet për të gjetur atë që fshihet pas dukjes. Dhe unë gati-gati besoj se në rastin më të mirë, romancieri është një lloj fallxhori, madje edhe vizionari. Dhe gjithashtu sizmograf, gati për të regjistruar lëvizjet më të paperceptueshme.

Gjithmonë kam ngurruar para leximit të biografisë së këtij apo atij shkrimtari që kam admiruar. Biografët shpesh merren me hollësi, dëshmi jo gjithmonë të sakta, me tipare karakteri që shkaktojnë hutim ose zhgënjim, dhe kjo më sjell ndër mend zhurmimet në disa emisione në radio që i bëjnë të padëgjueshme muzikën dhe zërat. Vetëm leximi i librave të tij na hap derën për në intimitetin e shkrimtarit, dhe vetëm aty ai është në formën e tij të plotë dhe na flet me zë të ulët pa patur asnjë zhurmues parazit aty rrotull.

Por duke lexuar biografinë e një shkrimtari, zbulojmë ndonjë ngjarje që ka lënë gjurmë në fëmijërinë e tij dhe është bërë matricë e veprës së tij të ardhshme, edhe pse ai mund të mos jetë gjithmonë i vetëdijshëm për këtë, kjo ngjarje, në forma të ndryshme, nuk u ndahet librave të tij. Sot, sjell në mend Alfred Hitchcock, ai nuk ishte shkrimtar, por megjithatë filmat e tij kanë forcën dhe kohezionin e një vepre romaneske. Kur i biri ishte pesë vjeç, babai i Hitchcock-ut e dërgoi t’i çonte një letër një miku të tij, komisar policie. Djali çoi letrën, polici e mbylli në një qeli nga ato ku mbahen gjatë natës kriminelë të ndryshëm. Fëmija, i trembur deri në palcë, kishte qëndruar aty një orë, pastaj komisari e kishte liruar duke i thënë: “Ti e di tashmë atë që të pret, nëse do të bësh diçka të keqe në jetë”. Ky komisar policie, me parime të çuditshme edukimi, është pa dyshim në origjinë të atmosferës së lënë pezull dhe ankthit që gjendet në të gjithë filmat e Alfred Hitchcock-ut.

Vetëm kohë më vonë, fëmijëria ime më është dukur enigmatike

Nuk dua t’ju bezdis me rastin tim personal, por besoj se disa ngjarje nga fëmijëria ime kanë shërbyer më vonë si matricë e librave të mi. Shumë shpesh ndodhesha larg prindërve të mi, më çonin te miq të tyre për të cilët unë nuk dija asgjë, dhe nëpër vende e banesa të ndryshme. Për momentin, një fëmijë nuk habitet nga asgjë, edhe në u ndodhtë në situata të çuditshme, atij i duket normale. Vetëm kohë më vonë fëmijëria ime m’u duk enigmatike dhe u përpoqa të merrja vesh më tepër për njerëzit te të cilit më kishin lënë prindërit dhe për vendet e ndryshme ku kam jetuar. Por nuk ia kam dalë të identifikoj pjesën më të madhe të këtyre njerëzve, as të gjej me saktësi topografike të gjitha vendet dhe shtëpitë e të shkuarës. Kjo dëshirë për të zgjidhur enigmat, pa ia arritur vërtet, dhe për të zbuluar misterin, më ka ngjallur dëshirën për të shkruar, a thua se e shkruara dhe imagjinarja do të më ndihmonin të zgjidhja, më në fund, enigmat dhe misteret.

Dhe meqë jemi te “misteret”, unë sjell në mend një roman francez të shekullit XIX: Misteret e Parisit. Qyteti i madh, pra Parisi, qyteti im i lindjes, lidhet me përshtypjet e mia të para të fëmijërisë dhe këto përshtypje ishin aq të forta, saqë prej atëherë nuk kam reshtur së eksploruari “misteret e Parisit”.

Rreth moshës 9 a 10 vjeç, më ndodhte të shëtisja vetëm dhe, me gjithë frikën se mos humbisja, shkoja larg nëpër lagje që nuk i njihja, në të djathtë të lumit Senë. Por ishte ditë dhe kjo më qetësonte. Në fillim të adoleshencës, përpiqesha të mposhtja frikën time dhe të bridhja natën me metro, në lagje edhe më të largëta. Kështu e mësojmë qytetin, dhe në lidhje me këtë, kam ndjekur shembullin e shumë romancierëve që admiroj dhe për të cilët, që prej shekullit XIX, qytetet e mëdha - Paris, Londër, Shën Petërsburg, Stockholm - kanë qenë dekor dhe temë kryesore e librave të tyre.

Edgar Poe në novelën “Njeriu i turmave” ka qenë ndër të parët që ka shkruar për ato valë njerëzore që sodiste pas xhamave të kafesë dhe që rrëshqisnin pa reshtur në trotuare. Ai vë re një burrë të moshuar me pamje të çuditshme dhe e ndjek pas gjatë natës në lagje të ndryshme të Londrës për të marrë vesh më shumë për të. Por i panjohuri është “njeriu i turmës” dhe është e kotë ta ndjekësh, sepse ai do të mbetet gjithmonë anonim dhe nuk do të dimë kurrë ndonjë gjë për të. Ai nuk ka ekzistencë individuale, ai thjesht bën pjesë në këtë masë kalimtarësh që ecin ose shtyjnë njëri-tjetrin dhe humbin nëpër rrugë.

Falë topografisë së një qyteti, ju kujtohet gjithë jeta juaj

Më kujtohet edhe një ngjarje nga rinia e poetit Thomas de Quincey, që e shënjoi për jetë. Në Londër, në turmën e Oxford Street, ai u lidh me një vajzë të re, një nga ato takime rastësore në qytetet e mëdha. Ai kaloi shumë ditë në shoqërinë e saj por iu desh të largohej nga Londra për ca kohë. Kishin rënë dakord që pas një jave ajo ta priste çdo mbrëmje në të njëjtën orë, në cep të Tichfield Street. Por ata të dy nuk u takuan kurrë më. “Sigurisht, ne e kemi kërkuar shumë herë njëri-tjetrin në të njëjtën kohë, në labirintin e madh Londër; ndoshta kemi qenë vetëm 18 metra larg - nuk duhen më tepër për të pësuar një ndarje të përjetshme.”

Për ata që kanë lindur dhe kanë jetuar në të njëjtin qytet, me kalimin e viteve, çdo lagje, çdo rrugë e qytetit, të sjell në mend një kujtim, një takim, një hidhërim, një çast lumturie. Shpesh, e njëjta rrugë ju kujton ngjarje të ndryshme, në mënyrë të tillë që falë topografisë së një qyteti, na kujtohet e gjithë jeta, shtresë pas shtrese, sikur mund të deshifroni shkrimet e mbivendosura të një palimpsesti. Dhe gjithashtu jetën e të tjerëve, të mijëra të panjohurve, të hasur nëpër rrugë apo në korridoret e metrove në orët e pikut.

Kështu, kur isha i ri, përpiqesha të gjeja numëratorë të vjetër të Parisit, për të ndihmuar veten për të shkruar, sidomos ato që emrat ishin vendosur sipas rrugëve ose sipas numrit të banesave. Më dukej sikur faqe pas faqeje, kisha para syve një radiografi të qytetit, por të një qyteti të përpirë, si Atlantida, dhe sikur thithja aromë kohe. Ngaqë kishin kaluar vite, e vetmja gjurmë që kishin lënë ata mijëra të panjohur, ishin emrat, adresat dhe numrat e telefonit. Ndonjëherë, një emër zhdukej nga një vit në tjetrin. Kishte diçka marramendëse teksa shfletoja ato numëratorë të vjetër duke menduar se tash e tutje numrat e telefonit nuk përgjigjeshin. Kohë më vonë, më pataksën vargjet e një poeme të Ossip Mandelstam-it:

U ktheva përsëri në qytetin tim, familjar deri në ofshamë,
Deri në gungat e fëmijërisë, deri në nervat nën lëkurë,
Shën Petërburg!
Të telefonave tim, numrat ke ti,
Shën Petërburg! Kam adresat e dikurshme,
I njoh nga zëri të vdekurit.

Po, më duket se shfletimi i numëratorëve të vjetër të Parisit më ngjali dëshirën për të shkruar librat e mi të parë. Mjaftonte të nënvizoja me laps emrin e një të panjohuri, adresën, numrin e telefonit, dhe të përfytyroja si kishte qenë jeta e tij ndër ata qindra mijëra njerëz.

Mund të humbësh ose të zhdukesh në një qytet të madh. Mund të ndryshosh identitet dhe të jetosh një jetë të re. Mund t’i futesh një hetimi të gjatë për të gjetur gjurmët e dikujt, duke patur si fillim vetëm një a dy adresa në një lagje të humbur. Banesa e fundit e njohur. Ky shënim i shkurtër që figuron në skedën e kërkimit, më ka bërë gjithmonë efekt të çuditshëm. Temat e zhdukjes, të identitetit, të kohës që kalon, janë të lidhura gjithmonë me topografinë e qyteteve të mëdha. Ja përse, që prej shekullit XIX kanë qenë shpesh fusha të romancierëve dhe disa prej më të mëdhenjve janë të lidhur me një qytet: Balzaku dhe Parisi, Dikensi dhe Londra, Dostojevski dhe Shën Pertërburgu, Nagaï Kafû dhe Tokio, Hjalmar Söderberg dhe Stokholm.

I përkas një brezi që është ndikuar nga këta romancierë dhe ka dashur edhe ai të eksplorojë atë që Bodleri e quante “palat e dredhëzuara të kryeqyteteve të mëdha”. Sigurisht, këto kanë ndryshuar që prej 50 vjetësh, pra që prej epokës kur adoleshentët e moshës sime përjetonin ndjesi të forta duke zbuluar qytetin e tyre. Disa qytete, në Amerikë dhe në atë që quhej bota e tretë, janë kthyer në “megapole” me përmasa shqetësuese. Banorët e tyre janë ngujuar në lagje shpesh të braktisura dhe në klimë lufte sociale. Getot janë shtuar dhe janë bërë gjithnjë e më tentakulare. Deri në shekullin XX, romancierët ruanin një vizion deri diku “romantik” për qytetin, jo shumë i ndryshëm nga ai i Dikensit apo Bodlerit. Dhe pikërisht për këtë arsye do të doja të dija se si romancierët e ardhshëm do t’i trajtojnë këto përqendrime urbane gjiganteske në veprat e tyre.

Të lindurit në vitin 1945 “më ka bërë më të ndjeshëm ndaj temës së kujtesës dhe harrimit”
Ju patët mirësinë të shpreheni për librat e mi se karakterizohen nga “arti i kujtesës me të cilin përshkruhen fate njerëzore nga më të pakapshmit”. Por një kompliment i tillë shkon përtej personit tim. Kjo kujtesë e veçantë që përpiqet të mbledhë disa grimca të së kaluarës dhe ato pak gjurmë që kanë lënë mbi tokë anonimë dhe të panjohur, është gjithashtu e lidhur me datën time të lindjes: 1945. Të lindësh në vitin 1945, pasi u shkatërruan qytete dhe u zhdukën popullsi të tëra, më ka bërë mua, dhe ata ta brezit tim, më të ndjeshëm ndaj temave të kujtesës dhe harrimit.

Fatkeqësisht, më duket se kërkimi i kohës së humbur nuk mund të bëhet më me forcën dhe çiltërsinë e Marsel Prustit. Shoqëria që ai përshkruante ishte ende e qëndrueshme, shoqëri e shekullit XIX. Kujtesa e Prustit bën të dalë në sipërfaqe e kaluara me të gjitha detajet e saj, si një tablo e gjallë. Sot kam përshtypjen se kujtesa është shumë më e pasigurt dhe duhet të luftojë pareshtur kundër amnezisë dhe harrimit. Për shkak të kësaj shtrese, të kësaj mase harrimi që mbulon gjithçka, arrijmë të kapim vetëm fragmente nga e kaluara, gjurmë të ndërprera, fate njerëzore të përvjedhura dhe pothuaj të pakapshme.

Por është, pa dyshim, talenti i romancierit që, mbi faqen e bardhë të harresës, nxjerr në dritë fjalë gjysmë të fshira, si ato ajsbergët e humbur që dalin në sipërfaqe të oqeanit.

Miq dhe dashamirës të librit dhe të Shtëpisë Botuese Toena,

kemi kënaqësinë të ndajmë me ju fjalimin e shkrimtarit francez Patrick Modiano gjatë ceremonisë së dorëzimit të çmimit "Nobel" për letërsinë.

Irena Toçi

Botimet Toena

Rruga "M. Gjollesha"

K.P. 1420

Tirane - Albania

Tel. ++355 422 40 116

Fax  ++355 422 40 117

botimet.toena@gmail.com

redaksia@toena.com.al

irena.toci@gmail.com

www.toena.com.al

Facebook: Botimet Toena 

Pas gjurmëve tragjike të “Ikjes së Madhe”

Nga Prof.dr. Eshref Ymeri



Mpakja dëshpëruese e popullsisë së vendit tonë

Librin e shkrimtarit dhe të publicistit të talentuar Albert Zholi, me titull “Ikja e madhe: emigracioni i shqiptarëve në Greqi”, të cilin Shtëpia Botuese “Thamiras”,e ka vënë në qarkullim në vitin 1997, nuk më kishte qëlluar rasti ta lexoja më parë. Me zotin Albert u takuam një ditë verën që kaloi aty pranë Pallatit të Kulturës, kur një miku im na krijoi rastin për t’u njohur. Shkëmbyem numrat e telefonave dhe e lamë të takoheshim dikur. U takuam pas ca ditësh. Pavarësisht se nuk njihesha më parë me këtë publicist të mirënjohur në faqet e shtypit të Tiranës, artikujt, analizat dhe intervistat e tij i kisha ndjekur rregullisht në faqet e internetit. Më bënte përshtypje puna e tij e palodhur dhe pasioni i tij i admirueshëm për të hyrë në botën e njerëzve të të gjitha shtresave të popullsisë.

E pyeta për librin se mos i gjendej ndonjë kopje. Më premtoi të ma dërgonte me internet, pasi kopje nuk gjendeshin më. Libri ishte botuar 17 vjet më parë.E lexova në internet. Një libër prekës që të trondit për të vërtetat që autori shpalos në faqet e tij. Eh, ky emigracioni i shkretë i shqiptarëve! Kur mbarova së lexuari faqen e fundit, më erdhën ndër mend menjëherë ca vargje tëdhimbshme të këngës së poetit dhe të këngëtarit mitik Neço Muka Himarioti “Vajza e valëve”: “…

Jutë bukur zogj, te ju kam një shpresë, ju që çani det’ e male, dua t’ju pyés, e mjera, dua t’ju pyés: vallë mos e patë? Rron apo nuk rron? Ndonjë lajm a ndonjë letër? Vallë më kujton, e mjera, vallë më kujton?...”.

Albert Zholi, si njëgazetar me një talent mjaft të spikatur, që ka jetuar dhe punuar disa vjet në Greqi, ka ditur të hyjë mjeshtërisht në të gjitha poret e shoqërisë greke: nëpër faqet e librit shpalosen pamje të gjithfarëllojshme të realitetit grek, që nga mjediset luksoze me drita llamburitëse, supermarketet me produkte të bollshme ushqimore, pallatet e bukura hijerënda e deri te zgëqet e braktisura e të pista, ku enden lloj-lloj njerëzish nga radhët e hajdutëve, e prostitutave, e lypsarëve dhe e kriminelëve tërëndomtë.

Ky libër është i pari që i shpalos lexuesit një të vërtetë tragjike për një zhvendosje kaq të madhe të një mase njerëzore shqiptare, e cila i largohet atdheut të vet sikur atje të kishte pllakosur murtaja. Historia e zhvendosjeve masive të njerëzve nga një hapësirë në një tjetër, është e kahershme.
Në sagat irlandeze dhe groenlandeze flitet për udhëtimet e lundërtarëve groenlandezë drejt Amerikës rreth vitit 1000 të erës sonë, nën drejtimin e vikingut Lejf Erikson (970-1020). Historianët irlandezë argumentojnë se që në shek.VI në Amerikë ka qëndruar për ca kohë lundërtari legjendar Sent-Brendan, për çka bën fjalë një libër i lashtë kelt. Ndërsa, në bazë të të dhënave arkeologjike, zhvendosjet masive të njerëzve drejt Amerikës kanë pas filluar shtatëdhjetë mijë vjet më parë, kur nga Azia, përmes ngushticës së Beringut (“urës së akullt”), fise tëshekullit të gurit patën lëvizur drejt kontinentit të ri.

Brenda kontinentit evropian, mund të mjaftohemi me një zhvendosje masive njerëzish që pati filluar jo me dyndjen e hunëve që mendohet se popullonin hapësirat sipër Kinës Veriore, por me lëvizjen e gotëve që patën braktisur territorin e Suedisë Qëndrore, e cila asokohe quhej Goti, dhe u dyndën drejt brigjeve të Detit të Zi në shek.II-III të erës sonë. Arsyen kryesore të kësaj dyndjeje masive që vazhdoi drejt jugut gjatë gjysmës së mijëvjeçarit të parë (nga shek. II deri në shek. VII), shkencëtarët e shpjegojnë me uljet e ndjeshme të temperaturave, çka pati sjellë si pasojë zhdukjen e kafshëve të gjuetisë.

Si veçori karakteristike e zhvendosjes së njerëzve në kontinentin tonë ka shërbyer fakti se bërthama e Perandorisë Romake të Perëndimit, përfshirë fillimisht Italinë, Galinë, Spanjën dhe pjesërisht Dakinë, për ku qe drejtuar masa e të shpërngulurve gjermanë, në fillim të shek V të erës sonë, ishte mjaft e populluar prej vetë romakëve dhe prej popujve keltë të romanizuar. Prandaj zhvendosja në fjalë qe shoqëruar me konflikte kulturore, gjuhësore dhe më vonë edhe me komflikte fetare. Ato zhvendosje të mëdha të masës së njerëzve krijuan parakushtet për formimin dhe për zhvillimin nëkontinentin tonë të shteteve të reja në periudhën e mesjetës.

Por zhvendosjet masive të shqiptarëve i ka shoqëruar një fat tragjik. Zhvendosja e parë masive ishte e dhunshme. Le të sjellim ndër mend për një çastrrënimin e kulturës mijëravjeçare iliro-epirote nga ana e gjeneralit romak Paul Emile, i cili, në vitin 168 p.e.r. rrafshoi 70 qytete dhe shiti si skllevër 150 mijë banorë vendës. Ky ishte rezultati i përplasjes së përgjakshme të Romës me Ilirinë që pati vazhduar pandërprerje gjatë një periudhe 60-vjeçare (228-168 p.e.r.).

Zhvendosja e dytë masive erdhi pas vdekjes së Skënderbeut, kur rreth 200 mijë shqiptarë, për t’i shpëtuar zgjedhës turke, u detyruan të zhvendosen drejt Italisë së Jugut, ku u themeluan kolonitë arbëreshe.

Zhvendosja e tretë masive ishte kjo e funddhjetorit dhe e fillimjanarit të viteve 1990-1991, të cilën Albert Zholi e ka bërë objekt të studimit të tij mjaft interesant në faqet e librit të lartpërmendur.
Arsyet e largimit masiv të shqiptarëve drejt vendeve të tjera, duke filluar nga vera e vitit 1990 dhe më pas, gjenden në realitetin e vajtueshëm që krijoi diktatura e egër komuniste, veçanërisht në dhjetëvjeçarin e fundit të grahmave të saj. Varfëria proverbiale që pllakosi mbarë vendin tonë për qejfin e diktaturës më të egër dhe më shtazarake enveriane që ka njohur historia e kombit shqiptar, ishte arsyeja kryesore që qindra mijë të rinj dhe familjarë u detyruan të braktisin atdheun që për ta ishte shndërruar në një skëterrë të vërtetë. Zbrazja e atdheut prej të rinjve shqiptarë dhe prej pjesës tjetër të popullsisë më të aftë për punë, ishte pasojë ekrimit më të rëndë që diktatura enveriane bëri në vendin tonë.

 Një vend me pasuri të bollshme mbitokësore dhe nëntokësore, me rezerva të pamata energjetike, me kushte të jashtëzakonshme për zhvillimin e turizmit detar dhe malor, me një popullsi me mesataren më të re të moshës në kontinentin evropian, mund të qe shndërruar në një oaz të begatë në brigjet e Adriatikut dhe të Jonit, në një vend të dëshiruar për mjaft investitorë dhe turistë të huaj. Por banda komuniste e Enver Hoxhës, këtë vend të bekuar nga Hyjnia e shndërroi në një bunker të vërtetë, të mbështjellë me tela me gjemba, vetë u mbyll brenda Bllokut kriminal, të rrethuar nga muri i bajonetave të diktaturës, dhe popullin po e çonte drejt degjenerimit gjenetik për shkak të mungesës së ushqimit.

Autori, me mjaft vërtetësi, i ka dhënë lexuesit një pasqyrë të qartë të gjendjes ekonomike ku e kishte katandisur vendin tonë diktatura komuniste, e cila do të jepte shenjat e para të shkërmoqjes që në dhjetor të vitit 1985, kur gjashtë pjesëtar të familjes Popa kërkuan strehim politik në ambasadën italiane.

 Pas pesë vjetësh, në korrik të vitit 1990, shkërmoqja e ngrehinës socialiste enveriane do të merrte përmasa gjigante me dyndjen drejt ambasadave të huaja të 4795 vetave. Mes të larguarve, pati edhe nga ata që grisën pasaportat shqiptare dhe i flakën poshtë, sikur të ishin të infektuara me mikrobin e kolerës. Ato skena ishin llahtarisëse për faktin se mikrobin e kolerës së varfërisë rrënuese e kishte mbjellë në Shqipëri banda kriminale e Enver Hoxhës dhe pasaportat e gjora shqiptare nuk kishin ndonjë faj. Por të larguarit e shkretë të muajit korrik nuk kishin se ku ta shfrehnin mllefin e tyre që u ziente përbrenda për vite me radhë.

Ca muaj më pas, në fundin e dhjetorit 1990 dhe në ditët e para të janarit të vitit 1991, dyndja e njerëzve drejt kufirit grek mori përmasa mitike. Largimi marramendës i njerëzve drejt territorit grek ishte aq i paimagjinueshëm, saqë të kujtonte një ushtri të mposhtur që tërhiqet në panik e sipër. Largimi i njerëzve drejt Greqisë në palcë të dimrit, domosdo që u shoqërua dhe me viktima të shumta që nuk dihet se në ç’humnera përfunduan apo thjesht ngrinë nga të ftohtët. Kur lexon rrëfimet e autorit në faqet e librit për atë ikje të gjëmshme në një mot të acartë, nuk mund të mos tronditesh deri në palcë. Keqardhja e thellë për ata njerëz të mjerë, të katandisur në pikë të hallit për kafshatën e gojës, lexuesit ia pushton qenien në çdo qelizë.

Kaq mjeshtërisht i ka pasqyruar Albert Zholi ato skena tronditëse të largimit masiv të njerëzve drejt së panjohurës.

Çdo lexues gjakftohtë i këtij libri, kur ka kthyer faqen e fundit të tij, rri e vret mendjen: po si qe e mundur që ata mijëra njerëz që hynë në ambasadat e huaja në korrik të vitit 1990 dhe ata qindra mijëra që u dyndën drejt kufirit grek, nuk hasën në asnjë pengesë? Lexuesit, me të drejtë, i lind dyshimi se në këtë mes ka pas ekzistuar një marrëveshje e fshehtë mes autoriteteve komuniste të Tiranës dhe autoriteteve të huaja.

Me siguri që duhet të jenë vënë disa kushte. Por mbetet enigmë se cilat kanë qenëato kushte që duhet t’u jenë vënë autoriteteve komuniste shqiptare nga vendet e Evropës Perëndimore, para se të hapeshin dyert e ambasadave. Ndoshta kushti kryesor mund të ketë qenë vendosja e pluralizmit politik.


Sa për kushtet që pati vënë Greqia para Tiranës zyrtare për hapjen e kufirit, mund të thuhet me siguri të plotë se ato u bënë të njohura shumë shpejt, me vizitën e rrufeshme të kryeministrit grek Micotaqis në Tiranë më 13 janar 1991, kur kishin kaluar gati dy javë nga hapja kat e kat e kufirit grek.

Në takimin që pati me Ramiz Alinë, Micotaqisi shtroi kërkesën e parë politike: kërkoi me këmbëngulje që në Tiranë të dërgohej Janullatosi, gjoja nën maskën e eksarkut, por që në të vërtetë synohej të hidhej në dorë drejtimi i kishës ortodokse fanoliane, siç u bë fakti i kryer më 02 gusht 1992.

 Pushtimin e kishës ortodokse fanoliane e pranon haptas historiani grek Nikolas Stavros, i cili në librin e tij me titull “Grekët dhe ballkanasit e rinj”, ka deklaruar shkoqur fare:
“Hedhja në dorë e kishës ortodokse të Shqipërisë, është fitorja jonë më e madhe në shek. XX”.
Pushtimi i kishës ortodokse fanoliane, me kontributin e drejtpërdrejtë të Athinës zyrtare, përmes shumave kolosale të parave që kalonin nëpër duart e Janullatosit, bëri të mundur të ngrihen varreza për ushtarët agresorë grekë, manastire dhe memorialenë nderim të tyre, të ndërtohet katedralja gjigante në qendër të Tiranës që u bën karshillëk të gjitha institucioneve qëndrore pranë Sheshit Skënderbej, e cila të krijon përshtypjen sikur Shqipëria është një vend ortodoks.

Pas vizitës së Micotaqisit dhe tradhtisë kombëtare që bëri Ramiz Alia në takimin me të, për shitjen e kishës fanoliane kishës shoviniste greke, shovinizmi grekokaragjoz, përmes Janullatosit, i ka futur kthetrat thellë në punët e brendshme të vendit tonë dhe deri tani, në Shqipëri, ende s’po dalin dot në skenë burra me dinjitet të lartë kombëtar që t’i presin ato kthetra një herë e mirë dhe t’i flakin në koshin e plehrave, të rivendosin autoritetin e nëpërkëmbur të Nolit të Madh dhe të të gjithë martirëve të ortodoksisë shqiptare,si edhe të krijojnë kushte për ardhjen në krye të kishës në fjalë të një Kryepeshkopi me gjuhë, me gjak, me prejardhje dhe me shtetësi shqiptare.

Më 17 maj 1993, kryeministri shqiptar Aleksandër Meksi ishte për vizitë në Greqi. Gjatë asaj vizite, pala greke nguli këmbë që të shfuqizohej ligji për zonat minoritare, i vendosur nga regjimi komunist dhe që përcaktonte si të tilla zonat me popullsi kompakte minoritare. Sigurisht, duke pasur si peng emigrantët shqiptarë, Athina vinte dhe i shtonte gjithnjë e më shumë presionet ndaj palës shqiptare, për t’i zhvatur asaj sa më shumë lëshime politike, siç edhe ia ka zhvatur deri tani. Pra, sipas palës greke, Shqipëria duhej të shpikte të tjera zona “minoriteti”, se kështu i donte qejfi shovinizmit grekokaragjoz, i cili ka vënë edhe një tellall të regjur, si puna e Vangjel Dules, i cili çirret në të gjitha udhëkryqet se Himara na qenka zonë “minoriteti”.

Albert Zholi shkruan në libër me shumë të drejtë se populli grek i priti shumë mirë emigrantët e parë. Por kufijtë i hapi klasa politike greke në pushtet, nuk i hapi populli grek që s’e pyeti kush.

 Se po të pyetej edhe populli grek, atëherë mund të lindte edhe ndonjë rezervë nga ana e tij: mirë që do të hapen kufijtë, por kush na siguron se midis emigrantëve nuk do të sulen drejt Greqisë edhe elementë nga radhët e vulgut shqiptar, si dembelë, hajdutë, hileqarë, imoralë,ish-të burgosur ordinerë, kriminelë, mashtrues, parazitë, vrasës etj.?

 Gjithë këta përfaqësues të fundërrinave të shoqërisë shqiptare, siç rrëfen me shumë objektivitet Albert Zholi, do të hapnin shumë probleme në radhët e emigrantëve korrektë, të ndershëm shqiptarë, të cilëve do t’ua nxinin faqen para opinionit publik grek.

Duhet thënë se Athina zyrtare, në këndvështrimin tim, i shqeu kufijtë me Shqipërinë për dy arsye.
Së pari,Greqia, tradicionalisht, ka qenë e përkëdhelura e Evropës, e cila e ka mbajtur gjithmonë me pekule. Përveç kësaj, gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë, në Greqi kanë qenë të instaluara dy baza të fuqishme ushtarake amerikane, për çka ajo shpërblehej çdo vit nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës me një shumë prej 2 miliardë e 100 milionë dollarë. Këto ishin të ardhura kolosale që futeshin qyl në bankën e shtetit grek. Turizmi ishte, gjithashtu, një burim të ardhurash kolosale. Veç kësaj, siç doli nga kriza e fundit që Greqia përjetoi dhe vazhdon ta përjetojë ende,

Athina zyrtare, gjatë disa dhjetëvjeçarëve, e ka mashtruar rregullisht Bashkimin Evropian për gjendjen e vet finaciare, duke zhvatur prej tij male të tëra me kredi. Kjo bëri që shoqëria greke të aristokratizohej në kulm dhe erdhi një ditë që ajo, e tejvelur tashmë, sipas klasës politike greke, nuk kishte qejf të merrej më me punë të rëndomta, dosido, të cilat vendosi t’ua linte në kurriz emigrantëve që do të dyndeshin drejt saj pas shembjes së sistemit komunist në vendet fqinje.

 Dhe përparësi për t’u dyndur drejt Greqisë do t’u jepeshin emigrantëve shqiptarë, si më të varfërit në mbarë kontinentin.

Së dyti, hapja e kufirit me Shqipërinë fshihte në vetvete, çka është më kryesorja, një prapavijë tepër të djallëzuar: emigrantët shqiptarë Athina do t’i shfrytëzonte si peng për të zhvatur nga Tirana sa më shumë lëshime politike. Këtë fakt, dikur, para vitit 1990, e ka pranuar në një mënyrë konfidenciale vetë Papuliasi, kur ishte ministër i punëve të jashtme. Dhe mbarë shqiptarët janë dëshmitarë se deri tani Greqia i ka zhvatur Shqipërisë lëshime politike skandaloze, të cilat nuk mund të komentohen ndryshe, përveçse si tradhti kombëtare nga ana e klasës politike të Tiranës, ndërkohë që kjo e fundit nuk ika zhvatur Athinës kurrfarë lëshimi.

Në këto pazare të pista mes Athinës e Tiranës, më të humbur kanë dalë emigrantët shqiptarë, ndaj të cilëve shteti grek ka mbajtur një qëndrim shovinist dhe racist të kulluar. Këtu po majtohem vetëm me dy fakte:

“Neemigrantëtshqiptarëkemiqenënë 20 vjetviktimapolitikee çdoqeveriegreke,

neemigrantëtshqiptarëjemipërdorurngaqeveritëgrekesiviktimatëpresionevepolitiketëqeverivegrekendajShqipërisë. Prandajedhepseqëngaviti 2001, nëLigjineemigracionit 2910/2001 parashikohejqë çdoemigrantqëplotëson 10 vjetqëndrimipunenëGreqi, fitonshtetësinëgreke, derimësot, më 2011, asnjëemigrantshqiptarnukekafituarshtetësinëgreke.

KjoështëprovësiaepërdorimittëemigrantëveekonomikëshqiptarësimjetpresionipolitiktëqeverivegrekendajShqipërisë” (Citohetsipas: JakupB. Gjoça. “Përse ne - të tjerët emigrantë- nuk jemi të njëjtë me 300 emigrantët e grevës së urisë”. Marrë nga faqja e internetit. 28 shkurt 2011).

“Populli dhe qeveria greke i pritën fillimisht krahëhapur emigrantët, por brenda një kohe të shkurtër Athina zyrtare tregoi prirjen që praninë e emigrantëve të paligjshëm ta shfrytëzonte si një mjet presioni për realizimin e pretendimeve që lidheshin me minoritetin grek që jetonte në Shqipëri dhe që pjesa më aktive e tij, në masë të madhe, kishte emigruar gjithashtu në Greqi”. (Citohet sipas: Robert Goro. “Ditari i krizave”. Shënime mbi marrëdhëniet greko-shqiptare në vitet 1993-1996”. Botimet “Toena”. Marrë nga faqja e internetit “Athinë- Tiranë. Ditari i krizave”. Shtator 2012).

Skenat që Albert Zholi përshkruan për fatkeqësitë e shumë emigrantëve, madje të fëmijëve të vegjël, të trafikuar nga mafia shqiptare,janë me të vërtetë tronditëse: fëmijë të moshës së njomë, 10-12-vjeç, viktima të trafikut të mafies shqiptare, në bashkëpunim me mafiem greke, qëenden nëpër mjediset e Athinës, duke lypur rrugëve, trotuareve, para semaforëve e gjithandej, vajza bukuroshe, të mashtruara prej njerëzish të hurit dhe të litarit që kanë përfunduar ose në prostituta, si puna e një bukurosheje me hire të magjishme që e quanin Karmen, ose të dëshpëruara deri në shpirtplagosje, si puna e Matildës, të cilat marrin rrugën e kthimit për në atdhe, pa kurrfarë shprese vetëngushëllimi, ta lëndojnë shpirtin thellë. Albert Zholi, me humanizmin e admirueshëm që e karakterizon, ka hyrë mjeshtërisht në psikologjinë e shumë emigrantëve fatgremisur që enden në dhe të huaj për të siguruar kafshatën e shkretë. Por ajo që lexuesit i lë një përshtypje të pashlyeshme në kujtesë,është fakti që Albert Zholi, me shqetësimin e një gazetari të ndershëm shqiptar, ngre zërin e tij të fuqishëm për shpërfilljen skandaloze të klasës politike shqiptare ndaj emigrantëve në Greqi.

 Kjo shpërfillje është e papërfytyrueshme, por, fatkeqësisht, ka qenë dhe vazhdon të mbetet një realitet i dhimbshëm që nuk ka të krahasuar me asnjë vend tjetër. Ajo i ka pas zëmëruar keq emigrantët e gjorë me klasën politike të Tiranës dhe i ka ftohur me atdheun amë.

Më ka bërë përshtypje të thellë parathënia e bukur e Mihallaq Qillerit në këtë libër. Ai shkruan për vendin tonë fatkeq:

“Edhe ashtu i paktë siç ka qenë, me pjesë të tëra territori e popullsie të ndarë nga trungu, kur priste t’i rritej shtati, duke u bashkuar me Kosovën martire, ky dhe u mpak nga njerëzit që po i iknin, shumica pa kthim”.

Shprehja “po i iknin, shumica pa kthim” më la një vrragë të thellë në shpirt. Është një e vërtetë tragjike që e pohon njëkrijues i talentuar në lëmin e letrave shqipe. Dhe ky është fakt. Shpërfillja e klasës politike ndaj emigrantëve në Greqi, shoqërohet me pasoja të pariparueshme për Republikën e Shqipërisë: ata emigrantë që nuk kanë arritur ta gjejnë dot veten në realitetin grek, nuk shikojnë asnjë perspektivë për t’u kthyer në atdhe, prandaj detyrohen të emigrojnë në vende perëndimore, deri edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

 Më kujtohet një bisedë telefonike që pata para ca ditësh me njërin prej tyre: dikur, në periudhën e diktaturës komuniste, ai ka qenë përkthyes në Redaksinë e Botimeve në Gjuhë të Huaja në Shtëpinë Botuese “8 nëntori”, ku punoja edhe unë asokohe. Në vitin 1992 ai emigroi në Greqi familjarisht. Por pas disa vjetësh, pasi nuk u ngul dot atje, emigroi drejt Perëndimit dhe tani jeton në Boston, ku është rregulluar shumë mirë familjarisht. Kur e pyeta nëse mendon të rikthehet në Shqipëri, më tha: as që bëhet fjalë.

Por midis emigrantëve tanë në Greqi, siç thekson autori i këtij libri, ka shumë nga ata që punët u kanë shkuar mirë, janë sistemuar për bukuri, kanë hapur bizneset e tyre, kanë blerë shtëpi, kanë depozita të majme bankare. Pra, rrojnë për bukuri, meqenëse kanë hyrë mirë në indin e shoqërisë greke. Por, me kalimin e kohës, duke mos parë kurrfarë interesimi nga ana e Tiranës zyrtare, domosdo që këta emigrantë do të vijnë duke u “arvanitizuar”, duke e harruar gjuhën shqipe dhe duke shkëputur edhe çdo lidhje me atdheun e tyre të dikurshëm.

Kjo është fatkeqësi e rëndë kombëtare që e ka burimin te faji i rëndë, mëkatar, i pafalshëm i Tiranës zyrtare në qëndrimin ndaj emigrantëve. Në qoftë se Tirana zyrtare do të kishte qenë e vendosur në raport me emigrantët dhe në tërësi në marrëdhëniet e saj me Greqinë, me siguri që ngjarjet do të kishin rrjedhur ndryshe: ligji paradoksal i luftës do të ishte shfuqizuar, emigrantët do ta ndienin ngrohtësinë e shtetit amë,

Çështja Çame do të kishte hyrë në rrugën e zgjidhjes. Por Tirana zyrtare zgjodhi rrugën e servilizmittë pështirëdhe të lëshimeve të vazhdueshme politike në raportet e saj me Greqinë, lëshime këto që bien era thjesht tradhti kombëtare, prandaj edhe Athina zyrtare nuk ushqen kurrfarë respekti ndaj saj, duke e shtrirë këtë mungesë respekti edhe ndaj çdo qytetari shqiptar, përfshirë këtu edhe emigrantët. Shfaqjen më skandaloze të mungesës së respektit ndaj Tiranës zyrtare, e manifestoi açik ministri i jashtëm grek Venizellos, i cili, gjatë vizitës së tij në Tiranë më 14 tetor 2013, në konferencën e shtypit deklaroi pa iu dridhur qerpiku: nuk e njoh Çështjen Çame!

Libri i Albert Zholit është një kontribut mjaft i shquar në publicistikën shqiptare për faktin se në të hidhet dritë mbi një ngjarje epokale në historinë e Republikës së Shqipërisë në periudhën e një kthese dramatike pas shembjes së diktaturës komuniste.

Botimin e këtij libri duhej ta kishte sponsorizuar shteti shqiptar,për të lënë vulën e vet në zbulimin që Albert Zholi u bën shkaqeve që nxitën atë zhvendosje mitike të një përqindjeje të konsiderueshme të popullsisë shqiptare drejtvendeve të huaja e sidomos drejt Greqisë. Por shteti s’mund ta bënte një sponsorizim të tillë se atij nuk i ka interesuar kurrë fati i qindra mijëra emigrantëve që e braktisën atdheun me lot e me vaj dëshpërimi në buzë, shumica prej tyre përgjithmonë, siç thotë shkrimtari dhe dramaturgu i nderuar Mihallaq Qilleri.

Më bën përshtypje figura e gazetarit, e publicistit dhe e shkrimtarit të talentuar Albert Zholi. I admirueshëm në heshtjen e tij, punon pa zhurmë e pa bujë, nuk rreket të dalë nëpër ekrane televizionesh dhe të rrahë gjoksin për punën që bën. Por, çuditërisht, asnjë moderator kanalesh televizive s’e ka ftuar një herë dhe ta intervistojë për atë punë aq të mundimshme që ka përballuar dhe vazhdon të parballojë në botën e gazetarisë dhe të publicistikës. Përkundrazi, moderatorët ftojnë nëpër studiot e televizioneve vetëm ca “gjithologë” të çngjyrosur që janë “specialistë” për gjithçka, që u kanë mbirë në sy teleshikuesve dhe që janë bërë për ta si puna e gjellës së thartuar.

10 dhjetor 2014

Mbetjet spitalore në Shqipëri konsiderohen te rrezikshme per shendetin e popullates

Nga Flori Bruqi


Mbetjet spitalore konsiderohen te rrezikshme per shendetin e popullates ndaj trajtimi tyre tashme do te behet me nje Rregullore te vecante. Keshilli i Ministrave ka miratuar rregulloren Per administrimin e mbetjeve spitalore dhe ngarkoi Ministrine e Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit te Ujerave Ministrine e Shendetesise si dhe organet e njesive te qeverisjes vendore per zbatimin e ketij vendimi

Tashme me vendim te Keshillit te Ministrave percaktohen procedurat rregullat dhe standardet teknike per administrimin e mbetjeve spitalore me qellim mbrojtjen e shendetit publik dhe te mjedisit. Qellimi dhe objekti i kesaj rregulloreje eshte percaktimi i procedurave rregullave dhe standardeve teknike per administrimin e mbetjeve spitalore me qellim mbrojtjen e shendetit publik dhe te mjedisit. Sipas rregullores Mbetjet spitalore jane mbetjet e krijuara nga prodhuesit e mbetjeve ku perfshihen mbetjet e rrezikshme dhe jo te rrezikshme te cilat renditen ne paragrafin 18 te vendimit nr. 99 date 18.2.2005 te vendimit te Keshillit te Ministrave Per miratimin e Katalogut Shqiptar te Klasifikimit te Mbetjeve ndersa Prodhues i mbetjes eshte personi fizik dhe juridik i cili zoteron ose administron nje institucion shendetesor qe krijon mbetje spitalore duke perfshire dhe duke mos u kufizuar vetem ne spitale poliklinika qendrat shendetesore kabinete mjekesore qendra mjekesore kabinete dentare klinika dentare laboratore dentare qendra diagnostike depo farmaceutike farmacite qendra kozmetike qendra te tatuazhit qendra te rehabilitimit nga droga laboratoret e shendetit publik institucionet kerkimore-shkencore banka e gjakut morget sherbimet funerale klinikat veterinare sherbimet ambulatore te infermierise qe vizitojne paciente ne banesa. Rregullorja percakton gjithashtu zoteruesin e mbetjeve spitalore institucionin shendetesor ku krijohen keto mbetje si dhe transportin e tyre si duhet te transportohen ato.



Mbetjet



Rregullorja vecon disa mbetje spitalore qe jane konsideruar si mbetje infektuese te cilat ndoten nga patogjenet si bakteret viruset parazitet ose kerpudhat dhe perfshijne kulturat nga puna ne laborator mbeturinat nga nderhyrjet kirurgjikale dhe autopsite mbeturinat nga pacientet e infektuar materialet apo

pajisjet qe jane per tu hedhur ne kontakt me keta paciente me kafshe te infektuara si dhe materialet dhe pajisjet e mjekeve dhe te personelit tjeter qe kane qene ne kontakt me paciente te

infektuar. Nga kjo rregullore perjashtohen mbetjet e individeve prodhues te mbetjeve spitalore kur keto prodhohen gjate vetemjekimit ose gjate sherbimit mjekesor ne banese pervecse kur individi detyrohet ti vendose mjetet e mprehta ne kontejnere rezistente ndaj shpimeve dhe ti largoje ato ne perputhje me rregullat e miratuara nga Ministri i Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit te Ujerave dhe Ministri i Shendetesise.

Mbetje te tjera spitalore quhen dhe mbetjet patologjike ku perfshihen indet organet pjese te trupit placentat gjaku dhe

lengjet e tjera te organizmit te njeriut mbetjet farmaceutike ku hyjne produktet farmaceutike te skaduara ose te paperdorshme produktet farmaceutike te kontaminuar nga renia/rrezimi pertoke barnat e teperta vaksinat ose serumet dhe sendet e hedhura te perdorura gjate trajtimit te barnave te tilla si shishe

kuti doreza maska tuba ose shishe mbetjet radioaktive qe perfshijne mbeturinat e lengeta te ngurta dhe te gazta te ndotura me lende radioaktive te prodhuara nga analizat in vitro te indeve dhe lengjeve te trupit per qellime diagnostike dhe terapeutike.



Mbetjet e rrezikshme



Ne mbetjet e rrezikshme spitalore sipas kesaj rregulloreje hyjne mbeturinat e infektuara patologjike shpuese farmaceutike toksike kimike dhe radioaktive ujin dhe tretes te infektuar ndersa mbetjet e parrezikshme perfshijne letrat sendet prej qelqi plastike kartonet ambalazhet mbeturinat ushqimore mbeturina druri dhe ndertimi. Rregullorja parashikon gjithashtu administrimin e mbetjeve dhe magazinimin e tyre i cili duhet te grumbulloje perkohesisht ne nje vend te caktuar i mbetjet spitalore sipas kerkesave te paragrafit 8.5 te kesaj rregulloreje.



Prodhuesit

Cdo prodhues i mbetjeve spitalore eshte I detyruar te regjistrohet ne Ministrine e Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit te Ujerave brenda tre muajsh nga hyrja ne fuqi e kesaj rregulloreje ndersa prodhuesit qe fillojne veprimtarine e tyre pas botimit te saj ne Fletoren Zyrtare jo me vone se 30 dite para fillimit te veprimtarise qe krijon mbetje spitalore.

Rregullorja e miratuar me Vendimin e Keshillit te Ministrave detyron prodhuesit e ketyre mbetjeve spitalore te jene pergjegjes per

1. Grumbullimin e kontrolluar te mbetjeve spitalore prane institucionit shendetesor

2. Ndarjen e mbetjeve spitalore te parrezikshme te llojit urban nga mbetjet spitalore te rrezikshme

3. Ambalazhimin etiketimin magazinimin grumbullimin trajtimin transportimin dhe asgjesimin ne menyre te pershtatshme te mbetjeve spitalore te gjeneruara prej tyre

4. Shpenzimet e transportit asgjesimit ose riciklimit te mbetjeve spitalore te gjeneruara prej tyre. Kjo pergjegjesi eshte e pashmangshme dhe e pavarur nga pergjegjesia e ndonje personi te trete te ngarkuar nga prodhuesi per te ndermarre keto veprimtari

5. Te gjitha demet e shkaktuara ne menyre direket ose indirekte ne mjedis dhe ne shendetin publik nga procesi i grumbullimit magazinimit transportimit dhe asgjesimit te mbetjeve spitalore te krijuara prej tyre.





Trajtimi i mbetjeve



Sipas Rregullores cdo prodhues i mbetjeve spitalore eshte pergjegjes per trajtimin e mbetjeve qe nga prodhimi grumbullimi ndarja transporti magazinimi perpunimi dhe deri tek asgjesimi i tyre. Prodhuesi i ketyre mbetjeve duhet te ndaje qe ne burim elementet e rrezikshme nga ato te parrezikshme te mbetjeve spitalore sipas rregullores se brendshme per administrimin e mbetjeve spitalore dhe duhet ti magazinoje ato te ndara. Ne rast se ne vendin e prodhimit apo gjate transportit mbetjet spitalore te rrezikshme ne menyre te vullnetshme apo te pavullnetshme perzihen me mbetje spitalore te parrezikshme keto mbetje spitalore do te trajtohen si mbetje te rrezikshme. Mbetjet spitalore te rrezikshme ambalazhohen dhe etiketohen ne perputhje me rregulloren dhe magazinohen te ndara nga mbetjet e tjera ato duhet te transportohen per tu trajtuar ne nje vend tjeter magazinimi ne terren i tyre behet ne nje zone te caktuar ne brendesi apo ne afersi te vendeve te trajtimit apo te pikave te nisjes.

pikave te nisjes.