Nga Lutfi Lepaja
A di sa në humbje jemi që po llogaritemi shoqëri pluraliste, në krahasim me atëherë, kur ishim shoqëri moniste. Rezultati, thuaja zero me dy, në të ”mirën” tonë. Atëherë të gjithë e kemi ditur çka flet e shkruan Rexhep Qosja, sepse mendimet e tij janë dhënë në të vetmen gazetë dhe publikim, kështu që edhe mos me dashtë me i ra kah mendimet dhe dija e tij, nuk ke mundur, sepse të ka rënë në sy dhe kurreshtja pastaj të ka sunduar. Ky ka qenë përfitim i madh si për masat e gjera që pak a shumë kanë krijuar njëfarë përfytyrimi për gjërat letrare dhe shkencore, e po ashtu edhe për gjeneratat e reja të krijuesve. Kurse tash, që mendjet e ndryshme, por dhe më të shumta në numër, janë shkepur secila nëpër një medium, më shumë të vetin dhe të vetmuar, masa e gjerë kurrsesi s’ka mundësi të ndeshet me të gjithë, as edhe vizuelisht. Sepse, rezonues dhe specialistë ka, por një ndodhet te “Koha Ditore”, një tjetër te “Java”, ai i treti te “Zëri” i katërti te (ndoshta) “Bota Sot”; mund të besosh se diçka të importuar si mendje të jashtme, e ke në “Kosova Sot”, shkepen pastaj trutë tona nga pak, nëpër “Epokën e Re”, derdhen sporadikisht në publikimet periodike, por përgjithësisht ekziston përshtypja, se në këtë mungesë koncepcioni, gjithsesi që ka humbur ideja bazë se çka është e përbashkëta e të gjithëve, dhe çka e veçanta e seciles prej atyre mendjeve. Tue fitue kështu në kapacitet, më shumë po humbasim në cilësi, vlerë dhe kriter.
…
Cilët autorë që praktikisht meritojnë t’i kemi për udhërrëfyes janë sot, e që secili dimë t’i humbasim dhe injorojmë në mënyrën tonë të luftës speciale të logjikës së viktimës, që bashkangjitet me fatin e përgjithshëm, e që mbetet pa fajtorë konkretë? Për të gjithë ata që nuk e lexojnë “Kohën Ditore”, është ky Mehmet Kraja, me diskruset e tij kulturore dhe politike, është ky Migjen Kelmendi, me Optet portretiste dhe bravoruzitetet e tij editoriale dhe më gjerë, në “Java”. Janë këto skicat politike dhe shoqërore të Blerim Shalës, që mbeten pa to ata që nuk e kanë në duar “Zërin”, ashtu qysh edhe një varg të tjerësh sporadikë, që parakalojnë si bashkëpunëtorë të rastit, por që me qenësueshëm sillen dhe gjenden vetëm te një publikim, e jo edhe te të gjithë. Logjika e huazimit të materialeve që meritojnë për t’i marre nga njëra-tjetra, tash për tash është krejtësisht e ndaluar, e pa aplikueshme, qoftë nga skepsa, qoftë nga inati. Do të duhej të ekzistonte logjika e shpërblimit të mirëfilltë, që materiali i huazuar prej një organi në tjetrin të kalonte me parametrat në fuqi, mbi shpërblimin adekuat, kështu që edhe shtimi i mirësjelljes do të përforcohej dhe do ta kapërcente logjikën e ngushtë egoiste, që të bëhemi të gjithë fitimtarë, kur mbretëron përshtypja se të gjithë jemi humbës, perderisa është prezente moskorektësia dhe mungesa e debatit.
Një mangësi tjetër e madhe, që çështjen e shpie edhe më tej kah ndasitë, është edhe paraqitja e rastësishme e debateve dhe kundërdebateve që shpërthejnë, dhe kur autorët, secili mendimin edhe kundërshtues për autorin që e skematizon, e boton vetëm në organin e tij, apo thjeshtë edhe në rubrikën e tij speciale. Kështu kemi polemikën e hapur për një problem letrar nga Mufail Limani në “Java”, dhe i apostrofuari, Beqë Cufaj, dredhet dhe në rubrikën e tij të përhershme në “Koha Ditore” merr dhe i përgjigjet të njëjtit aty. Kështu që publiku ka mundësi pjesërisht ta përcjellë vetëm njërin sinjal, ndërsa përmbylljen e tij nuk e sheh më kurrë. Ndërsa, rezultati mbetet vetëm në distinkt të njëanshëm: me siguri Mufaili ka të drejtë dhe e godet çështjen, kur e quan Cufajn shkrimtar mesatar, por s’ke ç’i bën, kur Cufaj e kamuflon veten edhe lexuesin, kështu që askush nuk merr vesh se me kë e ka dhe sa i pranon për të vetat mangësitë që i citohen, ndërsa mbetet vetëm si mundësi se iu ka përshkruar diçka, që ky me veprim mahinalist e ka larguar përkohësisht, ndërsa përballja e tij e thellë dhe e rëndë me vetveten, si krijues mesatar, duhet të kuptohet si pozicion mjaft denigrues nga bartesi i ketij fati apo afiniteti, dhe kjo marrje me vetveten vetëm sa ia thellon edhe më tej hullitë, nga të cilat është e pamundur të dalë, po s’e pau edhe kritika apo ana tjetër e medaljes. Për këtë shkak ne sot kemi romane e vepra të botuara, për të cilat askush nuk di gjë, përpos autorit të tyre, i cili prej ditës në ditë po vjen kah një kthjellim fatal për veten: s’di përse po shkruaj, apo edhe më rëndë, turp qenka që merrem me shkrime, sepse turp është edhe në realitet, kur shkruan, e s’ke lexues, madje as të atillë që kanë mbulesë vetëm kureshtare, tash për tash.
Nëse sot Qosja shkruan për “Epokën e Re”, është mirë të huazohen këto shkrime edhe në organe të tjera, posaçërisht kur ai atje është i ftuar që të rrisë ekzemplarët e gazetës, kështu që ta ndiejnë më thellë autorët, që aty botojnë vetëm për t’iu dalë emri e marramenthi të tregojnë se, megjithatë, ende ekzistojne si krijues, konkretisht po e apostrofoj veten ndër të tillë, kurse përpjestimisht në këtë pozicion ndodhen sot nëntëdhjetë përqind e krijuesve, dhe të nxirren në peshojë këto dy veprime, që dalin diametralisht të kundërta si shfaqje, por edhe si interesa. Dhe të shihet dhe të matet saktë, se ku rrinë në kualitet dhe goditje, shkrimi i ofruar falë dhe ai i parapaguari. Po ashtu duhet të peshohen edhe shkrimet e autorëve të ndryshëm, që pikërisht për shkak se nënkupton shpërblim, pagim honorari, ato refuzohen, apo shpesh edhe margjinalizohen në rubrikat, në vend se, si përpara, “Lexuesit na shkruajnë”, tash në atë modifikim emërtues formal, “Opinione”, që në asnjë periudhë nuk kanë rezultuar të pagueshme, kurse tash edhe më pak dhe kështu një shkrim i mirë, i cilësisë së kolumnës, del si shkrim i dorës së dytë dhe këtu bëhet mëkat i dyfishtë. Me këso taktizimesh dhe marifetesh janë të mbushura faqet e organeve tona të shtypit, sa që kjo praktikë ato shpesh i nxjerr edhe para një veprimi të ndalueshëm, që huazojnë dhe kopjojnë pikë për pikë artikuj të gazetave të ndryshme të botës dhe kjo nuk ka mundësi të përcillet, e aq më pak të dënohet si veprim i tillë. Nuk duhet të çuditemi, se edhe emra anonimë shkruajnë me përgjegjësi dhe saktësi profesionale, sa që krejt përqëndrimi ynë kalon në befasinë si është e mundur të shkruajë aq mirë autori ynë për të arritura të huaja, kurse për të vetat bie nën nivel të tyre. Çfarë motivimi mund të kemi mbi lëndën që ai shtron, përderisa tash për tash dhe në këtë izolim total prej trendeve shoqërore dhe krijuese botërore marrim lidhjen vetëm përmes gazetave të huaja me ngjarje të tilla, që autorët dhe gazetat tona i kopjojnë me shkathtësi, ndërsa ngjarja mbetet një nevojë e gjakueshme por e pa shijuar si e tillë.
Në këtë kategori e ke shkrimin “ekzakt” për filmin “In America” nga i cili përfytyrimi për kapjen me rrjedhat filmike njëmend mbetet vetëm si përfytyrim, kureshtje. Artikulli e shpjegon në nivel filmin, fabulen e tij, besoj si citat por pa e futur në thonjëza. Asnjëherë në përvojën tonë nuk do të bashkangjitet recensioni i librit me librin e mirë në botë, por shkojnë ndaraz, ose e licencon artikullshkruesi kurtoaz e kureshtar, ose e lexon ai që e ka lami të ngushtë dhe merret në raste me citate fragmentare nga ai libër. Rrallë ndodh që nga fuqia e kësaj kureshtjeje, dhe nga dobia e një libri, ai të përkthehet. Por edhe nëse përkthehet, në gjuhën e përkthimit dhe përgjithësisht në opinionin tonë për atë libër, vërehet një kurtoazi dhe shitje mendësh, pikërisht nga takimi i parë ndërmjetësues me të, nga përkthyesi, ku dominon një material me gabime të pafalshme logjike e gjuhësore.
Me pak fjalë, pra, kjo është një si dëshmi se me publikimet tona të ndryshme, ne as për së afermi nuk mund ta mbulojmë mungesën e debateve, përderisa nuk ekzistojnë ente të specializuara, që këto të na i sjellin në natyrën e lëndës si nevojë kulturore dhe shtrimi i saj normal si rrjedhë dhe si organizim, për të balancuar diagnozat e shoqërisë sonë në përgjithësi dhe në prekjen dhe dhimbjet e saj aktuale, që presin shqyrtime dhe baraspeshime normale, çka është e nevojshme në krahasim me atë që na duhet urgjentisht, por edhe në situata të ngadalta me krejt atë që bëjmë ne sot qoftë në publicistikë, qoftë në krijimtari artistike, qoftë në politikë, jemi të ballafaquar me dy fenomene, për syrin dhe mendjen e botës, që eventualisht këto trende tonat i përcjell: a më tepër janë të sëmurë krijuesit e vjeter nga origjinaliteti, apo krijuesit dhe profilet e reja nga kopjimi dhe cila shihet si plagë më e rëndë, që domosdo e vërejnë ata që na vlerësojnë. A më tepër e më parë duhet të shërohen origjinalët nga karizma, apo falsifikatorët nga manipulimi? Një vijë të ndërmjeme ndjekin gjithsesi personalitetet që kanë arritur të depërtojnë ndërmjet këtyre dy kualifikimeve, që rastësisht ose nga talenti që kanë kanë shpëtuar prej tyre, prandaj këta duhet të profilizohen gjithnjë e më dendur, të mos kihet tash edhe një kriter vlerësimi i dytë për ta, por të kapen me unanimitet, se vetëm përmes pranimit të tyre, këta dy kufij ekstremë do të gjejnë reminishenca të afërta me punën e tyre dhe gradualisht do të arrijnë ato në kualitet të të menduarit dhe të shprehjes për gjithçka që na intereson dhe i duhet shoqërisë sonë.
Edhe pse dihet se me shkrimet dhe përgjithësisht me krijimtari artistike nuk mund ta ndërrojmë shoqërinë, së paku ajo duhet të paraqitet në trend afërsisht të njëjtë me rrjedhat e ngjarjeve që paraqiten afër nesh e në këtë kohë dhe në to të mos reagojmë me parametra aq divergjentë dhe nga dy krihë dhe nga dy interesa, sikur të ishte fjala për një shoqëri unike që punon për shkatërrimin e saj: njëra pjesë tjetrën, njëri krah tjetrin, njëri mendim tjetrin, njëra bindje tjetrën. I gjithë problemi rri para nevojës së sensibilizimit të opinionit dhe krijuesve që me guxim të ballafaqohen me mendimin e tjetrit dhe vetëm përmes shkallës kualifikuese të tij të bijnë në shtratin e cakut ku do të dëshironin të dilnin, e kurrsesi me bindjen tonë kokëforte që po i trasojmë rrugë kureshtjes, për të na marrë të tjerët qysh dëshirojmë vetë.
