Agjencioni floripress.blogspot.com

2015/03/16

MJEKËSI EKOLOGJIKE: Shëndeti është më shumë se mungesa e sëmundjes.


Shëndeti është më shumë se mungesa e sëmundjes. Por shpesh herë ne tregohemi të pavëmendshëm ndaj tij, madje edhe kur ndjejmë ndonjë shqetësim. Ndërkohë që një shqetësim sado i vogël nëse lihet pas dore më vonë mund të jetë një problem serioz për shëndetin e çdo kujt. Mënyra tradicionale e kurimit të sëmundjeve jo gjithmonë ka dhënë rezultate pozitive për një kohë të gjatë. Për çdo sëmundje ditë pas ditësh dalin studime të reja, të cilat rekomandojnë edhe mënyra të reja trajtimesh, që falë eksperimenteve kanë rezultuar të suksesshme. Askush prej nesh nuk duhet ti “përbuz” këto njohuri, të cilat mund të jenë tepër të domosdoshme për shëndetin tonë. Sa më shumë të informuar të jemi për shëndetin dhe sëmundjet si dhe trajtimin e tyre aq më të zotë do të jemi për t’ia dal mbanë me sukses problemeve shëndetësore. Në suplementin ”, i botuar nga revista “TIME” në SHBA ju do të njiheni pikërisht me 100 studimet e fundit të mjekëve dhe shkencëtarëve për trajtimin e shumë sëmundjeve. Por përveç trajtimeve të reja, të cilat mund ti zbatojmë vetë jashtë spitaleve me mënyrën tonë të të jetuarit dhe të ushqyerit ju do të gjeni mjaft këshilla për çdo sëmundje. Ajo që duhet të dijë secili prej nesh është se mënyra e të jetuarit dhe të ushqyerit shpesh bëhet shkak për shfaqjen e shumë sëmundjeve. Nëse bëni një jetë të shëndetshme, zbatoni me përpikmëri rregullat më të domosdoshme për organizmin, mundësitë për të jetuar gjatë dhe pa probleme shëndetësore janë të mëdha. Pas shumë studimesh disavjeçare studiuesit nga vende të ndryshme të botës kanë mundur të nxjerrin, trajtimet e reja, sugjerimet, këshillat për çdo sëmundje. Shkencëtarët theksojnë se, të gjitha përfundimet janë shpallur si rezultat kërkimeve disavjeçare. Në këto studime janë testuar shumë njerëz dhe të kategorive dhe moshave të ndryshme. Sugjerimet që jepen këtu mund t’i zbatoni në jetën tuaj të përditshme pa asnjë dyshim, sepse ato nuk shfaqin as probleme e as efekte anësore. Mbi të gjitha ato bazohen në ligje të natyrës.

1. Zemra dhe parkingu
Vendi në të cilin e parkoni automjetin tuaj mund ta rrisë rrezikun për sëmundjet koronare të zemrës. Gjatë një studimi të realizuar në Danimarkë, nga pjesëmarrësit është kërkuar ta parkojnë automjetin e tyre sa më afër ndërtesës ku banojnë dhe ta shfrytëzojnë ashensorin për t’u ngjitur lartë. Vetëm pas dy javësh niveli i triglicerideve është ngritur për 18 për qind. Kjo ka qenë si pasojë e akumulimit të tepërt të energjisë. Nëse të ecurit shmanget nga përvoja e përditshme jetësore, atëherë do të rritet pesha trupore dhe do të grumbullohen yndyrat në gjak. Për këtë arsye automjetin duhet ta parkoni sa më larg, duhet t’i shfrytëzoni shkallët për t’u ngjitur në ndërtesë, pra duhet të ecni sa më shumë.

2. Sistemi nervor dhe trashja
Studimi i shkencëtarëve nga Universiteti i Kalifornisë sugjeron se niveli i neurotransmiterëve të serotoninës është kyç për apetitin dhe depozitimin e yndyrave në organizëm. Hulumtuesit pohojnë se sistemi nervor ka ndikim më të madh në mbipeshën sesa shprehitë e veçanta ushqyese. Serotonina në mënyrë të pavarur nga faktorët tjerë kontrollon dëshirën për ushqim, ndërsa më vonë ndikon edhe tek organizmi pas marrjes së kalorive. Në bazë të mendimit të shkencëtarëve, sistemi nervor është rregulluesi kryesor i cili me anë të mekanizmave të veçantë molekular koordinon të gjitha proceset të cilat janë në lidhshmëri me energjinë.

3. Muzika e lartë dhe dëgjimi
Të rinjtë të cilët dalin nëpër lokale të zhurmshme ose ata të cilët dëgjojnë muzikë me zë të lartë në dëgjuese, mund të kenë për pasojë dëmtimin e përhershëm të dëgjimit. Sipas një studimi australian, dy të tretat e të rinjve australianë kanë një shkallë të caktuar të humbjes së dëgjimit, ndërsa 70 për qind e të rinjve ndërmjet moshave 18 dhe 34 vjeç, kanë ushtimë apo zukatje në vesh, që mund të jenë shenja të humbjes së një shkalle të dëgjimit. Sugjerimi i ekspertëve është që muzika të dëgjohet me intensitet mesatar të zërit dhe kohëzgjatja e saj të jetë deri në një orë brenda ditës, me qëllim që të pengohet dëmtimi i dëgjimit.

4. Prindërit e vjetër-fëmijët e sëmurë
Fëmijët janë dy herë më të rrezikuar nga vdekja, në moshë fëmijërore ose në adoleshencë, nëse prindërit e tyre janë më të moshuar se 45 vjet kur vendosin të kenë fëmijë. Shkencëtarët, të cilët kanë analizuar kualitetet e spermës, besojnë se faktori kryesor është mosha e babait. Në bazë të rezultateve të një studimi të ri britanik, fëmijët të cilët i kanë prindërit më të moshuar se 45-vjeç, janë më shumë të rrezikuar nga sëmundjet e rënda dhe nga vdekja, në krahasim me ata fëmijë prindërit e të cilëve janë të moshave ndërmjet 25 dhe 30 vjet. Sipas shkencëtarëve, fëmijët të cilët i kanë prindërit e moshuar janë të prirë edhe për t’u sëmurë nga sëmundjet kongjenitale, siç janë autizmi, skizofrenia dhe epilepsia.

5. Analgjetikët mbrojnë nga sëmundja Alzheimer
Një studim i ri ka treguar se një numër barnash analgjetike dhe anti-inflamatore kanë ndikim të ngjashëm në zvogëlimin rrezikut për sëmundjen Alzheimer. Studimi i realizuar nga Universiteti amerikan, “John Hopkins”, ka zbuluar se njerëzit të cilët kanë përdorur barna jo-steroide anti-inflamatore, kanë qenë për 23 për qind më pak të rrezikuar për të zhvilluar demencën në krahasim me ata të cilët nuk i kanë përdorur këto barna. Përveç kësaj, studimi i publikuar në revistën amerikane, Neurology, ka treguar se rreziku zvogëlohet ngjashëm me përdorimin e ibuprofenit, naproxenit dhe aspirinës.

6. Vera e zezë dhe shëndeti i zemrës
Resveratroli, përbërësi kimik i verës së zezë mund t’i ndalojë ndryshimet e lidhura me plakjen te gjenet të cilat kontrollojnë funksionin e zemrës. Shkencëtarët amerikan nga Universiteti Ësconsin-Madison, besojnë se resveratroli mund t’i shërbejë mbajtjes gjenetike të zemrës së re. Rezultatet të cilat janë publikuar në revistën shkencore, PLOS One, sugjerojnë se resveratroli ka ndikim të ngjashëm me dietën e cila përmban pak kalori, dhe në këtë mënyrë mund të zgjatë jetëgjatësinë.

7. Lidhja gjenetike e skizofrenisë
Janë zbuluar gjenet të cilat kanë lidhje me rrezikun më të madh të zhvillimit të çrregullimeve psikiatrike, siç është skizofrenia, çrregullimet bipolare dhe depresioni. Shkencëtarët kanë zbuluar se “gjurmët” e skizofrenisë janë më të shpeshta në disa familje. Në këtë mënyrë, disa nga këto “gjurmë” janë vërejtur te 37 për qind e personave të cilat nuk kanë manifestime klinike të sëmundjes, ndërsa kanë lidhshmëri familjare me personat e sëmurë nga skizofrenia. Ky zbulim i gjeneve të cilët janë të pranishëm te familjarët e shëndoshë dhe të sëmurë, tregon mundësinë e trashëgimit gjenetik të çrregullimeve skizofrenike.

8. Lecitina nga soja dhe alergjia
Në industrinë ushqimore lecitinat shfrytëzohen si emulgatorë dhe stabilizatorë, ndërsa fitohen më së shumti nga soja, pastaj vezët, orizi apo nga farat e lulediellit. Duke marrë parasysh se soja konsiderohet si njëri nga ushqimet që shkakton alergji, gjithmonë ka ekzistuar pyetja nëse personat që janë alergjik në sojë duhet të mos konsumojnë edhe ushqimet tjera që përmbajnë lecitinë. Përgjigjen për këtë pyetje e ka dhënë një studim i shkencëtarëve gjermanë, në të cilin janë analizuar gjashtë lloje të lecitinës nga soja. Rezultatet kanë treguar se lecitina nga soja e pranishme edhe në produktet tjera ushqimorë, nuk është po aq e fuqishme për të shkaktuar alergji siç ndodh gjatë konsumimit të sojës, për këtë arsye rekomandohet që personat të cilët janë alergjikë në sojë, të mos i shmangin ushqimet tjera të cilat përmbajnë lecitinë.

9. Antioksidantët dhe kanceri i pankreasit
Konsumimi i ushqimit që përmban antioksidantë, në veçanti pemët dhe perimet, parandalon karcinomën e pankreasit. Efektin më të madh mbrojtës e ka treguar vitamina E, ndërsa pas saj është vitamina C dhe beta-karoteni (paravitamina A). Mirëpo, këto rezultate nuk kanë qenë të ngjashme me marrjen e preparateve të këtyre vitaminave dhe antioksidantevë, gjë që tregon se efekt mbrojtës kundër kancerit të pankreasit kanë vetëm antioksidantët e fituar nga ushqimi.

10. Me viruse kundër kancerit
Gjatë hulumtimit për barnat e reja, një grup shkencëtarësh kanë vërejtur se injektimi i disa viruseve me ndryshime gjenetike te personat me karcionmë të mëlçisë kanë efekt pozitiv. Më të rrezikuar nga karcinoma e mëlçisë janë bartësit e virusit të hepatitit B, pastaj ata me hepatit C, cirozë të mëlçisë, hematokromatozë, marrje të steroideve etj. Provat me viruse të ndryshuar gjenetikisht janë bërë te 14 të sëmurë me karcinomë të cilët nuk kanë pasur zgjidhje tjetër terapeutike. Atyre u është injektuar virusi në tumor, ku është shumuar dhe ka shkaktuar vdekjen e qelizave kanceroze, ndërsa ka vazhduar me anë të gjakut dhe limfës duke kërkuar qeliza tjera kanceroze.

11. Ecja ul shtypjen e gjakut
Shkencëtarët koreanë kanë llogaritur ndikimin e të ecurit prej 40 minutash në shtypjen e gjakut, në një studim në të cilin kanë marrë pjesë 23 meshkuj me shtypje të rritur të gjakut. Rezultatet kanë treguar se shtypja e gjakut është zvogëluar si rezultat i ecjes, ndërsa nga ky ndikim pozitiv i ecjes është rekomanduar që të ecet së paku një orë brenda ditës. Ky zbulim mund t’u ndihmojë në veçanti personave të cilët për shkak të llojit të punës nuk mund të ushtrojnë, por vazhdimisht nguten për të arritur nga një takim në tjetrin.

12. Verë kundër artritit
Pesë gota verë në javë janë të mjaftueshme për ta zvogëluar rrezikun nga zhvillimi i sëmundjes reumatike, artriti reumatik për 50 për qind. Shkencëtarët kanë zbuluar se njerëzit të cilët kanë pirë alkool me rregull kishin qenë më pak të rrezikuar për zhvillimin e sëmundjes e cila i dëmton nyjat. Hulumtimi është bazuar në 2.750 pjesëmarrës të cilët kanë dhënë informata për mënyrën e tyre të jetesës dhe kanë dhënë mostrat e gjakut për të testuar predispozitën gjenetike për artrit. Rezultatet kanë treguar se personat të cilët kishin qenë duhanpirës dhe të cilët kishin antitrupa të cilët janë shkaktarët kryesorë të kësaj sëmundje, kishin pasur dobi shumë më të madhe nga efekti mbrojtës i alkoolit.

13. Depresioni dhe stresi në punë
Sipas një studimi, një e gjashta e rasteve me depresion është pasojë e stresit në vendin e punës, ndërsa femrat përjetojnë më shumë stres në punë sesa meshkujt. Studimi është i bazuar në të dhënat e marra nga anketimi i 1.100 punëtorëve australianë. Kushtet stresuese janë definuar si kombinim i kërkesave të mëdha në punë dhe mundësive të vogla për të kontrolluar mënyrën me të cilët ato kërkojnë të plotësohen. Të dhënat kanë treguar se përmirësimi i kontrollimit të punës, kategorizimin e kërkesave dhe mbështetjen më të mirë nga drejtuesit dhe vetë punëtorët ndaj njëri-tjetrit, do të ketë ndikim më të mirë në zvogëlimin e këtij stresi i cili ndikon në shfaqjen e depresionit.

14. Prerja Cezariane e sigurt
Femrat të cilat kanë lindur një fëmijë me prerje Cezariane nuk janë më shumë të rrezikuara për vdekjen e fëmijës tjetër në shtatzëninë e ardhshme. Ky zbulim i ri është në kundërshtim me një studim të mëparshëm, i cili e kishte lidhur prerjen Cezariane me vdekjen e fëmijës së ardhshëm. Hulumtuesit, kanë thënë se studimi i mëparshëm nuk e ka marrë në konsideratë peshën e nënës e cila ka ndikim edhe në prerjen Cezariane edhe në shtatzëninë e ardhshme. Studimi i ri është bazuar në rreth 160.000 femra të cilat kanë lindur me prerje Cezariane, të cilat pastaj janë përcjellë edhe në shtatzënitë e ardhshme duke pasur parasysh të gjithë faktorët tjerë të cilët mund të kenë ndikim në shëndetin e fetusit, diabeti i nënës, pirja e duhanit gjatë shtatzënisë, pesha e nënës dhe hipertensioni.

15. Mango dhe hipovitaminoza A
Mungesa e vitaminës A është një problem i madh në Afrikë, sidomos te fëmijët nën moshën pesëvjeçare. Zgjidhja e mundshme është përdorimi i sasive të mëdha të mangos, të cilat thahen nga rrezet e diellit pas pjekjes. Mango përmban sasi të madhe të karotenoideve, provitamine të vitaminës A, ndërsa supozohet se në Afrikën perëndimore gjatë një viti bien 100.000 tonelata mango. Shkencëtarët me anë të energjisë diellore kanë tharë katër tonelata mango nga të cilat kanë fituar 360 kg mango me 10 për qindlagështi. Në 100 g pemë të thata ka pasur 4.000 μg beta karotine.

16. Kremi i ri për psoriazën
Administrata amerikane për ushqim dhe barna e ka miratuar përdorimin e kremit të parë lëkuror i cili kombinon dy terapi të njohura për mjekimin e psoriazës, ndërsa përdoret vetëm njëherë në ditë. Psoriaza është sëmundje kronike e lëkurës që karakterizohet me ndryshime të skuqura të lëkurës të cilat luspohen dhe kruhen. Taclonex, kombinon dy forma të mjekimit të psoriazës: kortikosteroide për mjekimin e inflamacionit dhe një formë të vitaminës D e cila kontrollon rritjen e shpejtë të qelizave. Taclonex është zbuluar në Danimarkë në vitin 2001 dhe është përdorur në 63 shtete me emrin Dovobet dhe Daivobet, ndërsa tani pritet shitja e tij edhe në SHBA.

17. Kafeja parandalon karcinomën e lëkurës
Rreziku për tumorin më të shpeshtë te gratë amerikane pas menopauzës mund të zvogëlohet duke pirë kafe, megjithatë këtu nuk përfshihet melanoma malinje. Në Universitetin Shtetëror Wayne të Detroitit është studiuar ndikimi i pirjes së kafesë në karcinomën e lëkurës në mbi 77.000 femra të moshuara. Hulumtimi është bërë në një afat të gjatë kohor duke filluar nga viti 1990. Ndërsa janë marrë parasysh të gjithë shkaktarët tjerë të mundshëm të karcinomës, siç janë duhani, alkooli, mosha, BMI dhe ndikimi i ambientit dhe rrezeve të diellit. Pas këtyre analizave, shkencëtarët kanë zbuluar se secili filxhan me kafe në ditë është i lidhur me 5 për qind të zvogëlimit të paraqitjes së karcinomës së lëkurës. Femrat të cilat kanë pirë gjashtë filxhanë me kafe në ditë kanë qenë për 30 për qind më pak të rrezikuara për karcinomë të lëkurës në krahasim me fermat tjera.

18. Ushqimet për të lindur djalë
Një studim i ri britanik ka dhënë rezultate befasuese të cilat tregojnë lidhjen e ushqimit me gjininë e foshnjës. Ushqimet e pasura me kalium, siç janë bananet, vaktet e rregullta dhe ngrënia e mëngjesit për çdo ditë me rregull, rrit mundësinë që foshnja juaj të jetë djalë. Rezultatet e këtij studimi, në të cilin janë përfshirë 700 shtatzëna, kanë vërtetuar njohuritë e mëparshme se embrioni mashkull nuk mund të mbijetojë nëse ka mungesë të glukozës, derisa mos ngrënia e rregullt e ushqimit rezulton me rënien e sasisë së glukozës në gjak. Edhe pse ky studim është vërtet interesant, megjithatë nuk do të thotë se nëse dëshironi vajzë të mos hani fare, ose nëse dëshironi djalë të hani vazhdimisht.

19. Beta-karoteni mbron nga “djegia”
Preparatet me beta-karotene mbrojnë nga djegia prej rrezeve të diellit edhe atë aq më gjatë, sa më i gjatë të jetë veprimi i preparatit. Mekanizmi i saktë i veprimit nuk është i njohur, mirëpo supozohet se për efektin mbrojtës të tyre është përgjegjëse vetia antioksidante e beta-karoteneve. Autorët e këtij studimi njoftojnë se është e nevojshme të merren së paku dhjetë javë këto preparate, me qëllim që të plotësohet efekti mbrojtës. Megjithatë efekti i tyre në asnjë mënyrë nuk mund t’i zëvendësojë kremrat e rrezitjes.

20. Vajzat dhe dobitë nga gjiri
Shkencëtarët amerikanë kanë zbuluar se foshnjat femra të cilat kanë pirë gji janë më pak të rrezikuara për t’u sëmurë nga infeksionet respiratore gjatë vitit të parë të jetesës, në krahasim me foshnjat meshkuj të cilët po ashtu kanë pirë gji. Sipas studimit, vetëm 6 për qind e foshnjave femra të cilat janë ushqyer me gji është dashur të hospitalizohen për shkak të infeksionit, në krahasim me 50 për qind të foshnjave femra të cilat kanë konsumuar ushqim artificial. Ndërsa, 18 për qind e djemve të cilët janë ushqyer me gji dhe ata të cilët kanë marrë ushqim artificial, është dashur të shkojnë në spital për shkak të infeksioneve të rënda respiratore.

21. Tymosja e marihuanës dhe truri
Kënaqësia shumëvjeçare me marihuanë mund të nxis zvogëlimin e pjesëve të rëndësishme të trurit deri në 12 për qind, kanë publikuar shkencëtarët australianë. Incizimet e detajuara të trurit tek 15 të anketuar, të cilët gjatë 20 viteve kanë konsumuar së paku pesë cigare marihuanë në ditë, kanë dëshmuar se hipokampusi i tyre është më i vogël për 12 për qind, derisa amigdala për shtatë për qind, krahasuar me 16 personat në grupin testues, të cilët nuk kanë konsumuar marihuanë. Hipokampusi rregullon memorien dhe emocionet derisa amigdala luan rol në menaxhimin e frikës dhe agresionit. Ata të cilët kanë konsumuar marihuanën kanë kaluar keq edhe në testet e memories, ku u është kërkuar të mbajnë mend një listë prej 15 fjalësh.

22. Parandalimi i osteporozës
Shumë herët është thënë se fëmijët duhet të pinë qumësht për eshtra dhe dhëmbë të shëndoshë. Mirëpo, një studim i ri ka treguar edhe një përparësi shkencore: pirja e qumështit në fëmijëri zvogëlon rrezikun për osteoporozë në jetën e mëvonshme. Shkencëtarët kanë përcjellë shprehitë ushqyese të 12.500 femrave jo shtatzëna. Pas shtatzënisë së një numri prej tyre (rreth 3.000), ka vazhduar përcjellja e statusit ushqyes së tyre dhe fëmijëve të tyre, pas lindjes. Rezultatet kanë treguar se fëmijët të cilët kanë konsumuar më së shumti qumësht gjatë fëmijërisë i kanë pasur eshtrat më të dendur, për këtë arsye shkencëtarët mendojnë se këta fëmijë janë më pak të rrezikuar që në moshën madhore të zhvillojnë sëmundjen e eshtrave, të njohur si osteoporozë.

23. Dieta mediterane e shëndetshme
Hulumtimet e mëhershme kanë pohuar se ushqimi tradicional mediteran i pasur me vaj ulliri, drithëra, pemë, perime, peshq, arra, bajame, lajthi, etj., ndërsa i varfër me ushqime të mishit, mbron nga sëmundjet kardiovaskulare. Mirëpo, tani shkencëtarët spanjollë kanë pohuar se e njëjta gjë ndikon pozitivisht edhe në parandalimin e diabetit tip 2. Gjatë një periudhe tetëvjeçare, studiuesit kanë përcjellë shprehitë ushqyese të 13.000 pjesëmarrësve në studim. Rezultatet kanë treguar se rreziku për zhvillimin e diabetit tip 2 është zvogëluar për 83% te pjesëmarrësit të cilët në shprehitë e tyre ushqyese kanë inkorporuar dietën tradicionale mediterane.

24. Mësimi i gjuhëve të huaja
Flisni vetëm shqip? Gjasat që truri juaj të mbetet i kthjellët edhe në pleqëri, nuk janë shumë të kënaqshme. Njerëzit të cilët flasin dy gjuhë në moshë të shtyrë, mund ta ruajnë më gjatë mendjen e mprehtë. Testimet kanë treguar se personat që kanë folur dy gjuhë kanë reaguar më shpejt se ata që kanë folur një gjuhë. Sipas studimit, njerëzit që flasin dy gjuhë, gjithmonë mund të zgjedhin se me cilën gjuhë do të shërbehen, ashtu që në komunikimin e përditshëm truri i tyre duhet të vendosë se me cilën gjuhë do t’i drejtohen bashkëbiseduesit, që që e lehtëson të menduarit. Kjo gjimnastikë trunore, shfrytëzon trurin dhe parandalon ngadalësimin e proceseve të lidhura me planifikimin dhe koncentrimin, që është shumë e shpeshtë në moshë të madhe.

25. Ndarja dhemb vetëm dy muaj e gjysmë
Një hulumtim i realizuar nga Universiteti i Northwesternit ka treguar se dalja nga një lidhje romantike shërohet shumë më shpejt se që është menduar. Ekspertët i kanë përcjellë studentët të cilët kanë qenë në lidhje së paku dy muaj, dhe pas ndarjes ata i kanë pyetur se si i parashikojnë javët e ardhshme. Shumica prej tyre kanë pohuar se do të vuajnë disa muaj. Më së keqi janë ndier ata të cilët janë braktisur dhe ata të cilët kanë qenë shumë të dashuruar. Megjithatë të gjithëve u është dashur një kohë e barabartë për t’u shëruar plotësisht nga zemra e thyer, mesatarisht dhjetë javë, dyfish më shkurtë nga sa ata vetë kanë pritur.

26. Qumështi natyror është më i mirë
Qumështi i lopëve, të cilat rriten në fermat organike, është më i shëndetshëm. Një grup studiuesish kanë zbuluar se lopët të cilat kullotin kullosën e freskët dhe tërfilin, japin qumështin me kualitete më të mira, i cili përmban më shumë acide yndyrore të nevojshme, antioksidantë dhe vitamina, në krahasim me lopët të cilat ruhen në fermat konvencionale. Hulumtimet kanë treguar se në qumështin e lopëve të cilat kullotin jashtë, gjendet i pranishëm një acid shumë i nevojshëm yndyror, acidi linolinik (CLA9) me përqendrim prej 60 për qind.

27. Sëmundjet reumatike mjekohen vonë
Ekspertët kanë njoftuar se personat me sëmundje reumatike zakonisht e fillojnë mjekimin shumë vonë, ndërsa nganjëherë kjo është arsye e mos njohjes së sëmundjes. Personat me ënjtje të dhimbshme të njërës ose disa nyjave, duhet ta vizitojnë reumatologun në afat kohor prej gjashtë javësh nga paraqitja e simptomave. Po i njëjti rekomandim i kushtohet edhe atyre të cilët kanë nyje të shtangura për së paku gjysmë ore pas zgjimit nga gjumi në mëngjes. Sipas rezultateve të disa hulumtimeve të fundit, vetëm 64 për qind e pacientëve të sëmurë nga artriti reumatoid mjekohen në mënyrë të rregullt, ndërsa pjesa tjetër nuk i përcjellin rekomandimet mjekësore dhe nuk e përdorin terapinë më rregull.

28. Vaji i ullirit dhe sëmundjet e zemrës
Vaji i papërpunuar i ullirit shërben si mjekim shtesë për sëmundjet të zemrës. Gjatë një studimi, pacientëve me sëmundje të qëndrueshme të zemrës iu kanë dhënë nga 0.5 dl vaj ulliri për dy ditë. Njëri grup i pacientëve kanë marrë vaj ulliri natyral, ndërsa tjetri vaj të rafineruar, duke pasur parasysh se vaji i papërpunuar ka më shumë fenole, të cilët janë antioksidantë të fuqishëm. Rezultatet kanë treguar se vaji natyral i ullirit ka vepruar si anti-inflamator, dhe për pasojë, nivelet e IL-6 dhe proteinës C reaktive kanë qenë të ulëta. Kjo ka qenë arsyeja që autorët e këtij studimi e rekomandojnë vajin e papërpunuar të ullirit për sëmundjet inflamatore dhe autoimune të zemrës.

29. Ushtrimet në punë
Instituti për Shëndetësi i Qeverisë Britanike (NICE) ka pohuar se punëdhënësit duhet ta përmirësojnë shëndetin e të punësuarve duke i inkurajuar ata të jenë fizikisht aktivë. Sipas NICE, punëdhënësit duhet të kërkojnë nga punëtorët e tyre që të vijnë në këmbë ose me biçikletë në punë, në vend se me autobus. Tjera rekomandime të NICE janë nxjerrjet e pllakateve nëpër mure të vendit të punës ku do të ketë udhëzime të shfrytëzimit të shkallëve në vend të ashensorëve. Sipas NICE, punëtorët të cilët janë më aktivë, kanë më pak probleme shëndetësore, më rrallë e shfrytëzojnë pushimin mjekësor dhe kanë më pak aksidente në punë.

30. Shkaktarët e akneve te femrat
Aknet paraqiten kur gjëndrat dhjamore të lëkurës prodhojnë më tepër substanca yndyrore të quajtura sebum. Sebumi mund t’i mbyll poret në lëkurë duke shkaktuar kështu rritjen dhe shumimin e baktereve, të cilat shkaktojnë ndryshime në lëkurë. Paraqitjen e akneve mund ta nxisin shkaktarë të ndryshëm. Departamenti Amerikan i Shëndetësisë dhe Shërbimeve Humane ka dhënë listën e nxitësve të mundshëm: Ndryshimet hormonale gjatë pubertetit ose gjatë ciklit menstrual; Ndryshimet në statusin hormonal të shkaktuar nga terapia zëvendësuese hormonale me kontraceptivë ose nga menopauza; Disa barna, përfshirë ata të cilët nxisin epilepsi dhe depresion; Makijazhi; Shtypjet e ndryshme apo ndrydhjet e lëkurës; Prirja familjare për akne.

31. Gjysmë ore kundër kancerit
Vetëm gjysmë ore në ditë ushtrime u nevojiten meshkujve për ta zvogëluar rrezikun e vdekjes nga kanceri. Mënyra e shëndetshme jetësore, e cila përfshin ushtrimet e rregullta, ndihmon në parandalimin e së paku gjysmës së të gjitha formave të kancerit. Hulumtimi i ri jep fakte konkrete të cilat tregojnë se meshkujt të cilët ushtrojnë në mënyrë të rregullt, kanë mundësinë më të vogël për të vdekur nga kanceri, por edhe nëse e fitojnë sëmundjen, mbijetesa te ata është më e gjatë. Ekspertët kanë analizuar 40.700 meshkuj dhe kanë zbuluar se gjysmë ore ecje ose ngasje të biçikletës në ditë, e rrit mbijetesën nga kanceri për 33 për qind.

32. Fëmijët dhe vitamina D
Fëmijët kanë nevoja ditore prej 2.000 IU (njësi ndërkombëtare) të vitaminës D, që është dhjetë herë më shumë sesa sasia e rekomanduar prej 200 IU. Shkencëtarët kanë zhvilluar dy studime: një studim të gjatë dhe një të shkurtër, te fëmijët e moshave, ndërmjet 10 dhe 17 vjet. Në studimin e shkurtër kanë marrë pjesë 25 nxënës të cilët gjatë tetë javëve kanë marrë nga 2.000 IU vitaminë D në ditë. Ndërsa në studimin e gjatë kanë marrë pjesë 340 nxënës të cilët po ashtu kanë marrë nga 2.000 IU vitaminë D në ditë, mirëpo në një periudhë prej një viti. Rezultatet kanë treguar se të gjithë fëmijët të cilët kanë marrë nga 2.000 IU vitaminë D në ditë, kanë arritur vlerën optimale të nevojshme për shëndetin e mirë të eshtrave dhe të gjithë organizmit.

33. Shopingu dhe disponimi i mirë
Psikologët kanë vërtetuar se në momentet kur jemi të frikësuar, sidomos personat të cilët i mundon kompleksi se nuk janë të rëndësishëm, jemi të prirë që ngushëllimin ta gjejmë në ushqim të ëmbël apo në shoping. Në një studim, të anketuarve u është ofruar të shkruajnë nga një ese në lidhje me vdekjen ose shkuarjen te stomatologu. Rezultatet kanë treguar se të anketuarit më nivel më të ulët vetëbesimi kanë ngrënë më shumë biskota gjatë këtij procesi, ndërsa kanë blerë edhe më shumë gjëra në këtë kohë. Shkencëtarët besojnë se personat me më pak vetëbesim konsumojnë më shumë ushqim ose dalin më shpesh në shoping, dhe në këtë mënyrë dëshirojnë t’i ikin ballafaqimit me atë që nuk pëlqejnë dhe që ia kanë frikën.

34. Mbipesha u falet më lehtë meshkujve
Rritja mesatare e peshës trupore rezulton me diskriminim shoqëror ndaj femrave, mirëpo jo edhe ndaj meshkujve. Vlerat e dëshirueshme të indeksit të masës trupore (BMI) janë ndërmjet 18.5-25 kg/m2 (vlera optimale është 22 kg/m2). Një hulumtim nga Universiteti i Yale ka treguar se femrat me BMI nga 27 kg/m2 e më lartë janë të diskriminuara në punë ose kanë probleme në raportet me rrethin. Ndërsa meshkujve u ndodh e njëjta gjë kur e kanë indeksin e peshës trupore nga 35 kg/m2 e lartë. Autorët e studimit kanë zbuluar se diskriminimi për shkak të peshës trupore është shumë më i shpeshtë sesa diskriminimi gjinor.

35. Dëmet e duhanit mes grave
Lënia e duhanit mund të shpëtojë jetën e shumë njerëzve. Një studim i kryer mes grave që pijnë duhan tregon se lënia e tij pakëson dukshëm rrezikun e prekjes nga sëmundje vdekjeprurëse brenda 5 vjetëve të ardhshëm. Studimi tregoi se 20 vjet pas lënies së duhanit rreziku i vdekjes nga sëmundjet kardiovaskulare pakësohej edhe më shumë. Sipas studimit, kur organizmi pastrohet nga karcinogjenet që hyjnë në trup nëpërmjet tymit të cigares, organizmi është në gjendje të riparojë veten. Liz Rajlly, e cila e la duhanin në vitin 2002, thotë se pas kaq shumë vjetësh është në gjendje të marrë frymë lirisht. Tani ajo këshillon gratë e tjera që të lënë duhanin.

36. Vaksinimi jo i rregull dhe sëmundjet
Lija, shytat, kolla e mirë; këto sëmundje dikur të rënda e ndonjëherë vdekjeprurëse tashmë janë një kujtesë për fëmijët e sotëm. Por këto sëmundjet ngjitëse po kthehen përsëri dhe fëmijët janë më të pambrojtur sesa mendohej ndaj sëmundjeve të tilla. Në këto përfundime arrin një studim i kryer nga Qëndra për kontrollin dhe parandalimin e sëmundjeve. Studimet tregojnë se edhe një ndryshim i vogël në dozen e vaksinës mund të ketë ndikim të madh. Për shembull, fëmijët që shmangin një doze të vaksinës së poliomenitit shpesh nuk kanë imunitet ndaj kësaj sëmundjeje. Ekspertët thonë se prindërit duhet të sigurojnë që fëmijët e tyre t’u nënshtrohen vaksinimit të plotë dhe në kohë, sepse edhe mosbërja në kohë e vaksinës, është njësoj si mosvaksinim.

37. Vegjetarianët e rinj
Ushqimi vegjetarian ose ushqimi i cili anon nga vegjetarianizmi, ofron parametra më të mirë për shëndetin kardiovaskular. Megjithatë, për shkak të shmangies së ushqimeve me prejardhje shtazore, adoleshentët kanë pasur sasi të ulët të vitaminës B12 në gjak. Edhe studimet tjera kanë treguar se adoleshentët vegjetarianë kanë ushqim më të rregullt në krahasim me jo-vegjetarianët. Mirëpo, është mirë të dihen arsyen e kalimit në ushqim vegjetarian, sepse adoleshentet nga njëherë me anë të vegjetarianizmit i fshehin çrregullimet e ushqyerjes.

38. Humbja në peshë dhe dobësimi i eshtrave
Humbja në peshë rezulton edhe me dobësimin e eshtrave për shkak të zvogëlimit të ngarkesës. Acidet omega-3-yndyrore kanë ndikim pozitiv në indin eshtëror. Shkencëtarët kanë bërë një eksperiment i cili për bazë e ka pasur çështjen, nëse preparatet shtesë të acideve omega-3-yndyrore gjatë fazës së dobësimit mund ta parandalojnë humbjen e masës eshtërore. Disa vullnetarë me mbipeshë, brenda tetë javësh e kanë zvogëluar marrjen e energjisë në 30 për qind, ndërsa kjo ka rezultuar me humbjen e peshës trupore për 5 për qind. Gjatë kësaj periudhe të dobësimit, ata kanë marrë kapsula me vaj peshku ose ushqim peshku (losos) disa herë në javë, të cilët kanë qenë të pasur me acide omega-3-yndyrore. Rezultatet kanë treguar se preparatet shtesë të acideve omega-3-yndyrore nuk kanë arritur t’i ndalojnë ndryshimet e pritura në metabolizmin e indit eshtëror.

39. Kakao për diabetikët
Një filxhan kakao e pasuruar me sasi shtesë të antioksidantëve mund ta përmirësojë funksionimin e enëve të gjakut te personat me diabet. Studimi i fundit ka treguar se konsumimi ditor i tre filxhanëve me lloje të kakaos të cilat përmbajnë sasi më të madhe të antioksidantit flavanol, mund ta kthejë funksionin normal të enëve të gjakut për vetëm një muaj. Flavanolet, janë antioksidantë të pranishëm në disa pemë dhe perime, çajin e gjelbër dhe verë, ndërsa shkencëtarët besojnë se ndikimi i tyre në sistemit vaskular bazohet në lidhjen e tyre me oksidin e azotit, lidhje kimike e cila është e rëndësishme për zgjerimin dhe ngushtimin e enëve të gjakut.

40. Me ushqim parandalohet karcinoma e prostatës
Zvogëlimi i marrjes së yndyrave të pangopura, të cilat janë të pranishme në ushqimin e pjekur dhe të fërguar, mund ta ndalojë zhvillimin e kancerit të prostatës. Rezultatet e studimit, të cilat janë realizuar në minj, janë bazuar në përcjelljen e ndikimit të acideve omega-3-yndyrore, përbërësit e zakonshëm të ushqimit te perëndimorët. Të dhënat nga studimi kanë treguar se dieta e veçantë me zvogëlimin e pjesëmarrjes së këtyre yndyrave, është e lidhur më zvogëlimin e rrezikut (27 për qind) për kancer të prostatës. Po ashtu, është vërtetuar se zvogëlimi i konsumimit të acideve omega-6-yndyrore, zvogëlon transformimin e qelizave prekanceroze në qeliza kanceroze të prostatës.

41. Rrushi i mirë për zemrën
Fibrat ushqyese që janë të pranishme në rrushin e zi zvogëlojnë rrezikun për sëmundje kardiovaskulare, edhe atë shumë më tepër sesa burimet tjera të fibrave ushqyese. Në studim janë përfshirë 21 pjesëmarrës me nivele normale të kolesterolit dhe 13 pjesëmarrës me nivel të rritur të kolesterolit, të cilët kanë marrë fibra ushqyes shtesë nga rrushi. Pas 16 javësh të marrjes nga 7.5 gramë në ditë të fibrave ushqyes nga rrushi, niveli i përgjithshëm i kolesterolit dhe LDL-kolesterolit në mënyrë të dukshme është zvogëluar, edhe atë më së shumti në grupin e pjesëmarrësve në studim të cilët në fillim të studimit kishin pasur nivel të rritur të kolesterolit.

42. Inflamacioni i mishit të dhëmbëve
Sëmundje e dhëmbëve ose inflamacionet e mishit të dhëmbëve te duhanpirësit dhe joduhanpirësit, mund të konsiderohen si paralajmërim, ose të tregojnë një rrezik të shtuar për mundësinë e zhvillimit të kancerit të mushkërive, veshkave, pankreasit ose gjakut. Shkencëtarët anglezë, mendojnë se dobësimi i sistemit imunitar mund të shkaktojë të dy llojet e sëmundjeve, ndezjen e mishit të dhëmbëve dhe zhvillimin e karcinomave. Për këtë arsye shoqata e stomatologëve britanikë u ka rekomanduar pacientëve që të bëjnë kontrollime të rregullta të dhëmbëve të tyre.

43. Aknet nikotinike
Përveç efekteve tjera negative, siç janë rrudhat dhe lëkura pa shndritje, cigaret mund të shkaktojnë edhe paraqitjen e akneve. Përbërësit toksik të cilët janë të pranishëm në duhan nxisin rënien e keratinës nga lëkura, mbylljen e poreve dhe formimin e tenit problematik. Një grup studiuesish nga instituti dermatologjik, San Gallicano, në Romë, kanë analizuar 100 femra të moshave ndërmjet 25 dhe 50-vjeçare. Ata kanë ardhur në përfundim se aknet standarde, miteseret dhe cistet, në fytyrë dhe kokë, janë tetë herë më të shpeshta te duhanpirëset (38 për qind), në krahasim me femrat që nuk e pinë duhanin, ku paraqiten vetëm në 4.6 për qind të rasteve.

44. Dëshironi trup për bikini?
Jeni në panik? Mos u shqetësoni se ka ilaç! Për shembull patinat rrotulluese, pasi që i forcojnë muskujt e barkut, këmbët dhe prapanicën. Ata që dëshirojnë një lloj më të qetë sporti, le të provojnë me ecjen e shpejtë, meqenëse ecja e shpejtë është “shkrirësi” më i mirë i yndyrave dhe shpenzuesi më i madh i kalorive. Sipas një studimi më të ri amerikan, vetëm në këtë mënyrë mund të dobësoheni dhe t’i forconi muskujt, dhe njëkohësisht të mbeteni të shëndetshëm. Janë të mjaftueshme vetëm 30 minuta në ditë për të realizuar këto ushtrime. Të mira dhe të dëshirueshme janë edhe ushtrimet të cilat i forcojnë muskujt e qafës dhe në këtë mënyrë mund ta shmangni dhimbjen e kokës.

45. Mëlçia dhe vera
Shkencëtarët amerikanë, të cilët kanë analizuar rreth 12.000 pjesëmarrës vullnetarë në një studim të ri, kanë zbuluar se pirja e një gote vere në ditë jo vetëm se e mbron mëlçinë, por edhe zvogëlon rrezikun nga mëlçia yndyrore joalkoolike. Mëlçia yndyre joalkoolike është njëra nga sëmundjet më të shpeshta në SHBA. Faktorët e rrezikut për zhvillimin e kësaj sëmundje janë mbipesha, diabeti dhe shtypja e rritur arteriale. Meqenëse për ndikimin pozitiv në mëlçi është vërtetuar vetëm për verën, dhe jo për pijet tjera alkoolike, mbetet të shihet nëse për këtë ndikim të dobishëm janë përgjegjës përbërësit alkoolik ose joalkoolik të verës.

46. Vitamina D dhe depresioni
Personat e moshuar me nivele të ulëta të vitaminës D dhe nivel të lartë të hormonit të paratiroidesë, janë të rrezikuar nga zhvillimi i depresionit. Nga studimi, është zbuluar se personat me depresion kishin për 14 për qind nivel më të ulët të vitaminës D në krahasim me vlerat normale. Te individët me depresion më të lehtë, niveli i hormonit të paratiroidesë ishte më i lartë për 5 për qind, ndërsa te ata me depresion serioz, nivelet e këtij hormoni ishin 33 për qind më të larta në krahasim me vlerat te personat normalë. Duke pasur parasysh se edhe niveli i ulët i vitaminës D edhe niveli i lartë i hormonit të paratiroidesë, mund të mjekohen me marrjen e sasive të mëdha të vitaminës D, kalciumit dhe rrezitjes në diell, ky studim mund t’u shërbejë personave të moshuar të cilët natyrshëm kanë një depresion të caktuar duke iu mundësuar përmirësimin e gjendjes së tyre depresive.

47. Drunjtë parandalojnë astmën
Fëmijët të cilët jetojnë në vende ku ka drunj do të sëmuren më pak nga astma. Shkencëtarët, kanë llogaritur se nëse në një sipërfaqe prej një kilometër katrorë ka 343 drunj, atëherë rreziku i fëmijëve (të moshave ndërmjet katër dhe pesë vjet) për të fituar astmën, është më i vogël për 25 për qind. Sipas këtij mendimi, drunjtë ndikojnë pozitivisht në kualitetin e ajrit dhe njëkohësisht i nxisin fëmijët për aktivitet fizik. Vetëm në SHBA, ndërmjet viteve 1980 dhe 2000, numri i fëmijëve me astmë është dyfishuar, sidomos në vendet urbane. Ndërsa në Neë York astma është shkaktari kryesor i shtrirjes së fëmijëve nën moshën 15-vjeçare në spital.

48. Botox për djersitjen e tepërt
Kushdo që djersitet më shumë se sa është nevojshme që organizmi ta rregullojë temperaturën trupore, konsiderohet si djersitje jashtë mase, thonë ekspertët. Botox, i cili është menduar të jetë një trajtim për rrudhat, e ka “revolucionarizuar” terapinë për djersitje pasi që është aq efektiv dhe mund të mjekojë cilëndo pjesë të trupit. Madje edhe njerëzit të cilët nuk vuajnë nga hiperhidroza e shfrytëzojnë Botox-in në mënyrë kozmetike. Botox është vetëm trajtim i përkohshëm lokal, ndërsa është mirë që të përdoren edhe injeksionet Botox, të cilat duhet të përsëriten së paku një herë në gjashtë muaj. Trajtimet tjera të cilat janë në dispozicion për trajtimin e hiperhidrozës janë deodorantët specialë.

49. Alkooli në shtatzëni
Ekspertët i kanë këshilluar femrat të mos pinë alkool në tre muajt e parë të shtatzënisë. Pavarësisht paralajmërimeve të vazhdueshme se pirja e alkoolit mund të shkaktojë probleme në zhvillimin e fëmijës së tyre, më shumë se gjysma e grave shtatzëna britanike vazhdojnë të pinë alkool gjatë shtatzënisë. Statistikat e fundit kanë treguar se 55 për qind e grave shtatzëna pinë alkool gjatë shtatzënisë, ndërsa sipas këtij studimi, nënat më të moshuara shtatzëna janë të prira më tepër për të pirë alkool gjatë periudhës së shtatzënisë. Ekspertët, kanë kërkuar nga nënat në pritje që të mos pinë alkool, sidomos në tre muajt e parë të shtatzënisë, ndërsa pas kësaj periudhe femrat shtatzëna nuk duhet të pinë më shumë se dy gota të vogla verë.

50. Detergjentët biologjikë nuk japin alergji
Pluhurat biologjikë për pastrimin e teshave nuk i përkeqësojnë ekzemat, kanë shpjeguar mjekët. Shkencëtarët kanë vërtetuar se është gabim botëkuptimi se detergjentet të cilët nxisin rritjen e enzimave janë të dëmshëm për lëkurën. Ata i kanë këshilluar mjekët të mos përqendrohen në detergjentet e teshave si nxitës të mundshëm të ekzemave, ekzantemave dhe kruarjes, porse të kërkojnë shkaktarë tjerë të këtyre ndryshimeve në lëkurë, pasi që ekzistojnë fakte bindëse të cilat tregojnë se pluhurat biologjikë të larjes së teshave nuk i përkeqësojnë sëmundjet e lëkurës. Studimi i ri ka vërtetuar sigurinë e përdorimit të detergjenteve biologjikë, duke treguar se ato nuk janë dëmtues të lëkurës dhe nuk shkaktojnë alergji.

51. Demenca frika më e madhe
Frika më e madhe e personave me moshë mbi 55-vjeçare është mundësia e humbjes së mendjes, e cila konsiderohet më e keqe sesa sëmurja nga kanceri. Një analizë ka treguar se personat me moshë mbi 55-vjeç, janë shumë më të rrezikuar për t’u çmendur sesa për të fituar kancer. Ky studim ka treguar se një në katër veta në popullatën e përgjithshme janë shumë më të brengosur nga mundësia për zhvillimin e demencës sesa ndonjë sëmundje tjetër. Kanceri është frika e dytë e personave të cilët kalojnë moshën 55-vjeçare, derisa demenca kryeson listën e sëmundjeve prej të cilave personat mbi këtë moshë kanë frikë se do të mund të sëmuren.

52. Pirsingu dhe komplikimet stomatologjike
Pirsingu nëpër trup, në veçanti në buzë dhe gjuhë, mund të shkaktojë komplikime të rënda stomatologjike. Studimi, i cili është realizuar në 400 pacientë me moshë mesatare 20 vjet, ka treguar se çdo i katërti person me pirsing në gjuhë ose buzë ka simptoma, siç është gjakderdhja nga mishi i dhëmbëve. Nga analizat është vërejtur se 13.9 për qind e të analizuarve kanë pasur një dhëmb të thyer ose komplikime tjera. Të dhënat nga ky studim këshillojnë stomatologët të cilët bëjnë pirsing oral, t’u shpjegojnë mirë klientëve të tyre për pasojat dhe rreziqet shëndetësore.

53. Rozmarina parandalon kancerin
Shkencëtarët kanë zbuluar se duke i shtuar rozmarinë mishit të përgatitur zvogëlohen veçoritë të cilat nxisin kancerin. Rozmarina zakonisht i shtohet mishit për aromën e saj, ndërsa tani ekziston një arsye tjetër shumë më e rëndësishme, parandalimi i kancerit. Shkencëtarët duke ia shtuar këtë bimë hamburgerëve kanë vërejtur se janë zbërthyer përbërësit potencial të cilët mund të shkaktojnë kancer (aminet heterociklike), të cilët formohen gjatë përgatitjes së mishit. Prania e amineve heterociklike është problem i veçantë në mishin e përgatitur në temperatura të larta për një kohë më të gjatë.

54. Hormoni i dashurisë nxit besueshmëri
Personat të cilët e thithin hormonin e dashurisë, oksitocinë, kanë besim më të madh te njerëzit tjerë. Në këtë mënyrë jo vetëm që mund të ruhet shoqëria dhe lidhja, por mund t’u ndihmohet edhe njerëzve të cilët vuajnë nga llojet e ndryshme të fobive sociale. Oksitocina, i njohur si hormoni i afërsisë, prodhohet nga organizmi dhe nxit ndjenjat romantike. Deri më tani është treguar se luan një rol të rëndësishëm në raportet ndërmjet njerëzve dhe në krijimin e lidhjes ndërmjet nënës dhe fëmijës. Po ashtu nxit shoqërimin më aktiv, por siç duket edhe orgazmat janë më të shpeshta nën ndikimin e këtij hormoni. Pjesëmarrësit në studim të cilët kishin thithur oksitocinën, kishin mbetur më besnikë.

55. Pilulat HRT e dyfishojnë rrezikun për ngjizje të gjakut
Shkencëtarët kanë zbuluar se fashat HRT nuk e rrisin rrezikun për koagulim të gjakut, ndërsa pilulat HRT e dyfishojnë atë. Sipas një studimi, femrat të cilat marrin pilula HRT (terapi zëvendësuese hormonale) mund ta dyfishojnë rrezikun për të zhvilluar trombë në gjak. Përkundër kësaj, nëse kjo terapi zbatohet nëpërmjet fashave në lëkurë, nuk e shkakton këtë rrezik. Edhe më parë ka qenë e njohur se terapia hormonale e rrit rrezikun për të zhvilluar trombozë venoze, një formë e mpiksjeve të gjakut të cilat mund të udhëtojnë deri në mushkëri ku mund të japin komplikime vdekjeprurëse. Femrat të cilat përdorin terapinë hormonale me anë të fashave janë më të sigurta nga zhvillimi i mundshëm i komplikimeve të cilat mund të jenë si pasojë e formimit të trombëve. Ekspertët shpjegojnë se terapia me anë të fashave i dërgon barnat drejtpërdrejtë në qarkullim duke shmangur mëlçinë. Ndërsa hormonet të cilat merren nga goja duhet të kalojnë nëpër mëlçi, ku efektet anësore të tyre mund të rezultojnë me ndryshime në faktorët e koagulimit duke bërë që gjaku të mpikset shumë më lehtë.

55. Acidet omega-3-yndyrore
Personat e moshuar të cilët kanë në gjakun e tyre sasi më të madhe të acideve omega-3-yndyrore, kanë simptoma më të vogla të depresionit. Shkencëtarët kanë konstatuar se personat me depresion më të madh kishin sasi më të vogël të acideve yndyrore në plazmën e tyre. Përkundër kësaj, sasia e acideve omega-3-yndyrore ishte më madhe te personat e moshuar të cilët nuk kishin simptoma të depresionit. Sipas hulumtuesve, acidet yndyrore e ndihmojnë organizmit të realizojë funksione të shumta, siç është formimi i membranave qelizore, metabolizmin e kolesterolit dhe në shërimin e plagëve. Acidet omega-3-yndyrore, të cilat organizmi nuk i sintetizon, gjenden në vajrat bimore (të sojës, arrës dhe kolzës), peshqit me yndyrë (losos, tuna, sardele, skumbri) dhe në farat e lirit.

56. Kanceri i gjirit
Niveli i ulët i vitaminës D është i shpeshtë te femrat e diagnostikuara me kancer të gjirit dhe mund ta rrisë rrezikun për përhapjen e kancerit dhe të shkaktojë vdekjen. Te femrat me nivele të pamjaftueshme të vitaminës D vërehet një rrezik më i madh për përhapjen e kancerit në krahasim me fermat të cilat kishin nivele të mjaftueshme. Mirëpo dallimi ishte shumë i vogël, dhe për këtë arsye mendohet për ndonjë rastësi. Ndërsa rreziku për vdekje ishte i njëjtë, por me një shkallë më të lartë te femrat me deficit të vitaminës D. Nga ana tjetër, studimi tregoi se edhe vlera mbi optimalen e vitaminës D, nxit rrezikun për vdekje. Për këtë arsye ata paralajmërojnë femrat që të mos marrin preparate të vitaminës D në mënyrë të pakontrolluar, pasi që kjo paraqet një thikë me dy tehe.

57. Çaji i gjelbër
Një gotë çaji të gjelbër mund të jetë krejt çka mund të rekomandojë mjeku nëse keni probleme me mësim dhe kujtesë, të cilat janë pasojë e apnesë obstruktive të gjumit, forma më e shpeshtë e çrregullimit të frymëmarrjes që është në lidhshmëri me çrregullimet e gjumit. Apnea obstruktive e gjumit e lë organizmit pa oksigjen gjatë fjetjes. Personat me këtë gjendje, përjetojnë pushime të frymëmarrjes gjatë fjetjes, duke pasur rënie të nivelit të oksigjenit, i cili mund t’i dëmtojë organet. Apnea obstruktive e gjumit rrit rrezikun për shfaqjen e shtypjes së rritur të gjaku, infarktit të zemrës, goditjeve në tru, dhe dëmton funksionet njohëse të vetëdijes, siç është mësimi dhe kujtesa. Antioksidantët e fuqishëm të pranishëm në çajin e gjelbër mund të ndihmojnë në përmirësimin e këtyre problemeve njohëse.

58. Bari mrekullibërës
Aktualisht janë duke u bërë studime në pilulën e re të zbuluar, “çudibërëse”, e cila ngrit epshin seksual edhe te meshkujt edhe te fermat të cilët kanë probleme me libido, ndërsa, sipas shkencëtarëve, kjo pilulë është më e mirë se viagra. Shkencëtarët pohojnë se e kanë zbuluar të fshehtën e dëshirës seksuale dhe se zbulimi i tyre mund t’ua ndryshojë jetën miliona njerëzve në mbarë botën. Ky bar do të ndihmojë në mjekimin e sterilitetit, ndërsa besohet se njëra nga substancat përbërëse të tij nxit edhe humbjen e peshës trupore. Nëse ky bar është i suksesshëm, atëherë menjëherë do ta zë vendin e parë në barnat për mjekimin e impotencës. Përparësia e këtij bari ndaj viagrës është se e nxit dëshirën për marrëdhënie seksuale në tru, dhe nuk i ngre “vetëm kapacitetet fizike”, siç bën viagra.

59. Ankthi dhe anoreksia
Anoreksiket të cilat kanë vuajtur nga ankthi në fëmijëri, mund të kenë simptoma të veçantë në çrregullimin e ushqyerjes. Dihet se te çrregullimet anksioze, siç është fobia sociale dhe çrregullimet obsesivo-kompulsive, janë shumë më të shpeshta te personat të cilët vuajnë nga anoreksia, ndërsa kryesisht paraqiten para se të lajmërohen çrregullimet e ushqyerjes. Në një studim të ri, shkencëtarët janë munduar të vërtetojnë nëse ankthi i pranishëm në fëmijëri ka lidhje me seriozitetin e simptomave anoreksike te femrat e rritura. Rezultatet kanë treguar se 39 për qind e anoreksikevë të cilat kishin marrë pjesë në studim kishin qenë anksioze në fëmijëri, dhe thuajse në të gjitha rastet simptomat e anksiozitetit ishin paraqitur para anoreksisë.

60. Një petull e ëmbël në ditë e dëmshme
Konsumimi i vetëm një petulle të ëmbël në ditë është shumë më i dëmshëm për organizmit tuaj sesa mendoni. Një petull e ëmbël mund të përmbajë rreth 2.2 gramë trans-yndyra të dëmshme, e cila është sasi shumë më e madhe e yndyrave sesa ajo që e rekomandon OBSH për tërë ditën. Petulla e ëmbël e mbushur me krem, bën pjesë në 85 produktet ushqyese të cilat janë testuar nga ekspertët në Hong Kong, dhe e cila ka lidhje me ndikimin negativ të trans-yndyrave dhe yndyrave sintetike në sëmundjet e zemrës. Testet kanë treguar se në çdo 100 gramë të petullës së ëmbël të mbushur me ndonjë krem, gjenden 4.7 gramë trans yndyra. Për këtë arsye shkencëtarët paralajmërojnë se marrja ditore e sasive të mëdha të trans-yndyrave nga organizmi, është e lidhur drejtpërsëdrejti me rrezikun e shtuar për sëmundje kardiovaskulare.

61. Ushqimi dhe uria
Duke kujtuar ushqimin tuaj të fundit do të mund ta përballoni urinë dhe nuk do të mendoni për të ngrënë sërish. Ndërsa nëse shumë shpejt bëheni të uritur pas ngrënies, dhe nga ana tjetër dëshironi të humbni në peshë, provojeni ta parafytyroni veten si të dobët. Shkencëtarët kanë treguar se duke menduar vazhdimisht ushqimin tuaj të fundit do të mund ta suprimoni apetitin dhe do ta reduktoni dëshirën për të ngrënë ushqim. Ata po ashtu kanë treguar se nëse përqendroheni te ushqimi të cilin jeni duke e ngrënë do ta shtyjë gjithnjë e më shumë urinë tuaj, ndërsa nuk preferohet të merrni ushqim dhe të hani para televizorit. Të dhënat kanë treguar se personat të cilët e përcjellin peshën e tyre mund të jenë autokritikë dhe ta mësojnë veten të jetë më pak lakmitar për ushqim, dhe kjo teknikë, si dhe hipnotizmi dhe terapia e sjelljes, mund të ndihmojnë.

62. Vrapimi ose çiklizmi shtyjnë plakjen për 12 vite
Ushtrimet e rregullta aerobike mund ta ngadalësojnë orën biologjike dhe ta vonojnë plakjen për 12 vite. Duke mbajtur formën me anë të vrapimit ose ngasjes së biçikletës në moshën e mesme dhe më tutje, ngadalëson dhe madje pengon plotësisht dëmtimin e fuqisë muskulore, dhe në këtë mënyrë ruhet baraspesha dhe koordinimi në jetën e mëtejshme. Pa ushtrime të rregullta, fuqia maksimale aerobike te meshkujt bie përgjysmë ndërmjet moshës 20 dhe 60 vjeçare. Ndërsa femrat fillojnë ta humbin përshtatjen nga mosha 35 vjeçare, ndërsa fuqia aerobike po ashtu ndahet përgjysmë deri në moshën 60 vjeçare. Për këtë arsye, ushtrimet të cilat e forcojnë zemrën dhe mushkëritë, janë të nevojshme për ta kompensuar “goditjen” të cilën e jep mosha, si pasojë e së cilës kapaciteti i organizmit për përdorimin e oksigjenit dhe krijimin e energjisë bie vazhdimisht me kalimin e viteve.

63. Vitaminat A, C dhe E
Vitaminat të cilat merren nga një e treta e popullatës nuk e zgjatin e jetën, por madje ato mund të jenë shkaktarë të vdekjes së parakohshme. Pasi kanë rishikuar rreth 67 studime të cilat kanë përfshirë më shumë se 230.00 meshkuj dhe femra, ekspertët thonë se nuk ka të dhëna të bindshme të cilat tregojnë se marrja e preparateve të vitaminave A, C dhe E mund t’ju bëjë më të shëndoshë. Rreth 40 për qind e femrave dhe 30 për qind e meshkujve marrin së paku një pilulë vitamine në ditë. Këto antioksidantë, përdoren me qëllim që organizmi të mbrohet nga radikalet e lira dhe për të parandaluar sëmundjet ose për të mjekuar sëmundjet ekzistuese. Nëse këto vitamina demonstrohen në mënyrë të pakontrolluar, ato mund ta dëmtojnë organizmin si pasojë e sëmundjes, ekspozimit të tepërt ndaj toksinave ose moshës.

64. Vaksina për meningjitin B
Fëmijëve do të mund t’u jepet vaksina për meningjitin B vetëm pas tri vitesh, pasi shkencëtarët kanë arritur të zhvillojnë një vaksinë të re për ta dobësuar sëmundjen nga e cila aktualisht nuk ka mbrojtje. Vaksina për MenB e cila është prodhuar nga gjigantët farmaceutikë, Novartis, është testuar në 150 fëmijë britanikë të cilët ishin imunizuar pas dy, katër dhe gjashtë muajsh pas lindjes. Një muaj pas vaksinimit të tretë, organizmi kishte prodhuar antitrupa kundër meningjitit B në 90 për qind të rasteve. Ndërsa doza e fundit, e cila është dhënë në moshën njëvjeçare, ka nxitur mbrojtjen imune në mbi 95 për qind të rasteve. Meningjiti B është sëmundje infektive të cilën e shkakton Meningocoçus B, bakter i cili gjendet në hundë dhe fyt te 10 për qind e njerëzve.

65. Cigarja elektrike
Duket si cigare, ka shijen e cigares, thithet në të njëjtën mënyrë, mirëpo nuk është cigare. Nuk përmban duhan, ndërsa liron vetëm avull. Fjala është për më të renë e kompanisë japoneze, Gamuçi, cigaren elektrike. Kjo cigare, duhanpirësve u mundëson thithjen e avullit, i cili është identik me tymin dhe jep të njëjtin stimulin të cilin e ofron cigarja, mirëpo pa konsumuar përbërësit e dëmshëm. Me qëllim që t’i ngjajë sa më shumë, cigares së vërtetë, cigarja elektrike ka majën e kuqe, e cila pas ndezjes digjet dhe “aktron” djegien e vërtetë të cigares.Kjo cigare e pazakontë ka dhomëzën në të cilët nikotina e lëngshme avullohet në formë të tymit të duhanit.

66. Ginsengu zvogëlon lodhjen nga karcinoma
Lodhja dhe rraskapitja e rëndë janë të pranishme para, gjatë dhe pas mjekimit të karcinomës. Një program eksperimental i cili ka filluar në vitin 2007, tregon se ginsengu mund të ofrojë ndihmë për ta penguar lodhjen. Në studim kanë marrë pjesë 300 pacientë të cilët gjatë dy muajve kanë marrë nga 750 mg, 1.000 mg, 2.000 mg ginseng ose placebo. Në fund të studimit më mirë janë ndjerë dhe kanë pasur më shumë energji, pacientët të cilën kanë marrë dozën më të lartë të ginsengut (2.000 mg). Këto janë vetëm rezultatet preliminare të studimit, ndërsa të dhënat e sakta dhe studimi i plotë pritet të publikohet pas përfundimit të tij, deri ka fundi i këtij viti.

67. Ushtrimet trupore dhe kanceri i gjirit
Femrat e reja të cilat vazhdimisht merren me ushtrime trupore janë më pak të rrezikuara për t’u sëmurë nga kanceri i gjirit në moshën madhore. Rezultatet e bazuara në përcjelljen e mbi 65.000 pjesëmarrëseve të shëndosha, kanë treguar se femrat të cilat kanë qenë fizikisht më aktive në moshën e tyre të re, janë 23 për qind më pak të rrezikuara për t’u sëmurë nga kanceri i gjirit para menopauzës. Shkencëtarët kanë shtuar se faktori mbrojtës është i pranishëm edhe te femrat të cilat janë marrë me intensitet mesatar të aktivitetit fizik. Sipas hulumtuesve, kjo mbrojtje mund të shpjegohet me ndikimin e ushtrimeve trupore në zvogëlimin e hormonit të estrogjenit.

68. Trajtimi gjenetik u kthen shikimin të verbërve
Mjekët spitalin e fëmijëve në Filadelfia njoftuan se kanë rikthyer shikimin tek të verbërit duke riparuar gjenin, dëmtimi i të cilit shkakton humbjen e të shikimit. Ky zhvillim cilësohet si një mrekulli në trajtimin e verbimit dhe një hap i jashtëzakonshëm në fushën e terapisë gjenetike. Shkencëtarët mendojnë se kjo mënyrë hap rrugën për trajtime të reja të 140 formave të tjera verbimesh si pasojë e dëmtimit të gjenit përgjegjës për shikimin Shkencëtarët gjetën një mënyrë për inplantimin e gjeneve në pjesën e mbrapme të syrit dhe i lanë aty derisa të zhvilloheshin. Mbi të gjitha, ekspertët e shohin këtë zhvillim si hap të madh drejt një të ardhme kur sëmundjet jo gjithmonë do të cilësohen të pashërueshme.

69. Inkubacioni tek foshnjat
Një grup mjekësh italianë thonë se valët elektromagnetike të inkubatorëve në maternitete mund të afektojë ritmin e rrahjeve të zemrës tek foshnjat e sapolindura. Tani ekspertët po kërkojnë kryerjen e studimeve të tjera për të përcaktuar nëse inkubatorët lënë ndonjë efekt të përhershëm në shëndetin e foshnjave. Inkubatorët përdoren gjerësisht për të mbajtur ngrohtë foshnjat e sëmura ose të lindura parakohe, duke minimizuar kështu sforcimin apo stresin në organizimin të tyre. Por rezultatet paraprake të një studimi tregojnë se fushat elektromagnetike që krijohen nga inkubatorët mund të afektojnë ndryshueshmërinë e ritmit e rrahjeve të zemrës së bebeve.

70. Kompjuteri dhe vitamina A
Duke shikuar në ekranin e kompjuterit, sytë gjithmonë reagojnë në pikat e ndritshme dhe të errëta të cilat paraqiten në ekran. Sytë harxhojnë shumë pigment fotosenzitiv i cili është i nevojshëm për të parë. Ndërsa për të është e nevojshme vitamina A. Kjo vitaminë luan rol të rëndësishëm në prodhimin e rodopsinës. Njerëzit të cilët duhet ta zvogëlojnë marrjen e yndyrave dhe kolesterolit, mund të hanë ushqim në të cilin ka më shumë beta-karotene, të cilat me ndihmën e dritës së diellit shndërrohet në vitaminë A. Beta-karotenet janë të pranishme në shumicën e perimeve, pastaj në pemët siç janë kumbullat e thata, pjepri, pjeshka, shalqiri dhe mango.

71. Terapia GTP dhe sindroma Daun
Një terapi e veçantë me të cilën trajtohen personat të cilët vuajnë nga sindroma e Daunit (terapia GTP), gjatë të cilës këto persona lëvizin dhe vallëzojnë ka treguar rezultate të shkëlqyera në Slloveni, vend ky në të cilin çdo vit lindin nga 20 deri 26 fëmijë me këtë sindromë. Terapia e shprehjes me anë të vallëzimit te të rinjtë me sindromën e Daunit, në fazën problematike të adoleshencës kur këto persona kuptojnë për sëmundjen e tyre, përforcon vetëbesimin e tyre dhe vepron pozitivisht në zhvillimin e personalitetit. Metodat e reja mund të shmangin disa modele negative të sjelljes tek adoleshentët me sindromë të Daunit, siç është kokëfortësia të cilën e shkakton përvoja e parë e dështimit në dashuri. Terapia GTP u ka ndihmuar të jenë më të suksesshëm edhe në shkollë.

72. Vdekja dhe krijimi i qelizave yndyrore
Shkencëtarët pohojnë se numri i qelizave yndyrore mbetet përafërsisht i pandryshueshëm gjatë gjithë jetës, pavarësisht faktit se jeni në dietë ose jo, jeni të dobët ose të trashë. Qelizat e reja yndyrore formohen në mënyrë konstante me qëllim që të zëvendësohen qelizat e shkatërruara. Megjithatë te personat e trashë këto procese zhvillohen shumë më shpejtë sesa te të dobëtit. Te personat me mbipeshë qelizat yndyrore vdesin më shpejt, ndërsa njëkohësisht edhe të rejat krijohen më shpejtë.
Deri më tani është menduar se te të rriturit nuk krijohen qeliza të reja yndyrore, por qelizat ekzistuese mbushen me yndyrë. Mirëpo, shkencëtarët kanë treguar se edhe te të rriturit, pavarësisht peshës së tyre trupore, gjinisë ose moshës, qelizat yndyrore krijohen në mënyrë të pandërprerë.

73. Fëmijët dhe makinat
Vendosja e ulëses së fëmijës në mesin e ulëses së pasme të automobilit, zvogëlon rrezikun e lëndimit për 43 për qind në rastet e ndonjë aksidenti eventual. Në studim, hulumtuesit kanë zbuluar se rreziku që fëmijët deri në moshën trevjeçare të lëndohen është shumë më i vogël, nëse ulësja e tyre vendoset në mes të pjesës së pasme të automobilit, dhe jo pas shoferit apo bashkë-udhëtarit të tij. Ekspertët, tani u kanë rekomanduar prindërve që ulëset e fëmijëve t’i vendosin në mes të pjesës së pasme, derisa ky studim e vërteton këtë këshillë.

74. Akullorja dhe dashuria
Akullorja është një zëvendësuese e përsosur e dashurisë. Asaj i jepet përparësi në raport me marrëdhëniet seksuale duke e bërë kështu simbol të seksit dhe misterit. Për shumë njerëz akullorja vepron kundër stresit dhe madje konsiderohet më e mire se seksi. Edhe pse ka ndikim pozitiv në shmangien nga depresioni, akullorja nuk rrit numrin e të rrahurave të zemrës në minutë, siç bën seksi. Një studim i fundit italian ka treguar se 70 për qind e njerëzve në frigoriferin e tyre mbajnë akullore rezervë dhe e shfrytëzojnë atë si “terapi kundër stresit”. Të anketuarit në studim kanë pohuar se akullorja përmirëson shumë gjendje, siç është lodhja dhe stresi, depresioni, pakënaqësitë e ndryshme, shqetësimi, vetmia dhe zemërimi.

75. Acryl-amidi dhe veshkat
Konsumimi i acryl-amidit, substancës kimike të pranishme në patate të skuqura, kikirikë, kafe etj., mund ta rrit rrezikun e paraqitjes së kancerit të veshkave. Hulumtuesit kanë pohuar se rreziku më i madh është i shprehur te duhanpirësit. Acryl-amidi është konsideruar si karcinogjen që nga vitit 1994 dhe është menduar se ekspozimi ndaj tij ndodh vetëm nëpërmjet tymit të duhanit dhe produkteve të kozmetikës. Në studimin ri i cili është zhvilluar gjatë 13 vitesh, është treguar se personat të cilat brenda ditës futin në organizëm 40 mikrogramë acryl-amid (sasi e cila gjendet në 150 gramë patate të skuqura) janë të rrezikuar për 59 për qind për të fituar kancerin e veshkave.

76. Ushtrime për një bark të rrafshët
Muskujt e barkut tendosen në mënyrë diagonale. Nëse punoni me to në drejtimin në të cilin duhen tërhequr do të fitoni rezultate më të mira. Brenda javës duhet të bëni së paku katër ushtrime të ndryshme, pa ndihmën e shpatullës. Shtrihuni në shpinë me duart e vendosura nën prapanice, me shuplakat e kthyera nga dyshemeja, ndërsa këmbët çoni drejt lartë. Forconi muskujt e barkun dhe çojeni prapanicën lartë. Kur t’i keni tërhequr lartë lëvizeni pelvikun dhe këmbët në anën e majtë. Uleni dhe pastaj përsëriteni të njëjtën gjë, ndërsa pelvikun dhe këmbët lëvizeni në anën e djathtë. Kjo është njëra nga metodat për t’i rrafshuar muskujt e barkut. Përsëriteni këtë 30 herë, me pauza nga 30-60 sekonda pas çdo 10 përsëritjeve.

77. Kokoshkat janë ushqim i shëndetshëm
Kokoshkat janë produkte nga kokrra e plotë e drithit dhe janë përfshirë në listën e ushqimeve të shëndetshme. Një studim i ri amerikan ka treguar se një adhurues i kokoshkave në ditë ha rreth 39 gramë dhe në krahasim me një individ i cili nuk i konsumon kokoshkat, adhuruesi i tyre fut në organizmin e tij më shumë fibra ushqyes (18 g ndaj 15 g), më shumë karbohidrate dhe magnez, ndërsa më pak proteina, niacin (B3) dhe folate. Konsumimi i kokoshkave ka lidhje me përdorimin më të vogël të mishit dhe përdorimin më të madh të drithit të plotë. Ky studim tregon se kokoshkat janë më të favorizuara në raport me produktet tjera të vogla ushqimore të cilat janë të pasura me energji dhe të varfra me substanca të nevojshme ushqyese.

78. Fjetja dhe shëndeti
Personat të cilët flenë më pak se gjashtë ore ose më shumë se nëntë orë në ditë, kanë mundësi më të madhe për të vuajtur nga mbipesha. Hulumtuesit nga Qendra për kontrollim dhe parandalim të sëmundjeve, pasi kanë analizuar të dhënat e 87.000 pjesëmarrësve në hulumtim, kanë vërejtur se personat të cilët flenë më pak se gjashtë orë në ditë janë duhanpirës, konsumues të alkoolit dhe fizikisht janë shumë pak aktivë. Përkundër kësaj, te personat të cilët flenë mesatarisht shtatë deri tetë orë, është vërejtur një përqindje e ulët e duhanpirësve, madje më e ulët se mesatarja e duhanpirësve në SHBA. Ndërsa aktivitet më i vogël fizik është vërejtur te personat të cilët flenë mbi nëntë orë në ditë.

79. Anët e mira të verës
Vera e zezë e zvogëlon rrezikun nga sëmundjet e zemrës, mbron nga sulmi në tru, pengon zhvillimin e kancerit të pankreasit dhe madje vepron fuqishëm kundër baktereve fatale siç janë salmonelat, e.coli dhe listerioza. Vera e bardhë ka efekte pozitive duke iu falënderuar llojeve të ndryshme të polifenoleve të pranishme në të, të cilat zvogëlojnë nivelin e kolesterolit. Vera e bardhë përmban edhe kalium, i cili e ul shtypjen e gjakut. Përveç kësaj, shkencëtarët pohojnë se falë përbërësve të saj vera e bardhë vepron si një anti-inflamator, ndihmon në parandalimin e osteoporozës dhe artritit reumatik. Supozohet se personat të cilët pinë nga dy litra e gjysmë verë të kuqe në javë, ose afërsisht dy gota në ditë, zvogëlojnë rrezikun e vdekjes së hershme.

80. Këndimi relakson
Këndimi është i dobishëm në shumë mënyra, jo vetëm që i mundëson individit të shprehet, por edhe nxit shfaqjen e emocioneve. Shkencëtarët kanë zbuluar se kur këndojmë, në tru lirohen substanca kimike të cilat nxisin një relaksim dhe gëzim. Sipas tyre, këndimi i vë në lëvizje të ashtuquajturat “molekula të emocioneve”. Në bazë të këtyre të dhënave, këndimi nuk shërben vetëm për t’u shprehur, por njëkohësisht shërben edhe për stimulimin dhe paraqitjen e emocioneve.Derisa në kohën e tanishme këndimi konsiderohet si i dalë mode, megjithatë ky hulumtim e tregon të kundërtën.

81. Me jogurt kundër alergjisë
Shkencëtarët sugjerojnë se ekspozimi i nënës dhe foshnjës ndaj probiotikëve stimulon zhvillimin e sistemit imunitetit te fëmija dhe në këtë mënyrë ndikon në parandalimin e alergjive. Në studimin e bërë nga shkencëtarët finlandez janë përfshirë shtatzënat të cilat kanë pasur alergji, dhe shtatzënat, partnerët e të cilave vuajnë nga alergjitë e ndryshme, me qëllim që të vrojtohet ndikimi i probiotikëve te fëmijët me rrezik të lartë nga alergjia, meqë dihet se në zhvillimin e alergjisë një rol të rëndësishëm luan edhe trashëgimia. Shtatzënat kanë filluar të marrin probiotikë në muajin e tetë të shtatzënisë, ndërsa fëmijët e tyre kanë qenë për 30 për qind më pak të rrezikuar nga paraqitja e ekzemës atopike, e cila është forma më e hershme e manifestimeve alergjike.

82. Marihuana në moshë të re shkakton vartësi
Qeveria amerikane ka dhënë informata sipas së cilave kombinimi i rrezikshëm i depresionit, adoleshencës dhe marrjes së marihuanës mund të sjelli deri te vartësia, sëmundjet mentale dhe tendencat vetëvrasëse. Departamenti për kontrollimin e drogës, pranë Shtëpisë së Bardhë, ka paralajmëruar se tinejxherët të cilët janë në depresion kanë mundësinë dy herë më shumë që ta provojnë marihuanën në krahasim me ata të cilët nuk janë në depresion edhe atë në raport prej 25 për qind ndaj 12 për qind. Konsumimi i marihuanës rrit rrezikun për sëmundje mentale për 40 për qind , ndërsa tinejxherët të cilat kanë pirë marihuanë së paku një herë në muaj brenda një viti, tri herë më shumë mendojnë për vetëvrasje.

83. Tenoreksia, vartësi e kohës moderne
Rrezitja e tepërt mund të kalojë në vartësi, gjendje e njohur si tenoreksi. Është e vërtetë se rrezitja na bën të jemi më të freskët dhe të dukemi më bukur, edhe shkuarja në solarium disa herë nuk mbyt, mirëpo duhet të ekzistojë një kufi dhe të përcaktohet më e rëndësishmja: shëndeti. Në këtë mënyrë ka lindur edhe një vartësi e kohës moderne: tenoreksia. Tenoreksikët janë të pushtuar nga mbajtja e vazhdueshme e lëkurës së errët. Mjekët pohojnë se vartësia e tepruar për lëkurë të errët është një lloj çrregullimi i veçantë psikologjik, ku pacienti nuk mund ta sheh vetën se është nxirë aq shumë, saqë nuk ka nevojë më për rreze ultravjollcë. Këta persona kur shikohen në pasqyrë, e shohin veten në një mënyrë ndryshe nga ç’i përjeton rrethi.

84. Nuk ka rrezik nga vezët
Njëri nga rekomandimet kryesore për parandalimin e sëmundjeve kardiovaskulare është zvogëlimi i marrjes së kolesterolit. Kjo është arsyeja që vezëve u ka humbur “fama”, pasi që një ve përmban 200 mg kolesterol, ndërsa maksimumi i kolesterolit që mund ta marrë një person i shëndoshë është 300 mg në ditë, derisa personat me sëmundje të zemrës nuk guxojnë të fusin në organizmin e tyre më shumë se 200 mg kolesterol në ditë. Një studim i realizuar nga më shumë se 20.000 mjekë brenda dy dekadave, ka treguar se konsumimi i disa vezëve në javë nuk ka ndikim në rritjen e rrezikut për sëmundjet kardiovaskulare.

85. Fëmijët dhe lojërat agresive
Sipas psikologëve, lojërat kompjuterike të cilat nxisin agresivitet te fëmijët duhet të përcillen së bashku me prindërit, ndërsa këto të fundit duhet t’i paralajmërojnë fëmijët e tyre për sjelljet negative të “heronjve” kryesorë. Lojërat nuk bën t’u ndalohen fëmijëve vetëm për faktin që janë agresive, sepse një vendim i tillë nuk është i mirëpritur nga fëmijët të cilët do të mundohen me të gjitha mënyrat që të arrijnë deri te loja, qoftë jashtë shtëpie ose të ndonjë shok. Mirëpo, gjithmonë sipas rekomandimit të psikologëve, prindërit duhet të jenë pranë fëmijëve të tyre gjatë lojës dhe duhet t’ua shpjegojnë atyre skenat e dhunshme me qëllim që ta neutralizojnë ndikimin negativ të tyre dhe mundësinë që fëmijët të identifikohen me “heronjtë” nga loja.

86. Virusi papilloma dhe sëmundjet kanceroze
Qendra amerikane për kontrollin dhe parandalimin e sëmundjeve rekomandon vaksinimin kundër kancerit në vezore për vajzat e gratë nga mosha 9 deri 26 vjeç. Por këto rekomandime mund të përfshijnë edhe mosha të tjera në të ardhmen ndërsa virusi që shkakton kancerin në vezore, virusi papilloma ose HVP, duket se ka lidhje me lloje të tjera kanceri si tek burrat edhe tek gratë. Tek burrat, virusi papilloma lidhet me kancerin në organet gjenitale. Shkencëtarët ende nuk e kanë të qartë se në çfarë mënyre virusi papilloma lidhet apo nxit gjithë këto lloj kanceresh, por ekziston mendimi se viruset ndërhyjnë apo prekin funksionimin e ADN-së duke shkaktuar rritjen jo normale të qelizave.

87. Gjaku i kordonit umbilikal me veti shëruese
Shkencëtarët thonë se gjaku i kordonit umbilikal që lidh nënën me fëmijën para lindjes, përmban qeliza embrionale që mund të përdoren për trajtimin e dhjetra sëmundjeve, përfshi leukeminë. Por kordonët e lindjes shpesh nuk trajtohen si organe me vlera transplantimi dhe prandaj gjaku i tyre nuk konservohet. Megjithatë, shumë amerikanë u paguajnë firmave private mijëra dollarë për konservimin e gjakut të kordonëve të fëmijëve të tyre të porsalindur, për transplantim të mundshëm nëse fëmija ka nevojë më vonë në jetë. Shkencëtarët thonë se gjaku i kordonit të lindjes së një personi përmban të njëjtat ndryshime gjenetike që lidhen me sëmundjen e tij.

88. Fosamaks mund të ndikojë ne ritmin e rrahjeve të zemrës
Fosamax është ilaçi më i përhapur kundër sëmundjes së osteoporosës. Fosamax ngadalëson dobësimin e kockave dhe është provuar si pakësues i rasteve të frakturave tek njerëzit që vuajnë nga osteoporosa. Por një studim nga specialistë pranë universitetit Uashington lë të kuptohet se përdorimi i fosamaksit mund të ndikojë negativisht në rrahjet e zemrës, gjë që shihet si një efekt i rëndë anësor. Ekspertët thonë studime të tjera nevojiten për të vërtetuar këto rezultate, por ata shtojnë se edhe në se provohen si të vërteta, përfitimet e pacientëve me osteoporozë nga fosamaxi janë më të shumta sesa rreziku i mundshëm për t’u prekur nga aritmia e zemrës.

89. Mbipesha përkeqëson astmën
Mbipesha mund të jetë njëri nga faktorët negativ tek astma, madje mund ta maskojë praninë e sëmundjes gjatë ekzaminimit me anë të testeve standarde. Shkencëtarët kanë shpjeguar se funksioni i dobësuar respirator tek astmatikët është i lidhur në mënyrë të drejtpërdrejtë me rritjen e indeksit të peshës trupore. Studimi ka treguar po ashtu se te personat e trashë me astmë, spirometria e zakonshme nuk mund të vërtetojë çrregullimin e funksionit të mushkërive. Përveç kësaj, personat e shëndoshë me astmë kanë rrezik më të madh nga frymëmarrja e vështirësuar.

90. Vlerat ushqyese të perimeve
Perimet janë një pjesë shumë e rëndësishme e ushqimit dhe burim kryesor i materieve biologjike aktive, siç janë antioksidantët si dhe substancat e tjera, për shembull, ato të cilat ndikojnë në uljen e nivelit të kolesterolit. Në fakt, përbërja kimike e perimeve ende nuk është e sqaruar plotësisht, sidomos ndikimi i komponentëve të ndryshme në shëndet. Perimet përmbajnë karbohidrate, aminoacide, vitamina, hormone, glukozinolate etj., të cilat i shërbejnë vetë bimës për rritje, zhvillim, adaptim dhe mbrojtje. Të gjitha këto materie përcaktojnë vlerën ushqyese të perimeve, shijen, dhe ndikimin e tyre në shëndetin e njeriut: anti-inflamator, antikarcinogjen, antimikrobik, antioksidativ, imunologjik etj.

91. Ushqimi edhe kariesi
Studimet kanë treguar se sasia e sheqerit në ushqim nuk është shkaktari i domosdoshëm i kariesit, mirëpo ndikimin negativ të tij në shëndetin e dhëmbëve e përcakton koha e qëndrimit të sheqerit në gojë. Sa më gjatë që është sheqeri i “ngjitur” për dhëmbët aq më i madh është rreziku për karies. Bonbonet me xhelatinë, janë të rrezikshme për shkak të xhelatinës e cila ngjitet për dhëmbësh dhe i mban edhe bakteret për një kohë të gjatë duke u krijuar ambient ideal për shumimin e tyre dhe për t’u përgatitur për “sulm”. Edhe nëse nuk mund t’i shmangni plotësisht ato, mundohuni që ato të jenë pa xhelatinë. Secili ushqim i cili përmban sheqer nxit tajimin e acidit nga pështyma me ç’rast fillon procesi i demineralizimit të dhëmbit, i cili paraqet hapin e parë në formimin e kariesit.

92. Kujdesi ndaj flokëve me përbërës natyral
Problemet me flokë nuk janë të rralla, për këtë arsye shpesh merremi me shampo dhe preparate të ndryshme. Mirëpo, ekziston mundësia që edhe për flokët të kujdesemi me preparate natyrale, ndërmjet të cilave më kualitative janë vajrat dhe bazat eterike. Hidrolatet e luleve përdoren për trajtimin e cilësdo gjendje kronike të flokëve (flokëve të thata dhe të plasaritura, zbokthit, flokëve të yndyrshme) duke i shtuar disa pika të vajrave eterike. Me anë të këtyre produkteve mund të krijohet preparate të cilat i zgjidhin problemet me flokët e thata dhe majat e plasaritura.

93. Barna për dobësim
Disa barna të cilat janë prodhuar me qëllim të zvogëlimit të shtypjes së gjakut, njëkohësisht mund të ndihmojnë edhe në humbjen e peshës. Eksperimentet kanë treguar se ACE inhibitorët (antihipertenzivë) e shpejtojnë metabolizmin dhe kështu në mënyrë automatike e “shkrijnë tepricën” duke mundësuar humbjen e kilogramëve. Shfrytëzimi i tabletave të cilat zvogëlojnë peshën trupore pa djersitje dhe ushtrime, vërtet tingëllon si një zbulim revolucionar. Pritet që në të ardhmen këto tableta të jenë trend, pasi që ato do të zgjojnë interesim të madh nga personat të cilët dëshirojnë trup të përsosur.

94. Të rinjtë marrin shumë pak kalcium
Po thuajse gjysma e vajzave dhe një të tretat e djemve rreth Evropës, nuk marrin sasi të mjaftueshme të kalciumit.
Arsyeja për këtë është se ose janë në dietë ose në mënyrë të pavëmendshme iu shmangen produkteve ushqimore të pasura me kalcium, siç është qumështi. Kalciumi është përbërës i rëndësishëm i eshtrave dhe derisa të rinjtë rriten edhe më tej, kanë nevojë më të madhe për kalcium. Doza ditore e tij është 1 200 miligramë ndërsa sipas studimeve të fundit, vetëm pak të rinj e marrin këtë sasi. Mungesa e kalciumit, që për një kohë të gjatë është e pavërejtur, mes tjerash mund të çojë edhe në osteoporozë kur personat të arrijnë moshën e shtyrë. Për të parandaluar këtë, këshillohet të përdoren produktet ku kalciumi është në sasi të mjaftueshme, si qumësht, djathë, kos, sojë, zarzavate, peshq.

95. Çokollata e shpejton pulsin
Megjithëse në shumicën e studimeve të fundit janë zbuluar shumë efekte pozitive të konsumimit të çokollatës, një studim i ri amerikan ka sjellë disa lajme të këqija. Sipas këtij studimi, nëse konsumohen për gjashtë javë rresht nga 37 gram çokollatë të zezë në ditë, do të vijë deri të shpejtimi i të rrahurave të zemrës në minutë. Përveç efektit negativ në shpejtimin e pulsit, do të ketë efekt negativ edhe në shtypjen e gjakut dhe në variablat tjerë hematologjikë. Sidoqoftë, këto janë rezultate të cilat vijnë nga një studim i vetëm dhe nuk ka nevojë të krijohet panik. Për t’u vërtetuar kjo nevojiten edhe shumë studime shtesë.

96. Tastierat mund të jenë burim infeksioni
Tastiera mund të jetë burim infeksioni nëse nuk pastrohet mirë. Gjatë një studimi në pjesë të ndryshme të tastierës janë gjetur baktere shumë më tepër sesa në tavolinën ku vendoset tastiera. Ndërsa sipas ekspertëve, bëhet fjalë për një rrezik të lartë nga infeksioni. Ngrënia afër tastierës, pluhuri dhe moslarja e duarve, sjell deri te grumbullim i llojeve të ndryshme të baktereve në tastierë. Ekspertët, në bashkëpunim me mikrobiologët, kanë analizuar më shumë se 30 tastiera nga zyra të ndryshme. Disa prej tyre kanë qenë pa baktere falë regjimit të pastërtisë, ndërsa të tjerat kanë përmbajtur baktere të cilat i rrezikonin përdoruesit e tyre për të fituar sëmundje gastrointestinale.

97. Kremrat për diell
Disa mjekë dhe shkencëtarë kanë filluar të mendojnë se kremrat për diell mund të kenë ndikim të dëmshëm, pasi që i inkurajojnë njerëzit që të qëndrojnë në diell për një kohë më të gjatë. Ata mendojnë se kremrat për rrezitje të cilët pengojnë djegien nga dielli, ndoshta nuk ofrojnë edhe aq siguri për ta mbrojtur lëkurën nga kanceri. Mirëpo, në asnjë mënyrë nuk preferojnë të dilet në diell pa një krem mbrojtës. Shumica e njerëzve nuk vendosin sa duhet krem dhe nuk e bëjnë atë secilën herë që dalin në diell. Përveç kësaj, kremrat edhe fshihen lehtë. Pavarësisht se prodhuesit premtojnë se ato janë të qëndrueshëm ndaj ujit, ato shumë lehtë mund të hiqen pas larjes ose gjatë fshirjes me peshqir. Për të pasur një siguri më të madhe, duhet që kremrat të aplikohen së paku çdo dy orë, ndërsa edhe më shpesh nëse laheni, fshiheni apo djersiteni.

98. Mos hani shumë sheqer
Rritja e menjëhershme e nivelit të sheqerit në gjak mund të dëmtojë kujtesën, ka treguar një studim i ri. Shkencëtarët e kanë testuar kujtesën e personave të rritur pasi u kanë dhënë të pinë nga një gotë lëng të ëmbël, ndërsa rezultatet kanë treguar se ata me sasi më të madhe të glukozës më dobët kanë mbajtur mend.Nëse glukoza grumbullohet në gjak, atëherë ajo nuk arrin deri te qelizat nervore të cilat kanë nevojë të shumtë për të. Megjithatë kujtesa e dobët mund të përmirësohet shumë lehtë: duke humbur disa kilogramë, dhe në këtë mënyrë do ta rregulloni funksionin e insulinës dhe do ta normalizoni sheqerin.

99. Pemë, perime dhe çaj për duhanpirësit
Studimet e reja kanë treguar se konsumimi i shpeshtë i pemëve, perimeve dhe çajit ul rrezikun e prekjes nga karcinoma e mushkërive tek duhanpirësit, por jo edhe tek jo duhanpirësit.Këto rezultatet janë nxjerrë nga studimet gjatë të cilave shkencëtarët kanë krahasuar shprehitë e ushqimit të 558 personave të sëmurë me karcinomë të mushkërisë dhe 837 persona të paprekur nga kjo sëmundje. Mendohet se disa substanca të quajtura flavonoide, të cilët janë me shumicë në përbërjen e pemëve, perimeve dhe çajit, kanë shfaqur efektin mbrojtës. Këshillë: Mos pini duhan, hani mollë!

100. Patatja për të gjithë
Në bazë të disa testimeve të bëra te më shumë se tetë mijë pacientë, të cilët kanë pasur jo tolerancë për ndonjë ushqim (për shembull, produktet që përmbajnë laktozë ose gluten), është treguar se patatja është produkti ushqimor më i parrezikshëm. Prej të gjithë të testuarve, vetëm 1 për qind e tyre kanë shfaqur reaksione të padëshirueshme nga patatja (çrregullime të vogla të tretjes ose reaksione alergjike në lëkurë). Produktet tjera të cilat nuk u kanë shkaktuar probleme pacientëve të ndjeshëm në ushqim ishin: rrushi, kajsia, molla, elbi dhe limoni.

Hapësira kryqëzon ëndrrat…




Hapësira kryqëzon ëndrrat…

“Ëndrrat kryqëzojnë kohën” është një poemë e thënë me gojën (apo, më saktë: bojën) e prozës, por edhe e anasjellta, nga njëra prej hapësirave më të pasura e befasuese të letërsisë shqipe, Pogradeci. Mund të lexohet edhe si një rizbërthim i shtjellës dhe mënyrave me të cilat ëndrra (e kundërta e së përditshmes, por jo krejt kumt i së përhershmes) kryqëzojnë pjesë të caktuara të kohës në qenien njerëzore, duke u rrekur ta ngrejnë atë qenie në lartësi, të cilat ajo i shmang, ose i largon për shkak të forcës së zakonit. Përndryshe, - dhe kjo është mëdyshja e ankthshme, - koha nuk e ka për gjë t’i kryqëzojë ëndrrat, t’i sheshojë, t’ua shkulë thelbin e ndritshëm sikur të ishte një dhëmballë dhe ta mbajë jetën ndrydhur në vathën e mediokritetit, aty ku s’ka lartësi, po ka mjaft siguri.
Shndërrimet e thella që pësoi Lindja gjatë dy dhjetëvjetshave të mbramë u pasqyruan dukshëm në qeniet që popullojnë këto treva. Koha mori tjetër kah, teksa drama e njëmendtë ndodhi me hapësirën, e cila u zgjerua tejmase, përtej ëndrrës për hapje e liri dhe vuri në sprovë vetë sistemin e shenjave. Shpërbërja e tij i detyroi qeniet e hapësirës (jug)lindore të sajonin një sistem të ri, ta pranonin e madje ta këqyrnin si të vetmin, ndonëse ky ishte i rremë, ngushëllues dhe vetëm sa për të pakësuar vuajtjet. Prej këtej edhe një vargan i koklavitur trandjesh shpirtërore, familjare, fisnore, apo edhe kombëtare. Shndërrimet u priten me ofshama gazmendi nga ata që janë më fort shkrushtarë, se sa shkrimtarë...
Trandjet u trajtuan me aq ethe të çuditshme, në emër të progresit global, saqë u la mënjanë fati vetjak i njeriut, dhembjet që forcojnë shpirtin, muret e shembur me kokë, kokat e shtypura me mure etj, pakashumë siç trumbetoi soc-realizmi.
Një grup i vogël autorësh, ku bën pjesë edhe Istref Haxhillari*, vijuan pa bujë ta mbajnë në ashtin e librave të tyre njeriun pa emër, anëtarin e anashkaluar të bashkësisë, por që është lindur për të pasur një fat sadopak të ndryshëm nga të tjerët. Po sa mundësi u fal të tillëve një shoqëri ku shenjat ende nuk kanë rënë në ujdi me hapësirën?
“Ëndrrat kryqëzojnë kohën” risjell një mit të hershëm të letrave, me degëzime të shumta në ato shqiptare. Dashuritë e mëdha, të rralla, cilësuar si të parrëfyeshme, shpesh me shikim të parë, në qytete të vogla, ku asnjëherë nuk mungon një oaz i mbrojtur, por jo edhe nga gojët e liga, nga kurreshtja e sëmurë e njerëzve që nuk dashurojnë më kaherë, që kanë drithëruar nën ndjenja të turbullta të prira nga librat, filmat, rrëfimet e të tjerëve, ose që nuk kanë dashuruar kurrë…
Dashuritë e mëdha si arratisje, shpëtime qoftë edhe kalimtare nga rutina, rigjetje e vetvetes në kushte krejt të mbrapshta, etj. E meqë letërsia e vërtetë i përfshin në vete të gjitha hapësirat e mundshme pa cënuar shenjësinë, përfundimi ështe se kur dashurisë së madhe i mjafton një folezë, ajo s’ka si të mungojë as në qytetet e mëdhenj.
Mirëpo sa e madhe, e papërsëritshme, është dashuria e Anidës dhe Eordeit (protagonistët plot dritëhije dhe me emra si password-e të rrëfimit)? Në mjaft pika ajo i ngjan si ndonjë motër e sertë jetës së qytezës bregdetare, pra: më fort synon, hepohet, etet, përpëlitet të dalë nga plogështia, shkel mbi rregulla e kanune, duke mbajtur në qendër të vëmendjes, në fund të fundit, një ëndërr krejt të natyrshme: jetesën bashkë, dy kurme-një shpirt, lindjen e fëmijëve, plakjen në paqe. Prandaj ëndrrat kryqëzojnë kohën (në kuptimin: çlirohen prej dhe falë saj) dhe kryqëzohen nga hapësira (mposhten tragjikisht nga rregullat e bashkësisë).
Qysh në fillim, kjo dashuri duket e ndëshkuar. Foleza ku merr frymë dashuria ka në vend të shtatores një varr nga ku ngrihet heraherës lugat një femër, ose pendesat e pathëna femërore; ka disa pisha të nëmura; ka një zhgan me sy e veshë e pengje e mllefe e zilira që enden vagëllimthi përreth e duket sikur duhet medoemos mbijetojnë duke rrënuar të dashuruarit, pa përmendur katër foshnja të dështuara nga Anida qysh pas njohjes me Eordein… Foshnja e pestë e detyron këtë të fundit të shkatërrojë pa faj, - ose me të vetmin faj që nuk është a nuk bëhet dot tjetërkush, - bashkëshorten, Helenën, që na jepet si mishërim i gruas ideale, (lexo: monotone përmes sigurisë se mbetet pó ajo), të lerë jetime me babën gjallë vajzën pesëvjeçe, Erën, (në njëfarë mënyre, metaforikisht, e braktis në mëshirë të erës), dhe të largohet gati mendjeçartur nga një modus vivendi drejt dashurisë me Anidën, e cila, duhet thënë, i ka të gjitha shanset të shndërrohet, me kalimin e kohës, në një Helenë tjetër. Eordei arratiset nga jeta që bënte për sy të botës, të themi, dhe ngujohet në jetën për gojët e botës. Ai mbetet sërish i dyzuar dhe gjithaq mizor e viktimë, fajtor dhe i pafajshëm, blatuar Shpirtit dhe rob i ëndrrave për një rini të pambaruar, jetëgjatësinë e së cilës e mëkon duke këmbyer femrat që (në fillim) i dashuron i tëri, me përkushtim. Përtej rreshtave të rrëfimit, vërehet e ngjizur vetë kredoja e autorit, shprehur qartë në shtyp:
“Jeta ime është fare e thjeshtë për cilindo, dhe tmerrësisht e komplikuar për mua. Krijimtaria ime është një krisje e shpirtit të hepuar nëpër mote. Në kuptim metaforik, njeriu i përngjet lisit, rrënjët e të cilit janë e shkuara, trungu - e sotmja dhe lastarët - e ardhmja. Ndër tre komponentët, rrënjët e padukshme, kohësia e kurrënjohur plotësisht, përjetohet tej përmasave reale zmadhuar e shformuar, pasqyrim konveks i tyre. Rrënjët e padukshme jetësojnë të sotmen dhe përimtojnë të ardhmen, mbushin me lëngun limfatik duknajën dhe fantazinë, vërtetësoren dhe imazhet prej të cilave më ka buisur shpirti qysh në rininë e hershme. Kujtesa e mbingarkuar prej gjithfarë fiksionesh nduk dhe kurdis mekanizmin e pakuptuar të nënvetëdijes, prej nga ndihem çuditërisht i ngacmuar dhe i shqetësuar”.
Rrëfimi është shkruar pastër, hijshëm, me një çiltërsi që del natyrshëm përtej kufijve frymëzënës të klisheve. “Ëndrrat kryqëzojnë kohën” e josh lexuesin me një fuqi të veçantë jo vetëm falë gjuhës së pasur, mjeshtërisë me të cilën mban baraspeshën mes kundërthënieve dhe pyetjeve pa përgjigje, por edhe ngaqë fanitet si copëzë e një rrëfimi më të gjatë, i cili mund të jetë krejt pjesa tjetër e jetës në një kontinent që i ngjan gjithnjë e më haptas një grumbulli ishujsh të vranët, të ndarë mesveti, të përgjumur ndaj së ardhmes, por plot vigjilencë vrastare ndaj së tashmes e së shkuarës. Ishuj, të cilët i mban bashkuar verbimi i shkallëzuar i shpirtrave, theshethemi, ashpërsia shurdhmemece e mendjeve dhe zemrave të ngushtuara. Mbyllja e rrëfimit përçon një ndjenjë asgjësimi e kotësie që fshin çdo dallim mes të jetuarit në dashuri dhe të vdekurit në mungesë të saj.

* Lindur në Pogradec, ku mbaroi arsimin e mesëm, shkrimtari i talentuar Istref Haxhillari u diplomua për Fizikë në Universitetin e Tiranës në vitin 1977 dhe më pas punoi si mësues dhe drejtor shkolle, inspektor, shef i arsimit të rrethit Pogradec, përgjegjës i burimeve njerëzore në Drejtorinë Arsimore... Aktualisht mësues në gjimnazin e Pogradecit.
Ka botuar tregime, ese dhe publiçistikë në shtypin letrar, një pjesë e të cilave u përmblodhën në prill 2007 në librin “Përthyerje“. Vëllimi me ese “ BUIS ” botuar në vitin 2008 është pjesa e dytë e “ Përthyerjes ”.
Po këtë vit boton romanin “ Pesha e kohës ” në Shtëpinë botuese TOENA dhe në vitin 2009 vëllimin me proza “ Bari i ujkut ” nga i njëjti botues.
Novela “Ëndrrat kryqëzojnë kohën ” në dy gjuhë, shqip dhe anglisht, është libri i pestë i tij.

Dr. Ardian Kyçyku






Ëndrrat kryqëzojnë kohën

1. - Prehja e shpirtit të ndërkryer
Eordei
Dalëngadalë errësira pushton qytetin, bregun e detit, pemët, krejt dukjen tokësore. Ze fill shtegtimi i ëndrrës së ditës nëpër natë, bie ora zvarranike e kapërcimit fshehtarak të rrugëve, ku nata e zezë i buzëqesh simotrës me sy të bardhë në ikje. Tisi i mbrëmjes mbllaçit dhe kapërdin me nxit copërat e fundit të ditës. Përtueshëm, me oshëtimë të ngadalshme, uji shushurin pa pushim, stërpik dhe lëpin me etje rërën e përvëluar nga rrezet e ditës. Largohet fuqiprerë, merr hov vjen sërish, nuk arrin gjer ku duhet, ndaj kthehet mbrapsht. Përngjet me fëmijën që kërkon të kapërcejë ledhin. Sa vjen te buza e tij ndërron mendje i pavendosur, pastaj përsëdyt provën e radhës. Kujtimet e tymta sillen pa pushuar si rrjedha mjegulle mbi syprinën e rrudhur të ujit. Mbështetur rrëzë pishës stërmadhe, fare pranë bregut, ngula sytë në hapësirën levarashe me iskra drite nëpër muzg nga do të vijë ajo.
Anida del nga shtëpia me hap të lehtë, kalon rrugën duke shikuar e përngritur me bisht të syrit nga të gjitha anët, pastaj nxitimthi vrapon e ngazëllyer drejt pishës sonë. Në të vërtetë tre pisha të pyllnajës përgjatë detit në formë trekëndëshi të gjelbëruar, gardhojnë një zonë të vogël disi fshehur nga rruga, vjedhur syve të botës.
Rrënjët e pishave përtypin lëngun e hirtë të dheut, kundrojnë gjethet që fërkohen e lëpihen paturp në horizontin e mugët të fundditës. Dëlirësia e pyllit na bën të ndihemi si në një shtëpi të vogël, apo dhomë me katër mure. Mbyllim derën dhe askush nuk futet në kthinën tonë, fshehtësirë e ëmbël ku jetojmë çdo çast ditë për ditë. Mbrëmja na bashkon të malluar, kurorëzon ëndrrën sfilitëse.
Shkëlqimin e takimeve nuk e zbeh zezona e vendit, ku s’afrohet askush nga hija frikuese e barit të ujkut dhe fantazma e Teodorës si kumtet e përjetshme të vdekjes nëpër humbellat e ferrit. Thellë kohës së thinjur, nusja e hijshme sapo ardhur në qytet u çmend nga piskama e barujkut. Jetoi në kërkim të fëmijës që kuisi atë natë fatale, derisa vdiq e shpërfytyruar. Që atëhere njerëzit druajnë të afrohen përqark vendit ku lulëzon bima ngjyrë bronzi. E virgjër, si askund tjetër pranë detit, natyra kërleshet hareshëm e papërdhosur, e mrekullueshme.
Shpirti i ndërkryer buis, më tundon të hap zemrën, t’i rrëfej pyllit sekretet.
Gjithë jeta ime vërtitet rreth saj, qendrës së rëndesës së universit tonë. Ndiej aromën që vrundullon nga flokët, kurmi, rrobat e Anidës dhe shikimi më vishet, brenga e vjetër avullon si të mos ketë qenë kurrë. Koha ndalet, ndihem përplot pa asnjë mungesë, nuk dua të mbarojë kurrë ai takim magjik i patëdytë. Më zihet fryma kur s’e kam pranë. Harroj shtëpinë, detyrimet familjare, punët e shumta, jetoj në tjetër botë, tjetër planet. A thua parajsa shfaqet e tillë?
“ E ç’është lumturia, përimtoja i turbullur e dalldisur pyetjen më të errët të botës? Jo të të duan; aty s’ka veçse diçka të largët, që nuk të përket ty, qëndron jashtë teje, ledhaton të tjetët. Lumturia është të duash me tërë forcën e shpirtit, të përpiqesh të kapësh copëza të vogla, t’i kapërdish dhe të përthithësh iluzionin e të qenit i lumtur ”
- S’më pa asnjeri, - tha e gëzuar foshnjërishte, pastaj, hepuar në majë të këmbëve, m’u hodh në qafë.
Ledhatare, dehur nga tallazitja e mallit, fërgëlloi si të kishte ftohtë, ndonëse mesi i verës dhe vapa ka shtrënguar me tepri. E brydhët, me gjinjtë ndërkryer, flokët e përndezur, u mbështoll rreth meje e turbulluar. Më ndërmend gazin e lastarëve të rrushit dredhuar përqark lisave hijerëndë të palëkundur nga erërat dhe stuhitë e turfulluara. Porsi fëmijë vetëm shikon me sytë e bukur si dy copëra qielli të atij gushti pa një pikë re. Qerpikët, hala pishash të reja nën dëborën e prillit, fshehin sytë si zogj shtegtarë trembur nga thëllimi.
Ka veshur bluzën vjollcë me brezare ngjyrë qielli në të bardhë. Më pëlqen tej mase. Vija e gjinjve, varëse e platintë në qafën e lëmyshkur, dallgëzon lehtas, përshfaq hirin fshehtarak mbi sfondin e manushaqtë. Lidhësja e spërdredhur valëzon përgjatë bluzës verore, me zor mban në zap harbimin e gjireve. Ndoshta ka hequr sutjenat ose ka veshur atë modelin, thurur me fije si rrjetat e peshkatarëve. Nuk ngutem t’i zbuloj, dua të zgjatë ca rekëtima tronditëse e shpirtit të munduar.
Ma di dobësinë, rri tulatur, gremisur në kurthin e krahëve. Shquaj rrahjet e zemrës, gurgullimën e lehtë të gjakut nëpër vena, përimtoj në errësirë çdo detaj të njohur aq mirë. Me gishtat e djersitur, të lagur prek relievet e honshme të kurmit aromë jargavani, teksa nata xhentile kthen kokën mënjanë, mbyll sytë, buzëqesh me shpoti. Hedh krahun e djathtë rreth qafës derisa ze butësisht gjirin, trillin më epshndjellës endur magjishëm trupit të femrës. Maja i rri përlart, krenare e egër, bri kaprolli në lartësi. Nëpër bluzën e hollë dora zhbiron gjithçka. Ajo qesh e drithëruar me dëshirën flakëruar tinës përmes syve ndjellës.
- Kam veshur ato me rrjetë, - tha e llastuar si mace.
Dora pavetëdije shtrëngoi fort thithkën e brishtë. Thirri nga dhimbja, pastaj pushoi një copëz herë me dorën mbi buzë, frikuar nga klithma që kumboi gjatë nëpër ërrësirë. Nuk dua fjalë kur e kam në krahë. Ato shkolisin çudinë e tymtë, gjendjen e pezullt mes imazhit e duknajës. Sido të thuhen, nuk kanë forcë të përcjellin dehjen qiellore të pakuptuar që na qarkon përplotësisht në ishullin tonë, mbytur prej gjelbërimit. Kemi një vit dashuri, siç thuhet, po thellë nënvetëdijes përjetoj mbresa se e kam adhuruar shumë herët, kur as e kishim parë njëri - tjetrin, as e dija se diku gjallonte krijesa që prisja prej një kohe të gjatë, ashtu si këtë çast magjepsës.
Në çdo bashkim, zhbiroj hollësi të reja të trupit, sjelljes, imtësi vezulluese, që s’ kanë të shteruar në qindra takime. Gjithnjë na duket se kemi vetëm herë të parë, kurrë të dytë apo të tretë. Pika e ngopjes nuk kulmon asnjëherë, vazhdimisht mbetet diçka bosh si në një tavolinë ku gatesa nuk mjafton për të gjithë.
Teksa e kam mbështjellë butësisht, të brishtë si një foshnjë, kokën ia mbaj në gjoks. Druaj mos shpërbëhet. Me të njëjtin kujdes prekin artistët e cirkut kupat nazike të qelqit për të ruajtur baraspeshën disa metra mbi sipërfaqen e tokës.
Imcake e thyeshme lehtësisht, tepër e butë është kthyer në pjesë të qenies sime si duart, gjoksi, sytë apo gusha. Pa të do të isha i gjymtë, njëlloj sikur të mungonte njëri krah ose këmbët. Gjymtimin e përfytyruar e ndjej thellësisht, torturues, shpesh të trupëzuar.
Diku, në përgjumje qëndroja kruspull, hipur në karrocë invalidësh. Nuk e shtyja dot, njerëzit më shikonin të trishtuar me dhimbje. I pëshpërisnin njëri - tjetrit të pikëlluar.
- I shkreti, qenka i ri, i pashëm!
Ajo m’i lexon mendimet çuditërisht, pa gabuar asnjëherë. A thua ndjenja si shqisë e veçantë, përthith krejt palcën e nënvetëdijes sime që nuk mund ta zhbirojë shikimi apo nuhatja?
- Nuk ke fjetur mirë, ke parë ëndërr të ligë.
- Nga e di ti, fallxhore je?
- Fallxhore jam, nuk më fsheh dot asgjë, t’i përpij të gjitha.
Habitem. Nuk e di pse më kujton fatthënat e legjendave që lexojnë fallin në pëllëmbën stërmadhe të qiellit mbushur me aromë dehëse lulesh dhe fluturime të përrallshme zogjsh. Tregova ëndrrën siç e pashë i trembur mos e perceptonte me shqisën e pazakontë errëtiake.
Zuri të mendohej. Pas një copë here u shkëput e pezmatuar. Me vështrim të avullt tejçuar nëpër errësirë, e ndërkryer u kërcënua.
- Të vras me këto duar, po më braktise.
- Aq e zonja të duket vetja? Ti nuk shtyp dot një mizë.
- Mizën nuk e shtyp, po ty të vras me siguri.
Guximi i saj më frikonte, ndieja se vërtet mund ta bënte. Shestoja mënyrën si do ta kryente më lehtë. Ja, ulet merr një gur nga të bregut. Kur të mos e kem mendjen me tërë forcën ma dërrmon kafkën. Shtrirë përtokë më godet disa herë gjersa jap frymën e fundit. Si të gjenin kufomën e shprishur nga nata, njerëzia do të pandehnin se kushedi me cilin isha grindur. Ai, më i fuqishëm, ma kishte bërë atë hata. Askush nuk do të pikaste autorin. Anidën e shfajësonte cilido. Ajo nuk vriste dot asnjë gjallesë të vogël pa rëndësi, kurse një burrë s’do të mundej kurrësesi.
Vdekja e shëmtuar me kokallat e nxira tund perçen e zezë, trazon egërsisht indet e ëndrrës së trëndafiltë. Fytyra e irnosur nga imazhi i vdekjes, që e këndon habitshëm me lehtësi, e trishton. Qesh ngadalë si magjistare, afrohet më puth rrëzë veshit, pastaj çuçurit.
- Vetëm unë të vras, se të dua shumë. Ata që dashurojnë me të vërtetë nuk përfillin pasojat. Kush humbet këtë dhuratë hyjnore, ka djegur gjithçka, s’ka asnjë shtysë të jetojë, ndaj lehtësisht bën krim, vrasje apo vetëvrasje.
- Kush ta ka thënë, e ke lexuar gjëkundi?
- Ma tha zemra ime, më e zonja nga ata shkrimtarët e tu.
Në këtë pikë grindemi shpesh. Më habit indiferenca e një shpirti aq të ndjeshëm si ai i Anidës ndaj artit, të bukurës. Lexon fare pak, s’ka durim, tip i paqëndrueshëm nuk e çon asnjëherë deri në fund. Mban mend vetëm copëra faqesh, kapituj gjysmakë, kurrë përmbajtjen e një libri të tërë. Pikturat i shikon kalimthi, nuk hyn në syrin e krijuesit, s’e kap idenë apo nënthënien e tij, nuk duron të rrijë gjatë para tyre. Kompesim përkundër kësaj mungese të thatë, ka mprehtësinë e pazakontë, aftësitë përthithëse të intuitës që nuk e kam hasur askund.
- Forca e mungesës, - ndërmend parimin e lashtë, - si puna e plotësimit të shqisave ose gjymtyrëve. Danishi me një dorë, të majtën e ka shumë të fortë, asnjë nuk mund t’ia thyejë. Kur godet dëmi është më i madh se i çdo grushti tjetër.
Përse vallë ndodh kështu? Të jetë pjesë e baraspeshës së gjithësisë? Në lashtësi dijetarët gjykonin se natyra ka frikë nga boshllëku. Me këtë rregullsi shpjegonin enigmat e botës. Frika prej zbrazëtisë u kthye në ligj nga i cili njerëzimi përfitoi shumë. Pompat thithëse u ndërtuan saktësisht në bazë të këtij parimi.
E njëjta dukuri inerte ndodh me njerëzit. Nëse natyra merr njërin sy, forcon shikimin e tjetrit, për të mbushur boshllëkun e krijuar. Anidës i ka hequr shijen e leximit, magjinë e librave, bukurinë e paarritshme të përshkrimeve të natyrës, tronditjen e pashoqe të pikturave, prandaj ka atë perceptim të tejskajshëm, mizor. Shpirti i pazakontë femëror jo vetëm plotëson, po më shumë se kaq, tejkalon zbrazëtinë e artit. Shqisa fluide, parandjenja e fshehtë ngjason me shikimin e shqiponjës, që shquan prej lartësive të mëdha imtësira të holla mbi sipërfaqen e tokës.
Aftësia depërtuese arrin kufijtë e magjisë, të pamundurës e të pabesueshmes. Ndjeshmëri jo vetëm e intuitës, po fizikisht e shqisave.
Para tre muajve takova Bjordën, me të cilën kisha patur kontakte kohë më parë. E vërteta pikërisht lidhje, asgjë më tepër. Bjorda kaloi rrëshqitas përmbi qënien time, tangente që prek sferën pa ushtruar kurrfarë trysnie, nuk ndreqi e nuk ndryshoi asgjë. Në mbrëmje, si përherë Anida m’u hodh në qafë e malluar, po përnjëherë u tërhoq e sigurt, tronditur nga nuhatja e aromës së panjohur të trupit tim. Fytyrë e shformuar nga shfaqja e së keqes si ujkonjë që përndjen të panjohurën e trishtë nga largësi të mëdha, m’u hakërrua.
- Me kë je takuar, më thuaj shpejt?!
Mbeta i nemitur, nuk e mblidhja dot veten. Mendova se më pa rastësisht ose i tha ndokush.
- Nuk më gënjen dot, mos u mundo të fshihesh, - vazhdoi të lexonte mëdyshjen time si libër të hapur mizor, të pakundërshtueshëm.
- Unë takoj shumë njerëz, natyra e punës, ti e di.
- Leri këto, je takuar me një femër ndryshe, nuk është jot shoqe.
- Hej dreq! - u tranda i habitur, - po kjo kështu?
Isha zverdhur. Ndoshta njëlloj ndihen keqbërësit në hetuesi kur u bëjnë pyetje që i venë me shpatulla pas muri. Xhindosur, siç nuk mund të përfytyrohet, zverdhur nga tendosja e mundimshme kërcëllinte dhëmbët përvujtërisht.
- Trego të vërtetën ose nuk më sheh kurrë! - gatitej të ikte.
- Anida, vërtet kam takuar një grua rastësisht. Nuk ka qenë dashuri, të betohem. Prej shumë kohe para se të njiheshim bashkë shkova disa herë me të, asgjë më shumë. Sot vetëm sa e përshëndeta për mirësjellje, duhet të më besosh.
Kurrë nuk kisha parë, as mund të përfytyroja atë gjendje tmerri tejet të egërsuar. U lëshua e marrosur si ortek i së ligës, shkumëzonte me zgërdhimë lemeritëse në kufijtë e çmendisë. Me fuqi të shumëfishuar më goditi ku mundi me duar e këmbë, më gërvishti, kafshoi dorën derisa e gjakosi, po nuk qetësohej. E mbërtheva nga krahët dhe s’mund të lëvizte, qante, bërtiste, dridhej e tëra. Zemërimi i marrosur hungërinte si kuçedër e shformuar. Kapërcente përmbi trungjet e pishave, gërvishtte mollëzat e faqeve pa faj, përflakte shkëndijëza vezulluese nëpër muzg. Frymëmarrja e çrregullt stërpikte ajrin e lagësht të mbrëmjes.
Iu luta, kërkova ndjesë, u betova për ç’kisha më të shtrenjtë, derisa u qetësua disi. Vazhdonte të psherëtinte, fytyra iu shtrembërua, lotët nuk pushuan për shumë kohë. Në mendjen time u stampua si fotografi ajo pamje lebetie. Kur tha të vras e besova plotësisht, madje u frikësova si të kisha përpara kriminel të regjur, jo një çupëlinë.
- Zot na ruaj, - mërmërita i trazuar, - çfarë nuk ndodh!
Ideja e vrasjes si shpagë e mëkatit më kishte shkuar shpesh nëpër mend, aq sa e përjetoja fizikisht hera - herës, po shumë ndryshe nga sa kujtonte ajo. Vëllezërit e saj mund të zinin pritë diku me plot të drejtë. Unë shkoja me motrën e tyre, e merrja në qafë, e lashë pa martuar. Ata nuk mund ta duronin turpin. Sigurisht unë do të thosha se nuk ishte e vërtetë, qenë vetëm fjalë të përhapura andej - këtej prej atyre që donin t’u bënin keq të tjerëve. Njerëzit janë të këqinj, shpifja përhapet si vaji në lakra. Me Anidën më lidhte vetëm një miqësi e pastër pa asnjë paragjykim. I martuar më fëmijë s’mund të hyja në aventura të tilla.
Nuk do të besonin, do të kapeshin me mua dhe grindja mund të çonte deri në vrasje. Kështu mund të ndodhte, jo të më vriste Anida me ato duar të vogla.
Sado e dhimbshme të pranohet, dashuria jonë është e pamoralshme, e turpshme, sakrilegj i dënuar prej të gjithëve. Bashkëshort me grua të nurshme e të gjendur si rrallë tjetër, bridhja tinës me vajzën e botës. Zoti na kish falur Erën, një fëmijë të mrekullueshme, me sy e leshra si të gruas sime që e donim të dy përmbi çdo gjë tjetër.
Helena e mirë, plot virtyte e përfillur kudo, më respekton, më do, natyrisht sipas mënyrës së vet. Plotëson e përkushtuar pa asnjë mungesë të gjitha nevojat dhe kërkesat e mia. Kur i përmend emrin, kujtoj sjelljen e përsosur, shprehjen prej shenjtoreje, ndihem keq, morrnica faji më mbulojnë trupin. Jam përpjekur t’i mbush mendjen vetes se nuk më mungonte asgjë. Nga çdo anë ta përsjellësh jeta ime i ngjante vetë përsosmërisë, s’kish si bëhet më mirë. Po koha kalonte me shpejtësi dhe nuk pranonte të hynte në hullinë e sjelljes së pëlqyer prej të tjerëve, sikundër do të dëshiroja.
Përkundër të gjitha sofizmave përsiatëse, ndihesha përherë fatkeq.
Deri një vit më parë, tridhjetetetë vjeç më dukej se po plakesha me shpejtësi të pazakontë. Jeta kishte marrë tatëpjetën, rrëshqiste e frikuar drejt fundit. Një boshllëk të trishtë në brendësi nuk e mbushte asgjë. Ditët pa ngjyrë ndiqnin me nxitim njëra - tjetrën, teksa përsëritja në mënyrë të përpiktë të njëjtat veprime uniforme si para dy, tre apo dhjetë vitesh, në një rit të zvargur pafundësisht monoton. Zgjohesha nga gjumi prej gjithfarë ëndrrash të liga. Syhapur përimtoja hidhësirën e gjatë, të padurueshme dhe vetja më pështirosej. Javë të tëra nuk më qeshte buza, ndihesha bosh pa asnjë ide, motiv apo shpresë sado të vagëlluar. Me sytë ngulur diku në zbrazëti, i përhumbur, nuk e zhbiroja asnjëherë deri në fund gjëndjen e pakuptimtë, të terrtë, kritike. Brenga më gërryente, më paralizonte në një ndeshje djallëzore, të pabarabartë me shpirtin e plasaritur.
“ O Zot, mendoja, pse jam kaq i çuditshëm, në konflikt me njerëzit, me gjithë botën? Ç’fat i lig më ka flakur në cep të jetës, buzë greminës së mynxyrshme? Pse nuk shoh asnjë të ngjashëm, të ligështuar e plagosur kaq rëndë? ”
Kisha ngjitur me shpejtësi shkallët falë aftësisë, punës këmbëngulëse, përkushtimit ngulmues. Të tjerët më patën zili. Karrierë brilante e lakmuar, po veç gëzimit të ftohtë pa shije, asgjë më tepër nuk shquaja në horizontin e mbyllur të njëtrajtshëm derisa u shfaq Anida. Nëpër takime pune, tubime shkencore, ligjërata elegante e mençur i mahniste dëgjuesit. Të gjithë më nderonin. Kur ulesha për të punuar harroja brengën e pakuptuar, bota më dukej ndryshe, shijoja pakëz lumturi. Sa largohesha, merrja rrugën e shtëpisë sërish më mbulonte trishtimi, jeta pa shije, pa asnjë vlerë, e kotë. Në pamje të drejtpërdrejtë nuk gjeja arsye për gjendjen mjerane të vajtueshme.
Tani kanë ndryshuar rrjedhat e ditëve të mia. Jeta ka marrë kuptim, po trazimi i shpirtit të munduar nuk u fashit. Vetëm ka ndryshuar pamje, shfaqet më i larmishëm. Përveç ndalimit të dashurisë së zjarrtë, amoralitetit të saj, gojëve të botës, brengës së vazhduar të ndërgjegjes, gjithçka është tjetërlloj. Kur ndahem me Anidën, shkoj në shtëpi përkëdhel Erën, që nuk arrin të çmallet se harxhoj shumë pak kohë me të, pastaj Helenën e dhembshur gjithnjë të merakosur, ndihem tmerrësisht keq, përbindësh i dyzuar. Kam sjellë në jetë një fëmijë inteligjente, të bukur si dritë, por ideja e babait amoral me dy fytyra më mundon sërish tmerrësisht.
Jam i ndarë përgjysëm, sikundër qeniet mitologjike gysmë njeri e gjysmë gjarpër, apo sirenat me trup njeriu dhe këmbë bishtpeshku.
Mostra të tilla të pazakonta gjithnjë destinohen të vuajnë shformimin. Përbuzen nga të gjithë, u largohen qenieve normale, jetojnë larg dukjes së zakontë. Tentojnë të fshehin gjymtimin e llahtarshëm, përjetojnë dyzimin, më i trishtë nga çdo shëmtim tjetër. Si vazhdim i pambaruar i përkeqjes buçitëse të përhershme, nata ime kthehet dendur, njëlloj si më parë, në ferr, ku e mira dhe e liga shfaqen në trajta apokaliptike, më torturojnë derisa qaj në gjumë. Zgjohem i lebetitur me barrën e plumbtë të palarguar asnjë çast. Ligështia e fshehtësirës sfilitëse arrin kufijtë e marrëzisë.
Në ndërgjegjen e turbulluar vegojnë dy burra krejt të ndryshëm në luftë të pareshtur mes tyre. Burri i martuar me peshën e familjes, barrën e rëndë të një pune të nderuar, tjetri i dashuruar, që pas shumë dyzimesh, përpëlitjesh ka gjetur prehjen e shpirtit të ndërkryer. Në mënyrë të vazhduar këmbejnë ritmikisht vendet. Kur vjen njëri, tjetri largohet i trishtuar kundër dëshirës. Mezi pret të rimarrë sërish të drejtat e humbura. Inatçorë të pandreqshëm, asnjëherë nuk bashkohen, ndërveprojnë në distancë, tërbimi i tyre s’ka kufi. Për mua njëlloj janë të dashur, ndonëse të kundërt në të gjitha pamjet e përshfaqura.

2 - Kurthi i mëkatit jetim
Anida
Dita humbet ngjyrë larg tij, tejzgjatet pafund. Koha ngec në grackën e kujtesës, rrjedh ngadalë sikur nuk do të mbarojë kurrë. Bëj pa vetëdije e përngritur gjithfarë punësh, mbushur me sprovat e jetës së fshehtë. Duart lëvizin me ritmin e zakontë, po unë marr frymë në tjetër vend e tjetër çast. Kujtimet e avullta zbehen me shpejtësi, ndaj zvarritem fillikat në kërkim të imazhit të tij. Brenda vetes mbart zbrazëtinë e zbërdhylur, të paduruar, pulsin që rreh i nemitur në shkretinë e përgjumur. Ndoshta mungesa është shkaku i dhunshëm i pranisë së tij.
Thonë se dashurinë e meriton vetëm ai që lufton çdo ditë për të.
- Ne e kemi dhuratë nga lart, - arsyeton Eordei me pamje dijetari. - Në njëmijë njerëz Zoti zgjedh njërin, e stërpik me pluhurin e magjisë së pakuptuar, e ngre mbi të tjerët.
Besoj jo vetëm se e thotë ai, po ndiej thellësisht të vërtetën e lakuriqtë. Hiri dhe misteri, si cipë opake e patejdukshme, kanë zaptuar tërësisht qenien tonë. Pakuptuar, në mënyrë të tërthortë e të errët, kemi krijuar një botë paralele të përralltë, plot ngjyra dhe tinguj, të ndryshme nga ajo reale. Në universin tonë enigmatikveprojnë të tjera rregulla e ligje, një mënyrë sjelljeje e padenjë për cilindo jashtë saj.
Atij i dukem e brishtë, ndizet nga dëshira të më mbrojë prej të panjohurës së frikshme të botës reale, mbushur me egërsi, tulatur në rrethinat e gravitetit tonë. Dëshiron të rrijë vetëm me mua si kështjellar i pagjumtë. Robëruar e dalldisur çmon pa masë shpirtin e ndezur, përkushtimin e tejskajtë dhe paturpësisht pjesët e jashtëme inferiore të trupit tim. Shpesh më bën të skuqem. Sigurisht feminiteti duhet të jetë magji robëruese e papërballueshme.
E adhuroj, mburrem me mençurinë e tij. Studion aq shumë sa turbullohem, ndihem e dobët, e brishtë pa fuqi. Si nuk jam e zonja për të çuar gjer në fund punët inteligjente, që i ka aq për zemër? Më solli një pikturë, imitim i Bryhnerit, fëmija duke qarë. Në syrin e djathtë loti ka rrëshqitur deri në mjekër. Cekte i tronditur imtësira të pikturës, hamendësonte shtysën e ngashërimit, formën e lotit. Gati sa nuk ia kriste të qarit. Me durim guri bënte çapitje sizifiane në përpjekje për të rrokur të parrokshmen, zikzaket, hijezimet, mbivendosjet e pamjeve.
Shikoja e përqëndruar, po nuk u preka, as më la ndonjë mbresë. Fëmijët grinden e qajnë për teka, kur nuk u plotësohet ndonjë dëshirë apo thjesht për të tërhequr vëmendjen. Më vinte për të qeshur tek e shikoja përlotur nga një pikturë, sikur të qe krijesë e gjallë me brengë tejet sfilitëse. E mbajta veten, mora pamje të pikëlluar, u shtira e tronditur, po nuk më eci.
- Si nuk e kupton ngashërimin e pazakontë të fëmijës? Eshtë dora e Bryhnerit, pikturat e tij orgjinale shiten miliona dollarë, - më tha i lënduar.
Filloi sherrnaja si gjithnjë. Ligështohet me mungesën time, po ç’faj kam nëse s’më jepet për gjëra të tilla? Nuk mund të përqëndrohem, mendja harbohet e arratisur s’di se ku. Dendur më ze gjumi. Soset e bëhet fir durimi për të humbur kohën e çmuar me përrallat e kallaisura të shkrimtarëve. Dikur mezi lexoja dispensat e detyruara të universitetit.
Të jem e çiltër, më pëlqejnë librat me dashuri, ku personazhet zhvishen, prekin njeri - tjetrin, puthen. Këta janë të rrallë dhe Eordei nuk i pëlqen.
- Letërsia është art, muzë e qiellit që prek pejzat më të holla të shpirtit njerëzor, jo përjetim epshi, - më thotë shpesh.
Në këtë pikë lodhem shumë, nuk e marr vesh sadoqë përpiqem me tërë forcat. Dëshiroj shumë të jetësoj mbresat e holla, po asgjë nuk ngelet në kujtesën e mbushur plot. A mund të drithërohem nga fletët e librit apo pëlhura e peizazhit, siç ndodh vetëm po të përmend emrin e Deit?...
Ende e vogël, sapo fillova të drejtohem disi në jetë, nëna më fliste shpesh për sjelljen, veçan marrëdhëniet me meshkujt. Vajza duhet të jetë e kujdesshme. Djemtë e ngacmojnë, e joshin, ia pinë lëngun, pastaj e hedhin tutje si limon të shtrydhur. Duhet të bëhesha vajzë e sjellë e ndershme, të shikoja punën time. Kur të vinte koha e rasti do të lidhja jetën me një burrë të mirë.
Sadoqë u mundova, nuk më eci fare.
Isha e frikësuar kur natyra vajzërore m’u shfaq për herë të parë, po shumë shpejt u mësova. Prisja me gëzim ciklin që më bënte të ndihesha thellësisht femër. Nuk më pëlqente e zakonta e squllur, doja të isha ndryshe nga të tjerat, e veçantë, interesante. Modën e kisha pjesë të magjisë. E dija se femra humbet, sa herë heq nga një rrobë, po kuptoja qartaz se dëshira shtohet sapo zbulohet një pjesë e fshehtësirës. Nuhatja se djemtë të pëlqejnë më shumë kur je pak e çrregullt.
Ëmbëlsia e mëkatit grishte papushuar, më shtynte në ngasje të marrosura. Pranvera e rinisë së hershme zgjaste duart e hazdisura në trupin tim të njomë. Kudo zinte pritë mëkati i ëmbël, më ledhatonte çdo çast në një provokim të paduruar, të mundimshëm, të parezistueshëm. Në përgjumje dridhesha nga ëndrrë të çmendura, ndijesi të trëndafilta si vetë mosha e hershme e rinisë. Më vinte t’i bërtisja me sa kisha në kokë, s’di se kujt.
“ Jam krejt e pastër, eja më ndot ”.
Virgjërinë e humba vitin e tretë të shkollës së mesme me mësuesin e letërsisë, i martuar pa fëmijë. Si mallkim nuk m’u ndanë burrat me kurorë edhe më pas. Profesori i pashëm sqimatar, shumë i aftë, aq sa të gjitha ramë në dashuri. Kur shpjegonte vinte shpirtin në ato që përimtonte, shndërrohej në personazhin letrar, aktronte me elegancë, na linte gojë hapur. Fraza e tij, ngarkuar me magjinë e rrëfimtarit, zëri i ngrohtë pak i ngjirur me uljengritjet e befta hynin nëpër dejet, elektrizonte pjesë të panjohura të adoleshentëve.
Në një roman nga letërsia ruse komentoi thuajse tërë orën dashurinë e pazakontë të këndelltë midis dy të rinjve. Ndër krijimet e rralla që ngacmonin pejzat më të imta të natyrës femërore. Përshkroi me vërtetësi copëza tërheqëse, iskra hirplote aq epshndjellëse, sa u përkeqa. Takimet e fshehta, puthjet muzgjeve nëpër korije, shtrëngimet me njëri - tjetrin, buçitjet e gjakut të përndezur, gati i ndieja aty pranë. Bota e madhe e panjohur hapej si me çudi dhe shfaqte hapësira të përrallshme, flakëruese. Qielli ngjishej pas tokës, nata e vakët veshur me të zeza, modelonte mornica nën lëkurën e trëndafiltë. Shpirti i ndrydhur hapte i etur, pa turp, dyert e puthitura të horizontit ku flladiteshin ëndrrat e ndrydhura, ledhatimet prej kurore pishash dallgëzuar nga era. Mbeta gojëhapur, teptisa e harkuar përmbi bankë.
Në fund profesori bëri shenjë ta ndiqja.
- Anida, më bëri përshtypje ngashërimi yt. Të pëlqeu?
- Shumë, - u përgjigja, - ku mund ta gjej?
- Eja në shtëpinë time sot pas dite, - ma ktheu mospërfillës dhe u largua.
U gëzova. Mësuesi i adhuruar i letërsisë më përfillte veçan të tjerave. Brenda pjesës së fshehtë të qenies sime shkoja larg. Ndoshta do të më puthte, përkëdhelte, apo përtej tyre. Pandehmat ëmbëlcake ma shtonin turbullimin, aq sa drojën dhe frikën nga e panjohura.
Deri atëhere më kishin puthur dy djem.
Marseli, teksa bisedonim në klasë, m’u afrua pa thënë asgjë m’i ngjiti buzët rrëzë qafës. E pashë me habi, e shtyva egër me potere. E nxehur, e vrertë iu hakërreva.
- Ç’më pandeh mua? Kujt i lëshohesh si i marrosur?
U tremb për vdekje, mbeti i ngrirë, s’guxoi të nxirrte asnjë fjalë. Doli i handakosur e zhgënjyer. Nuk ndieva asgjë nga ajo prekje idiote, ma prishi tërë lezetin e asaj që pata ëndërruar. Ndryshe e kisha përfytyruar puthjen e parë. Shumë shpejt e harrova. Marseli rrinte i frikuar ditë të tëra, shikonte me shprehje lutëse prej fajtori. Nuk i shkonte nëpër mend ta përsëriste.
Ne femrat jemi ndryshe nga sa pandehin meshkujt, që hamendësojnë lloj - lloj përjetime të lehta. Kujtojnë se jemi gati të bëjmë çfarë duan, mjafton të na puthin, të futin duart apo të shtrëngojnë pas trupit. Këta s’i duroj dot, nuk më kanë bërë asnjëherë përshtypje. Tipa të tillë të lehtë notojnë nëpër hapësira boshe s’e kuptojnë kurrë një zemër femre, as mund të dashurojnë ndonjëherë me të vërtetë.
Ndryshonte Nesti i ndrojtur e i ngathët. Nuk m’i ndante sytë në klasë, pushimet midis orëve apo rrugë. Më drejtohej i turpëruar, skuqur gjer në rrëzë të flokëve, dridhej i tëri. Fjalët pa lidhje, të pakuptimta, shpërndarë kuturu, dalëngadalë fituan çuditërisht një tingull të bronzët si ngjyrim bozhuresh. Rrëshqitas e kisha pikasur shpesh poshtë ballkonit të shtëpisë. Bariste lehtë, hidhte vjedhurazi shikime nga dritaret. Nuk donte shumë mend, digjej nga fërgëllime errësisht të dukshme. Një dritë e fshehtë ndizte sytë e tij në çdo vështrim. Më vinte mirë ndonëse nuk përjetoja asgjë, qeshja kur më fliste e skuqej i tëri. Çfarë do të bënte nëse ishim vetëm? Turbull, plot kureshtje, e kërkoja të panjohurën tunduese me gjithë qenien time femërore, po druaja mos na pikasnin, ndaj e zgjasja çastin për t’i dhënë mundësi të shfaqej.
Atë buzëmbrëmje dola nga shtëpia me shpirtin e zbrazur, e trishtuar pa ndonjë shkak të dukshëm. Monotonia e pikëlluar, triumf rrënqethës i asgjësë, gërryente gjithçka. Një dritë e kotur verdhacuke platitej mbi shtëpitë, qielli dukej sikur rrëshqiste tejposhtë. Pema qiellore e yjeve ishte varur, rënduar nga fruta të lagështa natësorë. Era e braktisur në vetminë e tymtë më përkëdheli me dhembshuri si mike të hershme. U ndjeva më mirë.
Pasi u end për ca kohë në hapësirën levarashe të muzgut ngjyrë hiri, vështrimi gjuajti hijen e mbështetur rrëzë murit të avllisë. Më pikasi, u drodh i tëri zënë në çarkun e fajit.
- Nesti ç’kërkon këtu?
Sidoqë u mundova nuk fola e pezmatur, po me një lloj keqardhje. Ai ndjeu turbull dobësinë, largoi me zor të madh ngurrimin, më shikoi drejt i mallëngjyer.
- Kam ardhur për ty, nuk duroja gjer nesër, - mërmëriti i skuqur.
Frynte erë e lehtë vjeshte e ngatërruar që përkëdhelte ëmbël leshrat kaçurrela të shpupurisur. Qe nga ato mbrëmje që ta bëjnë shpirtin ujem, të ngrejnë lart e të gremisin tejposhtë s’dihet se ku. Ishim aq afër. Ndieva aromën dehëse, të papërballueshme mashkulli të dorëzuar. Pozita e padrones së githëpushtetshme cingëriste nervat, më guduliste hundët. E përndezur në gjendje të amullt, elektrizuese nuk fola. Qëndruam të dy kokulur, të pagojë. Rrugica bosh, s’pipëtinte njeri. Isha vetëm me një djalë, ndërsa përtej në botën e zbrazët të mugët sundonte heshtja gri thellësisht e gjumtë. Pas një çasti i thashë e pasigurt, me zë të zvargur.
- Jemi shumë të rinj.
Ai nuk lëvizi, mori kurajë nga tingëllima e mekur e zërit të ngjirur. Zgjati mëdyshas dorën që i dridhej, e rrëshqiti mbi leshrat e frizuara. Pikasi pritjen drithëruese, më tërhoqi me vrull, preku i këndellur buzët e mia. Edhe unë e putha. Ngasja e fshehtë si gjendje e magnetizuar prej kalimit të rrymës elektrike më përshkoi të gjithën.
Për së largu shiriti i rrugëve të ndriçuara nga shkarkesat e llambave me gaz inert bridhte si flakë. Në katrahurën e çastit magjik u derdh një dritë e argjendtë hyjnore, mendimet u mpiksën, sjellja e kahershme dhe këshillat e nënës u thërmuan. Nuk doja të largohesha prej tymnajës ëmbëlcake. Dëshirat qenë të infinitshme, tërë qenia ime kërkonte etshëm të panjohurën. Buzët më ishin tharë, mezi e mbaja veten, po dëgjova hapa në rrugë. E shtyva e trembur, hyra brenda me nxit.
Ata natë s’më zuri gjumi. Përsillja e çoroditur Nestin, nuk u jepja rrugë ngatërrive të trupit dhe shpirtit. Përgjumur ndieja puthjen e çmendur, fërgëlloja e përvëluar në shtrat, gjersa zgjohesha mbuluar me djersë.
- Puthja e parë, - zieja me vete, - ëmbëlsi e çmendur, magjia e magjive. Përse ndalohet dashuria, kursehen puthjet, mallkohet jeta?
Sigurisht nuk gjeja përgjigje, po revolta nuk digjej kurrë, përzhitej e nanuritur, pa pushuar asnjëherë.
Në ditët që rrodhën, kujtoja porositë e mamasë, motrave dhe u përpoqa shumë t’i largohesha. Shikimet e tij më thernin në thelb të shpirtit, po nuk e bëja veten. Ai s’guxonte të afrohej. Nuk i lashë asnjëherë shteg, ndonse më vinte keq sa s’thuhet për të dhe veten time.
Atëhere u shfaq imponues, me tërë gravitetin shtypës profesori i letërsisë. Tërhoqi me dhunë pa shteg shpëtimi tërë qenien time. E gjitha ëndja femërore, kureshtja dhe dëshirat u përqëndrua te ky burrë i pjekur. Harrova krejtësisht Nestin, djegur në heshtje.
E turbulluar trokita në derën e apartamentit të tij me pakon e llokumeve në duar. Prisja ta hapte Xhulia, gruaja elegante, tepër e përfolur në kryeqytet ose ndonjë nga të shtëpisë. Përkundër pandehmave të mia në hapësirën rozë u përshfaq profesori i qeshur, elegant, mbresëlënës si gjithnjë.
- Mirëse erdhe Anida, kënaqësi e veçantë të vijë në shtëpi një mysafire kaq e këndshme.
Shprehej lirisht me fjalë të zgjedhura. Më dukej sikur isha takuar me njeriun më të ditur që mund të përfytyrohet. Ideja e burrit fisnik të respektuar, që më kushtohej vetëm mua, përkëdhelte sedrën, u jepte revan ëndrrave laramane përtej realitetit të vrazhdë. Skuqur e tëra, e papërqendruar u përgjigja si munda.
- Mirë se u gjeta, llokumet janë për nënën tuaj. - Me duar të dridhura i vendosa në tavolinën drejtkëndëshe me këmbë të harkuara.
- Oh, ç’sjellje e hirshme, - ma ktheu, pastaj vazhdoi të fliste me gjeste, sikur donte të maskonte grackën djallëzore, që po e përndieja instiktivisht gjithnjë e më shumë.
- Nëna do të gëzohej. Fatkeqësisht nuk ndodhet në shtëpi, kanë shkuar me Xhulian për vizitë. Siç e sheh jam vetëm, beqar i plakur e zvetënuar.
Me vështirësi arrita të hyj në kurthin e fjalëve të tij, nuk e kuptova tamam nënthënien. Zemra m’u ndrydh, rrija si mbi gjemba. Në përfytyrimin tim foshnjarak, profesori mbeti si një zhguall i vjetëruar breshke, prej të cilit doli ky burrë i zakontë, i eksituar. Në dhomë vetëm unë dhe ai, mashkull gati dy herë më i madh, me përvojë, i sigurt. Nuk qe Nesti i padjallëzuar që e vërtisja si doja vetë. Diku në brendësi përjetoja ankth të pakuptuar. Sikur të më puthë, apo...?
Më mbuluan djersë. Gjendja tjetërlloj e pa provuar asnjëherë, rrethanat misterioze të këtij takimi intim më cingërisnin nervat. E kuptoi shqetësimin, për më tepër nuhati shkakun e hutimit tim. U afrua ngadalë, vuri dorën mbi leshrat e llakosura dhe foli ëmbël zëdridhur. I njëjti zë i ngrohtë disi i ngjirur si përherë, tashmë ngjyer me kërrmëzin e misterit.
- Ke frikë, më thuaj të drejtën?
- Jo, nuk kam, përse duhet të frikësohem, erdha për librin - fola e përçartur.
U mundova të largohem e penduar, ngadalë me dy mendje. Atë çast të shkurtër si shkrepëtimë rrufeje nuk kam mundur ta sjell në kujtesë asnjëherë. Gjithnjë më duket si ëndërr dredharake, ku nuk kishte fajtorë të vërtetë. Të dy njëlloj kërkonim të panjohurën e ëmbël, magjinë e mishit si një mëkat mallkues të pashmangshëm, të dhunshëm në atmosferën intime të shtëpisë.
Duart kanë pushtet hyjnor, shërojnë sëmundjet e trupit, lehtësojnë brengat e shpirtit. E ndjeu pështjellimin tim, nuk e largoi dorën. Befasisht u përkul më puthi me zjarr. Nuk pata asnjë mundësi kundërshtie. Tentova butësisht ta largoja, qe krejt e pamundur.
Gjithçka rrodhi aq shpejt, sa nuk kujtoja më pas asnjë hollësi. Ndjeva dhimbje, pastaj kënaqësi e lotuar, dehje buçitëse në tërë trupin. Mbeta gati pa ndjenja në duart e tij, hepuar nga kënaqësia e epërme, diçka qiellore e çuditshme, përtej jetës dhe vdekjes së toku. E ndjeva thellësisht se epshi për zanafillën është i pandalur, shpesh ndjellakeqas, torturues, plot ndriçime të përçartura.
Pas kënaqësisë së fillimit, dalngadalë më pushtoi trishtimi. U ndjeva e poshtëruar e përdhunuar, e mashtruar si kurrë më parë. U deshën ditë të mësohesha me gjendjen e re. Tashmë nuk isha e virgjër, e vrava vajzërinë e brishtë, nuk do të kthehej kurrë më.
Përvoja më dha guxim. Do të ndodhte një ditë. Isha çliruar nga frika e së panjohurës që përjetojnë të gjitha vajzat në këtë moshë.
Ndryshoi kryekëput sjellja lozonjare. Fajtore prej çastit të ëmbël krejtësisht mëkatar, u shndërrova në vajzë serioze, e kujdesshme. Shkela besimin e nënës, ndota emrin e nderuar të babait, respektuar prej të gjithëve, turpërova motrat, vëllezërit, tërë fisin. Më parë gjithçka e merrja lehtësisht. Meshkujt i vërtisja si doja kur më vinin rrotull, luaja me dëshirat e zjarrta që ua lexoja lirisht. Si kalonte ca nuk ua varja të parëve, ledhatoja me vështrim miklues një tjetër. Vallëzoja lehtë plot hir midis gjembave të ashpër. Asnjë nuk më hyri në këmbë. Kisha namin e vajzës sensuale disi të lehtë, ndonëse askush nuk mund të mburrej se më kishte shtirë në dorë.
Tani ndryshoi rrjedha e jetës në thelbin e saj femëror. Nënën nuk e shikoja drejt, e përdhosa pabesisht. Përpiqesha të plotësoja humbjen me përkushtim prekës të përvuajtur prej mëkatareje në sjellje, punë, kujdesin ndaj motrave e vëllezërve. Serioze, fshehur pas buzëqeshjes së lënduar, i dhashë fund lojës së ndjenjave me djemtë e hazdisur. Shikoja veten në pasqyrë. Çuditërisht vija re shndërrime fizike të theksuara, deformime të frikshme në aq pak kohë. Sytë, thelluar në zgavra me dy rrudha të lehta anash fshihnin brengën fshehtarake.
Realiteti i zymtë kapur në grackën e fajit të jargavantë, u bë rezidenca e imagjinatës sime. Mëkatin e ronitur torturues e qepa si astarin e fustanit bojëqielli, ta mbaja përherë me vete. E tashmja e ndotur, e gjymtuar si do të cekte të ardhmen që ëndërronte ditë për ditë nëna?
Humbja e virgjërisë pati vetëm një avantazh përhitës; nuk u mor vesh nga njeri. Sekreti shkrifëtonte disi ndërgjegjen e turbulluar, përligjte zbavitjen e këndelltë. Iu përgjigja disa herë ftesës së profesorit. Lidhja e vetme me të ishte thirrja e gjakut. Kur largohesha e fshija si të mos ekzistonte fare. Me kohë as në klasë nuk më bënte përshtypje. Bënte seks të sigurt, ndaj lëshohesha pa droje në ëndjet e joshjes djallëzore. Jepesha tërësisht, gremisur në një det hareje të kuqërremtë. Kisha arritur kulmin e kënaqësive, përtej të cilave qëndronte boshësia, asgjëja. Nuk e njihja, as besoja në dashurinë e madhe të filmave apo librave, tjerrë shpesh mes mikeve të mia.
Përvoja e atyre viteve më çoi në përfundimin filozofik se dashuria dhe lumturia nuk ekzistojnë në të vërtetë, janë vetëm synime drejt të cilave tentojmë, po nuk i arrijmë kurrë. Sado të përpiqesh ato largohen gjithnjë e më shumë, dritëz vezulluese në pafundësi të tymtë.
Më tej meshkujt hynë rrallë në jetën time. Disa prej shoqeve pësuan drama të hidhura. Nava u var në mes të natës me çarçafët e shtratit, kur të gjitha flinim. E donte shumë Polin e pashëm, nuk e fshihte asnjëherë dashurinë e zjarrtë. E dinim të gjitha, lironim dhomën kur vinte ai. Nava e lumtur tregonte gjithçka, ne dëgjonim gojëhapur, tërë zili. Me kohë ai rralloi vizitat, zuri të largohej tinës dalngadalë. Nava pikëllohej dhimbshëm, mbyllej përherë e më shumë. Rrathët e zinj të syve nuk iu hoqën deri ditën kur iku. U munduam ta mbanim afër, t’i jepnim kurajë, po nuk e përballoi.
Të gjitha përjetuam lemerinë e atij çasti të paharruar, shfytyrimin e Navës, gjuhën e zgjatur beter, ujët e hollë që vazhdonte të pikonte në dyshemenë e lagur. Vdekja e llahtarshme na trazoi dhunshëm. Jetën po e shikonim siç ishte në të vërtetë të ashpër e të sertë. Të trembura u larguam për ca kohë nga aventurat.
Përvoja e atyre viteve në universitet më bindi në drejtësinë e këshillave të nënës. “ Meshkujt provokojnë, vinë rrotull, gjersa të shtrydhin si limon, pastaj të flakin”. A nuk e dëshmonte këtë morti i Navës së ngratë me shpirt të madh?
Deri sot, askush nga meshkujt nuk më ngeli në kujtesë. Kaluar vetëtimthi nuk lanë gjurmë, u harruan lehtësisht në greminën e kohës. Marrëdhëniet me ta ishin kalimtare të çastit, partnerë të thjeshtë, të zakontë. Nuk dinim asnjë të kishte mbetur akoma vajzë. Për më tepër virgjëria shpërfillej si dobësi e kotë, paaftësi, mentalitet i kohëve të shkuara.
Në vorbullën e tensionuar të provimeve, rrija javë e muaj pa seks, po dëshira nuk fikej kurrë, qëndronte përherë ndezur. Pothuaj çdo natë përjetoja marrëdhënie me meshkuj, derisa mastrubohesha në gjumë. Çlirohesha përkohësisht, pastaj i harroja. Nuk kam faj, jo vetëm se kështu jam gatuar. Përvojat e vrazhda më shfaqën egërsisht në fillesën e tyre pamjen më noprane të raporteve me seksin tjetër. Arrita në një përfundim të zymtë.
“ Dashurinë e një burri e kërkojmë vetëm për ta harruar, për të mos menduar më për të ”...
Vite më vonë deduksioni i brishtë mosbesues për lumturinë u përmbys, u dogj si kështjellë letre. Me sa duket në moshën e hershme të rinisë vështirë se arrihen përfundime të sakta filozofike. Silogjizmat tentojnë të përligjin vetëm çastin. Përfundimet digjen në sprovën më të parë.
Me Eordein kam ngecur tërësisht, nuk ngopem asnjëherë. Pas çdo takimi një copëz imja mbetet atje, peng i shpirtit të etur, të cilin e ndiej hera - herës fizikisht. Më mungon përherë diçka, e kërkoj pareshtur dhe e gjej vetëm në strehëzën tonë të blertë buzë detit blu.
Pres e ronitur çastin kur ndehet pëlhura laramane e mbrëmjes, që më pëlqen shumë. Eordei më pret mbështetur pas pishës sonë. Vakumi i ditës, largesa e padurueshme na trishton, po muzgu thinjash grish ta mbushim. Dal nga shtëpia, fluturoj lirshëm deri në fund të rrugicës. Muret e larta me tulla ngrënë nga koha formojnë një korridor të errët fshehtarak. Eh! Ç’kujtime të zjarrta, të paasimilueshme nga koha fshehin ata mure të vjetër, arnuar me tulla dhe ëndrra të qiellta.
Pengesë delikate është bulevardi ku shëtisin kalimtarë të rastit. Strukem pas murit, shikoj nga dy anët e rrugës së gjerë, pastaj fluturimthi vij në folezën tonë. I hidhem në qafë me tërë forcën e krahëve të malluar, e pushtoj me vrull të pandalur, i fus kokën në gji. Këtu gjendet parajsa ku prehem e lumtur. Pa të sigurisht do të vdisja. Dashuria ime ngjet me zogun e legjendës që nuk kishte këmbë, nuk mund të ulej askund, ndaj ngordhte në fluturim.
Ai rri serioz si burrë, po unë e di, mezi duron. Më hedh krahun rreth qafës me kujdes sikur jam ndonjë send i çmuar, pastaj përfundon te gjiri. Aty e ka pikën e dobët, thembrën e Akilit. Më përkëdhel lehtësisht majën. O Zot, sa e ndiej! Dridhem e tëra si të jetë mesi i dimrit. E di që përpiqet të kuptojë cilat sutjena kam veshur, apo nëse nuk kam vënë fare.
- Kot që i ve, - thotë, - gjinjtë e tu i ka skalitur Mikelanxhelo, engjëll i Zotit mbi tokë. Kur do të bëjë diçka të përsosur Zoti zgjedh gjithnjë mëkëmbësin artist.
Dora e tij lëviz butësisht ngadalë, lodhet të marrë vesh këtë punën e sutjenave, ndaj nuk duroj gjatë.
- Kam veshur ato me rrjetë, - thashë, po ai më shtrëngoi fort.
Thirra me të madhe. Pishat e përcollën kumbimin gjer tutje në rrugën me njerëz, përtej botës sonë të magjishme. Frikohemi mos ka dëgjuar njeri diku në errësirë. Me krahët rreth beli tim, shtiret sikur s’do t’ia dijë. Unë dalloj qartazi përngritjen në duart e tij. Nuk do fjalë kur jemi të dy, më ka thënë kushedi sa herë, po mua s’më rrihet pa folur. Dua t’i dëgjoj zërin, ta prek, t’i përkëdhel flokët që kanë filluar t’i zbardhen lehtë në tëmtha.
Eh, jemi ca të kundërt.
Eordei mediton gjysmë me shaka.
- Sigurisht jemi të kundërt në thelbin tonë, ti shumë femër, unë shumë mashkull, domosdo s’mund të jemi njëlloj.
Arsyetimin e tij nuk e përballoj ose të paktën s’e kundërshtoj dot. Ka raste kur e ndiej, nuk ka të drejtë, po s’gjej argumenta ta mposht. Më vjen të pëlcas. Njëmijë arsye e ndalojnë dashurinë tonë, vetëm njëra i dërrmon të gjitha, e lejon me tepri. Ndjenjës sonë të pazakontë të madhe sa deti, s’i duket fundi. Nuk mund të besoj se të tjerët duhen kështu si ne, nuk di asnjë rast të tillë. Ai e krahason dashurinë tonë më ato të librave, historitë enigmatike të ndaluara. Habitem pse lidhjet e vërteta të mëdha janë gjithnjë të strukura në fshehtësi, larg syve të botës?
Ndalimi ynë ka përmasa të dhimbshme shumë thelbësore.
Jam njëzeteshtatë vjeçe, koha e martesës pothuaj ka kaluar dhe dashuroj si e marrë një burrë të martuar. Platitur si struci me kokën në rërë përpiqemi t’i mbushim mendjen vetes se të tjerët nuk e dinë, teksa ajo ka marrë dhenë. Kur do të krijoj familje? Kur do të bëhem nënë të kem fëmijët e mi? A thua do të mbetem beqare e përjetshme? Edhe sa kohë do të zgjasë kjo dashuri e ëmbël mjaltë, po në thelbin e vet e përbindshme, vrastare? Pyetje të tilla pa fund rrinë çekan mbi kokë, më torturojnë tmerrësisht.
Tezja ime, lëneshë e plakur jeton me ne si një plaçkë e harruar e panevojshme, mbetur diku në qoshe. Me sytë pa ngjyrë, përherë e trembur më ngjall neveri. Tmerrohem kur e shikoj në atë gjendje shkretane, ku mund të rrukullisem edhe unë një ditë.
Veçan më mundon brenga e pasosur e nënës, balli i rrudhur plot dhimbje, vështrimi i përvajshëm. Aq shumë e ndiej sa mbyllem në dhomë, qaj e ngashëryer orë të tëra. Jeta ime pa krye më dhimbset, po dashuria, më e domosdoshme se ajri, mund gjithçka, sundon përmbi çdo lloj arsyeje njerëzore. Graviteti i pazakontë ndihet deri në poret e lëkurës, mizor, egërshan.
Mendimet e ngatërruara të dykahshme nuk më ndahen kudo, asnjë çast. Shpirti plot, mezi e nxe lumturinë e pamatë, po vuajtja më ha ngadalë si krimbi damarët e përdredhur të gështenjës. Sytë e mi qeshin e qajnë në një lojë djallëzore të përhershme, kapërthim mizor i patëdytë.
Ndjenja e errët e humbjes më bren ditëpërditë, më sfilit në një dyzim vrastar, të papërballueshëm. Nuk është vetëm Helena. Më trondit ajo pjesë e jetës që nuk më përket as mua as gruas së tij. Jetoj me ankthin e disfatës në një betejë të plogët me të pakapshmen, fluiden. Me përjashtim të çasteve, që ndajmë bashkë, nuk di asgjë saktësisht. Ku shkon, me cilët takohet, si e kalon pjesën tjetër të kohës? Mos vallë flirton me femra të tjetra, të panjohura? E kaluara e tij, mister përvëlues që më djeg vazhdimisht. As nuk u besoj përrallave për jetë prej asketi mes librave, i mbytur në punë. Tani e njoh mirë, nuk më duket tip i qëndrueshëm, veçan ndaj femrave.
Provova hidhësi të frikshme, një gjendje të padurueshme në pragun e çmendurisë, kur zbulova lidhjen e Deit me një tjetër. Mezi prisja kohën e takimit, iu hodha në qafë e ngacmuar, e ndezur si përherë, po më vrau hundët një fllad i parfumuar femre. Nuk ishte aroma e njohur e Helenës. Erzinat e saj i dalloja fare mirë, dija markat e preferuara, ngjyrat e jargavanta përzier me të kuqen e mbyllur, mënyrën e veshjes, ecjen nazike. Në çdo rast përndieja saktësisht nëse Eordei kishte bërë seks natën e shkuar. Kundërmimi i asaj dite nuk kishte asgjë të përbashkët me Helenën. Kërkova të më sqaronte, po zuri të dredhojë gjersa u detyrua, tha të vërtetën.
E rëndë, përmbi aftësitë e mia, më e keqe nga çdo ligësi. Nuk më kujtohen imtësira, po sigurisht e vrisja nëse kisha mundësi. U lëshova me grushta, shkelma, thonj, doja ta mbysja. Ah, që s’kisha thikë! Si nuk më vajti mendja të merrja një gur?
Më mbajti me forcë, u lut i ngashëryer, u betua.
Mezi e besova. Atij çasti të vështirë u binda përfundimisht se nuk mund të jetoj pa dashurinë e tij. Nëse më braktis, sigurisht e vras atë dhe veten time, nuk kam asnjë dyshim. E ndiej frikën te Eordei. U bind se mund ta bëj, madje ia thashë prerë e qartë.
Njëmijë arsyet e mëkatit jetim shkërmoqen si të mos jenë kurrë.

3 - Plogështia ndjell brenga
Lejla
Nga ballkoni në trajtë gjysmëhëne vështroj me kureshtje lëvizjet e njerëzve, dëgjoj copëra bisedash, ve re shikimet e dyshimta apo shenja të tjera errëtiake, që i zhbiroj me kthjellësi pa gabuar asnjëherë.
Për mua jeta është lojë tepër e shkurtër për të parë e shijuar të gjitha dhuratat e botës. Ajo që shohim nuk është gjithmonë e saktë. E vërteta fshihet pas dukjes së jashtme, ndodhet në tjetër vend, përtej buzëqeshjes, syve të përlotur apo pamjes së azdisur.
Jam mesogrua me tipare të lezetshme, siç kam dëgjuar të thonë. Burrë sa për të thënë, e mora me nxit kur isha vetëm shtatëmbëdhjetë vjeçe. Marrëdhëniet bashkëshortore u krodhën në një jetesë të rëndomtë, të zbrazët, u shuan si zjarri që le pas grumbullin e hirit të ftohtë. Çuditërisht katandisa fatzënë jo vetëm në martesë po edhe lidhjet jashtë saj me meshkujt. Në çdo rast fatlum i ndjell me të gjitha nojmat çapkëne që i dimë vetëm ne femrat. Përdredhje nazike të trupit, shikime provokuese, lëvizje joshëse të kokës apo vitheve, shpërfillje ngacmuese si thirrje fshehtarake e druajtur për dashuri, po asnjëherë nuk më ka ecur. Pas disa takimesh gjysmake të mpakura dalë boje dashnorët e mi largohen pa dhënë asnjë shpjegim apo arsye sado të vagëlluar. Shkurt më braktisin sikur të mos jem femër në moshë, me dëshira sensuale.
Dështimet e shpeshta, nëpërkëmbjet, përbuzjet, sedra e lënduar më kanë kthyer në grua të rrezikshme, të pamëshirshme, siç pëshpërisin dendur pas krahëve të mi. Kështu u dukem, po më nderojnë nga e keqja, përdridhen e ngurrojnë të frikuar, buzëqeshin me zor, në një servilizëm të pështirë. Kuptohen lehtësisht kur e bëjnë për sy e faqe apo kanë ndonjë hall të sëndisur.
Qenie mjerane! Në çdo rast më neveritin, i përçmoj. Urrejtja më mban gjallë, i jep forcë kurajës së tkurrur. Çdo hakmarrje u tregon të gjithëve praninë time dhe mbush jetën e zbrazët të pafat. Kur më nëmin e shikojnë shtrembër përse t’i kursej? Kjo është lëmosha e pakët, dhuratë varfanjake e viteve të shkuara.
Nuk jam nga ato gra që mposhten apo tremben lehtë. S’ka qetësi për shpirtin e turbulluar, sikundër nuk ka varrezë për zogjtë në qiell. Përçmoj të dobëtit, gjendjen e amullt të ngathët pa rrugëdalje. Plogështia mbjell gjithnjë trishtim dhe vdekje. Çfarë shohim e prekim përqark na përket të gjithëve. Atë që na deh dhe gazmon këtë çast, nesër do ta përkëdhelin të tjerët. Çdo grimë të ditës njerëzit marrin duke lënë copëza jete, diçka të pakthyeshme që vdes. Nuk ngurroj të përfshihem në lojën e jetës, të përzgjedh atë që ka tepruar për mua nga çorba e kohës.
Kur falimentoi sipërmarrja e veshmbathjeve u ktheva shtëpiake, si shumë të tjera. Përgjegjëse turni, ma kishin nevojën për favore nga më të ndryshmet, normën, shpërblimet, ndonjë lejë e të tjera si këto. Kapardisur në qendër të një turme jo të vogël femrash, u mësova të më respektonin. Përkundesha e velur në prehërin e lumturisë së vërtetë si nanurisje ëndrrash. Vezullimi i asaj kohe të perënduar më deh edhe sot.
Tani më kanë kthyer krahët të gjithë, endem e përbuzur në qerthullin e ujshëm të ditës. Jeta më duket e trishtë pa kuptim, qëndismë e vjetër zbërdhylur nga koha, hedhur në një qoshe të humbur. Qëndrimi natë e ditë në shtëpi është mallkim i tejskajtë.
Nga halli jam kthyer në shkesë për vajza në moshë apo gra të veja. Më vjen ndoresh, e prerë për këso punësh. Kam ngjizur martesa të mbara çiftesh të nëpërkëmbur e përbuzur. Megjithatë njerëzit shikojnë shtrembër sikur u ngjis kolerën. Kur nuk kanë nga mbajnë lëpihen, më bëjnë qejfin me lajka të pështira. Me burrat sillem si grua e moshuar që do të bëjë vetëm të mira. Vërtis fjalën rrotull për jetën që ik shpejt dhe njeriu mezi e kupton tepër vonë, kur nuk mund të ndryshojë asgjë nga e shkuara, derdhur e shpërdoruar pa kujdes. Me femrat e kam më lehtë, ua di pikat e dobëta, i ze ngushtë si lepurin në çark.
Në pamje të parë duket punë boshe, po s’është aspak ashtu. Të kënaqur nga martesa, shpërblejnë mirë herë burri herë gruaja. Llastohen, më mbushin me lëvdata për aftësitë apo virtytet. Krekosur në krye të tavolinës, mes të martuarve të vonë dhe të afërmve të pakët, jam e plotë, zonjë e vërtetë, si në kohët e arta. Aty shpaloset në këndëllje shpirti i munduar e shpërfillur gjatë. Kur përfundojnë keq më lëshohen si ndonjë shtrige që u ka hedhur hi syve. Mallkimet e liga i derdhin lumë. Bëj sikur nuk dëgjoj dhe grindja shuhet dalëngadalë.
Njerëzit janë vërtet të çuditshëm, vështirë t’i kuptosh tamam. Kënaqësinë e shprehin nëpër dhëmbë me zor, sa për të thënë, inatin hapur me egërsi. Gjithmonë kam besuar se jeta, dashuria, vdekja, ashtu si koha, rrjedhin vetë mospërfillëse ndaj njerëzve, halleve apo synimeve të tyre. Pavarësisht si i shohim ne, dëshirat e ndezura, planet e së ardhmes, aspiratat mbeten gjithnjë shfaqje jashtë nesh. Herët a vonë na përfshijnë në vorbullën e tyre në trajta të papritura nga më të çuditshmet, shpesh të pabesueshme. Unë vetëm ndez fitilin, nis dhe përshpejtoj procesin.
Nuk është hera e parë që sodis Anidën kur del nga shtëpia, merr rrugën e detit. Sapo erret, vajza me sy të kaltër e Sofisë zhduket tërë delikatesë nga shëtitorja e gjerë e qytetit. E imët, me flokët lidhur prapa, mesin e këputur dhe këmbët e mrekullueshme, lëviz me nxit, sikur vonohet për diku dhe shpejton të arrijë në kohë. Çapiti edhe sot me kujdes nga porta e madhe, shikoi e përngritur andej - këtej, pastaj fluturoi drejt bulevardit të përmbytur nga ndriçimi dhe rrëmuja e njerëzve. Domosdo shkon te i dashuri që e pret buzë detit, në ndonjë qoshe tinëzare ku nuk mund t’i shohë njerëzia. Po mua s’ma hedh dot. Përfytyroj skena dashurie, prekje të turpshme dhe ndizem e tëra, sikur më shpon diçka. Kujtimet përsillen të xhindosura, ndërkryer nga xhindosja e mëkatit të uritur në përgjumjen e gjatë.
Ku vete vajza bishtdredhur e Avni Dolistit natë për natë?
E ndoqa pa rënë në sy, u kalova pranë indiferente dhe pashë me sytë e mi gjithçka. Tulatur mes degëve të pishave, pandehnin se qenë të padukshëm. Zulova strofkën e fshehtë midis pishave te varri i Teodorës. Të tjerët nuk para guxojnë të afrohen nga droja e barujkut dhe fantazmave që përcjellin trishtim si mesazhet e frikshme të vdekjes. Vend i mënjanuar, mbuluar nga degët e palosura të pishave shekullore, s’ka si bëhet më mirë, po të mos ishte pezmi vjetarak i barujkut. Dashuria u ka errur sytë, nuk duan t’ia dinë as për fjalët e botës, as për besëtytni e mallkime.
Anidka me sytë e mëdhenj, qerpikët e gjatë si hala pishe, paska të dashur. Jo ndonjë djalë dosido po Eordein serioz, tërheqës, figurë e njohur e qytetit, i respektuar prej të gjithëve. Na qenka thëngjill i mbuluar ky drejtori hijerëndë, ia dredh pa gjë të keqe gruas me çupën e hijshme të Sofisë. Kisha dëgjuar më parë disa herë, po më dukeshin të pabesueshme. Kur e pashë vetë si putheshin të babëzitur, shtrëngoheshin paturp e druajtje te strofka fshehur anës detit, u tërbova sikur më kishin punuar ndonjë rreng mua.
- Vangje, nga shkon kjo çupë përnatë, e ke vënë re?
- Kushedi si e ka punën, vajzë e pamartuar, mund të ketë ndonjë të dashur, - ma priti mospërfillëse nga dritarja përballë ballkonit tim Vangjelia, komshia çalamane.
- E di kush? Drejtori, i shoqi Helenës, asaj ekonomistes elegante që ec plot sqimë rrugës. Ka edhe një vajzë, po na lënka kokën pas Anidës.
- Vërtet thua? Nga e di ti Lejla?
- E pikasa në pyllin e pishave te varri i Teodorës së shkretë. Ledhatonin me ëndje njëri - tjetrin, fërkoheshin siç nuk më kanë zënë sytë as nëpër filma, - ia ktheva e bindur, tërë mllef.
- Te varri Teodorës the? Nuk paskan frikë? Si u bënë këta njerëz kështu? Burrë i martuar, goxha zotëri, me grua të sjellë fisnike, familje serioze, harbon me një çupëlinë? Ç’po na shohin sytë! U prish bota, më parë nuk ndodhnin cene kaq të turpshme. - Vangjelia e çmeritur ktheu kokën nga kisha, bëri kryqin.
I thashë Bures, Hembës e disa të tjerave që e dëgjojnë fjalën time, më besojnë. Edhe ato nuk lënë gjë pa më thënë, kur vjen sëra. Bisedat tona zenë fill pa të keq, diçka pa rëndësi për të kaluar kohën. Secila prej nesh dëshiron të verë në vend prishjen e rregullit, turpet apo padrejtësitë e njerëzve. Nuk duam t’i bëjmë keq askujt. A mund të fshihen qorrollisjet e Anidës me ata prindër të mirë e të ndershëm? Pak djem ka, të harbojë me burrin e tjetrës?
Tani e di tërë lagja marrëzinë e shëmtuar të çupës së Avniut.
Parmbrëmë m’u shfaqën në ëndërr tri pishat e Teodorës; zonja elegante veshur me rroba të gjelbëra, tërë thekë si të kurbatkave. Çuçurisnin pa pushuar me njëra - tjetrën, përkuleshin e qeshnin me të madhe. Era sillej rrotull tyre, fishkëllente si e marrë, thërriste emrin e Anidës. Kur u zgjova, jashtë frynte erë e tërbuar, që përcillte zhaurimën e detit në dhomën time.
- As pishat nuk e mbajtkan dot të fshehtën, - u çudita nga ai vegim.
Një ditë e pashë tek ecte kokëvarur, e hutuar. Meskëputura delikate me sytë e shkruar nuk e kishte atë ecjen e zakontë të shpejtë si flutur. Më erdhi keq, kushedi ç’i punon. Të gjithë burrat një turi kanë. Në sytë e botës duken të kulturuar, me sjellje delikate plot hir. Kur nuk i sheh njeri, në intimitet bëhen të vrazhdë me teka të llojllojshme, ta sjellin në majë të hundës. Racë më të ulët nuk ka sajuar Zoti përmbi tokë.
Ndoshta ka mbetur shtatzënë e gjora! E kanë marrë vesh i ati dhe e ëma ç’u kurdis e bija prapa krahëve? Çudi këto vajzat e sotme, duan t’i shijojnë të gjitha përnjëherë pa pyetur për pasojat e hidhura. Nxitojnë sikur nuk e kanë jetën përpara. Si bien brenda me këmbët e tyre, s’dinë nga të mbajnë, tremben e përkeqen nga e liga, kuptohen që atje tej.
Nuk kam ç’të bëj. Ka rënë qorrazi në çarkun e burrit të botës me grua e fëmijë. Të qe ndryshe e rregulloja punën, i bashkoja si shumë të tjerë. Shikon e frikësuar si ngjalë, zënë në grep. Zhveshur nga nazet ledhatare, pa atë tualetin e zakontë me shije, duket si pulë e lagur, praguar ligsht. Kushedi ç’kujton e ngrata, është gati të ma hapë zemrën. Nuk i jap asnjë mundësi. Do ta bëj sterrë atë folenë buzë detit, më zi se bari i ujkut dhe fantazma e Teodorës. Pastaj le të harbojë moteleve drejtori hijerëndë ta shohin të gjithë, t’i dalë boja.
Së fundi vendosa, i thashë Sofisë.
Nuk besoi, shikoi shtrembër, më kërcënoi të mos i mbaj nëpër gojë të bijën. Deshi ta mbajë veten po nuk mundi, pataksi, u bë dyllë e verdhë, gati sa nuk qau.
- Bjeri pas çupës kur të dalë nga shtëpia, do ta shikosh vetë. Tërë qyteti zien. Unë u dua të mirën, - i thashë shpejt e shpejt dhe ika në punën time.

4 - U thinjën lotët
Eordei & Anida
Ngjarja e shformuar në trajta të përçudnuara zvarritej nëpër sofate portash, supermarkete, kafene, prishte drejtpeshimin e jetës. Pëshpëritjet, currila të holla levarashe lëngu transparent, lëpinin indet delikate si pjavica, gërvishtnin lëkurën e qytetit, shpleksnin netët e përgjumura. Lejla, Hemba, Burja, gratë e tjera të lagjes së dendur mbushnin përditë hejbet me fjalë të liga, hamendje nga më të çuditshmet, të pabesueshme. I zbraznin sa herë binte rasti nëpër lloj - lloj vendesh. Njerëzia shihnin ligsht në përmasa të zmadhuara si një sakrilegj dashurinë zënë mat në pafajësinë e tejdukshme të tymtë, përgojonin hapur lidhjen e turpshme të vajzës lerashe me drejtorin autoritar. Lagja e kadifenjtë, shtëpitë, rrugët, sheshet, tërë qyteti bregdetar qe tronditur në themelet e sjelljes së kahershme.
Po përtej botës magjike të dashurisë, nuk ekzistonte asgjë e lëndët, veç një bote eterike, e zbrazët nga muzgjet e përgjumur, ku çelnin gonxhet vrastare të imagjinatës, pa praninë e tyre. Lule tinëzare në trajtë gjembash hidhërakë azdiseshin në pllajën e gërmicur të fjalëve. Ndiesitë shumëfishoheshin, gjykimet thërmoheshin, mijëra ëndrra të natës plagoseshin për vdekje. Lidhja e tyre, lojë e këndellur, nuk mbaronte kurrë, me fitore dhe disfata të ndërsjella. Amoraliteti deri në perversitet, pamundësia e një zgjidhjeje të pranueshme, plagë e hapur, që lëndohej pareshtur prej ngacmuesish të panumërt.
Ende nuk qe errësuar. Horizonti ngjyer në vishnje varej anës detit si perde e kadifenjtë. Shuhej në lëngatë dita e mekur. Konturet e petkut të pishave në formë trekëndëshi ndanin strehëzën nga vdekja e asaj dite. Era e lehtë nanuriste papushuar gjethet e pishave, që luanin simfoninë magjike të natyrës përhumbur në virgjërinë e përjetshme.
- Ç’është gjithë kjo zymti, - u shqetësua Eordei, - qenka tretur malli i kësaj dite?
Anida e vështroi në dritën e syve me dhimbje të thellë, tejet të mundimshme. Dashuria e tyre qe kthyer në një simbiozë përthithëse, gjendje gati mistike e turbullt si vegimet.
- Nuk mundet kështu, duhet një zgjidhje, cilado qoftë, - u përgjigj e ligur, e munduar, me qerpikët e lagur si shtrate rrëkezash të druajtura.
Sytë e mavijosur rrëfenin më shumë nga sa përpiqej të shprehte me copëza fjalësh gjysmake dhe logjikën e përçartur.
- Vendose ti, - u përgjigj zemërdridhur me indiferencë të shtirë Eordei.
- Përse nuk e ndan? Me the se ke bërë gabim fatal, se jeta t’u sterrua nga ajo martesë e mallkuar. Dashurinë e ëndërruar e gjete vetëm në gjirin tim. Fjalë, vetëm fjalë.
- Era, mos vallë është fajtore për marrëzinë tonë? E përfytyron si do të rritet jetime, pa dashurinë dhe përkujdesjen atërore? Helena nuk ka asnjë faj, e kam mashtruar, gënjyer, i nxiva jetën.
- Nuk të dhimbsem unë? Fillikat pa fëmijë, pa jetë normale si gjithë shoqet e mia. S’mund të duroj lotët e nënës, pëshpëritjet e botës që më zgjojnë nga gjumi e më torturojnë pafund.
Nëpër qerpikët e gjatë lotët rrëshqisnin si ujvara të kristalta. Eordei vështroi më dashuri të thellë qenien e çmuar përballë tij. I fali shpirtin, ëndrrat e jetës, gjithçka të shtrenjtë njerëzore. Sigurisht kishte të drejtë. Fajtorë të pandreqshëm, nuk mund të përligjnin asnjë detaj të lidhjes së kobshme.
- Jam prapë shtatzënë, kaluan dy javë, - u zbraz së fundi. Këtë fëmijë nuk e abortoj le të bëhet kiameti.
Rasti i pestë ngelur në prehërin e mëkatit vrastar. Abortin e fundit mjeku u tha prerazi:
- Po ta heqim, gruaja juaj ka vetëm pesë përqind mundësi shtatzanie. Jeni të sigurt se doni ta bëni?
- Kemi dy fëmijë, - qe përgjigjur Eordei.
Mjekut i thanë atëhere se ishin burrë e grua në vështirësi ekonomike, nuk mund të rrisnin një fëmijë tjetër. Ai e mbajti të fshehtë kumtin e hidhur pelin të mjekut, po ndiente përgjegjësi gërryese, më tepër se vrastare, përtej çfarëdo krimi. Mrekullisht ngeli sërish shtatzënë. Ç’të jepte më shumë ajo vajzë fatkeqe? A mund të përfytyrohej sakrificë përtej kësaj çmendurie?
Zgjati duart e mbështolli në gji, i nuhati leshrat, u deh nga puhiza e jargavantë e pangjashme me asnjë aromë tjetër. Ajo vendosi kokën butësisht në kraharorin e tij, e lehtësuar u shkreh në vaj. Qante heshtur, dridhej në gjendje ngërçi, teksa e shtrëngonte me tërë forcën e përmalluar, e sfilitur.
- Lot dhe dashuri, - psherëtiu Eordei, - si vallë nuk shterën asnjëherë nëpër qindra takime fshehtarake?
Gjithnjë bënin seks të natyrshëm. Të dy nuk donin të përdornin asnjë mjet, u dukej se kështu do të përbaltnin dashurinë, do ta bënin tinëzare. Pas abortit të fundit Dei pandehte se nuk do të ndodhte më, lëshohej në kënaqësitë e pafundme pa asnjë frikë apo mëdyshje. Shtatzania rishtare ra si bombë, e pezmatoi, e shtyu të meditonte thellë.
Për herë të parë vramendi se kjo ngjizje nuk duhej të zhbëhej. Shpirti i lodhur nuk rezistoi, u mbështet rrëzë pishës së madhe, vuri duart në kokë, shpërbloi gjendjen e rëndë shpresëpakët ku e gremisi fati i mbrapshtë. Anida nuk u shkëput, ndoqi ngjitur pas tij lëvizjet e ngadalta të dëshpëruara. Iu mblodh në gjoks një lëmsh ngashërimi që i bllokoi frymëmarrjen dhe u ndeh përmbi lëndinën e blertë. Dei i tronditur e përkundi disa herë, e goditi lehtas faqeve, mbushi grushtet me ujë të kripur deti, i lagu fytyrën, faqet gjer thellë gjinjtë e trëndafiltë. Erdhi në vete ngadalë me vështrim kthyer nga qielli. Një buzëqeshje e lehtë i ndriçoi fytyrën e zbehur, i çeli sytë e qielltë me dritë të vagëlluar lozonjare.
Anida pikasi tendosjen, ligështinë, u bind sërish në sprovën e radhës. Ai u prek, e përjetoi i trazuar plot dhimbje ngjizjen e fëmijës së tyre. Eordei e donte përtej gjithçkaje, çfarë kërkonte më shumë prej atij shpirti të munduar?
- Qetësohu, fundja e abortojmë si të tjerët, - i pëshpëriti me dashuri, kthjelluar e ripërtërirë aty për aty.
Femrat dinë të falin më shumë se meshkujt, dinë të qajnë e të qeshin për të njëjtën arsye, mund të ngrejnë mbi gërmadhat e dëshpërimit shkëndijëza lumturie. Nuk e mendonte humbjen, shterpësinë tmerruese pas abortit të pritshëm. Iu dhimbs më shumë Eordei i pezmatuar se pasoja fatale e ndërhyrjes perverse, krimit të përbindshëm. Nuk do të linte pasardhës as të përkëdhelte krijesën e ëndërruar prej kohësh. Po nuk u kishte shterur dashuria dhe ky qe ngushëllim i madh. Ajo përndiente instiktivisht sentencën e gjithkahershme të njerëzimit.
“ Gëzo jetën, bëhu e këndshme, dashuro sot se nesër mund të jetë vonë ”.
Pas këtyre shfrimeve, nga shpirti i ligur vrundulloi lëngu i magjisë si përherë. Fjalët të turpëruara hynë në grevë heshtjeje. Realiteti po shpërbëhej sikur kondensohej në asgjë, trupat u kthyen në trajtë të pamishtë, një lloj magme misterioze. Dashuria e tyre e thellë, qe tepër e vështirë, e jashtëkohshme. Ishin gati të falnin gjithçka deri në lakuriqësi si peshqit në det që heqin luspat e argjendta, ndoshta lëmoshë për lypësit e dregosur.
Si t’ia hiqnin guackën e lashtë dhe ta kryqëzonin kohën e ujshme?

5 - Engjëjt virgjërojnë muzgun
Sofia
Njerëzit shikonin me keqardhje, pëshpërisnin prapa krahëve, ndërprisnin bisedat kur afrohesha sikur më kish ngjarë ndonjë hata. Nuk e kuptoja arsyen, bluaja me vete lloj - lloj pandehmash. Domosdo më shkonte mendja te Anida. Kapërceu njëzeteshtatë vite, mbeti pa martuar. Sonja, më e vogël se e motra, shkoi në fatin e vet, u bë me fëmijë, ndërsa kjo nanuris ëndrra të pamundura, sikur jeton në tjetër botë. Mendonim se nuk ishte e zonja ta gjente vetë, po përse largonte kërkesa të pëlqyeshme që s’kishin të sharë?
Së fundi, dyzimi i ethshëm u fashit, doli e vërteta e hidhur, lakuriq. Vajza e përkëdhelur me të gjitha të mirat shkon me një burrë të martuar, sikur të kenë avulluar djemtë e rinj. E paskan marrë vesh të gjithë. Lejla llafazane s’pushon kurrë si gjinkallë, po ma tha copë pa iu dridhur qerpiku.
Nuk dua t’i shoh bojën, e përshëndeta kalimthi sa për të thënë, kur ajo më ndaloi.
- Sofi, qëndro pak, kam një fjalë.
- Urdhëro Lejla.
Këmbët s’i urdhëroja dot, rruga u nxi, më mbuluan djersët.
- Kam ngurruar gjatë, më vinte zor. I zoti i punës e merr vesh i fundit. Anida të shkon me një burrë të martuar. Lajmi ka marrë dhenë, të gjithë u përflasin.
- Shiko punët e tua, me kë e ngatërron vajzën time ti? - iu hakërreva nepërkës gjuhëgjatë, që nuk le njeri pa gojosur.
Bëri sikur nuk dëgjoi.
- Ndiqe mbrëmjeve kur del nga shtëpia, shikoje vetë. Takohen te varri i Teodorës, mes pishave të barujkut. Zere se nuk të kam thënë asgjë unë. - U largua duke tundur vithet, krenare sikur më dha sihariq.
Mbeta pa gojë, të më kishte goditur apo vrarë më lehtë do të qe. Qindra mallkime ronitëse gulçuan rrëmujshëm. Ishte sikur befas mbërrin mbi ata shkëmbinjtë në breg të detit ku bluja e thellë përzier me dritën e diellit të lëbyrin sytë, të marrin mendjen, ndërsa ti nuk di ç’farë të bësh dhe picëron qepallat për t’i ndaluar. Zemra po më çahej nga e keqja, nuk kisha menduar ndonjëherë të më punonte ime bijë këtë hata. Të ardhtë nga mos e pandehësh. Hyra brenda e dërrmuar, thirra çupën dhe iu shkreha.
- Më në fund e nxori kokën ngurrimi yt i gjatë. Nuk do të martohesh se na azdisesh me burrin e tjetrës? Po ç’kujton ti moj e pacipë? A kapërdihet ky turp? Folë se po më lot mendja!
- Nuk është e vërtetë, mos dëgjo llomotitjet e botës. Eordein e kam vetëm të njohur, asgjë më shumë, - u përgjigj qetësisht mospërfillëse.
- Kush të tha ty? - m’u kthye me inat.
- Lejla. Të kishte parë vetë.
- Lejla të ngjit bisht kur s’ke, ti e di shumë mirë, - u përkeq e vrenjtur, e fyer dhe shkoi të mbaronte punën e saj.
Mbeta e ngurosur, zaptuar nga vramendje të zymta torturuese. Përgjigja e Anidës më qetësoi disi. Ndoshta nuk është e vërtetë. Lejla llafazane nuk le vrimë pa futur hundën. Mirëpo atë vendin e frikshëm të barujkut nga e nxori? Jo, nuk është kaq e thjeshtë puna. Anida del çdo mbrëmje me Marsin, herë vete kjo, herë e thërret tjetra, shëtisin si gjithë vajzat e qytetit. Më thotë mua s’kam gjë, po ku ta dish përdor shoqen të na hedhë hi syve, na turpëron prapa krahëve. Vendosa ta zbuloj. Trembur nga kanosja ime, nja dy ditë nuk u ndie, kurse të tretën më tha si përherë e shpenguar.
- Dola unë, më kërkon Marsi.
- Mirë, vetëm mos u vono. - Nuk e bëra veten, po sa doli iu ngjita pas.
Kapërceu rrugicën me nxit, eci si mbi gjemba gjersa doli në bulevard, pastaj rrëshqiti me vrap përdrejt pyllit të pishave. Nuk e pashë gjëkundi Marsin.
- O zot! - fërgëllova e trullosur, - po dalin fjalët e Lejlës.
Takova Hembën, këmbyem përshëndetjen e mbrëmjes, pastaj shkova te tri pishat e nëmura. Nuk pata shkelur prej shumë kohe në atë vend të mallkuar. Thuhej se Teodora e ngratë dilte lugat mbrëmjeve u binte me gurë kalimtarëve të rrallë. Në pyllin me pisha, vetëm heshtje e kobshme, mbi lëndinë ndehej qetësi e vagëlluar, e vdekur. Dukej si një oaz rrëzë detit, ndarë me thikë prej zhurmës së rrëmujshme dhe ndriçimit gllabërues të qytetit. Zërat e zvargur të rrugës vinin si nga tjetër botë, krejt e ndryshme prej asaj copë toke mbrojtur me xhelozi nga rojtarë misteriozë të pagjumë.
Pamja mëkatare përmes degëve të pishës së madhe, më turbulloi, shtanga e habitur. Të brendshmet si guacka bosh koloviteshin degëve, ndërsa ata rrufisnin të ndërkryer muzgun e hirtë buzë detit. Nëpër mjegullirën e mbrëmjes m’u duk se dëgjova zgërdhimën lemeritëse të Teodorës. Kuiste si shpirt i keq. Ata, të përqafuar, vetëm shikonin njëri - tjetrin në një agoni lumturie. Barin e ujkut, vegimin e Teodorës, pa frikë i shndërronin në lojë nazike të dashuruarish.
U afrova e xhindosur të bëja hatanë, po zëri më iku, nuk dija ç’të thosha. Më vunë re, nuk lëvizën vendit, as u larguan nga përqafimi. Kokulur, rënë në grackë siç nuk e pandehnin, pritën të drurëzuar si trungjet memece të pishave.
- Ç’bëni kështu, nuk u vjen turp? - thirra me zërin e ngjirur, të mbytur.
- Gënjeshtare e pacipë, më baltose mua, nënën tënde që mburresha me ty, shkele mbi tët atë. Si mund ta durojmë këtë turp! - iu lëshova Anidës.
Ajo qante pa zë e mjeruar, terur nga e liga. Lotët nëpër qerpikët e gjatë kullonin si rrëkeza të imta, vragëzonin tatëpjetë faqeve, aq sa m’u dhimbs. Për shumë kohë s’më hiqej nga mendja fytyra tërë pezm, po si një çudi e pakuptuar thellësisht e lumtur në mëkatin e saj.
Pastaj iu ktheva atij.
- Nuk të vjen zor nga vetja? Shkel mbi nderin e një çupe të pambrojtur? Gruan, fëmijën i mendon, apo ke vendosur t’i braktisësh në mëshirën e fatit. Gjynah nga perëndia, po bën krim të shëmtuar.
- Zonja Sofi, ke të drejtë, po e dua shumë vajzën tënde. Ndoshta vetë Zoti më ka dënuar të vuaj nga flaka e zjarrit që nuk shuhet asnjëherë.
Desha të bërtisja në kupë të qiellit, të dëgjonte tërë bota hatanë e shtëpisë sonë, ta merrte vesh tërë qyteti se ç’mostër ishte ky drejtor, po e ngurtësuar prej pamjes çuditërisht të pafajshme m’u pre vrulli i parë, s’thashë dot asgjë. Vështirë ta pranoja, e pabesueshme. Ata nuk kurvëronin, të pafajshëm e donin njëri - tjetrin, qenë gati për çdo sakrificë, ndaj fjalët shterën. U largova e turpëruar si fajtore.
I përgjova pabesisht, i zura mat në atë gjendje deliri të pazakontë.
Muzgu thinjash i tronditur e i ndotur vështronte kërcënues, herë mua, herë ata.

6 - Endrra kryqëzon kohën
Eordei & Helena
Dyzimi i shfrenuar, marramendës u kthye në klithmë. Gremisi honet e kujtesës, çorri drojën e gjatë, treti makthin përvëlues. Përmbytur nga mendime të larme dhe ndjesi torturuese, hyra në shtëpi sikur shkelja mbi gjemba. Thua të ishte hera e fundit?
Bota dukej ndryshe, e hirtë, e luhatshme si kurrë më parë. Zemra gufonte e plaguar sikur do të dilte nga gjoksi, po nuk mund të kthehesha mbrapsht.
- Hej Zot! - u luta, - ndoshta vajza s’është në shtëpi.
Nuk do të mundja në sy të Erës së pafajshme. Vetëm pesë vjeç, vështrimi i saj më shkurajonte si përherë pa guxuar të ndërmerrja hapin final të pakthim, vendosur prej një muaji. Sa herë përgatitesha t’i thosha Helenës, Era më dilte përpara dhe unë e shtyja për një ditë tjetër. Mpiksja e mallit arnonte kohën me copëza ëndrrash.
Nuk ishte në shtëpi. I vendosur nisa bisedën e vështirë, të pashmangshme.
- Helenë, kam diçka me rëndësi për të thënë, a mund të bisedojmë qetësisht?
- Ne gjithnjë qetë kemi biseduar, pse ma thua këtë?
E pashë si ndërroi ngjyrën e fytyrës. Priste me ankth të skajshëm e gurëzuar si statujë. Nuk e shikova dot në sy. Duart e bashkëjetesës së gjatë trazonin guximin e vagullt, përjetime gurgulluese grumbulloheshin e buçisnin të nakatosura. Helena fisnike, e duruar me shpirt të madh qe modeli i gruas së vërtetë. Fajtor nga koka në këmbë e kisha shkelur pabesisht, e mashtroja prej një kohe të gjatë. Shenjtore e duruar, ajo nuk deshi të shfaqej asnjëherë.
Pështjellim ëndrrash të lagura, marrëdhënie mishtore, jetë e ndarë së bashku ndër vite rrudhën dhe plagosën kujtesën. Vështroja hijen e saj të përkulur tek zbriti ngadalë në faqen e murit përballë. Goditja e mpaku përnjëherë, po nuk zbehu krenarinë e njohur. Nuk gjeja asnjë arsye përçmimi sado të vogël në sjelljen e saj bashkëshortore. Ajo qe engjëll i përsosur, unë djall i zi katran, një i çmendur që bëja krim.
- Helenë, dua një vajzë, - u zbraza së fundi me sy përdhe nga turpi, emocioni, sakrilegji i pashembullt ndaj gruas që më fali gjithçka mundej tërë jetën e saj.
Prisja shpërthim të natyrshëm indinjate, sharje, mallkime gjer në histeri, po mrekullisht nuk ndodhi asnjë prej tyre.
- E di, - më tha ngadalë me butësi. - Kam dëgjuar prej kohësh për Anidën. Një grua e përdalë ma ka thënë, ndonëse nuk e besova plotësisht. Do të kalojë. Në moshën tënde burrat bëjnë aventura nga më të çuditshmet. Mos e mundo veten, je me mend në kokë, unë të njoh, të kuptoj fare mirë. Duhet ta dish që të dua si përherë, si ditën që u njohëm kur më the me shpejtësi, pa u menduar gjatë:
“ Të dua Helenë. Është dashuri me shikim të parë. Gjithnjë dashuria e madhe, e vërtetë shfaqet me shikim të parë. ”
Unë u skuqa e marrosur në heshtje pas teje, e lumtur sa nuk mund të flisja. Të kujtohet?
Oh, e padurueshme, përtej mundësive të shpirtit tallazitur. Fliste me logjikë të pastër të pakundërshtueshme, zonjë e vërtetë, ndërsa unë mjeran i sfilitur, qenie e parëndësishme. Më shtypte me këmbët elegante, më dërrmonte me shpirtin llagar që vetëm një grua si Helena mund të zotëronte. Ndieja fare qartë fërgëllimën e brishtë të kurmit të saj, fshehur pas vetëpërmbajtjes. Nuk e kuptova dot asnjëherë qetësinë e frikshme, qëndrimin e palëkundur në atë çast të plumbtë. Maskë e kurdisur gjatë apo kundërshti e skajshme e natyrës së thyeshme?
E mblodha veten, i thashë më të pazakontën, që me siguri nuk e priste prej meje.
- Anida ka mbetur shtatzënë për të pestën herë. Në se aborton nuk mund të lindë më fëmijë. Unë jam fajtor për gjithçka. Më shumë se kaq e dua përtej arsyes, siç nuk kam mundur kurrë të të dua ty, megjithëse të respektoj pafund, të detyrohem skajërisht.
Nuk foli. E murrëtyer në krejt fyryrën e hijshme, tendosur përtej çdo shëmbëllese zuri të qante në heshtje. Nuk mendonte se puna mund të arrinte deri në këtë pikë të pakthyeshme.
E zbraza gjer në fund kupën e helmit, pa i dhënë mundësi kundërshti.
- Nuk është lidhje sa për të shkuar radhën, nuk është kurvëri, siç kujton ti apo ato që të kanë thënë. Unë e dua Anidën. Martesa jonë ishte gabimi im. Ti nuk ke asnjë faj, unë jam përbindësh i vërtetë, - fola me shpejtësi frikuar se mund të më kthehej mendja dhe gjithçka do të fillonte nga e para.
- Të dua, nuk mund të futet tjetër në jetën time, të kam patur përherë shembëlltyrën e burrit ideal. Për këtë isha e lumtur. Kur dëgjova për lidhjen tënde kujtova se qe aventurë që do të kalonte shpejt. Po më zhgënjen, po më fut në varr të gjallë. Erën, jetime me të atin gjallë, e ke menduar ndonjëherë?
- Ti je perëndi Helenë. Sigurisht meritoje fat më të mirë. Unë dola përpara, të mora në qafë. Të kam mashtruar, jam munduar të bind veten se të dua, se je e përsosur dhe isha me fat që u bëre gruaja ime. Kam zhgënjyer veten, po sidomos ty. Më mirë vdes se të vazhdoj lojën time të ndyrë, dyzimin që po më çmend. A do të më kuptosh vallë? Është më mirë për të dy edhe për Erën tonë.
Më vështroi me përçmim e keqardhje. Kurrë nuk e harroj atë shikim më tepër se mizor. Doja të bërtiste, të thoshte se isha horr i pafytyrë, maskara i mjerë që meritoja mallkimet e dheut, zvarranik i përbuzur, po ajo nuk nxori asgjë të tillë.
- Largohu, - tha, - s’po të njoh më, nuk je Eordei që kam dashur e adhuruar, nuk je burri im me të cilin krenohesha. Je krimb i neveritshëm, më lodh sytë. Uroj që tjetra të mos ketë fatin tim.
Fytyra e saj shkau në errësirën e murit përballë. Ktheu kokën nga ana tjetër, e zbehtë si kufomë. Nuk më shikoi, as qau. Helena ishte grua e jashtëzakonshme.
U largova kokulur, mjeran i dërmuar e ronitur. Për fat Era nuk erdhi, luante diku në oborrin e gjerë të shtëpisë. Më mbuluan lot të nxehtë e të rëndë me gravitet kozmik. Dridhesha i ngashëryer si kurrë më parë, as kur më patën vdekur prindërit. U arratisa si qen nga shtëpia. Lashë vajzën e dashur, gruan e mrekullueshme. Ika, vetëm ika i marrosur, dalldisur në ndjenjën fatkeqe të kobshme, ikanak në përhumbje të dhimbshme.
Shtëpia ime tani është bosh si humbella e gurit, rrëkëllyer në greminë.

NGA FLORI BRUQI : BALADA E LIRISË

(Dëshmorëve të rënë në demostratat e 28 marsit të vitit 1989 në Deçan)



Katër dëshmorë

Një daulle

Bum-bum

Me jetën ngarkuar

Ecin kuturu

Katër dëshmorë

Policët përpara i kanë marrë

Vetëm pse thanë:

-Poshtë gjakataret!


Ecin drejt varrit

Atje

Lapitët


E tyre

Përmbi orkide


Deçan,2 9  mars  1989

(Nga përmbledhja me poezi e Flori bruqit,"Zjarri i diellit",Prishtinë 1995.)

Femrat janë më të lumtura se meshkujt

Në bazë të disa studimeve theksohet se femrat janë më të lumtura se meshkujt.


Indikatorët tregojnë se lumturia tek femrat nuk është në një shkallë më të madhe se meshkujt, ajo tregon kohë prej 15 minuta gjatë gjithë ditës, femrat mund të jenë më të lumtura se meshkujt.
Së bashku meshkujve edhe femrave u pëlqen që të shikojnë TV dhe të merren me hobit e tyre, por meshkujt kanë më shumë enocione negative gjatë ditës sesa femrat.
Në krahasim me femrat, meshkujt kanë më pak kënaqësi për jetën e tyre, 10 minuta në çdo ditë. Gjitheashtu ata kanë 6 minuta më shumë emocione negative. Së bashku meshkujt edhe femrat përjetojnë kënaqësi gjatë kohës së pushimit dhe gjatë kohës kur ata janë duke lozur me fëmijët e tyre, por femrat i bëjnë më shpesh gjërat që ato pëlqejnë. Për më tepër femrat ndjejnë më shumë kënaqësi për punët që bëjnë gjatë kohës së lirë.
Një ndër gjërat, të cilat janë jo të kënaqshme për femrat janë bërja e punëve të shtëpisë. Punët e shtëpisë çdo ditë marrin 90 minuta në ditë. Meshkujt shpenzojnë ,mesatarisht 50 minuta punë të përditshme çdo ditë. Meshkujt gjithashtu nuk kanë kohë të mirë gjatë punës së tyre dhe komunikimit me njerëz të tjerë.
Ato janë të lumtura, nëse i pyetni se çfarë satisfaksioni është të jesh e lumtur me jetën tuaj, atëherë mund të themi se dallimi qëndron se meshkujt janë më pak të socializuar se femrat. Ata gjithashtu shpenzojnë më pak kohë me familjen dhe miqtë dhe atyre më shumë u pëlqen që të jenë të vetmuar. Ndërsa femrat shpenzojnë shumë kohë duke dalë me të gjithë.
Femrat e largojnë stresin e tyre duke u takuar me shoqëri, si një participues në surgjyrimet e tyre. Ndërsa burrat mendojnë se gjëja më e mirë dhe që i bën ata të lumtur është që të dalin jashtë me shoqëri dhe të bëjnë seks

Web faqja “Zemra shqiptare.net” është një blog antishqiptar

Web faqja “Zemra shqiptare.net” është një blog antishqiptar që editohet nga njëfarë ekstremisti dhe terroristi antishqiptar nga Shkodra, m...