2015-04-03

Poezia nuk durohet të lexohet nga çdokushi madje as të shkruhet nga secili sepse ajo është një zonjë e rëndë


Refleksion për librin “NENE TEREZA SHPIRTI DRITES SE AMSHUAR" i Rrok Berishës - botuar nga Shtëpia botuese "Fishta" në Prishtinë, 2010.

Shkruan: Lekë Mrijaj

Poezia nuk durohet të lexohet nga çdokushi madje as të shkruhet nga secili sepse ajo është një zonjë e rëndë ndaj në një vështrim në kalimthi qe i bëra vëllimit poetik të Rrok Berishës “NENE TEREZA SHPIRTI DRITES SE AMSHUAR" konstatova se krijuesi në fjalë ka një çasje të vaçant pozitivë dhe di shumë mirë tu qaset jetës-botës reale gjithëperfshirëse në mënyra të ndrysme artistike andaj poezitë e tij janë të shkruara në strofa të ndryshme distike,tercina e katrena me rima të ndryshme duke ju dhënë edhe ngjyrime kolore,me plotë e perplotë mesazhe,simbole,ndjesi edhe liturgjike e dashuri shumëdimensionale të lutjes,bëmirësisë,humanizmit.

Ndaj autori në fjalë permes intuitës së tij ka sjellë vargje perfekte të cilat nuk njohin ngjyrë aromë, kufijë, fe,race, atdhe, gjini thjeshtë është paraqit me vargje poetike me plotë simbole lirie,humanizmi,bëmirësie,dashurie të lëshuara drejtpërdrejt në HAPËSIRË.Libri ka ka një tersi të kompletuar prej 91 poezive të perkthyera mirë nga Gjuha Shipe në Gjuhën Angleze ne të cilin autori nuk ka bërë ndonjë ndarje në kapituj të brumit poetik ndaj unë atë do ta ndaja në disa pjesë ose kapituj të veçanta –1.Në parathënien e vëllimit shkruar nga recensenti i librit Dr. Don.Lush Gjergji ,2. Reflekse për disa poezi të mirëfillta të veçuara të cilat meritojnë një trajtim të veçantë,3.Biografin e autorit Rrok Berisha.

Shënime parathënie nga Dr.Don.Lush Gjergjit për autorin dhe prezentimin e tij
Edhe Dr.Don.Lush Gjergji në parathënien si recensent i ketij vëllimi poetik ka konstatuar se autori i këtij vëllimi në permbledhjen e tij poetike permes intuitës se tij i këndoi bijës nënës,motrës shqiptare apo së Lumës Nënë Terezës e cila ishte në sherbim të një misioni Hyjnor në sherbim të humanizmit,bëmirësisë për botën e varfërisë,sëmundjës e mjerimit pa dallim ngjyre e besimi me plotë urtësi dashuri ngrohtësi e frymëzim dashurie ndaj ajo ishte në sherbim të njerëzve në zbatim të urdhërave Hyjnore.

Nënë Tereza ishte betuar e mbeshtetur në dy shtylla: Në atë të Misionit e të Dashurisë në të cilin në vargjet e ketij autori shohim figurat stilistike të paraqitura me një mjeshtri të rrallë me simbolika,mesazhe e frymezime tipike artistike në të cilën Nënë Tereza paraqitet si Agim i perjetëshem apo Shqipja jonë,Shpresa e të pashpresëve në “Token e katedralëve të rrënuara”… ndaj Dr.Don.Lushi e thotë se vargjet e poetit Berisha kushtuar Nënë Terezës permes gjuhës se tij poetike mishërojnë ofrojnë propozojnë Nënën e Njerëzimit Nënë Terezën si model jete frymëzimi veprimi,ngushëllimi,trishtimi që na percolli nder shekujt duke kujtuar çdo here se neve jemi bijte bijat e Nënes Tereze nga gjaku,gjuha e tradit me një kulturë e emër të pastert për të cilën per ne krishteret edhe me fe mbi të gjitha me jetë,dashuri e bamirësi duke fituar testamentin e saj shpirtëror “Pa dashuri dhe flijim jeta s’ka kuptim”ndaj edhe vetë dashuria edhe do shpëtoj botën.
Reflekse për disa poezi të mirëfillta të veçuara të cilat meritojnë një trajtim të veçantë

Vëllimi “NENE TEREZA SHPIRTI DRITES SE AMSHUAR" është një vëllim poetik, që përmban veçori karakteristike të shumta ndaj autori këto poezi i ka shkruar në etapa dhe periudha të ndryshme kohore.Ndonëse ka ne shumë poezi qe autori nuk e përmend askund emrin e Nënë Terezes ndaj shihet qartë se vetë poezia aludon ne Shenjtershen e Madhe Shqiptare-Njerezore Nënë Terezën.Poezitë e Rrok Berishës janë poezi të tëra kushtuar nobelistës shqiptare, me plotë frymëzim qe shperthejnë me dashuri për njerëzit e shpirtit në të cilin paraqitet respekti dashuria,humanizmi,optimizmi për të Lumnueshmen Nenen Tereze e cila në çdo kohë ringjall brengat tona sheron e trimeron zëmrat e shpirterat e lënduara si një Shqipe që fluturon e mbushur me atdhetarizem qëndresë dashuri,humanizem,shpresë edhe tej botës duke perçuar fjalët e Hyut me plotë dashuri vetëm shqip...

Poezija ( SHQIPJA JONË )

Simbol mirësie
Dashurisë njerëzore kuptim i dhe

Simbol qëndrese
Ti
Nga vetmia njeriun e shpëtove nga përbuzja

Je dashuri
Humanizmin e gjenit tënd
Tej botës përçove
Zotin tënd
Kudo kurdo shqip

Rrënja ime Ti
Shenjtëreshë Nënë e botës
Ti
Nënë e Dashurisë, Nënë e Dashurisë

Poezitë e vëllimit poetik në radhë ( Vasha e Dardanisë ) janë poezi me të cilin Nënë Tereza paraqitet me tërë madhështinë e saj prej:Një Vashe të Dardanisë në Misione Bëmirësije per te cilën edhe vetë bota u perkul me krenari duke ia dhuruar Cmimin Nobel për Paqe Vetë Mbretreshes se Fronit te Dardanisë si Laureatë ndaj Nënë Tereza paraqitet edhe si pjesë e vlerave të kombit Shqiptarë të ndarë padrejtesisht nga fuqitë e mëdha të fshirë edhe nga harta e botës madje kumbuan edhe fjalët se "Me gjak jam shqiptare; me nënshtetësi, indiane sa i përket besimit, jam murgeshë katolike sipas thirrjes, i përkas botës por zemra ime i përket plotësisht Zemrës së Krishtit"

Poezija ( II VASHA E DARDANISË)

Ti je virgjëresha e paqes
Kombet e botës përkulen para mirësisë Sate
Ja Sot
Nga froni, i të nderuarve në Osllo
Nderohesh me Çmimin Nobel
Nga ky fron i laureatëve
Vashë e Dardanisë së Madhe
Nënë e Paqes, e Dashurisë së Botës së Madhe
Botërisht kumbuan fjalët

“Jam shqiptare,
Pjesë e vlerave te rrënjës
Të një kombi të lashtë,
Të copëtuar e ndarë në disa harta...

Jam shqiptare!”

Poezija ( II RINGJALLJA) është poezi e shkruar në një situatë tjetër në të cilin autori me një frymëzim të fuqishëm mjeshtrore arrin të ndertoj poezi me refleksione duke e pershkruar Lutjet e Nënë Terezes si të fuqishme në mposhtje të se keqes dhe diktaturave në rikthim të besimit –shpreses së humbur me të cilin vertetë njeriun e ngjall me dashuri ...

( II RINGJALLJA )

Lutjet e tua më të fuqishme se diktaturat
Rikthejnë besimin e njeriut të humbur
Vepra jote hyjnore
Besimin e humbur në njeriun e ringjall
Në dashuri



Biografia e poetit Rrok Berisha

U lind më 05. 08. 1956 në Gllogjan të Lugut të Baranit, Pejë. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, gjimnazin në Prishtinë, studimet në FSHNM, për Biologji - Kimi. Gjatë shkollës së mesme boton vargjet e para poetike, në gazetën e shkollës dhe në revistën "Zëri i Rinisë".

Gjatë studimeve ishte bashkëpunëtor aktiv i gazetës studentore “Bota e Re” si dhe gjithnjë ishte i pandalshëm dhe I sukseseshem me krijmtarin e tij letrare, publicistikë e gazetari ndaj deri më tani ka botuar:Vëllimet poetike: “Ti aty mbush ujë”; “Kërkimi i vetvetes”; “Vetmia e udhëtimit”; “Larg e Afër”; “Shpirti i dritës së amshuar” ( poezi kushtuar Nënë Terezës, shqip- anglisht); “Akuarelet e Shpirtit” “Kujtimet e varura” dhe “Pesha e Hapit”.Vëllimet publicistike: “Krimbi në mollë”; “Bardh e Zi”; “Kukullat”; ”Shitësit e Mjegullës”; “Argatët e Dreqit”. “Letër Jo e Zakonshme” (memoare dhe pjesë ditari nga koha e kaluar dhe periudha e luftës); si bashkautor me Mikel Gojanin monografinë ”Anton Frrokaj - në piedestalin e përjetësisë” Jeton Jeton në Prishtinë.

Nga Kabil Bushati-ASHIKË FAMOZË TË AHENGUT TË VJETËR SHKODRANË


Ahengu i Vjeter Shkodran thojne muzikologët që ka ne repertorin e tij kund 700 kënge ku ne shumicën e tyre janë ruajtë me fanatizem edhe në tekst e në muzikë. Bile instrumentisti dhe kompozitori I ndjerë Mark Kaftalli thotë se ky Aheng ka në repertorin e tij rreth 1000 këngë,por 700 janë që dihen.

Disa here këto kënge përcjellin tek dëgjuesit ose tek ashikët siç i quajnë shkodranët ne zhargonin e përditshëm edhe emra përsonazhesh te cilët janë bërë objekt diskutimi për vërtetësine e tyre, a kanë jetuar realisht apo jo, a janë nga Shkodra apo nga Ulqini dhe vetkuptohet pastaj të kërkohet edhe origjina e këngës, a është shkodrane apo ulqinake.Në këtë kontekst ne flasim për një areal që përfshin disa vise përqark,pjesë e kësaj treve,si Ulqini,Tivari,Kraja,Hoti e Gruda që mbetën jasht kufijvet politikë të shtetit shqiptar.

Shkodranët e vjetër shpesh herë i degjoje të thoshin një maksimë:"Ulqini asht porti i Shkodrës e Shkodra asht pazari i Ulqinit".Pra janë lidhje të vjetra, nuk ka familje ulqinake e cila nuk ka farefis në Shkodër. Dhe kjo nuk do të thotë që ulqinakët të marrin autorësinë e këngëve shkodranë të vjetra. Mund të jenë rreth 80% të repertorit të këngëve të dasmava që këndohen në Ulqin që janë kënduar për herë të parë dhe mbajnë autorsinë e këngetarëvet shkodran. Prandaj duhet të jemi të kujdesshëm në vendosjen e burimit(matrikullimit)të këngëve të vjetra.

Nga fillimi i shekullit te XX-të në Shkodër u vu re një fenomen sa i çuditshëm aq dhe civilizues dhe emancipues,u bë një çvendosje e personazheve te këngëve, nga anonimati filluan te dalin me emër e mbiemër. Më përpara personat të cilevet u kushtohej kënga si meshkuj a femra ishin të detyruar të rrinin incognito sepse ishte fanatizëm i madh dhe kerciste pushka dhe vriteshin njerëzit. Prandaj ai që bënte teksin e këngës së dashurisë duhej të tregohej i kujdesshëm që mos të përmendte asjëherë emrin e djalit apo te vajzës, pasi do të derdheshin lumej gjaku.Pra duhej ruajtë anonimati. Por krahas civilizimit të jetës shkodrane, gjatë viteve 1880 e këtej, kjo dukuri u evidentua në shumë këngë. Më poshtë po rëndisim disa të tillë.

1-Jonuzi i Alush Efendi Çobës

Të intrigon me përmbajten e saj kënga e vjetër "Zaganjorit" e cila sot gjalllon ne tregun brilant e Ahengut te Vjeter Shkodran nen titullaturen "Kur ka hype Jonuzi ne lunder". Njeriu i zakonshëm mund të pyesë me të drejtë se kujt i kushtohet kjo këngë. A është ajo këngë dylberash apo është këngë që i kushohet dashurisë së pastër të vajzës?! Pas kërkimesh këmbëngulse për javë të tëra, arrita të zbuloj të vertetën e pa kontestueshmë e cila qëndronte e fshehur për dekada me radhë. Ndoshta e kishin fshehur shekujt, ndoshta e vërteta qëndronte e ruajtur me kujdes nën tallaganin osman, në kodin e heshtjes.Pyetjet e mësipërmë nuk qëndrojnë asnjera as tjetra.

E vërteta është krejt tjetër...

Para shumë vjetësh në fshatin Zogaj afër Shkodrës, që ishte një fshat peshkatarësh jetonte Alush Efendi Çoba.Kishte një djalë kaq të pashëm e të bukur,sa kur dilte nga Zogajt në Shkodër,kishte rastisë që t'u binte alivani femravet.Nuk kishte kund djalë më të pashëm. Ky quhej Jonuz.Një vajzë e bukur shkodrane e atyre vitevet e simpatizonte dhe i dilte në ëndërr Jonuzi.Një ditë kur po mbushte ujë te pusi i hapet hallës se vet dhe i tregon dashurinë që kishte për Jonuzin, sa ishte gati të i dilnin mendët prej krejet për te.Vajza ishte gati të jepte jetën për Jonuzin.Halla vihet ne pozitë të vështirë.Mbesa kishte rënë në dashuri shpirtërore me djalin zaganjor që shihnin shpesh ne pazar tek moloja.

Duhet të sqarojmë lexuesin se fshati Zogaj në kohën turkut nuk kishte rrugë maqine.E vetmja gja që dipononin zaganjorët ishte një punishte me pak punëtorë, ku thaheshin e përpunoheshin luspat(paret)e gjuhcavet që eksportoheshin dhe shiteshin me çmim të kripur ne Paris dhe përdoreshin per lyerje me shkelqim të pallateve luksoze.Duhet te shtojme edhe faktin se zaganjoret gjate periudhes osmane merreshin edhe me kontrabande lekurash dhe duhani me Malin e Zi. Ketë punë bënte edhe i ati i Jonuzit duke tregtuar kryesisht keta dy artikuj fshehurazi me malazezët,derisa u vra me pabesi nga shkjetë. Zaganjorët udhetimin për në Shkoder e bënin me lundra.Zbrisin në molo ku ishte edhe Pazari i Shkodrës me 4.000 dyqane ku bënin shit-blerjet qe kishin nevojë. Ketë ritual bënte edhe Jonuzi pothuajse përditë.

E ndodhur perballë kesaj pozite,halla e vajzes që nuk i përmendet emri,paguan pare dhe i qet këngën Jonuzit,e cila për herë të parë këndohet tek një kojshi i tij ne Zogaj,i cili kishte një shyqyr dhe kishte thirrë nga Shkodra ahengçijtë.

"Kur ka hype Jonuzi në lundër
Gjithë liqeni po shëndritë,
Zaganjori fort i bukur
Perendija e ka goditë..."

Kënga pati sukses të plotë sa u mblodhën gjithë Zogajt për të dëgjuar...Kanë kaluar vite e dekada,janë ndërruar sisteme dhe kënga perlë ushton edhe sot e bukur,e dashur dhe melodioze. Do te kalojne përseri vite,dekada dhe shekuj dhe kënga do të këndohet dhe do te këndohet.Se këngët janë si diamantet,sa më të vjetra dhe aq më të bukura bëhen. Kjo ishte historia e Jonuzit,e verteta e tij dhe e dashurisë së tij të pastër.

2)Palokë Kurti dhe zoja e randë…

Palokë Kurti lindi në Shkodër në vitin 1858 dhe vdiq në vitin 1920. Ishte kompozitori dhe muzikanti i parë në Shqipëri qe dha sinjalin e “pagëzimit” të artit të kultivuar muzikor. Mesimet e para të muzikës i mori në oborret shkodrane me shermashek ku këndohej Ahengu Shkodran. Një ndihmesë të çmuar në formimin muzikor të Palokës dha edhe At Tommaso Merkos, prift françeskan i njohur në Shkodër si Patër Toma. Shpejt ra në sy të këtij frati të nderuar talenti i Palokës së ri.

Ai shihte tek Paloka drejtuesin e ardhëshëm te bandës muzikore të qytetit të Shkodrës, për të cilën ëndërronte frati.Pas pak kohësh solli nga Napoli një numër veglash muzikore dhe mjeshtrin italjan Giovani Canale,i cili për disa vite u muar seriozisht për edukimin muzikor të Palokës duke i mësuar pianon dhe disa instrumenta frymor.

Në vitin 1878, nën drejtimin e po këtij mjeshtri, u krijue e para orkestër frymore e qytetit të Shkodrës e në fund të fundit e të gjithë Shqipërisë, ngjarje kjo që përkoi dhe me krijimin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. 18-vjeçari Palok Kurti, do të ishte një ndër të 31 orkestrantët e këtij formacioni muzikor.

Dy vjet më vonë, në vitin 1880, drejtimi i saj kalon në duert e virtuozit të trombonit, Palokë Kurti, i cili u dallue ndër të tjerët edhe për aftësitë drejtuese dhe organizuese. Me “Daullen” e tij (siç u ba i njohur në popull),

Palokë Kurti jepte koncerte në publik të hapun, në fillim një herë në muej e pak nga pak, me konsolidimin e orkestrës, u arrit të jepeshin dhe koncerte regullisht çdo javë. Kështu dalja e kësaj orkestre frymore çdo të diele në lulishten e qytetit, ishte për kohën, një nga evenimentet ma të rëndësishme kulturore. Fillimisht repertori ishte i kufizuem, kështu që Palokë Kurti, iu vu punës për krijimin e një repertori të posaçëm për orkestrën e tij.

Pikërisht këtij qëllimi do t’i shërbenin dhe ndërtimi i dy potpurive me këngë shkodrane “Argëtime muzikore të stërgjyshave tanë” (1890-1900), të dytën e bëri në F-maxhor. Martohet me të bijën e Anastas Papanikut, Angjelinën, nga Parga e Çamërisë. Papanikët ishin me origjinë nga Suli, Anastasi kishte një djalë Gjonin i cili ishte sëmurë me tuberkuloz. Nuk zgjati shumë dhe vdiq, si amanet la që e motra të martohej me shokun e tij, Palokën.

Idromeno i madh i pat bërë një portret Angjelinës më 1925, që ruhet në Galerinë e Arteve. Me këtë martesë do të kishte katër djem: Leci, Zefi, Salvatori, Ndoci dhe një vajzë, Tusha.
Por le të kthehemi tek qëllimi për të cilin po shkruajmë këto rradhë. Tek kënga “Për mua paska kenë kismet” e cila ka rreth 135 vjet që këndohet nga këngëtarë të ndryshëm në dasma, ziafete e koncerte. Këngë që i këndohet dashurisë së pastër si ujë krsitali, se nuk kanë thënë kot shkodranët: ujë Rusit e vajza Dudasit.

"Per mu paska kene kismet
Me kene ti e tjera kujt,
Mbasi te due ban merhamet
Edhe mue me duej...
........................
Ketë kange e ka bërë ne vitin 1880 i madhi Paloke Kurti, kompozitor, instrumentist i shume veglave dhe drejtus i bandes se pare muzikore shqiptare.

Paloka, ne ate kohe 20 vjeç, jepte mesim per piano ne shpijat e pasanikeve te qytetit. Nji nder nxansit ishte edhe vajza e tregtarit Filip Parruca. Paloka kishte ra n'dashni me ket vajzen por nuk kishte guxim me ia shpreh.

Nji dite, masi mbaron mesimin, shërbysja e familjes Parruca i thotë Palokës se i ka thanë zotnija mos me ardhë ma me dhane mesim se nuk ka ma kohë te lirë vajza. Paloka u kthye gjithë mërzi në shtepi. Por ngjarja do të merrte rrjedhë pas pak ditësh. -Do te shkojme ne nje dasme,- i tha nje dite Palokës një nga shokët e tij te ahengut. -Martohet një i njohuri im-. -Do të shikosh do jetë nje dasmë e rrallë,apo nuk eshtë nusja,yll i vërtete,kukull krejt-. Paloka u mendua pak dhe nuk ia prishi shokut të vet...Në darkë Paloka ishte në krye te orkestrës në dasëm.

Vështrimi i të gjithëve drejtohet nga nje derë e hapur andej nga duket nusja. Palokes i bejne syte shkëndija. Turbullohet nga kjo e papritur. Ahengxhijtë tjere fillojne të kendojnë këngen që lavdëron bukurinë e nuses. Të gjitheë këndojne përvec Palokës,eshtë tepër i tronditur, nuk e mendonte kurrë se do t'i ndodhte kështu. Kjo e papritur e deshpëruar e derrmon,sikur t’i jepnin një grusht turijvet. Atmosfera i bëhet e rëndë dhe mbytëse, ndersa vështrimi nervoz dhe disi i egër.

Buzet i mbyllen fort, sikur donin të mbanin të mbërthyer brenda dhëmbeve si në kasafortë të fshehtën e frikshme. Nuk e kishte menduar kurre se mund të kalohej kështu kaq shpejt nga gezimi në dhëmbje. Don te ngrihet te dalë jashtë e të therase me fuqine e zërit të tij per padrejtsitë e kesaj jete,përse jeta tregohej kaq e padrejtë me rracën njerzore, por e permban veten, e tremb ndonje ngjarje e pahijshme që ishte e pa denjë për te, per here te pare fillon te urrej moshen e tij te re.

Ne ate gjendje te veshtirë, ne ate kaplim ndjenjash e ashk te jashtzakonshem, vendos te veproj ndryshe e ndien më të forte se asnjeherë yshtjen e natyrshme te aftësis se tij krijuese, zjarrin që e pervelon ne shpirt dhe ngjyrimin tragjik te kësaj te papriture qe i rrit deri ne skaj ngarkesen emocionale dhe shperthen: Per mue paska kene kismet/ me ken ti e tjera kujt/ mbasi te due ban merhamet/ edhe mue me duej/… Zeri po i dilte me zor nga fyti, po i dilte si shkumë deti. Shokët e vet te ahengut e ndjeknin me vemendje , por nuk kuptojnë pse shoku i tyre këndon ashtu , edhe pse ne strofën e dyte ai i shfaq haptas ndjenjat dhe mendimet e veta , ata përseri nuk marrin vesh asgjë: Sa të vegova me ra te lig/ humba e s'qeshe insanë/ se e pashë mirë qe s'mund te dal açik/ ty moj zojë e randë/.

Te pranishmit në dasëm mbeten te habitur me ketë që po ndodhte me Palokën. E kane degjuar edhe here te tjera te kendoje , por jo keshtu me trishtim. Zeri tashti i del thelle nga shpirti i ndezuar flakë ndersa ne fjalet dhe melodin e kenges ndihet nje dhembje e thelle. Zemra po i pikonte gjak. Mbasi i hedh nje veshtrim kuptimplote nuses , nje veshtrim depertues , te rrepte por edhe te dhimbshem sikur do ti futej thelle ne shpirt, duke kujtuar edhe nje here lojen me zjarrin, me guxim i drejtohet asaj: Kah te shof syte s'po mund t’i ndaj/ e gojet kurre nuk te leshoj/ por po m'erren mbushun me vaj/ ah si s'mbaroj/... Ne vargun e fundit trishtimi i tij arrin kulmin.

Si eshte e mundur te shpertheje njeriu keshtu , duke kenduar e te shpreh ndjenja kaq te fuqishme? Ah si s'mbaroj.... me shume se kenge , me shume se melodi , i del vajtim. Kë po vajtonte? Ndoshta fatin e tij te keq me vajzën që dashuronte. Askush nuk e kupton kete gjendje , askush nuk merr vesh shkakun e vertet te ketij mallkimi. Vetem nusja, syte e saj blu te bukur prej kohesh kishin marre nje ndricim tjeter ne fillim si mosperfilles, me vone kur kenga filloi te depertoje thelle ne zemren e saj, syte filluan ti ndrisnin me nje shkelqim te ri. E magjepsur, por edhe e ngacmuar në zemër nga kjo e papritur, filloi te skuqej ne fytyrë, duke u berë edhe më e bukur fjalët e kënges dhe djaloshi i njohur qe po e këndonte e ndezën flakë po i përseriteshin ndjenjat e pavenitura . Vetëm ata te dy po merreshin vesh ne lojen e maskuar për të shfaqur ndjenjat e fshehura thellë në shpirtat e tyre. Me sa dukej po ndodhte një fenomen që shkenca erotike e quante “joshje paralele”. Papritmas ajo filloi te ndiejë veten te ligështuar, po dridhej kur këngetari shqiptoi ....

AH SI S'MBAROJ... i gjithë gjaku i iku nga fytyra dhe i ra te fikët…Kjo ishte “zoja e randë” e Palok Kurtit të madh që kënga do t’i këndohet ndër shekuj sa të ketë Shkodër e shkodranë. Keshtu lindi kënga “Për mua paska kenë kismet” për te vijuar me këngët “Marshallah bukurisë sate”, “Karajfili kuq si gjaku”,”Ta dish,ta dish”,”Karajfil të zgjodha”,”Kur filloi drita me dalë”,”Te due moj te due” etj etj të cilat në gojën e këngetares brilante Marije Kraja do të arrinin majën më të larte ose e thënë në mënyre figurative: do të arrinin majën Korabit të Ahengut të Vjetër Shkodran.

3-Nuh Selmani fjalë ka çue

Në Shkoder është një këngëtar disketa e dhe CD-te cilit shitet me të shpejtë. Media e Tiranës as që do t’ia dijë për të por njëkohësisht as ai për median muzikore të kryeqytetit. Këndon gjithkund nëpër dasma, ziafete, synetlliqe,fejesa. E ke kudo ku bëhet qejf. Se s’kanë thënë kot se qejfi bëhet me shkodranë. Si një “playboy” ai kënaqet me dashnoret e tija në qytetin e lindjes – këngët e tija, dhe asqë do t’ia dijë për “haremin” në Tiranë. Agim Molla këndon këngët ashtu sic kanë qënë origjinale nga teksti. Ai , me kryenecësi këmbëngul vetëm “ashtu si kanë kenë fjalët së pari”. Dhe nuk janë pak,në trurin e tij janë të “incizuara” rreth 400 këngë të Ahengut të cilat i shpalosë pothuajse për natë.
Ja, le të shikojmë se c’del nga historia e njërës prej teksteve të gërmuara prej tij – këngës së Kizit. Kizi është emër i zakonshëm femre i përdorur në Shkodrën klasike.

Për helmimin e ditës së hane, viktima fajson Kizin. Përse ka dashur ta helmojë ajo Nuh Selmanin?
Këngëtari popullor nuk ka paraqitur as edhe një interes për këtë. E kalon në heshtje fare. Se ç’i ka bërë ai Kizit që ka dashur ta helmonte – asgjë. Kënga e lë enigmatike. Ama…Si e ka kërcënuar, sigurisht, më së fundi, te dera e Kizitt është ndalur një kalë i ngarkuar me dru. Nuh Selmani ia ka dërguar Kizit, që ajo ta falë atë. Pikërisht ajo që ka dashur që ta helmonte.

Oh, gjithcka ka marrë fund në mënyrë fatale.
Trak e truk po ban kalldrami
Vjen kali me dru,
Nuh Selmani moj ta ka çue
Kizi moj me u pajtue.
Nuh Selman,more Nuh Selman
Une jam fejue,
Jam feju ne Elbasan
Kam marrë kapidan.

Po kush ishte Nuh Selmani? Një djale ashik Shkodret. I pashën, shpatullgjerë dhe i dhanun pas femrave. Ngjarjet i përkasin periudhës së monarkisë së Zogut. Nuhi ishte një djalë trim dhe siç kishin qejf te quheshin të rijt e asaj kohe-tepër kapadai.Ishte shume gjaknxehtë dhe të mbetej në dorë për kurrgjë send. Ishte i pushkës dhe i mejdanit e i shejtanit. Gjendjen ekonomike të shtepisë e kishte të mirë dhe tërë lekët i harxhonte për qejf. Jetonte ne lagjen Tepe diku në periferi të qytetit. Mirpo kishte pasë disa ngatërresa me njerëz të ndryshëm. Për rrjedhojë kishte edhe disa gjaqe borxh. Një nga këto gjaqe ishte në një fshat afër Shkodrës, në Bërdicë. Berdicjanët shquhen për njerëz trima që nuk ja lëshojnë njeriut rrugën.

Një natë,tek rruga e Kalase, ku është sot restoranti “Arlindi”,i kishin zënë pritë. Një djalë trembëdhjetë vjeçar prej Berdicet, të cilit Nuhi i kishte vra baben dhe sipas rregullit të at’herëshëm i takonte të ja merrte gjakun babës. Adoleshenti shoqerohej nga një burrë i cili e udhëzonte se kur duhej të qëllonte. Djaloshi i la Nuhin të kalonte, pastaj ai që e shoqeronte i dha urdhër që ta qëllont.Dy krisma njëra pas tjetrës ushtuan dhe u perplasën ne muret e Rozafës së lashtë.Djaloshi e qëlloi pas shpinet me dy fishekë çiftjet. E vrau në vend…Ndoshta e ka zënë haku i babait të berdicjanit…ndoshta e ka zënë haku i Kizit.E ku ka dasëm shkodrane që të mos këndohet kënga e Kizit.

4-Se mu më thojnë Adem Kastrati

Në hyrje të Shkodrës së vjetër ka qenë një lagje që quhej Karahase. Në një shtëpi të fisme jetonte një vajzë perri. Kushdo që kalonte përballë shtëpisë së saj do të drejtonte shikimin nga ajo shtëpi se mos shihte kund vajzën perri.Dhe një ditë kaloi një shofer me maqinë tij. E pau vajzën bukuroshe dhe i mori mendet.Dhe ky shofer quhej Adem Kastrati.Shoferi Adem Kastrati,duke veçuar borine e fuqishme si elementin më poetik te maqines se tij dhe njeherazi si mjet artikstik për lajmërimin e të dashurës së tij,e vë atë në një rol të tillë që të mbajë gjithë peshën emocionale të këngës.Sa herë që kalonte para shtepisë së vajzes i binte tri here borise të maqinës.Ky ishte sinjali,ose ishareti qe vajza te dilte ne oborr.Dhe vetkuptohet se në kohën e Zogut ishin të pakta maqinat dhe zanati i shoferit shihej si privilegj i madh.Kishte raste që vajza ishte tek pusi dhe dëgjonte boritë e maqinës që binin në mënyrë të panderprerë. Veç kaq ishte njohja,por e mjaftueshme për t’i qitë një këngë.

Kena ndodh njerez fanatike

Nuk e dimë se ç’asht sheriati,
Do ta baj vajzën me ikë
Se mue më thojnë Adem Kastrati…
Eshtë kënga “Jallah u shofsh moj Karahase”. Vetëm në këtë strofë i del emri Adem Kastratit dhe kjo mjafton për t’i siguruar atij “passaportën” e përjtësisë. Ndonse vajza martohet e merr për burrë tjetër njeri, simpatia e Adem Kastratit mbetet e përjetëshme…Pas çlirimit Adem Kastrati punoi në Teatrin “Migjeni”,si aktor teatri dhe estrade.Luajti role të bukura dhe plot përkushtim. Para pensionit e mbaj mend Ademin edhe roje teatri. Ishte një plak shumë i shëndoshë e barkmadh.Pas vdekjes iu dha titulli “Artist i Merituar”.

Ajo që të bën përshtypje dhe të intrigon më tepër eshtë fakti se Adem Kastrati pak dhe aspak përmendet si aktor i Teatrit “Migjeni” dhe Artist i Merituar, ndërsa si ashik i Ahengut Shkodran i del emri në Shkoder se paku 100 herë në javë. Vetëm një strofë kënge u desh që emri i tij të këndohej në dasma,fejsa,sofra festive,ziafete e sebepe.

5-Shaban Aga del në koder

Diku në cep të Xhamisë së Parrucës së vjetër,në vitet ’50 te shekullit të kaluar ka qenë një rostiçeri pozante, një katëshe e quajtur “Drita” që hyri në analet e muzikologjisë shkodrane si një objekt famoz. Në ketë lokal organizoheshin koncerte me këngëtare të famshme të kryeqytetit. Lokali frekuentohej kryesisht nga ashiket e kangës shkodrane. Ky lokal kishte banakier z.Shaban Ura, një shkodran i vjetër dhe familje e njohur.Nga nëna e tij ishte nip i Bushatlijve të njohur dhe fisnikë. Lokali kishte privilegjin të ndodhej në midis të Parruces. Klienta kishte njerëz të njohur në Shkodër nga publiku siç ishin Bimo Fakja i cili ishte njëheri futollist i Vllaznisë, Zef Radovani,Myftar Dyli, Met Sula që punonte simitçi dhe Dush Topçija. Këta vinin darkavet tek Shabani dhe kishin të rezervuara tavolinat e para, si zakonisht pinin raki të zgjedhur Bashkimit(kështu quhej at’hre rakija që piqte Bashkimi i Kooperativave te Konsumit në Çezme të Koplikut) ose birrë me meze të zgjedhura me mish të pjekur në prush të shoqeruara me garniturë pikante.

Këtu pothuaj çdo javë zbarkonin këngëtare të njohura nga Tirana dhe Elbasani, që mblidhinin tërë Shkodrën me dëgjua pothuaj deri në mengjes. Me grupin e këngëtarevet vinin nga kryeqyteti përherë edhe Zan Kuka,Ramiz Pregja, Met Shkreli etj etj. Të përzier me shkodranët këndonin e hidhnin valle të gjithë bashkë,bile edhe këngetaret. Krijohej një atmosferë e solare, e gëzueshme që vetëm në Shkodër mund të përjetohej. Bindej dhe çohej peshë tërë Parruca e më gjerë. Si gjithmonë në krye të vales e të këngës ishte

Shaban Ura. Njeri shume qejfli dhe shumë i pashëm dhe i mbajtur. Ishte zemra e lokalit dhe e orkestrës. Mirpo nuk kaloi shumë kohë dhe njera nga këngetaret nxorri një këngë Shaban Urës.
Shaban aga, dul´ o në kodër,

Sheh Selvijen o kah k´cen me lodër.

Shaban aga, dul´ o në der-e,
Sheh Selvijen o kah po vjen-e.

Moj Selvije e kuja je?
Jam e nanës, babës ku jam le...

Vargjet e kësaj kënge shumë të bukur janë përcjellur gojë pas goje edhe në ditët e sotme. Kanë kaluar vitet ,rostiçeria u hoq prej aty, Xhamia e Parrucës së dikurshme u shkatërrua gjatë““ luftës së Diktatorit me fenë“ dhe u rindertua përseri me ardhjen e demokracisë, këngëtaret nuk erdhën më, por mbeti kënga si monument për Shaban Urën. Shabani ka vdekë në vitin 1992, i respektuar nga bashkëqytetarët e tij, por kënga këndohet dhe këndohet. Sepse Shkodra është djepi i këngës.

 Ajo eshtë e çuditëshme; ju këndon trimave, por u këndon edhe ashikëve.

SHPRESA E LONDRËS(Shënime për romanin “Shpresa e Londrës” të Ruzhdi dhe Greta Jatës)


NGA REXHEP SHAHU

Shkova një ditë te furra e bukës në lagje dhe e gjeta mbyllur.

Më thanë se hasjanët që punonin aty, kanë ikur.

- Ku?

- Në Angli.

Shkova të takoja oficer Mihalin, që banonte në Allias dhe komshinjtë më thanë se ka ikur.

- Ku?

- Në Itali.

- Ç’po ndodhë?...

Ajo kohë më është skalitur e ftohtë, gjithsesi.

Kur biznesmenët dhe oficerët e ushtrisë po i thonin vendit lamtumirë, po unë, i papuni, çfarë prisja?

- ?!
Me dukej se po ikte edhe vendi:

s’shkoja dot te furra e bukës,

s’shkova më te shtëpia e shokut...

U harruam!

Lexon këto fjalë e tronditesh – nuk ke fat tjetër.

Kështu fillon romani Shpresa e Londrës i autorëve Ruzhdi Jata dhe Greta Jata,

babë e bijë. Roman i thjeshtë për fatin e shqiptarit emigrat. Për fatin e shqiptarit që don të bëhet apo është bërë emigrant dhe që ka mbetë i huaj në atdhe, i huaj në dhera të huaja. Dri këtu e kulm atje. Shqiptari emigrant i mbetur pezull, as atje as këtu dhe shpesh ndjehet as në qiell as në tokë. Dhe shkulur! Rrënjë shkulur! Që ka mbetë me atdhe në shpinë dhe nuk di ku ta ulë a ta vendosë, nuk di ku ta varrosë e t’ia bëjë nderet atdheut që i vdes ngapak e përditë.

Duhet ta kesh provuar në kurriz vuajtjen e emigrantit që ta dish shpirtin dhe zemrën e tij. Duhet ta kesh ndjerë dhimbjen që ta ndjesh. Dhe pastaj ta kesh edhe aftësinë apo fatin e të rrëfyerit siç e kanë në fakt babë e bijë Ruzhdi Jata dhe Greta Jata aq sa shohim në roman.

Thjeshtë. Pa sforco. Një rrëfim i natyrshëm. Pa artifice. Pa e kuptuar të fut në rrjedhën e tij ky libër dhe nuk të lëshon. Të duket se bëhën të besueshme gjëra të pabesueshme. Sikur shemben e thyhen gjëra të pa shembshme e të pathyeshme. Realitet më dramatik se fantazia më e lajthitur.

Emigranti mund t’i gjejë e t’i sigurojë të gjitha në vende të huaja. Por duke u zhveshë prej vetes, duke u tronditur nga një lakuriqësi e huaj që e vesh në dhera të huaja. I ka të gjitha por nuk ka veten e tij që cilido emigrant shqiptar e barazon me atdheun. A thua vetëm shqiptarët në dhera të huaja e ndjejnë kaq fort atdheun dhe nuk dinë të çvishen prej tij?!

Teksa lexon romanin Shpresa e Londrës e sheh veten se i ke rënë qark botës dhe vetes, i ke rënë qark gjithë jetës tënde nga lindja e deri në pafundësi dhe fundin nuk të lejon ta shohësh pasiguria e të nesërmes.

Sheh vende e dhera të huaja, sheh kombe të tjera, rraca të tjera dhe befas zbulon se njeriu është kudo njeri, e mira është kudo e mirë me ato sy të butë e njerzorë. Sheh se e keqja është kudo me të njejtin kostum. Sytë e ftohtë janë kudo sy të ftohtë që të shpojnë me dyshimin, përbuzjen, idhtësinë e ftohtësinë vrasëse.

Autorët dinë të të marrin përdore me sinqeritet, jo me ndonjë magji tjetër dhe të të vendosin në një anije që ka emrin Shpresë, që ka një kapitene që quhet Shpresë, që ka një të neserme ku pritet të lindë ditë e re me diell e që quhet shpresë, që ka një synim për ta mbërritë e ky synim quhet Shpresë, që ka një gjë që të mban varur e nuk të len të mbytesh e kjo gjë quhet Shpresë, Shpresë e cila edhe avionin e linjës Londër – Tiranë e mban lart në qiell e nuk e lejon të gremiset.

Me detaje kaq të natyrshme, me thjeshtësi të pabesueshme, autorët kanë fotografuar ditën, kohën, jetën, mënyrën e të jetuarit në Londër, në Tiranë, në periferi të kryeqytetit, sjelljen në polici, frikën e ankthin që të jep dhuna verbale e reale, dhuna e djeshme dhe e sotme e dhunuesve të djeshëm që kanë veshë maska të reja në rajonin e policisë a në zyrat e hetuesisë; tjetërsimin dhe babëzinë që ka infektuar njerzit ku humaniteti është tretë dhe nuk njihet më mirësia njerzore.

Mjeku i djeshëm nuk e njeh më mikun e djeshëm por i shohin sytë lekë. Miku i djeshëm nuk është më mik për emigrantin pasi nuk e sheh si mik e njeri emigrantin por e sheh vetëm si financues të një dreke a disa drekave dhe nuk di t’i thotë as faleminderit që ma pagove këtë drekë, as për të mirë, as për të keq, por i duket se emigrant ia ka për borxh qerasjet pa fund.

Në vendin e huaj që tregoi aq bujari e mirësi e fisnikëri për shqiptarët, aq ngrohësi e dashamirësi, shpesh ka nxjerrë kryet dhuna e verbër në formën e përbuzjes, dyshimit e mosbesimit. Shpesh ftohtësia e akullsia e ligjit ka thyer e shkërmoqë ëndrra pasi ligjzbatuesi është shfaqë me uniformë të ndryshkur hekuri e jo njeriu.

Shqiptarin e ka bërë emigrant dhuna e verbër e paaftësisë e ligësisë së qeveritarëve dhe babëzia e zyrtarëve të padenjë që vendin e punës shpesh e shohin si vend zhvatje e pasurimi të paligjshëm. Kjo babëzi e ka detyruar shqiptarin të ikë prej prej atdheut apo e ka përzënë me dhunë prej atdheut. S’ka punë, prespektivë, politika zhvillimi, por të gjithë janë turrë me zhvatë atë që nuk i takon, të gjithë duan të bëhen milionerë pa punë, të bëhën milionerë brenda natës. Sepse po shihet se një post, një funksion qeveritar të bën milioner më kollaj se të bën një biznes sado i ndershëm e fitmiprurës që mund të jetë.

Shqiptari endet i mbështjellë në fatin e keq udhëve të botës kur thellë vetes së tij e din se atdheu ka gjithë resureset që ta mbajë në vendin e tij.

Pa sforco, bile duket nganjëherë se me një lehtësi të pabesueshme autorët bëjnë portretet e personazheve, të cilët na duken të njohur, na duket se i kemi përditë pranë, në krah, përballë, na duket se bashkëbisedojmë përditë më to e njëherësh shpesh prej tyre i shohim aq të neveritshëm sa nuk do të donim t’i kishim bashkëatdhetarë.

Romani Shpresa e Londrës për shqiptarët, dje, sot e neser mbetet një roman aktual. Mbetet një këngë e trishtë kurbeti që s’ka fund, një vajtim që s’di të ndalet. Se plaga e rëndë që po gangrenizohet, nuk po shërohet. Shqiptarët vazhdojnë të ikin, të dëbohen dhe emigrimi është mundësia e vetme për jetesë të ndershme por të stërmundimshme.

Atdheu nuk u premton bijvë të vet lirinë, ekzistencën, por me pamundësitë e pafundme që u ofron, me mungesën e dashurisë, me mungesën e ofrimit të mundësive në atdhe, ikin shqiptarët, dëbohen shqiptarët, i dëbon vetë atdheu që si duket është i mallkuar me dëbim bijsh. Atdheu nuk i vret bijtë e vet, jo, ata janë të lirë të jetojnë në atdhe. Nuk i vret menjëherë por i vret ngadalë, ngapak e përditë me shpërfillje. Nuk është jetesë vetem me marrë e me nxjerrë frymë. Nuk është jetesë e sigurtë kur nuk ke punë në atdhe, kur nuk siguron ekzistencën njerzore, ekzistencën si njeri. Nuk është atdheu vetëm 70 metër katrorë banesë.

Po kur të rriten fëmijët ku do të banojnë? Kur të martohen të rijtë që nuk kanë shtëpi, që nuk kanë një dhomë të tyren në shtëpi, ku do të jetojnë, kur të ardhurat që marrin nuk u mjaftojnë për bukën e djathin. As pamundësia për të pretenduar punë që të siguron jetën tënde e të fëmijëve.

Atdheu u siguron të rinjve të tij endjen udhëve, por jo plotësim ëndrrash, deshirash e pasionesh, u siguron ankth, pasiguri për të sotmen e për të ardhmen, por jo shkollim solid e punë të sigurtë. Atdheu të siguron papunësinë, të siguron rrjeshtimin në armatën e të papunëve. Të siguron zemërplasje kur sheh se të paaftët drejtojnë, punësohen, begenisen, kur të paaftët blejnë diploma e vende pune në zyrat e shtetit dhe të bëjnë edhe karshillek pastaj.

Ndaj shumë shqiptarë me atdhe në shpinë marrin rrezikun në sy dhe rendin të ikin prej atdheut nga sytë këmbët të dëbuar prej atdheut, nga mungesa e dashurisë, lirisë e sigurisë.

Të tilla mendime më mbështollën duke lexuar romanin Shpresa e Londrës të Ruzhdi dhe Greta Jatës, të cilët jetojnë në Angli dhe kanë provuar në kurrizin e tyre fatin e emigrantit.

Një meshë për "alienin" e Poezisë Mbarëshqiptare


In memoriam, Frederik Rreshpjes

(esse)

Nga Përparim Hysi

Dua të shpjegohem: jam mëdyshur e mëdyshur, në është "alien" Frederik Rreshpja dhe përgjigja vjen vetvetiu: po "alien" ka qenë se nuk ka se si të jetë ndryshe. I shikon poezitë që na ka lënë si trashëgim dhe nuk ke se si mos mahnitesh. Të lënë me gojë të haptë se nuk gjen notë që ta vlerësosh. Njëra poezi më e bukur se tjetra. Dhe thotë diku "alieni" Frederik: - Unë shkruaj se jam i trishtuar. Pra, ky poet unik, sikur e shtrydh me duar trishtimin që kurrë nuk iu nda nga pas, si një atavizëm apo si një apendiks.

Çudia është se nga kjo "shtrydhje" vjen e buron një verë e pastër poezie, nga e cila nuk ndahesh dot.

* * *
Mos kujtoni se po shkruaj me apriori?! Pëprkundrazi. Do tentoj që t'u vë përbri këtij shkrimi modest, atë verën kristaline të poezisë aq të zgjedhur. Po kush mund të shkruaj kaq bukur? Kaq artistikisht si ai? Askurkush: nga poetët e sotëm dhe të djeshëm. Rreshpja vinte nga Shkodra, nga ky qytet-djepkulture, dhe qe si një vazhdimi bukur i një Fishte apo Mjede. Qe vazhdim i më të bukurit poet që patëm në vitet '30-të; pra, vazhdim i Migjenit. Ai e ktheu poezinë në një "tempull" ku nuk mund të shkelnin të gjithë. E dinte mirëfilli vlerën si poet, por dinte të vlerësonte dhe të tjerët.

-A ka poetë të vërtetë në Shqipëri?- e pyesin në një intervistë.

-Pak. Shumë pak. Sadik Bejko dhe Faslli Haliti dinë të shkruajnë poezi. Dhe qëllon drejt e në shënjë: që të dy këta poetë aq të mirë, dolën me "ftomë në biografi", siç do ta pësonte dhe i miri dhe i shënjti, Frederik RReshpja. Do provonte edhe më keq se ata që citova më lart: 17-vjet burg nuk janë pak. Këtë burg Rreshpja e bëri një pjesë në regjimin që iku dhe, ç'është më e keqja, u burgos dhe në kohën e demokracisë.

Dhe, kur e pyesnin se kush të futi në burg? Ai,pa u menduar gjatë, thoshte:- Shokët! Ata m'i vunë prangat. Shiko se si shkruan në një poezi:/ skllevër mosmirënjohës, ju deri dje/ te këmbët e diktatorit jeni shtrirë/ dhe me broncin e thyer/ do ngrini bust për diktatorët e rinj/. Është i drejtpërdrejtë dhe nuk lë vend për ekuivoke.

Mos qe pak i njëanshëm, Poeti? Sa kam vënë re unë (aq sa kam lexuar nga ai), ai, kur gjykon për poezinë apo për kolegët tek Lidhja e Shkirmtarëve, është shumë i kthjellët. Shprehet me superlativa për Dritëronë dhe di të vëjë pikat mbi i:- Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo, është një mrekulli.

* * *
Para se të kaloj tek ndonjë përshtypje e veçantë për të, do t'u lutem lexuesëve që të shijojnë poezinë e këtij Poeti që unë e kam quajtur Princi i Lirikës Shqiptare:

Requem

Noton në përrua me gjethet mbështjellë
Një ditë e bukur vjeshte
Dhe shtërgët e fundit shkuan të ngrirë
Mbi sytë e verdhë në heshtje.

Ose...
Të prita, të prita
Derisa çelën kameliet e mortjes tek porta
Ti mblidhi dhe bëj një kurorë
Për mua që deri në vdekje të prita


Për gjithmonë
O ajër i mbrëmjes mbështillëm: erdhi ora të vdes përsëri
Kur të mbyllen sytë e mi, nuk do të ketë det.
Dhe varkat e lotëve kanë për të ngecur në stere.

Shkoj dhe shirat po i lë të kyçura
Por do të kthehem përsëri në çdo stinë që dua.
Unë kam qenë trishtimi i botës
O ajër i mbrëmjes, mbështillëm! Erdhi ora të vdes përsëri.

Nëse ndaloj tek jo poezi, dua të theskoj qëllimin e këtij shkrimi modest. Rreshpja nuk vdiq. Rreshpja (më dridhet dora kur shkruaj kështu,se me aq emocione jam mbushur!)

ngordhi. Sado e ashpër e brutale është kjo folje, por është e vërtetë. Pa bukë, pa strehë, pa pension u la si një barbon që të këpuste shpirtin. Kam qenë në Florida atë kohë dhe e kam ndjekur fundin aq tragjik të këtij "ALIENI" të papërsëritshëm. Nga aq sa kam lexuar, më ka mbetur në kujtesë ç'ka lënë me shkrim, kompozitori i bukur austriak,Franc Shubert:e zezë mbi të bardhë:- Është e tmerrshme të vdesësh nga uria! Shuberti vdiq (ngordhi) më 19 shtator 1828, sapo kish mbushur 31-vjet. Rreshpja vdiq më 17 shkurt 2006.

Qe, kur vdiq, 66-vjeç. Por delja e zezë,- thotë populli,- ngordh e zezë. Ky Poet kaq i lavdishëm,sa nuk ka shok në poezi, u varros vetëm nga dashamirët e tij që nuk iu ndanë në atë varfërinë proverbiale të tij. Sa më erdhi keq që vdiq (më keq se De Rada me cironkën e tymosur në xhep), aq u revoltova me pushtetarët. Rreshpja vdiq i varfër dhe i rrethuar nga miq të tillë, si: Moikom Zeqo, Shpëtim Kelmendi, Riza Lahi, Skënder Drini dhe plot dashamirë të poezisë së tij të bukur. Mes tjerash, shkrova poezi dhimbjeje për të, ku në "vija të trasha", anatemoja ministrin e ç(kulturës- të asaj kohe). Ja se si i shkrova:

Iku Poeti i bukur dhe pas la një zbraztësirë të madhe
Braktisja e Poetit, për ju është veç turp!
Se ai qe Prici i Lirikës Shqiptare
Ministër i kulturës! Haje turpin me bukë.

Dhe ministri vërtet që e hëngri turpin me bukë. Ndodhi që në atë muaj të vdisninhe tri figura qëbënin nder vendit, si: Ibrahim Kodra, Kel Kodheli dhe Vath Korreshi, U bë një homazh me nismën e ministrit të ç(kulturës). Koncerti-homazh, sipas shënimeve që mbaja, është mbajtur më 28 shkurt 2006. Rreshpja u la "prapa listës" si ai personazhi butaforik e estradës së Fierit, Lipe Shtogu.

Ja se si i jam drejtuar që andej këtij mininistri-eunuk.

..... ndoshta, ende nuk e ke marr vesh
Se bashkë me ta, iku dhe RReshpja!
Mos kujto, ministër, se ende ka sylesh
Ndaj për këtë homazh, s'më rri mirë festja.

Si mund të harrohet një lirik aq i bukur
Që aq vjet të rinisë i kaloi në qeli
Ti nuk je ministër, por eunuk kungull
Kur anashkalon një Poet si ai?

Prapavija e kësaj "harrese" është e lexueshme
Se Liriku i Bukur qe opozitar
Zoti Ministër! Nuk ke bërë gjë më të turpshme
Ky qëndrim i yt: shpirtin ma kthen në acar!

28 shtator 2006.

Natyrisht, as ministri dhe askush nuk u skuq nga fjala ime. Të paturpët nuk kanë turp.
Dhe unë nuk rresht që të shkruaj e të shkruaj për të. Nesër ai ka ditën e tij. E meritonte një meshë, po se po, si një katolik i mirë që qe, por jam i sigurt: askush nuk do të kujtohet për të. Ministrat e kulturës zënë e dmonstrojnë focë, se, gjasme, po bëjnë risi apo thagma.

 Ai që zëvendësoj këtë për të cilin është poezia ime, bëri një punë të "paqme": prishi klubin e LIdhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve dhe "zografiti" me daltë një basoereliev ku evokonte veten si madei in kokë. Jo më vonë se sa dje, Kolec Traboini, e lakonte ministern e kulturës si "talebane": prishi kinostudion,- thotë Traboini. Dhe mirë e ka. Po në fund të fundit, kush pyet për Poetët?

Qeveritë venë e ikin dhe askush nuk kujdeset për krijuesit. Një Poet,- them unë,- ka vdekur, nëse lëpin jargët e pushtetit. Poeti është luftëtar dhe në opozitë me pushtetin. I tillë qe RReshpja.

Ai që këndoi më bukur se kushdo:

... verës që shkoi/ kaloi një stap që u bë shelg tek përroi i vjetër. Ose kush më bukur se ai këndoi për dimrin: "Bie dëborë. Rënkojnë qerret e lodhura si një kor tragjedish antike/. Apo gjeni të gjashmin:/ luanët e thyer të fëmijërisë/ pinë ujë tek pusi i vjetër/ mbi zjarrin e trëndafilave/ ngroh duarët Saadiu me turbanin prej vese. Dhe mund të vazhdoja të shkruaj për të.

Dhe, tek e mbyll, them: kurrë nuk është vonë që të vlerësohet ky Poet kaq i bukur. E pakta që mund të bëhet për të, të krijohet një çmim letrar me emrin: Frederik RReshpja. Kurrë nuk është vonë të ndreqësh, ç'është prishur në kurriz të tij. I paharruar qoftë kujtimi i tij!

DILEMA E PERËNDISË TË NDALË ZEMËRATËN E LUMENJËVE APO DORËN SHKATËRRIMTARE


NGA GËZIM LLOJDIA

1. Nga kinoditari i djeshëm te i sotmi

Një kinoditar i para viteve ‘90 shfaqte pamje nga përmbytja e Myzeqesë. Fusha dhe të mbjella nën ujë,aktualisht edhe kinoditarët e sotëm të TV-ve shfaqin këto pamje veçse me një ndryshim,fushat plotë ujë të turbullt, por më tepër banesa e vila që gjenden prej ditësh nën këtë pushtet. Në jug tërbimi i Vjosës sjell katastrofa. Në rreth 2o vjet Vjosa ka përmbytur ,fusha e banesa me bollëk, por dremitja shqiptare,ajo politike e qytetare mbetet tek një cak, humanizimi duke lënë pas krahëve ,arsyen e thellë që të vjen të ulurish. Ndërtimet buzë baseneve të lumenjve,gërryerjet nga marrje inerteve,prerja e pyjeve etj. Nëpër kafenetë e sotme këto artikulohen nga kushdo,mirëpo nesër që të mbajë moti,dhe dielli të shfaqet sërish do të harrohet sepse politika shqiptare pjell çdo javë nga një çudi të radhës. Pas kësaj askush nuk merret më me këtë histori të djeshme.
Vjosa gjithëherës këtë punë ka pas dhe do të ketë. Mirëpo nesër banorët do të rifillojnë sërish ndërtimet buzë basenit të Vjosës ,drurët do ti presin sërish nesër ,private do tu heqin hekurin për skrap sepse e djeshmja është harruar. Në këto kushte kur batërdia shfaqet lakuriq, a nuk duhet të lutemi:Perëndi ndale dorën shkatërrimtare,në mos ndale zemëratën e Vjosës atëherë!

2. Dremitja e fshatarëve në basenet buzë lumenjve

Si një ëndërr e pa ëndërruar. Janë zgjuar kështu banorët e komunës Novoselë të Vlorës , kur ndër pragje dhe dyer, kopshte, banesa, mullarë, sera, bodrume, ofiçina, bagëti stalla, ferma, ujët kishte nën pushtetin e tij gjithçka. Vërshimi i Vjosës kishte ngjarë të ishte hileqarë.

Gjithmonë lubia me ujërat e turbullta dilte dhe përmbyste A mos thua kësaj here i hëngri në besë. Jo Vjosa kështu ka bërë. Dihet motivi i një lumit .Qëndron thelbi, te shprehja: Të gjithë lumenjtë derdhen në det.

Edhe këtë herë vërhsimi i saj për në det ishte nisur dhe brenda shtratit e përtej tij,krijoi katastrofë. A harruat edhe në vitin 2013 ajo shkaktoi përmbytje e fundit.I laguri dhe mbyturi nga ujët e turbullta çfarë mund të thonë në kushtet kur pabesia e ujit dhe shtrirja e pushtetit të tij natën i mbyti. Banorët e kësaj komune janë përmbytur nga Vjosa dhe përmbytja më e madhe ishte në vitin 2005.

Atëherë gjendja ishte alarmante sepse dimri ishte në fazën e parë të tij kur kërcëllinte dhëmbët i egërsuar, pra ishte janar dhe s’dihej se çfarë vinte prapa. Në këtë rast Vjosa, prurjet e saj të mëdha pas rrebesheve në Gjirokastër, Tepelenë kishte rritur në maksimum ujërat dhe vërshimi i saj në det do të sillte pasoja për banorët e Novoselës, arsyeja e thjeshtë aty lumi i turbullt ka pjesën fundore të zbrazjes në det.
Dihet që lumi Vjosë me prurjet e tij të mëdha 2000 l/s është dhe mbetet një rrezik potencial kur ajo del jashtë shtratit të saj. Vjosa ka bërë zarare madje në të shkuarën për këtë lum ka pasur edhe një këngë hidhërimi që këndohej në jug .

“Po vjen lumi turbull o /turbull lumi turbull o....

Kur Vjosa është e qetë është diçka më ndryshe. Arben Duka poet dhe Poni një këngëtare nga jugu e flokut, kanë një këngë të mrekullueshme, krejt ndryshe nga e para. Për lumin e Vjosës. Bukuria e këtij lumi shfaqet me tërë lakuriqin e saj në stinët e begata. Por në dimër Vjosa egërsohet shumë, dinake, kryeneçe dhe papërmbajtshme .Jo vetëm në Novoselë ka bërë zarare këtë dimër, por edhe tek bishti i malit në Selenicë .Ku mund Vjosa, bënë zarare.

Është një fakt i dhimbshëm, që përsëritet si nëpër filma. Përmbytjet janë katastrofa natyrore, por për të shmangur dhe minimizuar ato duhet të ndihet dora e njeriut atje ku mundet. P.sh nëse fshatarët nuk do të ndërtonin buzë lumit,nëse banorët vendas nuk do të prisnin drurët,nëse dot kishte prita etj etj ,fshatrat dhe pasuri të tëra, që do të humbasin nga balta do të kishin shpëtuar këtij ndëshkimi këtu është dhe duhet të ndihet dora e njeriut.

Dora e pushtetit. Shqiptarët po vuajnë prej vitesh qeverisjet qendrore dhe lokale neglizhenca e të cilave shpie dëm sakrifica dhe hedh në lum miliona. Mirëpo si i thonë shqip :”doli pa lagur” në këtë vend askush nuk merr përgjegjësi për gjithshka ndodh.

Nëse shqip i thonë:”E gjecë nga mos e pandehsh” edhe me banorët e kësaj zone ka ngjarë kështu. Rranë për qejf të tyre në gjumin e perëndisë dhe u ngritën nën ujërat e lumit .Ishte ky mallkim apo një neglizhencë?Atje ku ka mundësi duhen shmangur katastrofat, atje ku nuk ka mundësi ka ndërhyrje emergjente shpëtimi. Në Shqipëri ndodh kështu. Sapo përfundoi përmbytja, ujërat tërhiqen dhe niveli i tyre bie, askush më nuk kujtohet për dëmet apo për masat që duhen marrë për të parandaluar përmbytjen e radhës.

Të gjithë ne kujtohemi vetëm në një moment, kur ujët na vjen tek koka krevatit, atëherë brofin sirenat e alarmit, ngrihen pushtetarë, makina gulçojnë me uturi, në media deklarata bombastike, intervista me të përmbyturit dhe vjen një ditë, që të gjitha këto harrohen sepse ka dalë dielli dhe lumi është strukur në shtratin e vjetër. Ekranet HD mbyllen. Fakir-fukarenjtë askush nuk ika më në vëmendje .

-Natën e mirë! Do të rikthehemi sërish me kronika, zhurmë e bolori, ditën kur të ngjajë përmbytja e radhës.

3. Vjosa dhe lugina e saj me të dhëna historike

Të gjithë lumenjtë derdhen në det. Vjosa dhe lugina e saj, shtrihen në jug të vendit. Disa autorë italian kanë kryer studime me të dhëna historike. Vjosa (Voiussa) sipas autorit italian Roberto Almagià është lumi i Gadishullit Ballkanik, e cila u krijua (Pindos) në territorin grek, një lumë malor, me një kurs të thiktë ku shpërndahen me pellgje të vogla, hynë turmë e saj në territorin shqiptar Sarandaporos, dhe koka në një luginë gjatësore, mjaft të madhe, në këmbët e masivit gëlqeror e të thatë Nemerčka, më pas është gryka e ngushtë quhet Klisura(Klëcyra ) dhe lumi është rritur ndërkohë me Dhrino(Drino), kontribuues i madh i saj, i cili kalon pellgun e Gjirokastrës.

Duke gjurmuar të dhënat për luginën e Drinosit thuhet se: Lugina e Drinos ka një nga përqendrimet më të mëdha të vendeve të lashta në të gjithë Shqipërinë. Ajo ka qenë gjithmonë një zonë e pasur dhe pjellore, një rrugë komunikimi me ngulime të rëndësishme. Që nga zona e Selosë, Dropulli i Sipërm në kufi me Greqinë, Melani dhe Sofratika, deri ne Lekël afër Tepelenës në pjesën veriore të luginës.

Një pak më tej dhe më poshtë kalon Vjosa( Voiussa) në Tepelenë duke e lënë zonën gëlqeror, hyn kështu në rajonin e kodrave terciare dhe pastaj, në rrëzë të fshatit Karbunarë derdhet në fushë bregdetare, ku shtrati është shumë i madhe dhe është e mbushur vetëm në mënyrë të plotë, këtu është arritur nga lumi i Vlorës, Shushica( Suscizza ).

Goja e lumit ka lëvizur disa herë në kohë historike: duket se në kohët e lashta lumi vrapoi përgjatë këmbëve e kodrave të Peshtanit deri në Apoloni, pastaj është kthyer direkt në perëndim në det. Në fillim të Mesjetës do të shkojë në jug, ku shtretërit e lumenjve të vjetër janë ende të dukshme në gryka, dega ku rrjedha aktive është rreth 4 km në veri.

Vjosa (Voiussa) ka një gjatësi prej 237 km dhe kullon një sipërfaqe ujëmbledhëse prej 6592 km katrore, nga të cilat 4357 në territorin shqiptar . Lumi sjell shumë çrregullime sidomos me përmbytjet në stinën e pranverës, që konsiderohen të dhunshme. Trungu ekstrem i parë në një planë ishte i lundrueshëm në kohët e antikitet, por sot ajo nuk është përdorur si e tillë, por Vjosa ( Voiussa) me luginën e saj të gjatë është mënyra më e mirë për të hyrë nga deti në Shqipërinë jugore, një rrugë që ishte për pjesën më të madhe natyrisht.

Një autor tjetër italian Gaetano De Sanctis duke shkruar për lumin Vjosa me emërtimin e lashtë të kohëve të antikitetit Aos në enciklopedinë italiane të vitit 1929 thotë se: “Lumi në pjesën veriore, sot( Voiussa) u zhvillua një betejë midis mbretit Filipit V të Maqedonise dhe romakëve. Në fillim të pranverës dhe verës të viti 198. Filipi, për të mbrojtur atë nga sulmet ,që romakët ishin të përgatitur nga bazat e tyre në Shqipërinë e sotme dhe në veçanti nga Apolonia, ai mori një pozicion mbrojtës në Vjosë (Aoos) afër Antigones,rrënojat e cilës shtrihen pranë Tepelenës. (Në fakt Antigoneja e themeluar nga Pirua gjendet në Gjirokastër)

Disa të dhëna të qëmtuara për Antigonen ku si burim është parku kombëtar Antigone: Antigonea, qyteti i dytë i provincës së Kaonisë, pas Foinikes, si nga përmasat edhe nga rëndësia, kontrollonte të famshmen Via Egnatia që lidhte Dyrrachium (Durrësin), Apolloninë dhe Orikumin, me malësitë e Janinës dhe Epirit Jugor. Për shkak të pozitës së rëndësishme gjeografike, në një kodër dominuese të quajtur Jerma, në mes të luginës së Drinos, Antigonea u bë e njohur si përfaqësuese e kulmit të zhvillimit ekonomik. Sqarim: Antigonea ka qenë një qytet i lashtë i ndërtuar në shekullin e III p. e. s. . Rrënojat e tij ndodhen në Shqipëri 14 kilometra nga qyteti i Gjirokastrës. Ishte një qytet jetëshkurtër, që jetoi veç rreth 150 vjet. Themelimi i qytetit lidhet me një nga emrat më të famshëm të antikitetit, mbretin Pirro të Epirit. Në fillim të shekullit III p. e. s Pirro u detyrua të shkonte në luftë në Egjipt, ku aftësitë e tij tërhoqën vëmendjen e Berenices, gruas së mbretit Ptoleme të Egjiptit, e cila i ofroi atij dorën e së bijës, Antigoneas. Si mirënjohje për vjehrrën dhe gruan e tij të parë, Pirro vendosi të ndërtonte një qytet të ri me emrin Antigonea. )

Një tjetër luginë e Vjosës ku bashkërrjedhje është edhe Drino. Pozicioni i Filipit, i cili është përkufizuar nga Livio me frazën latine “quae ad Antigoneam fauces sunt, stena vocant Graeci”, është kërkuar disi në rrjedhën e sipërme e moderne të bashkimit të dy lumenjve, në lindje i cili është më i afërt tek fshati Klisura( Këlcyra. ) Por ky pozicion mund të anashkalohet lehtë, dhe nuk mbulonë të gjithë rrugën nga Tepelena ku forcat ushtarake të udhëhequr në drejtim të Gjirokastrës, duke shkuar saktësisht në rrjedhën e Drinos. Prandaj, pozita e Filipit për të gjetur disi më në veri, në afërsi të Tepelenën, në mënyrë që ai mund të mbulojë të dy rrugët brenda, atë që pasoi Drino dhe ai që pasoi Vjosa (Aoo). Filipi u mbajt këtu në mbrojtje, në front nga Publius Villio Tappulo, pastaj nga Titi Quinctius, Flamininus.

Flamininus, pas dyzet ditëve të përdorura për të njohur vendin dhe përgatisin betejën se ai pretendonte të trajtohen të gjithë njohurit ushtarake, u përpoq me një sulm frontal. Por, pasi në këtë mënyrë nuk mund të merrte sukses, duke pasur parasysh forcën e pozitës dhe llogoret të cilat u forcuan, kur ai ka rinovuar sulmin, i dërgoi një departament të fortë prej rreth 5000 burrave në anashkalimin e pozicioneve të armikut. Sulmi frontal është kryer me kohë të ndryshme, kur Philipi i kthjellët në pjesën e prapme vihet re shkëputja romake. Së shpejti urdhëroi tërheqje dhe ishte në gjendje për të shkëputur me pak viktima (rreth 2. 000 meshkuj, gjatë një total prej ndoshta 20 ose 25 mijë ushtarë, shumë fuqi pothuajse të barabartë ose ndoshta më e madhe se ajo e dy legjionet të Flaminino), por duke e lënë kampin dhe të gjitha materialet e luftës në duart e armikut dhe në depresion nga fitorja e ushtrisë, që romakët kishin treguar pothuajse pa asnjë plumb të shkrepur...’thonë kronikat italiane për brigjet e këtij lumi që këtë dimër në Shqipëri bëri zarare të mëdha,mirëpo për çudinë e tij shumë vajza shqiptare dhe nga Kosova mbajnë emrin e bukur Vjosë. Po a ishte e bukur Vjosa këtë dimër me zararet e saj të mëdha?

Nga Ilir Muharremi- Jeta pas vdekjes përmes artit dhe filozofisë


Te Platoni shohim filozofin i cili jeton me gëzim për të vdekur sepse në botën e përtejme shpreson për gëzimin, por më shumë duhet ta gëzojë momentin për të vazhduar drejt pakuptimeve. Ai e arsyeton vdekjen, ndonëse njeriu jeton çdo moment me vdekjen dhe vjen çasti për tu ndarë nga jeta. Përse atëherë ankohet? Filozofi në njërën anë e do jetën, por edhe vdekjen. Ndarja e shpirtit nga trupi, deri këtu kanë arritur filozofët, por pa vërtetësi shkencore. Ndjenja e kënaqësisë ndaj ushqimit, të pirit, dukjes përbuzën nga filozofët, ata në të njëjtën kohë përçmojnë realitetin dhe nuk dëshirojnë të ikin nga ai. Në të gjallë kërkojnë vërtetësi për shpirtin. Trupi bëhet pengesë, por edhe ndihmon. Mendimi për shpirtin nuk duhet të shfaqet te ekzistenca. Ndoshta mendja nëse nuk ngacmohet nga asgjë, të dëgjuarit tingull, as nga ndonjë pamje, dhimbje, kënaqësi, kap të vërtetën në vetvete. Edhe këtu ekziston kufiri i dyshimit. Nëse filozofët dëshirojnë këtë ikje nga trupi duhet t’i argumentojnë mbetjet në saktësi. Filozofët më shumë besojnë në absurditet sesa në vërtetësi. Shpresa për paqartësi gjithnjë ngritët si e madhërishme, por nëse arrihet të qartësohet ajo merr përmasat e vogla, kjo sepse mendja kërkon gjithnjë peizazhe të virgjëra. Nëse shpirtit kërkon të ik nga trupi të jetoj vet, atëherë përse zgjedh trupin? Njeriu në thellësi ndjen egoizmin e brishtë, por e di asgjë nuk mund të tjetërsohet përtej mundësive, fjala është për trupin. Të dy këto objekte korrespondojnë mrekullisht sepse janë për njëra tjetrën. Hjumi merr gjumin si efekt të vogël që sjell shuarje të përkohshme, një pështjellim të madh në shpirt. Rregulli lëvizë sipas saktësisë planifikuese e që dirigjohet nga vetvetja, duke ndjerë në thellësi gjurmët e shpirtit, por prapë filozofi i vërtetë dyshon në atë që mendon. “Çdo gjë është e përbashkët për shpirtin dhe trupin. Të gjitha organet e njërit janë edhe të tjetrit” thotë Hjumi. Ai shpreh varshmërinë ekzistuese, por mua më intereson gjendja e tyre e pavarur, kjo është e pamundur. Njeriu bëhet i mundur me plotësimin e të dy anëve. Vërtetësia arrihet vetëm në pavarësimin e shpirtit prej trupit. “Asgjë në këtë botë nuk është e përjetshme” shkruan ai, shpresa kjo lojë shterpë përdorë njeriun. “I vetmi mendim që nuk është mashtrues, pra është mendimi shterpë”, vazhdon Kamy. Këtu ai tregon absurditetin e botës në të cilën vlera matet me shterpësinë e saj. Kjo paralajmëron ekzistimin e ndarjes së shpirtit prej trupit. Çfarë rregulli mund të nxirrej nga ky rend i paarsyeshëm? Pa arsyeja qëndron te pakuptimësia. E vërteta nëse tenton të jetë bindëse, atëherë nuk është formale, ajo gjallërohet zhvillohet brenda vetvetes.
Poeti Edgar Allan Poe botën e përtejme e shpreh mbas librave: Ishin engjëjt, aspak kaq të lumtur në qiell/ që për të e për mua shtinë zili. Pafundësia tashmë është e shqyrtuar si raport i drejt me njeriun. Kjo ide e Allan Poe-s rroket nga mendja. Këtu kemi një limit, por edhe liri individuale dhe prapë se prapë imitohet e dëgjuara dhe e lexuara në literaturë. Më e larta mbetet mistikja. Kjo është kënaqësi e gënjimit të vetvetes, fjala është për figurën e engjëjve të Poe-së. “Ne nuk dimë absolutisht asgjë për natyrën apo thelbin e Zotit, ngaqë për ta kuptuar se ç’është ai, lipsej të ishim vetë Zotër”, mendon Poe. Kjo buçimë kambane shprehë paditurinë tonë dhe dënimin e shpirtit përjetësisht. Ai kënaq veten për supozimin dhe mburrjen e asgjësë. Nëse nga asgjëja del asgjë vet shpirti dhe Zoti janë asgjë. Por, nuk mjafton vetëm ajo çfarë përcakton mendja, forca e ndijimit e kapërcen atë. Ç’është kjo jo materia që jeton brenda meje? A mund ta quaj shpirt? Kemi arritur kështu në një pikë që vetëm intuita mund të na ndihmojë. Vetë Poe forcën e krijimit e ngritë nga vullneti i saj, nga vetë shpirti i Zotit u krijua shpirti i njeriut, por njeriu dëshiron Zotin dhe nuk mund ta zotërojë. Nëse do të ishte kjo e vërtetë, njeriu do të ishte Zot i gjithëpushtetshëm i universit. Ky poet na mërgon drejt hiçit duke lartësuar materien në gjendjen e saj më të lartë të imagjinueshme.
Pasi që çdo qenie është e vdekshme në këtë univers, duhet krijuar një univers të ri jashtë kufijve të këtij momental. Nëse jetohet për shuarje të përjetshme, vetë jeta është idiote. Hjumi e përfundon kërkimin te imazhi hyjnor. “Asgjë nuk mund t’i nxjerrë në dritë detyrimet pa fund që ka njerëzimi ndaj zbulimit të Hyjnores”, s’ka mjet që mund të vërtetojë këtë shpikje të rëndësishme. Kamy citon Alanin i cili lutjen e përdorë në momentin kur errësira zapton mendjen. Kjo errësirë nuk duhet në shpërfaqet në mbyllje të syve. Ndoshta njeriu ndodhet i pambrojtur dhe dorëzohet errësirës. Vdekja shfrytëzon jetën përmes njeriut. Napoleoni gjithmonë mbante helm me vete, kurse Zhulieta te Shekspiri e helmoi veten. E dijë se heroi tragjik në dramë vdes në aktin e pestë. Poeti vdekjen mund ta interpretojë në shumë mënyra, poashtu edhe piktori, por gjithnjë e nisë nga vetja edhe nga realja. Në aktin e vdekjes të gjithë jemi të barabartë. Sikur të vdisje tash sikur pas pesëdhjetë vjetëve e njëjta gjë është. Kirkegadri vdekjen e ndjen si pasiguri të vetme me tendencë për ta kapur, një vështirësi e paimagjinueshme, të cilën nuk e di as ai që merret me vdekjen. Mua më intereson ta dijë se pas vdekjes a e di njeriu që ka vdekur. Kjo ma kujton Herr Soldin dhe vdekjen e tij të zakonshme. Ai deshi të ngrihej nga shtrati i tij në mëngjes, por nuk e dinte se kishte vdekur. Vdekja është e pariparueshme dhe njeriu nuk e zgjedh. Filozofët dhe artistët nuk flasin për imazhin e pas vdekjes, por për përgatitjen e saj sepse vetëm deri këtu ka arrit mendja. Mendimi për të dhe prania e saj faktike nuk është e njëjta gjë. E para jep supozime nga literatura dhe përvoja, e dyta ndjellë emocion frike, por jo njohurinë e saktë. Për Kierkegardin vdekja vjen në çastin kur nis të përgatitet. As ai saktësisht nuk përshkruan detajisht këtë emocion. Ai përhumbet në shprehjen fetare që e cilëson si fitore ndaj vdekjes. Por, duhet t’i peshojmë mirë fjalët, kemi të bëjmë vetëm me një çështje fati. Ai hyn në botën qesharake të perëndive dhe mendon se ka të drejtë. Bëhet i sinqertë kur pranon lidhjen e vdekjes me subjektin e jetës, të cilën nuk e ka kuptuar fare. “Kam kërkuar udhëzime nëpër libra dhe nuk kam gjetur asnjë”, shkruan ai. Shkalla e pakuptimësisë do të jetë gjithnjë enigma më e madhe për njeriun, në këto raste duhet t’i përshtatemi vdekjes. Çështjen e pavdekshmërisë dhe vdekshmërisë nuk ngjallë dëshirë për t’i kundërshtuar. Të dyja kanë të bëjnë me diturinë. Mirëpo, pavdekshmëria ka të bëjë me ndjenjën shpirtërore, nuk është logjike. I përket individit i cili përpiqet ta shprehë në terma shpirtërore. Atëherë si ta kuptojmë? “Vetëdija mbi pavdekshmërinë time më përket vetëm mua”. Kjo ndodh në çastin e ndërgjegjësimit të pavdekshmërisë së tij. Pavdekshmëria nuk ka prova, edhe sikur t’i kërkonte ato njeriu nuk do t’i gjente. Nuk ka ndonjë kuptim kjo. “Pavdekshmëria mbetet interesi më i flaktë i subjektivitetit”, të interesi qëndron prova. Në kolektiv njeriu nuk mund ta vërtetoj pavdekshmërinë, atëherë përgjigjen e drejton ka Zoti. Edhe këtu forca mbetet te zoti me shpresë se njeriu do ta kuptoj dikur. Nëse është kjo siç mendojnë disa filozof atëherë shpirti nuk do ta provoj lirinë e vet. “Të kërkosh të dish nëse njeriu është i lirë, të detyron të dish nëse ai mund të ketë një zotëri” thotë Kamy. Vetë ky nocion i të liruarit zbrazë kuptimin për të. Nëse shpirti është i lirë, atëherë Zoti nuk është i gjithëpushtetshëm. Njeriu nuk e ka idenë bazë për tu marrë me këtë problem. Ai e di se duhet të vetështeret dhe se jeta e tij varet nga vetvetja dhe rrethanat e jetës dhe dy njerëz që jetojnë sa njeri tjetri jeta u jep të njëjtën sasi përvojash. Ta ndjesh lirinë tënde dhe botën i bie të jetosh së më shumë që është e mundshme. Nëse arrin shkallën e qartësisë vlerat janë të panevojshme. E nëse arrin kulmin, atëherë rishfaqet ndjenja e pavdekshmërisë dhe kjo i shkon më shumë metafizikës e cila përpin ekzistencën.

2015-04-02

ATDHEU NUK ËSHTË PREJ DËBORE

Image result for SAMI MILLOSHI


Nga SAMI MILLOSHI

ATDHEU NUK ËSHTË PREJ DËBORE

(Shënime për romanin “Shpresa e Londrës” të Ruzhdi dhe Greta Jatës)

Dyzet vjet më parë unë e kam njohur Ruzhdi Jatën në Kukës. Fati e desh të punonim si gazetarë të rinj në gazetën lokale "Kukësi i ri”.

Tani 40 vjet më vonë Ruzhdiu është në Londër me gjithë familje, ndërsa unë jam në Amerikë me gjithë familje. Pra, jemi në dhe të huaj.

Nuk e kam takuar që atëherë. Por kemi ruajtur një miqësi të vjetër, falë komunikimit që të mundëson sot epoka digitale.

Siç e dini, në anglisht ka një shprehje që thotë : “Never say never"!, çka në shqipe përkthehet "Kurrë, mos thuaj kurrë”! Ideja themelore e kësaj shprehjeje është që kurrë mos bëj pohime kategorike, sepse nuk dihet se çfarë mund të ndodhë në të ardhmen. 40 vjet më parë, për shembull, unë gabimisht mund të thosha se miku im Ruzhdi Jata "kurrë nuk ka për të shkruar roman". Atëhere ne kishim mikun tonë të përbashket, shkrimtarin brilant Zija Çelën më të cilin punonim bashkë gjithashtu, që shkruante prozë. Por, ja që Ruzhdiu, e shkroi romanin e tij "Shpresa e Londrës". Madje e shkroi si bashkautor me të bijën, Gretën. Urimet me të mira miku im i vjeter.

Kam shkruash shumë për libra që më kanë pëlqyer. Kësaj here, libri jo vetëm më ka pëlqyer, por më ka bërë të mendohem për shumë gjëra. Për shembull, çfarë e ka shtyrë Ruzhdiun të jetë bashkautor me të bijën Greta në roman? Për më tepër kur, siç mësojmë nga parathënia e librit, Greta ka qenë vetëm dy vjeçe e gjysëm kur ka mbërritur me të atin dhe të ëmën në Londër. Këtë përgjigje mund ta japë më mirë se kushdo autori, por unë mendoj se Ruzhdiu ka dashur, si të thuash, të gdhendë portretin e bukur të sakrificës njerzore të prindit për fëmijën. Ka dashur dhe e ka bërë realitet këtë sakrificë. Kjo nuk është një metaforë, është një realitet.

Pra, unë mendoj se Ruzhdiu dhe Greta kanë sfiduar në një farë mënyre teoritë stilistike mbi shkrimin e romanit, ku zakonisht ka një autor. Ata të dy, babë e bijë, kanë shkruar një roman që është një sagë e vërtetë e shqiptarëve që kanë emigruar këtë çerek shekulli qëkurse edhe në Shqipëri ra Muri i Berlinit.

Nga pikëpamja e temës së romanit, mund të thuhet se këto vite tema e emigrimit është trajtuar edhe nga autorë të tjerë. Por unë mendoj se merita e Ruzhdi dhe Greta Jatës është se ata kanë sjellë një dëshmi artistike të vetvetes, një dëshmi që ndërthuret natyrshëm midis rrëfimit publicistik dhe atij novelistik. Me fjalë të tjera, autorët, me sa duket janë kujdesur më shumë të japin dëshminë, dhe këtë e kanë konsideruar si gjënë kryesore, se sa të merakosen nëse proza e tyre i kornizon të gjitha elementet stilistike të shkrimit të romanit.

Përsonazhet e romanit janë njerëz të njohur që autorët duket kanë dashur t'i përjetësojnë në faqet e prozës së tyre. Kujtim Mali, fjala vjen, shpesh here të kujton një njeri që ti e njeh. Dhe kështu ndodh edhe me përsonazhe të tjerë. Në fund të fundit, a nuk është, në një farë mënyre i njëjtë për të gjithë ata që kanë emigruar mali i vështirësive për të përballuar një jetë të re në emigrim? A nuk është i njejtë tmerri i atyre që e kanë takuar vdekjen kur kanë udhëtuar me gomone në Adriatik bashkë me fëmijët e tyre të vegjël? A nuk është i njejtë tmerri për të kapërcyer burokracitë e vendeve pritëse gjersa të sigurojnë dokumentat për të jetuar dhe punuar legalisht?

Romani "Shpresa e Londrës", sipas meje është një dëshmi autentike emocionale e atyre që e kanë lënë Shqipërinë ngaqë kanë humbur shpresën në një moment, por nuk është një dëshmi e braktisjes. Përkundrazi, është një dëshmi e dëshirës për rikthim, është edhe një thirrje për të tjerët për të mos e humbur shpresën. Sepse ti mund ta humbësh shpresën për vendin tënd, por edhe në vendin ku emigron nuk e gjen ashtu siç do ta deshiroje. Ky është thelbi emocional që shërben për lexuesit proza e babë e bijë Ruzhdi dhe Greta Jata.

Më së fundi, dëshiroj të sjell ndërmend një fakt të pohuar nga Instituti i Statistikave Shqiptare. Sipas këtij Instituti, vetëm vitin e kaluar, pra në vitin 2014 e kanë lënë Shqipërine 46 mijë shqiptarë, shumica të brezit të ri. Shifra më duket e tmerrshme, shumë e trishtueshme. Po vitin e kaluar, një mik i imi, Profesor, Doktor i Historisë ishte në Washington DC dhe së bashku me të vizitova disa nga mrekullitë e Amerikës. Në bisedë e sipër i bëra atij këtë pyetje: "Kur kam ikur unë nga Shqipëria, pas vitit të mbrapshtë 1997, arsyeja ka qenë t'u jap një mundësi më të mirë fëmijëve sepse nuk kisha shpresë se këtë detyrim mund ta bëja në atë realitet të traumatizuar. Tani, i thashë, pas 16 vjetësh, sipas teje, nëse unë vendos të kthehem, e gjej gjendjen më të mirë apo më të keqe. Ai, me një ton të prerë dhe pa asnjë dyshim m'u përgjigj "E gjen më të keqe!"

Vëllezer që do të lexoni apo që e keni lexuar romanin e mikut tim Ruzhdi Jata dhe të së bijës Greta, ai është Atdheu ynë dhe ne nuk e duam asnjë grimë më pak se ata që vuajnë muzikën e vrasjeve me pagesë apo pa pagese, muzikën e tritolit dhe mungesën e parave për të paguar energjinë elektrike. Por, nëse nuk e duam më pak se të tjerët atë vend ku jemi lerë, kjo do të thotë gjithashtu, se tashmë me sakrificën tonë ne i bëjmë një sfidë qytetare të gjitha mbrapshtive të oligarkëve mafiozë të të gjitha ngjyrave që dinë të bëjnë vetëm retorikë, që dinë të bëjnë vetëm para për veten e tyre, që dinë sa ç'di një analfabet për të qeverisur. Prandaj, një prozë si ajo e Ruzhdi dhe Greta Jatës, është një klithmë e tmerrshme për ta fshirë një herë e mirë mafien gjakpirëse nga trupi i drobitur i Shqipërisë tonë. Ajo është një klithmë për ta rigjetur SHPRESËN E VËRTETË në Tiranë, jo në Londër, jo në New York, jo në Romë... Sepse shpresa vdes e fundit, por po vdiq edhe ajo, Atdheu pastaj mbetet Atdhe prej dëbore, Atdhe iluzion, Atdhe për një grusht oligarkësh dhe jo Atdhe i të gjithëve.

(Falenderojmë shkrimtarin z.Rexhep Shahu,për postimin e materjalit për botim në Floripress)


http://www.fjalaelire.com/komunitet/25256.html

Biznismeni dhe investitori Elon Musk parsheh reduktimin e rrezikut të zhdukjeve të njerëzimit duke bërë jetën multi-planetare" duke i vendosur -koloni njerëzore në planetin Mars.

    Kërko brenda në imazh                                                           Nga Flori Bruqi ,PHD Elon Reeve Musk ( 28 qershor, 1971)...