OPUSI POETIK I MAKU PONES-DRITË E BARDHË E ARTIT TË FJALËS

Shkruan: MSc. Albert HABAZAJ*



Emri i Maku Pones është ndier në skenën poetike qysh në vitet ’50 të shek. XX. Profili letrar i tij shfaqet në disa plane: si poet, si prozator (tregimtar, novelist e romancier) dhe si dramaturg, me kontribute të dukshme në dy fusha: në letërsinë për të rritur dhe në letërsinë për fëmijë. Në nënfushën letrare të dramaturgjisë, sipas studiuesit të njohur kanadez, Robert Elsie, ndër autorët shqiptarë, që i kanë kushtuar energjitë e tyre me shumë sukses skenës, është edhe Maku Pone. [shih: Elsie, Robert, “Histori e letërsisë shqiptare”, Tiranë – Pejë, Dukagjini, 1997, f. 433]. Shtylla vertebrale, që mban në këmbë konstruktin e fortë poetik të Pones është drita e bardhë e artit të fjalës së kulluar, sa hënore, aq tokësore. Dy këmbët, që mbajnë harmoninë e urës poetike nga koleksioni klasik i letërsisë së sotme shqiptare në poezinë bashkëkohore, janë ndjenja me “gjak dashurie në rrënjë” dhe mendimi filozofik, që fqinjësohet me “rrufetë” e perëndishme, si “vizion brirësh a eshtrash”. Libri më i ri “Dritësi e terr”, (2014) është pjesë e trilogjisë poetike të autorit të njohur fierak, dhe përbën vëll. 2, i cili ka pararendës vëll. 1 me titull “Në kërkim të fytyrës” i cili pritet të botohet së shpejti.

Maku Pones 

Po ashtu, pret të shikojë dritën e botimit edhe vëll. 3 i trilogjisë me titullin metaforik “Zjarr i hidhur”. Spunton për këtë vëllim poetik, autori e ka marrë nga shkrimtari dhe diplomati i njohur grek Vassilis Vassilikos (18. 11. 1934), trajtuar, kuptohet, sipas këndvështrimit të tij poetik. Libri më i ri “Dritësi e terr” i poetit Maku Pone është një gëzim letrar për ne, lexuesit e vëmendshëm të librit të mirë dhe përdoruesit e dobishëm të penës. Gjykoj të shpreh një vlerësim sentencial në trajtë urimi, sepse bisturinë kritiko – redaktoriale e ka përdorur me ndershmëri profesionale në parathënien e librit, kritiku letrar, poeti, publicisti dhe mësuesi i dashuruar me letërsinë, tepelenasi i fierakizuar, Bujar Xhemal Rama, të cilin e përgëzoj për punën e vlertë që ka bërë për vëllimin poetik të profesor Makut, ndërtuar për jetën reale mes antitezës “dritësi” dhe “terr”. Në këtë kohë, ende të pakthejlltësuar letrarisht, kur gufosemi nga lukunia barbare e librabërësve, që unë po i cilësoj vandak me bezga të njoma, që s’ndezin as në palcë të korrikut [shprehje frazeologjike, mospërf. njeri i trashë nga mendja], libri me poezi “Dritësi e terr” i Maku Pones, vjen si thërrime diellore, që na ngroh bukurisht me fisnikëri botën tonë shpirtërore, duke na përmirësuar në ndjenjë, në mendim dhe në shijet estetike. “Dritësi e terr” na ngarkon me emocione të fuqishme pozitive dhe vjen si një mrekullim mëngjesor i këtij poeti interesant për vullnetin e tij balzakian në portën e moshës e bardhë, ku sapo ka trokitur si hirësi me reflekse vezulluese të mesazhit universal të poetikës poniane. Në fakt, unë kam ardhur sot nga Vlora, që të zihem me punonjësit e Gjendjes Civile të Rajonit Nr. 2 të qytetit të Fierit, ku banon profesor Maku (bëj shaka), sepse jam zemëruar me ta, nga që më kanë dhënë informacion të paduhur. Sipas tyre, poeti Maku Pone qenkërka 75 vjeç për 76! Në fakt, sipas këndvështrimit tim (dhe besoj me mua janë dakord gjithë poetët këtu), poeti Maku Pone na duket 57 vjeç, se aq është me shpirtin poetik, me vitalitetin shembullor, me idealin qytetar, misionar dhe vizionar. Ai diti shkëlqyeshëm dhe natyrshëm ta kapërcejë traun e vjetër (biles, as dhe nuk mori infeksion nga vjershërimet e angazhuara, të kërkuara, të porositura e të përkushtuara). Ai udhëtoi e udhëton i sigurt në shinat e poezisë së re, ecën pa pengesa në hapësirat e saj të pamatë. Poeti universal i dashurisë Maku Pone shquan për artin e bërthamës së dashurisë, sepse siç qe nëna e tij çadër mes shiut për të, edhe ai bëhet “çadër për t’i ruajtur e për t’i mbrojtur/ jo vetëm nga një shi/ gruan e jetës dhe fëmijët”, pasardhësit, njerëzit, miqtë, dashamirësit. Për këtë humanizëm të prekshëm altruist kërkon vend, aq sa zë një fill bari. Duke lexuar poezinë “Për pasardhësit”, mua më shfaqet imazhi i Uitmanit myzeqar (Walt Whitman, 1819 – 1892) në kohën që jetojmë me banim në Fier. Ky imazh më bëhet më i qartë, kur lexoj poezi të tjera të Pones, ku vërej një lidhje të plotë e shpirtërore me natyrën, si novator dhe për ndjesitë mistike. Maku Pone njihet tashmë edhe si mjeshtër i portretit poetik, sepse pena e shpirtit të tij ka gdhendur emrat e fisnikëve të poezisë shqipe, mesdhetare, europiane e botërore, që nga Fatos Arapi e Alen Boske, Janis Ricos e Migjeni, Jorgo Luis Borges e Frederik Reshpja, Dhimitër Jano e Majakovski e deri te i biri, Edvini, që ka vizatuar portretin e mëmës në mur. Kur lexova poezinë “Obeliskët”, kushtuar poetit të paharruar Ilia Kule (1944 – 1987), u ndala, pulita sytë dhe shijova artin e ndjesisë së hidhërimit te vargu “Varret u dashkan hapur në qiell”. Këtë varg nuk e kam dëgjuar apo lexuar më parë ndër poetë të tjerë. Është prodhim original (bio, si i thonë sot) i imagjinatës krijuese sa magjike e hyjnore, aq tokësore e të prekshme të poetit të bardhë Maku Pone. Dëshiroj të nënvizoj në këtë kumtim urues, se Maku Pone ka siguruar mbështetjen e tokës në poezi. Ai ka arritur ta ketë të sigurt dhe mbështetjen e ajrit me artin e tij brilantin të fjalës së zgjedhur poetike. Poezi si “Funerali i një zogu”, apo “Personaliteti i qenit” janë shembëlltyra artistike e mbështetjes së ajrit dhe të tokës që ka siguruar krijmi i Maku Pones. Opusi letrar i M. Pones përbën një ndihmesë për çiltërsinë e letrarishtes poetike në gjuhën shqipe, duke kryer njëherazi një obligim për artin e fjalës dhe një detyrë atdhetare e qytetare. M. Pone është një figurë me integritet letrar dhe, me vëllimin “Dritësi e terr” klasifikohet memorie poetike e kohës, e moshës që përfaqëson. Ai, ndërkohë, ravijëzohet si poet i kontrasteve dhe i ngjyrave, që ka privilegjin si i pranueshëm i të dy kohëve për nivelin artistik, cilësinë poetike dhe funksionin estetik të krijimtarisë së tij të bukur, të mirë dhe të dobishme, duke arritur të jetë person kontakti për poezinë e brezave. Pone do të ketë fatin të rrojë sa poezitë e tij, si një zog në fluturim të përhershëm, si poet e si njeri. Është fat i bukur, që në Principatën e Shkrimit, një dritë e bardhë si Maku Pone, na e bën shkëlqimin e poezisë së lartë. Për shoqërinë tonë letrare, Maku Pone, me 34 libra të botuar, nga të cilët, 14 me poezi, 4 me prozë, 6 libra për fëmijë dhe me 10 drama, është një florin në formë njeriu, që ka shtydhur mushtin poetik të jetës njerëzore për ne.
Biografia: Maku Pone – (lindur më 1 Mars 1939 në Fier, Shqipëri) është poet, prozator dhe dramaturg shqiptar. Fëmijërinë e kaloi në qytetet e Fierit, Pogradecit dhe Tiranës. Studimet e mesme i kreu në Shkodër; studimet e larta në Moskë për inxhinieri nafte. Ka studiuar gjithashtu për filozofi. Pasi u diplomua, punoi si inxhinier për një periudhë relativisht të shkurtër në industrinë e naftës. Në vitin 1974, filloi punë si kryeredaktor në gazetën lokale të qytetit të Fierit. Pas debutimit me disa drama, që u vunë në skenat profesioniste, në vitin 1983, filloi punë si libretist (dramaturg) pranë teatrit “Bylis”, Fier. Më pas punoi në televizionin rajonal TV Apollon. Pavarësisht nga punët që ka kryer në vite, krijimtaria letrare ka qënë drejtimi kryesor i jetës së tij. Në letërsi ka botuar qysh në vitet pesëdhjetë të shekullitXX. Në vitin 1969, ka dalë me librin e tij të parë poetik “Kur buzëqeshin shokët”. Përveç poezive, ka shkruar mjaft për teatrin dhe një kohë i është kushtuar edhe letërsisë për fëmijë. Ka fituar pesë çmime të ndryshme në konkurset kombëtare: në gjininë e poezisë (2 herë), në prozë (2 herë) dhe në dramaturgji (1 herë).
Libra të botuar:
I – Poezi (14 libra): “Kur buzëqeshin shokët” (1969), “Yje mbi bar” (1973), “Në brazdat e kësaj toke” (1975), “Lulëzim” (1982), “Gjaku i verdhë i lulediellit” (1998), “Në portat e erërave” (1999), “Çeku i reve” (2001), “Dëbora e Orientit” (2005), “Triologjinë poetike” (2009): “Qiparisat e muzgut”, “Muzikë dimri”, “Një kafe me gurin”, Në kërkim të fytyrës (2014), “Dritësi e terr”, (2014) dhe “Dritësi e terr”, (2014).
II – Dramaturgji (10 libra): “Shpërthimi” (1976), “Fundi i sinorëve” (1977), “Asgjë nuk është harruar” (1979), “Atje në Ebro” (1979), “Natë e pagjumë” (1980), “Udhë të mbarë” (1982), “Shokë dhe vite” (1984), “Dosja 63” (1985), “Shqetësimet e një mjeku” (1988) dhe “Një vajzë e fyer” (1990).
III – Prozë (4 libra): “Shtëpia midis mollëve” (1984) (novelë), “Trëndafilat e mesnatës” (1987) (roman), “Motër e vëlla” (2003) (roman) dhe “Balona me bedena” (2004) (tregime).
IV – Letërsi për fëmijë (6 libra): “Naftëtarët e vegjël” (1969), “Ne jemi gjeologë” (1969), “Postieri ynë” (1970), “Na thërret trumpeta” (1971), “Pushimet dimërore” (1971) dhe “Motër e vëlla” (2003).
*MSc. Albert HABAZAJ
Drejtor i Bibliotekës Qendrore ‘Nermin Vlora Falaschi”,
Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, ALBANIA.

“Dhembin degët e shqyera” të poetit Albert Habazaj

Vëllim me elegji të spikatura


Nga Laureta Petoshati

Kur më ra në dorë libri me poezi “Dhembin degët e shqyera”, m’u krijua ndjesia se kisha një libër me urtësi popullore të sinqerta dhe të vërteta deri në qelizë. Është një libër poetik, ku autori ka në vëmendje që me anë të vargjeve të bëjë një analizë historike dhe sociale. Ai nuk kërkon të zhytet thellë në shekuj, por ai zhytet thellë në mjedisin real bashkëkohor dhe të bashkëkohësve të tij. Në këtë libër ai lëvron një mori temash që si mozaik na japin mjedisin social të cilit i përket autori Albert Habazaj. Ai librin e fillon me poezinë kushtuar Vlorës të titulluar “Prelud për detin”, si simbol i dashurisë së tij për Vlorën, të cilës i kushton vargje siç thotë dhe vetë “vargjet për ty burojnë ujëvarë, / i vemë kurorë një gjethe ulliri”. Pra Vlora shihet si një perëndeshë, që për poetin përbën thelbin dhe tharmin e muzës së tij, por dhe të poetëve të tjerë si Fatos Arapi, që ai i ka për zemër, sepse Vlora është dashuria e tyre e përbashkët. Jo më kot ai këtë poezi e mbyll me emrin e tij, në vargjet me sfond metaforik: “Krijojmë e ndezim diellin si Fatos Arapi,/ Si zogj furtune në buzë të detit,/s’është gjë takimi i mbretit me mbretin/ para takimit të poetit me poetin!”
Duhet përmendur fakti se poezitë e vëllimit poetik “Dhembin degët e shqyera” janë të karakterit shoqëror dhe me dëshirë njohëse e respekt për njerëz të veçantë që përbëjnë familjen dhe shoqërinë e poetit. Me një brishtësi dhe shumë takt, ai i thur vargje shoqes së tij të jetës, Mejos për 50 vjetorin e lindjes, ku duket sikur bëhet një Lasgush i dytë, kur shpërthen në vargje lirike tepër të ngrohta e gurgulluese: “Nektari i puthjeve nga buza në buzë/ Si lëngu i shegës së çarë në tetor./ O gëzim, o fat, o dinjitet, o shpuzë,/ Mbretëritë në dorë!”

Po ta shikosh me vëmendje vëllimin poeti i këndon me dashuri shumë njerëzve, të cilëve u vë emra konkretë si për shembull poezia “Arkeologu i Poezisë” që i kushton Moikom Zeqos
në vend të kartolinës, për 60 vjetorin e lindjes, por ai i këndon pa me kaq patos edhe mjedisit, peizazhit, deri dhe gurëve. Kjo dukuri ndjehet fuqishëm te poezia “Marshi i Tërbaçit”, ku poeti kalon në dalldi poetike për një dashuri të pamasë për fshatin e lindes kur thotë: “Në – trojet spërkatur/ me dritë dashurie,/ o Tërbaç i dashur,/ o vëlla me yje!”
Ka shumë poezi në këtë vëllim ku poeti Albert Habazaj u këndon jo vetëm vlerave demokratike dhe antifashiste, por mbi të gjitha atyre njerëzore dhe njerëzve që i bartën këto vlera si te poezitë “Malli për çlirimtarët”, “Kurora e Nderit”, etj. Ngaqë autori flet me emra të përveçëm, herë- herë i gjithë vëllimi poetik duket si një roman historik i shkruar në vargje për persona konkretë.
Krahas këtyre poeti Albert Habazaj ka thurur dhe disa poezi për përditshmërinë në vendin e tij, që në vetvete janë thelbi i një realiteti të dhembshëm, i përshkruar me tone të forta të një denoncimi social, por dhe një shpirtbutësi për të përvuajturit. Hera-herës në poezi të tilla si “Kombi dhe unë”, “Rilevim”, “Toga e lypsarëve dhe unë”, “Shqipëria sot”, etj, qëndrimi i poetit është denoncues, madje dhe ironik. Ka një ironi melankolike midis asaj që ndodh në realitet dhe asaj që ndodh në shpirtin e poetit. Kjo gjë shprehet fuqishëm te poezinë “Kombi dhe unë”, ku me anë të konotacionit thotë shprehimisht: “Ti, zotni fryhesh si bollë, / Unë – si zogu mbi cipal;/ Shihma kërcirin e hollë,/Si unë kombi është në hall!”
Ironia që karakterizon labin nuk ngelet me kaq në poezinë e Albert Habazaj. Ai ka raste që kalon në sarkazëm, ku kjo e fundit merr nota tepër të theksuara në poezinë “Unë dhe shteti” ku në mënyrë lakonike me sarkazëm dhe sinqeritet tregon marrëdhënien e shtetit me qytetarin e vet. që është vetë poeti: “Shteti im – çapaçul,/ Unë të dua, / ti ma ngul!”
Po me nota therëse me një denoncim social për ligësinë dhe njerëzit pa karakter është dhe poezia “Mostra”, e cila të sjell ndërmend poezitë e Nolit apo dhe të Ali Asllanit për nga notat e protestës dhe të sarkazmës. E kush nuk do të qeshte me përkufizimin që i bën njeriut “Mostër” Albert Habazi kur thotë se: “Të gjithë e dinin që ishte / Shok i ngushtë i Tartufit./ Të gjithë e dinin që ishte / Kushëri i parë i bufit…” Por ato që spikasin më shumë në këtë libër janë elegjitë. Duket se një vaj, një qarje e brendshme, shkruar me një delikatesë tregon bukurinë e kujtimeve personale si një rekuiem për të gjithë ata që nuk janë më në jetën tokësore. Thuhet se njeriu vdes vërtetë jo kur ai kalon në përmasën tjetër, por kur ai harrohet dhe nuk kujtohet kush për të. Ndërsa poeti Albert Habazaj i ka vendosur ata në vargje për ti sjellë si të gjallë pranë nesh, aq sa herë pas here të duket se po lexon ndonjë epos si ai i kreshnikëve. Duket sikur diellin e vargut të këtij eposi “shumë po ndrin ky diell e pak po nxeh” poeti Albert Habazaj e ka dhënë në mënyrë krejt origjinale në vargjet e poezisë “Mbi re diellon Teuta”, e cila është një elegji për zonjushën Teuta B. Shkurtaj: “Kisha kohë që kisha ikur,/prapë në parajsë u futa,/dielli m’u duk i mitur,/se diellonte Teuta.” Madje duket sikur kemi një varg dantesk, i cili bëhet më drithërues tek elegjia e dytë për po këtë vajzë nën titullin “Nëna qan vajzën e re” ku thotë se “do të të vinte nëna,/me pesë lekë të mbështjella /në fund të xhepit,/me një trike leshi të thurur/ syth më syth/me kokrrat e lotit.”
Është hera e parë në jetën time që lexoj një vëllim poetik me kaq shumë elegji që më duken si boroitje e mirëfilltë Labërie. Këtu mund të përmendim elegji të tilla si “Baladë për gjyshen”, “Baladë për Badenë”, “Elegji për një mik të mirë” kushtuar kujtimit të paharruar të intelektualit veprimtar Njazi Hamzaraj, “Përshpirtje për Kujtimin”, në nderim tëKujtim Gjondedës, “Në udhë të dritës” kushtuar mësuesit Labë Beqiraj, “ Pëshpëritje për ëndrrën” kushtuar martirit të Mathauzenit Rexhep Bani, “Elegji për medaljen e artë” kushtuar Kujtim Peçit, “Flakadan princëror” elegji për Mësuesin e Popullit- Profesor Kristaq Shtëmbari, “Homazh për vëllain tim poetik Anastas Bita”, “Loton një gjethe mali” për Lako Gjokën, “Edhe varri sot po tundet” kushtuar Ruzhdi Hitës, “Baladë e vogël për një shpirt të madh” kushtuar Sose Dardhës, “Epitaf” si lule fati për Musa Koshenën, ej.
Të gjitha këto poezi janë të ndërtuara me vargje të puthitura ose të gërshetuara, por ka dhe vargje të lira. Poeti Albert Habazaj ka përdorur shumë figura letrare të cilat theksojnë mesazhin e tij poetik dhe flasin për një ndjenjë të thellë njerëzore.

AUTORI REMZI GJIKA PREZANTOHET SI ARTIST I PROZËS SË SHKURTËR

Analizë telegrafike e librit “Porta e mundimeve”, shkruar nga Remzi Haxhi Gjika/
Shkruan: MSC. Albert HABAZAJ/

Lexuesi vlonjat e më gjerë ka një dorë një libër të ri që të shkakton tri ndjesi: të bën dhe të qash, dhe të qeshësh, dhe të reflektosh. Qysh në 12 rreshtat e prezantimit të librit “Porta e mundimeve”, kuptojmë se kemi të bëjmë me një autor të arsimuar dhe me talent, me një prozator qytetar, me botë humane, me një staturë të lartë familjare e sociale. Qyteti i Vlorës dhe qarku i tij e njeh mirë dhe e respekton autorin e kësaj monografie, Remzi Gjikën, sepse ka qenë e ngelet një nga simbolet e arsimit dhe të kulturës së qytetit, kudo që të jetojë ky njeri, brenda apo jashtë kufijve shtetërorë. Ky admirim nuk kushtëzohet vetëm nga që ai ka qenë në krye të Seksionit të Arsimit për një kohë, që mbahet mend se la gjurmë progresiste në memorien e shoqërisë, por sidomos nga shpirti i tij si koshere me mirësi, si dhe nga mendimi i tij vizionar për t’u përmirësuar duke përparuar. Ky libër temën e merr nga jeta e mërgimtarit të sotëm. Në aspektin kohor, libri rrok periudhën që nis nga prilli 1993 e shtrihet për mbi 10 vjet, ndërsa si hapësirë, ku veprojnë personat realë të shndërruar në personazhe artistikë rrok territoret Shqipëri, Greqi, Spanjë etj. Autori i ka veshur librit kostumin e një proze të shkurtër me element të mirëfilltë të etnologjisë së sotme. Nga shkalla e njohjes që kam, gjykoj se, etnologu më i mirë që ka Shqipëria, Akademik Mark Tirta, apo antropologu Nebi Bardhoshi, sa t’u bjerë në dorë ky tekst e pasi ta studjojë këtë libër, do ta kenë në referencat e tyre bibliografike në fushën e endetëbrishtës Antropologji Sociale. “Portën e mundimeve”, me 30 ese letrare, si lexues i vëmendshëm, e vlerësoj pozitivisht, ndërsa si specialist i librit, pra si katalogues, e klasifikoj këtë monografi në letërsinë shqipe si prozë sociale, në llojin e esesë, pothuaj, si prozë e shkurtër, ku ka edhe përshkrime udhëtimi të këndshme. Emigracioni shqiptar në Greqi nga “Porta e mundimeve” vjen te lexuesi me një titull të thjeshtë, kuptimplotë dhe metaforik, të cilën autori e quan edhe “Portë xhehnemi”. Tek ky libër, Remzi Gjika na shfaqet edhe si autor edhe si personazh. Ai ëshët një pelegrin mesdhetar nga Vlora në Athinë, në Madrid, në Bruzh e gjetkë, me kulturën tradicionale të identitetit lab e vlonjat dhe me respektin për kulturën globale. Pjalmi letrar ndihet qysh në esenë çelëse të librit, që lexuesi e shijon artistikisht në trajtën e një fjalie similitudë, të cilën autori R. Gjika na e paraqet: “Pika kufitare ngjante si një fole e prishur milingonash”. Qysh në fillim të librit evidentohet mjeshtëria artistike e prozatorit Gjika dhe ne kuptojmë aftësinë e tij për të dhënë me anë të figurave artistike bukurinë dhe të vërtetën e jetës, qoftë edhe në “Portën e mundimeve” e brenda saj. Me këtë libër, autori jep një kontribut që duhet për pasurimin e fjalorit frazeologjik shqiptar. Kemi të bëjmë me një libër që na jep modelin e esesë. Do të më falni, por ndjej detyrimin për një sqarim ndaj lexuesit dhe dëgjuesit të nderuar. Ç’është kjo eseja? (se e kemi dëgjuar të përdoret shpesh si term, por vend e pavend, me e pakuptim, shpesh për t’u shfaqur i ditur). Eseja është sprovë (jo në kuptimin e drejtpërdrejtë si provë e vështirë, sprovat e jetës, periudhë sprove, por në kuptimin e një studimi për një çështje shkencore, shoqërore, letrare etj., me një vështrim të parë të përgjithshëm [Fjalori i Gjuhës Shqipe, 2006, f. 979]. Esé – ja është fjalë me burim francez [essai = provë] ose sprovë. Është një vepër e shkruar, studim, që nuk e trajton gjer në fund një çështje, por që vetëm paraqet disa ide të cilat mund të shërbejnë për t’u thelluar në të. Kujtojmë “Esé mbi të kuptuarit njerëzor” të Lokut, [Fjalor Enciklopedik Shqiptar, 2001, f.51], “Autobiografi e popullit në vargje” e Kadaresë etj.
Rikthehemi në tekst: në të 30 esetë, sidomos në prozat me titull “Rruga e halleve”, “Në punë”,”Halle e humor”, “Më mirë po mësoj unë shqip”, “Fati i kopështarit”, “Mjeshtër Sotiri”, “Turistët e fuçisë”, “Intervista”, “Takim me Don Kishotin”, “Porta e mudimeve” etj., vërejmë shkrirjen organike të prirjes talentore të autorit me të kuptuarit e botës, me njohjen e thellë të jetës, me përvojën e pasur jetësore, gërshetuar me aftësitë e larta profesionale, si kontribues në Sagën e Mërgimit të Ri, në stilin e narratorit realist. Mesazhet që marrim nga ky libër na bëjnë të kuptojmë se, së pari, kush punon me duar e tij është punëtor (në tulla qoftë, në llaç, në mermer, në transport a kopështar). (Jo vetëm grekët, por të gjithë njerëzit e komunitetet s’të duan për kollare e punë zyre, se janë vetë). Refugjati, shkalla më e ulët cilësore e emigrimit është për punë të rënda dhe shumë të rënda. Edhe Remziu nuk mund të bënte përjashtim nga kjo valë masive e pashmangshme në fillimet refugjate. Këtë libër më mirë nga të gjithë e kuptojnë dhe e përjetojnë ata që kanë qenë në emigrim gjatë periudhës së vështrirë të tranzicionit, apo edhe këta që janë akoma larg Atdheut të përbashkët me synime jetësore, ekonomike, sociale e arsimore. Mesazhi i dytë që marrim nga ky librër është se, kush punon me duart dhe me mendjen e tij është mjeshtër. Me kalimin e viteve, edhe Remziu u përshtat dhe evidentoi vlerat e tij, sipas kushteve që i kërkoi skena e jetës mërgimtare. U bë mjeshtër i respektuar atje, në punë me punëdhënësit grekë, në familjen e tij dinjitoze me zonjën e urtë e fisnike Leta dhe fëmijët e shkëlqyer në sjellje e në mësime, dhe po atje, në vend të huaj, me shoqërinë shqiptare në mërgim “Vëllazërimi” me njerëz me virtyte si Miftar Kurti etj. Mesazhi i tretë më marrim nga libri është se, kush punon me duar e tij, me mendjen e tij dhe me zemrën e tij, është artist. Remziu e arriti këtë stad me botimin e këtij libri, në të cilin sinkretizohen kultura diturore, talenti artistike, kujtesa vetiake, kujtesa popullore, dëshmitarë dhe dokumente autentike, kur kryedokumenti është vetë jeta e tij 10 vjet në mërgim, pa të cilën ky libër, që qëndron kaq bukur në këmbë s’do të ishte, ose do të ishte çalaman. Siç e shpreha, qysh në prozën e parë, autori na fut në situatë në kohë dhe në hapësirë, me njerëz konkretë, që me një gjuhë të zgjedhur, të kujdeshsme, të qëruar, të pastër na bën pasqyrimin artistik të realitetit shqiptar në vitet e sapobulëzuara të demokracisë ndër këto vise të Ballkanit Jugperëndimor. Mendoj se te personazhi simpatik i Sotirit, çdo emigrant shqiptar shikon vetveten në lëvizjet fillimtare jo vetëm drejt gjitonit, fqinjit të vjetër jugor. Me një frazë lakonike, por të shkruar me art, me dashuri e vërtetësi, shfaqet një ndjenjë fisnikërisht solidariteti ndër shqiptarë në kohë të vështira sidomos e në vend të huaj. Veçse, këtë ndjenjë të lartë humane s’ e kemi vetëm ne. E kanë edhe popujt e tjerë të botës. Është meritë e autorit që na e paraqet solidaritetin si pronë universale. Ndjenja e solidaritetit dhe e shpresës për t’u përmirësuar duke përparuar, ndihet qysh kur Sotiri, personazhi i parë dhe më i dashur i autorit (apo ndoshta alteregoja e tij), autotallet, kur thotë se u bë qytetari i Athinës për 3 orë e deri tek ëndrrat e bukura për Lungomaren, që Vlora jonë e përbashkët të bëhet vërtet një Venecie shqiptare apo një Aleksandri e vogël adriatike. Kështu libri bëhet më tërheqës e përpihet nga lexuesi, jo vetëm se shkrimet janë të shkurtra e jetësore, por se gjatë leximit shijojmë edhe një lloj lëngu letrar me burim nga kultura shpirtërore e popullit tone: talljen e hollë, një ironi e shëndetshme, pa përbuzje. Mjaft nga tregimet e autorit të bëjnë të qeshësh me lot (aq më tepër një ish – emigrant si puna ime, veçse jo në jug të Gadishullit të Ballkanit, por në Gadishullin Apenin). Kujtojmë dialogun në punë të Veliut që bë Vasil me usta Jorgon, i cili e kishte provuar vetë emigrimin dikur në Gjermani. Prozat e vogla të Remzi Gjikës më ngjajnë si bijëza të skicave të Nonda Bulkës e na bëjnë të kujtojmë thënien e madhe noliane: “Qesh prej zorit,/ qaj prej gazit!…”. Kjo është vlerë e kulturës letrare të autorit. Ka një gjë të veçantë ky libër. Na kanë ardhur në komunikimin tonë natyrshëm, pa sforcim, shumë fjalë e shprehje të përditshme të gjuhës greke, kuptohet të gjuhës popullore greke, të komunikimit të punës midis njerëzve punëdhënës vendas dhe punëmarrës, (punëbërës më saktë), të huaj. Dhe me kaq fjalë greqisht që ka libri, Remziu mund të hartojë një manual, një doracak dy gjuhësh shqip – greqisht, sjellur si prurje e gjuhës së punës. Do të kisha shumë dëshirë të bëja sidomos analizën e figurave stilistike të veprës së autorit R. Gjika dhe sinqerisht do ta realizoja, sepse ndjej edhe kënaqësi estektike nga ky libër, por programi kaq hapësira më la, sa për të bërë një vështrim të përgjithshëm, sepse do të kumtojnë edhe miq të tjerë të fjalës, sepse Remzi Gjikën e vlerësoj si njeri të veprimit e pasqyrues letrar të jetës reale, jo të lavdive false, sepse njerëz si ai, punën e kthejnë në art dhe argëtohen edhe vetë, duke na dhënë mesazhe për rregullimin e zbukurimin e Shqipërisë, sipas përvojës së botës qytetare. Shpesh herë, gjatë leximit, shprehim nëpërmjet pyetjeve: “Po këtu?”, “Po ne?” shqetësimin bashkëkohor qytetar dhe intelektual. “Muzika nuk do përkthim”, shkruan autori në një esé. Dikur, në një shkrim të botuar, këngëtarët e gadishullit tonë të vjetër i kam quajtur dasmorë të farefisnisë ballkaniko – mesdhetare dhe i kam cilësuar konsuj vullnetarë të dashurisë mes popujve. Ky libër i R. Gjikës është një urë e sigurtë komunikimi, e ndërtuar jo me gurë, drurë, metal hekur e beton, por me shkronja vërtetësie e respeketi midis shqiptarëve dhe grekëve. Dhe, siç shprehet Profesor Gaçe, është mirë të ndërtojmë ura komunikimi midis kulturave të popujve dhe jo të ngremë mure ndarës.

PELIVAN BAJRAMI, POETI LIRIK ME KOSTUM KOMBËTAR

nga MSC. Albert HABAZAJ

…Qesh prej zorit, qan prej gazit.

“Qerratai” Pelivan Bajrami - e cilësonte Plaku i Bardhë i Letrave Shqipe, qysh më 23 Tetor 1995 Pelon, poetin tonë të dashur, sot emigrant në Amerikë. Kanë kaluar 20 vjet nga botimi i librit “Populli dhe politika”, që bëri shumë bujë për kohën dhe fitoi një popullaritet të paimagjinuar. Interesante është se edhe sot ky libër është si një kod shpirtëror e moral në vargje ndër shqiptarë. Edhe pse nuk ka ndonjë ndikim të shfaqshëm nga Kanuni i Lekë Dukagjinit, as nga Kanuni i Skënderbeut, as nga Kanuni i Labërisë dhe as nga ligje apo përmbledhje ligjesh e normash të pashkruara, të trashëguara në mënyrë gojore, që pasqyrojnë gjendjen ekonomike - shoqërore të periudhave të kaluara, që në kohën e vet mbronin interesat e klasave e të shtresave të caktuara shoqërore, si tërësi e normave të së drejtës zakonore, ky libër i veçantë i krijuar nga Pelivan Bajrami ka mushtin, ka lëngun e pastër, ka dhe frymëmarrjen e kësaj kushtetute të pashkruar shqiptare në rrjedhat e kohës; trajtuar artistikisht me magjinë labe të vargut, që Pelua e qëndis si ai! Do të rikujtoj ç’kam botuar në një gazetë shqiptare, kur doli në qarkullim libri - testament etnoartistik i autorit Pelivan Bajrami: “Pasi ke lexuar një libër të bukur, që të ka lënë mbresa të forta e do të shprehësh qoftë dhe një fjalë pozitive, thua me vete: “Po s’i nuk zgjati dhe pak! Unë e lexova me një frymë”. Ndërsa me mua kjo ndjesi mori trajta tërësisht të brendshme. Kur lexova dhe këndova të 142 faqet e librit “Populli dhe politika” të këngëtarit lab, rapsodit të mençur e trim, Pelivan Bajramit, s’më kujtohet, mora frymë apo jo. Po e përsëris. Unë kur i lexova poezitë e Pelivanit, sinqerisht po ju them, s’më kujtohet, mora frymë apo jo. Unë qesha me gjithë shpirt, dhe më vanë lotë me tërë mend. Dhe rashë në mendime. Dhe kërcita dhëmbët. Dhe nxorra një tingull si nënqeshje nga honi i kraharorit. Dhe shtërngova grushtin nga inati për gjithë këto halle të pasosura për shqiptarët dhe shqiptarinë. Për pisllëkun e kohës. “Qesh prej zorit, qaj prej gazit”, klithte dikur Noli i paarritshëm. “Na mban gjallë vetëm humori”, bën sarkazëm rapsodi ynë sot. Mirë e ka, i uruari. Para s’ka. Punë s’ka. Kapital s’ka. Derrat fryhen. Shyqyr që ka humorin e begatë e të bollshëm dhe na e fal atë me fisnikëri që ta ndjejmë sa më pak dhimbjen e tranzicionit që na ka vajtur në palcë... Rrofsh, or mik se na lehtësove! “Qerrataj - thotë Dritëroi i madh në parathënien e tij, duke i uruar një udhëtim të mbarë librit, - më bëri të qesh aq shumë sa fshiva sytë me mëngë”. Kjo është e vërtetë. Kështu më ndodhi dhe mua dhe shokëve të mi në Vlorë, me të cilët kemi diskutuar shumë. Me siguri kështu u ka ndodhur dhe ju, o miq që e keni lexuar dhe që do të keni mirësinë ta lexoni. Libra ka plot. I ruan populli nën gjuhë, se e di i urti, ndodh si me librin e poetit të talentuar Arben Duka…




E, njerëzimi nderon Xhordano Brunot. Urren katilët vandalë...Libri poetik “Populli dhe politika” ka 59 vjersha në tre kapituj. Kreu i parë - humor të kohës; i dyti - skica poetike, portrete e syfete; i treti me kënëgë lirike, humoristike dhe fabula në vargje. Vëllimi dallohet për problematikën e drejtpërdrejtë të aktualitetit, pasqyrimin e jetës së sotme në rrokopujë, në proces e sipër. Guximi qytetar i autorit vlen të çmohet dhe do të vazhdojë të çmohet.
Pena e Pelivanit nuk ka miq. S’mban hatëre. S’të fal ajo. Gabove, ta qëndis vargun. Je në rregull, t’i stolis vlerat. Ama, shkave - t’u qep e s’ndahesh mirë me të…S’pyet a je i majtë, a je i djathtë; je me këtë, a je me atë. Pelivan Bajrami mik ka vetëm të mirën, të vërtetën, të bukurën, të dobishmen, idealen, shqiptarizmën, kombin e shqiponjave. Vetëm atyre u falet Poeti i së Vërtetës në Sy. Libri i ri që kemi në dorë është fryt i lirisë krijuese të autorit, i akumulimit artistik e kurajos civile. Para së gjithash, është një shërbim me vlera ndaj demokracisë së pastër shqiptare, kur autori dëgjoi thirrjen imperative të kombit dhe apelin e ndërgjegjes qytetare.

 Mesazhi që na transmenton në librin e tij P. Bajrami është i qartë: “Diktatura e përçan popullin, neodiktatura e shpërbën”. Protesta kundër përçarjes krijon bashkimin kombëtar dhe vetëm prej këtij bashkimi lind e rritet demokracia e vërtetë qytetare” [Botuar në gazetën “Kombi”, viti VI i bot., Nr. 28 (403), E martë, 25 Qeshor 1996, f. 1, 6]. Ky libër është botuar në Tiranë, në shtëpinë botuese “Faik Konica”, pranverë 1996. Redaktor ka shkrimtarin Gjikë Kurtiqi, që është një nga fabulistët shqiptarë më të spikatur. Skicën e portretit të autorit për kapakun pas librit e ka bërë Piktori i Popullit Skënder Kamberi. Një udhëtim të mbarë të librit ia bën Dritëroi me parathënien e tij dy faqshe. Nuk do t’ i bëj analizë letrare librit, edhe pse kam besim, dëshirë e mundësi ta realizoj meritueshëm për ngjyrat dhe tingullin e fjalës, që na fal me bujari autori, për guximin qytetar që na brumos në qenie e në ndërgjegje ndër të parët, në mos i pari autor që mprehu penën krijuese me kurajo kundër të keqes e veseve, kundër hipokrizisë e ligësisë lilipute, që po zvarritet e zvarritet neveritshëm të na grisë buzëqeshjen, të na shqyejë degët e pemës shqiptare me rrënjë të thella, me trung të fortë, me degë të shëndetshme e me gjethe të gjelbra… Dëshiroj t’i përçoj lexuesit disa mesazhe. Çdo krijim ka krijuesin e tij. Edhe këto krijime që lexojmë tek libri “Populli dhe politika” kanë autorin e tyre, poetin e njohur Pelivan Bajrami. Në vargjet e tij ka Vlorë, ka Labëri, ka Elbasan, ka Lushnjë, ka Dibër, ka Has, ka Skrapar, ka Tiranë, ka Janinë, ka Tuz, ka Preshevë, ka Prishtinë, ka Ulqin, ka Korçë, ka Artë e ka Nartë, ka Përmet e ka Skrapar, ka Krujë e ka Shkodër, ka Kolonjë e Tepelenë, ka Gjirokastër e Kelmend, ka Librazhd e ka Dukagjin, ka Sazan e ka Himarë. Një lexues, që nuk ia njeh jetëshkrimin këtij autori, mund ta mendojë nga çdonjëra krahinë a qytet që citova dhe nuk gabon, sepse Pelivan Bajrami si krijues është nga të gjitha trevat shqiptare. I do të gjitha foletë e shqipes si vendlindjen, si pjesë e së tërës. Ai është një shqiptar i mirë. I qytetëruar. I kulturuar. Një shqiptar integrues, përbashkues ndaj kulturave të vendeve të tjera të rajonit, të Europës a të botës, jo përveçues. Me origjinë të hershme Pelivani është nga Tërbaçi i Vlorës, nga fisi i nderuar i Bajrame, mëhalla Bita. Drashovica është vendlindja e tij. Por jo më pak rreh zemra e krijimit të tij për hapësira shqiptare me rol në historinë kombëtare, si Vlora, Kosova, Çamëria, që i do sa vendlindjen, e s’i këmben t’i falin botën. Jo më pak se për njerëzit e tij të dashur, se për gjakun e tij fisnik rreh zemra krijuese e të veçantit Pelivan Bajrami për persona realë, që me bëmat e tyre u shndërruan në personazhe kombëtare, në legjenda nderimi për brezat si Ismail Qemali i Pavarësisë, akademiku Rexhep Qosja, Halil Gashi i këngës epike, Mehmet Pashë Dërralla nga Tetova, ministri i Luftës në Qeverinë e Plakut të Urtë të Flamurit, arbëreshi i ditur dhe idealist Antonio Belushi, Mic Sokoli i legjendës historike, gurrat e Labërisë Mato Hasani, Selim Hasani e Xhebro Gjika, poeti polifon i Himarës e Labërisë me përmasa kombëtare Lefter Çipa, etj. E veçanta e krijimit Pelivanian është se këto vargje ai i ka skalitur aq bukur e harmonishëm sikur të jetë nga ai vend për të cilin shkruan, sikur t’i ketë të afërt personat e njohur historikë e kulturorë për të cilët shkruan e sikur t’i ketë të gjithë të tijtë, të gjakut, të zemrës, të shpirtit. Njehësohet artistikisht me ta. Po citoj vetëm poezinë për Plakun e Vlorës, që në fakt është një sentencë letrare - historike: “Kush është Smail Qemali?!/ Gur i rëndë i këtij vatani,/ Gur që s’shkulet nga tabani./ Gur me brumë stërrali,/ Gur mermer nga më i bardhi”. Kaq. Pesë vargje është poezia. Lakonike. S’do koment. Flet vetë dhe jep mesazhe. Poezia e tij për Çamërinë : “-Ti më flet me gjuh’ të zëmrës/ Çamëri, o nëna ime:/ Moj e bukur drit’ e hënës,/ kur do hysh në shtëpinë time?/ Moj e mira, pse je fyer/ dhe mbi troje sytë të mbenë?/ O zogu me krah të thyer/ kush të ka prishur folenë?!.../ - Folenë e ngrita mbi shkëmb./ Mërgova si dallëndyshe,/ dhe e verbër, e mbaj mend/ gurin tim, sinor të gjyshve. Pa më vranë e më përzunë,/ këmba - këmbës muhaxhirë,/ Foli Evropës, moj Nënë/ ç’ka që rri e bën sehir/!...” është thurur jo me penë, por me frymë Atdheu. Është e situr në dritë hëne, me hojet e mjaltit të krijimit artistik dhe të dashurisë kombëtare. Kjo këngë ëshëtë ndjenjë, mendim, dhimbje, krenari dhe mesazhet e saj janë detyrë pastërtisht e lartë gjaku. Është një këngë që ndihet, por më e mira do të arrihej po ta shijosh me karakterin e saj sinkretik. Është bërë edhe këngë labe dhe këndohet në disa variante labërisht. Është bërë edhe këngë popullore e stilizuar dhe këndohet nga këngëtarët e trëndelintë të Shqipërisë. Ai ka shkruar tekste kënge për grupin lab të Drashovicës; ka krijuar dhe ka drejtuar grupin polifonik të Treblovës, ku spikati sidomos dhe u vlerësua me këngët humoristike, si “Plaku im, marshalla!” etj. Si tërbaçiot me rrënjë, Pelivan Bajrami ka kontribute të dukshme me grupin polifonik të Tërbaçit, pas dragoit të këngës labe, Kujtim Mici. Siç shprehet dhe vetë, kurrsesi s’e harroi vendin e babës dhe të nënës, shkonte shpesh atje, sa qe në Shqipëri. Tani është larg. Matanë Adriatikut e Mesdheut. Në Amerikë, matanë Atlantikut. Por, është shumë afër me ne. Me poezitë e tij, me këngët e tij. Me humorin e tij. Me shpirtin e tij human. Me dashurinë e tij universale. Dashamirësit herë e krahasojnë Pelon (sipas një imazhi të tij hedhur në facebook, nga Amerika, pasi përballoi fatmirësisht një shqetësim shëndetësor) here me Gëzim Krujën, herë me Roland Trebickën e paharruar (Jovan Bregun e papërsëritshëm), jo thjeshtë si antropologji fizike. Unë i shkruaj vëllazërisht, duke e përshëndetur me dritën e ngrohtë të diellit nga buzëdeti vlonjat: Sot i madhi Pelo më ngjan: Filozof si Sami Frashëri, Poet si Naim Frashëri, Atdhetar si Abdyl Frashëri. Nesër brezat e Shqiptarisë do të thonë për më të mirët që do t'u bëhen: Filozof, Poet dhe Atdhetar si Pelivan Barjamaj. (Ka hiperbolë? Ka. Por ka mirësi, dashuri, ka inkurajim shëndetësor, ka pastërti fisnike, se Pelos s’i rritet mendja. Ai u jep mend të tjerëve dhe e di mirë ku e ka vendin e tij). I mjaltëti Vjerështor! I ditur, i qeshur e i bukur në fizik, si në shpirt. Do ta gjejmë nëpër faqet e vëllimit me poezi “Populli dhe politika” imazhin e këngës epike dhe elegjiake, si pakkush, apo si askush, sepse autori realizon, siç e shpreha pak më parë, edhe karakterin sinkretik folkorit. Poezia e tij popullore është sipër, në majë të Malit të Folkorit Shqiptar, sepse vargjet e tij mbajnë erë dafine shpatullave të Labërisë e të Shqipërisë sonë. Në kohët e reja (pas viteve ’90 - të të shek.XX) Pelivani u muar me shpirt me grupin e madh të Tërabçit. Ja ç’kujton ai: “Ishim duke u përgatitur për festival, në Gjirokastër dhe Syrjati mori këngën time: “Kur më merr malli për nënën,/ dal e çmallem me Hënën…”. Këngën me grupin e drejtova unë. Mbas nja dy ditësh, unë shkova në Tërbaç, për një darkë te xha Rizai. [I paharruari Riza Barjami, bartës i dokeve, zakoneve dhe traditave dhe të kulturës jomateriale të trevës, shën. im- AH]. Aty u këndua (se shtëpi kënge ish’ e burra kënge e zotër kënge kish’) dhe kënga e famshme e Sinan Mullahut, krijuar e kënduar që më 1945 - ën, para një gjysmë shekulli e më shumë, 65 vjet më parë: “O shokë, do zëmë një këngë, /Do ma mbani a ta lëmë!/ Medet ne për mëndjen tënë,/ Mbetëm shamata e grënjë./ Nga e gjithë puna që bëjmë,/ Një metër vend do zëmë/ Dhe ajo gur e shkëmbënjë,/ O baltë e kuqe këlkënjë!...”. (bëhet fjalë për Festivalin Folkorik Kombëtar të Gjirokastrës, 2000 - shën. im: AH). Mua më pëlqeu aq shumë, sa e hoqa këngën time dhe vura këtë, këngën në fjalë. Syrjati [Syrja Hodo, marrësi këngës polifonike labe të Tërbaçit - shën. im: AH] hezitoi pak, nga që e pat’ mësuar këngën time dhe kënga vente mirë dhe kohë s’ kishim shumë. Vetëm dy ditë dhe do niseshim… Gjithësesi unë këmbëngula dhe vumë këngën e S. Mullahit. Syrjati më kërkoi të shtoja një refren dhe unë në çast e bëra: “Këngët - o, dertet - o, / këng’ e derte pa mbarim!… Kënga doli bukur, në taban e shtruar, e mbushur vënçe dhe në Gjirokastër u prit shumë mirë”. Gjithashtu, në vitet 2000, Pelivan Bajrami ngriti një grup simpatik, që u bë shpejt i mirënjohur me këngëtarë të rinj, grup polifonik lab, të cilit i dha emrin simbolik “Djemtë e Lumit të Vlorës”. Ky grup përbëhej nga Valter Shabani nga Velça (marrës dhe hedhës), Pelivan Bajrami, marrës, krijues i teksteve dhe drejtues i grupit, Gëzim Vera, kthyes, Neki Skëndaj dhe Albert Habazaj, mbushës (iso), të katër nga Tërbaçi. Duke kujtuar lexuesit që e kanë lexuar këtë libër, më bën përshtypje aktualiteti që kanë vjershat e librit “Populli dhe politika”. Ato janë krijime lirike që mund t’i ndajmë në tre nëngrupime: I) vjersha letraro - sociale - politike ; II) vjersha lirike, humoristike dhe elegjiake dhe, III) fabulat, që kërkojnë një trajtim më vete. Poemthi i tij për shqiponjën tonë të fut në mendime, është shumë interesant, kërkon debat jo vetëm letrar e kulturor, ndoshta dhe në nivel shkencor. Është vlerë që poezitë e P. Bajramit, edhe pse shumica e tyre duket si vjershërime të ditës, të problematikave përditësore, kanë jetë. Ato, edhe sot e kësaj dite kanë vlera sikur janë bërë para tre orësh (kanë kaluar 20 vjet, pak, pak e bën një çerek shekulli nga botimi i tyre). Parsqyrojnë me vargje realitetin, kanë mesazhe estetike, morale dhe edukative. Kanë nivel të pëlqyeshëm artistik, në stilin popullor, mbështetur në frazeologjinë e vendit dhe në fjalët e urta poullore. Nga përvoja krijuese që ka fituar në vite, autori spontanisht ka krijuar vetë shumë fjalë të urta në vargje, që natyrisht, i rezistojnë bukur kohës. Po citoj dialogun në vargje të autorit nga vjersha e parë e librit, që ka titull atë që ka edhe vetë vëllimi: “POPULLI: - Pa dëgjomë moj politikë,/ nga më bredh e s’të zë dot,/ të gjet’ më keq se rruspitë/ hu më hu nëpër Evropë…! POLITIKA: - Mos m’u zemëro, o popull,/ jemi si mishi me thua,/ botës un’po i vi rrotull/ për të qarë hallet e tua. POPULLI: - O me mua, o me botën,/ të njoh mirë që kur ke lerë,/ Më lëpihesh sa për votën,/ katër vjet s’të shoh në derë! POLITIKA: - Jam pranë teje, nat’ e ditë,/ Se mos bota të ngre leqe,/ të betohem: “Për partitë!”/ ma theve zemrën si qelqe…!/ POPULLI: - Ç’m’u qepe, a ‘ mira sporë,/ më je bërë si burri i hallës,/ do të shqyej vetë me dorë,/ Hëngërsha kockat e babës! POLITIKA: - Ç’të thotë goja, o im zot,/ (të ushqej me bisht të lugës),/ s’të ndahem për jet’ e mot,/ se të kam kaun e bukës!...”. Nga larg, nëpërmjet këtij shkrimi nderues, në faqet e gazetës sonë on line dëshiroj t’i them poetit të talenuar popullor Pelivan Bajrami: “I dashur vëlla Pelo! Ti je një Tërbaçiot i madh në kohët e reja, krijues i teksteve lirike me trëndelinë, edhe i këngëve epiko - lirike me dafinë mbi ballë të tekstit pelivanian. Elegjitë e tua janë drithëruese; edhe gurin bëjnë t’i shkasin lotë faqeve. Ti je një këngëtar me zë mjalti. Tekstet e tua me nivel të lartë artistik dhe meloditë e tua të ëmbla, natyrale e me zë koke qarkullojnë trevave të Labërisë nëpër grupe e nëpër festa, e, ne që e dimë se në ç’ burim janë mbushur, krenohemi, kënaqemi dhe çmallemi me Krijuesin e tyre, Artistin e Madh Human Pelivan Bajrami. Në rrafshin artistik e kulturor, sa shumë të shkojnë për shtat vargjet kushtuar Kapedan Gjolekës: “U trete, Gjolek’, u trete,/ po sos u trete për vete,/ po për gjithë vilajete…”. O Pelo, më mirë se ç’ta ka gdhendur profilin Plaku i Bardhë e Letrarve, Dritëroi i Madhërishëm, unë s’e bëj dot. Dashuri, vlerësim dhe nderim shpirtëror - po. Derëbardhi, Pelo, na shëron me vargjet e dufit që nxjerr nga shpirti, se na pikëlloi hidhërimi i gjakut nga këta pizevengë, që lanë nam si në shtatë puset, thotë një fjalë e vjetër, këtej nga anët tona. I kujtojmë shpesh vargjet e tua si bulëzime noliane: “Eh, moj nëna jonë bujare,/ qysh ia del moj e uruar?!/ një dorë miell s’ke në magje,/ prap’ të mbeti sofra shtuar!”. O Pelo! Më ka marrë malli të botosh një libër tjetër, se ti je gurrë e kthjellët krijimi. Më ka marrë malli, që një kënge, nga ato liriket e çastit, t’ja marrësh ti, ashtu, qetë, shtruar, ulët, ëmbël, në taban e unë t’ja kthej e të na shërohet xhani. Ah, more Pelo VËLLAI! Si është kjo botë! Ti je i rrallë! Më ka marrë malli vëllazëror dhe malli artistik për ty. Sa kujtime të bukura e të sinqerta kemi. Na shëron vargu yt e kënga jote, o këngëtar i lirë! O poeti lirik me kostum kombëtar!

Letra e fundit e Mitrush Kutelit(Dhimitër Pasko) për të shoqen

Përgatiti:Flori Bruqi


Dhimitër Pasko (Pogradec, 13 shtator 1907 ─ Tiranë 4 maj ( 1967) ka qenë shkrimtar, përkthyes dhe ekonomist shqiptar, i njohur ndryshe me emrin e penës Mitrush Kuteli.

Familja e Mitrush Kutelit, rrjedh nga fisi shqiptar Kuteli, i shpërngulur në Mokër e pastaj në Pogradec nga qyteti i Artës, në fillim të shek. 19-të, për shkak të mizorive të Ali pashë Tepelenës. I ati, Pandi, i biri i Pasko Kutelit, ishte rrobaqepës që kish jetuar 24 vjet në mërgim, në Rumani, duke punuar si murator e bojaxhi.

Atje kish mësuar shkrimin e shqipes dhe ish njohur me disa nga patriotët e kohës, mes të cilëve me Nikolla Naçon. Pas kthimit në Shqipëri, vazhdoi zanatin e rrobaqepësit dhe të bojaxhiut e në të njëjtën kohë bënte dhe punën e ndërlidhësit për të futur dhe shpërndarë në vend librat shqip të shtypura në kolonitë e mërgimtarëve.

I burgosur shpesh herë në kohë të Osmanëve, gjatë pushtimit serb e atij bullgar. Pas shpalljes së Hyrrijetit hapi një librari, e para librari shqipe në Pogradec. Mitrushi - trajta përkëdhelës e emrit Dhimitër - lindi më 13 shtator 1907 dhe ishte i vetmi djalë mes dy motrash: Agllaisë dhe Liries.

Në shtëpinë e tyre, që bastisej dendur për libra shqip, vinin luftëtarët e kohës: Dervish Hima, Abdyl Ypi, Mihal Gramenua, Telemak Gërmenji, Memduh Zavalani, Themistokli Gërmenji, Pasa Pema, Vasil Tromara, etj. Në një mjedis të tillë, të mpleksur dhe me përrallat e Nënës, Kuteli jetoi fëmijërinë dhe mori bazën letrare.





Mbresa të pashlyeshme i lanë më pas dhe librat e librarisë së vogël të të atit. Leximet e tij të para lidhen me emrin e Naimit, Çajupit, Spiro Dines, Gramenos, Lumo Skëndos, më vonë edhe të Fan Nolit. Shkollën fillore e kreu në Pogradec, më 1919. Po këtë vit botoi vjershat e tij të para "Mëmës Shqipëri" dhe "Skënderbeu" - në kalendarin "Pogradeci".

Pasi priti dy vjet t'i plotësoheshin kushtet ekonomike të familjes, më 1921 Kuteli shkoi në Selanik, ku i ati kish mundur t'i siguronte një bursë për në Shkollën Tregtare Rumune. Kishte prirje për letërsi e dëshirë për mjekësi, por mundësitë iu krijuan në degën ekonomike.

Më 1926, 19 vjeçari Kuteli ishte një nga themeluesit dhe drejtuesit e Shoqërisë së nxënësve shqiptarë të Selanikut ku merrnin pjesë të rinj nga të gjitha shkollat e qytetit. Shoqëria u quajt "Kostandin Kristoforidhi", siç propozoi Dhimitri. Nga viti 1924 kish filluar të botonte në shtypin shqiptar "të jashtëm", tek "Shqipëria e Re" dhe "Kosova" që dilnin në Kostancë të Rumanisë.

Shkrimet e tij flisnin për Atdheun, për ngjarjet e vitit 1924, vajtonin vrasjen e Gurakuqit e të Bajram Currit. Në këto vite Kuteli botoi dhe artikujt e parë në fushën e kritikës letrare - vlerësime, përshtypje, analiza, të dhëna për autorë e vepra. Por pjesa më e madhe e shkrimeve i kushtoheshin monedhës, çështjes agrare dhe problemeve ekonomike.

Studjoi ngjarjet e së kaluarës në fushën e financave dhe kritikoi Bankën Kombëtare të Shqipërisë, duke faktuar spekullimet e saj në dëm të ekonomisë së vendit. Ndër këto shkrime Kuteli përmend më pas "Kriza e koronës dhe Banka Kombëtare", që u botua si kryeartikull më 1928 në gazetën "Telegraf".

Po atë vit, shteti shqiptar i refuzoi kërkesën për bursë që të vazhdonte studimet e larta në Paris, ndonëse shkollën e mesme e mbaroi shkëlqyeshëm, duke kaluar dy klasat e fundit në një vit. Kuteli shkoi në Bukuresht (1928) dhe filloi studimet në Akademinë e Shkencave të Larta Ekonomike, duke punuar njëkohësisht si llogaritar.

Banonte në një mansardë, megjithatë ndiqte edhe kurse letërsie, kritike, folklori, etj. Lexonte frëngjisht, rumanisht, italisht, latinisht e greqisht. Ishte antar, më pas sekretar dhe në vitet 1931-34 kryetar i Shoqërisë së studentëve shqiptarë të Rumanisë.

Në vitet 1928-1933 drejtoi gazetën "Shqipëria e Re" në Kostancë, në faqet e së cilës hapi më 1929 rubrikën "Shënime Letrare". Duke vazhduar punën e filluar në Selanik për të nxjerrë në pah disa nga vlerat e kulturës sonë sidomos në fushën e letërsisë, Kuteli shkroi artikuj mbi Naimin, Çajupin, Gramenon, Papa Kristo Negovanin, Asdrenin, Hilë Mosin, Lasgushin, Loni Logorin, Filip Papajanin, Ali Asllanin, etj.





Me pseudonime të ndryshme botoi artikuj mbi çështjen e Bjeshkës së Velipojës të Vermoshit dhe mbi Manastirin e Shën Naumit. Në fushën ekonomike - shkruan rreth monedhës dhe kreditit, për problemet ekonomike dhe abuzimet administrative si dhe kundër disa koncensioneve që i ishin dhënë kapitalit italian - Bankës Kombëtare të Shqipërisë dhe Shoqërisë AGIP për të shfrytëzuar tokat vajgurore shqiptare dhe për të mbajtur monopolin e karburanteve në vend.






U diplomua më 1931 dhe në shkurt 1934 mori doktoratën në shkencat bankare dhe monetare me vlerësimin më të lartë "Diplomam Magnam cum Laudæ". Një nga shokët e tij të shkollës, Ionel Zeana, ka shkruajtur pas më se gjashtëdhjet vjetësh:«Dh. Pasku kreu studime të shkëlqyera, duke u dalluar qysh në fillim si një element i jashtzakonshëm, jo vetëm përmes kapacitetit të tij intelektual të veçantë, po edhe përmes seriozitetit, maturisë, ndërgjegjshmërisë, forcës për punë dhe krejt qendrimit të tij moral, cilësi këto që tërhoqën vemendjen, vlerësimin dhe mbrojtjen e profesorit të tij të madh të financave, Viktor Slëvescu, prijësi liberal, ish-ministër dhe guvernator i Bankës Kombëtare. Duke e marrë doktoratën në financa, me një tezë të vlerësuar në superlativitet, Dhimitër Paskut iu hapën perspektiva nga më të bukurat, për realizimin e një karriere të shkëlqyer. I angazhuar më së pari si funksionar, ai arriti brenda një kohe të shkurtër të bëhet drejtor i Bankës Kombëtare, duke iu përkushtuar ekskluzivisht ekzigjencave të një profesionaliteti të ngushtë, pa u regjistruar në ndonjë parti politike".
Gjatë qendrimit në Rumani punoi dhe në ministrinë e Financave si nëpunës i lartë dhe drejtoi edhe bankën e Çernëucit.Gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore, Kuteli rrëfen kështu mbi presionet që i vinin:



"Unë kam pasur gjithnjë, si bir i një populli të vogël, një urrejtje të madhe kundër idesë së zezë `popuj mbi popuj` ose `të mëdhenj mbi të vegjël`, por `popuj përkrah popujsh`... Një nga pasojat e para ka qënë një `skedë e zezë` ardhi e më foli dikush në bankë: - Ç'po bën kështu? Nuk e di ç'të pret? Pse kundërshton që vendin e kapitalit çifut, ta zërë kapitali mik gjerman?"
Kuteli vazhdoi të përkrahë ekonominë vendase, derisa e mobilizuan dhe e nisën në front, drejt Stalingradit. Megjithatë, veshur me uniformë, në qendrimet mes marshimeve mblidhte këngë popullore moldave, mbante shënime, njihej me njerëz të thjeshtë, me letërsinë ukrainase, thellonte njohuritë e gjuhës ruse.

Sidoqoftë, pati fatin të mos i afrohej kurrë Stalingradit, madje as arriti të hyjë në Rusi: një telegram urgjent nga Pogradeci i thosh se Nëna e tij ishte shumë e sëmurë e se duhej të nisej sa më shpejt për në vendlindje. E ndihmuan miqtë që kish në Bukuresht, të cilët i rregulluan një leje për t'u larguar nga vargu i ushtarëve dhe më pas e përfshinë në një dërgatë ekonomistësh që nisej me shërbim pune në Romë. Mundi t'arrijë në Pogradec në shtator 1942. Nëna kish ndërruar jetë më 28 gusht.

Dhimitër Pasko u punësua në Bankën e Shtetit Shqiptar, si këshilltar në fushën e monedhës. Ai pati kontradikta me gjermanët sepse nuk ishte dakord me emetimin e monedhës së re, për të financuar ushtrinë e tyre në Shqipëri. Në tetor 1944 kalon në zonat e pakontrolluara nga gjermanët.





Në vitet 1943-1944 Kuteli botoi shumë artikuj në shtypin e asaj kohe, në fushën ekonomike dhe në letërsi, kritikë letrare, publicistikë dhe folklor.Ai botoi dhe disa vëllime me prozë, poezi, pamflete, kritikë letrare dhe folklor.

Dhimitër Pasko emërohet drejtor në Drejtorinë Qendrore pranë Bankës së Shtetit Shqiptar në janar të vitit 1945. Gjatë kësaj periudhe ai ideoi e zbatoi disa nga operacionet më të rëndësishme financiare të pasluftës, si vulosja e monedhës, emetimi i çeqeve monedhë për plotësimin e nevojave të para financiare etj.

Pasko dha dorëheqjen në gusht të vitit 1946, pasi nuk pranoi kursin e këmbimit të caktuar nga shteti shqiptar mes lekut dhe dinarit jugosllav. Në maj të vitit 1947 atë e arrestuan dhe e dënuan si “Armik i Popullit” me 5 vite heqje lirie. Pasko u lirua nga burgu në prill 1949, pas prishjes së marrëdhënieve të Shqipërisë me Jugosllavinë.

Pas kësaj, Pasko nuk punoi më në ekonomi dhe shkroi vepra origjinale vetëm në kohën që i mbetej nga përkthimi, veprimtari të cilën e kishte zgjedhur si një mënyrë për të siguruar jetesën me ndershmëri, në kushtet e një diktature që diktonte gjithçka. Kuteli mbylli sytë më 4 maj 1967.

Tituj të veprave

Rrjedhin lumenjtë

Vjeshta e Xheladin Beut

Lasgush Poradeci (1937)

Netë Shqipëtare (1938)

Pylli i gështenjave (1958)

Ago Jakupi, e të tjera rrëfime (1943)

Sulm e Lotë (1943)

Shënime letrare (1944)

Havadan më havadan (1944)

Kapllan Aga i Shaban Shpatës (1944)

Dashuria e barbarit Artan për të bukurën Galatea (1946)

Tregime të moçme shqiptare (1965)

Tregime të zgjedhura (1972)

Baltë nga kjo tokë, (1973)

Në një cep të Ilirisë së poshtme (1983)

Këngë e britma nga qyteti i djegur

E madhe është gjëma e mëkatit (1993)

Xinxifilua (1962)

Rine Katerineza

Përkthime

"Kujtimet e një gjahtari" të Turgenjevit

"Tregimet e Petërburgut" dhe "Shpirtra të vdekura" të Gogolit

"Zotërinj Gollovlinovë" të Sllatikov Shçedrinit





*********

Letra e fundit e Mitrush Kutelit për të shoqen




E dashur Efterpi,

Këtë letrë, që është, ndofta, e fundit, desha të ta shkruaj me dorë, po nuk mund. Sot nuk e kam dorën të sigurtë, më dridhet. Ti s’je këtu. Ke shkuar me Pandin në Rrushkull për të parë Poliksenin dhe Atalantën. Të nxita më shumë unë. Nga brenga, nga malli. Jam vetëm në shtëpi. Doruntina ka shkuar të lozë me vajzat e Bajramit.

Mendjen e kam të turbullt nga pagjumësia, nga ëndrrat e këqia. Sikur më ndiqnin gjermanët, që të më varnin. Iknja me vrap, hynja në gropa e puse, dilnja prapë. Ata më ndiqnin. Ment më kapnin. Iknja përsëri. Në një çast u gjende edhe ti pranë meje. Dhe iknim. Pastaj u ndamë. Fundja u gjenda i ndjekur nga njerëzit tanë. Prapë gropa, puse, gremina. Sikur isha në Berat, nën Kala. Në një sterrë të Kalasë, pranë Kishës. Më tej, në Fier. Kisha shpëtuar nga ndjekjet dhe kërkonja ndonjë shtëpi për t’u fshehur.

Isha i zbathur, i zveshur. Dikush më thirri: “Qëndro, Dhimitri! Të zumë”. Më rrethuan, më zunë dhe po më shpinin të më vrisnin. Unë qeshnja. Kisha qef të më vrisnin… Dhe ja, u gjenda në burg. Shumë njerëz. Midis tyre Sofo Çomorra, që ka vdekur. Më shikonte me dhembje. “Si u bë kështu, o Pasko? Ç’ke bërë?” –“S’di”. –“Shiko këtu”. Dhe më dha ca shkresa të shkruara bukur: një akt akuzë dhe ca lidhje të tjera. Më quanin bejtexhi. Më thoshin se kisha bërë një vjershë për glyrën me rima italiane. Pashë Andrean. I ardhi keq. U vendos të më vrasin. Prapë u gëzova. –“Fundja, do vdes, thashë. Do të shpëtoj. Do çlodhem. Jeta ime ka qenë shumë e turbullt, e ngatërruar, e mirë dhe e keqe. Sa mirë që mbaroi”. Kur u ngrita, ti po bëheshe gati për në Rrushkull. Kokën e kisha, dhe e kam, të rëndë. Ti shkove më 7 e gjysmë. Pas 5 minutash ardhi Ilua i Sterjos e më solli lajmin: vdiq Thanas Cikuli… Sipas mendjes sime, shpëtoi. E kam zili. Vdekja është prehje e madhe, shkëputje nga dhembjet. Vërtet, edhe nga gazet, por në një kohë, kur njeriu është shumë i sëmurë, i mërzitur, vdekja është shpëtim: nga dhembjet fizike e shpirtërore. Që të dyja janë të rënda. Ti e di sa dhembje të tilla kam pasur në kohën e fundit. Njëra, që ti ma di, është se si pasojë e tyre nuk jam i zoti të punoj, të krioj, të paguaj bukën që më jep shteti për vete e për fëmijët. Unë s’kam qënë e s’dua të jem kurrë parazit. Po ç’të bëj, grua? S’mund. Kokën e kam të turbullt…..

Letrën e nisa për tjetër gjë: të të përsërit porositë e mija të fundit. Më fal se të mërzit. Unë t’i kam thënë kaq herë. Të kam helmuar jetën, sepse edhe mua ma kanë helmuar të tjerët. Dhe s’kam qënë i zoti ta mbaj helmin për vete, siç më takon. Ky qoftë i fundit që po të sjell.

Ne u bashkuam, rrojtmë, dhe bëmë fëmijë në vjete stuhie: burg, urbanizëm, hotel. Po atëhere kisha shëndet dhe i kapërxeva të gjitha. Tani, ti e di… I di ditët e netet e mija. Sëmundjet dhe brengat më brehnë, më hëngërn. Unë e shoh tani vdekjen si një lirim nga dhembjet. Nuk e dua, po nuk e largoj dot. E shoh se afrohet, më çik. Më vjen keq se do t’i le fëmijët të vegjël, pa krah, mbase në vobekësi të madhe, në pamundësi për t’u arritur synimeve. Pensioni im nuk do të mjaftojë. S’kam “vjete shërbimi”. Domosdo, 22 vjet jashtë. Edhe atje kam punuar sa jam shuar, por këtavjete pune nuk peshojnë për efekt pensioni. Fati im i keq, fati i tyre i keq. Ndofta, pas vdekjes, kur të pushojnë pasionet dhe urrejtjet, shteti ynë mund t’ju ndihmojë për hir të punës sime së kaluar: në gazetari dhe letërsi, që në moshë të njomë, dhe sidomos në fushën ekonomike. Një pjesë të shkrimeve të mija-shqip dhe rumanisht- janë aty, në Bibliotekën Kombëtare. Disa njerëz i dinë përpjekjet e mija kundër kapitalit italian, kundër grabitjeve gjermane. Kam punuar pa interes vetiak, bile kundër interesit vetiak. Nuk kam ndjekur kurrë pasurimin tim, sepse ky pasurim mund të bëhej vetëm me dy mjete: me vjedhje (ka njëmijë e një mënyra vjedhjeje dhe unë s’kam përdorur asnjërën) dhe me trathëti, duke u shërbyer të huajve për të grabitur vendin dhe duke marrë para për këtë shërbim. Zgjodha rrugën e kundërt: luftën kundër atyre që donin të grabisnin, atyre që grabisnin. Nuk i ndala dot të tëra, jo se s’desha, jo se kisha interes, po se s’munda. Kaq munda, kaq bëra. Kundër grabitjeve italiane, kundër grabitjeve gjermane, kundër grabitjeve jugosllave. Nuk zgjodha kurrë udhën e rehatit vetiak, udhën e “urtë e butë e lugën plot”. Kam punuar shumë, kam dashur shumë, kam gabuar shumë. Tani jeta shkoi, nuk kthehet dot, nuk ndreqet dot. Të kam treguar se gjermanët do të më varnin përpara bashkisë, kur muarr vesh se kisha sabotuar nxjerrjen e monedhës së re që donin të bënin. Më shpëtoi fati. Nuk do të skuqem kurrë nga turpi as me veprimin tim në ditët e para të çlirimit. Punova si i marrë, luftova kundër grabitjeve jugosllave. Aq më fort nuk mund të skuqem nga turpi për veprimtarinë time praktike-në fushën ekonomike-në Rumani. Edhe atje kundër gjermanëve. Unë kam pasur gjithnjë, si bir i një populli të vogël, një urrejtje të madhe kundër idesë së zezë “popuj mbi popuj” ose “të mëdhenj mbi të vegjël”, por “popuj përkrah popujsh”. Ky parim ka ushqyer në mënyrë të vetëdijshme dhe të pavetëdijshme, automatikisht, veprimtarinë time. Kam qënë kundër rusëve sepse ata mbajnë nënvete dhe shkombëtarizojnë popuj të tjerë; kundër gjermanëve sepse kanë shfrytëzuar dhe zhdukur popuj të tjerë, kundër anglezëve për të njëjtën arësye. Biri i një populli të vogël nuk mund të bënte ndryshe. Në Rumani kam luftuar, aq sa mund të luftojë një njeri i vogël, kundër shfrytëzimit të kapitalit vëndas dhe të huaj. Këtë qëndrim kam pasur edhe kur isha drejtor banke. Një nga pasojet e para ka qënë një “skedë e zezë” në aparatin gjerman të Vjenës, më 1940-41. Për këtë “skedë të zezë” ardhi e më foli dikush në bankë: “Ç’po bën kështu? Nuk e di ç‘të pret? Pse kundërshton që vëndin e kapitalit çifut ta zerë kapitali mik gjerman?” Unë di një gjë: kapitali s’mund të jetë kurrë mik, po vetëm kapital. Ay ushqehet me fitime, mbahet me fitime, rron për fitime. Dhe fitimet s’kanë kurrë të mbaruar. Njëja kërkon të bëhet dy, dyja katër, katra tetë, mija dhjetë mijë, milioni qindmilion e kështu me radhë. Në dëm të njerëzve, të popujve. Si ish drejtor tri bankash (gjithnjë i varfër) di se fitimi i vjetër nuk ngopet me fitim të ri, siç nuk ngopet deti me ujë.

Do të më njohë dhe do të më kuptojë dikush, të paktën pas vdekjes? Nuk di. Desha të më kuptonte dhe njihte jo për nder e lavdi, po që fëmijët e mij-të cilëve u le trashëgim punën dhe ëndrat e mijatë mos vuajnë për bukë sa janë të vegjël, të ndjekin studimet dhe të gjejnë udhën e tyre në jetë.

Jam i sigurtë se po të vlerësohej në këtë drejtim puna dhe përpjekjet e mija në të kaluarën, fëmijët nuk do të vuanin.

Nisa të të shkruaj një letrë të shkurtër lamtumire, dhe u nxeva-ndonse më buçasin veshët e më dhemb koka prapadhe shiko se ku arrita.

Dëgjo!

Shenjat nuk i kam të mira. Tensioni ngrihet e ulet, zemra ngec. Nisem për në zyrë a për shëtitje dhe më priten këmbët, më mbahet fryma. Ndalem e helmohem me ilaçe. Netet i kam skëterrë, siç e di vetë. Këto të gjitha thonë se nuk e kam të gjatë. Pra, mos u hidhëro se po të porosit edhe një herë.

1. Kur të vdes mos bëni lajmërime nga ato që ngjiten nëpër muret.

Vdekja është një ngjarje që i takon atij që vdes dhe shtëpisë së tij. Pse ta dijë bota? S’dua!

Nuk do të lajmëroni, para varrimit, asnjeri, me përjashtim të pesë a gjashtë njerëzve më të afërmë për të bërë formalitet e varrimit dhe varrimin. Kaq!

S’kam qef të mërzit njeri. Sikush ka hallet e veta.

2. Dikur kisha dashur të varrosesha në Pogradec, pranë babajt e nënës ose lart në gështenjat, në Shën e Djelë. Tani e kam ndryshuar mendjen. Varrimi është një ngatërresë. Varrosmëni këtu, në Tiranë. Gjith Shqipëri është! Nuk dua asnjë shkrim mbi varr. Vetëm një kryq, si babaj, gjyshi, stërgjyshi.

3……………………..

4. Fëmijët i porosit ta duan vendin dhe gjuhën tonë gjer në vuajtje.

Të mos u shqasë zemra kundër Shqipërisë as kur do të vuajnë pa faj. Atdheu është atdhe, bile atëhere kur të vret. Këtu kanë lindur, këtu të rrojnë me mish e shpirt, qoftë edhe me dhembje. Atalanta dhe Pandeli kanë prirje për letërsi. Le të mbarojnë studimet në ndonjë degë praktike-ajo fizikë; ay, mjekësi ose ndonjë fakultet tjetër, fjala vjen, për arësimtar, -dhe le të merren edhe me letërsi. Por jo si profesjon kryesor. Profesionismi në letërsi, në vëndin tonë, është, hë për hë, një rrugë vuajtjesh, buka e tij është e hidhur. E hidhur, them, për atë që s’di marifete dhe hipokrizira. Tereni i letërsisë është një tokë tek gëlojnë gjerprinjtë. Të vrasin shokët, se ju bën hije. Dhe kur nuk u bën hije do të thotë se nuk je i zoti për letërsi. Dorëshkrimet ja u le atyre të dyve, sidomos Pandeliut. Të mos i prekë askush! Ay do të rritet, do të lexojë shënimet e parealizuara, do t’i përpunojë. Për këtë duhet të grumbullojë më parë shumë kulturë. Talenti, prirja nuk vlejnë asgjë pa punë, pa kulturë.

Askush të mos më prekë dorëshkrimet para se të më rritet djali! I vini në arkë, i mbyllni!

Polikseni dhe Atalantë! Pandeli dhe Doruntinë! Të doni njëri tjetrin, të ndihmoni njëri tjetrin, të duroni njëri tjetrin! Mos vini re vogëlsirat, mos u grindni për vogëlsira, për asgjë. Hithni tutje inatin, se ay është burim i shumë të këqijave. Përpiqi të mos ju rritet mëndja. Inati dhe mendjemadhësia na kanë bërë dëme të mëdha. Na prishnë. Zemra juaj të mos njohë urrejtjen, grindjen, mërinë. Urtësi, butësi, zemërgjërësi! Hapni sytë për çdo hap që bëni në jetë. Jeta mund të prishet nga një hap i gabuar, vetëm nga një hap. Pastaj vinë greminat. Kur t’ju vijë koha, martohuni. Të dëgjoni zërin e zemrës, po edhe të arësyes. Shpesh, zemra të shpje në udhë të gabuar, në qoftë se nuk e drejton arësyeja. Mos i kërkoni shumë jetës, sepse jeta është koprace në mirësi. Mos ëndëroni ato që nuk realizohen dot. Mos u matni me hijen e mëngjezit, që sjell mëndjemadhësinë. Do t’i kërkoni jetës aq sa mund t’ju japë.

Ta doni dhe nderoni mamanë, se ka qënë trime në jetë, ka vojtur shumë. Të dy kemi vojtur. Embëlsojani pak pleqërinë pas kaq tufanesh. Ajo ka grumbulluar shumë përvoje nga jeta e hidhur, dhe kjo përvoje mund të jetë e dobishme për ju, që të mos vuani.

Doruntina është më e vogla. Ajo ka nevojë për mjaft vjet ndihme dhe drejtimi. Mos i kurseni ndihmën tuaj, që të mund të prehem i qetë në dhe.

Mos më qani! Mbahuni! Unë e rrojta jetën, mbarova qerthullin tim. Nuk dua t’ju shohin të tjerët kur qani. Më dëgjoni? Lotët janë të kotë. Kush vdes nuk ngjallet. Unë asqë dua të ngjallem, asqë dua ta filloj jetën përsëri. Mjaft! Këtë porosi mos e shkelni.


5. Efterpi, më fal për këtë mërzitje të fundit! Mbahu dhe jepu zemër fëmijëve. Bëj siç të porosita. Mos ndrysho asgjë. Nuk dua njerëz në varrimin tim. Më të shumtit vinë për sehir, për formë. Unë i kam urryer ngahera varrimet e bujëshme, me kallaballëk. Edhe disa fjalë: kuptohet se nuk do të lajmërosh as njerëzit e tu, këtu ose në Korçë, me përjashtim të Foqit dhe Nestit.

Të përqafoj, të lutem të më falësh dhe lamtumirë.

Yti

Dhimitraq


*****


Burimet e përdorura:

^ Këtu nis mbiemri Pasko i asaj dege të familjes Kuteli e cila qendroi në Pogradec. Një degë tjetër, zbriti në Durrës dhe mban mbiemrin Ikonomi

^ Dh. Pasko - Shkurtime kujtimesh - Puna ime në fushën e monedhës dhe të bankës - Hylli i Dritës, N.3-4, 1994, f.37

^ "Flaka", 12.07.1995, f.10.

^ Dhimitër Pasko - Testament, Hylli i Dritës, N.3-4, f.74

^ Disa nga këto shënime i botoi me titullin "Në rrugë përtej Tiraspolit" në përmbledhjen "Shënime Letrare" (1944). E kësaj kohe është dhe poezia "Po të vdes në dhé të huaj" botuar tek "Sulm e Lotë" (1944).

^ Gjovalin Shkurtaj dhe Enver Hysa : Gjuha Shqipe për të huajt dhe shqiptarët jashtë atdheut

http://wiki.eanswers.com/en/Dhimit%C3%ABr_Pasko?ext=t&cid=5062

http://www.mnvr.org/mitrush-kuteli-nje-biografi-me-te-dhena-te-reja/

http://www.letersia.fajtori.com/Letersi/E_Pavaresise/Mitrush_Kuteli/

Si po vdesin televizionet shqipëtare

Nga Artan Fuga

Duke ndjekur nga afër atë që po ndodh në botën e sotme të zhvilluar, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, më gjerë akoma, në Amerikën e Veriut, në Japoni dhe në Europën Perëndimore, në planin teknologjik, të lëvrimit të gjinive të gazetarisë, të sistemeve të informacionit, të teknologjisë, si edhe lëvizjet në bursat e kuotimit financiar të kompanive mediatike audiotelevizive, kupton se po ndodhin lëvizje të mëdha tektonike.

Duhet kuptuar një gjë nga operatorët televizivë shqiptarë : Televizioni në ekranin e vet klasik, televizioni i pashoqëruar me shërbime të tjera telekomunikacioni, televizioni linear, televizioni i palidhur me terminalet mobilet PC, tableta, telefona celularë, etj., televizioni i shkëputur nga videotransmetimi dhe rrjetet sociale, e ka mbaruar kohën e vet.

Është një Yllësi e fikur që ende vazhdon të ndriçojë për inerci.

Ose do të mbyten financiarisht këta operatorë bashkë me të, dhe do të na mbysin edhe neve si qytetarë, duke na bërë të privohemi nga transmetimi i një informacioni cilësor televiziv, nga gazetaria cilësore, nga argëtimi cilësor me figura të lëvizishme, ose duhet kuptuar që jemi në fundin e një epoke që po mbaron.

Kapja me thonj e me dhëmbë pas televizionit klasik linear nuk është rrugëdalja. Ajo është tmerri pa fund që përgatit një fund të tmerrshëm, kolapsin e fundit të industrisë të informacionit audiovizual në Shqipëri dhe ndër shqiptarët.

Mjafton të studjojmë tregun e sotëm botëror të transmetimeve televizive për të parë se ajo që ndodh te ne i takon shekullit të kaluar, përpara Luftës të Dytë botërore, me një fjalë mijëvjeçarit të kaluar. Jemi si të themi në epokën e gurit dhe të hurit krahasuar me atë që po ndodh sot në botë në mënyrë marramendëse.

Europa prej mëse një dekade kaloi në masë dhe në mënyrë të pakthyeshme drejt transmetimeve toksore numerike, dhe pastaj drejt IPTV, televizioni në Internet dhe transmetimet televizive cilësore në web nisën të zenë një vend kurdoherë më të madh në vëmendjen e operatorëve televizivë, të audiencave dhe të gazetarëve, për të mos folur pastaj për industrinë shumëmiliardashe në dollarë e euro të reklamave.

Në shkencat historike të informimit dhe komunikimit dihet se një media e re kur shfaqet trondit të gjithë sistemin e mediave ekzistuese dhe i shtyn ato të reformohen ose të vdesin. Gjithmonë janë reformuar.

Kështu komunikimi në web dhe lindja e terminaleve të reja të telekomunikimit, si edhe Interneti mobil, kanë bërë që audiencat të shkojnë gjithmonë e më shumë drejt konsumimit të përmbajtjeve në ekranin e kompjuterit, i cili edhe ky është bërë disi demode, pastaj drejt telefonave mobile dhe tabletave.

Përpara faktit që shumë televizione të mëdhenj, gjigandë botërorë, janë ndodhur përballë ikjes të audiencave, dezabonimeve në rrjetin kabllor, ose përballë largimeve të audiencave për të blerë karta e pasur akses në buqeta televizive të transmetimeve televizive klasike, po ndodhin ndryshime të mëdha.

Kanë lindur të ashtuquajturit “telcos” të cilët përbëjnë fuzionin gjigand gjithmonë e më trendi midis kompanive të ofrimit të aksesit në Internet ose të menaxhimit të frekuencave të komunikimit në telefoni mobile me prodhuesit e përmbajtjeve televizive për terminale mobile. Prodhimi i përmbajtjes televizive për terminalet mobile nuk ka fare të bëjë me gazetarinë klasike që prodhon përmbajtje në televizionin që po mbytet, i mijëvjeçarit të kaluar pavarësisht faktit se ekrani mund të jetë i sheshtë, plazmë, HD, me intensitet të lartë e dendësi pikselësh, etj.

Bashkimi i shërbimeve cilësore i aksesit në Internet, i aksesit në rrjetet e telefonisë mobile, i prodhimit të përmbajtjes televizive në formën e videove, si edhe i rrjeteve të shitjeve të cfardollojshme si edhe i reklamave, është sot pista e madhe e transformimit të operatorëve gjigandë botërorë që po ndiqet me vullnet dhe energji të hekurt nga operatorë performantë të ekonomive kombëtare në vende të ndryshme.

Fuzioni i Vivendit me televizione numerike, blerja nga Verizon i AOL si prodhues përmbajtjesh videosh, pritshmëria për një bashkim të Direkt TV me T – Mobile në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, strategjitë e Deutche Telekomit për të qenë pjesë e këtyre transformimeve, nuk janë veçse maja e ajzbergut e tronditjeve dhe revolucioneve të mêdha që po ndodhin përgjatë fuzionit të industrisë të telekomunikacionit dhe të transmetimeve audiovizive.

Këtë po e ndjekin nga ana e tyre edhe “cablos”, pra kompanitë që kanë lindur si ofrues ekskluzivisht të lidhjes në Internet, të cilët, nga njëra anë po kalojnë drejt fibrave optikë, dhe mbulimit të të gjithë territorit me informacion, por edhe që tani priren të ofrojnë shërbime jo vetëm Interneti, ose telefonie fikse a mobile, por edhe përmbajtje televizive në formën e videove.

Bashkimi i industrisë të telekomunikacioneve, i prodhimit të content-it televiziv, me shërbimet në fushën e mjeksisë, shkencës, arsimit, kulturës, ruajtjes dhe promovimit të trashëgimisë kulturore, është e vetmja rrugë e mbijetesës jo vetëm për sektorin e informacionit dhe argëtimit audioviziv, por edhe e rinovimit të gjithë sektorëve që përmenda.

Nuk e di e kuptojnë pushtetarët tanë këtë, apo flenë gjumë?

E pamundur që televizioni dhe industria radiotelevizive të qendrojë një kështjellë e pamposhtur dhe e izoluar nga komunikimi në web dhe nga telekomunikacioni mobil. Programacioni i një televizioni linear është bërë si një mamuth i vjetër, apo si një dinozaur i para epokës të ngricave planetare. Po ashtu edhe programet e stërzgjatura rrëfyese e akademike linerae, aspak interaktive me audiencat, sikurse edhe emisionet e opinioneve ku pjesmarrësit në studio komunikojnë me njeri tjetrin, përpara një audience në studio të budallallepsur dhe mememce, duke përjashtuar audiencat jashtë studios nga pjesëmarrja në prodhimin e produktit televiziv.

Mentaliteti profan, joprofesional dhe analfabet se je duke bërë videotransmetim kur një emision për ekranin e televizionit e hedh në youtube dhe kujton se ke shërbimin video për komunikimin mobil në web, nuk është veçse një formë vetëvrasjeje televizive, një turp profesional që e çon menaxherin drejt dështimit dhe pronarët e televizionit drejt falimentimit të sigurt në mos sot nesër.

Ka ndryshuar dhe po ndryshon nga ora në orë dhe formula financiare mbi të cilën po menaxhohet industria e telekomunikacionit dhe e transmetimeve audiovizive. Reklama po ikën dhe ka të drejtë kur ikën nga televizioni klasik sikurse iket nga një anije që po fundoset, sepse në televizionin linear mund të dish se sa janë ndjekësit e një emisioni televiziv, por jo sa janë ndjekësit e vërtetë të një reklame, as të masësh impaktin e saj. Reklama klasike lineare, telemarketingu klasik është bërë edhe ai një instrument i trishtët kapitullimi dhe falimentimi.

Reklama si ato që shohim në televizionet e sotme shqiptare kanë hyrë në muzeun prehistorik të reklamës, njësoj si reklamat e shitësve me tezga.
Janë qesharake.

Abonimi në shërbimet videos, tarifat në ofertat e përmbajtjes sipas kërkesës, prodhimi i videove për tableta dhe realizimi i aplikacioneve numerike për terminale mobile, prodhimi i reklamave dhe ofertat për akses në Internet, krahas me tërheqjen e reklamës digjitale në webet përkatëse konkurrojnë si teknika menaxhimi financiar midis tyre fuqishëm.

Po, audienca është gati të paguajë, por ajo paguan për përmbajtje cilësore, sepse audiencat “multitaske” kërkojnë një komunikimi të adaptuar me sjelljen e tyre dhe nuk janë gjyshet që flenë përpara ekranit, ose audiencat e budallallepsura dhe të përgjumura përpara ekraneve me komentatorë politikë militantë dhe shërbëtorë pa shije dhe nivel të pushtetit ekonomik a politik.

Televizioni dhe aksesi i komunikimeve në Internet ecin sëbashku. Televizioni nuk mund të urojë bllokimin e mbulimit të territoreve me Internet mobil ose fiks, në mënyrë që të jetë perandor i vetëm i ofrimit të informacionit. Probleme ka edhe televizioni i transmetimeve satelitore ose toksore numerike, jo më televizioni si “tenxhere me presion” analog dhe linear, klasik.

Audiencat po dezabonohen nga shërbimet televizive lineare, madje edhe me kartë kur çmimet janë të shtrenjta, një pjesë kanë prirje të abonohen në buqeta kanalesh me çmim krejt të lirë të transmetuar në streaming, duke hezituar përpara blerjes të kartave, nga të cilat kërkojnë të marrin disa shërbime njêherësh. Televizioni klasik e ka humbur betejën me Internetin, por ka vetëm mundësinë që të integrohet me të për të ruajtur specifikën e vet si media që gjithmonë mbetet e mundur. Por tjetër është prodhimi televiziv dhe tjetër televizioni klasik dhe arkaik linear. Ende Interneti nuk ka aq debit të lartë saqë të lejojë teleshkarkime gjithmonë të shpejta dhe cilësore, jo të shtrenjta, përmbajtjesh televizive, ende “streaming” nuk e lejon një zbritje masive dhe të lirë të programeve televizive sa mund të kryhet me anë të transmetimeve numerike të menaxhuara në formën e televizionit me kartë. E gjitha kjo ndërkohë që rivaliteti nga ana e operatorëve publikë të transmetimeve televizive në web ose me kartë, pa pagesë, është bërë i nivelit të lartë dhe konkurron gjerësisht televizionet komerciale.

Televizioni ka të ardhme, por jo si televizion linear, me ekran të palidhur në web, jashtë integrimeve me industrinë e telekomunikacioneve dhe të komunikimit mobil. Përndryshe ai falimenton. Televizioni si përrallë arabe që e nis historinë nga nata e parë te e fundit e njëmijëenjë netëve është i vdekur tashmë.

Programacionet e padiferencuara, më keq të kopjuara prej operatorëve të ndryshëm, me gazetarë që nuk kërkojnë larmitetin dhe diversitetin, që nuk thellohen jo vetëm në përmbajtje por as në gjetjen e formave mediatike të transmetimit, nuk kanë lidhje me epokën e re ku jemi futur të ekonomisë “të vëmendjes” përballë ofertës shumë të lartë në sasi të informacionit në krahasim me aftësinë memorizuese të njeriut tê zakonshëm.
Informacioni në televizionet sikurse në gazetat tona është uniform, i njejti, monologues.

Mos kujtojmë se politizimi i ekraneve tona, prodhimi i reklamave bajate, bllokimi i fuzioneve midis industrisë të telekomunikimit dhe audiovizive, ndarja e frekuencave me thikë mes tyre, ikja nga loja e tregut e shitjeblerjeve të kompanive mediatike, mospasja e një burse në tregun audioviziv, emsionet informative të kthyera në mekanizma marrëdhëniesh publike nga ana e partive politike ose e qeverisë, emsionet e zvargura dhe monotone të pasdites me tone nostalgjike dhe ëndërrimtare ku u bëhen qoka personazheve romantikë, trajtimi i televizionit si radio, si gazetë, si roman, me llogje pa fund e pa imazh të freskët, raportimi i mefshtë, mbizotërimi i skandaleve, heqja nga prime time i programacionit ditor i cdo emisioni që kushton dhe prodhimi i emisioneve politike si tregu i Gabit, etj., shkundja deri në grisje e “batanijes” të dramave familjare si “motrat Kajtazi”, etj., janë të rastësishme apo janë thjesht produkt i padijes ose i dembelizmit të menaxherëve.

Jo, janë simptomat që televizioni linear, ai që ne kemi, ai që e kemi quajtur si nga performancat teknologjike që ne kemi pasur këto dekada, është duke u fundosur.

Mos duhet të presim që të lindë një tjetër si i pakthyeshmi Dritan Hoxha për të hapur një erë të re televizive në Shqipëri?

Ndërkohë audienca po e braktis nga dita në ditë televizionin, sikurse braktisi më parë shtypin e shkruar. Divorc midis audiencave dhe sistemeve informative, sikurse divorc midis qytetarëve dhe sistemit politik, midis sistemit bankar dhe klientëve masivë, etj.

Aktorët dhe sistemet institucionale në shoqërinë tonë po divorcohen nga dita ditës më shumë.

Dhe kjo ndërkohë që operatorët televizivë nuk tregojnë vullnetitn dhe energjitë e duhura për të ndryshuar, kur kërkuesit shkencor dhe studjuesit nuk japin alarmin sepse janë qetë e rehat në studiot e tyre, kur komentatorët kënaqen me monopolin e skenës televizive cdo mbrëmje, kur gazetarët ankohen për pagat, me të drejtë, për statuset e mjerueshme sociale e profesionale, por që bëjnë gazetari televizive detyrimisht të mijëvjeçarit të kaluar, e mbi të gjitha kur shteti rri e vrojton sesi po vyshket nga dita në ditë industria e informacionit audioteleviziv përpara pengesash që duhen kapërcyer pa frikë e me shumë guxim qytetar për të mirën e përgjithshme, ndërkohë që ministritë e kulturës, arsimit, ekonomisë, etj., kujtojnë se nuk kanë të bëjnë fare me këtë proces që po vazhdoi brenda pak vjetësh do të na duket se në krahasim me botën ne jetojmë në epokën e gurit.