2016/08/29
Gjuetia serbe në shqiptarët e Kosovës
Të zhveshur, të prerë dhe të dëbuar. Të quajtur shtazë dhe të lënë totalisht pas dore, pa asnjë ndihmë nga askush, kishin mbetur shqiptarët në Luftën e Parë Ballkanike. Kështu e përshkruan Kosovën gazetari i gazetës “Riget” nga Danimarka, Fritz Magnussen, cili sjell rrëfime nga fronti serb në muajt tetor-nëntor 1912. Rreth 25 faqe raporte gazetareske të gazetarit ende ruhen në Arkivin e Bibliotekës Mbretërore të Danimarkës, të cilët tani, pas 100 vitesh, janë lejuar për botim. “Express” sjell disa nga rrëfimet e gazetarit Magnussen.
Çfarë raportonte gazetari danez nga frontet e luftës pushtuese serbe, në tetor-nëntor 1912? Raportonte për njerëz të varur nëpër pemë, për ushtarë që ndjenin kënaqësi për vrasje arnautësh dhe masakra të tmerrshme të ushtrisë serbe në Shkup, Prizren, Vranjë dhe Gjakovë. Po flasim këtu për gazetarin danez të revistës “Riget”, Fritz Magnussen, shkrimet e të cilit një pjesë rastësisht ishin gjetur në internet nga gjuhëtari Palle Rossen Brenderup.
I interesuar për zhvillimet në Ballkan, që nga viti 1992, Brenderup kishte përcjellë me vëmendje marrëdhëniet në mes të Shqipërisë dhe Kosovës. Madje, ai kishte lexuar me vëmendje vepra historike mbi këtë çështje. “Një ditë jam ulur me studiuesin letrar Robert Elsie, i cili ka shkruar librin “Kosovo in the Heart of the Poeder Keg” (New York 1997 ). U befasova kur gjeta një citat nga një gazetar danez, Fritz Magnussen, që ishte korrespondent i gazetës daneze “Riget” për Luftën e Parë Ballkanike, në vjeshtën e vitit 1912”, shkruan Brendrup, pasi kishte lexuar Elsienë dhe kishte shkuar për të lexuar shkrimet e gazetarit Fritz Magnussen.
Gazetari Fritz Magnussen
Viti 1912 ishte një vit i vështirë, kur njerëzit mund të merrnin informata për luftën, sidomos nga vijat e para të frontit të Luftës se Parë Ballkanike. Kështu ka qenë edhe për gazetarin Fritz Magnussen (1878-1920). Ai ka qenë piktor dhe artist i arteve figurative. Që në artikullin e tij të parë ai është skeptik mbi censurën dhe ai humbet shpejt besimin për konferencat zyrtare të shtypit. Kur ai përmend dekretin mbi lirimin e të burgosurve të Mbretit Petar, është një informacion që ai e ka marrë nga burime zyrtare, por është hera e vetme që ai përdor informacione të tilla direkt.
Në herët e tjera ai u drejtohet burimeve vetjake ose përmbledh përshtypjet e tij. Me 12.11.1912 përmend masakrën shqiptare pranë Kumanovës (Gra dhe fëmijë të shpuar me bajoneta), ku thotë se “nuk mund ta dimë nëse kanë qenë bandat shqiptare që e kanë marrë këtë veprim, apo bëhet fjalë për një propagandë serbe”. Por mund të kuptohet që gazetari e ka marrë këtë tregim nga një ushtar që ka jetuar tetë vitet e tij të fundit në Berlin. Këtu ka mundësi që është ajo pjesë, e cila e bën Freundlich të shkruajë pikëpamjet e tij proserbe. 3000 shqiptarët e vdekur përmenden këtu si të vdekur në luftë.
Më 15 nëntor ai shkruan: “Serbët kanë të drejtë që të gëzohen”. A është mendimi i tij apo duhet të jemi të vëmendshëm të besojmë që, siç ka bërë të ditur, vetë korrespondentët e luftës janë të regjur me shpërthimet të fuqishme të gëzimit kombëtar? Në një moment, kur ai bëhet i qartë për masakrën dhe shfarosjet, ai zgjedh që fshehurazi të dërgojë mesazhin. Ai shkruan telegram special jo më vonë se data 3 nëntor (1912) dhe ky mesazh u shtyp në “Riget” më datë 7 nëntor. Nuk është e lehtë të kuptosh sesi ka punuar censura. Por puna e tij nuk ka qenë efektive dhe ka pasur mungesë të përkthyesve danezë. Por, a mund të themi se vonesa në informacion është vetëm për shkak të kaosit dhe konfuzionit? Apo bëhet fjalë për një arrogancë të pastër? Apo ndoshta “gardianët e burgut“ e kanë vonuar dërgesën e informacioneve vetë?
Lufta e Parë Ballkanike
Shumica e historianëve thonë se arsyeja e Luftës së Parë Ballkanike ka qenë dobësimi i Perandorisë Osmane. Italia në shtator 1911 i kishte deklaruar luftë Turqisë dhe kishte arritur në Tripolis. “Riget” raporton në mënyrë të vazhdueshme mbi luftën.
Pas kësaj Bullgaria, Greqia dhe Serbia i shpallën luftë Turqisë. Mali i Zi ishte anëtari i katërt i aleancës së re që i hapi luftë në tetë tetor 1912. Është me interes të shihet se këto katër vende të krishterë i shpallën luftë Turqisë pa u këshilluar me Fuqitë e Mëdha. Serbët e mbështetën shpalljen e luftës, me arsyen se donin të siguronin zbatimin e Traktatit të Berlinit të vitit 1878 dhe shpallën autonominë për të krishterët. Të 10 artikujt që janë botuar në gazetën “Riget” duken interesante si nga gjuha, ashtu edhe nga përmbajtja. Përkthyesit e dokumentit kanë gjetur probleme me gjuhën, pasi sipas tyre, është përdorur gjuhë e vjetër, por që gjatë leximit duken si pjesë pikante të mënyrës së të shkruarit. Gazetari ka përdorur fjalën moderne Albansk, në vend të fjalës që ai përdorte shpesh në artikuj, që ishte Albanesisk.
Gazeta “Riget”
Gjuhëtari Elsie kishte marrë citate nga austriaku Leo Freundlich dhe nga librin i tij “Albanians Golgatha - Anklageakten eide die Vernichter des Albanervolkes” (Eien 1913), dhe e gjithë përmbajtja e librit është një ripublikim i “Poeder Keg”, faqe 338-360.
Përndryshe, “Riget” në atë kohë ishte një gazetë me një projekt ambicioz, që pati një jetë shumë të shkurtër. Ajo u botua nga viti 1910 deri në vitin 1913. Kryeredaktori i parë ishte Franz von Jessen, i cili kishte bërë një pjesë të madhe të punës përgatitore për të gjetur para dhe gazetarë. Përmbajtja e gazetës duhet të ishte kombëtare. Një pjesë e rrethit të botuesve kishin dëshirën që të ishte një gazetë e majtë, mbështetëse e qeverisë së Berntsen-Neergaard. Në të kundërt, Franz von Jessen dëshironte një gazetari të pavarur.
Gazeta pësoi tronditjen e parë, ku pas 38 ditësh shkrimtarët L. C. Nielsen, Johannes V. Jensen dhe Ludvig Holstein duhet të largoheshin nga gazeta me propozim të Von Jessen. Për këtë çështje u shkruan shumë artikuj, të cilët dëmtuan imazhin e gazetës.
Përveç kësaj, gazeta u prezantua si një gazetë cilësore dhe serioze, që u kushtonte shumë vëmendje çështjeve të jashtme dhe kulturës.
Shkrimi i parë i Fritz Magnussen për Ballkanin
Kryeshtabi në Vranjë - Të burgosurit e parë arnautë
Nga korrespondenti ynë i dërguar në Vranjë, 24 tetor 1912
“Kur u zgjova në Vranjë, gjëja e parë që dëgjova ishte bubullimat dhe krismat që vinin nga Kumanova. Vranja dukej si një qytet gjysmëaziatik në mes të maleve të larta. Unë arrita dje në mbrëmje me automobil. Ushtria ka konfiskuar gjithë automobilat, me përjashtim të katër automobilave që janë vënë në dispozicion të korrespondentëve. Përndryshe, stacioni i trenave gjendet disa kilometra larg qytetit.
Të reshurat e vrullshme të shiut i kishin shndërruar rrugët që shpinin drejt qytetit në turma të vogla malesh, dhe vetëm një pip fishkëllimë i paralajmëronte rojet për ardhjen dhe kalimin tonë. Hotel “Vranja” është selia e shtabit gjeneral. Këtu gjendem unë i vendosur me shumicën e shokëve të mi që kemi ardhur nga vende të ndryshme. Hoteli funksionon si një qendër e një kampi lufte. Të gjithë oficerët nga grada më e lartë deri tek ajo më e ulëta takohen këtu në mesditë dhe në mbrëmje. Figura kryesore rreth së cilës sillen të gjithë është princi, Alexis Karagjorgjeviç, përndryshe djali i axhës i mbretit Petar Karagjorgjeviç. Alexis është një oficer i çmueshëm, i cili nuk lodhet nga pyetjet tona të shumta që ia parashtrojmë çdo ditë kur kthehet nga fusha e betejës në Kumanovë.
Ai ulet në mesin tonë me një çerek litër verë në dorë dhe na tregon në gjuhën frënge, gjermane dhe angleze se çfarë ka parë gjatë ditës. “Karakteristike, - thotë princi, - është se shumë pak nga të vrarët dhe të arrestuarit janë trupa të rregullta turke, shumica që luftojnë në këtë front janë shqiptarë. Shqiptarë janë edhe gjithë të arrestuarit që sot i kam parë këtu në qytet, që ishin në grupe të vogla të lidhur me litarë të hollë. Shumica e tyre kanë të veshur uniforma ngjyrë si të dheut. Janë të zbathur dhe shikojnë përpara vetes kur ecin”. Vërehet se shumica e tyre janë të qetë dhe duket se janë pajtuar me fatin e vet, bile edhe pak buzëqeshin kur i fotografojmë. Fati i tyre pothuajse, po ashtu, është i butë pas lëshimit të një dekreti për lirimin e të gjithë të burgosurve turq nga ana e mbretit Petar. Pikërisht sot u soll këtu komplet një fshat i burgosur turk. Dhe tani burra dhe gra me fëmijët në dorë bredhin rrugëve të qytetit, ku normalisht në mënyrë jovullnetare kanë ardhur këtu, por shikojnë si turistë qytetin. Burgu që në mëngjes ishte i mbushur dhe nuk kishte vend për më shumë të burgosur, tani në mbrëmje është bosh pa asnjë të burgosur.
Këtu në Vranjë fitohet përshtypja e vërtetë për entuziazmin ndaj luftës që i josh serbët. Oficerët janë të palodhshëm të paraqesin shkaqet kryesore të saj, që sllavët e jugut i kanë kundër armiqve të vet të vjetër. “Arnautët (shqiptarët) janë si kafshë të egra”: është thënia e zakonshme këtu. Ata që i kanë parë duke luftuar në Prishtinë dhe Egri Palanka kanë kuptuar se janë një mijë vite pas zhvillimit. Është urrejtja e madhe te sllavët ndaj shqiptarëve: aq më shumë nxiten shqiptarët që në luftën e përgjakshme dhe vdekjeprurëse, akoma më shumë i kundërvihen kundërshtarit fitimtar. Lëndimet që vijnë si pasojë e luftës së ashpër u ngjajnë mishtoreve. Ushtarët sllavë me lëndime të tmerrshme të shtruar në spitalin e Vranjës, janë dëshmi e një përleshjeje të karakterit mesjetar.
Disa mijëra sllavë nga veriu, Çekia dhe Sllovenia janë paraqitur vullnetarisht të luftojnë krahas me serbët. Ndërkohë, këta persona janë refuzuar si shkak i numrit të madh të ushtarëve serbë. Një gjuetar slloven tetëmbëdhjetëvjeçar është pranuar, pasi ka qenë këmbëngulës për të marrë pjesë në luftë. Kur austriakët ia ndaluan kalimin e kufirit në Semlin, ai e tejkaloi me not lumin Sava me rrymë të ashpër dhe u paraqit te njëri nga komandantët në Beograd. Kur atje u refuzua, me iniciativë tuboi një numër boshnjakësh dhe shkoi për në front. Aty, më në fund, pas shumë përpjekjesh, u vendos që të pranohet si pjesëtar i komitëve vullnetarëve. Nga ana tjetër, studentët nga Laibach (Lubjana) u refuzuan. Ne kemi në mesin tonë një numër të konsiderueshëm të korrespondentëve sllavë dhe në veçanti rusë, mes tyre edhe korrespondentin e njohur çek, Klofatsch, që po ashtu është entuziast për luftën, sikur edhe revistat e buta austriake. Megjithatë, asnjë nga ne nuk ka parë ndonjë gazetë këtu, bile edhe nuk kemi parë gjatë shtatë ditëve të fundit ndonjë gazetë. Aq më pak të kemi dëgjuar diçka nga vendlindjet tona. Tani kemi një zyrë të rregullt të gazetarëve me kritere të rrepta pune. Zoti e di a do të arrijnë letrat tona në destinacionin e duhur. Posta dhe telegrafi janë këtu në gjendje kaotike. Askush nuk e di edhe sa do të na lejojnë të qëndrojmë këtu në Vranjë. Ushtria është e gatshme për të hyrë në Shkup. Edhe pse jo komforte për të qëndruar, Vranja do të ishte në kushte të tjera tepër interesante për turistët. Ky qytet i vjetër turk është tejet i ngjyrosur, dhe bahçet e shtëpive shkëlqejnë me të gjitha ngjyrat që sjell vjeshta.
Qyteti ka edhe një lagje me romë, që banojnë në kasolle dhe kulla vëzhgimi të ndërtuara nga druri. Në afërsi të qytetit gjendet një mal, që për momentin e konsiderojmë si vendi i qëndrimit të të dashurave tona. Kemi telashe të arrijmë deri atje, si shkak i kontrolleve të shumta nga ana e komitëve të armatosur me bajoneta. Komitët nuk kanë respekt edhe për shiritin trengjyrësh që e mbajmë në dorë, sepse ata mendojnë se ne do të dezertojmë dhe do t’iu dorëzohemi turqve. Nga ky mal gati sa nuk shohim kampin ushtarak në Kumanovë, pasi nga këtu shihen trenat që bartin kafshë, miell, bukë dhe vezë deri tek vija frontale. Mjekët e malaries, të armatosur rëndë, marrin kuajt me vete për të arritur deri te fusha e betejës dhe për të arritur qëllimin. Do të donim sikur të na lejohej edhe neve të shkonim bashkë me ta! Ne vëzhgojmë çdo tym që ngjitet në qiell në drejtim të Egri Palankës dhe Kumanovës. Mirëpo grupet e njerëzve që gjithnjë i shohim nëpër lugina janë ushtarët, të cilët akoma nuk kanë arritur te pika e zjarrtë, por i dëgjojmë krismat e tyre kur gjuajnë larg. Ndoshta do të vijmë njëherë deri atje. Vagonët që sjellin çdo ditë të lënduar nga fronti dëshmojnë për luftime të ashpra. Neve na është premtuar se në betejën e madhe në Ovçe Polje do të na mundësohet të vëzhgojmë nga afër betejën”.
Botimi në “Riget” më 7.11.1912
Gjueti serbe njerëzish
Trupat serbe drejtojnë një luftë shfarosëse të frikshme ndaj popullsisë arnaute, ndërsa banorët hidhen jashtë nga shtëpitë dhe qëllohen me armë si minj: telegram special nga korrespondenti ynë i dërguar pranë komandës serbe
Yskyb mbi Semlin, e mërkurë
Lufta serbe ne Maqedoni ka marrë karakterin e një masakre të tmerrshme të popullsisë arnaute (shqiptare). Ushtria ndjek një luftë shfarosëse të tmerrshme. Sipas prononcimeve nga oficerë dhe ushtarë janë vrarë 3000 arnautë midis Kumanovës dhe Yskyb (Shkupit) dhe 5000 përreth Prishtinës. Fshatrat arnaute rrethohen dhe më pas iu vihet zjarri. Banorët që dalin nga shtëpitë qëllohen për vdekje si minj. Kjo gjueti njerëzish tregohet me gëzim nga ushtria serbe. Gjendja në Yskyb është e tmerrshme. Janë bërë kontrolle në shtëpitë e arnautëve dhe nëse gjenden gjëra që ngjajnë me armë, njerëzit qëllohen në vend. Është shumë e pasigurt që të qarkullosh në rrugë, sepse vazhdon të qëllohet drejt shtëpive dhe brenda tyre. Në çdo moment fluturojnë plumba të vegjël nëpër rrugë. Dje, 36 arnautë u dënuan me vdekje pa gjyq dhe u ekzekutuan në vend. Lumi sipër në të djathtë është i mbushur me kufoma. Çdo ditë krijohen ekspedita gjuetarësh në fshatrat përreth. Dje, një oficer serb me tha mua se kishte marrë pjesë në një gjueti të tillë, ku njëkohësisht mburrej se pardje më në fund kishte vrarë nëntë arnautë. Nuk kalon asnjë ditë pa pasur ndonjë vrasje makabre e ndonjë arnauti. Unë dërgoj këtë telegram me një korrier të veçantë nga Yskyb në Semlin, për të shmangur censurën e fortë. Do të provoj më vonë që të dërgoj korrespondencën.
MASAKRA E TIVARIT 1945 - GJENOCID KUNDËR SHQIPTARËVE
Dr. Nail Draga
Data 1 prill 1945 shënon ditën e masakrimit të rreth 4200 shqiptarëve në Monopolin e Duhanit në Tivar, tragjedi kjo e planifikuar nga strukturat ushtarake jugosllave të kohës dhe e realizuar sipas një skenari të përgatitur më parë për qellime shfarosëse ndaj popullit shqiptarë, e cila ia kalon “Natës së Shën Bartolomeut” të Parisit të vitit 1573, që është sinonim për vrasjet masive të kundërshtarëve ideologjikë
“Jo. S'ka asgjë të fshehtë,
që nuk do të zbulohet, as fshehtësi
që nuk do të dihet e nuk do të dalë
në dritë!”
Shën Luka
Pikërisht me 1 prill bëhën gjashtëdhjetë vjetë(1945-2005) nga tragjedia e Tivarit, ku u likuiduan në mënyrën më mizore rreth 4200 shqiptarë, kryesisht nga Kosova, të cilët ishin të mobilizuar si regrutë ne aradhat partizane për të ndjekur armikun përfundimisht nga territori i ish-Jugosllavisë.Por, edhe pas gjashtëdhjetë vjetëve kjo tragjedi ende nuk është ndriçuar nga studiuesit e ndryshem nga vet fakti se gjatë periudhës së sistemit komunist marrja me një ngjarje të tillë ishte e pa preferueshme dhe me pasoja për autorët.
Edhe pse ne popull dihej për ketë tragjedi dhe përshperitej për numrin e të vrarëve, saktësisht pak kush dinte të dhëna të sakta, sepse arkivat për shqiptarët ishin nen embargo, apo edhe dokumentat gjegjëse ka mundësi që janë zhdukur nga ato të cilët kanë realizuar ketë masakër.
Dëshmi autentike e atyre që përjetuan masakren
Vetëm pas dështimit të sistemit monist dhe vendosjes së pluralizmit nga viti 1990, opinioni i gjërë filloi të njihej më ne detaje për ketë masakër, e ate duke iu falenderuar dëshmitarëve autentik të cilët kishin shpetuar nga kjo kasaphane naziste e bërë nga pjesëtarët e aradhave partizane jugosllave gjoja “nacional-çlirimtare”. Dhe janë këto individ të cilët e përjetuan personalisht ketë masakër të cilët kanë dhënë kujtimet e tyre për ketë kalvar të shqiptarëve nga mobilizimi i tyre në Kosovë dhe rrugëtimi ne relacionin Prizren-Kukës-Shkodër-Tivar.
Ndër ta bën pjesë edhe Azem Hajdini-Xani i cili opinionit i ka dhuruar librin “Tragjedia e Tivarit”, botuar në Shtutgard në Gjermani në vitin 1990, dhe më pas ribotuar në Prishtinë në vitin 1998. Po ashtu ky autor ka botuar edhe në botim tjetër me titull ”Masakra e Tivarit”-Memoare, Prishtinë 1998, duke prezentuar dëshmi autentike të personave të cilët kanë mbetur gjallë. Edhe pse ne ndërkohë janë botuar edhe disa studime nga autor të tjerë për ketë masakër, botimi i këtyre materialeve nga autori i cili ka përjetuar drejtëpëdrejt ketë masakër për momentin shërben si lëndë bazë dhe e domosdoshme për të trajtuar ketë tragjedi të bërë nga komunistet ne prag të përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, sepse arkivat ende janë të mbyllura për hulumtuesit shqiptarë.
Nisja nga Prizreni për në Tivar
Për të bërë plotësimin e Armatës IV të Jugosllavisë, për në Frontin VP të bregdetit të Adriatikut ne saje të të dhënave të publikuara del se ne mars dhe prill të vitit 1945, u deportuan 22.o17 luftëtarë shqiptarë nga Kosova. Ata janë deportuar ne formacione ushtarake të cilat quhen eshalone qe gjatë muajve mars-prill 1945 nga Prizreni për në Tivar gjithsejt ishin gjashtë eshalone të tilla. Kështu në mars janë deportuar tre eshalone; eshaloni i parë, me 3.700 luftëtarë, niset nga Prizreni më 24.3.1945 dhe arrin në Tivar më 29.3.1945; eshaloni i dytë , më 4.700 luftëtarë, niset nga Prizreni më 26.3.1945 dhe arrinë në Tivar më 31.3.1945 dhe eshaloni i tretë me 2.700 luftëtarë shqiptarë, niset nga Prizreni me 27.3.1945 dhe arrin në Tivar më 1 prill 1945. Ndërsa gjatë muajit prill janë deportuar edhe tre eshalone të tjera: eshaloni i parë me 1.506 luftëtarë niset nga Prizreni më 19 prill 1945, eshaloni i dytë me 2.601 luftëtarë niset nga Prizreni më 20 prill 1945 dhe eshaloni i tretë me 1.216 luftëtarë niset nga Prizreni më 24 prill 1945.Ndërsa më pas nga Prizreni niset një eshalon i veçantë me 5.323 luftëtarë shqiptar, nga Maqedonia ne ditët e para të prillit të vitit 1945.
Pse po largoheshin luftëtarët nga Kosova
Duke marrë parasysh se operacionet luftarake kundër nazistave gjermanë ne Luftën e Dytë Botërore kishin marrë fund nga fundi i viti 1944 me të drejt bëhët pyetja se pse i deportuan luftëtarët shqiptarë nga Kosova. Përgjigja ishte e qartë sepse planifikohej një hakmarrje ndaj shqiptarëve të Kosovës për humbjen qe kishin përjetuar formacionet ushtarake të partizanëve jugosllavë ne luftën ndaj luftëtarëve të Shaban Polluzhës. Ndërsa nga ana tjetër si qellim ishte largimi nga Kosova i atyre luftëtarëve të cilët mund të bëjnë rezistencë për vendosjen e pushtetit ushtarak serb, gjegjësisht ripushtimin serb të Kosovës, ne saje të vendimeve të më vonshme.
Luftëtarët iu ngjanin robërve
Edhe pse të gjithë të tubuarit nga anë të ndryshme të Kosovës kishin premtime se do të deportoheshin me statusin e luftëtarëve për të ndjekur armikun ne vijen e frontit në veriperëndim të Adriaktikut(Istër-Slloveni), nga momenti i parë në Prizren u verejt se do të jetë tërësisht ndryshe.Nëse deri aty ata ishin të armatosur dhe të përcjellur me oficerë shqiptarë, më tu nisur nga Prizreni përcjelljen e moren oficeret serbo-malazez, ndërsa po ashtu u detyruan për të dorëzuar armet me pretekst se rruga është e gjatë dhe do të lodheni pa nevojë, pra, ata u nisen nga Prizreni të paarmatosur, të pa ushqyer, të lodhur, të paveshur, dhe ne kushte higjenike të papërshtatshme. Ishte ka eshaloni i dytë që është nisur nga Prizreni më 26 mars, ku pjesëtarët e tij do të përjetojnë gjenocid të pa parë ne qytetin e Tivarit të Ri.
Gjatë rrugës atyre iu ndalohej dalja nga kolona qoftë për të pirë ujë apo kryer nevoja fizioogjike. Kush kishte guxim të vepronte ndryshe e pësonte me jeten, sepse pushkatohej në vend. Nga një sjellje e tillë e oficerëve përcjelles të cilët vrisnin kur kishin dëshirë e flisnin fyerjet më vulgare ndaj shqiptarëve tash të gjithë e kishin të qartë se nuk janë më luftëtarë por iu ngjanin robërve të luftës. Dhe nga një situatë e tillë drematike gjatë rrugës deri ne Shkodër numri i të vrarëve kishte arritur deri në 800 luftëtarë të cilët janë gjuajtur në lumin Dri, Bunë etj.
Pamjet e Tivarit paralejmëronin masakren
Me të arritur në Tivarin e Ri është verejtur një moblizim i madh i popullatës vendore ku me ta ishin së bashku edhe njësitë ushtarake të Brigadës së Dhjetë Malazeze, të armatosur ne çdo aspekt, athua se janë duke pritur njësitë e armikut. U pa qartë komploti dhe gracka e pregatitur, por ata prisnin vetëm shkasin.Ne qendër të Tivarit të Ri pasi i kanë udhëruar për të pushuar ne afërsi të tyre ishte një krua, ku shqiptarët shpresehn kërkesn për të pirë ujë, por oficeret reaguan ashper duke mos iu mundësuar dhe fyer ata ne aspektin nacional, duke vrarë tre shqiptarë, ndërsa nga plumbat e tyre kishin vrarë “gjoja” një ushtarë malazias. Ky ishte një tjetër pretekst për të vrarë shqiptarë, andaj për ketë “vepër “ e cila nuk ishte bërë nga shqiptarët ata pushkatuan 100 ushtarë shqiptarë, sikurse nazistatët gjermanë kohë më parë.Nga kjo e papritur shqiptarët ishin të vetdijshëm se një tragjedi e tillë nuk do të përfudnoj më kaq, sepse ishin të rrethuar nga të gjitha anët.
Ndërtesa e Monopolit të Duhanit ferri i shqiptarëve
Ata më pas ne kolonë i detyruan të ecin dhe i vendosen ne objektin e Monopolit të Duhanit në afërsi të portit.Ishte kjo një ndërtesë tre katëshe, ku i detyruan të hyjnë brenda ndërsa të tjerët u vendosen në oborr, pra të gjithë grumbull e jo ne kolonë, sepse kështu mundësia për ti shfarosur ishte më e madhe.Dhe nuk ka vonuar shumë ne të gjithë shqiptarët si brenda ne ndertesë e ne oborr është qitur me të gjitha mjetet luftarake rreh dy orë dhe ne oborr dhe shesh ku ishin rreth 3000 veta nuk mbeti njëri i gjallë në këmbë, sepse u bë kasaphanë e vertet dhe kudo u bë lumë gjaku. E tërë kjo masakër ka zgjatur rreth një orë e gjysmë duke filluar në ora 14 të datës 1 prill 1945. Patën fat të shpetojnë vetëm ata qe ishin ne katin e lartë të ndërtesës, dhe disa nga eshaloni i parë të cilët për momentin ishin në Tivarin e Vjetër. Por, tragjedia nderpritet duke iu falenderuar një automobili i cili brenda kishte disa vezhgues amerikanë, të cilët më gjasë kishin degjuar të shtënat e armëve dhe kishin ardhur për të parë vendin e ngjarjës.Por, kriminelet iu dolën përpara dhe i binden të largoheshin dhe të vazhdojnë rrugën për në Ulqin.Pra, nga frika se do të zbulohet krimi, ata u detyruan ta nderpresin plojën.Ishte kjo një rastësi që të shpetojnë disa luftëtarë kosovarë, të cilët do të jenë dëshmitarë të kësaj masakre, edhe pse qellimi i forcave shfarosëse të partizanëve jugosllavë ishte për ti vrarë të gjithë për të mos pasur dëshmitarë.
Mungojnë varret e të masakruarve
Me pas u mobilizuan të gjithë qytetarët si pleq, gra, të rinj, punëtor e ushtarë për të pastruar oborrin për të humbur gjurmet e kësaj vepre mizore. Me kamion kanë ngarkuar të vrarët dhe të plagosurir për ti deportuar ne varreza të ndryshme kolektive. Madje ne ketë transport kanë angazhuar edhe ata shqiptarë të cilët kanë mbetur gjallë.Ende nuk dihet se ku janë bartur kufomat dhe varrosur ata. Bëhet fjalë për disa vende si ne Tivarin e Vjetër, Tugjemil, Zalef dhe ne një shpellë ne malin e Vollujicës pranë detit. Por, nuk ka dilemë se pjesen më të madhe të tyre e kanë gjuajtur në det.
Bëhët pyetja sa janë vrarë ne këtë masakër, e sa kanë mbetur gjallë.Pasi nuk ka të dhëna arkivore, andaj i vetmi burim është A.Hajdini-Xani i cili thot se të gjallë kemi mbetur 810 individ, ndërsa nga Kosova janë nisur 4700 luftëtarë, nga del se gjatë rrugës dhe ne ketë masakër janë vrarë e zhdukur 3.890 shqiptarë të Eshalonit të dytë dhe 420 të Eshalonit të parë, pra gjithsej 4310 individ kanë humbur jetën. Ne këtë regji shfarosëse ka pasur raste qe individ të ndryshëm të shpetojnë dhe të ikin ne drejtime të ndryshme, por edhe aty nëse janë zbuluar janë likuidur, sepse të gjithë shqiptarët janë cilësuar si armiq, nga pushteti ushtarak. Ka raste të veçanta që kosovarët janë strehuar e mbajtur nga familje shqiptare duke iu shpetuar jetën, si ne Tivar, Anë të Malit dhe Krajë, ku për raste të tilla egzistojnë dëshmi autentike.
Tragjedia e cila u hesht për vite të tëra
Me të përfunduar lufta dhe kthimi i luftëtarëve kosovarë në shtëpitë e tyre, kjo ngjarje mori dhenë, por ishte me pasoja nëse kërkohej e vërteta pse ndodhi ajo. Madje ata të cilët e përjetuan ishin të kërcënuar nëse debatojnë ne lidhje mbi ketë ngjarje e jo më të kërkojnë që ajo të ndriçohet në tërësi. Dhe si për ironi të fatit pas kësaj masakre ajo u hesht nga ato të cilët është dashur të flasin dhe ta informojnë opinionin e gjërë për ketë gjenocid të bërë nga partizanët jugosllavë, duke kërkuar përgjegjësi nga ana e tyre.
Por, ndodhi që për këtë masakër te mos flasin kaudrat shqiptare qoftë nga Kosova apo nga Shqipëria por për të parën herë të deklarohet A. Rankoviqi në Kongresin Themelues të PKS më 8-12 maj 1945 i cili ne mes tjerash ka thënë se ”udhëheqesit e eshalonit e nxiten revoltën midis shqiptarëve”, duke planifikuar të vrisnin “ 40 shqiptarë për një luftarë të vrarë”, duke vazhduar se “udhëheqesit tanë hapën zjarr dhe i vranë 300 shqiptarë”. Një e dhënë e tillë edhe pse e minimizuar shumë herë dëshmon se një një masakër e tillë ka egzistuar dhe është realizuar nga forcat partizane jugosllave, që ishin të Brigadës së Dhjetë Malazeze.
Por edhe pse një nismë të tillë ne rrugë institucionale për të prezantuar dhe hulumtuar të vertetën është bërë nga Azem Hajdini si pjesëmarrës i kësaj masakre nga viti 1966 e më pas çdo gjë mbeti vetëm ne nismë sepse pushtetit jugosllav të kohës nuk i ka interesuar e vertëta për ketë tragjedi sepse ishin vetë serbo-malazezët të cilët ishin skenaristet dhe regjisorët e kësaj maskare e cila ishte më e madhja gjatë Luftës së Dytë Botërore ne Evropën Juglindore.
Përgjegjësia e udhëheqjes së Shqipërisë
Edhe pse kanë kaluar 60 vite nga masakra e Tivarit, deri më tash nuk kemi pasur rast të lexojmë diçka konkrete ne lidhje mbi ketë tragjedi nga strukturat qeveritare të Shqipërisë. Madje kjo tragjedi nga ana e tyre është heshtur, duke mos u shënuar as ne kalendarin e ngjarjeve historike sepse ata janë të vetëdijshëm për përgjegjësinë që mbajnë. Sepse si te lejohet që të kalojnë nepër territorin e Shqipërisë eshalone të tëra qytetarësh kosovarë të përcjellur nga ushtarakët serbo-malazez gjoja për të marrë pjesë ne ndejekjen përfundimtare të armikut në Istër e Slloveni, kur Lufta e Dytë Botërore kishte marrur fund.
Nuk ka dilemë se ishte ky një veprim monstruoz dhe antikombëtar i udhëheqjes së Shqipërisë së kohës e cila ka përgjegjësi të drejtpërdrejtë për masakren e Tivarit. Por, nëse analizojmë rrethanat e kohës që më vonë është njoftuar opinioni i gjërë, as që është pritur diçka konkrete nga udhëheqja e Shqipërisë, ose me konkretisht nga ajo e PKSH, sepse këta ishin si filialë e komunistave jugosllavë, dhe ishin të indoktrinuar nga ideologjia komuniste si rrallë kush ne Evropën Juglindore. Sepse nga ajo kohë e deri në vitin 1948 me jugosllavet kanë punuar së bashku për të eliminuar armiqet ideologjikë, ku egzistojnë dëshmi të pakontestueshme që personat e ndryshëm shqiptarë janë arrestuar në Shqipëri dhe iu janë dorëzuar jugosllavëve, të cilët kanë përfunduar më pasoja tragjike.
Tivari 1945 sikurse Srebrenica 1995
Nuk ka dilemë se Masakra e Tivarit e vitit 1945 është pothuaj identike me masakren e Srebrenicës në vitin 1995 e bërë nga forcat ushtarake serbe ndaj rreth 7000 boshnjakëve. Por, këtu egziton vetëm një dallim sepse krimi në Tivar është bërë pa praninë e forcave ndërkombëtare ndërsa në Srebrenicë është bërë ne prani të tyre, të cilët ishin gjoja me mision për të mbrojtur ketë popullatë. Një rast i tillë analogjik ka edhe të veçantën tjetër sepse viktimat e Tivarit ende edhe sot janë pa varre të identifikuara, ndërsa ata të Srebrenicës janë identifikuar, sepse janë gjetur varrezat kolektive, më ç’rast është bërë rivarrimi i tyre.
Pllaka përkujtimore e cila mungon
Ka ardhur koha qe ne lidhje mbi masakren e Tivarit të formohet një komision i veçantë pranë Qeverisë së Kosovës për të zhvilluar një takim me përfaqësuesit e Qeverisë së Malit të Zi.Nuk ka dilemë se ngjarja tragjike e vitit 1945 nuk mund ta ngarkojë me përgjegjësi pushtetin aktual, por angazhimi ne drejtim të ndriçimit të kësaj masakre do të ishte ne favor te pushtetit aktual ne rrethana të reja shoqërore e politike.
Edhe pse kanë kaluar 60 vjet nga kjo masakër ende nuk ka të dhëna ne lidhje mbi varrët e të masakruarve mendoj se është obligim moral dhe civilizues që ne vendin ku është bërë masakra të ngrihet një memorial apo të vendoset një pllakë përkujtimore ne tre gjuhë për të njohtuar opinionin e gjërë mbi ketë ngjarje tragjike ne vitin 1945 që ka ndodhur në qytetin e Tivarit.
SI NDODHI MASAKRA E TIVARIT - MË 1 PRILL 19145 ?!
Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve...dhe ripushtimi i Kosovës...,nga ushtria e UNÇJ-së,
në janar – prill 1945
Shkruan: Sheradin BERISHA
____________________________________
Krijimi i formacioneve partizane në Kosovë në vitet 1943-1944
Pas kapitullimit të Italisë fashiste (shtator 1943) Shtabi Suprem i UNÇJ-së shtoi aktivitetin e saj ushtarak, në formimin e sa më shumë formacioneve të armatosura në Kosovë dhe në viset tjera etnike shqiptare. Për këtë qëllim më 9.IX.1943 SHK i UNÇJ-së për Kosovë e Metohi lëshoi një thirrje, ku kërkohej që popujt e kësaj krahine (e veçanërisht populli shqiptar) të radhiten në njësitë partizane, për të luftuar kundër ushtrisë naziste gjermane e bullgare. Prej shtatorit 1943 (dhe më herët) e deri në nëntor 1944 në Kosovë..., u formuan njësite të shumta të UNÇJ-së, duke filluar nga çetat, aradhat, batalionet e deri në brigada. Kështu brenda kësaj periudhe u formuan: Aradha Nacional-Çlirimtare Partizane (ANÇP) e Kosovës dhe Metohisë (22.X.1943); ANÇP e Shalës (gusht 1944); ANÇP e Rakoshit (në fillim të tetorit 1944);ANÇP e Drenicës (nga mesi i muajit tetor 1944); ANÇP” Curri-Rexhepi” (e formuar nga Aradha ”Perlat Rexhepi” e UNÇ të Shqipërisë dhe aradha ”Bajram Curri” e UNÇJ-së për Kosovë e Metohi (12.I.1944); ANÇP e Ibrit (4.XI.1944); ANÇP e Kosmetit (7.XI.1944); ndërkaq në nëntor 1943 u formuan Çeta Partizane e Krajës dhe e Tuzit; më 13.IV.1944 - Çeta e Kosovës; më 16.IX.1943) Çeta e Lumës, e Hasit dhe Batalioni i Parë kosovar ”Ramiz Sadiku”; në fund të tetorit 1943 – Batalioni ”Boris Vukmiroviq” dhe Batalioni i Parë i Dibrës ”Nazmi Rushiti”; më 21.XI.1943 Batalioni i Parë dhe më 29.XII.1943 Batalioni i Dytë kosovar; në gjysmën e majit 1944 Batalioni ”Kosova”; në fund të majit 1944 Batalioni Sulmues i Kosmetit; më 28.IX.1944 Batalioni Partizan ”Meto Bajraktari etj.1
Po kështu deri në dhjetor 1944 u formuan edhe 8 Brigada, si: Më 24 qershor 1944 në fshatin Zbazhdi (afër Strugës) u formua Brigada I-rë e UNÇ për “Kosovë e Metohi”, nga luftëtarët e Brigadës së I-rë Kosovare-Maqedone, me 3 batalione dhe 1 çetë përcjellëse. Më 9 shtator 1944 në fshatin Lilanc afër Bujanocit, u formua Brigada II e UNÇ-së për KM-në, me 4 batalione dhe 450 ushtarë. Më 16 shtator 1944 në rajonin e Vranjës,u formua Brigada III e UNÇ-së për KM-në - me 3 batalione. Më 13 tetor 1944 në Krumë të Hasit u formua Brigada IV e UNÇ-së për KM-në - me 2 batalione dhe 400 ushtarë. Më 24 shtator 1944, në fshatin Tullar u formua Brigada V e UNÇ-së për KM-në - me 4 batalione. Më 13 dhjetor 1944, u formua Brigada VI e UNÇ-së për KM-në. Më 11 nëntor 1944 në Gjakovë u formua Brigada VII e UNÇ-së për KM-në, e cila më vonë u shpall si brigadë sulmuese. Më 20 dhjetor 1944 në fshatin Ramno të Preshevës u formua Brigada e VIII e UNÇ-së për KM-në - me 3 batalione. Po në dhjetor të atij viti u formua edhe Brigada e Korpusit të Mbrojtjes Popullore të Jugosllavisë për KM-në.2
Këto formacione partizane edhe pse u formuan në gjeografinë etnike shqiptare, ngjarjet e mëvonshme do të dëshmojnë se ato, nuk u formuan për të mirën e shqiptarëve.
Synimet e Shtabit Suprem të UNÇJ-së për ripushtimin e Kosovës
Në gjysmën e dytë të vitit 1944, derisa forcat aleate (amerikane-angleze-ruse...) përparonin në të gjitha frontet e luftës kundër ushtrisë hitleriane, Shtabi Suprem i UNÇJ-së duke i shfrytëzuar rrethanat e krijuara, në fillim të shtatorit të atij viti Shtabin Kryesor të UNÇJ-së për “Kosovë e Metohi”e degradoi në Shtab Opertativ dhe me 14 shtator ia nënshtroi Shtabit Kryesor të UNÇJ-së për Sërbi. Dhe për çudi në emër të Shtabit Operativ të “Kosmetit” do të nisin përgaditjet luftarake gjoja për çlirimin e Kosovës dhe të viseve të tjera shqiptare, a në të vërtet SHS i UNÇJ-së kishte për synim ripushtimin e tyre.
Në vjeshtën e atij viti, Shtabi Suprem i UNÇJ-së i drejtuar nga Josip Broz Tito, në emër të internacionalizmit, do të bëjë marrëveshje me ushtrinë e kuqe ruse, më pastaj me forcat bullgare dhe më 2 shtator 1944 edhe me SHP të UNÇ të Shqipërisë, për të zhvilluar operacione të përbashkëta ushtarake kundër forcave gjermane në Jugosllavi... Derisa ushtria gjermane tërhiqej nga shumë fronte të luftës, ideja e Shtabit Suprem të ushtrisë gjermane për forcimin e vijës së frontit në Ballkan, u bë e parealizueshme dhe në këto rrethana armata ”E” gjermane e cila ishte e dislokuar në Greqi, mori urdhërin që të tërhiqet nga ky rajon. Tërheqjen do ta bëjë nëpër Maqedoni, Kosovë dhe Sangjak, për të kaluar mandej në Mal të Zi, Bosnjë e Hercegovinë në drejtim të veriut. Armata ”E” për çudi nuk u pengua, (përkundër propagandës së bërë nga strategët e UNÇJ-së), por kaloi me shumë pak humbje në veri - perëndim të Jugosllavisë, ndërkohë që luftimet më të ashpra në Kosovë brigadat sllavokomuniste, do t´i zhvillojnë gjoja “kundër forcave të Mbrojtjes Kombëtare të Shqipërisë Etnike dhe bandave shqiptare që po mbretërojnë në Kosovë..!!!”3
Binomi antishqiptar Rankoviq - Tito
Për të argumentuar këtë qëndrim, po i referohemi letrës së Miladin Popoviqit, të cilën në emër të KK të PKJ-së ua dërgoi të gjithë komisarëve politikë në Kosovë. Në letër ndër të tjera M.Popoviq shkruan: ”Edhe pse Kosovë-Metohia janë pa pushtues, ne nuk sundojmë në gjithë terrenin. Pengesa janë bandat e armatosura që përhapin shovinizëm. Tash kemi detyrë të patjetërsueshme spastrimin e Kosovës dhe të Metohisë nga këto banda. Bandat duhet likuiduar energjikisht dhe pa mëshirë. Tokat e atyre që nuk dorëzohen deri në afatin e caktuar do të konsiderohen të shtetit e këtë (konfiskim – vërejtja ime Sh.B) do ta bëjnë shtabet (e UNÇJ-së-vërejtja ime Sh.B). Në fshatrat që është bërë rezistencë duhet gjetur organizatorët dhe duhet dorëzuar gjyqit ushtarak, që do t´i gjykojë menjëherë e fshatarët t´i çarmatosë...” 4
Sipas marrëveshjes UNÇJ-UNÇSH, në fillim të tetorit 1944 në Kosovë do të futen Brigadat III dhe V të Korparmatës së I-rë të UNÇ të Shqipërisë. Më 17 tetor 1944 edhe Armata II bullgare u nis për Kosovë, ndërkohë që atje (Kosovë) dhe në viset tjera etnike shqiptare në Maqedoni dhe Mal të Zi, i kishin përfunduar përgaditjet për ofensivë, njësitet e Korpusit të 13-të të UNÇJ-së (Divizioni i 22-të, i 24-të, i 25-të dhe i 46-të serb), Divizioni i 41-të maqedon, brigada e 9-të malazeze dhe të gjitha brigadat e UNÇJ-së për “Kosovë e Metohi”. Operacionet ushtarake të këtyre forcave, filluan ofensivën pushtuese në tri drejtime: 1.Kurshumli – Përpallac – Podujevë - Prishtinë; 2.Lebanë – Medvegjë - Prishtinë; dhe 3. Bujanoc - Gjilan-Prishtinë.5
Barbarizmi i UNÇJ-së kundër popullit shqiptarë
Gjatë këtyre operacineve të përgjakshme këto forca kryen krime më të shëmtuara që njeh historia e njerëzimit, ndaj popullatës shqiptare, si dhe konfiskuan, plaçkitën, dogjën e shkatërruan pamëshirshëm pronat e tyre.
Gjatë kësaj periudhe janë vrarë e masakruar në mënyrat më mizore 47.300 shqiptarë. Kështu në:,
1. Gjilanë janë vararë 7854 veta,
Prishtine 3.675
Drenicë 4.820
Mitrovicë,1.970
Pejë 3.540,
Ferizaj 1.260,
Podujevë 1.670,
Prizren 1.200,
Gjakove 800,
Rahovec 750,
Suharekë 420,
Dragash 500,
Preshevë 690,
14. Shkup 1.450 (vetëm në Bllacë të Shkupit u masakruan mbi 130 burra gra fëmijë e pleq!!!),
Kumanovë 780,
Tetovë 4100,
Gostivar 715,
Kërcovë 490,
19Sangjak (Jeni Pazar) 1.410,
Tutin 900,ne
Bihor 3820,
Plavë e Guci 710,
Ulqin 515 dhe
24. Tivarë e Dalmaci 2.600 shqiptarë.
Në këtë situatë e tërë pasuria e shqiptarëve të vrarë ishte konfiskuar, asgjësuar ose ishte plaçkitur nga kolonistët serb, që qenë kthyer sipas direktivave të Byrosë politike të KQ të PKJ-së.6
Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve dhe Kryengritja e Drenicës
(janar-shkurt-1945)
Derisa Brigadat e UNÇSH-së marshuan drejt Sanxhakut, (me urdhëresën e Shtabit Operativ te Kosmetit (2.12.1944) të miratuar edhe nga Shtabi Kryesor i UNÇ të Serbisë), të gjitha brigadat e UNÇJ-së në Kosovë morën detyra konkrete për çarmatosjen…e popullatës shqiptare, në emër të gjoja ”spastrimi të terenit nga bandat kriminale shqiptare”. Kjo urdhëresë vinte si përgjigje në konfirmimet e Shtabit të Divizionit 46 të Serbisë, ku thuhet, se :”Shqiptarët e Drenicës e gjetiu...masovikisht po u bashkohen Brigadave të Shqipërisë dhe jo atyre të UNÇJ-së”. Ndërkohë, për t´i realizuar me lehtë synimet e saj, udhëheqja jugosllave, fillon urgjentisht organizimin mobilizues të brigadave të “Kosmetit” për në Frontin e Sremit. Ndonëse qendra e rezistencës shqiptare në gjysmën e dytë të dhjetorit 1944 u përqëndrua në Drenicën heroike, Shtabi Operativ i „kosmetit“ urdhëroi komandën e vendit në Skenderaj të iniconte formimin e një brigade të autorizuar për mobilizimin ushtarak me ”vullnet” të mashkujve të aftë për luftë (për në front të Sremit) dhe me pas t´i bashkohet Brigades VII të „kosmetit“, që komandohej nga Shaban Haxhia.
Në mbledhjen themeluese të kësaj brigade (më 6 dhjetor 1944) ku mori pjesë edhe kryetari i Rrethit Hilmi Zariqi me të gjithë parinë e vendit (shumica prej tyre ish-veprimtarë politikë e ushtarak të Lidhjes së II-të të Prizrenit) dhe për komandat të brigadës u emrua Shaban Palluzha nga Llausha. Në përbërjen e shtabit Shaban Palluzha përfshiu shumë personalitete të Drenicës, si: Imer Fazliun, Isa Zymerin nga Prekazi, Ramë Sejdiun nga Llausha, Bajram e Miftar Bajraktarin të Llaushës, Mulla Ibrahimin të Hasanprishtinës, Mulla Ilazin të Burojës, Rexhep Gjelin të Likoshanit, Azem Aruqin të Makërmalit, Beqë Çubrelin, Jetullah Muharremin të Rrezallës, Sadik Zenelin, Feriz Bojiqin, Zeqir e Sadik Lutanin të Turiçecit, Shaban e Rifat Kotorrin, Hazir Gjakjen nga Akrashtica e Artakollit, Istref Temën e shumë të tjerë.7
Në Brigadën e Drenicës që quhej Brigada e ”Shaban Palluzhës” populli shihte shpresën për të parandaluar masakrat serbe mbi popullsinë e Drenicës dhe të rrethinës. Kjo Brigadë kishte shtatë batalione dhe fillimisht numri i luftëtarëve arrinte nga 500 deri në 700 veta, të cilët përbënin elitën komanduese dhe të luftëtarëve të Brigadës.
Nga fillimi i janarit 1945 Shtabi Operativ i “Kosmetit”, urdhëroi Shtabin e Brigadës së Shaban Palluzhës, të lëshonte Denicën dhe të nisej në drejtim të Podujevës, ku duhet të bashkohej me Brigadën e VII të “Kosmetit”, për të vazhduar rrugën për në Sërbi (Kurshumli - Banjë e Kurshumlisë – Prokuple - Srem). Udhëheqja më e lartë politike dhe ushtarake serbo(jugo)sllave, krahas qëllimit për largimin e Brigadës së Shaban Palluzhës nga Kosova, kishin planifikuar edhe nxitjen e incidenteve për të gjetur si pretekst intervenimin ushtarak kundër forcave të rezistencës së armatosur shqiptare.
KNOJ-i për Kosovë në emër të spastrimit të terenit nga “bandat shqiptare...” veçanërisht në rajonin e Drenicës, ndërmorri një operacion të gjerë ushtarak kundër popullatës së pafajshme shqiptare. Në këto operacione antishqiptare morën pjesë:
1. Brigadat I-VI të kosmetit, të cilat përbënin Divizionin 52 të UJ-së;
2. Forcat e Divizionit 24, 26, 44 dhe 46 të Serbisë;
3. Divizionet 41 dhe 50 të Maqedonisë;
4. Brigadat e Malit të Zi (brigada e I-rë e Bokës dhe brigada e VI) 8 dhe
5. Repartet speciale të OZN-ës të drejtuara nga famëkeqi Spasoje Gjakoviq.*
Shtabi i Brigadës së Drenicës largimin nga Kosova në njërën anë do ta kushtëzojë me ndërprerjen e vrasjeve dhe të plaçkitjeve mbi popullsinë civile nga ana e ushtarëve jugosllavë, ndërkohë që në anën tjetër vuri lidhje me personalitetet dhe me grupet e arratisura në Dukagjin, në Shalë të Bajgorës dhe në Kosovën Lindore, me qëllim të konsolidimit të radhëve për një ballafaqim të mundshëm ushtarak me pushtuesit jugosllavë. Nga mesi i janarit 1945 përfaqësuesit e Shtabit Operativ të Kosmetit: Fadil Hoxha dhe Kërsta Filipoviq ”Grofi”, i garantuan Shaban Palluzhës se do të plotësohen të gjitha kërkesat e shtruara dhe e urdhëruan ta lëshonte Drenicën dhe t´i bashkohet Brigadës VII të Kosovës9, që ishte nisur për në Sremë të Serbisë. Largimi i Brigadës së Shaban Palluzhës nga Drenica deri në Podujevë zgjati katër ditë. Duke kaluar nëpër Artakoll, fshatra të Vushtrrisë, të Permalinës dhe të Llapit, njësive të Brigadës iu bashkuan rreth 3.500 veta, të cilët ndiheshin të rrezikuar nga ushtria jugosllave. Brigada e VII e “Kosmetit” (të cilës ishte planifikuar t´i bashkohet Brigada e Drenicës) sipas urdhërit 151/45 (pa datë) të lëshuar nga Shtabi Operativ i “Kosmetit”, ishte planifikuar që e ndarë në tri grupe (eshallone), të marshojnë 9.500 veta për në Frontin e Sremit (në dokumentat ushtarake evidentohen vetëm 7.500 të mobilizuar!!).
1. Eshaloni i parë me 3.300 veta, do të niset më 21.01.1945, në krye me Qamil Brovinën;
2. Eshaloni i dytë me 3.100 veta, do të niset më 22.01.1945, në krye me Shaban Haxhin;
3. Eshaloni i tretë me 3.100 veta, do të niset më 25.01.1945, në krye me Miqa Mijushkoviqin.
Këto eshallone do të udhëtojnë këmbë prej Podujevës deri në Kurshumli. Edhe brigadat VI dhe VIII të “kosmetit” me 9.000 shqiptarë, do të ndahen në dy eshalone sikurse më poshtë:
1. Eshaloni i parë me 4.300 veta do të niset më 20.01.1945 në krye me major Popoviqin dhe kapiten Vllado Simiqin.
2.Eshaloni i dytë me 4.700 veta do të niset më 21.01.1945 në krye me Glisho Sharanoviqin dhe Sllobodan Filipoviqin (në dokumentet ushtarake evidentohen vetëm 3.100 veta /vërejtja ime Sh.B !!). Këto eshalone, pasi do të udhëtojnë këmbë në rrugën: Gjilan - Bujanovc, nga Ristovci do të vazhdojnë rrugën me tren për në Srem. Për këtë rrugëtim të brigadave kosovare, Shtabi i Divizionit 46 serb më 17.01.1945 do të lëshojë një dokument (urdhër) sekret, në të cilin do t´i njoftonte brigadat e veta 25, 26 dhe 27 të dislokuara në Kosovë, për udhëtimin e njësive shqiptare të Brigadës VII, në rrugën Podujevë - Kurshumli... dhe u theksonte se në ato njësi konsiderohet se ka shumë dezertorë dhe kriminelë të njemendët, ndaj u urdhëruan që t´u vihej roje përgjatë rrugës (në të dy anët e Grykës së Llapit) në mënyrë që të pengojnë dezertimin e tyre.10
Kryengritja e Drenicës
Qëndresa dhe rënja heroike e Shaban Palluzhës e Mehmet Gradicës
Derisa makineria ushtarake jugosllave vriste popullsinë e pafajshme shqiptare gjithandej Kosovës11, sipas kujtimeve të martires shkodrane Marije Shllaku, shtabi i Brigadës së Drenicës, më 21 janar 1945 në Gryk të Llapit, mbajti një mbledhje, në të cilën ishin ftuar rreth 100 personalitete shqiptare të arratisur (në mesin e tyre ishin edhe Prof.Ymer Berisha dhe Ukë Sadiku) për të vendosur, lidhur me shkuarjen apo mosshkuarjen e Brigadës nga Kosova dhe për kahet që duhet të mirrte Lëvizja e Rezistencës Shqiptare. Në shenimet e saj (për këtë mbledhje) Marije Shllaku saktësoi: ”Bëmë një bisedë paria, për gjendjen e ngushtë që na paraqitej, të vdesim dhe të mos biem nën Serbi: edhe në paqim mundësi të shpëtojmë pa luftë. Në qoftëse jo, të çohemi të gjithë dhe të mbrojmë, por të mos e lëshojmë Kosovën”.12
Në një takim të fundit, të mbajtur më 23.01.1945 në Gllamnik, në mes Shaban Palluzhës dhe përfaqësuesit të Shtabit Operativ të“Kosmetit”: Ismet Shaqirit, këtij të fundit iu kumtua kundërshtimi i shkuarjes së Brigadës për në Srem (Serbi), për shkak të vrasjeve dhe masakrimeve të popullsisë shqiptare që kryenin brigadat jugosllave anë e këndë Kosovës.
Pas dështimit të bisedimeve, Shtabi i Brigada së Drenicës më 23 janar 1945 i bëri përgatitjet e mundshme për daljen nga rrethimi i shumëfisht i ushtrisë jugosllave me humbje sa më të vogla. Më 24 janar 1945 brigada la Grykën e Llapit dhe marshoi drejtë djepit të qëndresës shqiptare-Drenicës. Fillimisht Brigada dislokohet përreth Gllamnikut ndërsa Shtabi i saj vendoset në Gllamnik. Në orën 16 të asaj dite, gjatë marshimit të Brigadës nga Gllamniku në drejtim të Barilevës për të depërtuar në malet e Qiqavicës, komandanti i Shtabit Operativ të Kosmetit, Fadil Hoxha, urdhëroi njësitë e veta të shtinin 14 predha topi 13 në mesin e ushtarëve të Brigadës së Drenicës. Mirëpo, luftëtarët e brigadës u mbrojtën me sukses nga sulmet e tilla dhe pa kurrfarëë humbjesh vazhduan rrugën. Ndeshja e parë ballore e Brigadës me Ushtrinë pushtuese jugosllave ndodhi më 25 janar 1945, në Artakoll. Ndonëse më 26 janar Shaban Palluzha me 500-700 luftëtarë besnikë, deperton në Drenicën qëndrore, pjesa tjetër e luftëtarëve që vinin nga Llapi, Permalina, Artakolli... u shkëputën (nga brigada) për të depërtuar në Shalë të Bajgorës e gjetiu, me qëllim të organizimit të rezistencës në ato rrethe.
Nga luftimet e përgjakshme deri me 31.01.19145 krijohet një “Zonë e Lirë” në të cilën do të përfshihen 20 fshatra të Drenicës, si: Tërsteniku, Bajica, Palluzha, Shtutica, Dashevci, Mikushnica, Luboveci, Oshlani, Obria e Epërme, Obria e Poshtme, Açareva, Obiliqi i Epërm, Obiliqi i Poshtëm, Krushevica dhe disa fshatra përreth. Gjatë këtyre betejave Brigada e Shaban Palluzhës ka shpartalluar disa njësi serbo-malazeze si dhe 1/3 e Brigadës 25 serbe. Brigadat jugosllave, në kuadër të të cilave ishin mobilizuar mbi 40 mijë ushtarë, ato ditë morën urdhër që të shkatërrohen tërësisht me artileri të rëndë, të gjitha fshatrat e fortifikuara e që bëjnë rezistencë të armatosur. Në zbatim të këtij urdhëri u dogjën e u rrënuan me tokë fshatrat: Tërstenik, Obria e Epërme, Obria e Poshtme, Plluzhina, Tica, Likoci ,Rezalla, Palluzha, Krushevci dhe Dashevci, ndërsa pjesërisht u rrënuan: Polaci, Kozhica, Prelloci, Gradica dhe disa lagje nga fshatrat tjera.
Gjatë këtyre operacioneve këto urdhëra nuk do t´i zbatoi “Batalioni i Rinisë” i cili drejtohej nga Isuf Ibrahimi, e ku ishin të gjithë shqiptarë. Ky batalion me 1 shkurt 1945 (për të mos u vrarë vëlla me vëlla) do ta lëshoi frontin e hapur në Prekaz, Klinë e Mesme, Klinë e Epërme në drejtim të fshatit Polac. Për këtë dezertim, Gjyqi Ushtarak i SHO të Kosmetit, të kryesuar nga Fadil Hoxha, më 25 prill 1945 do t´i dënojë 5 veta me pushkatim dhe dy të tjerë me nga 2 vjet burgim të rëndë. Ata që u denuan me pushkatim ishin:
1. Komandanti Isuf Ibrahimi nga Gjilani;
2. Xhafer Lladova nga Lladova;
3.Abdyl Hyseni,
4.Shaban Cernica dhe
5. Raif Halimi,që të tre nga Cërnica.
Ekzekutimi i tyre u bë në burgun e Pejës, ndërsa nga pushkatimi shpëtoi vetëm Raif Halim - Cërnica, i cili do t´i mbaj 18 vjet burg të rëndë nëpër kazametet famëkeqe të regjimit komunist jugosllavë.
Më 18 shkurt 1945, pas një rezistence heroike, kur bashkëluftëtarët e Sh.Palluzhës mbeten pa municione, veshmbathje e pa bukë, me urdhër të Mehmet Gradicës një pjesë e madhe e tyre u shpërnda për t´i shpëtuar vdekjes, ndërsa rreth tyre do të mbesin vetëm 70 - 100 luftëtarë. Natën e 20/21 shkurtit 1945 Shaban Palluzha dhe Mehmet Gradica me një efektiv luftëtarësh prej 17-29 veta u gjetën të rrethuar në Kullat e Fekë Zenunit në Berzhenik. Më këtë rast dolën nga rrethimi me luftë të pakompromis, duke lënë 6 ushtarë serb të vrarë dhe një të plagosur. Nga aty gjatë ditës arritën të fortifikohen në Kullat e Dvoranëve në Tërstenik me një efektiv të përgjithshëm prej 16-20 luftëtarësh. Dhe natën e 21/22 shkurtit 1945 kullat u gjetën në rrethim të hekurt nga njësitë e Divizionit 52 të UJ-së, të udhëhequr nga Petar Brajoviq. Shaban Palluzha me bashkëluftëtarët e tij me sukses i përballoi sulmet e këmbsorisë duke vrarë disa ushtarë serb. Meqë pa ndihmën e artilerisë së rëndë, kulla nuk do të pushtohet lehtë, u gjet renegati shqiptar Kadri Mehmeti nga Klina, i cili duke gjuajtur me top u shkatërrua kulla dhe nga trarët e saj u plagosën për vdekje dy kreshnikët: Shaban Palluzha dhe Mehmet Gradica. Zëvendëskomandanti i brigadës Rexhep Xheli, i ndihmuar nga pesë-gjashtë bashkëluftëtarë, me sukses shpërthyen rrethimin dhe u tërhoqën duke i bartur Shaban Palluzhën dhe Mehmet Gradicën. Ata do të vdesin mbi krahët e bashkëluftëtarëve dhe kufomat e tyre do të fshihen, për ta mbajtur kështu nën ethe të frikës ushtrinë pushtuese edhe për një kohë te gjatë.14
Kryengritja e Drenicës u shua me gjak, por në historinë tonë mbeti një nga epopetë më të lavdishme të saj, që për gjeneratat e reja u bë burim frymëzimi deri në epokën e lavdishme të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.
Vendosja e administrimit ushtarak në Kosovë dhe mobilizimi dhunshëm i shqiptarëve në mars 1945
Në kohën kur forcat jugosllave zhvillonin operacionet më të përgjakshme në Drenicë, më 8 shkurt 1945, komandanti suprem i UNÇJ-së J.B.Tito me urdhër të veçantë nr.31 vendosi administrimin ushtarak në Kosovë. Për këtë vendim, Titoja më 7 shkurt në Beograd pati një takim me ushtarakët serb: Savo Dërleviqin, Gjuro Medenicën dhe Kërsto Filipoviqin, të cilëve ju foli për rolin që duhet ta luante Administrimi Ushtarak në Kosovë. Me këtë urdhër, i tërë pushteti në Kosovë do t´i kaloi një grupi të caktuar ushtarakësh serbo-malazez, të cilët do të ushtronin pushtetin politik, ekzekutiv dhe gjyqësor. Me këtë rast pasuan ndryshime në tërë strukturën e kuadrove komandues. Në krye të pushtetit ushtarak, përkatësisht të Shtabit të Ri Operativ u emrua ish-shefi i Armatës së I-rë kolonel Savo Dërleviq, duke e zavendësuar Fadil Hoxhën i cili mbeti zavendës i tij. Shef i Shtabit u emrua nënkolonel Dushan Vukotiq (deri në atë kohë ishte zëvendëskomandant i Divizionit 46 jugosllavë), shef i prapavijës u caktua Stevo Dobërkoviq (i dërguar nga shtabi qëndror i Sërbisë), ndërsa komisar politik u emrua nënkoloneli Gjuro Medenica. Më 10 shkurt 1945 kjo komandë bëri riorganizimin e tërësishëm të ushtrisë duke formuar Divizionin e artilerisë, të kalorësisë, të ndërlidhjes, grupin operativ të brigadave, Divizionin 46, 52 etj.15
Kjo makineri pushtuese ushtarake në Kosovë, duke i marrë të gjitha masat për "spastrimin" e terrenit nga "mbeturinat e fashizmit" dhe "kundërrevolucionarët" vrau e masakroi mijëra shqiptarë anë e këndë Kosovës. Veçmas pas vendosjes së regjimit ushtarak në Kosovë, për shtypjen dhe shpartallimin e elementeve kryengritëse, Shtabi Operativ i urdhëruar nga SHS i UNÇJ-së nisi mobilizimin e shqiptarëve për t'i dërguar në frontin e Trieshtës dhe Istrës (në veriperëndim të Jugosllavisë), ndonëse mobilizimi i shqiptarëve kishte filluar qysh në fund të dhjetorit 1944 (me dërgimin e tyre në frontin e Sremit, në veri të Sërbisë). Më 11.03.1945 në Gjakovë u organizua një demonstratë e grave, kundër mobilizimit me dhunë, të djemëve, vëllezërve dhe burrave të tyre.
Si ndodhi masakra e Tivarit - më 1 prill 1945?!
Shtabi Operativ i “kosmetit” i urdhëruar nga SHS i UNÇJ-së me qëllim të shpërbërjes së bërthamës së qëndresës shqiptare në Kosovë, gjatë muajve mars-prill 1945 mobilizon me dhunë shqiptarët për t´i dërguar në frontin e dytë të ashtuquajtur të ”Adriatikut” në veriperëndim të Jugosllavisë.
Skenaristët e Masakrës së Tivarit, për dërgimin e mobilizuesve shqiptarë në pjesët veriperëndimore të Jugosllavisë, kishin zgjedhur rrugën Prizren – Kukës – Shkodër – Tivar – Dubrovnik - Rijekë. Për këtë front mobilizuan shqiptarët nga Vushtrria, Besiana (ish - Podujeva), Prishtina, Kaçaniku, Ferizaji, Gjilani, Lipjani, Shtimja, Theranda, Burimi, Peja, Gjakova, Rahoveci, Sharri, Prizreni... etj.16
Sipas kujtimeve të pleqëve, që përjetuan këtë mobilizim të dhunshëm..., të mobilizuarit shqiptarë, fillimisht janë tubuar nëpër qendrat e rretheve dhe ato komunale e pastaj, të organizuar në njësi ushtarake, të komanduara nga oficerë shqiptar, kanë udhëtuar në qendrën e përgjithshme mobilizuese (në kazermat ushtarake) në Prizren. Pas sistemimit, shqiptarët e mobilizuar do të çarmatosen, me arsyetimin se armët do t'i marrin në Kroaci e Slloveni !
Çarmatosja, atyre ju ka dhënë një sinjal të keq dhe me të drejt ka lindur dyshimi në përgatitjen e ndonjë skenari shfarosës në prapaskenë. Kjo psikoz u thellua edhe më tepër, atëherë kur u çarmatosën edhe oficerët shqiptar dhe për përcjelljen e tyre u ngarkua Brigada XXVII e divizionit 46-të serb e njohur për terrorizimin e popullit shqiptar gjatë muajve të kaluar.
Rrugëtimi i përgjakur
Deportimi i shqiptarëve të mobilizuar, nga kazermat e Prizrenit u bë në tri grupime (eshalone):
1.Eshaloni i parë që përbëhej nga 3.700 veta, u nis më 24. 03. 1945 dhe pas 5 - 6 ditësh arriti në Tivar, ku iu dorëzua reparteve të Divizionit të IX - të jugosllav. Gjatë rrugëtimit, derisa u dorëzuan në vendin e caktuar, të mobilizuarit u keqtrajtuan në mënyrë shtazarake nga kriminelët serbo-malazezë. Të mobilizuarit shqiptar nga Tivari do të nisen për në Istri, ku fillimisht disa ditë do të ndalojnë për të pushuar në ujdhesën Çiovë afër Trogirit. Dhe ato ditë gjatë kalimit me një anije të vjetër, nga ujdhesa për në Trogirë, u mbytën rreth 65 veta, prej të cilëve 29 qenë vetëm nga Kaçaniku.
2.Eshaloni i dytë i përbërë nga 4.700 veta, u nis dy ditë më vonë (më 26 mars) nën përcjelljen e forcave të Brigadës XXVII dhe më 30 mars në Shkodër iu dorëzua Brigadës X malazeze 18. Gjatë marshimit katër ditor në rrugën Prizren – Zhur – Kukës – Puk - Shkodër, përkundër lodhjeve e rraskapitjeve të mëdha nga rruga e gjatë, të mobilizuarit u maltretuan e u rrahën dhe në shumë vende shumë prej tyre u vranë... si, gjatë kohës së pushimit, gjatë kalimit të lumejve apo gjatë tentimit të ndonjërit prej tyre për ta shuar etjen, në burimet e ujit.
Vrasjet e para u bënë në mesnatën e 26/27 marsit gjatë një pushimi nën qiellin e hapur në Kukës. Me këtë rast u vranë njerëzit më autoritativë nga radhët e të mobilizuarve, ishin eprorët e njësive ushtarake ata shqiptar që komanduan gjatë marshimit nga qendrat komunale për në kazermat ushtarake të Prizrenit. Në mbrëmjen e 27 marsit ky eshalon arrin në Fushë - Arrëz dhe sipas një skenari të parapërgatitur mirë, xhelatët serbo – malazezë, gjatë kohës së pushimit (në mesnatën 27/28 mars) nën qiellin e hapur duke fjetur (në gjumë) vrrasin mizorisht rreth 120 - 140 veta dhe kufomat e tyre u hodhën në një hendek... 19
Edhe pse të lodhur e të rraskapitur nga rruga e gjatë dhe uria, do të vazhdohet me rrugëtimin dhe natën e 28 / 29 marsit të mobilizuarit do ta kalojnë në një luginë të rrethuar me pyje në periferi të Pukës. Të nesërmen shumë veta për shkak të torturave, helmimeve me ushqim, veshmbathjes së dobët... nuk kanë mundur ta vazhdojnë rrugën dhe mëngjesi i gjeti të vdekur. 20 Në mbrëmjen e 29 marsit, gjatë kalimit të një kanioni (lugine të thellë) te “Ura e Zogut” përmes një vagonete - teleferiku të improvizuar, u hodhën në greminë rreth 50 veta dhe shumica prej tyre gjetën vdekjen. 21
Në mëngjesin e 30 marsit Eshaloni i dytë është nisur në drejtim të Shkodrës dhe në “Vaun e Spasës” meqë ishte ura e shkatërruar, lumi është kaluar me anije të improvizuar. Rreth orës 16:00 kolona është futur në Shkodër ku në të dy anët e rrugëve janë përshëndetur nga mijëra shkodranë. Meqë shkodranët sollën ushqime dhe ujë për vëllezërit e tyre nga Kosova, xhelatët serbo-malazezë e ndaluan një gjë të tilë dhe me shpejtësi kolona e të mobilizuarve u vendos në një kazermë në kodrën e lartë në Shkodër. Aty kah mesi i natës 30/31 mars eshaloni është nisur në drejtim të Ulqinit dhe me të kaluar kufirin (afër Ulqinit) kolona është ndalur gjoja për të pushuar. Me këtë rast të gjthë të sëmurët dhe të plagosurit ndahen në një vend të caktuar, me arsyetim për të evituar ndonjë epidemi të mundshme, dhe me premtimin se ata do të shërohen në ndonjë spital të Malit të Zi janë ndaluar aty dhe kurrë më nuk është mësuar për fatin e tyre, ashtu sikurse nuk dihet as për fatin e qindra shqiptarëve të tjerë që u ekzekutuan gjatë këtij rrugëtimi.
Pas këtyre peripetive, eshaloni i dytë, nën përcjelljen e malazezëve - në mesditën e datës 1 prilli 1945 arriti në Tivar. Atë ditë të kobshme rrugëve të qytetit shihej një mobilizim i ushtarëve serbo - malazez, të cilët vështronin me përbuzje kolonën e gjatë të shqiptarëve. Kjo kolonë është ndaluar në qendër të qytetit (me urdhër) kinse për të pushuar dhe ndërkohë ndodhë një eksces në mes të rojes dhe katër shqiptarëve, të cilët u penguan që të pinë ujë në një krua aty afër. Nga ky konflikt ushtarët e urdhëruar derdhin një breshëri plumbash në trupat e shqiptarëve, me ç'rast vriten disa prej tyre. Situata e tensionuar me qëllim (për ta filluar komplotin e përgatitur) e shtyri masën e shqiptarëve që të shtrihen për toke, ndërkohë që ajo hapsirë ishte vënë në shënjestër të pushkëve dhe mitralozëve që ishin vendosur në çdo qoshe të rrugëve, dritare dhe terracë të shtëpive e në shkëmbijtë e kodrave përreth . 22
Azem Hajdini njëri nga dëshmitarët e mbetur gjallë nga Masakra e Tivarit, kështu e përkujton ngjarjen e krijuar pas ekscesit:
"Me të përfunduar të këtij akti mizor, meqë ne ishim në kolonë për 4, në gjatësi prej 5-6 km, e ku mundësia për një shfarosje masive ishte më e vogël, na kanë urdhëruar të ngritemi në këmbë dhe të qëndrojmë në vend me duar të lidhura mbi kokë. Pas pak na kanë urdhëruar të ecim drejt një ndërtese të madhe 3 katshe, i ashtuquajtur “Monopol i duhanit”, me një sipërfaqe prej afro 300 m2 dhe me oborr të rrethuar. Ndërtesa ishte e rrethuar nga të 3 anët me kodra shkëmbore, kurse oborri ishte i rrethuar me mure të larta e me rrethoja të hekurt , me maje të prehta, gjë që krijonte kushte shumë të volitshme për likuidimin e të gjithë neve pa marr parasysh a gjendeshim në oborr apo në ndërtesë. Në të hyrë të oborrit - kujton A.Hajdini - ishin 10 - 15 ushtarë të cilët me shufra hekuri godisnin në kokë, gjoks apo në shpinë çdo njërin prej nesh... dhe nga këto goditje mbetën të shtrirë për vdekje rreth 100 - 150 veta. "Pas futjes së shqiptarëve brenda në ndërtesë (rreth 1000 veta) dhe brenda oborrit të rrethuar me mure (2.200 - 2.500 veta) dhe një pjese tjetër të mbetur në rrugë para oborrit, rreth orës 14.00, ata do të sulmohen nga të katër anët. Shtihej me te gjitha llojet e armëve të zjarrit si: me pushkë automatike, mitralozë, mortaja dhe bomba dore, revole etj, kështu që brenda një ore, gjithë masa e grumbulluar në ato hapsira nuk mbeti në këmbë. Me këtë rast oborri dhe sheshi u shndërrua në lumë gjaku që i ngjante një kataklizme të vërtetë, ndërsa ndërtesa u shndërrua në gërmadhë, me qindra kufoma shqiptarësh brenda saj. Kësaj masakre makabre arritën t'i shpëtojnë kryesisht ata që u gjendën në ndërtesë dhe ndonjëri, që kishte rënë në tokë para se të filloj sulmi. 23
Xhelatët e pashpirt, për të identifikuar të plagosurit që kishin shpëtuar nga trupat e pajetë të shokëve të tyre, në emër të “shtabit” lëshuan një proklamatë në të cilën thuhej:
“a) Informohen të gjithë ata që kanë mbetur gjallë ose të plagosur se komandanti suprem i UNÇ, shoku Tito ka urdhëruar ndërprerjen e zjarrit dhe të gjithë i ka falur - pavarësisht prej gabimeve që i kanë bërë !!!
b) të gjithë të plagosurve do t´u jepet ndihma mjekësore dhe sipas nevojës do të dërgohen në shërim, prandaj të gjithë ata të ngriten në këmbë dhe të skajohen.
c) kërkojmë të brohoritni parullat: ”Rroftë shoku Tito” , ”Rroftë bashkim-vëllazërimi” , ”Rroftë ushtria nacional-çlirimtare”... !!!24
Duke menduar se thirrjet e proklamatës ishin të vërteta, shumica e të plagosurve do të ngriten nga vendi për të kërkuar ndihmë mjekësore. Por.., çka ndodhi...?! Ushtarët mizorë në vend të ndihmës mjekësore, u vërsulën si bisha mbi ta dhe i masakruan pamëshirshëm. Ky asgjësim barbarë zgjati deri në orët e mbrëmjes, të datës 1 prill, kur në vendin e krimit do të vijnë një grup oficerësh të prezentuar si dalmatinë.
Këtë ngjarje dhe ajo çka pason A.Hajdini e kujton kështu: “ Pas kontaktit që vuri(Isuf Halili nga Radisheva që kishte dal i pari për të kontaktuar me njërzit që u prezentuan si dalmatin e që apelonin për té dalë nga ndërtesa), si dhe pas premtimeve që morëm se nuk do të ketë vrasje, edhe ne të tjerët vendosëm ta léshojmë ndërtesën. Para se të fillojë dalja, në ndërkohë serbët dhe malazezët vunë roje në çdo kat të ndërtesës dhe askush s'mund ta lëshonte atë pa u kontrolluar detajisht. Prej nesh kanë konfiskuar çdo gjë të vlefshme, si unaza ari, orë dore ose xhepi, të holla etj. Kur dolëm jashtë, vërejtëm se oficeret që na kishin përcjellur dhe ata të paraqitur si dalmatin, edhe më tutje diskutonin me tone të larta dhe plotë nervozizëm. Mësuam se të parët përpiqeshin ta arsytojnë masakrin andaj prej ushtarëve dhe oficirëve të ardhur kërkonin që të largoheshin prej vendit të ngjarjes. Nuk vonoi edhe ata u tërhoqën, sigurisht në aradhat e veta e neve na lanë prap në mëshirën e gjakatarëve. Derisa dilnim nga ndërtesa, pas nesh mbeteshin një numër i madh i të plagosurve, duke qarë e kërkuar ndihmë.“ 25
Në vijim dëshmitari Hajdini përkujton:“Me të dalur në oborr, vërejtëm një rrethim të madh nga ushtarët serbë e malazezë, por edhe një skenë të llahtarshme para nesh, ku shtriheshin me mijra të vrarë e të plagosur. Pamje trishtuese ofronim sidomos gjësendet e mprehta si bajonetat, sëpatat, tërfurqit shkopinjtë, që kishin mbetur të ngulitura në gjoks, stomak apo gjymtyrë të tjerë trupit. Në atë grumbull njerëzish të kryqzuar si kubiku i druve një mbi një, nuk mund të dallohej se kush është kush, ku e ka kokën e ku këmbët apo trupin. Kishte shumë të plagosur që vuanin duke vajtuar, kërkonin ndihmë, klithnin e çka jo tjetër. Është vështirë të përshkruhet gjithë ajo skenë e tmerrshme, kur të plagosurit që u shkonte gjaku rrëke, kërkonin ndihmë e nuk ishin në gjendje t'u ndihmojmë. Ishte shumë vështirë për ne që mbetëm gjallë detyrimi të qëndrojmë në këmbë mbi kufoma. Edhe ne qanim së bashku me të plagosurit të cilët shpesh klithnin:„ ndihmom vëlla, e mos shkel mbi varrën time“, „vëlla, ma jep një pikë ujë“, „ma hiq sopatën, tërfurkun, thikën nga gjoksi“, „më nxirrë prej kufomave“ etj, etj „. Nuk ishin të rralla edhe lutjet: „vëllazër, mos na leni në duar të këtyre xhelatëve“, „na mytni ju“…!! Të shtërnguar nga të gjitha këto kërkesa, edhepse ishim të rrethuar nga qindra ushtarë të armatosur, ne megjithatë u përpoqëm që sado - pak t'u japim ndihmë duke i nxjerrur të plagosurit nga kufomat. Por, atë moment kur na kannë diktuar se po u ndihmojmë, ushtarakët dhanë urdhër të ri kërcnues se çdo kush që tenton t'ju ndihmojë ose që shmanget nga turma që qëndronim në këmbë, do ta zë plumbi. Poashtu dënohet me vdekje çdo i plagosur që tenton t'u bashkangjitet atyre që kanë mbetur gjallë në ndërtesë.“ Në kërë rrëfim rrënqethës plaku Hajdini thotë se i ka njohur disa të plagosur dhe të vrarë në këtë masakër barbare: „…të plagosurit duke kërkuar ndihme njoha Asllan Mustafën nga Tërnavci, Bislim Pajazitin nga Krasimovci, Bejtë Bislimin nga Kryshefci e disa të tjerë emrat e të cilëve tani nuk më kujtohen. Ndër kufomat në oborr njoha Sinan Avdiun nga Tërnavci, Hysen Zeqën nga Kuçica, një djal të ri nga Rakinica, tre të tjerë nga Kopiliqi, dy shokë nga Prekazi e të tjerë.“…26
Mobilizimi i kryesve të krimit për zhdukjen e krimit
Për të humbur gjurmët e kësaj vepre mizore, u mobilizuan të gjitha njësitë ushtarake serbo - malazeze, qytetarë e punëtorë të këtij nacinaliteti dhe me kamionë, vagoneta, qerre etj, gjatë tërë natës së ½ prillit i bartën kufomat dhe të plagosurit (bashkë!!!) dhe i transportuan në drejtim të Tivarit të vjetër, tek një vend (humnerë) në mes shkëmbinjëve të bregdetit. Kufomat e shqiptarëve fillimish dogjën dhe pastaj u hudhën në humnerë, ndërsa pjesa tjetër do të varrosen ...!!!
Sipas burimeve arkivore rezulton se në Tivar, më 1 prill 1945 u vranë e u masakruan rreth 1700 shqiptarë,27 ndonëse nga kujtimet e dëshmitarëve që përjetuan këtë masakër, del se ky numër mund të jetë shumë më i madh...28
Kjo ngjarje tragjike për popullin shqiptar, edhe pse ndodhi larg opinionit të atëhershëm, ishte e qartë se u përgatit nga kreu i udhëheqjes jugosllave edhe pse më vonë Aleksandër Rankoviçi me kompani, këtë ngjarje do të përpiqet ta cilësoj si incident të rëndë të shkaktuar me fajin e vet shqiptarëve !! 29
Edhe pas masakrës së Tivarit, mobilizimi i Shqiptarëve
nuk u ndalë dot...!!!
Edhe pas kësaj masakre që ndodhi me grupin e dytë, dërgimi i shqiptarëve për në Frontin e ashtuquajtur të Adriatikut vazhdoi edhe më tutje.
3.Grupi (Eshaloni) i tretë, me 2700 veta, nga Prizreni u nis më 27 mars 1945 dhe u shoqërua nga Brigada famkeqe XXVII. Shumë shqiptarë të mobilizuar në këtë grup, gjatë rrugëtimit të gjatë e të mundimshëm, për mungesa të ushqimit e të higjienës u sëmunë rëndë nga tifoja dhe për pasojë dhjetra prej tyre vdiçën rrugës. Më 1 prill (ditën kur në Tivar - u masakruan pamëshirë shqiptarët e grupit të dytë) këtij grupi gjatë kalimit të lumit Buna, iu përgatit një incident me ç'rast u vranë disa prej tyre. Ndërkaq në mbrëmjen e 2 prillit ky grup arriti në Tivar dhe iu dorëzua Divizionit të IX-të dalmatin. Nga Tivari me anije u transportuan në Dubrovnik,ku u vendosën në disa objekte me destinime të ndryshme,mirëpo një grup prej 800 vetash që ishin vendosur në një depo baroti,në një mëngjes u gjetën të ngulfatur nga një lloj helmi dhe vdiçën të gjithës sa ishin aty 30.
Duke u bazuar në shifrat e sipërthëna delë se gjatë muajit mars 1945, për në front të Adriatikut janë mobilizuar 11.100 shqiptarë, ndërkohë që organet zyrtare evidentojnë një numër më të vogël (7.420 veta). Gjatë muajit mars 1945 (për këtë front) u mobilizuan dhunshëm edhe dy grupe shqiptarësh, nga trevat etnike të Maqedonisë perëndimore.
Mobilizimi i dhunshëm i shqiptarëve në prill 1945
Mobilizimi i shqiptarëve të Kosovës dhe dërgimi i tyre për në Frontin e ashtuquajtur të "Adriatikut", ka vazhduar edhe gjatë muajit prill 1945.
Që në fillim të këtij muaji, Shtabi Operativ i Kosovës i përbërë kryesisht nga serbo-malazezët, lëshoi urdhëresën (Zonave ushtarake) për ndjekjen dhe kapjen e të gjithë dezertorëve shqiptarë (nga Brigadat Kosovare) por edhe të tjerëve që ishin të aftë për luftë dhe prëgatitjen e tyre për t'u rreshtuar (moblizuar) në repartet e Armatës së IV-të jugosllave. Ky aksion i ndërmarrë në emër të "spastrimit të terrenit nga forcat reaksionare" pasoi me vrasje e likuidime të shqiptarëve kudo që ishin, ndërkohë që radhët e grupeve nacionaliste në shumë anë të Kosovës u rikonsoliduan për ta mbrojtur popullatën nga ekspeditat e përgjakshme të divizioneve serbo-malazeze. Ato ditë prilli, Prizreni (me rrethinë) si një nga qytetet me peshë mbarëkombëtare në histori,meqë ishte epiqendër e mobilizimit-kalonte momente tepër dramatike që të kujtonin barbarinë serbe të viteve 1912-13, të bëra ndaj fshatrave të Vërrinit, Opojës dhe të Lumës.
Sipas dokumenteve arkivore në Zonën Ushtarake të Prizrenit (ku përfshiheshin Suhareka, Rahoveci dhe Dragashi) operonin Brigadat II dhe IV kosovare dhe Brigadat serbe të Divizionit 46-të. Në rrethinat e Prizrenit, në Vërri, Has e në Kabash, operonin batalionet e Brigadës së IV-të kosovare dhe repartet e Brigadës XXV serbe, të cilat shtriheshin edhe në Rrafshin e Opojës (komuna e Dragashit). Këto Brigada famëkeqe, duke i zbatuar urdhërat e “Shtabit Operativ të Kosmetit” - për mobilizimin e shqiptarëve, pasi vunë në një shetrrethim të plotë Prizrenin dhe fshatrat e Vërrinit, të Hasit, Përdrinit, Kabashit dhe të Opojës, terrorizonin egërsisht popullatën e pafajshme dhe arrestonin të gjithë meshkujt prej moshës 18-60 vjeç.
Në këtë fushatë të egër, vetëm më 17 prill në Prizren u dogjën shumë shtëpi dhe u arrestuan mbi 400 veta, të cilët iu dorëzuan organeve të OZN-së. Listat e të arrestuarve përpunoheshin nën mbikqyrjen e Komitetit të PKJ të Prizrenit. Deri më 19 prill nga fshatrat e Prizrenit u arrestuan mbi 1300 veta 31, dhe sipas të dhënave të mbledhura në teren prej tyre 195 mashkuj ishin nga fshatrat e Vërrinit. Arrestimet më të mëdha të përcjella me dhunë, rrahje e vrasje, u bënë në Zhur, Billushë, Kobajë, Lybeçevë, Jeshkovë, Leskovec, Vlashnje dhe Vërmic 32.
Në këtë periudhë të mobilizimit u arresutan edhe shumë kuadra shqiptar, që përbënin organet e pushtetit lokal dhe në vend të tyre emroheshin njerëzit e dëgjueshëm. Shumë shqiptar duke iu shmangur mobilizimit iu bashkuan radhëve të grupeve të rezistencës (Çetave nacionaliste). Ta zëmë në trevën e Vërrinit pjesa më e madhe e mashkujve (që iu shmangën kthetrave serbe) iu bashkuan Çetës nacionaliste të udhëhequr nga Destan Berisha nga fshati Kushtrim (ish-Billushë).
Në këto rrethana të jashtëzakonshme, në muajin prill 1945, në kazermën ushtarake të Prizrenit u grumbulluan (nën tytat e pushkëve) mijëra shqiptarë, të cilët të ndarë gjithashtu në tri grupe (eshalone) u nisën drejtë brigjeve të Adriatikut.
“ 1. Grupi (eshaloni) i parë - me 1.506 veta, nga Prizreni për në Tivar u nis më 19 prill, i shoqëruar nga repartet e batalionit të I-rë të Brigadës XXVI dhe Kompanisë së zbulimit të Divizionit të 46-të serbë. Gjatë rrugës, në Shkodër dy veta vdiqën nga tifoja, me ç´rast së bashku me shqiptarët e pësoi edhe një roje serbe nga repartet përcjellëse.
2. Grupi (eshaloni) i dytë - me 2.601 veta, u nis më 20 prill nën mbikqyrjen e Brigadës XXV dhe të kompanisë së zbulimit të Divizionit 46 serbë. Rrugëtimi i gjatë dhe i mundimshëm bëri që disa shqiptar të dezertojnë. Ndërsa gjatë kalimit të lumit Buna u mbytën 17 shqiptarë dhe 1 ushtar serb nga repartet përcjellëse.
3. Ndërkaq, më 24 prill u nis grupi (eshaloni) i tretë - me 1.216 veta, i përcjellur nga Brigada XXVI “ 33.
-Nga këto shifra rezulton se gjatë prillit, janë mobilizuar 5.323 shqiptarë, ndërsa pushteti serb, evidenton vetëm 4.300 veta.
Të gjitha këto grupe - eshalone (të marsit – prillit 1945) u dorëzuan në repartet e Armatës së IV-të jugosllave dhe me anije u deportuan në shumë vija të frontit në Slloveni e Kroaci, prej nga qindra – mijëra shqiptarë nuk u kthyen kurrë në shtëpitë e tyre
Sa shqiptarë u mobilizuan dhunshëm në janar-prill 1945...?!
Gjatë muajve mars-prill 1945, përmes rrugës Prizren – Kukës – Shkodër - Tivar (për në Frontin e Adriatikut) janë deportuar (mobilizuar) 16.423 shqiptarë nga Kosova, kurse rreth 4.600 të tjerë u dërguan nga viset etnike shqiptare të Maqedonisë. Ndërkaq, në janar 1945 për në Frontin verior (të Sremit) janë mobilizuar rreth 18.500 shqiptarë në përbërje të Brigadave kosovare dhe 5000 të tjerë nga Maqedonia. Nga këto shifra rezulton se gjatë muajve janar - prill 1945, janë mobilizuar dhunshëm rreth 44.523 shqiptarë nga Kosova dhe viset tjera etnike,për frontet e ashtuquajtura të “Sremit” e të”Adriatikut”.
*Sigla "Tivari 1945" dhe disa foto, janë huazuar nga libri " Tivari 1945 - Kalvari i Kosovës" të prof.dr.Muhamet Pirraku
____________________________________
R E F E R E N C A T
1Dr.I.Hoti - Formimi i njësiteve të armatosura të LNÇ-së dhe veprimtaria e tyre, (fejtoni) Zëri 15.X.2003,fq.25.
2 Historia e popullit shqiptar II, Prishtinë 1967, fq.808. /Dr.I.Hoti-artikulli i cituar, fq.25.
3 Dr.D.Bislimi - Formacionet politik-ushtarake në Kosovë 1941-1945, Prishtinë 1997, fq.209 /.Prof.ddr.Izber Hoti-Kosova dhe viset tjera etnike shqiptare nga kapitullimi i Italisë fashiste deri në fund të nëntorit 1944 (Fejtoni) Zëri 16.X.2003, fq.18 /Dr.Daut Bislimiepra e cituar, fq.196.
4 Dr.I.Hoti-Të dhëna të panjohura për Luftën e Dytë botërore në Kosovë (1941-1945), Prishtinë 1999, fq178. (k.nr.21/69,dok.nr.1281)
5 Dr.I.Hoti-artikulli i cituar, fq15.
6 Dr.H.Bajrami-Kosova (20 shekuj te identitetit te saj) Prishtine 2001, fq.86.
7 Dr.M.Pirrakuumtesë- Revolta e“Brigadës së shaban Palluzhës“- kthesë historike në luftën e popullit shqiptar për liri, ALK-„Kosovapress“10 mars 2001, fq.5.
8 Dr.M.Pirraku-Kryengritja e Drenicës 21.01-21.02.1945 (Kumtesë 21 shkurt 2001,Prishtinë)
* OZN-a - Odelenje za Zastitu Naroda (Dega e Mbrojtjes së Popullit) - u formua me 14 maj 1944. Ajo veproi në kufirin e seksionit të Mbrojtjes Popullore të KANÇJ, e cila kishte të drejtat dhe detyrat e Qeverisë. OZN-a ishte e organizuar në parime ushtarake. Ky formacion shfarosës për shqiptarët, në Kosovë u formua më 1 shtator 1944 nga Aleksandër Rankoviqi, i cili për këtë qëllim kishte ftuar në Vis Miladin Popoviqin, Dushan Mugoshën dhe Spasoje Gjakoviqin. Në radhët e OZN-ës ishin edhe tre anëtarë të Komitetit Krahinor të Kosovës: Ali Shukriu, Çedo Mijoviq dhe Sahit Bakalli.
Pas formimit të të ashtuquajturës Qeveri e Jugosllavisë Demokratike në mars 1945-OZN-a hyri në përbërjen e Ministrisë së Punëve të Brendshme, kurse më 1946 u shndërrua në UDB (Uprava Drzhavne Bezbednosti-Drejtoria e Sigurimit të Shtetit) që tani quhet DB (Drzhavna Bezbednost-Sigurimi i Shtetit). OZN-a qe dhe mbeti një mekanizëm monstruoz për luftimin e veprimtarive liridashëse të të gjithë popujve të ish-Jugosllavisë pa përjashtim, por në mënyrë të veçantë kundër atyre shqiptarë.
9 Sh.Braha-Rifat L.Berisha, figurë e shquar kombëtare, Tiranë 1998, fq.165.
10 / A.Bytyqi-Terrori shtetëror dhe gjenocidi serbo-malazias në Kosovë 1878-1991, Prishtinë 2001, fq.83/85; /Dr.M.Pirraku-Kumtesë e cituar, fq.6.
11 Po aty, fq.102/102 dhe Dr.H.Bajrami-Vepra e cituar fq.86
12 Dr.M.Pirraku-Kumtesa e cituar, fq.7.
13 Po aty
14 Dr.M.Pirraku-Ripushtimi jugosllav i Kosovës 1945, Prishtinë 1992 fq.106.
Dr.M.Pirraku-Kumtese /Revolta e”Brigades se Sh.Polluzhës…”, Kosovapress 10.03.2001.
15 Sh.Braha - Gjenocidi serbomadh... fq.458
16 A.Hajdini - Tragjedia e Tivarit, 1990 fq.3
18 M.Shatri-Kosova në LDB, fq.224
19 Revista Koha-Nr.144,12 mars 1997, f.39
20 Po aty
21 Po aty
22 A.Hajdini - Tragjedia e Tivarit, fq.13
23 Po aty, fq.15-17
24 Revista Koha, nr.146,26 mars 1997, fq.41
25 A.Hajdini- vepra e cituar
26 Po aty
27 Në raportin e prof.Ymer Berishës dërguar Misionarit anglez Hadson më 22.X.1946 në Tiranë, thuhet se në Tivarë janë vrarë 1670 veta.
Më 20.IX.1996 TV norvegjeze ka kumtuarnjë lajm për zbulimin e një varrete masive afër Tivarit me 2 mijë viktima të shqiptarëve të vrarë më 1 prill 1945.
28 –Azem Hajdini, që kishte përjetuar Masakrën e Tivarit, deklaron se me 26 mars 1945 nga Prizreni për në frontin e Trieshtës (në eshalonin e dytë) janë nisur 4.700 shqiptarë dhe masakrës së kryer në Tivarë më 1 prill 1945, i kanë shpëtuar 810 veta. Nga kjo dëshmi del se gjatë marshutës nga Prizreni - deri në Tivarë janë vrarë e zhdukur pa gjurmë 3.890 shqiptarë...!!!
29 L.Nasi - Ripushtimi i Kosovës..., fq.177
30 AIHU, k.1341, dt. 8.VI.1945
31 Dr.M.Pirraku - Ripushtimi i Kosovës..., fq.144
32 Më 16 prill 1945 njësit e Brigadës së 25-të serbe, në bashkveprim me komandën e vendit në Prizren bënë konfiskimin e pasurisë së të katër të mobilizuarve zhurjanë. Me këtë rast u morën: "1 ka, 16 dele, 14 qengja, 3 dhi, 1 cap, 100 kg. misër dhe 20 kg grur". (Po aty fq.136 - nga AVII Nr.9-1/4-9-6/4, K-1341, 10.IV.1945)
33 Dr.M.Pirraku - Ripushtimi jugosllav i Kosovës, fq.145
Masakrat serbe ne Kosoven Lindore
Masakrat serbe në Bujanoc
Të likuiduar
1. Emin Ismaili, i njohur me emrin Gandi, u likuidua në tetor të vitit 1944 te Uji i Thartë, afër kishës së Lilancës. Ka qenë organizator dhe dashamir i sportit. Me moshë ishte 40 vjeç. Varri nuk i dihet.
2. Qamil Ismaili, vëllai i Gandit, në tetor të vitit 1944 u masakrua te uji i thartë, afër kishës së Liliancës, në moshën 20 vjeçare. Varri nuk i dihet.
3. Jonuz Hajrullahu, këpuctar u likuida në tetor të vitit 1944 te uji i Thartë, afër kishës së Liliancës, në moshën 43 vjeçar. Varri nuk i dihet.
4. Zarif Shabani (gjellëbërës) u likuidua në tetor të vitit 1944 te Uji i thartë afër Liliancës në moshën 45 vjeç. Varri nuk i dihet.
Këta serbosllavët i morën prej shtëpie dhe i dërguan te uji i thartë afër kishës së Liliancës, ku i masakruan dhe i likuiduan në më më brutale. Fajtor kryesor për likuidimin e tyre ka qenë Diça Malli nga fshati Llopardicë, komuna e Bujanocit (Sipas kujtesës së Hasan Imerit, i lindur më 8 tetor 1919 në Bujanoc, me profesion berber, tani në pension dhe të Nijazi Bektashit, i lindur më 20 qershor 1933 në fshatin Nasalcë, jeton në Bujanoc prej vitit 1964.
Tërnoci
Të likuiduar
1. Muharrem Islam Osmani, në tetor të vitit 1944 në Vranjë në msohën 30 vjeçare. Varri nuk i dihet.
2. Abdulla Ibrahim Zeqiri i njohur me emrin Dulla i Himës, u likuidua në tetor të vitit 1944 në Vranjë në moshën 50 vjeçare. Varri nuk i dihet.
3. Asllan Ibrahim Rexhepi u likuidua në moshën 30 vjeç. Varri nuk i dihet.
4. Tefi Abdyrrahman Selimin u likuidua në moshën 40 vjeçare. Varri nuk i dihet.
5. Xhefer Sulejman Selimi u likuidua në moshën 48 vjeç. Varri nuk i dihet.
6. Shasivar Murtezi i njohur me emrin çaça, u likuidua në moshën 58 vjeçare. Varri nuk i dihet.
7. Ilmi Mustafë Arifi u likuidua në moshën 41 vjeç. Varri nuk i dihet.
8. Sadri Isuf Saqipi, u likuidua në moshën 33 vjeç. Varri nuk i dihet.
9. Arif Ali Arifi, i njohur me emrin Lika, u likuidua në moshën 47 vjeç. Varri nuk i dihet.
10. Xhemail Shaban Fazliun, në tetor të vitit 1944 e morën prej shtëpie dhe besohet se është likuiduar në Dubnicë, afër Vranjës në moshën 62 vjeç. Varri nuk i dihet.
11. Alush Rasim Shabanin në tetor të vitit 1944 e morën nga shtëpia në Gjilan dhe i humbi çdo gjurmë. Supozohet se e kanë likuiduar. Në moshë 35 vjeçare. Varri nuk i dihet.
12. Jonuz Mehmet Jonuzin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në Gjilan në moshën 35 vjeç. Varri nuk i dihet.
13. Pashë Galip Ramizin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në Gjilan në moshën 35 vjeçare. Varri nuk i dihet.
14. Xheladin Halil Xhelilin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në Mal të zi të Shkupit në moshën 24 vjeçare. Varri nuk i dihet.
15. Jonuz Ademin në nëntor të vitit 1944 e morën prej shtëpie dhe e likuiduan në moshën 35 vjeç. Varri nuk i dihet.
16. Ramadan Aqif Selimin – Terzia në gushtë të vitit 1946 e mori UDB`ja prej ushtrisë në Zagreb dhe e dërgoi në UDB`në e Maqedonisë në Shkup ku e likuiduan mizorisht. Më moshë ishte 26 vjeç. Varri nuk i dihet.
17. Ilmi Sherif Hetemin e likuiduan në tetot të vitit 1944 në Mal të Zi të Shkupiut në moshën 24 vjeç. Varri nuk i dihet.
18. Zejnulla Hajdin Hebibin e likuiduan në shtator të vitit 1944 te ura e Mustafës në Bujanoc, sot afër xhamisë, në moshën 32 vjeç.
19. Ramadan Hajdara Nuredinin e likuiduan në tetor të vitit 1944 te Kodra e Madhe në moshën 50 vjeç. Varri nuk i dihet.
20. Nuhi Hajdar Nuredinin elikuiduan në tetor të vitit 1944 në fushtë të Tërnocit, në moshën 47 vjeç. Varri nuk i dihet (Ramadani dhe Nuhiu ishin vëllezër).
21. Xhafer Halil Fejzullahun e likuiduan në tetor të vitit 1944 te Kodra e Madhe, në moshën 33 vjeç. Varri nuk i dihet.
22. Vehbi Ismail Sylejmanin elikuiduan më 25 nëntor të vitit 1944 afër shkollës “Muharrem Kadriu”. Ka qenë kryetar i Këshillit nacionalçlirimtar. E vranë çetnikët Velimir i fshatit Levosojë, i njohur me emrin Vela dhe Gjorgje Kadiça i Osllarës. Në moshën 32 vjeç.
23. Ali Veli Jonuzin e likuiduan në tetor të vitit 1944 te kodra e madhe, në moshën 36 vjeç. Varri nuk i dihet.
24. Sadri Alishanin nga lagja Gash e likuiduan në tetor të vitit 1944 te kodra e madhe në moshën 40 vjeç. Varri nuk i dihet.
25. Avdi Demirin nga mahalla Terzi e likuiduan në tetor të vitit 1944 te kodra e madhe, në moshën 22 vjeç. Varri nuk i dihet.
26. Sali Aslan Selimin e likuiduan në tetor të vitit 1944 te kodra e madhe, në moshën 28 vjeç. Varri nuk i dihet.
27. Mustafë Memet Xheladinin e likuiduan në tetor të vitit 1944 mbi shtëpit e mahallës së Terzive, në moshën 34 vjeç. Varri nuk i dihet.
28. Qemajl Nazif Hamidi u vra prej minave në prill të vitit 1945 në fushë të Tërnocit. Më moshë ishte 17 vjeç.
29. Veli Baki Limani u vra prej minave në nëntor të vitit 1945 në fshatin Reptovë. Më moshë ishte 27 vjeç.
30. Zejadin Sherif Haliti (çekërr) u vra prej minave në prill të vitit 1945 në fushë të Tërnocit. Me moshë ishte 14 vjeç.
31. Isuf Feta Arifi në dhjetor të vitit 1944, komandanti i brigadës IV Maqedonase e lidhi për shtylle dhe e vrau me automat para masës së popullit. Më parë e rrëhën tërë natën dhe të nesërmen e tubuan fshatin që të shikonte vrasjen. Të njejtën ditë prej tubimin morën 80 fshatarë dhe i dërguan në Bujanoc, ku i morën në pyetje dhe i torturuan fizikisht dhe psiqikisht. Prej tyre ndanë nëntë veta dhe i dërguan në Vranjë (janë të evidencuar te likuidimet). Isuf Arifi ishte me moshë 42 vjeç.
32. Xhemail Rashit Demirin nga lagja çuvadar e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në fshatin Ropotovë në moshën 17 vjeç.
33. Diliman Fejzullahun nga lagja Gash, më 1912 e morën nga oborri i shtëpisë dhe e shpunë në mëhallën Strukar, ku e vranë në moshën 22 vjeçare.
34. Hajdar Nuredinin nga lagja Strukar në vitin 1912 e vranë në shtëpi të vet, në moshën 50 vjeç.
35. Zenun Sejdiun (Pulanin) e vranë më 1912 në shtëpi të vet në moshën 51 vjeçare.
36. Zeqir Rrahman Salihun nga lagja Strukar e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet, në moshën 49 vjeç.
37. Ahmet Dacin nga lagja Strukar e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet, në mohsën 48 vjeç.
38. Ramiz Demiri nga lagja Steke e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet në moshën 52 vjeç.
39. Axhi Osmanin nga lagja Steke e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet, në moshën 55 vjeç.
40. Raqip Sulejman Avdiun nga lagja Steke e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet në moshën 50 vjeç.
41. Bashkëshortën e Raqip Sulejmanit nga lagja Steke e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet, në moshën 46 vjeçe.
42. Shaban Raqip Sulejmanin nga lagja Steke e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet. Prej një shtëpie i vranë të zotin Saqipiin, bashkëshortën e tij dhe të birin e Saqipit, Shabanin.
43. Kurtali Xhemshit Arifin nga lagja Tole e likuiduan në gushtë të vitit 1943 në kufti të fshatit Breznicë të Bujanocit, në moshën 29 vjeç.
44. Habim Avdi Ramadanin nga lagja Xhaferi e likuiduan në gusht të vitit 1943 në kufti të fshatit Breznicë të Bujanocit në moshën 25 vjeç.
45. Dalip Ramiz Dobërçanin nga lagja Strukar e likuiduan në gusht të vitit 1943 në kufi të fshatit Breznicë të Bujanocit, në moshën 27 vjeç.
46. Fehmi Jahi Zahiri nga lagja Strukar e likuiduan në korrik të vitit 1945, duke kryer shërbimin ushtarak në Kaçanik, në moshën 27 vjeç. Është varrosur në Gazi-babë të Shkupit.
47. Qamil Asllan Adilin në gusht të vitit 1946 e vrau UDB`ja në moshën 21 vjeç.
48. Shaban Emin Qazimin, i lindur më 1958 e vranë te Zabeli i Strukarëve në moshën 24 vjeç. E vrau pylltari Luba i Vlladiçin Hanit.
49. Hevzi Zejnullah Sulejmanin, i lindur më 1924 në moshën 20 vjeç ushtria serbe e ndezi mullarin me bar te livadhet e Shtekëve dhe e hodhën në zjarr. Familja e tijë emigroi në Bursë të Turqisë.
50. Nasjet Shukri Selimi, i lindur më 24 shkurt 1966 në Tërnoc, në moshën 26 vjeç e vranë më 10 nëntor 1992 te komanda e garnizonit, afër hotelit Grand në Prishtinë. Nasjeti ishte duke kaluar rrugës, por e vranë me pretekst se e kishte sulmuar rojën e komandës me armë të ftohtë dhe roja shtiu me automat. Atë ditë Nasjeti shkonte të merrte diplomën në Fakultetin e Bujqësisë në Prishtinë dhe t`i blinte rrobat e dhëndërrisë për dasmë. Ishte nxënës dhe student i shkëlqyeshëm dhe prejardhjen e kishte nga një familje intelekutale. U varros në mënyrë madhështore kombëtare dhe fetare. Pas vrasjës së Nasjetit në moshën 26 vjeç, familjen e tij e arrestuan dhe e mbajtën në burgun e Prishtinës 24 orë. Për vrasjen e Nasjet Shukri Selimit i japin të dhëna Galip Beqiri nga fshati Tërnoc dhe Emrulla Lutfiu, po ashtu nga fshati Tërnoc.
51. Shaip Kamber Shabani në vitin 1944 e plagoi gjylja e topit te vendi Reka e Tërnocit dhe pas 20 ditësh, në moshën 35 vjeçare vdiq në spitalin e Prizrenit.
Nasalca
Të likuiduar
1. Kadanexhik Ajet Shananin e likuiduan në maj të vitit 1912 afër fshatit çerkez, te gropa e gëlqerës afër xhadës së vjeter, në moshën 16 vjeç.
E motra thotë se ishin afruar që ta shpëtonin, sepse ai përpushej nëpër qëlqere, por më kot, sepse ai vdiq me mundime tepër të mëdha.
2. Bushat Qazimi e likuiduan gjermanët në dhjetor të vitit 1944 në Beograd, sepse iu ndihmonte partizanëve dhe luftonte kundër tyre. Me moshë ishte 26 vjeç. Varri nuk i dihet.
Të vrarë
1. Sabedin Asllani u vra në dhjetor të vitit 1944 mbi fshatin Lluçan, te Shkozat, ne moshën 60 vjeç. E vranë sllavo-komunistët ortodoksë.
2. Fejzulla Saliu u vra në dhjetor të vitit 1944 mbi fshatin Lluçan, te Shkozat, ne moshën 58 vjeç.
3. Isa Fejzulli u vra në dhjetor të vitit 1944 mbi fshatin Lluçan, te Shkozat ne moshën 45 vjeçare.
4. Lutfi Nuredini u vra në dhjetor të vitit 1944 mbi fshain Lluçan te Shkozat ne moshën 35 vjeçare.
5. Ali Xhemaili u vra në dhjetor të vitit 1944 mbi fshatin Lluçan te Shkozat, ne moshën 62 vjeçare.
6. Bektash Halimi u vra në prill të vitit 1944 në oborr të shtëpisë së vet, në moshën 62 vjeç.
7. Mirije Misim Xhemaili për pak e pësoi më 18 nëntor të vitit 1944 kur disa sllavokomunistë tentuan ta përdhunonin duke shtënë me pushkë në kokë të saj. Mirija jetoi shtatë ditë pas plagosjes së rëndë dhe vdiq duke lënë dy fëmijë jetimë, djalin Xhemail dhe vajzën Xhevrije Xhemaili. Vajra e saj Xhevrija jeton në Kumanovë.
8. Asllan Din Rrahmani u vra më 14 shtator 1944 te Pusi i Levasojës, në moshën 30 vjeç.
9. Bejzad Fejza-Salihu u vra më 15 shtator 1944 te Ura e Erebicës (Ura e Thellëzës) në moshën 26 vjeçare.
10. Riza Selim Ismaili u vra më 13 shtator 1944 ne çerenec te vorret e Shkijëve afër Samolicës, në moshën 50 vjeç.
11. Adem Kamber Ademi u vra në nëntor 1944 te Kodra e Madhe, ne moshën 30 vjeç. U varros në fshatin Dobrosinë.
12. Xhemail Haliti u vra më 13 tetor 1943 në Surdilicë në moshën 20 vjeç.
13. Serjan Sulejmani u vra në janar të vitit 1945 te fshati Lisiçevë ndërmjet Kragujevcit dhe Kralevës, në moshën 30 vjeç. E vranë policët sllavokomunistë. Evarrosën në Lisiçevë pa ceremoni fetare. Kufoma e tij ndejti shtatë ditë pa hyrë në dhe dhe kur e varrosën në shpinë ia gjetën thikën që ia kishin ngulur, rrëfen Belul Sulejmani.
14. Fejzi Imer Salihu u vra në dhjetor të vitit 1944 në fshatin Lluçan, te shkozat në moshën 60 vjeç.
15. Ahmet Zeqir Agushi u vra në nëntor të vititi 1944 në fshatin Vërban, në moshën 50 vjeç. U varros në fshatin Nasalcë.
16. Selim Ramizi më 7 janar 1945 duhej të ekzekutohej duarlidhur por iku dhe shpetoi rastësishtë prej plumbave sllavokomunistë.
Të rënë në frontin e Sremit
1. Fejzi Beka u vra në prill të vitit 1945 në Sllavonska Pozhega. Ka qenë luftëtarë i Brigadës VII sulmuese Shqiptare.
Të plagosur
1. Kadri Ismaili në janar të vitit 1945 në Budrovc u plagos në Këllk. Me moshë ishte 14 vjeç.
2. Belul Sulejmani i lindur më 15 janar 1923 u plagos më 15 prill 1945 në Sllavonska Pozhega në këmbë të majtë. Plumbin e mbajtin në këmbë 15 vjet.
Të keqtrajtuar
1. Mejdi Ahmet Bektashin në dhjetor të vitit 1944 e morën nga shtëpia dhe tentuan të likuidonin. E rrahën, e torturuan dhe ia thyen krahun e djathtë. UDB`ja e mbajti 24 orë në fshaitn Dobrosinë, por e shpëtoi serbi Zhiko i Prronit të madh, i cili jeton në stacionin hekurudhorë të Preshevës.
Të arratisur
1. Nijazi Xhemaili më nëntor të vitit 1944 iku në Kroaci, më vonë u arratis në Amerikë dhe prej atje në Turqi. Jeton në Bursë.
2. Rexhep Rexhepi në nëntor të vitit 1944 iku në Kroaci u arratis në Amerikë, por edhe ky emigroi në Turqi dhe jeton në qytetin Bursë (Sipas kujtesës së Belul Sylejmanit i lindur më 15 janar 1923 në fshatin Nasalcë dhe të Sulejman Kamber Ademit i lindur më 12 shtator 1919 në fshatin Nasalcë, jeton në Bujanoc që nga viti 1964).
Të likuiduar
1. Shefki Ramadinin në vitin 1912, në moshën 23 vjeç, e morën ushtar në Bullgari dhe mbeti atje. Varri nuk i dihet.
2. Dehar Fejzullahu në vitin 1912, në moshën 22 vjeç, e morën ushtar në Bullgari dhe mbeti atje. Varri nuk i dihet.
3. Sulejman Hisa në vitin 1912 në moshën 19 vjeç e morën ushtar në Bullgari dhe mbeti atje. Varri nuk i dihet.
4. Dehar Isenin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në moshën 26 vjeç. Varri nuk i dihet. Besohet ta ketë likuiduar UDB`ja e Preshevës në fushën e Miratocit.
5. Ramadan Ahemitnë e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në moshën 30 vjeç. Varri nuk i dihet. Besohet ta ketë likuiduar UDB`ja e Preshevës në fushën e Miratocit bashkë me Dehar Isenin.
6. Zejadin Selimin më 7 janar të vitit 1945 e morën dy policë serbë dhe rrugës për në Bujanoc e likuiduan në moshën 29 vjeç. Varri nuk i dihet.
7. Fakri Limanin e likuiduan më 22 janar 1945 në fshatin Bushtran të Preshevës, më saktësishtë midis Bushtranit dhe Brodosellcës, në moshën 24 vjeç. Varri nuk i dihet.
8. Xhelil Bajramin e likuiduan në tetor të vitit 1944 në Prçinjë, në moshën 18 vjeç. Varri nuk i dihet.
9. Jonuz Limanin e likuiduan më 7 janar 1945, nja 300m mbi fshatin Lluçan, te mullinjtë Binak, në moshën 30 vjeç.
10. Rexhep Amidi, 40 vjeç.
11. Sali Veseli, 19 vjeç.
12. Esat Bajram Ibrahimi, 39 vjeç.
13. Rashit Fejzullahu, 35 vjeç.
14. Kurtesh Murat Bajrami, 34 vjeç.
15. Sali Raqipi, 19 vjeç.
Shtatë personat e lartpërmendur, nga numri 9 deri në nurmin 15 u vranë të Mullinjtë Binak, nja 300 m mbi Lluçan nga Brigada XVI. Në këtë grup ishte edhe Fehmi Jakupi, i cili i zgjidhi duartë, iku nga rreshti i personave që i pushkatuan dhe shpëtoi.
16. Musa Selimin e likuiduan në shkurt të vitit 1945 në fshatin Lluçan, në moshën 27 vjeç.
17. Shain Selimi (babai i Musa Selimit) vdiq nga torturat e partizanëve sllavokomunistë në shkurtë të vitit 1945 në fshatin Lluçan, në moshën 66 vjeç.
18. Lutfi Selimin (djalë i Shainit dhe vëlla i Musa Selimit) e vranë më 1945 në Llojan në moshën 40 vjeç.
19. Faik Jakupin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në Bujanoc në moshën 41 vjeç.
20. Mejreme Mehmetin nga lagja Dikullarë e vranë në shtator të vitit 1944 në Lluçan në moshën 8 vjeçe.
Të plagosur
1. Nexhibe Demirin e plagosën në gusht të vitit 1944 në Lluçan te lumi i Tintarit në moshën 48 vjeçe.
2. Barije Demirin e plagosën në moshën 30 vjeç.
3. Merheme Demirin e plagosën në moshën 35 vjeçe ( Të trija u plagosën në Lluçan) (Sipas kujtesës së Isuf Isufit, i lindur më 15 maj 1930 në fshatin Lluçan ku edhe jeton dhe sipas kujtesës së Elmije Sabedinit, e lindur më 3 mars 1929 në fshatin Tërnoc, e cila flet për të plagosurit nga serbosllavët).
Turija
Të likuiduar
1. Murat Halitit i humbi gjurma në Jemen, ku më 1913 e kishte dërguar Turqia. Me moshë ishte 22 vjeç. Varri nuk i dihet.
2. Shukri Ahmetin e likuiduan forcat e PSKçK`së në tetor të vitit 1944, në moshën 24 vjeç. Varri nuk i dihet.
3. Evzi Mehmetin e likuiduan në gusht të vitit 1944 në Lluçan, buzë lumit Moravë, në moshën 20 vjeç. Varri nuk i dihet (Sipas kujtesës së Sadulla Ebibit, i lindur më 12 korrik 1898 në fshatin Turi të rrethit të Bujanocit.
Breznica
Të likuiduar
1. Vesel Sejdiun e likuiduan në prill të vitit 1945 në plevicën e vet. E vrau OZN`ja në moshën 70 vjeç. Varri nuk i dihet.
2. Hasan Ruhanin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në vendin e quajtur Ushi, në moshën 40 vjeç.
3. Adem Jonuzin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në vendin e quajtur Ushi në moshën 50 vjeç.
4. Emin Emerllahun e likuiduan në nëntor të vitit 1944, në Ushi në moshën 45 vjeç.
5. Musli Zenën e likuiduan në nëntor të vitit 1944, në Ushi në moshën 36 vjeç.
6. Asllan Abazin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në Ushi në moshën 51 vjeç.
Vrasja e Osman Shabani Sylejmanit
Më 1996 nga Bujanoci për në Klenikë u nis me mikrobusin e vet "Mercedes" taksisti Osman Shaban Sylejmani dhe nuk u kthye më. Rrugës në çekliçki Zabel, atë e vrau mizorisht serbi Nebojsha Jovanoviq.
Nebojsha shtiu dy herë me armë zjarri në kokën e Osmanit. Kur vërejti se Osmani ishte ende gjallë, ai ra disa herë me dru në kokë. Të nesërmen më 2 shkurt 1996, krimineli Nebojsha për t`i zhdukur gjurmet e krimit, mori dy litra naftë, letra dhe dru dhe e ndezi kufomën e Osmanit. Meqë kufoma ishte ngrirë, ajo u dogj sapak në anën e majtë, ai mblodhi sërish krënde e dru dhe e mbuloi kufomën, duke vjedhur unazën, orën e dorës, këpucët dhe mikrobusin.
Familja e Osmanit vuri në dijeni organet për zhdukjen e tij. Krimineli Nebojsha Jovanoviq, i lindur më 11 tetor 1973 në fshatin Sejac, komuna e Bujanocit, u kap dhe u hodh në gjyq. Para gjyqit të Vranjës më 14 maj 1996 dhe 17 maj 1996 katili Nebojsha jo vetëm që nuk u pendua, por tregoi fytyrën e kriminelit dhe gjakpirësit të vërtetë: ai deklaroi se Osmanin nuk e ka njohur fare dhe se me të nuk ka pasur asnjë ngatërresë, porse e kishte vrarë nga qejfi për të vrarë shqiptarë, se ai nga 20 vjet burg të dënimit nuk do ti mbante 20 ditë dhe se do të dërgonin në Kosovë tek do të vriste shqiptarë të tjerë.
Të plagosur
1. Habib Haliti u plagos më 1944 në Kozarnik, në moshën 32 vjeçare.
Të burgosur
1. Lam Ruhani i njohur me emrin Lam Breznica i lindur më 12 qershor 1912 u dënua në Nish më 1948, në gjyqin ushtarak me 10 vjet burg, pa të drejta qytetare 3 vjet. I mbajta 5 vjet, thotë xha Lam Breznica, por më shumë kam vuajtur nën hetime se sa në burg.
2. Saqip Ramë Zymberi i lindur më 2 tetor 1950 u gjykua më 8 dhjetor 1985 në Vranjë dhe u dënua 4 vjet burg, që e vuajti në Nish. U lirua më 8 dhjetor 1989.
3. Imer Limani i lindur më 18 shkurt 1965, u gjykua në Vranjë dhe më 27 nëntor 1990 u dënua një muaj burg.
4. Bajram Selmani, i lindur më 26 maj 1989, u dënua më 8 gusht 1963 në Vranjë me një muaj burg.
5. Aqif Arifi i lindur më 24 janar 1969 u gjykua në Vranjë dhe u dënua 3 muaj që i vuajti gjithashtu në Vranjë.
6. Ramiz Kadri Arifi, i lindur më 9 shkurt 1955, u dënua më 27 maj 1969 me 5 muaj burg, që i mbajti në Vranjë, ku edhe u gjykua. Më 25 mars 1983 Ramiz Arifi u dënua për herë të dytë me 7 vjet burg, që e vuajti në burgun e Nishit.
Breznica e poshtme
Të burgosur
1. Sadik Avdil Sadiku prej vitit 1947 deri më vitin 1950 është keqtrajtuar dhe burgosur disa herë nga tre-katër muaj nga pushteti i atëhershëm sllavokomunist.
Pribovci
Të likuiduar
1. Ali Nezir Sadiku në moshën 23 vjeç u likuidua më 1914 në Simitli të Bullgarisë. Varri nuk i dihet.
2. Shefki Ali Sadiku u likuidua në maj të vitit 1945 në Ferizaj. Më vonë Shefkiut ia likuiduan edhe djalin në moshën 31 vjeç.
3. Hysen Fejzulla Sylaj në moshën 20 vjeç qe i likuiduar në vitin 1946 në ushtri. Varri nuk i dihet.
Të vrarë
1. Shaip Tahir Murati u vra në shtator të vitit 1943 te Prroni i keq në fshatin Qestelinë, në moshën 16 vjeç.
2. Hasan Ali Fetahu, i lindur më 1918 u likuidua në gusht të vitit 1944 në Novosellë, në moshën 26 vjeç.
3. Adem Ramiz Demiri i lindur më 1922 u likuidua në nëntor të vitit 1944 në fshatin Laçiç.
4. Hal Murat Tahiri, i lindur më 1918 në nëntor të vitit 1944 u plagos rëndë në Gjilan dhe rrugës për në shtëpi vdiq.
5. Ramadan Mahmut Sherifi, i lindur më 1917 në nëntor të vitit 1944 pasi u plagos , vdiq rrugës për në shtëpi.
Të plagosur
1. Hasan Nezir Sadiku i lindur më 1902 u plagos në korrik të vitit 1944 afër fshatit Sedllarë. Me moshë ishte 42 vjeç.
Të burgosur
1. Shefki Habib Sulejmani i lindur më 1957 u burgos më 1981 dhe gjyqi ushtarak në Lubjanë e dënoi 5 vjet burg. Me moshë ishte 24 vjeç (Sipas kujtesës së Ramadan Ismailit, i lindur më 12 gusht 1928 në fshatin Priboc, jeton në Bujanoc që nga viti 1963).
Dobrosina
Të likuiduar
1. Liman Asan Emini u likuidua më 1912 në Selanik në moshën 22 vjeçare. Varri nuk i dihet.
2. Sulejman Saliu u likuidua më 1912 në Mishë, në moshën 23 vjeç. Varri nuk i dihet.
3. Latif Ademi u likuidua më 1912 te Kodra e Ligit të madh duke ikur për në Shkup. Me moshë ishte 24 vjeç. Varri nuk i dihet.
4. Hamdi Sulejman Hajdari u likuidua në nëntor të vitit 1944 te Balli Tërahan në moshën 28 vjeç.
5. Rexhep Sulejman Hajdari u likuidua në nëntor të vitit 1944 te Balli Tërahan, në moshën 26 vjeç.
Këta dy vëllezër i vranë pjesëtarët e brigadës XVI, komandant i së cilës ishte Bllazha Jovanoviqi.
6. Nuhi Liman Shaqiri u likuidua në tetor të vitit 1944 te fshati Levesovë, në moshën 45 vjeç.
7. Muharrem Shaban Iseni, i lindur më 1922, u likuidua në tetor të vitit 1944 në të hyrë në Bujanoc, në moshën 22 vjeç.
8. Bajram Isuf Bajrami u likuidua në tetor të vitit 1944 në të hyrë në Bujanoc, në moshën 45 vjeç.
9. Ismail Halil Rexhepi u likuidua në tetor të vitit 1944 në fshatin Nasalcë në moshën 50 vjeç.
10. Dalip Lim Bajrami i lindur më 1926 u likuidua në janar të vitit 1945 afër Gllovcit në Drenicë në moshën 19 vjeç.
11. Tahir Adem Aliu u likuidua në prill të vitit 1941 te Molla e Kuqe, në moshën 50 vjeç.
Të plagosur
1. Sulejman Liman Shaqiri u plagos në tetor të vitit 1944 në fshatin Osllarë, në moshën 48 vjeç. Lam Breznica
Të burgosur
1. Ukshin Shaban Neziri në janar të vitit 1945 u dënua në Nish me 20 vjet burg. Vdiq prej torturave fizike në burgun e Nishit, në moshën 49 vjeçare.
2. Fadil Mustafë Rexhepi u burgos më 1987 dhe u dënua 6 vjet burg në gjyqin ushtarak te Beogradit. Një vjet burg e vuajti në Beograd kurse 4 vite në Valevë (Sipas kujtesës së Elmi Sylejmanit i lindur më 2 gusht 1922 në fshatin Dobrosinë, jeton në Bujanoc që nga viti 1970 dhe te Bajram Hasanit, i lindur më 15 mars 1937 në fshatin Dobrosinë, jeton në Bujanoc që nga viti 1965).
Të plagosur në frontin e Sremit
1. Evzi Ibrahim Bediu i lindur më 1922, u plagos në prill të vitit 1945 në Shid, fronti i Sremit, në moshën 23 vjeç.
Letovica
Të likuiduar
1. Ferat Rrahim Rrustemi u likuidua më 1916 në Kërçovë, në moshën 25 vjeç. Varri nuk i dihet.
2. Ahmet Latifi u likuidua më 1916 në Kërçovë, në moshën 24 vjeç. Varri nuk i dihet.
3. Durak Halimi u likuidua më 1916 në Kërçovë, në moshën 23 vje4. Varri nuk i dihet.
4. Ismail Veli Ismaili u likuidua në janar të vitit 1944 në Konçul në moshën 25 vjeç.
5. Musa Ibrahim Sinani u likuidua në janar të vitit 1944 në Miratoc në moshën 19 vjeç.
6. Ramadan Selman Zymberi u likuidua në janar të vitit 1944 në Vranjë në moshën 50 vjeç.
7. Ramadan Idriz Idrizi u likuidua në janar të vitit 1944 në Vranjë në moshën 51 vjeç.
8. Ilmi Jahi Fetahu u likuidua në tetor të vitit 1944 në fshatin Raincë, në moshën 20 vjeç.
9. Beqir Sulejman Beqiri, u bra nga mina në shtator të vitit 1944 në fshatin Lluçan, në moshën 17 vjeç.
Të rënë në frontin e Sremit
1. Shefki Osman Latifi u likuidua në prill të vitit 1944 në Shid, fronti i Sremit, në moshën 20 vjeç.
Të burgosur
1. Bejtualla Mustafë Memeti në maj të vititi 1945 u dënua në Vranjë me 20 vjet burg. Burgun e mbajti në Nish (12 vjet). Me moshë ishte 30 vjeç.
Të likuiduar
1. Emin Ismaili, i njohur me emrin Gandi, u likuidua në tetor të vitit 1944 te Uji i Thartë, afër kishës së Lilancës. Ka qenë organizator dhe dashamir i sportit. Me moshë ishte 40 vjeç. Varri nuk i dihet.
2. Qamil Ismaili, vëllai i Gandit, në tetor të vitit 1944 u masakrua te uji i thartë, afër kishës së Liliancës, në moshën 20 vjeçare. Varri nuk i dihet.
3. Jonuz Hajrullahu, këpuctar u likuida në tetor të vitit 1944 te uji i Thartë, afër kishës së Liliancës, në moshën 43 vjeçar. Varri nuk i dihet.
4. Zarif Shabani (gjellëbërës) u likuidua në tetor të vitit 1944 te Uji i thartë afër Liliancës në moshën 45 vjeç. Varri nuk i dihet.
Këta serbosllavët i morën prej shtëpie dhe i dërguan te uji i thartë afër kishës së Liliancës, ku i masakruan dhe i likuiduan në më më brutale. Fajtor kryesor për likuidimin e tyre ka qenë Diça Malli nga fshati Llopardicë, komuna e Bujanocit (Sipas kujtesës së Hasan Imerit, i lindur më 8 tetor 1919 në Bujanoc, me profesion berber, tani në pension dhe të Nijazi Bektashit, i lindur më 20 qershor 1933 në fshatin Nasalcë, jeton në Bujanoc prej vitit 1964.
Tërnoci
Të likuiduar
1. Muharrem Islam Osmani, në tetor të vitit 1944 në Vranjë në msohën 30 vjeçare. Varri nuk i dihet.
2. Abdulla Ibrahim Zeqiri i njohur me emrin Dulla i Himës, u likuidua në tetor të vitit 1944 në Vranjë në moshën 50 vjeçare. Varri nuk i dihet.
3. Asllan Ibrahim Rexhepi u likuidua në moshën 30 vjeç. Varri nuk i dihet.
4. Tefi Abdyrrahman Selimin u likuidua në moshën 40 vjeçare. Varri nuk i dihet.
5. Xhefer Sulejman Selimi u likuidua në moshën 48 vjeç. Varri nuk i dihet.
6. Shasivar Murtezi i njohur me emrin çaça, u likuidua në moshën 58 vjeçare. Varri nuk i dihet.
7. Ilmi Mustafë Arifi u likuidua në moshën 41 vjeç. Varri nuk i dihet.
8. Sadri Isuf Saqipi, u likuidua në moshën 33 vjeç. Varri nuk i dihet.
9. Arif Ali Arifi, i njohur me emrin Lika, u likuidua në moshën 47 vjeç. Varri nuk i dihet.
10. Xhemail Shaban Fazliun, në tetor të vitit 1944 e morën prej shtëpie dhe besohet se është likuiduar në Dubnicë, afër Vranjës në moshën 62 vjeç. Varri nuk i dihet.
11. Alush Rasim Shabanin në tetor të vitit 1944 e morën nga shtëpia në Gjilan dhe i humbi çdo gjurmë. Supozohet se e kanë likuiduar. Në moshë 35 vjeçare. Varri nuk i dihet.
12. Jonuz Mehmet Jonuzin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në Gjilan në moshën 35 vjeç. Varri nuk i dihet.
13. Pashë Galip Ramizin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në Gjilan në moshën 35 vjeçare. Varri nuk i dihet.
14. Xheladin Halil Xhelilin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në Mal të zi të Shkupit në moshën 24 vjeçare. Varri nuk i dihet.
15. Jonuz Ademin në nëntor të vitit 1944 e morën prej shtëpie dhe e likuiduan në moshën 35 vjeç. Varri nuk i dihet.
16. Ramadan Aqif Selimin – Terzia në gushtë të vitit 1946 e mori UDB`ja prej ushtrisë në Zagreb dhe e dërgoi në UDB`në e Maqedonisë në Shkup ku e likuiduan mizorisht. Më moshë ishte 26 vjeç. Varri nuk i dihet.
17. Ilmi Sherif Hetemin e likuiduan në tetot të vitit 1944 në Mal të Zi të Shkupiut në moshën 24 vjeç. Varri nuk i dihet.
18. Zejnulla Hajdin Hebibin e likuiduan në shtator të vitit 1944 te ura e Mustafës në Bujanoc, sot afër xhamisë, në moshën 32 vjeç.
19. Ramadan Hajdara Nuredinin e likuiduan në tetor të vitit 1944 te Kodra e Madhe në moshën 50 vjeç. Varri nuk i dihet.
20. Nuhi Hajdar Nuredinin elikuiduan në tetor të vitit 1944 në fushtë të Tërnocit, në moshën 47 vjeç. Varri nuk i dihet (Ramadani dhe Nuhiu ishin vëllezër).
21. Xhafer Halil Fejzullahun e likuiduan në tetor të vitit 1944 te Kodra e Madhe, në moshën 33 vjeç. Varri nuk i dihet.
22. Vehbi Ismail Sylejmanin elikuiduan më 25 nëntor të vitit 1944 afër shkollës “Muharrem Kadriu”. Ka qenë kryetar i Këshillit nacionalçlirimtar. E vranë çetnikët Velimir i fshatit Levosojë, i njohur me emrin Vela dhe Gjorgje Kadiça i Osllarës. Në moshën 32 vjeç.
23. Ali Veli Jonuzin e likuiduan në tetor të vitit 1944 te kodra e madhe, në moshën 36 vjeç. Varri nuk i dihet.
24. Sadri Alishanin nga lagja Gash e likuiduan në tetor të vitit 1944 te kodra e madhe në moshën 40 vjeç. Varri nuk i dihet.
25. Avdi Demirin nga mahalla Terzi e likuiduan në tetor të vitit 1944 te kodra e madhe, në moshën 22 vjeç. Varri nuk i dihet.
26. Sali Aslan Selimin e likuiduan në tetor të vitit 1944 te kodra e madhe, në moshën 28 vjeç. Varri nuk i dihet.
27. Mustafë Memet Xheladinin e likuiduan në tetor të vitit 1944 mbi shtëpit e mahallës së Terzive, në moshën 34 vjeç. Varri nuk i dihet.
28. Qemajl Nazif Hamidi u vra prej minave në prill të vitit 1945 në fushë të Tërnocit. Më moshë ishte 17 vjeç.
29. Veli Baki Limani u vra prej minave në nëntor të vitit 1945 në fshatin Reptovë. Më moshë ishte 27 vjeç.
30. Zejadin Sherif Haliti (çekërr) u vra prej minave në prill të vitit 1945 në fushë të Tërnocit. Me moshë ishte 14 vjeç.
31. Isuf Feta Arifi në dhjetor të vitit 1944, komandanti i brigadës IV Maqedonase e lidhi për shtylle dhe e vrau me automat para masës së popullit. Më parë e rrëhën tërë natën dhe të nesërmen e tubuan fshatin që të shikonte vrasjen. Të njejtën ditë prej tubimin morën 80 fshatarë dhe i dërguan në Bujanoc, ku i morën në pyetje dhe i torturuan fizikisht dhe psiqikisht. Prej tyre ndanë nëntë veta dhe i dërguan në Vranjë (janë të evidencuar te likuidimet). Isuf Arifi ishte me moshë 42 vjeç.
32. Xhemail Rashit Demirin nga lagja çuvadar e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në fshatin Ropotovë në moshën 17 vjeç.
33. Diliman Fejzullahun nga lagja Gash, më 1912 e morën nga oborri i shtëpisë dhe e shpunë në mëhallën Strukar, ku e vranë në moshën 22 vjeçare.
34. Hajdar Nuredinin nga lagja Strukar në vitin 1912 e vranë në shtëpi të vet, në moshën 50 vjeç.
35. Zenun Sejdiun (Pulanin) e vranë më 1912 në shtëpi të vet në moshën 51 vjeçare.
36. Zeqir Rrahman Salihun nga lagja Strukar e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet, në moshën 49 vjeç.
37. Ahmet Dacin nga lagja Strukar e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet, në mohsën 48 vjeç.
38. Ramiz Demiri nga lagja Steke e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet në moshën 52 vjeç.
39. Axhi Osmanin nga lagja Steke e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet, në moshën 55 vjeç.
40. Raqip Sulejman Avdiun nga lagja Steke e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet në moshën 50 vjeç.
41. Bashkëshortën e Raqip Sulejmanit nga lagja Steke e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet, në moshën 46 vjeçe.
42. Shaban Raqip Sulejmanin nga lagja Steke e vranë më 1912 në oborr të shtëpisë së vet. Prej një shtëpie i vranë të zotin Saqipiin, bashkëshortën e tij dhe të birin e Saqipit, Shabanin.
43. Kurtali Xhemshit Arifin nga lagja Tole e likuiduan në gushtë të vitit 1943 në kufti të fshatit Breznicë të Bujanocit, në moshën 29 vjeç.
44. Habim Avdi Ramadanin nga lagja Xhaferi e likuiduan në gusht të vitit 1943 në kufti të fshatit Breznicë të Bujanocit në moshën 25 vjeç.
45. Dalip Ramiz Dobërçanin nga lagja Strukar e likuiduan në gusht të vitit 1943 në kufi të fshatit Breznicë të Bujanocit, në moshën 27 vjeç.
46. Fehmi Jahi Zahiri nga lagja Strukar e likuiduan në korrik të vitit 1945, duke kryer shërbimin ushtarak në Kaçanik, në moshën 27 vjeç. Është varrosur në Gazi-babë të Shkupit.
47. Qamil Asllan Adilin në gusht të vitit 1946 e vrau UDB`ja në moshën 21 vjeç.
48. Shaban Emin Qazimin, i lindur më 1958 e vranë te Zabeli i Strukarëve në moshën 24 vjeç. E vrau pylltari Luba i Vlladiçin Hanit.
49. Hevzi Zejnullah Sulejmanin, i lindur më 1924 në moshën 20 vjeç ushtria serbe e ndezi mullarin me bar te livadhet e Shtekëve dhe e hodhën në zjarr. Familja e tijë emigroi në Bursë të Turqisë.
50. Nasjet Shukri Selimi, i lindur më 24 shkurt 1966 në Tërnoc, në moshën 26 vjeç e vranë më 10 nëntor 1992 te komanda e garnizonit, afër hotelit Grand në Prishtinë. Nasjeti ishte duke kaluar rrugës, por e vranë me pretekst se e kishte sulmuar rojën e komandës me armë të ftohtë dhe roja shtiu me automat. Atë ditë Nasjeti shkonte të merrte diplomën në Fakultetin e Bujqësisë në Prishtinë dhe t`i blinte rrobat e dhëndërrisë për dasmë. Ishte nxënës dhe student i shkëlqyeshëm dhe prejardhjen e kishte nga një familje intelekutale. U varros në mënyrë madhështore kombëtare dhe fetare. Pas vrasjës së Nasjetit në moshën 26 vjeç, familjen e tij e arrestuan dhe e mbajtën në burgun e Prishtinës 24 orë. Për vrasjen e Nasjet Shukri Selimit i japin të dhëna Galip Beqiri nga fshati Tërnoc dhe Emrulla Lutfiu, po ashtu nga fshati Tërnoc.
51. Shaip Kamber Shabani në vitin 1944 e plagoi gjylja e topit te vendi Reka e Tërnocit dhe pas 20 ditësh, në moshën 35 vjeçare vdiq në spitalin e Prizrenit.
Nasalca
Të likuiduar
1. Kadanexhik Ajet Shananin e likuiduan në maj të vitit 1912 afër fshatit çerkez, te gropa e gëlqerës afër xhadës së vjeter, në moshën 16 vjeç.
E motra thotë se ishin afruar që ta shpëtonin, sepse ai përpushej nëpër qëlqere, por më kot, sepse ai vdiq me mundime tepër të mëdha.
2. Bushat Qazimi e likuiduan gjermanët në dhjetor të vitit 1944 në Beograd, sepse iu ndihmonte partizanëve dhe luftonte kundër tyre. Me moshë ishte 26 vjeç. Varri nuk i dihet.
Të vrarë
1. Sabedin Asllani u vra në dhjetor të vitit 1944 mbi fshatin Lluçan, te Shkozat, ne moshën 60 vjeç. E vranë sllavo-komunistët ortodoksë.
2. Fejzulla Saliu u vra në dhjetor të vitit 1944 mbi fshatin Lluçan, te Shkozat, ne moshën 58 vjeç.
3. Isa Fejzulli u vra në dhjetor të vitit 1944 mbi fshatin Lluçan, te Shkozat ne moshën 45 vjeçare.
4. Lutfi Nuredini u vra në dhjetor të vitit 1944 mbi fshain Lluçan te Shkozat ne moshën 35 vjeçare.
5. Ali Xhemaili u vra në dhjetor të vitit 1944 mbi fshatin Lluçan te Shkozat, ne moshën 62 vjeçare.
6. Bektash Halimi u vra në prill të vitit 1944 në oborr të shtëpisë së vet, në moshën 62 vjeç.
7. Mirije Misim Xhemaili për pak e pësoi më 18 nëntor të vitit 1944 kur disa sllavokomunistë tentuan ta përdhunonin duke shtënë me pushkë në kokë të saj. Mirija jetoi shtatë ditë pas plagosjes së rëndë dhe vdiq duke lënë dy fëmijë jetimë, djalin Xhemail dhe vajzën Xhevrije Xhemaili. Vajra e saj Xhevrija jeton në Kumanovë.
8. Asllan Din Rrahmani u vra më 14 shtator 1944 te Pusi i Levasojës, në moshën 30 vjeç.
9. Bejzad Fejza-Salihu u vra më 15 shtator 1944 te Ura e Erebicës (Ura e Thellëzës) në moshën 26 vjeçare.
10. Riza Selim Ismaili u vra më 13 shtator 1944 ne çerenec te vorret e Shkijëve afër Samolicës, në moshën 50 vjeç.
11. Adem Kamber Ademi u vra në nëntor 1944 te Kodra e Madhe, ne moshën 30 vjeç. U varros në fshatin Dobrosinë.
12. Xhemail Haliti u vra më 13 tetor 1943 në Surdilicë në moshën 20 vjeç.
13. Serjan Sulejmani u vra në janar të vitit 1945 te fshati Lisiçevë ndërmjet Kragujevcit dhe Kralevës, në moshën 30 vjeç. E vranë policët sllavokomunistë. Evarrosën në Lisiçevë pa ceremoni fetare. Kufoma e tij ndejti shtatë ditë pa hyrë në dhe dhe kur e varrosën në shpinë ia gjetën thikën që ia kishin ngulur, rrëfen Belul Sulejmani.
14. Fejzi Imer Salihu u vra në dhjetor të vitit 1944 në fshatin Lluçan, te shkozat në moshën 60 vjeç.
15. Ahmet Zeqir Agushi u vra në nëntor të vititi 1944 në fshatin Vërban, në moshën 50 vjeç. U varros në fshatin Nasalcë.
16. Selim Ramizi më 7 janar 1945 duhej të ekzekutohej duarlidhur por iku dhe shpetoi rastësishtë prej plumbave sllavokomunistë.
Të rënë në frontin e Sremit
1. Fejzi Beka u vra në prill të vitit 1945 në Sllavonska Pozhega. Ka qenë luftëtarë i Brigadës VII sulmuese Shqiptare.
Të plagosur
1. Kadri Ismaili në janar të vitit 1945 në Budrovc u plagos në Këllk. Me moshë ishte 14 vjeç.
2. Belul Sulejmani i lindur më 15 janar 1923 u plagos më 15 prill 1945 në Sllavonska Pozhega në këmbë të majtë. Plumbin e mbajtin në këmbë 15 vjet.
Të keqtrajtuar
1. Mejdi Ahmet Bektashin në dhjetor të vitit 1944 e morën nga shtëpia dhe tentuan të likuidonin. E rrahën, e torturuan dhe ia thyen krahun e djathtë. UDB`ja e mbajti 24 orë në fshaitn Dobrosinë, por e shpëtoi serbi Zhiko i Prronit të madh, i cili jeton në stacionin hekurudhorë të Preshevës.
Të arratisur
1. Nijazi Xhemaili më nëntor të vitit 1944 iku në Kroaci, më vonë u arratis në Amerikë dhe prej atje në Turqi. Jeton në Bursë.
2. Rexhep Rexhepi në nëntor të vitit 1944 iku në Kroaci u arratis në Amerikë, por edhe ky emigroi në Turqi dhe jeton në qytetin Bursë (Sipas kujtesës së Belul Sylejmanit i lindur më 15 janar 1923 në fshatin Nasalcë dhe të Sulejman Kamber Ademit i lindur më 12 shtator 1919 në fshatin Nasalcë, jeton në Bujanoc që nga viti 1964).
Të likuiduar
1. Shefki Ramadinin në vitin 1912, në moshën 23 vjeç, e morën ushtar në Bullgari dhe mbeti atje. Varri nuk i dihet.
2. Dehar Fejzullahu në vitin 1912, në moshën 22 vjeç, e morën ushtar në Bullgari dhe mbeti atje. Varri nuk i dihet.
3. Sulejman Hisa në vitin 1912 në moshën 19 vjeç e morën ushtar në Bullgari dhe mbeti atje. Varri nuk i dihet.
4. Dehar Isenin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në moshën 26 vjeç. Varri nuk i dihet. Besohet ta ketë likuiduar UDB`ja e Preshevës në fushën e Miratocit.
5. Ramadan Ahemitnë e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në moshën 30 vjeç. Varri nuk i dihet. Besohet ta ketë likuiduar UDB`ja e Preshevës në fushën e Miratocit bashkë me Dehar Isenin.
6. Zejadin Selimin më 7 janar të vitit 1945 e morën dy policë serbë dhe rrugës për në Bujanoc e likuiduan në moshën 29 vjeç. Varri nuk i dihet.
7. Fakri Limanin e likuiduan më 22 janar 1945 në fshatin Bushtran të Preshevës, më saktësishtë midis Bushtranit dhe Brodosellcës, në moshën 24 vjeç. Varri nuk i dihet.
8. Xhelil Bajramin e likuiduan në tetor të vitit 1944 në Prçinjë, në moshën 18 vjeç. Varri nuk i dihet.
9. Jonuz Limanin e likuiduan më 7 janar 1945, nja 300m mbi fshatin Lluçan, te mullinjtë Binak, në moshën 30 vjeç.
10. Rexhep Amidi, 40 vjeç.
11. Sali Veseli, 19 vjeç.
12. Esat Bajram Ibrahimi, 39 vjeç.
13. Rashit Fejzullahu, 35 vjeç.
14. Kurtesh Murat Bajrami, 34 vjeç.
15. Sali Raqipi, 19 vjeç.
Shtatë personat e lartpërmendur, nga numri 9 deri në nurmin 15 u vranë të Mullinjtë Binak, nja 300 m mbi Lluçan nga Brigada XVI. Në këtë grup ishte edhe Fehmi Jakupi, i cili i zgjidhi duartë, iku nga rreshti i personave që i pushkatuan dhe shpëtoi.
16. Musa Selimin e likuiduan në shkurt të vitit 1945 në fshatin Lluçan, në moshën 27 vjeç.
17. Shain Selimi (babai i Musa Selimit) vdiq nga torturat e partizanëve sllavokomunistë në shkurtë të vitit 1945 në fshatin Lluçan, në moshën 66 vjeç.
18. Lutfi Selimin (djalë i Shainit dhe vëlla i Musa Selimit) e vranë më 1945 në Llojan në moshën 40 vjeç.
19. Faik Jakupin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në Bujanoc në moshën 41 vjeç.
20. Mejreme Mehmetin nga lagja Dikullarë e vranë në shtator të vitit 1944 në Lluçan në moshën 8 vjeçe.
Të plagosur
1. Nexhibe Demirin e plagosën në gusht të vitit 1944 në Lluçan te lumi i Tintarit në moshën 48 vjeçe.
2. Barije Demirin e plagosën në moshën 30 vjeç.
3. Merheme Demirin e plagosën në moshën 35 vjeçe ( Të trija u plagosën në Lluçan) (Sipas kujtesës së Isuf Isufit, i lindur më 15 maj 1930 në fshatin Lluçan ku edhe jeton dhe sipas kujtesës së Elmije Sabedinit, e lindur më 3 mars 1929 në fshatin Tërnoc, e cila flet për të plagosurit nga serbosllavët).
Turija
Të likuiduar
1. Murat Halitit i humbi gjurma në Jemen, ku më 1913 e kishte dërguar Turqia. Me moshë ishte 22 vjeç. Varri nuk i dihet.
2. Shukri Ahmetin e likuiduan forcat e PSKçK`së në tetor të vitit 1944, në moshën 24 vjeç. Varri nuk i dihet.
3. Evzi Mehmetin e likuiduan në gusht të vitit 1944 në Lluçan, buzë lumit Moravë, në moshën 20 vjeç. Varri nuk i dihet (Sipas kujtesës së Sadulla Ebibit, i lindur më 12 korrik 1898 në fshatin Turi të rrethit të Bujanocit.
Breznica
Të likuiduar
1. Vesel Sejdiun e likuiduan në prill të vitit 1945 në plevicën e vet. E vrau OZN`ja në moshën 70 vjeç. Varri nuk i dihet.
2. Hasan Ruhanin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në vendin e quajtur Ushi, në moshën 40 vjeç.
3. Adem Jonuzin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në vendin e quajtur Ushi në moshën 50 vjeç.
4. Emin Emerllahun e likuiduan në nëntor të vitit 1944, në Ushi në moshën 45 vjeç.
5. Musli Zenën e likuiduan në nëntor të vitit 1944, në Ushi në moshën 36 vjeç.
6. Asllan Abazin e likuiduan në nëntor të vitit 1944 në Ushi në moshën 51 vjeç.
Vrasja e Osman Shabani Sylejmanit
Më 1996 nga Bujanoci për në Klenikë u nis me mikrobusin e vet "Mercedes" taksisti Osman Shaban Sylejmani dhe nuk u kthye më. Rrugës në çekliçki Zabel, atë e vrau mizorisht serbi Nebojsha Jovanoviq.
Nebojsha shtiu dy herë me armë zjarri në kokën e Osmanit. Kur vërejti se Osmani ishte ende gjallë, ai ra disa herë me dru në kokë. Të nesërmen më 2 shkurt 1996, krimineli Nebojsha për t`i zhdukur gjurmet e krimit, mori dy litra naftë, letra dhe dru dhe e ndezi kufomën e Osmanit. Meqë kufoma ishte ngrirë, ajo u dogj sapak në anën e majtë, ai mblodhi sërish krënde e dru dhe e mbuloi kufomën, duke vjedhur unazën, orën e dorës, këpucët dhe mikrobusin.
Familja e Osmanit vuri në dijeni organet për zhdukjen e tij. Krimineli Nebojsha Jovanoviq, i lindur më 11 tetor 1973 në fshatin Sejac, komuna e Bujanocit, u kap dhe u hodh në gjyq. Para gjyqit të Vranjës më 14 maj 1996 dhe 17 maj 1996 katili Nebojsha jo vetëm që nuk u pendua, por tregoi fytyrën e kriminelit dhe gjakpirësit të vërtetë: ai deklaroi se Osmanin nuk e ka njohur fare dhe se me të nuk ka pasur asnjë ngatërresë, porse e kishte vrarë nga qejfi për të vrarë shqiptarë, se ai nga 20 vjet burg të dënimit nuk do ti mbante 20 ditë dhe se do të dërgonin në Kosovë tek do të vriste shqiptarë të tjerë.
Të plagosur
1. Habib Haliti u plagos më 1944 në Kozarnik, në moshën 32 vjeçare.
Të burgosur
1. Lam Ruhani i njohur me emrin Lam Breznica i lindur më 12 qershor 1912 u dënua në Nish më 1948, në gjyqin ushtarak me 10 vjet burg, pa të drejta qytetare 3 vjet. I mbajta 5 vjet, thotë xha Lam Breznica, por më shumë kam vuajtur nën hetime se sa në burg.
2. Saqip Ramë Zymberi i lindur më 2 tetor 1950 u gjykua më 8 dhjetor 1985 në Vranjë dhe u dënua 4 vjet burg, që e vuajti në Nish. U lirua më 8 dhjetor 1989.
3. Imer Limani i lindur më 18 shkurt 1965, u gjykua në Vranjë dhe më 27 nëntor 1990 u dënua një muaj burg.
4. Bajram Selmani, i lindur më 26 maj 1989, u dënua më 8 gusht 1963 në Vranjë me një muaj burg.
5. Aqif Arifi i lindur më 24 janar 1969 u gjykua në Vranjë dhe u dënua 3 muaj që i vuajti gjithashtu në Vranjë.
6. Ramiz Kadri Arifi, i lindur më 9 shkurt 1955, u dënua më 27 maj 1969 me 5 muaj burg, që i mbajti në Vranjë, ku edhe u gjykua. Më 25 mars 1983 Ramiz Arifi u dënua për herë të dytë me 7 vjet burg, që e vuajti në burgun e Nishit.
Breznica e poshtme
Të burgosur
1. Sadik Avdil Sadiku prej vitit 1947 deri më vitin 1950 është keqtrajtuar dhe burgosur disa herë nga tre-katër muaj nga pushteti i atëhershëm sllavokomunist.
Pribovci
Të likuiduar
1. Ali Nezir Sadiku në moshën 23 vjeç u likuidua më 1914 në Simitli të Bullgarisë. Varri nuk i dihet.
2. Shefki Ali Sadiku u likuidua në maj të vitit 1945 në Ferizaj. Më vonë Shefkiut ia likuiduan edhe djalin në moshën 31 vjeç.
3. Hysen Fejzulla Sylaj në moshën 20 vjeç qe i likuiduar në vitin 1946 në ushtri. Varri nuk i dihet.
Të vrarë
1. Shaip Tahir Murati u vra në shtator të vitit 1943 te Prroni i keq në fshatin Qestelinë, në moshën 16 vjeç.
2. Hasan Ali Fetahu, i lindur më 1918 u likuidua në gusht të vitit 1944 në Novosellë, në moshën 26 vjeç.
3. Adem Ramiz Demiri i lindur më 1922 u likuidua në nëntor të vitit 1944 në fshatin Laçiç.
4. Hal Murat Tahiri, i lindur më 1918 në nëntor të vitit 1944 u plagos rëndë në Gjilan dhe rrugës për në shtëpi vdiq.
5. Ramadan Mahmut Sherifi, i lindur më 1917 në nëntor të vitit 1944 pasi u plagos , vdiq rrugës për në shtëpi.
Të plagosur
1. Hasan Nezir Sadiku i lindur më 1902 u plagos në korrik të vitit 1944 afër fshatit Sedllarë. Me moshë ishte 42 vjeç.
Të burgosur
1. Shefki Habib Sulejmani i lindur më 1957 u burgos më 1981 dhe gjyqi ushtarak në Lubjanë e dënoi 5 vjet burg. Me moshë ishte 24 vjeç (Sipas kujtesës së Ramadan Ismailit, i lindur më 12 gusht 1928 në fshatin Priboc, jeton në Bujanoc që nga viti 1963).
Dobrosina
Të likuiduar
1. Liman Asan Emini u likuidua më 1912 në Selanik në moshën 22 vjeçare. Varri nuk i dihet.
2. Sulejman Saliu u likuidua më 1912 në Mishë, në moshën 23 vjeç. Varri nuk i dihet.
3. Latif Ademi u likuidua më 1912 te Kodra e Ligit të madh duke ikur për në Shkup. Me moshë ishte 24 vjeç. Varri nuk i dihet.
4. Hamdi Sulejman Hajdari u likuidua në nëntor të vitit 1944 te Balli Tërahan në moshën 28 vjeç.
5. Rexhep Sulejman Hajdari u likuidua në nëntor të vitit 1944 te Balli Tërahan, në moshën 26 vjeç.
Këta dy vëllezër i vranë pjesëtarët e brigadës XVI, komandant i së cilës ishte Bllazha Jovanoviqi.
6. Nuhi Liman Shaqiri u likuidua në tetor të vitit 1944 te fshati Levesovë, në moshën 45 vjeç.
7. Muharrem Shaban Iseni, i lindur më 1922, u likuidua në tetor të vitit 1944 në të hyrë në Bujanoc, në moshën 22 vjeç.
8. Bajram Isuf Bajrami u likuidua në tetor të vitit 1944 në të hyrë në Bujanoc, në moshën 45 vjeç.
9. Ismail Halil Rexhepi u likuidua në tetor të vitit 1944 në fshatin Nasalcë në moshën 50 vjeç.
10. Dalip Lim Bajrami i lindur më 1926 u likuidua në janar të vitit 1945 afër Gllovcit në Drenicë në moshën 19 vjeç.
11. Tahir Adem Aliu u likuidua në prill të vitit 1941 te Molla e Kuqe, në moshën 50 vjeç.
Të plagosur
1. Sulejman Liman Shaqiri u plagos në tetor të vitit 1944 në fshatin Osllarë, në moshën 48 vjeç. Lam Breznica
Të burgosur
1. Ukshin Shaban Neziri në janar të vitit 1945 u dënua në Nish me 20 vjet burg. Vdiq prej torturave fizike në burgun e Nishit, në moshën 49 vjeçare.
2. Fadil Mustafë Rexhepi u burgos më 1987 dhe u dënua 6 vjet burg në gjyqin ushtarak te Beogradit. Një vjet burg e vuajti në Beograd kurse 4 vite në Valevë (Sipas kujtesës së Elmi Sylejmanit i lindur më 2 gusht 1922 në fshatin Dobrosinë, jeton në Bujanoc që nga viti 1970 dhe te Bajram Hasanit, i lindur më 15 mars 1937 në fshatin Dobrosinë, jeton në Bujanoc që nga viti 1965).
Të plagosur në frontin e Sremit
1. Evzi Ibrahim Bediu i lindur më 1922, u plagos në prill të vitit 1945 në Shid, fronti i Sremit, në moshën 23 vjeç.
Letovica
Të likuiduar
1. Ferat Rrahim Rrustemi u likuidua më 1916 në Kërçovë, në moshën 25 vjeç. Varri nuk i dihet.
2. Ahmet Latifi u likuidua më 1916 në Kërçovë, në moshën 24 vjeç. Varri nuk i dihet.
3. Durak Halimi u likuidua më 1916 në Kërçovë, në moshën 23 vje4. Varri nuk i dihet.
4. Ismail Veli Ismaili u likuidua në janar të vitit 1944 në Konçul në moshën 25 vjeç.
5. Musa Ibrahim Sinani u likuidua në janar të vitit 1944 në Miratoc në moshën 19 vjeç.
6. Ramadan Selman Zymberi u likuidua në janar të vitit 1944 në Vranjë në moshën 50 vjeç.
7. Ramadan Idriz Idrizi u likuidua në janar të vitit 1944 në Vranjë në moshën 51 vjeç.
8. Ilmi Jahi Fetahu u likuidua në tetor të vitit 1944 në fshatin Raincë, në moshën 20 vjeç.
9. Beqir Sulejman Beqiri, u bra nga mina në shtator të vitit 1944 në fshatin Lluçan, në moshën 17 vjeç.
Të rënë në frontin e Sremit
1. Shefki Osman Latifi u likuidua në prill të vitit 1944 në Shid, fronti i Sremit, në moshën 20 vjeç.
Të burgosur
1. Bejtualla Mustafë Memeti në maj të vititi 1945 u dënua në Vranjë me 20 vjet burg. Burgun e mbajti në Nish (12 vjet). Me moshë ishte 30 vjeç.
Subscribe to:
Comments (Atom)
Web faqja “Zemra shqiptare.net” është një blog antishqiptar
Web faqja “Zemra shqiptare.net” është një blog antishqiptar që editohet nga njëfarë ekstremisti dhe terroristi antishqiptar nga Shkodra, m...
-
Genci Gora NË SHKOLLË TEK SHTRIGA Shkarko falas Begzat Rrahmani VALËT E GURRËS Shkarko falas Mehmet Bislim...
-
Akademik Prof. Kujtim Mateli Pak histori derisa nisa t ë shkruaj librin “E vërteta për Dodonën dhe Epirin” (Pjesa e parë e para...
-
Search inside image Shkruan Akademik prof.dr.Flori Bruqi, PHD Search inside image Pak biografi për t’mos ju ardhtë mërzi…. Search inside ...
-
Kërko brenda në imazh Vrasja e Haki Tahës dhe heshtja e turpshme Haki Taha, u lind n...
-
Shkruan Akademik Flori Bruqi, PHD. Në historinë e popujve të Evropës, vështirë se mund të gjendet ndonjë popull që...
-
"Zëra nga burime të nxehta" mbetet një libër i veçantë i shkrimtarit Sabri Godo . Ai vjen për të dëshmuar se ka autorë dhe vepr...
-
Organizatorët e protestave antiqeveritare në Serbi kërkuan nga presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, që të paraqesë planin e tij për Kosovën ...
-
Shkruan Akademik Prof. Dr. Flori Bruqi, PHD AAAS. Në Arkivin Qendror të Shtetit, Tiranë, në Fondin 144 – Koleksioni i hartav...
-
Kërko brenda në imazh Nga Flori Bruqi Ismail Kadare (28 janar 1936 - 1 korrik 2024) ishte akademik, politikan, ish-deputet i Kuvendit Popull...
-
Kush është Koço Kokëdhima ? Koço Kokëdhima nga Qeparoi i Himarës është njëri ndër biznesmenët më të pasur dhe të suksesshëm në...
