Mos e leni, malin me dushk, me ju ndryshkë allti e pushkë
ADEM JASHARI
Adem Jashari lindi në Prekaz të Drenicës, më 28 nëntor 1955.Këtë vit, Shaban Jasharit, krahas Festës së Flamurit, që e festonte për çdo mot, ju shtua edhe një festë tjetër - Ditëlindja e djalit të cilin e pagëzoi: Adem. Dhe ishte e natyrshme që mbi djepin e t´posalindurit në këtë ditë, Djepi të mbulohej me flamurin e Skënderbeut.Kështu ndodhi atë ditë në familjen Jashari, në Prekazin e Ahmet Delisë. Familjes se xha Shabanit iu shtua edhe një pushkë, në Drenicë jehuan krismat e pushkëve për flamur dhe ushtarin e posalindur të lirisë. Xha Shabanit ju duk se jehona e pushkëve që u zbrazën për lindjen e Adem Jasharit po shpërndahej valë - valë nëpër Drenicë e Kosovë si jehona "Oooo o o prite, prite Azem Galicën o heeejjj", e atij sikur ju duk se po ndëgjonte jehonën: "Prite, prite Adem Jasharin o heeejjj". S´do të ishte çudi që atë ditë, xha Shabani t´i kishte ndëgjuar të dy jehonat, se atë ditë e kaluara po e përcaktonte të ardhmen, ishin bërë një. Atë ditë, Flamuri - Lindja - krisma - jehona ishin determinim i një lavdije të madhe. Adem Jashari erdhi në këtë botë me të vetmin ndryshim nga gjithë moshatarët e tij se ky u lind në ditën e fitorevë më të lavdishme të popullit shqiptar, në Ditën e 28 Nëntorit. Kështu nisi jeta në vazhdimësi në Prekazin e lavdive të përsëritshme. Në festë me krisma e këngë edhe vdekjen e bëjnë me krisma e këngë. Xha Shabani ishte i kujdesshëm me të gjithë fëmijtë, por ndaj Ademit tregonte një kujdes të veçantë, ndoshta pse i kujtohej dita e lindjes, i kujtoheshin krismat e pushkës dhe jehonat e përsëritura të atyre krismave në 28 Nëntorin e vitit 1955. Xha Shabani pas Luftës së Dytë Botërore, për një kohë pati ushtruar profesionin e mësuesit, por për shkak të veprimtarisë atdhetare ai do të largohet nga procesi mësimor dhe do merrej me bujqësi. Ai pa ndonjë ngurri vendosi të merrej me punimin e tokës dhe edukimin e fëmijëve në frymën e atdhetarizmes. Kështu po rritej Ademi së bashku me vëllezërit më të mëdhenj, Rifatin dhe Hamzën. Ademi kishte një interesim të veçantë për armët, për të bëmat e prekaziotëve gjatë historisë e sidomos i interesonte akti tepër burrëror i Ahmet Delisë dhe ndihma që ai i pati dhënë fqiut, që ishte sulmuar nga bandat serbe. Sopata e Ahmet Delisë, ajo që bandës çetnike i ndau kokat në dysh, ishtë bërë legjendë, legjendë e historisë në mbrojtje të nderit dhe dinjitetit kombëtar. Adem Jashari kishte një interesim të veçantë për Emin Latin, prekaziotin bashkëluftëtar të Azem e Shotë Galicës, të atij brezi trimash, që në gjithë shqiptarinë njiheshin për të burrëri e trimëri. Ndonëse ky brez i trimave me nam të lirisë, Kosovës nuk i sollen çlirimin e bashkimin kombëtar, por brezave ju lan amanet: pushkët trimërore të lirisë. Ky amanet përcillej nga brezi në brez, nga luftëtari ke luftëtari me porosi, që të përcillej si stafetë deri në fitoren mbi armikun e kombit. Prekazi në mënyrën më besnike e përcolli amanetin e luftëtarëve të lirisë, jo vetëm duke e mbajtur syrin në shënjestër, por duke përcjell jehonën e pushkëve të lirisë nga Prekazi në Drenicë e në Kosovë, jehonë që i mbulonte të gjitha tokat e pushtuara të Shqipërisë. A nuk e tregoi këtë edhe Kulla e Shasivar Alisë, në dimrin e ftohtë të vitit 1945? A nuk u përsërit kjo nga pasardhësi i Emin Latit me 13 maj 1981, kur Tahir Meha mbuloi me turp njësinë speciale të policisë beogradase, duke i shkaktuar humbje të mëdha edhe në njerëz edhe në teknikë luftarake agresorit, që kishte aktivizuar për shuarjen e celulave kryengritëse.Të gjitha këto dhe shumë të tjera që s'u përmendën, lanë gjurmë të thella në edukimin atdhetar të Adem e Hamëz Jasharit dhe çetës së tij trime. Adem dhe Hamez Jashari do të betohen para varrit të Tahir Mehës, se do të vazhdojnë luftën për çlirim deri në fitore. Dhe, ecen guximshëm rrugës së luftëtarëve kombëtarë, duke ngritur si në aspektin organizativ, njashtu edhe duke rritur numerikisht, numrin në rradhët luftëtarëve të lirisë e të pavarësisë, duke ngritur efikasitetin e luftës çlirimtare, me çka ndryshuan rrjedhat e historisë dhe hapen një epokë të re - Epokën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Demonstratat e vitit 1981, ngjarjet e Pranverës së madhe studentore të vitit 1981, të cilat u shëndrruan në Lëvizje të madhe popullore, që me vite mbajten të ndezur flakadanin e lirisë e të çlirimit të kombit, patën ndikim të fortë patriotik në brezin që formuan, organizuan dhe udhëhoqen politikisht dhe ushtarakisht Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës. Adem Jashari dhe çeta e tij ka qenë dhe ka mbetur bërthama themeltare e UÇK-së. Në histori mundet edhe të ndodhin ngjarje të rastsishme, por Adem Jashari, çeta dhe familja e tij nuk janë rastësi e historisë, ata me ndërgjegje e vendosmëri u përgatitën për kthesën vendimtare të historisë sonë më të re. Adem Jashari nuk shkoi rastësisht në Shqipëri për të përsosur artin e luftës, të cilin e përvetësonte me shpejtësi të rrufeshme, dallohej nga i gjithë brezi i tij. Në përgatitjet ushtarake tregoi aftësi dhe cilësi të larta në përvetësimin e artit të përdorimit të armeve të ndryshme për luftën çlirimtare. Adem Jashari, ndryshimet që po bëheshin në vitet 90, i shihte me optimizëm, prandaj me vendosmëri e sinçeritet të lartë nisi angazhimin e tij në sferën ushtarake, për organizimin e luftës çlirimtare. Adem Jashari dhe çeta e tij nuk ishin nisur në rrugën e luftës për liri, për hirë të këtij apo atij lideri, pse ky apo ai i paskan sytë e zinj. Ata ishin nisur për çlirimin e Kosovës pa bërë llogari meskine, karieriste apo grabitëse. Ata e donin Kosovën e lirë e të pavarur. Ata ishin të liruar nga ideologjizmat, veç shqiptarizmës. Adem Jashari dhe çeta e tij ndryshimet politike që ndodhen në vitet 90 i priti me optimizëm, besoj shumë, por nuk do të kalojë shumë kohë dhe do të zhgënjehen se kasta e "re" e politikajve po bëhej pengesë e rrjedhave të reja të historisë, po ngulfaste shpirtin luftarak të shqiptarëve liridashës. Kur në fund të vitit 1991, në Kosovë po bëheshin arrestime të të gjithë atyre që ishin përgatitur në Shqipëri, Adem Jashari do të njoftojë çetën e tij dhe të kërkojë nga ata, që të ishin vigjilent se çdo natë armiku mund t´iu trokaste në porta. Ai do t´iu thotë shokëve: "Armët nuk i kemi marrë që t´ia dorëzojmë armikut, por që ta luftojmë deri në fishekun e fundit". Më fjalën e komandantit u pajtuan të gjithë. Dhe, nuk vonoi dita kur armiku do të trokas në portën e Jasharëve. Ishte mëngjesi i hershëm i 30 dhjetorit 1991, ku armiku me një makineri të tërë policore kishte rrethuar Jasharajt dhe kërkuan dorëzimin e Adem Jasharit dhe Jasharëve tjerë. Adem Jashari me vëllezër e shokë apelit të armikut për dorëzim ju përgjigjen me breshëri armësh nga shumë drejtime. Ishte e çartë, çeta e Prekazit kishte vendosur epokën e luftës çlirimtare, ata mes jetës se burgut e të poshtërimit kishin zgjedhur jetën e lavdisë e të lirisë, me të gjitha pasojat që mund t´i kishte. Vetëm të guximshmit nëpër kohë të ndryshme i kanë ndërruar rrjedhat e historisë, kështu ndodhi edhe me Adem Jasharin dhe çetën e tij. Kështu nisin aksionet luftarake mbi policinë e armikut, fillimisht në Drenicë, e për t'u përhapur më vonë ne Llap e Dukagjin, në Drini e kudo në Kosovë.UÇK po bëhëj shpresë për popullin dhe tmerr për armikun, armikut po i rrëshqiste dheu nën këmbë, pasigurinë e shihte të çdo kaçube. Adem Jashari ishte kudo. Ai po bëhej legjendë. Ai ishte kudo ku sulmohej armiku, ai ishte në çdo cep të Kosovës. Vetëm frikacaket nuk mund t´i besonin trimërive e të bëmave të Adem Jasharit, ata nuk dëshironin ndeshjen me armikun dhe sa herë që çeta e tij sulmonte e vriste policinë kriminale të armikut do të thonin: "Këta janë dorë e zgjatur e armikut, janë të Sheshelit apo të Arkanit etj.", - dhe kjo nuk ishte diçka e re, dikush duhej të mbulonte kolaborimin me Beogradin, por paraprakisht duhej akuzohej tjetri. Adem Jashari kishte shumë mundësi, ai kishte zgjedhur me ndërgjegje mundësinë e luftës së armatosur për liri e pavarësi, anipse ai i dinte mundësitë e veprimit luftarak të UÇK-së. Pas luftës se 26 nëntorit 1997, në Llaushë të Re, ku mori pjesë Ademi me çetën e tij, nga e cila armiku u tërhoq me bisht nën këmbë, armiku do të bëjë plane për zhdukjen e Adem Jasharit. Kjo do të ndodhë me 22 janar 1997. Një bandë kriminele kishte sulmuar familjen Jashari, me qëllim që të zhdukej kjo çerdhe e rrezikshme e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Por, falë gjakftohësisë e guximit të familjes dhe ndihmes që erdhi nga çeta, armiku u tërhoq pa arritur qëllimin. Ato ditë e tërë Kosova sikur ishte në Lagjen e Jasharëve. Nuk ishte e vështirë ta kuptoje mesazhin që kishte lënë armiku. Armiku ishte tërhequr i bindur se nuk kishte gjetur mënyren e eliminimit të Adem Jasharit dhe familjes Jashari. Armiku dëshironte qoftë edhe largimin e Jasharajve nga trojet e tyre, por Jasharajt nuk i lëshonin trojet stërgjyshore. Ata as të vdekur nuk donin të shkuleshin nga vendi i tyre, për çka kishin nisur luftën. Adem Jashari dhe gjithë Jasharajt nuk e donin ikjen e poshtërimin, ata e dëshironin qëndresën, e donin lirinë dhe pavarësinë e Kosovës. Armiku pas disfatës së 22 janarit kishte filluar përgatitjet për një sulm të përmasave të mëdha policore dhe ushtarake, dhe ky sulm do të fillojë në mëngjesit e hershëm të 5 prillit 1998, pak ditë pasi policia armike kishte pasur një disfatë të Lisat Binak, në Likoshan. Këtë herë forca të mëdha ushtarake dhe policore e kishin rrethuar Prekazin, me orientim kryesor Lagjen e Jasharëve. Lufta për eliminimin e Jasharëve ishte e rreptë. Armiku Prekazin e kishte vendosur në rreth të hekurtë dhe sulmonte nga shumë anë. UÇK-ja aso kohe i kishte mundësitë e kufizuara të sulmit e të depërtimit. Adem Jashari dhe çeta e tij sulmit armik ju përgjigjen me sulm. Lufta që zhvilloi Adem Jashari me shokë që e madhe. Sulmi i armikut vinte nga larg. Pas një rezistence të gjatë dhe herioke, armiku arriti të djegë e shkatërrojë Lagjen e Jasharëve, por jo kurrë vendosmërinë për të vazhduar luftën për liri e pavarësi. Adem Jashari deri në vdekje luftoi e këndoi, jo vdekja e Adem Jasharit nuk është vdekje është përjetësi. Lufta për Prekazin që e ashpër. Qëndresa ishte e madhe.Ushtria Çlirimtare e Kosovës humbi prijetarin e saj. Kosova fitoi komandantin legjendar. Me aktin e rënies se Jasharëve, Kosova mundi frikën dhe për lirinë e pavarësinë u hapen shtigje të reja. Adem Jashari - legjendë, solli kualitet të ri në filozofinë dhe mendësinë e shqiptarëve për jetën, atdheun, lirinë për nderin dhe dinjitetin e kombit. Rënia heroike e Adem Jasharit i dha shtytjen më të fuqishme mobilizimit, strukturimit dhe profesionalizimit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ushtria Çlirimtare e Kosovës fitoi hapësira të reja veprimi. Komandanti Legjendar i UÇK-së me jetën, veprën dhe lavdinë e tij i dha kualitete dhe përmasa të reja 28Nëntorit - Festës sonë Kombëtare.
Komandanti legjendar
Më 5 mars 2001, bëhen 4 vjet prej ditës kur, në Luftën e Madhe kundër forcave policore e ushtarake serbe, në Prekaz, ra heroikisht Adem Jashari, Komandanti legjendar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Me veprën e tij luftarake, begatoi legjendariumin tonë kombëtar edhe me një petk të ri të realitetit mbinjerëzor. Besën shqiptare e stolisi edhe me një kurorë madhështore. Trimërinë tradicionale e ngriti në piedestal. Poetikës sonë i dhuroi edhe një kryeprotagonist të famshëm. Historisë i shtoi një kaptinë të veçantë e më të lavdishme. Mbarë botës, edhe një herë, i tregoi se çfarë çmimi mund të paguajë populli shqiptar për liri e pavarësi. Babai i tij, Shaban Jashari, ndihmoi formimin patriotik të Adem Jasharit. Ai, më 1937, mbaron mësimet në gjuhën arabe në Medrese të Mitrovicës. Leximin dhe shkrimin shqip i mësoi si autodidakt. “Shquhej me bindje të paluhatshme fetare, kombëtare e shkencore. Pas Luftës së Dytë Botërore, u gjet me ditar në dorë. I takonte gjeneratës së parë të mësuesve në Drenicë. Filloi punën në shtëpitë shkolla dhe në kushte më të vështira”. Ishte koha kur nxënësve shqiptarë, sipas teksteve e programit pansllavist serb, duhej t’u shpjegohej se “të parët e popullit tanë ishin sllavët”! Çdo gjë kombëtare shqiptare trajtohej si nacionaliste e armiqësore. Mësuesi trim bile në kundërshtim flagrant me norma të huaja pedagogjike në shkollat shqipe. Frymëzohej veçanërisht nga Bajram Gashi i Rezallës, atëdhetar i dëshmuar, nip i tij, hoxhë, mësues dhe inspektor i shkollave. Tani e tutje, nxënësve u mësonte vjersha të Naimit, Mjedjes e Fishtës. U thoshte se “të parët e popullit tonë janë ilirët e jo sllavët”. Në debate ilegale, shpesh shtronte pyetje: “A ka besë me të pabesët; a ka bashkëjetesë me ata që e gjuajnë gurin dhe e fshehin dorën; që të vrajnë natën e të qajnë ditën; Vallë sa miliona shqiptarë do të ishin sot në Ballkan, po të mos e kishim përbindëshin serb midis nesh. Ndiej dhembje për ata që, edhe sot ëndërrojnë për ndonjë “bashkim-vëllazërim” me shkie. Sa herë e provuam këtë politikë, e paguam me kokë”. Regjimi komunist në Skënderaj, më 1951 e largon nga puna, me akuza se “është religjioz, nacionalist dhe bashkëpunëtor i Dervish Koprivës, njëri nga ballistët e njohur në Drenicë”. Nxënësve, dashamirëve, po edhe bijave e bijëve të vet shpesh, u fliste me emocione të thella për dijetarë dhe trima të Prekazit e më gjerë, për Ahmet Delinë, Mursel Ahmetin, Ramë Islamin, Emin Latin, Hafëz Arifin, Hys Feratin, e më në fund për Nebih e Tahir Mehën. Tahir Meha, më 13 maj 1981, mu në ditën e festës tradicionale të Sigurimit shtetëror jugosllav, prej kullës së vet, lufton me një njësit të policisë sekrete, që e rrethuan dhe donin të arrestonin. Në Kosovë ndodhej edhe ministri jugosllav i punëve të brendshme, krimineli Franjo Herleviç. Sulmojnë me tanke e helikopterë. Ishte kjo lufta e parë e armatosur kundër regjimit okupator, pas 32 vitesh, kur Rifat Berisha, më 17 maj 1949, lufton kundër forcave policore – ushtarake në Gajrak të Malishevës. Ranë dëshmorë Tahiri dhe babai i tij Nebihu, pasi vranë 4 policë dhe plagosën disa të tjerë. Varrimi bëhej më 15 maj 1981. Pjesëmarrja e shqiptarëve ishte e ndaluar rreptësisht. Ademi, megjithë urdhërin policor, së bashku me babanë, Shabanin, dhe të vëllanë, Hamzën, u gjetën aty. Në shenjë të pikëllimit të thellë, që të tretë së bashku me të pranishmit e paktë, mbi varret e këtyre dëshmorëve betohen: “Lufta me Serbinë do të shkojë deri në fund”. Kjo ishte edhe një ditë historike, kur Adem Jashari i shpalli luftë Serbisë. Ai qysh i ri, organizoi dhe mori pjesë në demonstrata, si në Skënderaj, Mitrovicë e Prishtinë, kundër Kushtetutës së tankeve, më 1989/90, me të cilën Serbia suspendoi KSA-në e Kosovës dhe bëri ripushtimin klasik të saj. Adem Jashari, më 3 nëntor 1991, shkon në Akademinë Ushtarake “Skënderbej” – Dega e Forcave Tokësore në Tiranë, për stërvitje, që organizohej si kurs njëmujor. I takoi kontingjentit të parë. Mësoi qitjen me të gjitha llojet e armëve, që nga pistoleta e deri te mortajat e granatahedhëset. Tregoi rezultate shembullore. Më 30 vjetor 1991, “në orët e hershme të mëngjesit, forca të mëdha policore, me armatim të rëndë, rrethojnë Familjen Jasharaj. Kërkonin dorëzimin e Ademit ose do ta pushkatonin babain e tij Shabanin, që e mbanin peng. Rifati, Hamza dhe Ademi u shpallin rezistencë të armatosur. Të shtëna dëgjohen edhe nga fqinjtë përreth. Kolona të gjata njerëzish, nga të gjitha anët e Drenicës, nisen në drejtim të Prekazit. Situata qetësohet kah ora 16, me ndërhyrjen e subjekteve politike shqiptare. U keqtrajtuan me dhjetra gra, fëmijë e pleqë”. Më 26 nëntor 1997, në Rezallë të Re, së bashku me shokët, pjesëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, theu sulmin e një ekspedite ushtarako-policore. Më 22 janar 1998, trojet e Adem Jasharit rrethohen për së dyti. Të vetmit, që e mbijetuan këtë rrethim, janë Bajram Gashi, nipi i tyre dhe Iliriana, bija e Rifatit. Bajrami tregon: “Në mrëmje të 21 janarit, shkova te dajtë. Ishte muaj i ramazanit. Në kullë, për fat, i gjeta dajën Shaban me të dy djemtë, Hamzën e Ademin. Më pritën me gëzim të madh, sikur po e dinin se kjo ishte pritja e fundit. Ademi, pasi u terrua, veshi armët dhe u nis për në detyrë të vet. Daja Shaban, në bisedë, më tha: ‘Po nipo po, po flitet si do të na rethojnë. Por, neve, përveç vdekjes, s’ka forcë që na detyron t’ia kthejmë shpinën pragut të shtëpisë’. Të nesërmen, para syfyrit, dola në korridor të odës, për të marrë abdest e për të falur sabahin. Papritmas, afër dritares, shpërtheu një bombë. U thyen xhamat. Daja Shaban tha: ‘Bajram, u rrethuem’. Mori automatikun dhe, prej dritares, shtinte pa ndërpre. Nipat, Besimi (16), biri i Hamzës, dhe Kushtrimi (13) e Fitimi (17), bijtë e Ademit, që ishin me ne në kullë, sikur bënin gara me gëzim, në ndonjë lojë, kapën armët dhe filluan luftën. Nga bomba e dytë, dera ra përbrenda. Kulla u mbush me tym. Hamza me Zarifen, të shoqen e Rifatit dhe me të dy vajzat, Iliranën (24) dhe me Selveten (20), bijën e vet, luftonin nga shtëpia e vjetër. Adilja, shoqja e Ademit, mbante lidhjet shtëpi-kullë. Feridja, shoqja e Hamzës, kujdesej për strehimin e fëmijëve. Mu aty, shpërtheu edhe bomba e tretë. Përeç demolimeve, s’pat pasoja të tjera. Ishte luftë e vërtetë. Dukej sikur oborrit i shkonte flakë. Filluan të shtëna edhe nga fqinjët. Daja Shaban, në stilin e Azem Galicës, lëshoi kushtrimin me zë të lartë: ‘O pritmi në atë anë e mos mi lësho asnjë të gjallë’. Në ora 6 të mëngjesit, armiqtë tërhiqen. Iliriana e Selveti kishin marrë plagë të lehta. Ndihmë mjekësore u ofruan mjekët dr. Abdyl Salihu dhe dr. Bajram Rexhepi, tani kryeministër i Kosovës, që erdhën prej Mitrovicës. Më vonë erdhi edhe Ademi. Më përqafoi, duke më thënë: ‘A ti Bajram po lufton kështu a’? Edhe sot më duket se mustaqet e tij të gjata, ende më kanë mbetur në faqen time të djathtë”. Më 28 shkurt 1998, Adem Jashari me bashkëluftëtarët, nxitoi në frontin e luftës në Likoshan e Qirez. Edhe aty jep një kontribut të veçantë për thyerjen e hordhive gjakatare serbe. “Më 5 mars 1998 rrethohet pjesa më e madhe e Drenicës Veriore. Adem Jashari, përmes radiolidhjeve, nga Jetullah Geci në Llaushë, njoftohet se, nga Mitrovica për Skënderaj, po arrinte një kolonë e gjatë e forcave policore e ushtarake serbe. Prej andej do të fillojë rrethimi i Prekazit të Poshtëm’. Në pikësynim ishin Kulla dhe shtëpitë e Adem Jasharit. Vinin edhe tri kolona, nga Prishtina në drejtim të Gllogofcit; nga Klina drejt Malishganit dhe tjetra depërtonte prej Siçeve, Kopiliqi e Açareve. Ndërkohë, vetëm rreth fshatit Prekaz i Poshtë, vëreheshin mbi 100 automjete, prej të cilave 70 të blinduara. Në Fabrikën e Municionit, sipas njoftimeve të OSBE-së, ishin pozicionuar forca të specializuara serbe. Të gjithë ishin në gatishmëri luftarake. Prekazin, pak më vonë, e rrethojnë edhe 200 automjete të blinduara. Ishte e pamundur që dikush të ofronte ndihmë. Familja e Adem Jasharit, njëzëri, vendosën të mos largoheshin nga shtëpia. Ata që ishin të aftë, kapën armët dhe zunë pozitat për luftë. Të gjithë angazhohen për ndihmë njëri-tjetrit, pavarësisht nga mosha e gjinia. Rreth orës 6 të mëngjesit, nga Fabrika e Municionit, dëgjohen tri të shtëna. Supozohet se paralajmëronin luftën. Nga ora 6.45, prej kësaj fabrike dalin forca të mëdha të artilerisë së rëndë. Vendosen në Mishlan, kodra më e lartë në lagje, përballë shtëpive të Jasharajve, në lindje. Ky ishte rrethimi i fundit dhe më i forti. Sipas vëzhguesve, në rrethimin e Prekazit të Poshtëm, përkatësisht të lagjes së Jasharajve, ishin angazhuar afro 8000 trupa. Komandanti Legjendar Adem Jashari, në bisedë telefonike me njësitin e UÇK-së në Llaushë, u thotë: ‘Për hajr na qoftë lufta’, duke shprehur kështu vendosmërinë e një ushtaraku trim e të pathyeshëm. Filloi sulmi i pakrahasuar nga të katër anët. Lufta zgjati tërë ditën. Në mbrëmje, të shtënat ishin paksa më sporadike. Vritet Adile Jashari, bashkëshortja e komandantit, duke i ndihmuar burrit me armë e municion. Më 6 mars, lufta vazhdon me të njejtin intensitet, por nga distanca. Serbët kurrë s’kanë bërë luftë ballë për ballë, por vetëm nga distanca. Nga rezistenca e Komandantit dhe e Jasharajve, forcat serbe shpesh tërhiqeshin nga një pozicion në tjetrin. Fitim Jashari (17), djali i Komandantit, dy ditë e ka mbajtur pozicionin e vet luftarak, derisa ka rënë trimërisht. Luftuan edhe të gjithë të tjerët, që ishin të aftë për ta mbajtur pushkën dhe për aq sa patën municion. Më 7 mars, që nga mëngjesi, forcat armike shumëfishohen. Detonimet ishin edhe më të fuqishme. Deri në momentin e fundit Komandanti s’e ndërpreu këngën ‘Besa-Besë’. Këndonte sepse, siç thoshte vet: ‘Erdhi dita të luftojmë në front dhe haptas me Serbinë. Jemi në pozicionin më të shenjtë dhe më të shtrenjtë – pranë vatrës dhe tokës sonë etnike. Kam bindje të plotë se Serbia, pas kësaj lufte, do të humbë. Kosova dhe shqiptarët do të çlirohen përgjithmonë’. Këndonte për ta forcuar moralin luftarak të familjes, në çastet kur të gjithë e shikonin vdekjen për së afërmi. U thoshte: ‘Mos u frikësoni. Qëndroni trimërisht, ashtu qysh keni qëndruar gjithmonë’. Një predhë e rëndë, ndoshta raketë tokë-tokë, godet shtëpinë e Komandantit, nga pjesa verilindore. Ia qëllon dhomës ku ishin trehuar 14 veta, të moshave prej 7-72 vjeçare. Prej tyre, 12 ranë dëshmorë. Shpëtojnë Besarta (12) dhe Kushtrimi (13). I parafundit, nga anëtarët e familjes së Shaban Jasharit, ditën e tretë të luftës, para derës së shtëpisë më të madhe, ra heroikisht Adem Jashari, komandanti legjendar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. E çoi në vend betimin e dhënë mbi varrin e Tahir Mehës, para 17 viteve. Para muzgut, Kushtrimi mendon se ka kaluar rreziku. I thotë Besartës “Të dalim, ndoshta shpëtojmë!” Posa del në derë, plumbat e armikut e qëllojnë edhe atë. Ra edhe ky dëshmor, afër babait legjendar e të shtrenjtë. “Prej 22 anëtarëve, që ishin në shtëpi ditën e sulmit, 20 ranë në altarin e lirisë: Shaban Murat Jashari (74), Zahide Shaban Jashari (72), Zarife Rifat Jashari (49), Hamëz Shaban Jashari (47), Ferida Hamëz Jashari (43), Adem Shaban Jashari (43), Adile Adem Jashari (40), Selvete Hamëz Jashari (20), Hidajete Rifat Jashari (18), Fitim Adem Jashari (17), Afete Hamëz Jashari (17), Besim Hamëz Jashari (16), Valdete Rifat Jashari (14), Lirije Hamëz Jashari (14), Igballe Rifat Jashari (14), Kushtrim Adem Jashari (13), Blerim Hamëz Jashari (12), Igball Rifat Jashari (11), Fatime Hamëz Jashari (8), Blerim Hamëz Jashari (7). Mbetën të gjallë: Rifat Shaban Jashari (52), Murat Rifat Jashari (26), Bekim Hamëz Jashari (25), Iliriana Rifat Jashari (24), Lulzim Adem Jashari (22), Bashkim Rifat Jashari (22), Shqipe Adem Jashari (17), Besarta Hamëz Jashari (11), Fazli Rifat Jashari (10) dhe Marigona Adem Jashari (8). Pothuajse i njejti fat i përcolli edhe familjet e tjera të Jasharajve, si të Qazimit, Beqirit, Sherifit, Zenës, Tahirit, Zukës, Sadikut, Hamitit, Qerimit, Maliqit, Halitit, Fejzës, Bajramit, Sinanit, Aliut, Smailit etj. “Që nga dita e tretë, kur rezistenca filloi të bjerë, në lagjen Jasharaj, nga mbrëmja, futen policia. Mblidhnin kufoma nga të dy frontet. Kufomat tona i dërguan në Morgun e Prishtinës. Më 8 mars, në orët e vona, i kthejnë në Skënderaj. Tërë natën i mbajnë në kamiona të policisë. Komandanti i policisë i shkon në shtëpi Hilmi Nuradinit, mik i Shaban Jasharit dhe i kërcënohet: ‘Nëse nuk i pranoni kufomat, në emër të shtetit, i varrosim ne vetë’. Hilmiu i thërret disa qytetarë. Formohet Këshilli i Pranimit dhe i Varrimit të 48 kufomave, i përbërë nga Emin Dajaku, zejtar në Skënderaj; Hilmi Nuradini, tregtar nga Klina e Poshtme; Ibush Kabashi, fotograf nga Palaci; Jahir Bejta, jurist nga Skënderaj; Mehmet Çollaku, jurist nga Qubreli; Nazif Goxhuli, mjek nga Skënderaj; Rifat Bejta, arsimtar nga Prekazi dhe Ymer Gashi, jurist nga Skënderaj. Më 9 mars i pranuam kufomat. I vendosëm në një lokal të gjerë në deponë e Lah Hotit nga Tushilla. Me ne ishte edhe imami, mulla Osman Hoti i Likofcit. Filluam identifikimin. Erdhën shumë gazetarë dhe agjenci televizive. Incizonin pamje të tmerrshme. Të nesërmen, më 10 mars, nga Gjakova na erdhën arkivolet. I vendosëm kufomat në to. Bartjen deri në vendvarrim, e bëri policia me kamionët e tyre. Kishte edhe serbë të Bajës, zjarrfikës e të burgosur. Deri sa shkuam ne pas tyre, nja 2 km. këmbë, policët i kishin lëshuar kufomat nëpër varre, por mbrapsht, në kundërshtim me rregullat fetare islame. Na dhanë urdhër të prerë: ‘Vetëm 15 minuta keni afat për t’i varrosur’. Filluam punën më të rëndë që mund të mbahet mend. Ishim vetëm 12 veta. Çdo njërit i rrinin nga tre policë mbi kokë. E mbuluam rendin e parë e pjesërisht të dytin. Komandanti i policisë urdhëron: ‘Arkivolet e tjera të mbesin të pambuluara’! Sigurisht, pasi u terrua, frikësoheshin nga ndonjë rrezik i papritur. Më 11 mars, profesor Zekeria Cana, mulla Hajdin Aruçaj, Xhafer Murtezi, Hilmi Nuradini, Mehmet Çollaku e Nazif Goxhuli, shkojnë në Palc, ku ishte një shtab i policisë, për të kërkuar garanci, deri sa të mbulohen arkivolet. Marrëveshja arrihet por, me kusht, që kufomat e mbuluara të mos preken, ndërsa të tjerat të rregullohen sipas normave fetare. U caktuan vetëm 60 veta, për të marrë pjesë në varrim. U nisëm prej Skënderajit për në Prekaz. Pas nesh vinte policia në kolonë, me vetura, pizgauerë e tanke, që u stacionuan në Lagjen Jasharaj. E vëzhgonin së afërmi punën tonë. Në prani të pjesëmarrësve, të gazetarëve të vendit e të huaj, me një amin dhe një minut heshtje, ua bëmë nderimet dëshmorëve të kombit. Me fjalën përfundimtare të prof. Zekeria Canës, ashtu si mundëm, e përfunduam varrimin. Policia, kufomat e tyre, që i mbanin në sekret të plotë, i kërkonin nëpër shtëpitë gërmadha të Jasharajve. Megjithatë, një gazetar i “Delo”-s së Lubjanës, pohonte se kanë mbetur të vrarë 72 pjesëmarrës të forcave serbe’. Televizioni serb ‘B-92’, i Beogradit, lajmëron se ‘në Luftën në Prekaz’, kanë mbetur 69 policë të vrarë’. Ministri jugosllav i punëve të brenshme, në televizionin gjerman, ndonëse nga agjencitë thuhej se ‘në Prekaz s’ka pasur luftë’, deklaroi se ‘në Prekaz është bërë një luftë e madhe, sikur në Luftën e Dytë Botërore”. Rifat Jashari e Zukë Jashari, me më të afërmit, me miq e dashamirë, në Odën e madhe të Rifatit, të punuar shpejt pas luftës, prej 12 qershor 1999, pa kufizim, mbajnë të pamen tradicionale, më të madhe që mbahet mend në Drenicë. Megjithë dhëmbjen, për humbjen e 56 anëtarëve të familjeve të tyre, të moshës prej 4-96 vjeç, qëndrojnë të fortë. Janë të vetëdijshëm se nuk është lehtë të jesh në piedestal të luftës për çështjen kombëtare. “Zoti ju lashtë shëndoshë o burra”, ishte refreni që dëgjohej nga ngushëlluesit. “Qofshi shëndoshë. Edhe ju Zoti ju lashtë shëndoshë”, ua kthenin vizitorëve shprehjet e ngushëllimeve, siç u ka hije burrave me qëndresë të pathyeshme. Qëndresë të jashtëzakonshme tregonin të gjithë të mbijetuarit. “Rifati, motrat Hava (54), Zyla (49), Zoja (47), Qamilja (41) e Halimja (32), me bijë, bija, nipa e mbesa, krjionin përfytyrimin e pafundësisë së universit njerëzor, sikur Zoti kishte hedhur balsamin mbi plagët që kishin në ato zemra të mëdha”. Pyetjes: “A mund ti del Kosova përballë borxhit që ia ka Familjes Tuaj”, Rifati i përgjigjet: “Jo, Kosova nuk i ka kurrfarë borxhi familjes sonë. Njëzet anëtarë të kësaj shtëpie dhe dyzet të tjerë të lagjes përreth, kanë rënë duke e larë borxhin ndaj Kosovës sonë martire. E ky borxh ndaj Kosovës mund të paguhet vetëm duke qenë të bashkuar, në luftën tonë për liri e pavarësi dhe për bashkim kombëtar”. Trojet e Adem Jasharit, tani Kompleksi Memorial, i kanë vizituar edhe nga 5000 vizitorë në ditë, nga gjithë hapësira shqiptare e diaspora. Nga Shqipëria, përveç shumë udhëheqësve të shtetit, kanë ardhur edhe oficerë e pedagogë të komandantit, nga Akademia Ushtarake e Tiranës, si Ylli Mici, Hasan Ymeri, Agron Dhinarko e Kastriot Hoxha. Bënë vizitë edhe ushtarakë të lartë të NATO-s dhe përfaqësues të UNMIK-ut. Ishte këtu edhe Xhozef Diogardi, nga Liga Shqiptaro-Amerikane. Erdhën shumë shkrimtarë, gazetarë e artistë nga Evropa, Azia, Afrika, Australia e Amerika.
Bernar Kushner, ish-administrator i OKB-së për Kosovë, më 23 gusht, viziton familjen Jashari, të cilën e quajti “Familja e sakrificës”.
Ndër të tjera tha: “Kjo familje luftoi me heroizëm, për të fituar drejtësi e demokraci në Kosovë. Erdha që t’iu përshëndes, për admirimin që kam ndaj familjes Jashari. Dua të them edhe një të vërtetë të madhe, se Prekazi lëvizi të gjitha mekanizmat botërore, që ndikuan për të vepruar konkretisht. Dhe, sikur të kishte çmim Nobel për liri, atëherë ai, me siguri, do t’i takonte familjes Jashari”.
Ismail Kadare, më 20 nëntor 1999, viziton familjen Jashari. U tha: “Ngjarja në këtë vend është e hatashme dhe madhështore. Është rast tepër i rrallë në botë. Është fenomen që tronditi globin. Lufta u bë shumë e fortë. Ranë shumë dëshmorë. Ra edhe komandanti i UÇK-së. Komandantë, rrallëherë vriten në luftë. Vrasja e komandantëve, në mënyrë të veçantë, e madhështon luftën”. Njëri nga intelektualët mikpritës, iu përgjigj: “S’ka pasur luftë në Drenicë, kundër okupatorëve, ku të mos vriteshin komandantë. Kështu, në Luftën e Kosovës, më 1389, vritet Milosh Kopiliqi, komandant i luftëtarëve drenicas. Më 1878, në mes Prokupes dhe Nishit, kundër invazionit serb, vritet komandant Zeqir Llausha. E tani me radhë, Ahmet Delia, Shaqir Smaka, Azem Galica, Kamer Loshi, Nak Berisha, Lec Gradica, Zenel Baica, Shaban Palluzha, Mehmet Gradica, Arif Shala, Rifat Berisha, e tani Adem Jashari, Fehmi Lladrofci, Ilaz Kodra, etj. S’mbahet mend që, ndonjëri nga komandantët, të ketë vdekur me krye në jastëk”. Kadare, në librin përkujtimor, shkruan: “Ndodhem në familjen e Jasharajve, atje ku nisi një flakë e madhërishme, flaka e lirisë që e ndriçoi krejt Prekazin, Drenicën e më pastaj mbarë Kosovën. Ajo shkrepëtimë zgjoi nga gjumi Evropën dhe botën. Shekujt kalojnë, drita e lirisë, drita e atyre që ranë për të, nuk zbehet kurrë. Ndodhem këtu i prekur thellë, si rrallëherë në jetën time. Ju falemnderit promete të Jasharjave legjendarë.
Historia e familjes Jashari
Rrefim i jashtezakonshem i Rifat Jasharit: Historia e familjes Jashari
„NESE ZOTI I JEP YMER, SHABANI DO TA TRASHEGOJE KETE VEND „
Cila eshte prejardhja e familjes se komandantit legjendar te UCK-se, Adem Jashari ? – Kush ishte romi i cili me nje gjysme thesi drithe e shpetoi familjen e Murat Jasharit nga uria? – Si mundohej pushteti i atehershem t`i detyroje Jasharet qe ta leshojne Prekazin? Cili nga anetaret e familjes e pengoi shitjen e pasurise se Jashareve dhe shpernguljen nga Kosova?
Para rreth treqind vjeteve, nga tre vellezer shqiptare:Jashari, Meha dhe Kadriu do te nisin te krijohen tri lagje te Prekazit, ketij fshati te Drenices, me te zeshmit ne historine e re te Kosoves. Njeres prej familjes se ketyre tri lagjeve, asaj qe do te pagezohet me emrin e te parit prej tre vellezerve e qe me vone trasheeguesit e saj do te njihen si Jasharet, historia do t` i jape vulen qe pas 5 marsit te vitit l998, gjithandej ku frymojne shqiptaret dhe kudo ne bote, te njihet si familja qe me vetesakrificen me sublime, i hapi definitivisht rrugen lirise se Kosoves. Do te jene bvrezat kater, pese dhe gjashte te kesaj familjeje, ata me te cilet do te identifikohet ditelindja e kesaj lirie, e enderruar me shekuj nga shqiptaret e Kosoves, ndersa plaku i urte Shaban Jashari me djemte Hamzen e Ademin, si me nipat e mbesat e tij, ata qe me gjakun e tyre, do t` i japin Prekazit nder shekuj breza, nderin qe te quhet vendlindja e lirise se Kosoves. Ne gjithe kete nder e patriotizem te cilin Jasharet ia lane per trashegim historise se atdheut, Adem Jashari, djali i trete i Shabanit e Zahides, do te jete figura kryesore me te cilen do te nise te shkruhet kjo histori. Per nje pjese te kesaj historie dhe per shume gjera te padegjuara deri tash, ne nje rrefim te jashte-zakonshem per „Zerin“, flet Rifat Jashari, deshmi e gjalle e rezistences shumevjeçare te familjes legjendare Jashari kunder pushtuesit serb.
TRUNGU TREQINDVJECAR I FAMILJES
Zeri : Cila eshte prejardhja e familjes Jashari ?
Rifat Jashari: Ne baze te historise te cilen neve na e kane shpjeguar te paret tane, familja jone, ka jetuar ne Prekaz te Poshtem para shume vjeteve. Per gjashte vjet l952-l958, babait nuk ka guxuar t` i vije per vizite as daje, as nip e as shok... Kur ne Kosove vinte ne ate kohe ndonje funksionar i larte nga Beogradi, babe Shabanit i ndalohej dalja nga shtepia, ndersa policet i thoshin: „Rri ne shtepi e mos leviz“. Prekazi i Poshtem perbehet prej kater lagjeve:lagjja Jasharaj, Kodra, Meha dhe Lushtaku. Tri lagjet e para jane krijuar prej tre vellezerve: Jasharit, Kadriut dhe Mehes, prandaj edhe jane te nje gjaku, ndersa Lushtaket jane te ardhur me vone ne Prekaz. Jashari ka pasur tre ddjem, ndersa familja e Adem Jasharit, rrjedh prej ddjalit te trete te Jasharit, Muratit, prej te cilit pastaj jane krijuar brezat e tjere te familjes tone: Fazliu, Murati, Shabani, pastaj une, Hamza e Ademi, dhe brezi i djemve dhe nipave tane. Prej ketij trungu familjar, une jam gjenerata e peste, ndersa djemte e mi, te Hamzes e te Ademit jane gjenerata e gjashte.
Fale Zotit, tash ne i kemi edhe nipat e vegjel dhe trungu yne familjar po degezohet gjithnje e me shume, per dallim prej te kaluares, kur neper brezat e familjes Jashari ka qene vetem nga nje gjenerate pasardhesish. Kjo fije e holle e trashegimtareve te Jashareve ka bere qe edhe origjina e familjes tone te mos jete e veshtire per t` u shpjeguar.
Zeri: Cka mund te thoni per te kaluaren e te pareve tuaj, cfare ka qene ajo?
Rifat Jashari: I pari yne, Murati, emri i te cilit eshte perterire tri here brenda gjashte brezave te familjes sone, ka shkuar ushtar apo „asqer“ si i thoshin ne ate kohe, ne Pleme te Vogel, ne te vellait te vet. Prej asaj kohe, tregojne se ai nuk eshte kthyer kurre ne shtepi. Murati e ka lene ne djep djalin e tij te vetem, Fazliun, gjashte muajsh, te cilin e ka rritur mixha i tij.
Zeri: Kur ka ndodhur kjo, a mund ta thoni perafersisht?
Rifat Jashari: Ka ndodhur kjo dikund para rreth 3OO vjeteve. Prej shkuarjes dhe moskthimit te Muratit ne shtepi, per familjen tone fillon nje lloj „peni i holle“ qe gjithmone ishte ne prag te keputjes. Mirepo, fale Zotit, kjo nuk ka ndodhur. Fazliu, te cilin sic thame, Murati e kishte lene ne djep, ishte rritur dhe bere nje njeri i ndershem perkunder asaj se ishin atehere kohe te veshtira nen roberi, dhe kohe kur ka pasur shume ngaterresa midis njerezve, marrje tokash dhe vrasje te meshkujve per shkak te pasurise. Me keto probleme per fat, Fazliu nuk ishte ballafaquar. Pasi ishte martuar , Fazliut i kishte falur Zoti nje djale – Muratin, qe ishte babagjyshi yne. Murati pastaj i kishte pasur dy vajza, qe me vone ishin martuar ne Llaushe dhe te vetmin djale – Shabanin, i cili ishte martuar me Zahiden, , nenen tone dhe na kane pasur neve tre djemve: mua (Rifatin), Hamzen dhe Ademin dhe pese vajza : Haven, Zylen, Zojen, Qamilen dhe Halimen. Djemte e mi, te Hamzes e te Ademit, jane gjenerata e gjashte e familjes Jashari.
Zeri: Kur eshte lindur mixha Shaban?
Rifat Jashari: Babe Shabani ka lindur ne vitin kur eshte vrare Azem Bejta (l924), simbol i luftes kunder serbeve ne Drenice. Per babe Shabanin kane treguar se si femije ka qene shume hallelig kah shendeti dhe eshte rritur me veshtiresi te medha. Qe ne femijeri, babagjyshi i kishte treguar atij per luften e Azem Bejtes dhe qendresen e tij heroike. Gjate kohes sa ka jetuar babagjyshi Murat, zullumet e pushtetit serb ndaj familjes sone kishin qene te tepruara dhe kete e kishte provvuar edhe babagjyshi, por edhe babe Shabani. Ndonjehere keto ajtje kishin ardhur edhe vete rrethi i tyre, i cili ne ate kohe kishte frike te madhe nga pushteti.
Ne ato kohe te veshtira, shume njerez i kane thene babagjjyshit qe ta shese token dhe pasurine dhe ta leshoje vendin, sepse kishin menduar se vetem ashtu familja jone mund t` i shpetoje zullumit te madhe qe po i bente pushteti. Por, babagjyshi nuk kishte dashur ta beje kete. Nga te paret, ai kishte trasheguar afer l9 hektar toke e mal, dhe kete pasuri ne, pasardhesit e tij, e kemi sot e asaj dite, ne kete vend, ne Prekaz.
Ne ate kohe kur babagjyshi kishte presione te medha nga pushteti per t` u shperngulur nga Prekazi dhe nga Kosova, trojet shqiptare po i leshonin nje numer bukur i madh i shqiptareve. Nje here, per shkak te presionit te tepruar edhe babaggjyshi veç sa nuk e kishte shitur pasurine per ta marre me gjithe familje rrugen e mergimit.
ALI XHEMA - ROMI QE E SHPETOI FAMILJEN E MURAT JASHARIT NGA URIA
Zeri: Mixha Shaban e ka theksuar ne nje rrefim te mehershem per „Zerin javor“, se nena e tij ka qene personi kryesor qe nuk e ka lejuar Muratin ta shese pasurine dhe ta leshoje Prekazin?
Rifat Jashari: Ashtu eshte. Shtylla kryesore e babaggjyshit ka qene e shoqja e tij Halimja, gjyshja jone. Ajo ka qene nje grua burrnore prej nje familjeje te forte nga Kosterci (tash Kastrioti). Miqasia ne ate kohe i kishin thene babe Shabanit: „ Shite pasurine dhe largohu prej ketu, sepse ketu nuk ke jete te gjate, o Murat!“. Por, gjyshja jone , Halimja, kishte kundershtuar duke thene :“Pasuria nuk shitet. Ne qofte se ky djale (Shabani) qe na e ka fale Zoti eshte me ymer, do ta trashegoje kete vend“.
Babe Shabani, atehere i kishte pasur 6-7 muaj, ndersa vendosmeria dhe kembengulja e gjyshes Halime, kishte bere qe familja jone ta vazhdoje jeten ne kete truall ku jemi edhe sot. Me vone, tregojne se si eshte rritur babe Shabani dhe per te thone se qe nga femijeria ka pasur nje inteligjence te larte, te dhuruar nga vete natyra. Ne rinine e tij, nuk kishte shkolla te larta e fakultete, ku do te mund te shkolloheshin, por ai e kishte kryer ne ate kohe medresene, ndersa pas sherbimit ushtarak, babai e kishte kryer edhe nje kurs per t` u bere mesues. Pas kthimit nga ushtria, si nje nga intelektualet e pare ne Drenice., babai kishte filluar te punoje si mesues ne Drenice. Me se shumti ka punuar ne Terdec, Obri, Prekaz,Kline, Prelloc, Skendeeraj, etj. Si mesues ka punuar prej vitit l949-l952, kur edhe burgoset nga pushteti i atehershem.
Zeri: Sa kane jetuar gjysherit tuaj?
Rifat Jashari: Babagjyshi Murati, ka jetuar deri ne vitin l962, ndersa gjyshja Halimja deri ne vitin l963.
Zeri: Thate se gjyshi juaj Murati, ka pasur shume presion qe ta shese pasurine e tij dhe te largohet nga Prekazi. A ju ka treguar mixha Shaban diçka per te kaluaren e babait te tij?
Rifat Jashari: Me kujtohet nje rast te cilin ma ka treguar babe Shabani. Rasti eshte shume i dhembshem, por po e tregoj. Ne kohen sa ka qene babai ushtar, ne Kosove kishte qene skamje e bukes dhe, babashyshi Murati kishte shkuar neper fshatra te Drenices, qe te kerkoje buke, sepse mashkull tjeter nuk kishte pasur ne familjen tone. Kerkon gati tere diten, por nuk gjen askund buke. Nuk i jep askush. Duke u kthyer nga Llausha e takon ne rruge Ali Xhemen, nje rom, i cili i thote babagjyshit:“O Murat Fazlia, nje Zot eshte , si ketu, si atje...pse po merzitesh?“, duke menduar se Murati po merzitej per djalin (Shabanin) qe i kishte shkuar ushtar. „Jo more burre, nuk po di çka me ju ba robve n`shpi qe s` e kane kokrren e miellit, se per Shabanin, as qe po me bjen ne men“, ia kishte kthyer babagjyshi. Ali Xhema ia jep babagjyshit nje gjysme thesi miell dhe ky kthehet ne shtepi....Eshte interesant se ne sulmin e 5 marsit te vitit l998 mbi familjen tone dhe ne Drenice, Aliut iu kane vrare tre anetare te familjes nga forcat serbe. Prej Muratit qe ishte djali i trete i Jasharit jane krijuar brezat e tjere familjare:Fazliu, Murati, Shabani, une, Hamza e Ademi, dhe brezi i djemve dhe nipave tane. Prej ketij trungu, une Rifati jam gjenerata e peste, ndersa djemte e mi, te Hamzes e te Ademit jane gjenerata e gjashte.
Me vone, kur babai kthehet nga ushtria, fillon te punoje si mesues ne Skenderaj deri kur burgoset nga pushteti me akuzen se ka qene „i papershtatshem“. Eshte interesant te tregohet se para dy javeve, ne nje dasme ketu ne Drenice, djali im Murati takon aty nje burre prej Terdeci, i cili i thot Muratit : „Eh more djale, babagjyshi yt,Shabani, ma ka mesduar alfabetin shqip“. Ky burre i kish treguar Muratit edhe se si babai ia kishte mesuar atij dhe nxenesve te tjere kengen e Bajram Currit, ndersa i kish treguar edhe per ate se pas largimit te Shabanit nga shkolla, mesuesi tjeter u kishte thene nxenesve se „kjo kenga per Bajram Currin, te cilen ua ka mesuar mesuesi Shaban, eshte e ndaluar“, dhe siç thoshin atehere „irredentiste...“. Dhe, siç tregova me heret, babane pastaj e burgosin ne Skenderajk, dhe prape babagjyshi mbeti i vetem. Cka te beje?- Mendon ta shese nje pjese te pasurise per ta nxjerre nga burgu djalin te cilin pushteti tenton ta joshe4 me gjera te ndryshme vetem e vetem qe ta beje te punoje per ta, duke i premtuar pasuri te madhe. Keto ai s` i kishte pranuar . Prej atehere, ai u ballafaqua çdo here me veshtiresi te medha, duke filluar nga problemet ekonomike, presionet e ndryshme e deri te izolimi i tij nga pushteti dhe rrethi per gjyshte vjet me radhe.
DERVISH KOPRIVA DONTE QE SHABAN JASHARI TE JETE KOMESAR
POLITIK I USHTRISE SE TIJ
Zeri: Pas mbarimit te Luftes se Dyte Boterore, problemet me pushstetin megjithate nuk marrin fund?
Rifat Jashari: Jo, veq sa dijne e shtohen. Me ka treguar babai se ne kohen e Dervish Koprives, pra rreth viteve `5O, Dervishi qe jetonte si kaçak maleve te Drenices, kishte kontakte me b a bain qe ne ate kohe ishte mesues i respektuar ne Drenice. Dervishi mundohej, ta formoje perseri nje force te armatosur sepse, pas Luftes se Dyte Boterore punet per ne shqiptaret ne Kosove nuk kishin shkuar mire.
Pas mbledhjes se Bujanit, dhe pas dredhive qe ne kurriz te shqiptareve i bente regjimi i atehershem serb, Dervishi kishte menduar dhe llogaritur se edhe populli shqiptar dudhet ta kete te drejten qe te vendose vete per fatin e tij: t` i bashkangjitet Shqiperise ose te mbetet ne Jugosllavi, por t`i kete te drejtat e barabarta me te tjeret. Per keto qellime Dervish Kopriva mundohej ta formoje ushtrine dhe i kishte thene babait:“Nese mundemi me ba punen per me formue nje ushtri tonen, atehere ti Shaban do ta udheheqesh politiken e saj, do te behesh komesar“.
Mirepo edhe ketu punet deshtojne sepse Dervishin e zene, ndersa ne bllokun e shenimeve te tij, policet e kishin pas gjetur emrin e babait, per çka shkojne dhe prej ores se mesimit e nxjerrin ba bain qe punonte si mesues, dhe e çojne ne burg. Pastaj siç tregova me pare, babgjyshi e liron prej burgut duke paguar para te medha permes atyre malazezeve. Pastaj vijne ato vitet e renda ndersa presioni i vazhdueshem i serbeve rritej, jo vetem ndaj familjes sone, por edhe ndaj shume familjeve te tjera, disa prej te cilave, detyrohen te marrin rrugen e mergimit e te shkojne ne Turqi e ne vende te tjera. Por, krejt ate kohe te veshtire, babgjyshi dhe babai i perballojne dhe nuk e leshojne vendin duke i bere keshtu nje nder te madhe veti, por edhe neve pasardhesve te tyre.
BABE E DJALE BASHKE NE DEMONSTRATAT PER FLAMUR
Zeri: Viti l968, siç dihet ishte nje vit shume i rendesishem per ne si komb. Si kujtohet ne familjen Jashari ky vit, a ka ndonje te veçante?
Rifat Jashari: Pjesemarrja ne demonstratat e atehershme dhe ngritja e flamurit kane qene gjera te cilat babai i ka perjetuar. Thjesht, viti l968 dhe protestat e atehershme me ngritje te flamurit, kane qene diçka qe jane perkrahur dhe mbeshtetur si nga babai ashtu edhe nga shume te tjere ne ate kohe. Viti l968 ka qene nje fillim i historise se re te shqiptareve te Kosoves sepse veç ishte mundur frika e mehershme dhe babai ka qene i angazhuar dhe pjesemarres i drejtperdrejte ne ngritjen e flamurit ne Skenderaj. Ne ato protesta bashke me babain ka qene edhe Hamza. Nje vit pas ketyre demonstratave shkova ne Gjermani.
Zeri: Si lindi ideja qe te shkoni ne Gjermani, si u mor ky vendim, çfare te tha atehere mixha Shaban?
Rifat Jashari: Ideja ka qene e imja. Atehere, permes Byrose per Punesim te Skenderajt. Ne vitin l973 , Hamza e pati mbaruar sherbimin ushtarak dhe une e mora nja 5 muaj ne Gjermani, por nuk deshti te rrije me shume dhe tha: „Gjermania s` qenka per mua“. U kthye prej atje dhe u punesua ne Fabriken e Municionit. Hamzen nuk e ka terhequr kurre gurbeti dhe vendi i huaj. Ishte e mundur te dilej jashte. Nje dite isha duke ndejtur para dyerve te oborrit, kur qe andej po kalojne disa djem te Prekazit, te cilet kishin qene ne Skenderaj dhe ishin shkkruar, qe te shkojne per te punuar jashte Kosoves. Fola me ta dhe i pyeta se ku ishin? Ata me thane se kishin qene ne Skenderaj per t` u regjistruar qe te shkojne ne Gjermani. Bera edhe une si ata. Shkova te nesermen te daja Selim (Rraci) qe punonte ne Byrone per Punesim ne Skenderaj. Ai me pyeti:“A ke biseduar me Shabanin per kete pune dhe a te ka lejuar?“. Po, i thashe edhe pse te them te drejten se kisha pyet fare. Por, une menndoja, te dilja te punoja dikund sepse ne kushtet e atehershme, ishte veshtire ta kaloje jeten perpara. Derisa me ka ardhur thirrja, babai nuk e ka ditur. Thirrjen ma solli nje nip i cili duke menduar se e dijne te gjithe per kete pune me tha:: „Qe daje, te ka ardhe thirrja me shkue ne Gjermani“. Babai u befasue dhe tha:“Cfare thirrje more....“ Pasi e kuptoi se per çka behet fjale, me tha:“Qysh po shkon aq larg, a e dind se duhet tri shtete me i kalue per me mb erri atje?“. Po e provoj, i thashe, kjameti nuk behet. Te them te drejten, babushit nuk i erdhi mire qe une shkova ne Gjermani , sepse isha velllai me i madh ne familje, ndersa Hamza e Ademi ishin ende ne shkolle dhe mbetej nje mungnese ne shtepine tone. Megjithate, ai nuk e ka pase zakon te te pengoje per asgje. Para se te nisesha me tha:“Nese s`te pelqen atje, kthehu se gurbeti me zor s`mbahet“. Prej asaj kohe, o po kthehem kesaj vere, o ketij dimri, por jo, sot e kesaj dite ende jam ne pune ne Gjermani....
„ GJERMANIA S`QENKA PER MUA“, THOSHTE HAMZA”
Zeri: Me çka eshte shenuar periudha l968-8l, ne familjen tuaj?
Rifat Jashari: Une e kam degjuar babain duke thene se vullneti per te nisur qe te punohet shume per ngritjen ekonomike te familjes, ka nisur ne vitin l979, per arsye se ai kishte llogaritur ne ate kohe, se periudha e veshtire per shqiptaret e Kosoves kishte kaluar. Deri atehere, babai kishte punuar aq sa per ta mbajtur familjen dhe me teper i kishte kushtuar rendesi problemit çka do te behet me te ardhmen e djemve dhe nipave te tij dhe te shqiptarevee si teresi. Ai e permend vitin l979 si nje vit kur fillon kthesa e madhe e familjes sone. Bile, babai thoshte se prej ketij viti per dhjete vjet rresht i ka dhene shume zor punes duke e arsyetuar kete me siç thoshte ai“e kam pa se po fillojne te ndryshojne gjerat, po levizin per te mire dhe familja duhet te perparoje“. Gjate kesaj kohe vetem une isha jashte Kosoves, ndersa te gjithe te tjeret, punonin ne ekonomine familjare ne Prekaz. Gjate kesaj periudhe Hamza, vjen ne Gjermani, po nuk rrin me shume se 5 muaj dhe kthehet ne vendlindje.
Zeri: Kur ka ndodhur kjo dhe pse erdhi Hamza ne Gjermani?
Rifat Jashari: Ne vitin l973, Hamza e pati mbaruar sherbimin ushtarak dhe une ia dergova garancionin e ai erdhi e ndejti nja 5 muaj ne Gjermani, por nuk deshti te rrije me shume dhe tha:“Gjermania s`qenka per mua“. U kthye prej atje dhe u punesua ne Fabriken e Municionit, ndersa une mbeta edhe me tej atje. Thjeshte Hamzen nuk e ka terhequr kurre gurbeti dhe vendi i huaj.
„KUR T`LUFTOJ UNË, KANE ME SHKRUE SHTATE GAZETA“, THOSHTE TAHIR MEHA”
Si shkojne ne Turqi Rifati e Hamza per te marre pamflete pas demonstratave te vitit l98l? –Si i shpjegonte ne ate kohe Shaban Jashari babait te tij Muratit çka shkruanin gazetat serbe? – Cka i lidh Jasharet me Tahir Mehen? –Si e organizoi Shaban Jashari varrimin e Tahir Mehes? – Cka thoshte ministri i atehershem jugosllav i Puneve te Brendshme Franjo Herleviq per rrethimin e Tahir Mehes ne Prekaz?
Zeri: Me heret thate se vitin l979, mixha Shaban e ka permendur si vit te kktheses ne familjen tuaj. A ka ndondje shpjegim te posaçem kjo?
„PO U BE KOSOVA REPUBLIKE SOT E DHJETE VJET, SIKUR ME U BA SOT“ THOSHTE SHABAN JASHARI NE VITIN l98l »
Rifat Jashari: Baba Shaban thoshte se ne ate vit e kishte pa fillimin, se punet po leviznin ne drejtim te mire edhe pse thoshte duhet ende shume shume pune e sakrifice, por nuk mundet me asgje qe t`i ndaloje shqiptaret qe te shkojne perpara. Me l979 ka vleressuar se rreziku qe populli yne te asimilohet ka kaluar dhe i pershkruante, edhe fazat qysh kishin rrjedhe ngjarjet deri ne ate kohë. Nje profesor, i angazhuar ne livizjet e vitit l98l ne te cilen levizje ishin te angazhuar edhe Hamza e Ademi, i kishte thene babes ne nje ndeje dikdund pas demonstratave te atij viti:“Per gjashte muaj, dod ta kemi Republiken e Kosoves, o S haban“, ndersa ba bai ia kish pas kthyer :“Degjo more djale, po u be kjo pune sot e dhjete vjet, do te me duket si te behej sot“. Pasi i kane varrosur Tahir dhe Nebih Mehen, ai inspektori shqiptar i thote babes Shaban se edhe ai si shqiptar e ndien veten keq qe ceremonia e varrimit te Tahirit ishte e pazakonshme per shqiptaret, dhe se i kupton zakonet e popullit te tij, por pferserit se policset shqiptare „nuk kane asgje ne dore dhe s`mund te bejne kurgja“. Megjithate, babai e ka udheheqe varrimin e Tahirit dhe atij i kane bere nje nderim si duhet. Ai thoshte ne ate kohe se tash do dte filloje te lulezoje ky vend, por duhet ende gjak dhe sakrifice. Me kujtohet qe baba Shaban thoshte qe njerezit punojne tri llojesh: disa punojnne veq me trup, disa te tjere veq me mendje, ndersa disa te tjere me trup dhe me mendje. Me i miri, thoshte ai, eshte njeriu qe punon edhe me mendje edhe me trup.
Une mendoj se babai ka qene i detyruar te punoje me mendje dhe me trup, sepse s`ka pasur mundesi t`i perballoje ndryshe rreziqet qe i kanoseshin. Ai ishte po ashtu shume i informuar. Ne ate kohe, ai kishte lexuar nje gazete ne gjuhen serbe, me duket „Borba“ kishte qene dhe ishte koha kur s`ekzistonin gazeta ne gjuhen shqipe dhe i kishte thene babait te tij Muratit: “Paska me ardhe nje kohe kur njeriu paska me fole ne Amerike, ndersa ne paskemi me e pa ate ne oden tone“. Ai kishte lelxuar keshtu dhe mund te them se ne baze te shtypit, e ka njohur mire politiken qe behej ne vendet perreth dhe ne vende te tjera te botes. Ai e thoshte po ashtu se njeriu duhet te mesoje shumeçka, bile disa here e ka thene se eshte mire qe edhe gjuha e romeve te mesohet.“Ne dash me njofte tjetrin, duhet me ja dite punet“, thoshte ai, duke shkuar gjithmone kah ajo qe se pari te studiohen problemet, e pasgtaj te veprohet. Babai e kishte njohur mire UDB-ne dhe Serbine dhe ne disa raste e kam degjuar vete duke thene:“Keto qe po ndodhin me planet e serbeve jane bere nga akademiket“. Serbi e mbyt femijen e vet vetem per ta krijuar nje shkas, qe ta fillojne ndonje aksion kunder te tjereve, tregonte ai. Babai na e ka shpjeguar shume mire neve dhe nipave te tij historine e Ahmet Delise, te Azem Bejtes, edhe pse, ai ishte i lindur ne vitin kur Azemi e ka bere luften dhe ka vdekur (l924). Kur ai shpjegonte diçka nga historia, gjithmone thoshte kujtoje te keqen, por mos punoni ashtu, percille kohen çka ka ndodhur dhe shihe veten qe e ardhmja te mos te zere aty. Ai gjithmone tregonte se njerezit kane luftuar edhe me sepate, ndersa dinjitetin s`e kane humbur.
Zeri: Pjese e historise se familjes suaj jane edhe lidhjet e miqesise me familje qe kishin autoritet ne Drenice....
„MOS MERR ÇFAREDO MIKU...“
Rifat Jashari: Babai apo njerezit e mençur ne ate kohe, thoshin shpesh:“Mos merr çfaredo miku“, sepse po more ndonje mik qe nuk eshte bime e shendoshe, te tille do te jene edhe nipat dhe mbesat. Per kete arsye, kur kane dashur te lidhen miqesi ne ate kohe, pleqte e kane hulumtuar edhe mikun :a eshte i paster dhe i forte kah morali. Per kete arsye ne kemi lidhur miqesi me familje , te cilat kane qene te mira dhe te pasterta kombetarisht.Jemi munduar qe sikur kur te zem nuse, ashtu edhe kur te fejojme ndonje vajze, miku te zgjidhet. Edhe sot, pas luftes, mundohemi ta ndjekim kete tradite. Nena jone Zahidja, ka qene mbese e Shaban Polluzhes, dhe rrethi yne familjar gjithmone lidhet me ngjarje te ndryshme te cilat kane te bejne me çeshtjen kombetare, me njerez te cilet jane munduar te bejne diçka per çeshtjen kombetare.
Zeri:Kalojme te viti l98l. Dihet se Hamza e Ademi kane qene pjesemarres aktive ne keto ngjarje, pastaj ndodh edhe rasti i Tahir Mehes. Cka mund te thuhet per familjen Jashari ne vitin l98l?
Rifat Jashari: Ne familjen tone s`ka pasur komente te tjera rreth ketyre ngjarjeve perveç atyre se gjithçka eshte duke levizur perpara, pavaresisht sakrifices. E tere familja ishim te angazhuar ne keto ngjarje. Personalisht une kam qene i angazhuar ne keto ngjarje dhe kam shkuar bashke me Hamzen edhe ne Turqi per te marre pamflete, sepse ka ekzistuar nje lidhshmeri e madhe midis mergimit dhe Kosoves. Edhe veeete babushi (Shabani) ne vitin l98l ka qene i betuar dhe ka pu nuar ne nje celule te perbashket me Zymer Rrecin per kete levizje. Me Zymerin ka punuar ne „dysh“. Hamza, po ashtu ka qene ne nje „dysh“ tjeter dhe ka punuar me nje shok nga Ferizaj, emri i te cilit tash nuk po me kujtohet, por me te pata ndejtur shpesh. Ndersa une, kam qene nje ndermjetesues per ta bartur materialin prej Perendidmit dhe vendeve te tjera ne Kosove.
Zeri: A mund dte na flitni me gjeresisht rreth shkuarjes tuaj ne Turqi me Hamzen?
Rifat Jashari: Ne vitin l982 bashke me Hamzen shkuam ne Turqii ku kemi marare pamflete per t` i shperndare ne Kosove. Atje ka qene nje Immer Berisha nga Majaci i Podudjeves, i ndjekur politikisht. Ne i kemi sjelle ato pamflete ne Kosove dhe punna ka qene e atille , sekrete qe as une te mos i tregoj Shabanit per Hamzen, e as Hamzes per Shabanin. Keshtu mbaheshin ne fshehtesi disa pune nga frika se ndonje grup mund te bjere ne burg, dhe me mire ai grup te mos dije asgje per grupin tjeter. Keshtu ka shkuar puna nje kohe jo fort te gjate, e pastaj filluan protestat ne Perendim, ku ne mergimtaret ia filluam me parullat per Enverin:“...jemi gati kurdohere“, por meqe Perendimi nuk i perfilli atao, sepse sistemi ne Shqiperi ishte çfare ishte ne ate kohe, ne ndryshuam parullat. Protestat kane perfshire pothuar gati te gjitha viset e Perendimit dhe ne to kane marre pjese shqiptare nga te gjitha trojet etnike dhe nga diaspora. Nuk ka pasur asnje proteste ne te cilen nuk kane marre pjese ne menyre masive shqiptaret.
HAMEZ JASHARI
Në qendrën e Dardanisë ilire, gjëgjësisht të Kosovës së sotme, shtrihet Drenica heroike. Kjo trevë kreshnikësh, që në antikë njihej me emrin Klapotnik na e përkujton qdo herë historinë tonë të lavdishme në shekuj. Ky emër kaq i dashur dhe krenar për ne, gjithmonë ka qenë dhe është tmerr për armiqtë tanë. Sa e sa herë armiq të ndryshëm provuan ta zhdukin nga faqja e dheut, por i lanë eshtrat në te. Kjo fole trimash u bë sinonim i rezistencës dhe i qëndresës mbarëshqiptare për liri dhe pavarësi kombëtare.
Drenica nuk dihet se si e mori emrin. Mund të jetë se kjo rrjedh prej fjalës dré - dréri, pasi që dikur drerë kishte mjaftë në këto vise bregore. Drenica përfshin një territor kodrinor ndërmjet Fushës së Kosovës në lindje prej Goleshit e Qiqavicë, maleve të Carralevës në jug, malit Mokna në veri dhe rrafshit të Dugagjinit në perëndim. Pra, ajo paraqet një territor kompakt, një tërësi gjeografike, në të cilën gravitojn mbi 100 fshatra. Në pikëpamje administrative është e copëtuar dhe fshatrat e saja u takojnë disa qendrave komunale: Skënderajt, Gllogovcit, Lipjanit, Vushtrrisë dhe Malishevës.
Drenica e Kuqe
Edhe pas vitit 1455, kur Kosova përfundimisht ra nën sundimin turk, Drenica mbeti e papërkulur dhe e panënshtruar. Kjo zgjati (mbi 400 vjet) deri rrethviteve 1850-1860, kur njëfar Jashar Pasha, sundimtar i Prishtinës, i pushtoi disa fshatra të kësaj treve, të cilat sot e kësaj dite njihen me emrin Drenica e Pashës. Siq tregojnë pleqtë, ky farë pashai erdhi nga drejtimi i Prishtinës dhe pa ndonjë kundërshtrim të fortë i pushtoi fshatrat deri te Qikatova. Kur e dëgjuan këtë drenicasit e morën si dhunë nderi, fyerje të rëndë dhe ia kthyen pushkën, duke mos e lënë të shkojë më tutje. Kështu pjesa tjetër e Drenicës, që nuk u nënshtrua por i mbrojti trojet e veta me armë e me gjak, u quajt Drenica e Kuqe. Pra, që nga ky moment historik, Drenica ndahet në dy pjesë.
1) Drenica e Kuqe ose Drenica e Epërme, në veri, që përfhsin pjeshën dërrmuese të fshatrava, afer tetedhjete fshatra.
2) Drenica e Pashës ose Drenica e Ultë, në jug, që përfshin diku rreth 20 fshatra.
Sidoqoftë, Drenica në historinë tonë kombëtare, mbetet territor i qëndresës shqiptare, që secilit pushtues i rezistoi me armë në dorë. Që nga
Beteja e Kosovës (1389) e deri më sot, nga kjo trevë dolën njerzë që me pushkë e me penë luftuan për qlirim dhe pavarësi kombëtare. Kështu, në luftën e parë kundër osmanëve, në Betejën e Kosovës, trimi drenicas, Millosh Nikollë Kopiliqi (nga Kopiliqi i Skënderajit) do ta plagosë për vdekje sulltan Mratin I . Edhe në luftën e mëvonshme antiosmane, që e udhëhoqi Austria, morën pjesë shqiptarët. Më 1689 pas Pikolomenit kishte rreth 6000 shqiptarë, shumica drenicas.
Emri
Drenicë ua shtinte frikën armiqve. Edhe vetë sulltanin nuk e linte të qetë në Stamboll. Sa e sa fermane u nënshkruan e sa e sa koka pashallarësh u prenë për të, por kot. Tërë Ballkani dhe Evropa ishin qetësuar e në Drenicë ende s´kishte pushtet të plotë turk. Edhe atëherë kur provuan ta vëjnë pushtetin, më 1891, dështuan: Saraji Hamidije në mes Llaushës, Polacit e Prekazit u rrënua plotësisht ndërsa kajmekami me gjithë nënpunësit e tjerë u dëbuan brenda natës.
Pushteti borgjez serb ia kishte dron kësaj ane aq shumë sa që e quante Kunsulli serb në Prishtinë (gjatë sundimit turk) Borisllav Nushiqi (1864-1938) lavdërohej, që hipur mbi kalë, kishte kaluar nëpër tokën e Drenicës. Edhe në elaboratet e ndryshme që gatuheshin nëpër kabinetet e krerëve dhe akademikëve serbë për shpërnguljen dhe zhdukjen e shqiptarëve, Drenica parashikohej si vendi më i rrezikshëm, prej nga duhej larguar masovikisht popullsia vendëse (shqiptarët). Vetë mbreti Aleksandër pati propozuar që ky territor të shkatrrohej plotësisht. Borgjezia serbe mendonte se me djegjen e fshatit të fundit dhe me vrasjen e fëmijës së fundit në Drenicë. për opinionin tonë do të hiqet nga rendi i ditës edhe vetë qështja shqiptare.Numri i atyre që luftuan kundër pushtuesve turq, austrohungarez e posaqërisht kundër atyre serbë është shumë i madh. Nga trevat e Drenicës u dalluan: Bejte Galica,Ahmet Delija, Shaqir Smaka, Azem Bejtë Galica, Shotë Galica, Mehmet Delia, Lec Gradica, Zenel Baica, Ilaz Reqaku, Fazli Berani, Bajram Tërdevci, Halit Bajrami, Mehmet Gjeli, Shaban Mangjolli, Shaqir Pirraku etj.
"Mos kij besim te serbët!...."
Edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore rezistenca dhe revolta më e madhe kundër sllavokomunistëve qetnikë shpërtheu në Drenicë. Këtu ende ruhej amaneti i Azem Bejtë Galicës dhe i shokëve të tij se <<>>. Ky amanet u rikujtua edhe gjatë atyre viteve të stuhishme. Më 8 prill 1943, kur nëpër fshatrat e Drenicës propagandohej për vllazërim-bashkim, Fadil Hoxha vetë shkoi në fshatin Berishë. Aty u takuan me plakun e menqur të atij fshati, me Tahir Berishën, i cili pos tjerash i pat thënë: <<>> Kjo doli e saktë dhe shumë shpejt u vërtetua. Brenda muajve janar-shkurt 1945 u bë ploja mbi Drenicë. Gjatë kësaj periudhe të ndërlikuar historike në mesin e shumë të tjerëve u dalluan: Shaban Polluzha, Mehmet Gradica, Ahmet e Rifat Galica, Sadik Lutani, Azem Aruqi, Imer Fazli Radisheva, Ajet Gërguri etj.
>>>>
