Asllan Qyqalla lindi më 1.4.1959. Ka mbaruar Fakultetin e Filologjisë – Dega e Gjuhës dhe e Letërsisë Shqipe, Universiteti i Prishtinës.
Lora, poezi, Prishtinë, 2017 (edhe rumanisht, “Pasaporta e dashurisë”, Bukuresht, 2018 dhe frëngjisht, “Lora, dashuria ime”, 2018)
Gani Xhafolli – princ i letërsisë për fëmijë, monografi (bashkautor me Reshat Sahitajn), 2018
Në konkursin ndërkombëtar të poezisë në Torre Meliso në Itali ka marrë çmimin I më 2017.
Dramatizoi romanet: “Dashuria e Talatit me Fitneten” të Sami Frashërit, “Zezona” të Musa Ramadanit, “Nga jeta në jetë Pse?” të Sterjo Spasses etj.
Ishte vetëm një, dhe ajo ishte shenjtore e heshtjes…
Nga Hasan Hasanramaj,prof.
Fatet shpesh dine të hakmerren në këtë botë hokatarë, por ngushëllimi nuk është ndjesia e kohës së shkuar dhe as deti i ngrirë të dëshirave, jeta ka parimet dhe filozoftë, ka pentagramet, notat dhe tekstin me mesazhin që le si trashëgimi në kodin e adenës portretizo të materies së njeriut
Këto ditë do li nga shtypi dhe u promovua vepra e poetit tone Asllan Qyqalles me titullin “Lora”. Në kumtesën e Izet Shales dhe fjalët përshëndetëse të tjerave kushtua këtij librit me poezi në mes tjerash u tha:” Që në kontaktin e parë me poezinë të vepra ,,Lora “të autorit Asllan Qyqallaes – e deri kur provon të përmbyll meditimin për Lorën, brenda kopertonave të kësaj vepre, ndjesia e komunikimit, degdisë pulset dhe vrushkujt e gjakut, sa nuk pëlcasin nga zjarri në oqeanin e ngrirë. Vepra si tërësi dhe secila poezi në veçanti, përforcon, komunikimin adaptim nëpër shkallët sipërore të formës, të kuptuarit, analizuarit, sitentizuar e të praktikuarit në formë dhe përmbajtje. Poezia, ngjyrat e dhembjes, komunikon me lexuesin e secilës pozitë, shtresë shoqërore, institucion profesional dhe përfundimisht kush më shumë e kush më pak gjënë në vargje, ndjesinë, komunikimin, përditshmërinë e përballje në mes dëshirës dhe realitetit pa dashur që të humbë para verdiktit të ligjit të universit, vargjet komunikojnë:
Unë poeti
Serenatën e mësova në dimrin e vonë
Nuk dita të lozë në harpën e Betovenit
Në Kohë
Ky kompozicion përveç divergjencave komunikuese, ka akordimin metaforik të poetit Qyqalla, kur bashkon kërkesën dhe synimin, me plotë sinqeritet dhe korrektësi shpalos kohën e cila e ka tejkaluar dhe nuk i ofron privilegje. Këmbëngulësia që të rrugëtoj pas fatit Sermbian, autorin e Lorës as cunamet e uraganet, pavarësisht ndjesive, fuqive dhe fytyrave që shpërfaqin, nuk e prapësojnë në misionin e shenjt që i ka shkruar vetvetes, përball njeriut dhe universit, sepse për autorin mjalti i shërimit të jetës është ëndrra e Lorës.
Poetet, nuk i takojnë përditshmërisë së rëndomtë të frymoreve, jo për nga emërtim, por shija, formësimi, ndjesia, komunikimi, misioni, përballja , përjetim dhe kurorëzimi pa llogaritur çmimin në aktin e fundit, për të hyjnore është ëndrrën të kthej në shtratin e vet. Këtë planimetri na përforcon, poezia ,, Lora e Prishtinës” ku autori, Asllan Qyqalla shprehet: Sërish takim në Prishtinë hyjnesha hanë zbret në kujtime e cila me vete kishte heshtjen shenjtërore. Asnjëherë të vetme, poetet në këto momente tha Shala nuk sprapsen as nuk heqin kërkesën e vet të realizimit në bashkëjetesë me fatin, sa do që koha dhe njerëzit nuk anojnë dhe s`i krijojnë favore në këtë ëndërr real të autorit, Qyqalla. Ai kthehet në Prishtinë dhe kërkon takim me Lorën e Prishtinës, por hyjnesha e poetit ishte dhe mbetet, hyjneshë, Lora, e poetit ishte vetëm një, dhe ajo ishte Lora shenjtore e heshtjes së poetit, Lora që kishte ndjesinë me poetin, ëndrrën dhe shpresën me poetin, kishte jetën e diellit dhe hënës së poetit, pikërisht dhe realisht , Lora e Prishtinës. Poeti Qyqalla melodizonë fishkëllimat e erës dhe lotët e Lorës, me Lorën në shi. Kjo shpalos dhimbjen, largësinë fizike të dy personazheve, përveç përafrisë së komunikimit që përzihet mes mallit dhe kohës apo Lorës dhe Lanit. Ky kumt sjell demistifikimin abstrakt të komunikimit sikur në këto vargje.
Lora brumon gjinjtë
Me mall dashurie
Lani ndjen kohën
Në detin e ngrirë të dëshirave.
Fatet shpesh dine të hakmerren në këtë botë hokatarë, por ngushëllimi nuk është ndjesia e kohës së shkuar dhe as deti i ngrirë i dëshirave, jeta ka parimet dhe filozoftë, ka pentagramet, notat dhe tekstin me mesazhin që le si trashëgimi në kodin e adenës portretizo të materies së njeriut. Sinkronizimi kronikat i poetit Qyqalla vjen në afektin sentimental, që shkakton drithërim emocionale të fjalës dhe mungesës së shikimit në pasqyrë të Lorës dhe revoltohet duke përplasur parimin e mos durimit deri në ikje të pakthyeshme.
Fjala ngrit ndjesinë emocionale, përjetimi i poetit dhe para imagjinomi i Lorës në pasqyrën e emocionit, shkakton shkarje, mllef dhe pezëm të afektin e poeti, duke kërkuar ikje të njëanshme që ky nuk e pranon dhe i bindet reales por idealizon me sintagmën e fjalës. Se letërsia dhe komunikimi poetik-metaforik rivërteton besueshmërinë e autorit për dashurinë e Lorës dhe i jep jetë e shpresë, kuptim emblematik, që jeta jetësohet pavarësisht kalivareve, një dëshmi e pashlyer janë vargjet e poezisë ,, Drithërimë” ,
Mirëmbrëma Lan
Me del një portret në ekran
Vajzë bionde me plotë andralla
Emër i veçantë në këtë acar të ftohtë.
Ekranit të poetit nuk i mungojnë drita as kur pakësohet Drini i Bardhë e Drini i Zi,as kur sterron Vjosa e Osumi, ai dhe Lora kanë Adriatikun dhe Jonin, kanë Thëllëzën që drithërimat muzikale të acarit të ftohtë i kthejnë në koncert pranvere. Ky vargëzim po më sforcon në argumentin e pamohueshëm se , autori ka eksploruar në galeritë e pasura të eksperiencave, të ndërtimit poetik të poezisë lirike dhe elegjiake në erotikën si vlerë sublime në jetën e artistit dhe njeriut.
Zjarri padyshim se ngroh, dritëson dhe qëndron i ndezur, nëpër kohë brezash se Lora dhe Lani kanë yjet dhe hënën dashuri të përjetësive që ndriçojnë universin e jetës së tyre. Se është kështu plotësisht bindem sikur që është bindur edhe autori, e që na ritregon. Se kaq i pathyer është Lani dhe vargu i tij në librin Lora, reflekton në dashuri njerëzore të bashkë rrugëtarit të tij në natën me Hënë e yje dhe mrekullinë çudibërëse të mendimit elitar artistik-letrar me veprën Lora. Sa do që fjalët i ka cunam ato nuk vrasin, por e tregojnë mbi fuqinë e dashurisë në gjolin e kriptë të jetës. Po e përmbylli kumtesën time me dy citate te lyrësueseve tjerë për veprën Lora, me autor Asllan Qyqallen Kurse për veprën ,, Lora “ te tjerë vlerësuese si: Kaltrinw Hoti , Nju Jork, shprehet. ,, Ai na mëson se dashuria i ruan lotët e dhimbjes, kurse dhimbja e shprehe fuqinë e dashurisë”. Ndërsa, dr. Zejnepe Alili Rexhepi thotë: ,,Ne vargjet e autorit te veprës Lora , është i ndjeshëm përjetimi, jo si ndonjë postulat biblike, por është i lirshëm qe buron nga shpirti i njeriut, qe ka nevoje me shërua dhembjen dhe plagën e saj, plage e vet”.
*****
Nikollë Loka: Rreth vëllimit poetik “Lora” të poetit Asllan Qyqalla
Vëllimi poetik “Lora”, i poetit Asllan Qyqalla, është i veçantë në llojin e vet dhe na kujton këngët e Laurës së Petrarkës apo Llorën e Ismail Kadaresë. Të tre krijimet janë dedikime kushtuar dashurisë së jetës dhe si të tilla, pavarësisht nga një fill i përbashkët tematik, shprehin veçanësitë e tyre që lidhet me intimitete dhe fate të ndryshme njerëzore. Në librin “Lora”, Asllan Qyqalla jep përjetimet e tij, të shprehura artistikisht me individualitet artistik si një poet i formuar dhe me profil të qartë krijues. Poezitë e tij përcjellin mesazhe që lexuesit i dekodojnë sipas mënyrës së tyre, si vijimësi jete, përpjekje për të mbajtur fillin e dashurisë midis dy njerëzve kur njëri prej tyre nuk jeton, ose si pranim i fatit njerëzor dhe refuzim i tij.
Në vëllimin poetik “Lora”, në funksion të qëllimeve të veta, përmes teknikave poetike të larmishme, Ligjërimi poetik i autorit është idiomatik dhe përtej kuptimit të parë e të drejtpërdrejtë, kemi domethënie dhe interpretime të tjera. Poeti kërkon tri ditë hua për një serenatë, ai s’di t’i përtypë shtigjet e vetmisë, ai është mëkatar i sojit të ri, etj. Poeti bën kapërcime në kohë, bashkon kohën që s’është me të tashmen, duke shkelur në të kaluarën përmes kujtimeve, “i përndjekur nga malli”, siç e shpreh vetë ai.
Dashuria dhe vdekja janë obsesionet kryesore të qënjes njerëzore. Dashuria në të gjitha format e saj na lidh me njerëzit, ndërsa vdekja si fund i pashmangshëm i jetës e proekupton vazhdimisht vetëdijen dhe nënvetëdijen tonë, duke bërë që qënja njerëzore të jetë e dënuar të dashurojë dhe të vdesë. Poeti e kapërcen kohën dhe vdekjen dhe në datëndërrimin e orës së zanave, pra në një kohë jashtëtokësore e takon të dashurën e tij, në tokë, aty te molla në kopësht. Kjo përzierje mjedisesh reale dhe joreale, jetësore dhe qiellore shërben për të lehtësuar komunikimin e poetit me shpirtin e tij binjak, tashmë në amshim.
Ndërkohë, Lora hyjnore, ajo që flet nga qielli, apo që e rikthen në kohë, kthehet shpesh në përditshmërinë e jetës njerëzore dhe vjen për t’i kujtuar poetit vazhdimësinë e jetës dhe bukuritë e saj. Në poezinë e Asllanit shfaqet një realitet i ndërtuar mbi gjurmë që tejkalojnë kohën, me vende nga ka kaluar Lora hyjnore, që poeti i sheh, i ruan në kujtesë,mbi të cilat poeti pikëllohet dhe gjen ngushëllim. Këto vende janë për autorin të shenjta sepse krijojnë me të një marrëdhënie të veçantë, shprehur bukur në poezinë mjaft domethënëse “Letra e vonuar”, ku pëllumbi zbret në adresën e gabuar dhe përshkon tridhjetë vjet kohë. Është koha e çmuar e poetit që ai s’don ta lëshojë e ta braktisë. E për ta rikujtuar ai kalon nga Ura e lirisë, klloçka e lejlekut, Kroj i bardhë, e ulet në sofrën e pashtruar. Këtë ndjesi, lexuesi e provon edhe në poezi të tjera, disa prej të cilave po i përmend: Lora e Prishtinës, Lora pa vello; Për vitet e ikura; Pas Shën Valentinit”; Njohja e ëndërrës; Ik nga unë.
Në të gjitha këto poezi, vendet shërbejnë për të aktualizuar kujtimet dhe për të afruar kohën; për të ruajtur kujtesën dhe pasionet. Shfaqjet e pejsazheve dhe vendeve përdoren si shprehje të trazimeve të brendëshme shpirtërore, që vijnë herë si mall dhe herë si dhimbje.
Dashuria në vargjet e poetit është qiellore, diellore dhe hënore. Kështu në poezinë “Ekspoze romantike” autori shkruan: Hëna përkëdhel dashurinë në tokë/ toka mbrun dashurinë në hënë/ Lora në ylber/ qëndis vashën në orbitë/ hënë mbaje sekret/ këtë ikonë dashurie/ tokë mos e prano/ përkëdheljen e diellit.
Nga toka në qiell është gjithmonë një prag për t’u kapërcyer, që e bën të mundur diçka që duket e pamundur, ruajtjen e dashurisë në jetë dhe lidhjes përmes dashurisë me vdekjen. Në poezinë e këtij libri, gjendet një vend ku poeti ndodhet më shpesh, Është vendin ku ndahet realja me endërrën. Imzhet vizuale të jashtme shërbejnë për të zbuluar të fshehtat dhe poezia flet të njëjtën gjuhë si ëndrra dhe, nëse ka dallim në mes të poezisë dhe ëndërrës, ai bëhet i dukshëm vetëm sepse poezia është e kursyer në fjalë, ndërsa ëndrra e pakursyer. Në këtë rast, ëndrra dhe poezia nuk duhen kuptuar fjalë për fjalë, por duhet të shihen si një përpjekje për të ngjallur emocione dhe ndjenja të forta, ku realiteti herë jepet në mënyrë pothuajse të drejtpërdrejtë, pastaj kalon në fushën e imagjinatës, ku poeti na tërheq në botën e tij. Nga e gjithë kjo, bëhet e qartë se poezia është e ndjeshme në interpretim, me të njëjtën kompaktësi si ëndrra.
Poeti Qyqalla shprehet me gjuhë të kursyer, sikur t’i kishte vënë vetes qëllim që me sa më pak fjalë të shprehë sa më shumë mendime dhe emocione njerëzore. Marrim si shembull poezinë “Sogjetoj ëndërrën” ku poeti shkruan: “Mbrëmë sogjetoja ëndërrën e Lorës/ aty ku vishet e zhvishet jeta/ në trajta horizontale/ puth yjet në ballë/ Lora shtrirë në shtratin e nusërisë/ pa vello/ e këngën e kanës/.
Autori, për ta bërë kohën e tij më të kuptueshme, fut në poezitë e veta elemente poetike ekzemplarë nga prurjet më të mira botërore dhe të traditës sonë, për të na treguar se ndarja, malli dhe dhimbja që vjen prej saj kanë ekzistuar pavarësisht kohës, dje sot dhe nesër. Në libër shprehet fort poetikisht dëshira për ta kapërcyer fatin dhe për të mos iu nënshtruar atij. Në poezinë e autorit ndeshim Mona Lizën, Zhuljeta, Odiseu, Gjergj Elez Alia etj.
Qyqalla i kushton rëndësi fjalës dhe gjuhës figurative të saj, që shpesh luan rol vendimtar në kondensimin dhe zgjerimin e kuptimit. Metafora vjen natyrshëm si mjet komunikimi, kur poetit i duhen dy jetë dhe dy botë, kur dashuria e tij projektohet herë si tokësore dhe herë si qiellore.
Poezia e Qyqallës është e strukturuar mirë dhe e harmonizuar në të gjithë elementet e saj, tregues i pjekurisë së lartë të autorit. Nganjëherë ai përdor të njëjtën bashkëtingëllore për t’i dhënë më shumë forcë mendimit të vet. Kështu në poezinë: Udhëtim pa pasaportë, ai përdor vargun “udhëton në tejhorizont pa itinerar”. Tre “t”-të i japin më shumë forcë vargut. E njëjta gjë duhet thënë edhe në vargun tjetër: Krokama kukuvajkash harlisur në shtatzënë, ku përsëritet “k”-ja. Edhe emri Lorë përsëritet shpesh si referencë sematike dhe poetike, sidomos në dialogjet poetike midis Lanit dhe Lorës.
Poeti Asllan Qyqalla ka guxuar ta trajtojë temën e dashurisë së munguar, mjaft e rrahur nga poetë në të gjithë botën dhe për të cilën poetët më të mirë botërorë kanë shkruar kryevepra. Krijimi i një poezie origjinale në këtë rast duhet vlerësuar si sukses i madh. Përveç pejsazheve poetike të vetat, që poet ii nxjerr nga intimiteti dhe i përdor em mjeshtëri, ai na sjell metafora origjinale mjaft shprehëse si: poet i përndjekur nga malli, rinohem me virgjëri, kukuvajka harlisur në shtazënë, mall i shtrydh në tokë, sorrat qëndisin kurorë, toka mbrunë dashurinë në hënë, në logun e ëndrrave, në besën e yjeve etj. Poezia e mirë nuk është aftësia për të lidhur së bashku frazat të shprehura bukur, ose për të thënë diçka absurde që tingëllon poetike vetëm për injorantët. Poezia e mirë mund të kuptohet nga kushdo që e lexon atë. Shkrimi i poezisë së mirë do të thotë të kesh aftësinë për të shkruar rreth të zakonshmes në një mënyrë që kurrë nuk është thënë më parë. Poezia e mirë kërkon saktësi që të mund të krijojë një pikturë në mendje dhe një emocion në zemër.
Vëllimi poetik “Lora” e ka imazhin dhe ndjenjën të shprehur sipas mënyrës së poetit, si imazh dhe ndjenjë e poetit Asllan Qyqalla. Dëshmi e cilësisë së lartë të këtij libri poetik është edhe fakti se një poezi e tij, ajo me titullin “Shën Valentin” ka fituar çmimin e parë në konkursin ndërkombëtar “Veliero” që u mbajt në maj të këtij viti në Çirò Marine të Italisë, e cila, sipas mendimit tim, nuk është më e mira e këtij vëllimi poetik me lirika të bukura.
Vëllimi poetik “Lora” me origjinalitetin, mjeshtërinë e teknikave poetike, gjuhën e zgjedhur dhe mjaft të kursyer si dhe metaforat e shënuara mendoj se është njëri ndër librat poetikë lirikë më të realizuar të këtyre viteve të fundit në letërsinë shqipe. Pas këtij libri cilësor, i uroj poetit Asllan Qyqalla vepra të tjera cilësore dhe suksese në vijimësi në procesin e tij krijues.
