Ritet mortore në fshatrat arnaute në Rusi

Studiuesi Aleksandër Novik ka folur për ritet mortore e përkujtimore në fshatrat arnaute të rajonit të Rostovit, Rusi, gjatë Seminarit për gjuhën e Letërsinë që ka hapur siparin në Prishtinë.

“Në brigjet e detit Azov si pasojë e luftrave turko-ruse në gjysmën e dytë të shekullit XVIII janë themeluar disa vendbanime me popullsinë arnaute: fshati Margaritovo, fshati Epirskoje, fshati Himara, fshati Allbanskoje etj. Në vitet 2015 – 2018 Akademia e Shkencave e Rusisë dhe Universiteti Shtetëror i Shën Peterburgut kanë organizuar ekspedita në këto vendbanime.

Studimet në terren na kanë lejuar të grumbullojmë shumë materiale etnografike lidhur me dokët dhe zakonet familjare. Në këtë studim bie fjalë për ritet mortore ndër banorë të fshatrave me popullsi arnaute”, tha studiuesi rus. Sipas tij, zakonet dhe ritet mortore e përkujtimore tek pasardhësit e popullsisë arnaute të rajonit të Detit Azov janë transformuar dukshëm në shekullin XIX – fillim të shekullit XXI nën ndikim të etnive që jetojnë në këtë zonë – kryesisht rusët, ukrainasit, armenët etj.

Ritet mortore janë transformuar në mënyrë të dukshme gjithashtu nën ndikimin e propagandës ateistike sovjetike pas Revolucionit të Tetorit të vitit 1917 – në periudhën e gjatë deri në fund të viteve 1980’.

Në studim trajtohet një spektër i gjerë çështjesh kushtuar një tematike të përgjithshme: përfytyrimet e banorëve të rajonit të Detit Azov (rajoni i Rostovit) për vdekjen dhe çka lidhet me të (fati dhe lajmësit e vdekjes, etapat e përgatitjes së varrimit dhe riteve të tjera në shtëpi dhe në komunitet fshatar, kompleksi përkujtimor dhe kultura e organizimit të hapësirës së varrezave). Disa përshkrime të veçanta i janë kushtuar rolit të priftit dhe kishës ortodokse në përgjithësi, veçorive të varrimit të fëmijëve të papagëzuar, beqarëve, lehonave, vetëvrasësve etj. Në vazhdim shpjegohen me hollësi kompleksi përkujtimor kalendarik dhe shndërrimet e tij gjatë shekullit XX – fillim të shekullit XXI.

Është përshkruar kultura e varrezave e fshatrave me popullsinë arnaute me shembuj të veçantë të varrezave të fshatit Margaritovo dhe ato të Pavllo-Oçakovos.

Në bazë të studimit të motiveve ballkanike dhe vendase në strukturën e riteve mortore të banorëve të fshatrave me popullsi arnaute është arritur në përfundim se këto komponente të riteve dhe zakonave në kohën e sotme luajnë një rol markues identiteti etnik (arnaut, grek) dhe / ose rajonal (i rajonit të Detit Azov, i Rostovit, i jugut etj.).

Si e përjetoi Dritëro Agolli sëmundjen e Xhevahir Spahiut?!

Në kohën kur poeti Xhevahir Spahiu kaloi një sëmundje jo të lehtë , Dritëroi , me optimizmin që e shquante në çdo situatë sado të vështirë, i shkruante mikut të tij, Xhevos, plot humor:

D: – Si je, o Xhevo? Xhevua qesh.

D: – Jam Dritëroi. Mos u mërzit. Do të të hapet në mendje një vidhë që do ta shpjesh poezinë në një shkallë më të lartë; do të bësh një poezi të çuditshme. Përsëri Xhevua qesh.





D: – Edhe unë u sëmura dhe u shtrova në spital për 11 ditë. Unë e humba jo vetëm mendjen, po edhe këmbët, por m’u hap një vidhë në tru: vidha e të shkruarit aforizma, dmth fjalë të urta. Xhevua qesh dhe thotë: -Ashtu.

D: – Nuk dua të të shqetësoj. Së shpejti do të vij të të vizitoj me helikopter, se këmbët mezi më punojnë.

Letrat me këto shënime janë bërë publike nga e bija Elona Agolli.

Gjergj Kastrioti “Athleta Christi”

Libri i vlefshëm Gjergj Kastrioti “Athleta Christi”, botohet me rasen e 550-vjetorit të vdekjes së Heroit Kombëtar, personalitet kryesor i historisë sonë, në çaste të vështira e të lumnueshme, që përjetonte e përjeton populli ynë përgjatë shekujsh.

Provinca Françeskane e boton ketë libër në shenjë nderimi të përvujtë ndaj Gjergj Kastriotit, i cili u frymëzue dhe u këshillue shpesh prej bijëve të Shën Françeskut të Asizit, gjatë 25 vjetëve të sundimit të tij në trojet arbnore. Françeskanët dishmuen nji dashní të pashoqe për Shqipninë, jo vetëm në kohën e Gjergj Kastriotit, por edhe mbasi vendi ynë rá nën thundrën osmane. Si frati shqiptar, ashtu edhe misonari i ardhun prej fundit të botës, vijuen me mbajtë pranë e pranë në krahnuer kryqin bashkë me flamurin kuq e zi. Dhe i falën jo pak heroj e martirë fesë dhe kombit.

Në ketë botim përzgjodhëm nji mori artikujsh studimorë, që hedhin dritë mbi Skanderbegun dhe kohën e tij, tue mbledhë në nji vëllim të veçantë artikuj dhe akte konferencash, botue në kohë të ndryshme kryesisht nëpër revista. Në ketë përzgjedhje prej 12 studimesh spikasin pendat e meshtarëve të mirënjohun françeskanë dhe jezuitë, në misionin e tyne të studiuesit dhe shkrimtarit: Át Shtjefën Gjeçovi, Át Paulin Margjokaj, Át Zef Valentini, Át Gjon Shllaku, Mons Antonin Fishta, Át Marin Sirdani, Át Luigji Marlekaj, Át Vinçenc Malaj, Át Basilio Pandžić.

Përkthehen për herë të parë në gjuhën shqipe tre studime. Përkthyesit e censhëm Lisandri Kola dhe Aristea Kola përkthyen studimin e çmueshëm të Át Vinçenc Malaj O.F.M “Nevoja e nji bashkërendimi bibliografik kastriotian”; studimin e Át Luigji (Jak) Marlekaj O.F.M “Skanderbegu në traditat popullore shqiptare” dhe të Át Basilio Pandžić O.F.M “Françeskanët në shërbim të Shqipnisë në epokën e Skanderbegut”. Ky i fundit asht botue, i përkthyem pjesërisht, në revistën Hylli i Dritës, por autorët e naltpermendun na krijuen mundësinë ta lexojmë për herë të parë, të plotë.

Përmbledhja Gjergj Kastrioti “Athleta Christi” do t’u shërbejë të gjithëve, por në mënyrë të veçantë studiuesve të epokës skanderbegiane për ta njohë mâ hollë e mâ thellë “Atletin e Krishtit” i cili deshti, punoi dhe luftoi për nji Shqipní europiane.

Gjergj Kastrioti kje hero i luftës për liri kombëtare dhe ideator i Shqipnisë europiane. I bâni me dije botës së qytetnueme të asaj kohe se vlerat shpirtnore dhe kombëtare nuk shiten as nuk ndërrohen për interesa të ulta, ato mbrohen me jetë. Prandej, shembulli dhe veprimtaria e Gjergj Kastriotit janë model për né si qytetarë të këtij vendi, e jo për t’u kthye mbrapa në kohë, apo për t’i kallxue heroizmat e tij vetëm për të shue kureshtjen, por për t’i pá si frymëzim për të ndërtue vendin tonë, tue e vû atë përmbi çdo interes tjetër. Skanderbegu nuk âsht mit, nuk i përket vetëm historisë. I përket çdo kohe e çdo njeriu. Mbetet për të gjithë gurrë e pashterrshme frymëzimi, në përpjekjen për të ndërtue një shoqnií shqiptare një zemre e një zâni, kur âsht fjala për të mbrojtë shtëpinë e përbashkët, Shqipninë! Qe pra, historia nuk âsht vetëm mësuese e jetës. Mbetë gjithnjë gurrë frymëzimi për të tashmen e të ardhmen, në një proces të pafundmë rindërtimi. Kështu e ka konceptue kleri katolik historinë e kështu edhe e ká shkrue, tue e pá si shërbim dhe frymëzim për të ardhmen e vendit e të njeriut.

Fjalët e fundit të Millosh Gjergj Nikollës-Migjenit në Sanatoriumin italian...

Më 26 Gusht 2018 ishte 80-vjetori i vdekjes së 27-vjeçarit që, pavarësisht rock-ut të papërsëritshëm
të prozës së vet – arkapi(je) e vërtetë kah shtrëngatave letrare europiane të viteve ‘30 – nuk u bë dot kurrë pjesë e Club 27.

Dëshmia e tij e fundit me shkrim qe nga një spital italian, ku ishte çuar për t’u kuruar nga tuberkulozi: “15 Maj 1938 – Ka kohë që më sillet ndër tru mendimi të marr shënime në shtëpinë e të dëshpruemve – në sanatorium. Sot, ma tepër se kurr, m’asht duke kjo banesë shtëpi e të dëshpruemve, mbasi nuk ndihesha mirë fizikisht, e kur nuk ndihem mirë fizikisht, vuej dy herë ma tepër shpirtnisht. Mbasi e diela – erdhën Olga, Arta T. Dhe Ankthim K.*

Biseduam mbi temën e ditës: politikën, mandej mbi mizat e ngordhuna nëpër tokë nga formalina. Në korriz të politikës së ditës dhe në korriz të mizave të ngordhuna e bamë pak gaz. Kur shkuen këta, ndihesha ma mirë dhe në darke ngrana mjaft mirë.”

Millosh Gjergj Nikolla

Plot 60 vjet më parë ishte premiera e filmit të parë të gjatë artistik, TANA

Plot 60 vjet më parë ishte premiera e filmit të parë të gjatë artistik, TANA, me skenar nga Fatmir Gjata dhe regji të Kristaq Dhamos. Tana nuk ishte vetëm filmi i parë shqip por dhe filmi ku u dha puthja e parë në kinematografinë shqiptare. Dy personazhet që interpretuan të dashuruarit në këtë film ishin Tinka Kurti dhe Naim Frashëri.

Në rolin e të dashurit Frashëri është një djalë malësor, romantik, me dashuri të pastër, që dëshiron të ndërtojë një jetë të re, edhe pse në fillim e ka të vështirë pasi i duhet të shkojë për të jetuar e punuar në fshatin e Tanës, me të cilën do të lidhë një jetë të re. Gjatë këtij viti AQSHF lajmëron do ndaj herë pas here lajme të mira mbi këtë film të rëndësishëm të kinematografisë shqiptare dhe për kontributin e kineasit të shquar, Kristaq Dhamo.

Subjekti i filmit, me temë nga jeta shoqërore e fshatit dhe vendosur me skenar nga Fatmir Gjata mbështetur në novelën e tij me të njëjtin titull. Ngjarjet zhvillohen në vitet ‘50. Në qendër të filmit është Tana, një vajzë e zgjuar dhe me mendime të përparuara. Ajo dashuron Stefanin, i cili banon në një fshat të varfër malor. Tanës i del përpara mentaliteti i vjetër i gjyshit të saj si dhe xhelozia e Lefterit. Është një lojë dashurie drejt përparimit. Këtu është realizuar puthja e parë në filmat shqiptarë. Një puthje që për mentalitetin shqiptar të kohës ishte një tabu. “Është e vërtetë dhe kjo më bën krenare.

Nuk pata asnjë hezitim kur tek filmi “Tana”, nën një pemë i dhashë puthjen partnerit tim, aktorit të madh Naim Frashëri. Është puthja e parë në historinë e filmit shqiptar dhe kjo më bën të ndjehem vërtetë mirë. Ishte koha e tillë, mentaliteti që të pengonte për të realizuar skena të tilla. Megjithatë, edhe pse isha shumë e re, pasioni e bën aktorin të interpretojë edhe skena të tilla që tashmë janë të zakonshme” do të rrëfente vite më vonë aktorja Tinka Kurti në rolin e Tanës në film. “Sigurisht që nuk ishte e lehtë.

Madje ju them se për të bërë atë puthje, na u desh të realizonim 29 dubla dhe fatkeqësisht skenën e hoqën më pas. Zemërohem me vete dhe them: “Mirë atëherë që nuk lejonte koha dhe regjimi, po sot, përse nuk jepet puthja ime me Naim Frashërin?”, shprehej aktorja. Në këtë film kanë interpretuar aktorët që më vonë do të bëheshin historia e kinemasë shqiptare si Tinka Kurti, Naim Frashëri, Pjetër Gjoka, Kadrri Roshi, Marie Logoreci, Violeta Manushi, Pandi Raidhi, Lazër Vlashi, Ilia Shyti, etj.

Ali Podrimja: Për kë shkruajmë?

Në një qytet të Bavarisë, rastësisht më ra në dorë një gazetë e Zagrebit. Duke e shfletuar, hasë një tekst të mikut tim Mirko Kovaç. Me kënaqësi fillova ta lexoj. Vazhdimi ishte dramatik. Plotë gërçe. Ajo që e thoshte shkrimtari i nderuar serb, nuk dëshiroja të ishte e vërtetë. Ishte diçka monstruoze. Diku në Bosnje, në qytetin Foça, kryesisht i banuar me myslimanë, jeta kishte marrë tatëpjetën. Iracionalja mbisundonte arsyen. E kuptoja revoltën e mikut tim.

Por nuk mund ta merrja me mend se njeriu ishte shndërruar në një gjësend pa vlerë; se në mbarim të shekullit XX urrejtja ndërnacionale ishte thjesht instinkt dhe Evropa spektatore në një teatër të absurdit. Sipas shkrimtarit të nderuar, një farë Vojisllav Maksimoviq, profesor serb i Universitetit të Sarajevës, rrugëve të përgjakura të Foçës qenka parë duke luajtur futboll me koka të myslimanëve të masakruar.

Nga ato viktima disa, ndoshta, kanë mundur të jenë edhe studentë të tij, të cilët atje buzë Milackës piktoreske, kanë përcjellë ligjëratat e tij mbi të bukurën në art. Por Vojisllavi kishte harruar se ishte profesor i Universiteti, që merrej herë pas here edhe me mjeshtërinë e shkrimit. Ai ishte shndërruar në një fantom dhe me gradën e majorit ushtarak kishte marrë pjesë në vrasje të shumta dhe pastrime etnike.

Rrënimi i Vukovarit, i Mostarit, i Dubrovnikut, i Sarajevës dhe i shumë fshatrave e qyteteve të tjera më pak të njohura flitnin bindshëm se nuk ishte fjala për psikoetikën e individit. Paranoja, pra, nga dita më ditë zbulonte fytyrën e vet të shëmtuar jo vetëm në shkrime bulevardeske, por edhe në etnosin, ideologjinë dhe filozofinë e një populli që i afrohej katastrofës. Në krye të asaj të keqeje qëndronin shkrimtarë, gjysmëshkrimtarë, intelektualë, kuaziintelektualë, politikanë të dyshimtë e kriminelë në zë, që i gjurmonte policia ndërkombëtare. Me programe nacionaliste dhe elaborate fashistoide mbusheshin bibliotekat, ose krijoheshin të reja, – sipas skenarëve.

Eklipsi

E kë nuk e shqetëson kjo? Në vetëdijen e krijuesit kishte ndodhur një eklips i tmerrshëm, humaniteti as dinjiteti nuk ekzistonte më. Sipas kokave nacionaliste një “popull qiellor” nuk mund të gabojë. Atij i lejohet çdo gjë. Edhe krimi. Toka serbe shpalleshin brenda nate edhe ato vende ku një qorr apo topall i sojit të tyre kishte kaluar ndonjëherë. Ose, ekspeditat ndëshkuese shpejtonin të shlyenin çdo gjurmë nga trashëgimia kulturore e identitetit të të tjerëve në trojet e pushtuara me dhunë. Nga një filozofi primitive nuk mund të lindte diçka njerëzore, pos një krijesë kiç, pikëlluese, pa vlerë – me një mjerim të thellë shpirtëror.

Sepse, dihet, nacionalizmi është kiç. Kështu thoshte dhe Danilo Kishi. Por mu nacionalizmi na u bë ushqim kryesor për mediokër, që shtoheshin rreth tryezës nacionale. Ata krijues të paktë, të cilët kishin guxim intelektuali t’i kundërvihen kësaj paranoje kolektive, shpalleshin tradhtarë të interesave kombëtare; botuesit ua mbyllnin dyert, ose detyroheshin ta marrin udhën e ekzilit. Guximi i Mirko Kovaçit ma kujtonte fatin edhe të një poeti serb i cili, duke parë në ekranin TV se ç’po ndodhte me fëmijët shqiptarë, në demonstrata paqësore dhe masakra të policisë serbe kishte qarë për shkak të turpit dhe mjerimit të popullit të vet.

Dorë pas dore, pas sa ditësh, më kishte arritur një poezi e tij për fëmijët, që kishin rënë nga breshëri i plumbave dumdum. E kishte shkruar atë natë të kobshme. “Ti mund ta botosh. Unë do të të jem mirënjohës tërë jetën se më ndihmon ta pështyj në fytyrë nacionalizmin e popullit tim”, kaq më kishte thënë në telefon, por edhe në një letër që kisha marrë pas një gjysmë viti udhe. Poeti që e thoshte këtë, e kishte kundërshtuar regjimin totalitar një gjysmë jete dhe poezia për fëmijët shqiptarë, as mllefi i tij nuk ishte një gjest. Ai besonte në vlerën dhe lirinë e njeriut, para se gjithash, ai mbronte etikën e shkrimtarit në një kohë të ligë kur euforia nacionaliste u bë metaforë e së keqës, eklips, më e fortë se fjala e tij prej humanisti.

Në mes nacionalizmit e kombëtares: udha e krimeve

Devavlimin shpirtëror të krijuesit, që e mundonte jo vetëm Mirko Kovaçin, e theksonte edhe më rëndë disidenti dhe bardi malazias, Jevrem Bërkoviq, në një tubim ndërkombëtar të shkrimtarëve të mbajtur në Bled. Por tmerri e agresiviteti i një diktature nacionaliste-staliniste ishte diçka e rëndomtë për ne shqiptarët. Vrasjet e eksodet, ndjekjet dhe tmerrin e bardhë ne e kishim përjetuar me dhjetra herë gjatë historisë sonë mijëvjeçare. Nëse Evropës nuk i kujtohet tragjedia e Çamërisë, pastaj ajo e Toplicës; nëse Evropa u mbyll në hipokriziminë e vet edhe pas vrasjeve e eksodeve të mëdha të viteve ’50, ’60, ’80 dhe ’90, duke konstatuar vetëm se atje në Ballkan po ndodh diçka e tmerrshme, kujtesa

Urrejtja ndaj SHBA prek majat, turqit zëvendësojnë Coca-Cola me dhallin

Përplasja diplomatike dhe lufta tregtare midis SHBA-ve dhe Turqisë për shkak të pastorit Andrew Brunson u mendua se arrit në kulmin e saj, kur Presidenti turk Rexhep Taip Erdogan bëri thirrje për të bojkotuar dollarin dhe I-phone, por ka edhe më tepër sesa kaq.

“Nëse SHBA ka I-Phone, ekziston Samsungu në anën tjetër”. Nëse pas kësaj deklarate të Erdogan pamë shumë turq të thyejnë celularët e tyre me çekiç dhe të djegin dollarin amerikan, tani populli i është bindur thirrjes së Erdogan sërish dhe janë të gatshëm të zëvendësojnë pijen e famshme Coca-Cola me dhallin e tyre tradicional.

Ka qenë Federata Turistike e Restoranteve dhe Fabrikave të Bukës në Turqi, institucioni që u kërkoi qytetarëve të bojkotojnë, duke mos blerë dhe konsumuar asnjë produkt ushqimor me origjinë nga SHBA. Aykut Yenice, kryetari i federatës u bëri thirrje anëtarëve, por edhe konsumatorëve për t’u bashkuar me bojkotin duke njoftuar synimin e tyre për të ndaluar shitjen e të gjitha pijeve të gazuara, produkteve të pastrimit dhe ushqimeve amerikane.

“Një direktivë që përcakton politikën e re u dërgua tek të gjithë anëtarët”, tha ai.

Ndërkohë edhe kryetari i një nga shoqatave profesionale më të mëdha në Turqi vendosi theksi tek rezistenca ndaj SHBA-ve nëpërmjet bojkotimit.

“Ne i kemi bërë thirrje të gjithë anëtarëve për t’u bashkuar me rezistencën kundër politikave të SHBA-së. Ne sugjerojmë konsumimin e pijeve të gazuara turke, kos, dhallë, ajran dhe shalgam në vend të pijeve të gazuara të prodhuara nga Shtetet e Bashkuara si Coca-Cola, etj”.

Ajran është një pije e bërë nga kosi e ngjashme me dhallin, ndërsa shalgam është pije që del nga shtrydhja e rrepave të kuqe.

“Ne të gjithë e dimë se produktet e SHBA shkaktojnë dhjamosje. Ne duam që kombi ynë të zbatojë standardet e shëndetshme të gatimit turk”, shtoi kreu i federatës, duke theksuar se në bizneset e tyre do të vendosin tabela që lexojnë: “Ky biznes nuk shet produktet e SHBA”.