DANIEL GAZULLI DHE “SOFRA E MADHE” E ADRIATIKUT

12 NANDOR 2012… 6 VJET…/

DETI ADRIATIK/

Nga Fritz RADOVANI/

Shumë vite perpara kishe ndigjue nga pleqtë per këte “sofer”. As nuk e kishe idenë e madhsisë së saj e, sa per thellësi, as që më shkonte mendja, veç me dashtë me rrejtë!E se, do të vij dita me shkrue per Te, as kjo nuk me ka trokllue kurrë nder tru!Rrezet e prarueme të diellit mbi siperfaqen e Adriatikut i kam adhurue gjithmonë… Po, asnjëherë nuk kam mendue se ku mund të depertojnë ato rreze që vezullojnë si ari. Në dukje të rrenë mendja se jemi para një misteri ! – Jo, jo… Sa ma shumë të mendojnë njeriu per Jeten e Pasosun, aq ma pranë je afrue nder misteret e fundit të “Detit”… Një “sofer” gjithmonë e shtrueme me sofrabeza ku janë ma të bukrit! Lulet e freskëta të joshin me ngjyrat e veta dhe aromen që shperthen pa da… Sejcili asht në vendin e vet. Në vitet e para mbas Luftës së Dytë Botnore, kryet e vendit e zune kolosët e letrave të Gjuhës Shqipe, ngjitë me At Gjergj Fishten, Don Ndre Mjedjen, Imzot Luigj Bumçin, dhe Don Gjon Gazullin, Burra të njohun per kah dija si: Don Ndre Zadeja, Don Lazer Shantoja e Don Nikoll Gazulli… Nuk mungonin dijetarët tjerë që u vranë per kulturen e Tyne Perëndimore Europjane në drejtësi, ekonomi e ku nuk të shkon mendja…

Fisi i njohun i Gazullorëve asht nder Ato sofra njëherit me Gjergj Kastriotin… Asnjëherë nuk asht shkëputë prej “Beslidhjes së Tij”, po vetem, shka i ka shtue Burra Asaj sofer. Nder vitet e fundit ishte Prof. Arshi Pipa që u rreshtue me Ata dijetarë të nderuem. Ai kishte një peng të madh në zemer, derisa shkoi me takue vllaun e vet Muzaferin. Ndoshta, shkuemja e Prof. Arshiut në sofren e Adriatikut, kje një kujtesë edhe per një nga Miqtë ma të mirë dhe të dijtun që pata fatin me u lidhë nder vitet e fundit… Ky ishte Daniel Gazulli (4 Tetor 1943 – 12 Nandor 2012). Ata që e kanë njoh besoj e kujtojnë menjëherë sa ta shohin të rreshtuem me Gazullorë! Shkuemja e parakohshme e Danielit në sofren e madhe të Adriatikut, edhe pse Ai atje po ban pesë vjetë që na la, prap sot më duket e pabesueshme! Në një artikull perkujtimor ndoshta, nder të fundit, Danieli pyet: “Po Atyne, kush do t’u vejë kunorë?”… A mos i ndjente zemra Danielit, se mbas pak ditësh do t’ ishte edhe Ky pranë Tyne ?! As atëherë, as sot, nuk due me e besue këte fatkeqsi per zonjen e Tij dhe kulturen tonë. Danieli nuk e kishte vendin atje, edhe pse në Shqipni sot nuk e gjenë një sofer per Te!Danieli vertetë trashigonte edukatë dhe kulturë, po përgatitja e Tij ishte një model i pashoq i kulturës Europjane Perëndimore, gja që sot mund të faktohet me paaftësinë e kundershtimit të studimeve të Tija, edhe pse kanë kalue pesë vjetë që Ai nuk asht…

DANIEL GAZULLI/Danieli shkruente, punonte, perkthente, mësonte, studjonte, nuk pushonte një minut, po me një vullnet të pathyeshem Ai ju perkushtue “Kodifikimit të Gjuhës Gegënishte”. Gegënishtja ynë letrare ishte fryma, jeta, mendja dhe shpresa e Tij e perjetshme! Më njoftoi se porsa të kthehet nga mjekimi në Itali, do të lidhej me Akademikun Kolec Topalli dhe me Prof. Primo Shllakun, me të cilët Danili kishte lidhje per Kodifikimin. Kapitulli i mbylljes së jetës la një brengë të hapun, per të cilen Ai punoi gjithë jeten. Kujtoj nder bisedat e fundit telefonike një kujtim që i kishte mbetë në kujtesë nga një dijetar i madh i Historisë së Shqipnisë, At Marin Sirdani, i cili i kishte thanë një ditë: “Daniel, kur kishim mundësi me lanë vepra të shkrueme, nuk na lane këta me shkrue… Tashti, nuk dij a po na len Zoti, me lanë të shkrueme ate qi duem na…!”

Dhe, me të vertetë thonte Danieli, nuk shkoi gjatë e At Marini vdiq… Kur pat vdekë Imz. Luigj Bumçi në vitin 1945 në Tiranë, në Meshen e Tij ka predikue i madhi At Pjeter Mëshkalla, dhe aty i ka thanë: “Imzot Bumçi, Ti nuk vdiqe po, plase!” Ndoshta, kjo thanje i pershtatet shumë Burrave që sot janë në Jeten e Pasosun…Pikrisht: Në “Sofren” e Madhe të Adriatikut… Aty ku pushon pergjithmonë edhe Daniel Gazulli! Po, kujtimi i Tyne në themelet e Gegënishtes letrare asht i pavdekshem nder shekuj! Gjuha dhe Flamuri i Gjergj Kastriotit, At Gjergj Fishtës e Dedë Gjo, Lulit, do të ushtojnë dhe, bashkë me Atë Flamur, do të valviten perjetsisht në Alpet e Shqipnisë Europjane!..



****

Agjencioni Floripress

2012-11-12

Vdiq papritmas shkrimtari shqiptar Daniel Gàzulli
Kam "vesin" e te shkruemit. Kam botue romanet "Nje vit e nje jete", "Armiku i popullit", "Mergimtar ne Atdhe", "Deti ne mes"; permbledhjet me novela e tregime "Vjeshte ne Lebjane", "Intervista me vajza te mira" dhe librin me ndodhi e urti popullore "Rrefime zadrimore". Mendoj se shqipja po rrenohet prej a) mosdeshires atavike te gjuhetareve tane per te mos ripa Normat e Drejtshkrimit 1972, b) perbaltja me fjale te hueja - prandaj edhe do t`Ju keshilloja te lexonit studimin tim "Gjuha shqipe, e mira, e mjera ..." (Mund ta gjeni edhe ne internet :

http://agim.poeticforum.com/t1761-daniel-gazuligjuha-shqipe-e-mira-e-mjera).


http://computer.sq.cosmotopic.org/49920031761-daniel-gazuli-gjuha-shqipe-e-mira-e-mjera




Si sot një vit më parë ai përballej me jetën dhe vdekjen. “Jam në Itali”- miku im më shkruante ai atëherë. “Jam këtu, se më kanë marrë të bëj disa kurra. Jam disi i lodhur. Mjekët më kanë kursyer ditët”-do të shtonte ai. Dhe iku viti shpejt... Para disa ditësh do të shpejtonte dërgesat tek “Fjala e Lirë”. Sot ai është në udhën e tij të drejtë... Zoti ia ndrittë udhën..., shpirti iu preftë në paqe. Miqtë e letrave sot e ndjejnë më shumë humbjen e një pene, por vepra dhe krijimtaria e tij do të mbeten shenja jete në udhën e kulturës dhe krijimtarisë shqipe. Ndoshta më e lumtur do të mbetet Flora Suldashi, pasi ajo ka patur shansin të ketë pasthënien e tij në librin e saj që doli para disa ditësh nga botimi.

http://fjalaelire.co.uk/2012/11/12/nderron-jete-daniel-gazulli/

Me hidhërim të thellë Redaksia e Agjencionit Floripress nga Prishtina njofton se sot me datën 12 nëntor 2012 u nda papritmas nga jeta bashkëpunetori i Agjencionit tonë shkrimtari i madh shqiptar Daniel Gàzulli.

U prehtë n' Paqë ...
Ngushëllime familjes!

Editori i Redaksisë Floripress Prishtinë Flori Bruqi


http://www.slideshare.net/madopol/daniel-gazulli-vjesht-n-lebjan-novel


Foto: e kujtoj ate dite me shume mall e sa dashuri.... Lezhe Korrik 2012. I paharrueshem Daniel Gazulli.....Njerez si Ti vijne shume rralle ne jete e lene gjurme gjithe jeten.....


Daniel Gàzulli: “Motra ia goditi, sot me 14 t’Marcit 1896” (tregim)



Ishte Pashkë, pothuej fundi i vitit të parë në shkollën fillore.

Si gjithë fëmijtë kurreshtarë, ndalesha e lexoja çdo gja.
Edhe kur shkoja në Kishë me gjyshin, lexoja shkrimet mbi varre.
Gjyshi ndalej pothuej gjithmonë tek varri i familjes, një varr i naltë prej guri të gdhendun, gjithë ornamente, me dy dhoma varrimi; nxirte kutinë e duhanit dhe dridhte një cigare, duhan Sheldie, ai ma i miri. Mandej e linte cigaren pranë Kryqit të madh, po prej guri, në krye të varrit, dhe futeshim në Kishë të shihnim Meshë.
Shpesh herë, kur mbaronte Mesha, shkëputesha nga dora e gjyshit dhe vrapoja për tek varri të shikoja nëse ishte përsëri cigarja aty. Rrallë ndodhte që ta gjeja përsëri.
Pyesja gjyshin kujt ia kishte lanë atë cigare dhe kush mund ta kishte marrë, po ai më përgjigjej gjithmonë: “Do ta kuptosh kur të rritesh.”
Atë të Djelë Pashke kishim shkue ma heret dhe gjyshi po pastronte disa barna të këqija rreth varrit.
Unë, shumë kurreshtar, përpiqesha të lexoja çfarë ishte shkrue mbi rrasë të varrit. Nuk e kisha aspak të lehtë, se shkronjat ndryshonin mjaft nga ato që kisha mësue në abetare.
Vetëm fjalinë e fundit arrija ta lexoja qartë: “Motra ia goditi, sot me 14 t’Marcit 1896”.
“Kujt ia ka goditë këtë varr e motra, gjysh?”- e kisha pyetë një ditë.
“Gjyshit tim” – më ishte përgjegjë ai.
Nuk e zgjata ma, edhe pse kurreshtje më shtynte të pyesja, përse pikërisht e motra, e jo vëllaznit apo të bijtë, sepse e dija që stërgjyshi im kishte pasë edhe një vëlla tjetër.
Në vjeshtë të atij viti na e lamë Krythën dhe u vendosëm në Shkodër.
Gjyshi kishte shumë mall të kthehej në Sapë, të shëtiste nga një fashat tek tjetri, të takonte motrat e tij, të takonte miq të vjetër, por sidomos të vinte këtu, në Varreza, e të ndalej gjatë, të dridhte cigare e ta linte mbi varr, të bisedonte me za të ultë diçka që unë nuk e kuptoja e nuk e merrja me mend me cilin fliste. Nganjëherë rrinte shumë gjatë në varrezë, dridhte disa cigare dhe i rreshtonte pranë Kryqit të varrit.
Tashma isha rritë e kishte ardhë koha ta pyesja:
“Përse ia goditi pikërisht e motra varrin gjyshit tand e jo vëllaznit apo bijtë?”.
Gjyshi më shikoi gjatë. Me vështrimin e tij sikur më mati shtatin, që tashma dilte ndonjë cantim mbi të, edhe pse porsa kisha mbushë pesëmbëdhjetë vjeç.
***
“Kur vdiq gjyshi, nisi rrëfimin e tij të ngadalëshëm gjyshi im, kam qenë 25 vjeç e i martuem me gruen e parë. Ti e di se mue më kanë vdekë dy gratë e para, mandej u martova me gjyshen tande.”
E dija sigurisht që gjyshi kishte qenë i martuem tri herë e se gruen e parë, me të cilen kishte jetue vetëm gjashtë muej, e kujtonte shpesh e me dhimbje.
“Ishte i vetmi burrë që kishte mbetë në shtëpi. Ku të shkonte, ishte 83 vjeç dhe vuente nga bulçimi. Kush ishte për pushkë, në shtatë e shtatëdhjetë vjeç, kishte dalë kaçak, se Valiu i Shkodres kishte nda mendjen me na shue të gjithëve.
A i shikon, m’u drejtue gjyshi tue hedhë shikimin varreve përreth, janë të gjithë varre të reja. Ma i vjetri asht i familjes sonë. Po kjo Kishë e këto varre kanë sa nuk mbahet mend. Kishte ardhë, pra, vetë valia prej Shkodre me dy taborre. Ishte betue me na nxjerrë fare të gjithë sa ishim.
Nisi atje ku e dinte se na dhimbte ma shumë. Shkatrroi varret. Kishte sjellë me vete do magjypë prej Jemenit e për një natë tanë natën shkatrruen varret, theyn Kryqa, deri eshtnat e të shuemëve i nxorën përjashta. Ishin edhe dy burra katundi, Përgjinësh u kanë pasë thanë, që nuk kishin dalë kaçakë, e që mihen në varre me jemenët. Nuk ka ma Përgjin tash, kanë dalë fare. Jo që të dalun fare kanë qenë gjithmonë. Gratë që e kanë pa atë mënxyrë thonë se nuk ka gja ma të shëmtueme në këte botë. Gjithë ky vend mbushë me kocka njerëzish”.
U ndal e drodhi një cigare tjetër. Ngadalë, shumë ngadalë. E uli po shumë ngadalë në rranxë të Kryqit.
“Kur e moren vesht njerëzit, u sulen turr e vrap për në varreza. Sa kishte dalë drita. Njerëzit po them unë, po vetëm gra ishin, sa na kishim dalë kaçakë.
Gra dhe babë Ejëlli. Tetëdhjetëetre vjeç e me bulçim, mezi merrte frymë.
I doli para xhabia me nizamë. “Ju do të hyni këtu të pastroni vendin kur të mbarojmë na!” – , i tha ai babë Ejëllit.
“Këta janë varret tona”, ia ktheu babë Ejëlli.
“Ktheu ti qen plak në shtëpi, se po i ve jemenët me të varrosë për së gjalli!” – iu kërcënue xhabia.
“Nuk asht punë që s’bahet, por mbasi t’i kam mbarue edhe unë do punë” – ia ktheu qetë babë Ejëlli.
Mandej nxori dy alltitë me mulli dhe filloi prej xhabisë. Një me shtatë e lau veten.
Jemenët moren ograjat.
Nizamët, që shoqnonin xhabinë, u sulen mbi gra. Me bajoneta. Katrinën, due me thanë gruen teme të parë, e shpuen tej përtej me bajonetë. Ishte gjashtë muejsh shtatëzanë.
Krisi pushka prej Lezhet e në Shkodër, po në Krythë nuk mundi me hy asnjë. Valia kishte sjellë nizam të madh dhe e kishte rrethue Krythen në katër anët.
Hallëmadhja ime, motra e gjyshit, vendosi mos me i varrosë të vëllanë e të renë pa u goditë varrin. Pagoi pare të madhe, solli mjeshtra e për një ditë e një natë goditi varrin me dy dhoma, për babë Ejllin dhe gruen time, Katrinen.“
U ktheva e lexevo edhe një herë mbi rrasë të varrit: “Motra ia goditi, sot me 14 t’Marcit 1896”.
Ndërkohë gjyshi kishte dredhë një cigare tjetër dhe e uli mbi varr, rrazë Kryqit.
“Këndej asht varrosë babë Ejlli?” – e pyeta, tue vu ore se cigarja nuk ishte në mes të varrit, po djathtas Kryqit.
“Po, foli ai si me vete, nga ana e detit asht varrosë Katrina, kurse nga ana e malit babë Ejlli”.
Ka kalue gjysëm shekulli qysh atëherë.
Kur shkoi në Krythë, ndalem gjithmonë tek varret. E nuk harroi të la një cigare mbi varr, djathtas Kryqit, nga ana e malit, andej nga asht varrosë babë Ejëlli. Janë cigare të gatshme, nuk janë duhan Sheldie, nuk e di a do t’i pëlqejë babë Ejëlli, po kot e kam marak, se më duket sikur më buzëqeshë atje prej Qiellit, i kënaqun që po i la një cigare.



Gjurmë


1. Kam njohë një që …

Në vitin 1986 i thanë mjekët se ishte me kancer, e se kishte edhe pesë – gjashtë muej jetë.
Ai buzëqeshte dhe u jepte zemër të afërmëve e të dashunve.
Sot e kësaj dite, tek shetitë rrugëve të qytetit me hap të gëzueshëm, vazhdon t’u buzëqeshë njerëzve dhe të mbjellë dashuni.

…. dhe një që …

Nuk ka njeri në qytet që nuk i asht ankue se jeta e tij asht një jetë skëterrë: vuen nga kapslleku.
Njerëzit i largohen mos i infekton.....


2. Kam njohë një që …

I gëzohej pjatës me thjerza, i vetmi ushqim që kishte në shtëpi për vete, gruen, nanën plakë dhe katër fëmijtë.
Kur një edhe ma i vorfën se ai i tha në mbramje se fëmijtë e tij do të shkonin pa ngranë në krevat, mori gjysmën e thjerëzave dhe ia çoi, pastaj u kthye në shtëpi tue fishkëllye një kangë të gëzueshme.

…. dhe një që …

Shan Krisht e Pejgamer qysh kur i asht prishë stomaku e nuk ha dot as një kilogram mish dashi të pjekun.

3. Kam njohë një që …

I kishte rastisë të njihej në një dasëm me të birin e vrasësit të të atit, që u ndje ngusht para tij. I buzëqeshi, i shtërngoi dorën dhe e ftoi të rrinin pranë e pranë në tryezë.
Qysh atëherë, kur ndodh që takohen, e fton të pijnë një kafe bashkë. Kurrë ma diellore nuk e ka buzëqehsjen se sa kur rri me të birin e vrasësist të të atit.

…. dhe një që …

Sa herë shkon në Kishë (dhe shkon rregullisht), i lutet Zotit ta lajë pa djalë Skenderin, sepse nuk pranoi t’ia firmoste dëshminë (e rremë) që toka buzë detit, deri njëzet metër thellë në ujë, kishte qenë e tij.
4. Kam njohë një që …

Tafil Leka e quenin, kaptoi Shqipninë nga Veriu në Jug më 1920 të shkonte në mbrojtje të Vlonës.
Nga 7 prilli 1939 e deri sa mbaroi lufta nuk shkeli kambë italiani e as gjermani në fshatin e tij: Atje ishte zot Ai. Lirinë nuk ua kërkonte të tjerëve, e kishte të tijen.
Mbas luftës dorëzoi armën dhe u hoq mënjanë.
Unë e bana detyren time, tha, tashti le t’i shtrohemi punës.

…. dhe një që …

Kishte lindë më 1934, u ba oficer mbas luftës, dhe gjoksin mbushë me dekorata në ditë festash e në ditë të zakonshme, shkonte e tregonte histori nëpër shkolla për gjermanët e panumurt që kishte vra.
Nuk asht se njerëzit nuk e dinin sa vjeç kishte qenë në kohë të luftës, po ai vazhdote marrshimin e tij mbi dekorata.
Tafil Leken nuk e njihte.

5. Kam njohë një që …

Një nanë që prej tetëmbëdhjetë vjetësh i shërben gjithë dashuni djalit të saj të paralizuem dhe kur del të blejë ushqimet për familjen, nuk i mungon kurrë buzëqeshja për të tjerët.
Të shtundave, kur i shoqi asht pushim dhe mund të rrijë ai me djalin, shkon e i pastron me themel shtëpinë një plake të vetme e të mbetun, që banon dy pallate përtej.

…. dhe një që …

Gjithë shëndet, ende pa i mbushë të pesëdhjetat, kalon ditët sa tek një shoqe tek tjetra tue u ankue se pesë fëmijtë në mërgim nuk i dërgojnë rregullisht kuoten prej njëqind eurosh në muej, që ua ka caktue t’ia dërgojnë.
-----------------------------



Përkthime nga Daniel Gazulli

RABINDRANATH TAGORE

MOS U LIGSHTO

Mos u ligshto, mbaju fort,
e do të fitosh.
Nata po iken:
guxim, mos u ligshto.
Shiko, në ball të lindjes,
përmes pëlhurës së pyllit
nalt
asht ngritë ylli i mëngjesit.
Guxim, mos u ligshto.

Janë bijë të natës, që në errsinë shtegtojnë
dëshprimi, dembelia, dyshimi:
ata, të pasigurtë, nuk janë
bijë të agimit.
Vrapo, nga errsina dil;
shiko, tej hidh vështrimin,
qielli po çelet.
Guxim, mos u ligshto.

GIUSEPPE UNGARETTI

Poezitë e luftës

ROJË

Maja Katër, me 23 dhjetor 1915

Gjithë natën
shtri pranë
një shoku
të masakruem,
me gojën
që skërmitej
kthye hanës së plotë,
duert
të përgjakuna,
që përshkonin
heshtjen time,
kam shkrue
letra plot dashuni.

Kurrë ma parë
si sonte
me jeten s’kam qenë
i dashunuem.


PABLO NERUDA

VDES PËRDITË

Vdes përditë
ai që bahet skllav i rutinës,
e përditë përsëritë të njejtën udhë,
ai që ritmin s’ndrron,
ai që s’rrezikon as t’ndrrojë ngjyrën e veshjes,
ai që nuk flet e njohje të reja s’kërkon.
Vdes përditë kush pasionit i shmanget,
ai që pëlqen të zezën mbi të bardhë,

e pikën mbi “ì”
ai që u shmanget emocioneve,
që bajnë të të shndrisin sytë,
ata që
përgjumjen kthejnë në buzëqeshje,
e që bajnë t’na rrahi zemra
prej një gabimi e prej ndjenje.

Vdes përditë
ai që tryzën s’përmbysë,
ai që i trishtë në punë jetën shkon,
ai që nuk rrezikon të sigurtën
për pasigurinë tue ndjekë një andërr,
ai që të paktën një herë në jetë
s’u shmanget këshillave të urta.

Vdes përditë ai që s’udhëton,
ai që s’lexon a s’dëgjon muzikë,
ai që s’sheh hiret e veta.
Vdes përditë
ai që rrënon personalitetin e tij,
ai që ndihmë s’kërkon;
ai që ankohet çdo ditë
për fatin e vet a shiun që s’pushon.

Vdes përditë
ai që braktisë një projekt para se ta nisë,
ai që pyetje s’ban

për sa mistere të panjohun,
ai që nuk i përgjigjet
pyetjes që i bajnë.
T’i themi “jo”! vdekjes së përditëshme,
sepse të jetosh
nuk do të thotë
thjeshtë frymë të marrish.
Vetëm guximi
na sjell
lumtuninë e vërtetë.


JOSEPH RUDYARD KIPLING


NËSE …


Qetësinë në ruejtsh, kur bota e humbet,
e ty të fajsojnë ata që ke përrreth,
besimin të patundun në vete ti ta kesh,
Peshoj ti dyshimet, përçmues të mos jesh.
Përmbahu ti sa mundesh, nxitimi asht i huej
Nëse ata gënjejnë, ti t’vërtetën thuej,
Mos urre ata që ty të kanë mëri,
I mirë ti të jesh, urtia me kufi.
Andërrat ti përkundi, por mos flijë mbi to
Shtjello ti ide, pa i kthye n’qellin ato;
Ngadhnjim edhe humbje priti me qetesi,
Asnjenes mos bjer pré me lot as krenari.
Nëse t’vërtetën tande e kthejnë në mashtrime,
Ata që në jetë kanë t’mbrapshta qellime,
Nëse andërrat tueja t’i bajnë thërrime,
Ti prap rindërtoi t’vërteta e synime.
Gjithë sa ke fitue ti veni në lojë
Guximi vlen ma shumë se një fitojë
Në humbsh, fillo rishtas me guxim,
Për humbjen pa shprehë as ndje ankim.
Mos lejo që zemra një çast të të lëshojë,
Kur guxon zemra, dhe trupi do t’guxojë,
Forcat nëse t’lanë, vehten mos e lësho,
Nëse ke Vullnetin, ti mos u ligshto.

Ruej virtytet tueja, as turmën mos përçmo,
Pranë rrij edhe Mbretit, po njerëzit mos harro,
Mos u plagos prej anmikut, as mikut ma të shtrejtë,
Të gjitha kanë randësi, asnjë sa ke ti vetë,
Kurrë të t’shkojë kot, as minutin mos e len,
I vlertë ai që kaloi, dhe ai që mbas tij vjen,
E jotja asht e gjitha ç’gjendet përmbi dhé,
Por mbi të gjitha, Njeri, bir, ti je.

HEINRICH HEINE

HELENA

Më je betue në përjetësi,
Me fjalë të zjarrta gjithë magji,
Se do më duesh me afsh e zjarr,
Po s’më shuen etjen e jotja fjalë.
Buzët ti ven mbi timen gojë,
Der sa frymë t’na mbarojë.
Unë shpirtin tand ta pi due n’ gotë
Dhe etja prap s’shuhet, asht e kotë.

MOS U BETO

Mos u beto, po ti puthje me jep;
betimin e grues nuk besoj; hesht!
E ambel fjala jote, po s'ka krahasim
me puthjen ne buze me rrembim.
Puthjes i besoj, puthjes qe me dhe;
fjala fluturon e nuk na nxeh.
Betohu, e dashun sa te duesh,
s'u besoj atyne kur t'm'i thuesh,
po kur koken ve ne gjinin tand,
atehere po, besoj e i lumtun jam.
Atehere besoj ne ty, e dashun, une,
se m'do perjetesisht e ndoshta dhe ma shume.


http://floripress.blogspot.com/2012/11/vdiq-papritmas-shkrimtari-shqiptar.html

Dhunimi i Gjuhës Shqipe

Nga Daniel Gàzulli

Shqipja e Dhunueme - Hymje e Trishtë

- Para TVSh

http://floripress.blogspot.com/2013/08/daniel-gazuligjuha-shqipe-e-mira-e-mjera.html

Jam para një stacioni televiziv të Tiranës. Ndjek fundin e lajmeve e mandej një pjesë të koncertit në vijim të tyne. Ndjehem i lodhun e i trishtuem.

Folësi i lajmeve shprehet si të ishte një i huaj që me mundim ka arrijtë me e kapë disi shqipen, por gjithësesi asht ende i pasigurtë. Fjalitë janë gjithë “qoshe”, me një renditje të gjymtyrëve pa kurrëfarë logjike, thekset çvendosen sa andej këndej pa pikë kriteri, mbrapashtesat janë krejt të pavend, fjalët e hueja, që nuk rrinë kurrëkund në kontesktin e lajmit, vërshojnë e përbaltin shqipen mjerane të djaloshit të “pispillosun”, një “inglishmeni” tipik, që, prej se nuk di shqipen, e përmbytë me barbarizma, si i gjithë lloji i tij hibrid.

Mandej i vjen rradha koncertit. E drejton një vajzë, që, po të mos fliste, do ta kishte anda me e kundrue. Po nis e flet e atëherë të mbërthen prap ai trishtimi i parë. Në “shqipen” e saj ka vetëm ndonjë nyje, ndonjë mbrapashtesë... turke e… një mjerim të pafund gjuhësor. Vërshojnë “prestigjoz” e “famoz”, “shyqyr” e “grazie”, përemna të pakufijshëm në vend të vetorëve, fjali mungesore që u mungon edhe kumti ma i thjeshtë, nëndialektalizma të nxjerra nga syndyqet e gjyshes dhe O.K...

Nuk ka vend me thanë “Fale, Zot, se nuk di çka ban”.

Marr pultin e kaloj tek një stacion kosovar. Të duket sikur gazetarja e ka harrue serbishten e po përkthen me vështirësi, aq shqipe të përçudnueme flet. Sa për toponimet e omonimet nuk merr as mundimin me i përkthye pse i shqipton serbisht. E me iu përshtatë “standardit”, flet një labçe të rreshkun si të Malo Smokthinës.

Shuej televizorin e rri e mendoj. Po s’ke pse mendohesh gjatë. Kjo vorfni gjuhësore, pa dyshim, ka dy shkaqe:

-Vorfnimi që i bani shqipes famëkeqi Kongres i Drejtshkrimit i vitit 1972, që i preu arterie e vena, i këputi mish e i shpuploi koca, e degdisi në një fosile të ngurrtësueme që s’asht as tosknisht, jo ma shqip;

-Një lloj i ri “inglishmenësh” të Tiranës e Prishtinës, “zengjinë të ri”, që kanë gazeta e televizione, kanë vajza të bukura, që i veshin (o ma mirë - i xhveshin) “allafranga” e u venë një mikrofon në dorë edhe pse veçsa “nuk i le hunda me hangër bar”, si thonte im atë, aq berr janë.

1. Po përse u dhunue shqipja?

“Edhe ta kishim në dorë s’jemi nga ata që kllasim gjindarmërinë në fushë të mendjes” Faik Konica

Përgjigja asht e thjeshtë: Në vazhdën e tragjikes “luftë e klasave”, zbatue skajshëm si askund tjetër në Shqipni, sa çoi në tjetërsimin e njeriut, nuk duhej lanë gja pa provue: aty edhe gjymtimin e gjuhës shqipe, largimin e saj prej rrajëve pellazgo-iliro-shqipe, vofnimin e saj aq sa të mos të mund të lexoheshin e të kuptoheshin ata që na lanë trashigiminë ma të shtrejtë gjuhësore e kulturore, prej Buzukut te Fishta, shkëputjen prej kulturës europiane pjesë e së cilës jemi që në ag të historisë njerëzore, përçamjen në mes krahinave e besimeve, të gjitha këto veç me muejtë me mbajtë ma lehtë sundimin gjakatar.

Si çdo komb, si çdo popull, edhe na kemi vlerat e të metat tona. Por nëse kemi tri dukuni për të cilat vërtetë mund të krenohemi, ato janë:

-Jemi populli i vetëm në Europën Jugore e ma gjanë që trashëgojmë një gjuhë që i ka rrajët qysh para se të shfaqeshin në histori Roma, Athina e vetë Troja;

-Jemi ndër popujt e paktë që nuk patëm kurrë përplasje e urrejtje në mes krahinash;

-Jemi ndër të paktët popuj, aty edhe popuj të quejtun “djepi i qytetnimit”, ku nuk ka pasë kurrë as ma të voglin konflikt ndërfetar.

Po kishte ardhë “kolera e kuqe” e rrajët duheshin pre, duheshin tha, përçamja duhej të kishte të gjitha ngjyrat, aty edhe ato mes toskësh e gegësh, në mes të krishtenëve “reaksionarë” (prandaj edhe duheshin pre rrajët me ta) e pjesës tjetër të popullit, duhesh shkatrrue gjithçka ishte ma e shëndetshme që të sundohej ma lehtë. Asnjë arësye tjetër “shkencore” nuk mund të kishte në këtë gjymtim, pse të bahej fjalë për “njësim të shqipes” ishte antikombëtare, pse shqipja e njesueme ka qenë që në krye të kohës. Tash po, mbas shëmtimit të 1972, ajo nuk asht ma e njesishme, por vetëm një pjesë e trungut që mezi ushqehet në rrajë e shtërzon e lodhun.

E kjo u arrijtë tue “kallë gjindarmërinë”, i miri Konica, në fushë të mendjes, me fjalë të tjera, me dhunë të pushtetit komunist.

2. Si u dhunue shqipja?

E para, tue shpla trutë e njerëzve nga kujtesa historike, sikur para kolerës së kuqe nuk kishte gjallue asgja në Shqipni e lum na që na erdhi kjo farë e mbrapshtë.

Së dyti, shtrimi i çashtjes së gjuhës si dukuni e luftës së klasava e tue e shtri këte luftë tashma edhe në plan territorial.

Së treti, tue qitë në harresë, ku me të ndaluem me ligj, ku me zhdukje të veprave e deri të vorreve të Atdhetarëve të akullt, atyne që na kishin lanë porosi dashuninë për Shqipni, pse Atdhetaria u quejt nazionalizëm e si rrjedhojë antagoniste me ideologjinë komuniste.

Pikërisht për këto arsye u harruen përpjekjet sa të fisme aq edhe shkencore të Komisisë Letrare të Shkodrës 1916, u lanë në harresë përpjekjet që banë atdhetarë e gjuhtarë të dorës së parë, aty edhe në kohë të fashizmit, për nji shqipe “të përbashkme”. U vendue, thuhet në njoftimet e punimeve të Komisisë, me themelue nji orthografi sa ma tepër të përbashkme për të dy dialektet”.

E u shkue deri atje sa shkodranishtja u “çpall” “gjuhë e klerit reaksionar”.

Ajo, si gegnishtja mbarë, u shpall gjuhë “e deklasuar”. (Se si mund të quhet nji gjuhë që flitet prej ma se katërmijë vitesh “e klerit reaksionar”, apo “e deklasuar”, veç mendjet e çorodituna mund ta rrokin).

Shkruen M. Elezi: “Politika gjuhësore dhe gjithë politika ndaj Veriut synonte shfaktorizimin e Shkodrës e të krejt Veriut si qendër e mbështetje e palëkundëshme në përpjekjet e gjithë shqiptarëve me e kthye Shqipninë kah vlerat kombtare, kah Perëndimi, kah vetvetja”.

U shpërfillen edhe mendimet e gjuhëtarëve të medhej si Majer e Jokli, pse ata, gjuhëtarë borgjezë, nuk kishin pasë fatin të njihnin veprat e shokut Stalin mbi gjuhësinë!

Veriu u identifikue me Kishën Katolike (që i bante e i ban nder pse si asnji simotër e saj ka dhanë ndihmesë të paçmueshme e të paçmueme si në ruejtjen e gjuhës e të kulturës amtare, ashtu edhe në përhapjen e kulturës europiane, jo që ka qenë nxitësja kryesore e lëvizjeve për liri), e si kundërshtare e kolerës së kuqe u masakrue ma barbarisht se askund tjetër në botë.

E u mohuen shkollat. Na del se e para shkollë na paskish qenë themelue aty kah fundi i shekullit XIX në Korçë, kur të dhana të drejtpërdrejta e sidomos të tërthorta na mësojnë se shkollat në këto anë duhet të kenë mbi dymijë vite. “Na shkronjat i morëm prej Ilirëve”, thotë Plini. Janë të dokumentueme shkolla të mesme të pakten në shekullin XVII në mbarë Veriperëndimin. Në Obot kishte shtypshkronjë qysh më 1493. Çka kishte me ju dashtë shtypshkronja nji populli që nuk di me shkrue e me lexue? Por jo, zotnijë, jo, na nuk duhej të kishim rrajë, a t’i kishim ato sa ma të pakta, sa ma të cekta, që të shpallnim ardhjen e Zeusit të Kuq si shpëtim e përparim për këtë Vend.

3. Çfarë humbi e çfarë i mbet shqipes?

Puna për shkatrrimin e shqipës filloi me ballafaqimin rrënues në mes dy “kryedialekteve”, në vend që të flitej e të punohej për nji gjithëpërfshimje, për mospërjashtime, për trajta që të ruenin mbarëshqipen e të banin lehtësisht të kuptueshem si Naimin ashtu edhe Fishtën. Filloi, pra, me asgjasimin e ma shumë se gjysës së trungut deri në rrajë - me shpalljen jashtë ligji të gegnishtes. Jo se tosknishtja asht pa vlera, Zot na ruej, asht shqipja ime, por, si e kanë thanë të tjerë para meje, nji dialekt asht gjithmonë ma pak e ma i vorfën sa mbarë gjuha.

Në kohën kur flitej për marrjen si “pajtor” të të folmes së Elbasanit, maraku i Fishtës, Mjedës etj., ishte mos me humbë asnji formë të randsishme të tosknishtes.

Mustafa Merlika, nji prej të mohuemëve të mëdhej, dje e sot, thotë se do të marrim dialektin e Elbasanit si pajtor, por tue përfshi mbarë shqipen.

E shembuj se si atdhetarë e gjuhëtarë të dorës së parë, jo Manol Konomë mjeranë e Shuteriqë që e shitën shpirtin shtatë herë, kambëngulnin për nji normë gjuhësore gjithëpërfshimëse, mund të sillen pa kufi, prej 1916 (Komisia Letrare e Shkodrës) deri te Fashizmi i zi (por do të vinte “Fashizmi i kuq” që do të shembte me themel gegnishten “reaksionare” - Zot na ruej mendt e kresë, deri ku mund të arrijë urrejta e verbueme!).

Pra, qysh në krye duhet thanë se me famkeqin Kongres të Drejtshkrimit 1972, shqipja humbi njiherëmirë gegnishten, pasuninë e saj kulturore (prej Ciklit të Kreshnikëve te Migjeni, prej Buzukut, Budit, Bardhit e Bogdanit te Fishta, prej të amblit Mjeda te rrëfimet e Anton Harapit), humbi nji pasuni të pallogaritëshme leksikore e frazologjike, humbi nji formë të menduemi e të shprehuni, humbi shpirtin e pjesës ma të madhe të popullit të vet. Se kur humb gjuhën, humb shpirtin.

Merrini Fjalorin e Gjuhës së Sotme Shqipe e do të prekni me dorë aty flijimin i nji pasunie të pallogaritëshme të gegnishtes, nësa u hapeshin dyert në katër kanata fjalëve me prejardhje greke apo sllave (nuk po flas për turqizmat “kamturqisht” edhe në trajtesat e “shokëve gjuhëtarë”) .

Nësa në të dy fjalorët, atë të quejtun të Drejtshkrimit, ashtu edhe në Fjalorin e Gjuhës së Sotme Shqipe, ndesh fjalë të hueja, ma krejtsisht të hueja, që s’kanë si hyjnë kurrsesi në fjalor të shqipes, si: banjë maria, delikt, alivanosem, e sa e sa të tjera; apo fjalë të shtresimeve të ndryshme kohore, sidomos prej turqishtes e greqishtes, por edhe prej frëngjishtes, italishtes e gjuhëve sllave, kur egzistojnë përkatëset shqipe, madje nuk u shënojnë as prejardhjen e me cilësue se egziston kjo përkatëse shqip, si: açik, adet, alamet, e ba me shkue deri te “zh”-ja do të duheshin katërdhjetë faqe; fjalët e mirëfillta shqipe, ma krejtësisht shqip e me prejardhje shpesh prej ilirishtes e ma heret, ose nuk përfshihen asfare në fjalor, ose cilësohen “e vjetër”, “krahinore”, sa mos me thanë “gegnisht”, pra, simbas kësaj logjike barbare, jo shqipe. Nuk m’u desht as një orë punë me gjetë (pra mos me gjetë) se në FGJSH mungojnë fjalë të përdorimit të përditshem në Sapë (Zadrimë) si: akulltar/-e, anx:ë/-a, azull/-i, ballot:ë/-a, bam/-i, -e, bërgajn:ë/-a, birth-i (pse kemi turqishten çiban), brezhël/-a (kancer/i), brig/-u, cangull, me cokë, deh!, me u dejë, ding, me u djergë, kërcalë, me llokë, mangën/-a, miellc:ë/-a, me përdahë, pllojcë, shij:ë/a, e deri tek neologjizma aq e bukur që ndeshim te proverbat e mbledhuna prej Frang Bardhit: i përmielltë. Këtu ka njëgjasend: ose fjalët gege që nuk janë në tosknisht nuk merren si shqipe, ose të quhet Fjalori i Tosknishtes. Si mund të përjashtohet nga gjuha amtare me kaq papërgjegjësi thesari i saj ma i vlefshëm!?

Tash këtu nuk asht e vështirë me kuptue se në punë si kjo të çon vetëm një urrejtje ideologjike e mjerane për Veriun, edhe pse ata që u mblodhën në Tiranë më 2002 e thanë se nuk ka vend me ndreqë asgja prej Kongresit famkeq te 1972, Haxhiqamilët e gjuhësisë, na u ngryskan në fytyrë tanë marak me disa që dashkan me na prishë “sërishmi” shqipen, dmth, shqipja paskish qenë e prishun, erdhen qehajajtë e Padishahit e na e rregulluen, prandaj saken se e prekni. E për “trima mbas vete” kanë do politikanë të majtë që s’dinë as emnin e gjyshit të vet.

Gjedhet e hueja si mbaresa -os (ajros për ajroj, armatos për armatoj, baltos për baltoj, palos në vend të paloj, vendos për vendoj), -ur, veçan në pjesore (ajrosur për ajrosë o ajrue, palosur për palosë, pasur për pasë, goditur për goditë, keqpërdorur për keqpërdorë, e kështu pa fund e pa logjikë shkencore), pse na i munguekan, kudi unë, Malëshovës së Përmetit, e atëherë le t’i falemi greqishtes që na i huajti e na bani njerëz.

Nëse te gegët ndeshet ma shpesh a-ja hundore që tek toskët ma së shumti del në ë (“nja” e Bardhit në “një” tosknisht, kurse në gegnishte “nji”), raporti tek “Rregullat” asht krejtsisht i zhdrejtë: ë-ja i “përmbytë” krejt “Rregullat” tue sjellë nji errësim e shqiptim jo të lirshëm. Tue pa dukuninë në plan historik, del se ë-ja asht shpesh ma me vend e ma në natyrë të shqipes se a-ja (kryesisht hundore) e gegnishtes, por përdorimi i saj i skajshëm, sidomos te fjalë që detyrimisht në përdorime të tjera dalin me “a” nuk ka as vend e as logjikë shkencore. Nuk kuptoj përse, bie fjala, sakohë që themi “ranishtë”, duhet të themi “rërë”, në vend të “ranë”?

Nuk po ndalem tek çdo rast, pse do të donte shumë vend, e mandej asht detyrë e gjuhëtarëve me i vu pikat mbi “ì” në këte fushë.

Rotacizmi. Së pari duhet thanë se dallimi në mes dy “kryedialekteve”, si do të thonte i miri Profesor Selman Riza, nuk ka ardhë në mënyrë të natyrëshme, si evolim i gjuhës në mënyrë diverguese vetiu, por në radhë të parë si ndikim i gjuhëve të hueja dukshem ma shumë në tosknisht në shumë trajta, qofshin ato fonetike apo morfologjike, aty edhe në leksik. Aq i fortë asht ky ndikim në disa pjesë të Jugut (nuk asht vendi këtu me trajtue si e përse), sa në Përmet gjyshes i thonë “nona”, pjepnit “pepone”, sa me u çuditë për një ndikim kaq të të skajshëm.

Kështu, përdorimi i “r”-së në vend të “n”-së në fjalë si “syri”, por “synoj”; “druri”, por “drunorët”, (e ndërkohë edhe “lëndë drusore, jashtë çdo rregulli fonetik), “çoban”, “çobanëri” në vend të “çobanì-a”, “grurë” e “grunoret”, “rërë” po “ranishtë” e me qinda raste si këto s’ka vend e as kuptim.

Zanorja “ë” (shih, “zanorja”, e jo “zërorja”) kontraston keq me bashtinglloren “r”, prandaj logjika fonetike do ta donte që të ruhej “n”-ja e … shqipes (pse nuk ka kuptim me thanë “n”-ja e gegnishtes).

Diftogjet ua, ye etj janë ruajtë historikisht ma mirë në Jug e shpesh janë bjerrë në Veri. Tue mos përjashtue format ma “të përbashkme” si thonte Xhuvani, natyrshëm të ruhen ato edhe në gjuhën standard.

Grupet mb, nd, ng gjithashtu janë ruejtë ma mirë në Jug. Edhe te proverbat e Bardhit i ndeshim dendun, e jo si shqiptohen sot në shumicën e Veriut.

Atëherë, natyrshëm, të ruhen ato edhe në rregulla. Por, tue shkelë vetë ato rregulla e parime edhe historike, kur e do Pasha, themi “i brendëshëm” e jo si do të duhej - “i mbrendëshëm”

Asgjasimi i paskajores, kësaj trajte themel të foljes, ka qenë pa ma të voglin dyshim krimi ma i randë i atyne vendimeve. Asht shembull që s’ka nevojë për vërtetim, ashtu si nuk vërtetohet nji apostolatë, se këtu, në punë të Kongresit të 1972, “kallen gjindarmerinë”, si thonte i madhi Konica, dhe e gjymtuen shqipen me nji pamëshirësi prej barbarësh. Paskajorja qendron në themel të konceptimit e të të shprehunit të veprimit në gjuhën shqipe. Nuk e ka greqishtja? Nuk e paska as çinmançini? Në djall të gjithë! Puna e tyne! Po shqipe pa paskajore nuk ka. Asht nji prej atyne rasteve që unë i quej se “nuk ka vend për delikatesë në diskutim”. Këtu dhunimi asht “me gjindarmëri”, prandaj edhe nuk po zgjatem.

Zëvendësimi i gjedheve shqipe me ato me mbrapashtesa të ndikueme kryesisht prej greqishtes, ose krejt jashtë natyrës të të shprehunit popullor shqip, si: (i, e) shkurtër për (i, e) shkurtë, ajkëton për ajkon, amvisërì për amvisje, anshmëri për anësi, bagëti - bajgë për bagël, bardhësirë për bardhësì; e të llojeve nga ma të ndryshmet me skajime të panatyrëshme si barrësirë, bastard (për bastardh), besërisht (!?), bokëri (bokërrimë), botëror (botënor), burrëri - burrëreshë (burrni, burrneshë), çiltazi (çiltas - çiltë), e sa e sa ndajfolje me -zi/, zi e ma zi.

Gjedhet e hueja fonetike: fjalët me theks fundor në shqip janë krejt të rralla edhe pse nuk përjashtohen. Por, pse duhet të themi në të pashqueme “babà” simbas gjedhës së huej, e jo “babë” - apo pse kështu thuhet në Gegni, e ma mirë të marrim gjedhen e huej se prej “Veriut reaksionar”; “parà” jo që “pare”, “kafè” në vend të “kàfe”, “budallà” jo që “budallë”, “bilé” në vend të “bìle” (edhe ma mirë - “madje”), etj? E flasim mandej për “njësim konvergues”!

4. Përse mbrohet krimi?

“Gjuha asht faktori ma i parë i njisisë kombëtare” At Gjergj Fishta.

Na u mblodhën akademikët në Tiranë me 11-12 nandor 2002, e kujtuen me nostalgji Kongresin e Part…, deshta me thanë të Drejtshkrimit, që na hodhi bazat e shqipes. Që turpi i mbuloftë, se bazat e shqipes i patën hedhë pellazgët e lashtë kushedi sa mija vite ma parë...

Këta dështakë, këta mjeranë të ideoligjizuem, as duen t’ia dinë për shqipen, po për karriket ku kanë ngjeshë bythët ba kallo. M’anë tjetër, ata tashma haptë del se janë krejt të helmuem mendjet e shpirtit me urrejtje për Veriun. Deklarimet e tyne të fryeme e bajate për shqetësimin nga mendimet ndrysh “të donkishotëve të viteve nëntëdhjetë” s’janë tjetër veçse ai helm që shpërndau pa kursim Partia (ajo me “P” të madhe, kur Atdhe shkruhej me a të vogël - atdhe), që çoi në nji përçamje që Shqipnia nuk e kishte njohë në të paktën katërmijë vite histori.

Asnji motiv tjetër me përligjje shkencore nuk mund të ketë në teorinë e “pamundësisë së shartimit në mes dy dialekteve”. Pse nji shartim të tillë nuk e ka kërkue kurrëkush. Pse nji shartim i tillë nuk mund të bahet.

Pse vetë konceptimi i shartimit tosknisht-gegnisht asht një ide barbare: gjuha standarde mbështetet tek format e përbashkëta, takuese, gjithëpërfshimëse, mospërjashtuese, pra në mbarë shqipen, jo në shartimin në mes dialekteve. Pse, siç e thamë ma parë, do të merren ato trajta që i ka tosknishtja me mbështetja ma historike e ato që i ka gegnishtja me mbështetja ma historike, sidomos ndeshjet në mes tyne.

Po sjell një shembull të thjeshtë: e pakryemja e foljes do të merret me bazë tosknishten: pra 1) shkoja, këndoja, e jo 2) shkojsha, punojsha, pse formën e parë a) e gjejmë edhe tek autorët e vjetër gegë; b) ndeshet edhe në pjesë të Veriut, c) nuk e tjetërson as formën veriore.

Paskajoren e ndeshim edhe në folklor të Jugut, edhe në autorë të Jugut (të ri e të vjetër), edhe në të folmen e përditëshme të disa zonave të Jugut, jo aq dendun, por kur e do puna. Atëherë paskajoren do ta ruejmë, si themel i foljes.

Si e tek ta rrahin gjuhëtarët.

Ja pra që nuk ka nevojë për shartim, por për nji përzgjedhje pa “gjindarmëri”.

Ata që Elezi i ka cilësue “mister njet”, nji gja asht e sigurtë: nuk ia duen të mirën as shqipes e as Shqipnisë.

5. Cilat do të ishin rrugëdaljet nga ankthi?

Së pari, njerëz ma të dijshëm se unë, por me vullnet të mirë e që duen shqipen e Shqipninë, të ulen e të analizojnë ma thellë çfarë vërtet e vlefshme po birret përfundimisht e doemos duhet shpëtue. Cilat janë ato trajta të përbashkta që u flakën tej si të ishin të serbit a të çinemaçinit. Pse me gjetë çka asht ose ka qenë historikisht e përbashkët asht krejt e thjeshtë, mjaft të shqyrtohen shkrimet e vjetra, bie fjala, proverbat e Frang Bardhit, që janë të gojës së popullit e nji dëshmi e shkëlqyeshme se trajtat e përbashkëta kanë qenë në krye të kohës shumë ma të shumta se ato të fillimit të shekullit XX e atëherë, pa ngurrue, me u hapë udhë atyne trajtave të shqipes me rrajë thellë në histori. E proverbat e Bardhit, po të duem ma ba atë ballafaqimin mjeran tosknisht-gegnisht, shfaqen në trajta ma së shpeshti në të mirë të tosknishtes për shumëçka.

E ani mirë, asht shqipja jonë, prej Çamrije ardhtë ajo a prej Rugove.

Së dyti, rregullat të jenë doemos “të gjithëpërbashkta”, a në daçin “gjithpërfshirëse”, “mospërjashtuese”, të rrokin mbarë shqipen, sa të jetë e mundun, tue ruejtë “njininë” që na porosit Fishta. Të bajsh të kundërten, asht një atentat jo vetëm gjuhësor, por kundër kombit vetë.

Po marr një shembull të thjeshtë: Ta kisha pasë unë për detyrë me hartue Fjalorin e Shqipes, kurrë nuk kisha me lanë jashtë fjalët toske që nuk i ka gegnishtja, pse ashtu do të vorfnohej shqipja. Bie fjala, në gegënisht nuk janë falët “beronjë”, (i,e) pështirë, dot etj. Si do të mund të më kishte shkue mendja me i lanë ato jashtë fjalorit ose me u shënue përbri “e vjetër”, “krahinore”, pse kurrënji gegë nuk i përdor?!

Së treti, në themel të punës të kihet parimi i pasunimit të gjuhës në të gjithë format a trajtat e saj, e jo degdisja në një gjuhë “të katundit” të shokut Kostallari.

Së katërti, në fjalorë do të shënohen edhe fjalët e hueja që kanë qenë dikur të përdorimit të gjanë, ose që fatkeqësisht përdoren edhe sot në të folmen e përditëshme, por pa dhanë asnji shpjegim tjetër a përdorim, përveçse prejardhjen dhe përkatësen shqipe. B. fj. “Kyvet”, turq. - forcë. Kaq, asgja ma shumë, që me i lanë me kuptue përdoruesit të fjalorit se ajo fjalë nuk duhet përdorë ma pse kemi përkatësen shqip.

Së pesti, por jo ma pak e randësishme, në kuvend të thirren si ata që u ka mbyllë Zoti sytë e nuk duen me pa - ndrysh si mund të mbrojnë pa i vra ndërgjegja krimin - ashtu edhe ata që kanë mendime kruekëput të kundërta me ta. Pse egziston rreziku që, tue qenë nëpër institucione e me “grada” pikërisht ata që gatuan ose mbrojnë krimin e 1972, të thërrasin thjeshtë vetveten, ose e shumta do lakej gati me i këndue “hosana” kohës së lavdishme të Zeusit të Kuq.

Së fundi, qysh në fillim të përjashtohen dy propozime të hedhuna fatkeqësisht edhe prej personaliteteve që e kanë denoncue atë Kongres si Aref Mati e Bahri Beci: a) të mësohet edhe gegnishtja në shkolla; apo do ekstremistë të tjerë b) të hidhet poshtë gjithçka e të merret për bazë gegnishtja si e folme e shumicës së shqiptarëve e gjuhë e traditës kulturore.

Të dy janë mendime të gabueme e të damshme.

Me u mësue gegnishtja në shkollë dmth mos me ndryshue asgja e shqipja me mbetë e gjymtueme ashtu siç asht.

Me u hedhë poshtë gjithçka (e ashtuquejtuna: Teoria e përmbysjes) e me u marrë për bazë gegnishtja asht ana tjetër e medaljes, pra, tue përjashtue tosknishten, ashtu siç u ba me gegnishten, dmth me u dhunue sërishmi shqipja, me u gjymtue përsëri atë tue i mohue gjysën tjetër të saj. Unë gega due që të them, e të thonë fëmijët e mi, e të thonë edhe nipat e stërnipat e mi “dot”, “i pështirë”, pse edhe pa ta shqipja ime do të ishte ma e vorfën, ashtu siç asht vorfnue liksht prej mbi 7.000 (shtatëmijë) fjalë gege që i mungojnë Fjalorit të Gjuhës së Sotme Shqipe.

Pra gjithçka të shtrohet vetëm mbi një bazë: kritere të shëndosha shkencore e kombtare, të pandikuem nga idologjitë, nostalgjitë e gjithë marritë tjera (sidomos nga ajo sëmundje që e kanë në gjak shqiptarët e që M. Elezi e quen me fjalën e bukur shqip “mujshim”).

6. Përgjegjësia e institucioneve dhe pëgjegjësia morale intelektuale.

Kam një dyshim: A ka institucione gjuhësore në Shqipni?

A ka intelektualë në Shqipni, apo janë tjetërsue?

Tash formalisht institucionet janë, Akademia, Instituti Albanologjik (së fundi), Universitete pa numur (si bunkerët), ka, më duket, edhe qeveri, ka…

Apo nuk ka?

Ka, pa pikë dyshimi, edhe intelektualë, por ata i kanë t’huej, i kanë tulatë, u kanë mpi çdo dëshirë me marrë përsipër përgjegjësi të dorës së parë me randësi kombtare. Pse, po nuk i morën përsipër intelektualët këto përgjegjësi jetike, kush do t’i marrë, deputetët që, si thotë nji barseletë shkodrane, kanë krye kah dy e tre fakultete, por e kanë peng që nuk kanë krye edhe shkollën e mesme? Pse kaq të lehta ishin ato fakultetet - merre me mend sa shkolla të mesme mund të kishin krye, ndonjeni edhe tetëvjeçaren. Po nuk asht kurrë vonë, të dashtun deputetë, hyjani, hyjani edhe shkollës së mesme...

Unë nuk e kuptoj frikën e sotme me thanë çka mendon. Po edhe në paçi ende frikë, për hir të Zotit, kijeni edhe pak guxim. Ky vend ka nevojë edhe për intelektualë të mirfilltë, jo vetëm për “inglishmenë” hibridë e bastardha me qylaf në mendje e Benz nën bythë.

Pse tek institucionet, qofsha i gabuem, po unë nuk kam pikë besimi...

7. Mbi detyrimin e shtetit me ligjërue sanksione.

Ashtu si në mbarë botën e përparueme, do të kemi këto dukuni edhe në të ardhmen:

a - Një letërsi e thurun tue u bazue në standardin gjuhësor kombtar;

b - Nji letërsi dialektore, që sjell larmi e pasuni të veçanta, tue pasë edhe kjo vend në shkollë e në studime;

c - Gazeta, revista e sidomos stacione radiotelevizive të detyrueme me u ndejë normave standarde kombtare e sidomos të detyrueme me sanksione të rrepta me folë shqip.

Letërsia artistike do të jetë e lirë me përdorë edhe të folme krejt të ngushta.

Asht punë e secilit si e ndjen e si e shpreh krijimin e vet. Kjo veçse e pasunon shqipen, që edhe në të ardhmen do të ketë nevojë me u ushqye prej të folmeve edhe ma të skajshme.

Due të ndalem tek pika e fundit, tek detyrimi me folë shqip.

Nuk po flas për përvojen franceze apo të ndonjë shteti tjetër.

Po flas tue u nisë nga gjendja e randë, tejet kërcënuese për të ardhmen, e nji shqipeje bastardhe që përdorin sot veçan stacionet radiotelevizive, e jo vetëm ata. Pse, do profesora “famozë” të mjeksisë arrijnë deri atje sa të botojnë librin “Sëmundjet Interne”. Këta duhen ndëshkue në mënyrë shembullore.

Mund të jenë edhe profesora (superprodhimi ma i frikshëm sot në Shqipni), po nuk janë qytetarë të dejë të këtij vendi, sakohë që sëmundjeve të mbrendëshme u thonë “Interne”. Shej ma të haptë injorance s’kanë nevojë me dhanë “profesorat famozë”. Por ndërkohë ndëshkimin shembullor e meritojnë, jo tue i fishkullue me kamxhik, si do të banin dikund tjetër, por të paktën me nga nji gjobë të majme po, e libri të hiqet menjiherë prej qarkullimit.

Atëherë asht detyrë e shtetit me ligjërue sanksione, me krijue struktura përkatëse qe të kontrollojnë zbatimin e ligjit, me ushtrue kontroll të rreptë e me dhanë dënimet ma të pamëshirshme për atentatorët e shqipes.

Këtu nuk mund të ketë shtrim problemi me delikatesë. As jam për nji “puritanizëm” të skajshëm. Po jo ama sa me të ardhë të vjelltë kur ndigjon “inglishmenët” e Tiranës e të Prishtinës kah “kullojnë” kulturë tue e folë shqipen në shtatë gjuhë.

(Për fat të keq e njejta dukuni po shfaqet edhe në fusha të tjera. Shih muzikën ku kanë vërshue do “modele të reja popullore”, do gjedhe “ala magjypçe” e “ala jemençe”. Respektin ma të madh për magjypët e jemenasit, po Shqipnia ka muzikën e saj të pashoqe: polifoninë e magjishme labe e violinën e Zadrimës si instrument treshekullor popullor, si askund tjetër, të paktën në Ballkan).

Po humbëm gjuhën, thotë Fishta, humbëm kombsinë. Po pikërisht këtë ndoshta kërkojnë me ba “inglishmenët” e Tiranës, ata që e flasin shqipen në shtatë gjuhë - që nji ditë të mos ketë ma as shqip e atëherë as shqiptarë...

Këto bastardha, që u lodron barku prej hallvet, flasin kështu përçudshëm edhe pse janë injorantë, mirëpo, tue qenë shumica të pasun a të lidhun me botën e politikës e me pushtetin e pushtave, po bahen nji model rrënues veçan për brezin e ri. Këta nuk marrin vesh ndrysh veçse me kamxhik - sanksione ligjore të rrepta.

Ju jeni të qetë? Ju mendoni se shqipja po lulëzon? Se shqetësimet e mia janë të pavend? Se unë po e tepruekam me frikën e bjerrjes së shqipes?

Lum ju e mjerë shqipja!

Armata e kuqe, partizanët serbë e ushtarët grekë vranë miliona të pafajshëm

Nëntori i "çlirimit"!

Nga Gani Mehmetaj

1.

Bashkimi Sovjetik, Jugosllavia e Greqia pas Luftë së Dytë Botërore, bënë krimet më të mëdha në historinë e njerëzimit. E shfrytëzuan paqartësinë, hutinë dhe çrregullimin në Evropë për të shfarosur kombet që nuk ishin rusë, nuk ishin serbë dhe nuk ishin grekë. E shfrytëzuan fundin e Luftës për spastrim etnik e gjenocid si asnjëherë më parë në histori. Me numrin e të vrarëve e krimet e shëmtuara ia kaluan Hitlerit e Gjermanisë naziste. Për tre muajt e fillim okupimit, vranë më shumë kombe e grupe etnike në territorin e tyre se sa nazistët për gjashtë vjet lufte frontale. Armata e kuqe, partizanët jugosllavë, kryesisht serbo-malazezë dhe ushtarët grekë pa tanke e aeroplanë, dogjën e vranë aq shumë popullatë civile sa mund t'ua kishin lakmi edhe ushtarët mizorë SS.

Bashkimi Sovjetik që ishte Rusia e zgjeruar, në emër të luftimit të bashkëpunëtorëve të nazizmit, vazhdoi aty ku e kishte ndërprerë lufta, bëri gjenocid në shkallë të gjerë ndaj ukrainasve, tartarëve, uzbekëve etj. Vrau miliona kombe e grupe etnike, i zhvendosi miliona të tjerë në Siberi për skllav pune, i shfarosi rrugës miliona të tjerë, i kalbi nëpër burgje aq sa nuk mbahej në mend. Sipas historianëve perëndimorë, rusët vranë, zhvendosën e zhduken mbi 30 milion kombe jo ruse. Shuan e përgjysmuan kombe të tëra e grupe etnike. Lufta e klasave ishte diçka tjetër, kurse lufta kinse kundër bashkëpunëtorëve të nazizmit ishte shkas, pretekst, ndërsa në fakt ishte përpjekje e rusëve për të hequr qafe kombet.

Armata e Kuqe ia kalon nazistëve gjermane me krime e gjenocid. Kjo armatë vrasësish masakruan edhe në shtete sovrane: vranë polakë, rumunë e hungarezë.

2.

Të njëjtën gjë e bënë partizanët jugosllavë (serbë). Partizanët serbë e nisën me hungarezët në Ultësirën e Panonisë, e vazhduan me kolonistët gjermanë, duke i fshirë nga harta gjeografike me vrasje, shpërngulje e mbytje gjatë marshime.

Në veriperëndim partizanët serbë nënë flamurin e Jugosllavisë dhe komandantit Josip Broz Tito e masakruan e shpërngulën popullatën italiane në Dalmaci e rripin bregdetar sllovenë. Janë xhiruar disa filma artistikë e dokumentarë për masakrat e partizanëve serbë ndaj italianëve, janë të njohura disa shpella në territorin slloven ku kanë hedhur burra, gra e fëmijë të etnisë italiane. Vrasjet janë bërë në emër të kinse luftimit të bashkëpunëtorëve te fashizmit. Partizanët serbë vranë edhe arbëresh të Zarës me të njëjtën akuzë.

Serbët plojën më të madhe e bënë ndaj shqiptarëve në Dardani, Maqedoni e Mal të Zi. Në tremuajshin e parë të hyrjes së trupave serbo-malazeze vranë mbi 50.000 shqiptarë, i detyruan të shpërngulën mbi 200 mijë në Turq, apo në Evropën Perëndimore, burgosën numër të madh të burrave.

3.

Shembullin e luftës shfarosëse që bënë Rusia e Jugosllavia e bënë edhe grekët. Ata po ashtu bënë luftë shfarosëse kundër shqiptarëve në Çamëri. Vranë, masakruan, përdhunuan e dëbuan mijëra gra e fëmijë. E shfrytëzuan shkasin kinse shqiptarët e Çamërisë kanë bashkëpunuar me nazistët, kurse masakruan popullatën civile. Ata nuk bënë gjyqe, i vranë e i dogjën të gjithë shqiptarët që u dolën në rrugë. Ata që e këputën gjuhën dhe nuk folën shqip, shpëtuan.

MITHAT FRASHËRI - KTHIMI NË GJIRIN E TOKËS MËMË

Nga Prof. Xhelal Zejneli

Veprimtari politik, prozatori, publicisti, përkthyesi Mithat Frashëri (1880-1849) lindi në Janinë. Kjo figurë e shquar njihet edhe me pseudonimetLumo Skëndo dhe Mali Kokojka. Në letrat shqipe, emri i tij haset edhe siMid’hat Frashëri. Shquhet sidomos në lëmin e veprimtarisë publicistike si dhe në fushën e angazhimit politik për arritjen e qëllimeve të lëvizjes kombëtare. Është i biri i politikanit dhe ideologut të Rilindjes – Abdyl Frashërit (1839-1892) dhe nip i figurave po aq të shquara – Naimit dheSamiut. U rrit në Stamboll, ku familja Frashëri u bë qendër e lëvizjes kombëtare. Pas vdekjes së të atit, për arsimimin e tij u kujdesën Naimi dhe Samiu, të cilët u bënë edhe mësuesit e tij. Nën ndikimin e tyre dhe si autodidakt, mori një kulturë të gjerë dhe zotëroi disa gjuhë të huaja. Kjo i mundësoi të shërbejë në administratën osmane.

Qysh si i ri iu përkushtua çështjes kombëtare. Në moshën 17-vjeçare ndihmoi Kristo Luarasin (1875-1934) dhe Kosta Jani Trebickën ( - 1944) për botimin e almanakut kulturor të njohur me emrin “Kalendari kombiar” që shtypej në shtypshkronjën Luarasi në Sofje. Kjo revistë, me disa ndërprerje, u botua në vitet 1897-1928.

Një vit pas vdekjes së të ungjit – Naimit, botoi një biografi të shkurtër të tij, me titull Naim be Frashëri, Sofje 1901, me pseudonimin Mali Kokojka. Libri u ribotua në Tiranë më 1923 dhe më 1941. Ky libër është burim kryesor për jetën dhe për veprimtarinë e apostullit të shqiptarizmit – Naimit.

Në periudhën e viteve 1905-1910, punoi në administratën osmane, në vilajetin e Selanikut, si drejtor për çështje politike.

Në korrik të vitit 1908, tani me pseudonimin Lumo Skëndo, filloi të botojë në Selanik gazetën përjavshme Liria. Botimi i saj zgjati deri në vitin 1910. Ndërkaq, në vitin 1909 themeloi revistën mujore “Dituria”. Ky organ periodik i ilustruar, me interes kulturor, letrar dhe shkencor, në fillim doli në Selanik, për të vazhduar në Konstancë (1916) si dhe në Tiranë (1926-1929). Me dokumentet dhe me shkrimet që botuan për çështje të historisë, të gjuhës, të folklorit dhe të traditave të popullit shqiptar, të dyja këto revista luajtën rol të rëndësishëm në lëvizjen kombëtare dhe kulturore.

Në Kongresin e Manastirit për themelimin e alfabetit të gjuhës shqipe që u mbajt në Manastir prej 14 deri më 22 nëntor 1908, Mithat Frashëri u zgjodh kryetar i Kongresit dhe u caktua në Komisionin  e alfabetit.

Mithat Frashëri luajti një rol të madh në klubin patriotik të Selanikut që kishte një qëndrim relativisht pajtues ndaj xhonturqve, e që më pas pati kundërshtimin e figurave kombëtare më radikale. Në vitin 1909, Klubi i Selanikut i drejtuar prej tij, lëshoi thirrjen për mbajtjen e Kongresit të Elbasanit. Në këtë kongres, Mithat Frashëri mori pjesë si delegat i Shkupit, i Selanikut dhe i Çamërisë. Në vitet 1910-1912 qëndroi në Bukuresht dhe në Sofje dhe u përfshi në veprimtaritë e kolonive atdhetare të atjeshme. Veprimtaria politike e Mithat Frashërit mori një karakter më kombëtar gjatë luftërave ballkanike dhe shembjes përfundimtare të Perandorisë Osmane, kur Shqipëria ndodhej para rrezikut që i kanosej nga politikat ekspansioniste të fqinjëve  ballkanikë – Greqisë, Serbisë, Malit të ZI dhe të Bullgarisë. Politikat e vendeve të sipërthëna buronin nga Ideologjia: e Naçertanies së Garashaninit, nga Megali ideja e Jan Koleti-t dhe nga ëndrrat e Shën Stefanit.

Më 28 nëntor 1912, Mithat Frashëri mori pjesë në Kuvendin Kombëtar të Vlorës dhe nënshkroi aktin e shpalljes së pavarësisë. Në qeverinë e Ismail Qemalit (1844-1919) u emërua ministër i Punëve Botore.

Më pas u bë konsull i përgjithshëm i Shqipërisë në Beograd. Në vitin e mbrapshtë, Mithat Frashëri mbështeti qeverinë e Princ Vidit (Wilhelm Wied, 1876-1945), ku u ngarkua me detyrën e ministrit të Postave dhe të Punëve Botore. Mithat Frashëri mori pjesë në kabinetin e kryeministrit të Shqipërisë - Turhan Pashës (1839-1927).

Pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, u internua në Rumani. Nga data 5 maj 1916 drejtoi të përdyjavshmen e Bukureshtit L’indépendance albanaise, një nga të shumtat organe jetëshkurtra të lëvizjes kombëtare shqiptare gjatë Luftës së Parë Botërore. Më pas e shohim  në Itali, në Zvicër dhe në Bullgari, ku bashkëpunoi me shtypin. Në Lozanë u takua me kushëririn e vet Mehdi Frashërin (1874-1963). Atje shkroi një numër artikujsh publicistikë dhe studimorë.

Në vitin 1919, Mithat Frashëri është përfaqësues iFederatës “Vatra” në Konferencën e Paqes në Paris. Më 25 nëntor 1920, në cilësinë e kryetarit të delegacionit shqiptar, përfaqësoi përsëri Shqipërinë në Konferencën e Paqes si dhe në Lidhjen e Kombeve. Në Paris jetoi deri në vitin 1922. Këtu vazhdoi veprimtarinë publicistike në shtypin francez për të afirmuar qëndrimin e Shqipërisë në ristrukturimin e Evropës së pasluftës. Në artikujt dhe në broshurat politike në shtypin evropian mbrojti të drejtat e shqiptarëve dhe tërësinë e tokave të Shqipërisë nga synimet e fqinjve. Artikujt e tij u botuan në organe si France-Orient, L’Europe nouvelle, Mercure dë France, Revue de Genéve dhe Les Peuples libret.

Në vitin 1923-1925 Mithat Frashëri ishte ministër fuqiplotë i Shqipërisë në Greqi, ku protestoi kundër shpërnguljes me dhunë të popullsisë çame për në Turqi. Në dhjetor të vitit 1925 dha dorëheqje nga kjo detyrë për shkak të nënshkrimit të marrëveshjes me të cilën Shën Naumi iu dha Jugosllavisë.

Në vitet 1926-1939 hapi në Tiranë librarinë Lumo Skëndo. Vetë ai kishte një bibliotekë të pasur me rreth 20.000 vëllime. të cilën, në shkurt të vitit 1938 e ofroi për krijimin e një Instituti Studimesh Shqiptare.

Në fund të vitit 1942 rihyri në arenën politike. Themeloi dhe drejtoi organizatën e Ballit Kombëtar, lëvizje nacionaliste që ishte në kundërshti me ideologjinë komuniste. Në përfundim të luftës, përkatësisht në vjeshtë të vitit 1944, u largua nga Shqipëria dhe u vendos në Italinë e jugut, e më pas në Londër ku krijoi Komitetin “Shqipëria e Lirë”. Kishte si synim formimin e një koalicion të forcave opozitare antikomuniste në Angli dhe në ShBA. Vdiq më 3 tetor 1949 në hotelin Lexington në avenynë Lexington të Nju-Jorkut, ku ishte vendosur qendra e Komitetit.

*   *   *

Biblioteka e Mithat Frashërit u konfiskua dhe u bë pjesë e Bibliotekës Kombëtare në Tiranë. Ai zhvilloi një veprimtari të gjerë letrare, kulturore dhe politike. Është autor i një game të gjerë veprash edukative: tekste shkollore, përkthime, artikuj gazetash, broshura politike dhe rrëfenja didaktike. Deri në vitin 1926 kishte botuar rreth njëzet vepra shqip. Në botimet joletrare bëjnë pjesë: Istori e shkrimit shqip, botuar më 1901 në revistën Dituria. Kjo konsiderohet si një nga historitë më të para të letërsisë shqiptare; Këndime për shkollat e para, Selanik 1910; Istori e mbretëris otomane,Stamboll 1912; Letra mi një udhetim në Svicrë, Sofje 1915; dhe Plagët tona. Çë na mungon? Çë duhet të kemi? Tiranë 1924 – traktat 61 faqesh për gjendjen morale, materiale dhe psikologjike të Shqipërisë.

Në Kalendari kombiar për vitin 1926, shtypshkronja Luarasi ,Tiranë 1926 u ribotua Fjalori greqisht-shqip i Marko Boçarit (1790-1823), i hartuar në vitin 1809.

Në vitin 1915 botoi në Sofje artikujt “L’affaire de l’Epire. Le martire d’un puple” (Çështja e Epirit. Dhimbja e një populli); ”La population de l’Epire” (Popullsia e Epirit); “Pritmi i Shqipërisë”.

Më 1919 botoi në Lozanë artikujt “Albanais et slaves” (Shqiptarët dhe sllavët); “Les Albanais chez eux et a l’étranger” (Shqiptarët mes tyre dhe jashtë); “Rivendikimet shqiptare”.

*   *   *

Përktheu disa autorë të njohur nga letërsia botërore, si Gyjom Telli, Sofje 1898 (Guillaume Tell), të poetit dhe shtetarit frëng Lamartinit, (Alfons de Lamartin, 1790-1869), i cili pati jetuar vetë një kohë në Ballkan; “Bëje të mirën pa hithe në det” ,Sofje 1900 (Thust du was gutes, wirf s ins Meer), një rrëfenjë moralizuese gjermane e Franc Hofmanit. Përktheu edhe pjesë nga romani “Robinson Kruso” të shkrimtarit anglez Daniel Defoë (1660-1731) – Robinson,Selanik 1909. Përktheu nga studiuesi suedez Johan Tunman (Johann Thunmann 1746-1778) dhe Psikologji e edukatesë, Tiranë 1923 (Psychologie de l’éducation) nga psikologu frëng Gystav Lë Bon (Gustave Le Bon, 1841-1931).

*   *   *

Mithat Frashëri është një nga veprimtarët dhe krijuesit e rrallë të kohës që nuk botoi ndonjë poezi. Sidoqoftë, ai botoi një përmbledhje me poezi në prozë, tregime të shkurtra dhe përsiatje me titullin “Hi dh shpuzë” , Sofje 1915. Këto tregime për vuajtjet nën zgjedhën turke, për gjakmarrjen mes shqiptarëve dhe për luftërat në Ballkan janë me vlerë, ndonëse përshkohen nga një notë didaktike. Në këtë vepër shfaqen tiparet e një proze të mirëfilltë me gjuhë të pasur artistike, ndjeshmëri dhe analiza psikologjike.

Mithat Frashëri është dekoruar me Urdhrin “Gjergj Kastrioti – Skënderbeu”.

“Kurthi” i mallit për Atdhenë dhe dashuria në poezitë e Përparim Hysit

Me poetin Përparim Hysi, kemi vite që njihemi. Që në takimin e parë më bëri përshtypje, temperamenti i gjallë dhe tepër i lëvisshëm, aftësia për të trguar plot pasion e me oratori të rrallë. Nga mënyra si flet dhe tregon, duket sikur fluturon me shpejtësinë e erës, jo vetëm kur ecën, por edhe kur rrufit kafen e kuvendon mes miqëve dhe shokëve të shumtë. Të tregon me çiltërsi për punën dhe shoqërinë, për rininë dhe pleqërinë, për emigracionin dhe atdhetarinë, për librat e rinj dhe krijimtarinë, por më shumë për poezinë dhe dashurinë. Është kjo një nga arsyet , që ne shokët e hershëm, si me shaka , e thërresin me nofkën”plak ashik”. Ndërsa Përparimi , që batudën e ruan në majë të gjuhës, përgjigjet plot humor:Fjala “ashik”, s’e fsheh dot, më pëlqen, ndërsa “pleqërinë “s’’e kam njohur kurrë.

Para se të ndalemi tek krijimtaria e tij e gjerë dhe e larmishme poetike, së pari po tregojmë me pak fjalë , se kush është Përparim Hysi.

Ai u lind në Petovë të Fierit, më 21 Janar të vitit 1943. Mësimet e para i mori në vendlindje, ndërsa arsimin e mesëm e kreu në Shkollën Pedagogjike të Elbasanit(ish –Normalja”, Më von , krahas punës së përditshme të mësuesit, në vitin 1973, ai mbaroi studimet e larta për gjuhë dhe letërsi shqipe. Deri në vitin1996, ai ka punuar mësues në disa shkolla të Fierit, ndërsa më pas , deri në vitin2000 punoi inspektror në Drejtorinë Arsimore të këtij rrethi. Në Nëntor të vitit 2000 Përparimi shkoi përkohësisht në Amerikë, ku përveç të tjerave , ai për 10 vjet rresht shkroi dhe botoi shumë libra, në të cilat ndihet thellë malli për vendlindjen dhe Atdhenë. Atje u bë dhe vazhdon të jetë anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve shqiptaro-amerikanë. P. Hysi ka botuar 11 libra artistike , nga të cilat dy vëllime me tregime dhe 9 me poezi. Por , në këto shënime të shkurtëra ne do te ndalemi në disa nga veçoritë kryesore të krijimtarisë së tij poetike. Vendin kryesor në këto shënime do ta zërë “kurthi”, që i ngrenë heroit lirik(poetit), malli për vendlindjen dhe dashuria. Mallin për atdhe, poeti e koncepton si një”kurth magjik”, që e tërheq si magnet drejt vendlindjes dhe Atdheut, veçanrisht kur ndodhet larg tij. Prandaj, poeti Përparim. Hysi, i ndodhur larg, përtej oqeanit, shkruan vargjet e përmallshme:”Në se shpirtin e kam plagë/plagë e kam vetëm prej mallit”. Është ky mall që e bën poetin “Të niset si plumb, për t’u sosur sa më parë “në Shqipëri. Malli e ka marë për gjithçka që ka lënë në Atdhe:Për Petovën dhe Divjakën, për Fierin dhe Elbasanin, bile edhe për gurët e thatë e barin e njomë, për ujin e krojeve dhe zjarrin bublak. Për të Atdheu është gjithçka , ndaj i drejtohet atij me vargun:”Të dua mbi çdo dashuri!Atje, larg Atdheut, poeti e koncepton veten”zog i arratisur”, Atdheu, për të, ka lartësitë e Everestit edhe pse është i varfër. Është malli ai që e nxit të rikthehet në trojet e tij . Siç shkruan dhe vetë poeti:”Nga kurthi i këtij malli /s’shpëton dot njeriu deri sa të vdesë”. . Prandaj heroi lirik i këtyre vargjeve(poeti), rend me shpejtësinë e erës për ta sfiduar këtë “kurth”sa metaforik aë dhe real, për t’u rikthyer aty , ku edhe“balta i duket më e ëmbël se mjalta”. Në poezinë “Më dhimset Shqipëria”, krahas shqetësimit për varfërinë dhe pasigurinë e vendit, autori stigmatizon deri në sarkazmë , politikanët, të cilët për të, janë shkakëtarët kryesorë që e kanë çuar vendin tonë në një gjendje të tillë . Prandaj ai shkruan vargjet:”Më dhimset Shqipëria…/Frymën po ja marin politikanët faqezinj”. Nga dhimbja e madhe, thekson ai:”Shpirti e zamra më bëhen thërrmija”. Edhe pse poeti Përparim Hysi , pa dhe shijoi disa nga mbrekullitë e Amerikës, ”i zënë peng” nga malli për Atdhenë, atje larg, përtej dateve dhe oqeanit, shkruan vargjet”Oqeanin do ta thaj/do ta thaj e do ta pi/edhe frymën do ta ndal/mu aty, , moj Shqipëri”. Prej vargjeve të tillë buron masazhi proverbial:”Malli për atdhenë bren gurin e jo burrin”.

Një vend të rëndësishëm në poezitë e Përparim Hysit zë tema e dashurisë, së cilës i kushton 5 vëllime me poezi. Dashuria, për të është një emocion i fuqishëm, që të nxeh shpirtin dhe të ftoh arsyen. Ajo e ka emrin “bukuri “, dhe mbretëresha e bukurisë e ka emrin “femër”. Një nga vëllimet më të mira që poeti ja kushton tërësisht dashurisë është ai me titullin kuptimplotë:”Eh si qenka dashuria”. Në parathënjen e këtij libri , shkruar nga Nuri Plaku, midis të tjerash theksohet:”Poezia e Përparim Hysit është matematikë erotike, e një hjeriu të përmallur nga dashuria. Pylli i vjershërimit të tij është femra”. Në këtë” pyll”, sa metaforik aq dhe real, mbretëron çifti Hysi, i cili, me sinqeritetin dhe pavdekësinë e dashurisë së tyre, sfidojnë dashuriçkat, grindjet dhe divorcet e kohës, të cilat fatkeqësisht në ditët e sotshme po shtohen në mënyrë të frikshme. Dashuria e poezive të Përparimit është një harmoni mes sinqeritetit dhe bukurisë, mes forcës dhe dobësisë, mes sinqeritetit dhe brishtësisë, mes ëndrrës dhe magjisë. Për poetin, çdo grua është një Evë, është një pemë e bukur, pa të cilën bota njerëzore do të thahej e mbetej shterpë. Për autorin e këtyre poezive , dashuria nuk ka moshë. Ajo është jo vetëm burim kënaqësie , por dhe burim force. Prej saj buron një gurrë e pashtershme magjie , që në momente të veçanta, jo vetëm e bën djalë të çartur, por dhe e nxit të shkelë me këmbë tabutë e turpit dhe moralit. Dashuria heroit lirik i jep edhe forcë e dobësi, edhe dhimbje e trishtim, edhe lotë e gëzim. Ajo herë e huton e herë e kthjellon. prandaj, i ndodhur përballë imazhit të femrës shkruan:”Oh ç’ma hiqje vallen, porsi balerinë/Këtu përkul belin, atje djeg shaminë/Shpirtin ti ma dogje /tamam si qirinë”, Gruaja dhe bukuria për poetin janë një e të pandara. Ato s’kanë as kufi moshe , as ngjyrë, sepse janë dhuratë nga Zoti. Për heroin lirik të këtyre poezive edhe zonja me sy të zes lëshon një magji drithëruese. Prandaj poeti shkruan:”Dua të puth dy sytë e zes/edhe gushën si pëllumbi”. Bukurinë e femrës poeti e sheh edhe tek shpirti e ëndrra, edhe tek guximi e mendja. Së fundi mund të themi se poezitë e P. Hysit burojnë natyrshëm nga ndjesi spontane. Ato dallojnë për koloritin popullor dhe figuracionin e gjallë, si dhe për larminë tematike dhe të sistemit të vjershërimit. Me këtë rast i urojmë poetit dhe shokut tonë Përparim Hysi, jetë të gjatë dhe krijime më të bukura në të ardhshmen!

Faton Mehmeti: Ja s’i Labi po e pengon Ministrin e Brendshëm, dhe kërcënimet ndaj Pacollit

Shkruan Faton MEHMETI

Pas një kohë të gjatë i erdhi radha Ferizajt me pas një ministër, dhe hic më pak se posti i Ministrit të Brendshëm. Kjo fal edhe këmbënguljës së Labinot Tahirit, i cili po arrin të kushtezoj Pacollin për afro 20.000 vota që i ka sjellur AKR në nivel vendi. Dëri këtu do ishte një histori e bukur e tregimit në vazhdim. Përvec së fundi ministri aktual Ekrem Mustafa po del të jetë me lëndë në gjykatë për shkak të një aksidenti, por kështu smund të thuhet edhe për imponimet që po i bëhen Ministrit të Brendshëm. Kjo për shkak të imponimit të dy dy këshilltarëve të tij: Agim Sinani kitarist, i cili është muzikant me profesion, dhe nuk i përket fare lëmisë së politikës, përndryshe shok i Labit. Për më tepër edhe rrjedh nga një familje kontrabandistësh, vëllau i tij është i akuzuar për shpërlarje parash fajdexhi, dhe mban burg për drogë. Si dhe tjetri kushëriri afërt i Labit, Jetmir Tahiri. Këta nuk marrin as vesh fare nga puna e këshilltarit në ministri, por Pacolli është i dëtyruar të veproj pasi Labi në cdo cast e kërcenon se “ t’i kam sjellur 20.000 vota” . I ndikuar nga kërcënimet e Labit, Pacolli nuk guxon të veproj ndryshe pos që të pranoj cdo gjë që i vjen nga Labi. Edhe vet ministri Mustafa, sipas informacioneve që kam brenda ne ministri, nuk është fare i kënaqur me ardhjen e këtyre dy këshilltarëve, pasi i janë imponuar. Labi po del të jetë ai që bën cfarë të do me Ministrin e Brendshme, duke e privatizur kontributin e tij dhe faktin se ministri është nga Ferizaj,. Pikërisht kjo sdo të duhej fare të ishte pengesë për minstrin e brendshëm, duke qenë se Ferizaj duhet të dëshmohet se ka kapacitet për të udhëhequr një minstri kaq të rëndësishme. Labi sduhet të krekoset se është meritori për faktin se Ferizaj ka për herë të parë një ministër, pasi kjo është meritë e të gjithë qytetarëve të Ferizajt. Përndryshe Ferizaj është qyteti i dytë pas Prishtinës që derdh para në buxhetin e Kosovës, dhe kjo do të ishte e mjaftueshme që kjo komunë të kishte edhe më tepër ministri. Por , kjo nuk i jep të drejtë askujt që të shantazhoj ministrin duke i dërguar njerëz të pandërgjegjshëm, ndërsa duke i detyruar njerëzit e ndershëm të japin dorëheqje.

(Faton Mehmeti ka lindur në Ferizaj me 12.09.1982. Ka mbaruar fakultetin e filologjisë, dega Letërsi dhe Gjuhë shqipe, dhe vazhdon masterin po në këtë drejtim.Merret me shkrime të ndryshme: poezi, recensione, vështrime letrare si dhe shkrime (opinione) të ndryshme në gazetat ditore. Hobi ka futbollin, dhe i pëlqen të vizitojë dhe të njohi kultura dhe njerëz të huaj. Ka punuar si mësimdhënës në shkollë fillore, ku e  ligjëronte  lëndën gjuhë dhe letërsi shqipe.
Me profesion është gazetar në "Bota sot")