Libri i Mimoza Osmanit “VËSHTRIM MES SYVE TË SAJ” poezi me tharm folklotik

Nga Albert Z. ZHOLI, shkrimtar-publicist

Një prej poeteve premtuese të mërgatës shqiptare në Greqi është pa dyshim dhe Mimoza Osmani. Ky konstatim vjen pasi, pjesën më të gjatë dhe më të frytshme të jetës së saj e ka kaluar dhe po e kalon ende në mërgim, ku, në këtë jetë të vështirë dhe me sakrifica, ajo ka gjetur muzën për veprat e saj poetike me vlera të spikatura ideoartistike dhe me një frymëmarrje të gjerë tematike. Mërgimi i zbuloi asaj ëndrrën e fëmijërisë, poezinë, për ti përcjellë lexuesve krijime të bukura artistike, estetike dhe ideore nga një këndvështrim tejet origjinal, të virgjër në lëmin e saj. Vetëm një shpirt poetik si Mimoza do të mund të përçojë aq natyrshëm tek lexuesi nëpërmjet vargjeve poetike jetën e mërgimtarëve shqiptarë, vështirësitë e tyre në tokën e huaj, vuajtjet, hidhërimet, gëzimet, shqetësimet, martesat, ndarjet, vdekjet, mallin, pasigurinë, mëdyshjen, konfliktet jetësore, gjurmët e panjohura jetësore, por edhe vëllazërinë me popullin mikpritës grek, e theksoj popullin, etj.



Në tematikën gjithëpërfshirëse, poezia e Mimozës tek libri “VËSHTRIM MES SYVE TË SAJ” është refleks i zhvillimeve të papritura jetësore të njeriut, i cili fatin e vet e ka lidhur përjetësisht me fatin e popullit të vet në mërgim, por edhe pjesës më aktive në atdhe. Ky është një binom i lidhur në mënyrë organike në krijimtari, çka bën që autorja të lidh të përgjithshmen me individualen, shoqëroren me intimen dhe që krijon një baraspeshë midis tyre, tipar ky që tregon përfshirjen e saj në gjithë zhvillimet emigratore shqiptare në Greqi por edhe ato në tokën amë. Nga fillimi deri në fund, në poezitë e Mimozës do të gjeni, Vlorën, Tiranën, Shqipërinë, Kosovën, Athinën, vende të tjera ku ka emigracion shqiptarësh. Do të gjeni një ditë gëzimi, një ditë hidhërimi, një ngjarje, poezi për dashurinë, për familjen, për politikën anormale shqiptare, për detin, festat shqiptare, për Zotin, për nënën, babanë, fëmijët, për miqësinë, për problemet sociale, për heronjtë, për natyrën, për shoqërinë, njeriun intrigant, për burimin e frymëzimit, për sinqeritetin, lakminë, heronjtë, dëshmorët e Kosovës, mikpritjen, bujarinë, karakteret njerëzore, të ardhmen, varfërinë, pasurinë por edhe për pabesinë. Lajtmotivi i tërë kësaj game tematike poezie është: Të duam jetën dhe të respektojmë dashurinë dhe të qenit njeri. Në krijimtarinë e gjithëkahëshme poetike të autores, një vend të spikatur pa dyshim e zënë poezitë me motive nga mërgimi në Greqi ku nëpërmes figurave të goditura artistike ajo ka sjellë natyrshëm, shpirtin e saj të trazuar dhe në momente të caktuara edhe të dyzuar. Poezia është gjini letrare, ku porosia e poetit zakonisht shprehet me vargje dhe ndërthur figura stilistike (letrare) siç janë rima, metafora, krahasimi, hiperbola,litota , etj të cilat Mimoza në këtë libër i ka derdhur me elegancë, në mënyrë racionale, pa butaforizma ekstravagante, por në mënyrë lakonike dhe korrekte. Me poezitë e gjalluara artistikisht, autorja shpreh ndjenjat, por edhe vështrimin e saj për ndonjë dukuri apo ngjarje me një gjuhë të fuqishme artistike, por me një detaj, duke ruajtur besnikërisht deri në zgrip rimën e vargut. E theksoj besnikërisht se, nga fillimi deri në fund poezitë e Mozës ruajnë një rimë perfekte që ajo në asnjë mënyrë nuk bën kompromis për luhatje. Ndoshta kjo është cilësia numër një e poezive të saj, që e bëjnë lehtësisht të dallueshme nga të gjithë autorët e tjerë, tipar që përbën individualitetin e saj poetik. Por kushdo që do lexoj këtë vëllim, patjetër do has diçka ndryshe në fjalë të veçanta. Si një hulumtuese fjalori, në kujtesën e saj Moza ka ruajtur si thesar shumë fjalë të vjetra krahinore të prindërve të saj, fjalë që tingëllojnë bukur në poezi por që i japin dhe një sharm tjetër poezisë, atë të thesarit dhe folklorit të rrallë popullor shqiptar që sot po deformohet nga fjalët e huaja të huazuara nga gjuhë të ndryshme. Ato fjalë krahinore, apo të vjetra të trashëguara, ngjajnë si rruaza ndriçuese në vargun e saj rimor, ku duket se valët e detit vlonjat afrojnë thesaret e folklorit për ti bërë ballë fjalëve të pakuptueshme të huazuara. Folklori shqiptar, fjalët e moçme shqiptare, i kanë mposhtur të gjitha sfidat e kohës, pasi folklori kjo frymë e shpirtit të popullit, mbetet një pishtar i shpresës, të cilën e mbartën gojë më gojë, mendje më mendje, zemër më zemër, brez pas brezi, kokat më të ndritura të kombit nga Naimi, Çajupi, Mjeda, Asdreni, e deri tek Fishta, Konica, Noli, Migjeni. Fjalët e rralla dhe rima i japin portretizim inkandeshent vëllimit. Rima nuk është parë si qëllim në vetvete, por si cilësi specifike e autores që atë e bën të formojë portretin saj poetik dhe ti jap një individualitet preferencial, pasi, varësisht nga preferencat e poetes, poezia në disa raste e përdor rimën, por autorët modern, ndryshe nga Moza, nuk kujdesen shumë për rimën. Por, përtej rimës, në vargje autorja është sa klasike po aq dhe moderne, sa e thjeshtë, po aq e ndërlikuar, pasi në shumë poezi ka një nëntekst thirrës që e dallon vetëm kur poezitë i lexon me kujdes. Pasthirrmat, ah, oh, eh, përbëjnë zemërim poetik për padrejtësitë shoqërore dhe politikën e mbrapshtë ku nënteksti përcjell kurajën njerëzore për të duruar dhe për ta parë të ardhmen me guxim. Duke krijuar në mënyrë origjinale, tërësisht bio, autorja duket se ka lexuar më së miri kritikun dhe eseistin botëror Octavio Paz i cili thotë: “Poezia është kujtesa që bëhet imazh dhe imazhi që shndërrohet në zë”. Pra Mimoza e ka kthyer poezinë në zë popullor. Në poezinë e këtij vëllimi autorja tregon botën e saj të brendshme, ndjenjat më sublime, frymëzimin hyjnor të ndërtuar me shkronja, më pas këto shkronja krijojnë vargje të cilat shpalosin mendime me energji pozitive që ndezin dritat e dijes, rrezet e arta të së cilës i japin ngrohtësi zemrës, mendjes dhe shpirtit, për një jetë të paqtë. Në poezi të veçanta spikat dhe lexohen lehtë shprehjet e shpirtit krijues, që autorja i ka shkruar më një frymëzim të thellë pasi në vargje gjallon realisht jeta, atdheu, dashuria, bukuritë natyrore të vendit ku dhe shpesh herë bukuritë e vendlindjes janë frymëzim për vargjet e saj. Pa asnjë egoizëm apo tendencë dukjeje, Mimoza vargun e gatuan me brumin e tokës dhe realitetit, ku ka reflektim njerëzor, kombëtar dhe realist, larg stisjeve. Ajo në librin e saj duket sikur bashkëbisedon me lexuesin përmes vargjeve që kanë një metaforë dhe me një rimë të përdorur mjaftë mirë e që është e lehtë dhe e asimilueshme për lexuesin. Ajo e tregon qartë frymëzimin nga jeta, nga e kaluara, nga e tanishmja dhe ideon artistikisht një rrugëtim serioz në të ardhmen, pasi vargjet e këtij libri dëshmojnë për një vlerë estetike ambicioze dhe për një artikulim të çiltër poetik që ruajnë origjinalitetin e ndjenjës së saj.



Një nga poezitë më të ndjera më të dhimbshme të Mimozës është ajo e humbjes së parakohshme të motrës. Një dhimbje e madhe, një gjëmë familjare por edhe individuale. Motra, një grua zonjë, zemër madhe, humaniste, plot mirësi dhe dëlirësi iku para kohe. Zoti e mori në përjetësi. Ajo la pas imazhin më të mirë të gruas shqiptare, si nikoqire, korrekte, e dashur, e respektueshme, bujare, me një zgjuarsi natyrore të veçantë. Ajo shkoi në Parajsë, por dhimbja që la tek Moza është e madhe. E madhe dhimbja pasi e madhe ishte në virtyte dhe cilësi motra e saj. Vojsava mbetet për Mimozën shëmbëlltyra e bukurisë, mirësisë dhe njeriut ideal. Me humbjen e saj ajo humbi një pjesë të shpirtit binjak që e nxit për çdo ditë të shkruaj më shumë dhe më bukur. Ja si shprehet autorja në poezinë për motrën:



Se thika që kam ndjerë

Në fund të asaj stine

S’më shqitet si kolerë

Më nxiu si Mersine.



Ç’të bëj, marr penë e mjera

E ngjyej në qiellin blu

Dhe rimën në ylbera

Hedhur nga sytë e tu!



Se ti ishe si nënë

Për motër e vëlla

Çdo varg lotin kam lënë

Dhe prapë kam një mëllë.



Një poezi ku dhimbja përshkruhet me germat e zemrës, më fjalët më të bukura të shpirtit. Vetëm një poete mund ta përcjellë kaq bukur dhimbjen që i kalon përmasat njerëzore.



Ajo ku ndalet më gjatë autorja është tema e mërgimit, këtë temë aq të diskutuar në familjet shqiptare, këtë plagë të rëndë autorja nuk ua dëshiron të tjerëve ta provojnë, por të punojnë në vendin e tyre. Në mërgim nisesh me ëndrra të mëdha, me dëshira të mëdha, me projekte. Në mënyrë shumë poetike autorja përshkruan ditën kur shkoi në Greqi. Ishte koha kur vendi ynë sapo kishte hyrë në demokraci. Varfëria, ikjet drejt perëndimit, vështirësitë e kalimit nga komunizmi në demokraci, prapambetja ekonomike kishin ideuar brenda çdo shqiptari se emigracioni ishte fushë me lule. Drita verbuese, reklama pafund, fusha të sistemuara, supermarket me prodhime ta pafundme, makina luksoze që nuk njiheshin në Shqipëri, gjallëri njerëzish të humbnin mendjen në ditët e para, po më pas shikoje se realiteti ishte krejt ndryshe. Ja si shprehet autorja tek poezia në fjalë:



Sa kalova Kakavijë,

Uau! -Parajsa thash me vete!

Xixëllonja pash një mijë,

Të ëmbla mendova dete.







Ç’më verbuan ato drita,

Nata, ditë nga autobusi,

Ah, ky lum qenkësh me prita

Rrjedh e qelbur ç’na përbuzi.







Siç i japin na i marrin,

Qira drita ujë e shkallë,

Ah, kurbet ç’na bëre varrin,

Për Atdhe seç kemi mall!







Përfundimi i kësaj poezie është sinjifikative. Në mërgim edhe mund të jetosh pak më mirë, mund të fitosh më shumë para, por qetësinë shpirtërore që të jep atdheu nuk ta jep asnjë vend në botë, ndaj autorja bën thirrje për kthim se në atdhe jemi vetvetja dhe malli për atdhe sa vjen dhe rritet.



Por ajo ndjek me vëmendje çdo zhvillim në atdhe dhe dinë mirë se politika e mbrapshtë ka bërë që kthimi nga emigracioni të mbetet një ëndërr e largët, një ëndërr e ëndrrave. Çdo klasë politike që vjen në pushtet mendon për vete, mendon për xhepin e saj dhe jo për popullin që çdo ditë merr rrugët e mërgimit. Plot 30 vjet, ikje, ikje se politikanët shqiptarë shkojnë te populli vetëm kur marrin votat në zgjedhje. Besimi i Mimozës te politikanët shqiptarë është zhgënjyese. Ajo me plot bindje shprehet se:



Kujt votë t’i zësh besë,

Ta japësh pa frikë,

Mbushur jemi stres,

E s’dimë në del “armik”!







S’mbajnë dot asnjë fjalë,

Të djallëzuar keq,

Hiqen det, pa valë,

Dy gurë bashkë s’lënë veç!







Pra në këtë vëllim, përveç elementeve personale, poezitë e saj kanë edhe mesazhe të forta për aktualitetin tonë shqiptar, pasi trajtohen plot vërtetësi problemet sociale, politike dhe shqetësimet e njeriut të sotëm. Por po kaq autorja ndalet edhe tek dashuria, jo vetëm si koncept personal, por edhe si koncept universal ku kjo poezi zë një vend të rëndësishëm në këtë vëllim. Për dashurinë ajo flet plot ndjenjë, me sinqeritet, me pathos dhe respekt. Për të dashuria është të dish se çfarë mendon tjetri, pa nevojë shpjegimi, të shpjegosh dhe atë që është e vështirë dhe të mundohesh të kuptosh dhe atë që nuk të pëlqen, të diskutosh, bisedosh apo të gjesh kompromis. Me një penë elegante dhe të kujdesshme autorja tregon se dashuria kërkon kohë, angazhim, energji, pasion, dedikim, sinqeritet, aftësi për zgjidhje problemi, aktivizim, pasi dashuria është një ndjenjë delikate ku mund të ndahen suksese dhe dështime. Ja si shprehet ajo në një poezi:



Sonte yjet s’flenë,

Zemrës bëjnë refleks,

Shkronjat gjetën prenë,

Dashurisë me shpresë.



Yjet, zemra, pena, germat janë shoqërues të përjetshëm të dashurisë. Me nëntekst autorja thekson se dashuri do të thotë t’i japësh tjetrit atë që ka nevojë pa patur nevojë të ta kërkojë. Dashuri do të thotë të humbasësh veten dhe ndjenjat te tjetri, duke patur besimin që çdo gjë është në vendin e duhur, pikërisht aty ku donte natyra që të ishte, në atë vend dhe në atë moment. Larmishmëria e poezisë, metafora e fuqishme, tematika e pafundme në fabulat e përcjella, stili rimor dhe i ëmbël, mbështetja tek folklori vjen në mënyrë organike, tepër e sinqertë. Me vëllimin “Me sytë e jetës”, Mimoza, kërkon më shumë tek vetja, më shumë vëmendje nga lexuesi, më shumë realizëm nga kritika. Ajo kërkon individualitetin e vet larg plagjiaturave, larg përsëritjeve tematike me ide boshe, por kërkon një poezi shpirti të sinqertë që të jetë aktuale në çdo stinë jetësore, kërkon poezinë që jep dhe merr frymëzim popullor. Tek populli, folklori, te jeta e përditshme, ajo merr ozonin, pjalmin, muzën dhe shkëndijën e krijimit, që e bën poezinë e saj, të besueshme, të lexueshme, të kërkueshme, të asimilueshme, por mbi të gjitha me një mesazh që ta indetifikojë si shqiptare dhe si poete me gjurmë te folklori.

Si persekutoheshin dhe mbylleshin në kaos vajzat e dalluara

Flasim për vitet e demokracisë, jo për Komunizmin, e as për kohën pak përpara viteve ‘90.

Vajza shqiptare që binin në sy të sundimtarëve, liderëve apo edhe “të pasurve”. Por edhe për një arsyeje ose një tjetër: për shkak të forcës së tyre femërore, personale, krijuese ose edhe thjesht sharmit, humorit apo simpatisë. Vajza të përndjekura, të sulmuara në pika të ndryshme të personalitetit të tyre, të zvarritura, të kthyera në mish, të përdorura, të torturuara me strategji malinje që përfshijnë edhe artin, edhe nga vajza të tjera fatkeqësisht.



Një shoqëri pseudo-demokratike, ku vlerat perëndimore në vend që të theksohen, vidhen, mpaken, futen në rrathë mashtrimi, pafundësisht, edhe prej meshkushjsh të papërgjegjshëm, që sot janë ende gjallë. “Mitra” që bien viktimë e mentaliteteve me prapambetje kulturore, nervozizmi kriminalistik, krimeve, torturash, shkundjesh mendore prej të sëmurëve psiqikë, prej paranojakëve të sistemeve të vdekura, prej manjakëve të perfeksionit trupor përpara shëndetit dhe mendjes. Prej injorancës.

Vajza që sot mund të ishin

Kryeministre

Presidente

Ministre

Këshilltare

Pedagoge

Aktore

Modele të famshme

Kryeredaktore

Gazetare

Prijëse

Këto vajza nuk janë më!

Sepse ka vajza që vrasin vajza. Sepse ka djem dhe burra që harrojnë. Sepse ka burra që vrasin! Burra mentalitetesh të vdekura. Burra që duan vetveten përpara motrës, nënës, familjes.

“PËR TY KOSOVË” Përjetësisht s’na ndan má guri

Nga Azgan HAKLAJ

20 vjet më parë, Kosova, epiqendra e qëndresës kombëtare për liri e pavarësi, djepi i nacionalizmit shqiptar, i kuvendeve të mëdha e kryengritjeve të fuqishme u ngrit ashtu si Davidi kundër Goliatit përballë kuçedrës së Ballkanit, makinës së përgjakshme ushtarako-policore të kasapit Millosheviç.

20 vjet më parë bota mbarë u ba dëshmitare e masakrave të pashembullta të çetnikëve serbë mbi pleqtë, gratë e femijët e shqiptarëve të pambrojtur të Kosovës. Garashanianët, karaxhiqët, çubriollviçët, rankoviçët e rinj ëndërruan dhe praktikuan zhbërjen e Kosovës Dardane përmes spastrimit etnik, dhunës, burgosjeve masive e shtypjes me metoda mesjetare, ndaj një popullsie të lashtë e autoktone, në trojet e veta mijëvjeçare.

Bota mbajti frymën tek shihte fshatra e qytete të djegura, bombardime barbare ndaj popullsise civile, grabitje e bastisje që të kujtojnë epokën e hordhive të hunëve të Atilës, vizigotëve të Alarikut që rrafshuan Romën, mongolëve të Çengiskanit, barbaritë e vikingëve të Erik Qimekuqit, fushatat e Sulltan Mehmetit apo krimet e esesëve hitlerianë ndaj hebrejve në Luftën e Dytë Botërore. Millosheviçi ëndërronte të bahej një Car Dushan i Ri.



Dukej sikur furia dhe egërsia serbe nuk kishte të ndalur e Kosova do gremisej njëherë e përgjithmonë në honet e historisë, ashtu si Kartagjena e Hanibalit, apo Troja e Priamit dhe Hektorit.

Mesjeta trokiti fort me tmerrin dhe barbarinë e saj në vatrat e Kosovës.

Është momenti të kujtojmë vargjet e Kadaresë për mizoritë e Car Dushanit, ideatorit të Perandorisë Serbe:



” Ish kohë e zymtë dhe e egër

Po vdekje s’kishte Atdheu,

Se pas Dushanit Car të frikshëm

Mbrrin rrufeshëm Skënderbeu…”



Providenca Hyjnore bëri të mundur që 20 vjet më parë Kombi Shqiptar të rilindë përmes zjarrit të luftërave e betejave ashtu si Zogu Feniks nga hiri.

Kosova i dha Kombit Shqiptar 22 vjet më parë gardën proteriane UÇK-në me Skënderbeun e Ri të qëndresës Kombëtare Adem Jasharin, De Golin Shqiptar Ramush Haradinaj, Bogdanin e kohërave moderne vizionarin gjenial Ibrahim Rugovën, gjeneralë dhe strategë trima të shumtë, mijra deshmorë që dhanë dhe jetën për liri nga të gjitha trojet etnike shqiptare.

Në vitin 1998 bisha serbe mbuloi me zjarr dhe hekur brezin kufitar në trekëndëshin Prizren-Pejë- Gjakovë

Malësia e Gjakovës priti me bujari e përkujdesje vëllazërore 20000 vëllezër dhe motra nga Kosova të shpërngulur me dhunë nga vatrat e tyre me operacionin “Patkoi” të ideuar dhe realizuar nga makineria gjakatare e Millosheviçit.

Kukësi -Tropoja dhe Hasi u banë para dy dekadash ashtu si në kohën e Serbisë së parë dhe të dytë strehë e sigurtë për vellezërit dhe motrat e një gjaku dhe Kështjella të pamposhtura lirie.

Një këngë e vjetër popullore monumentale për reprezaljet serbe të dimrit të vështirë 1913 e shpërnguljet e imponuara me forcën e armëve, me zjarr, hekur e terror thotë:



” Ndjefsha mirë për ty, Malësi,

Mirë m’i prite 12 mijë,

20 vetë ma e vogla shpi…”



Kukësi -Tropoja –Hasi, që patën nderin një shekull më parë të prisnin në vatrat familjare e odat e burrave korifejtë e patriotizmit e të luftës për liri Bajram Currin, Hasan Prishtinën, Shotë e Azem Galicën, një çerek shekulli më parë hapen dyert e zemrat për dasmën e lirisë e krushqit e tyre: Adem Jashari, Vëllezërit Haradinaj, Mujë Krasniqi, Agim Ramadani, Sali Çekaj, Abaz Thaçi, Mujdin Aliu e mijëra luftëtarëve trima të Kosovës e të Shqiptarisë, që thyen kufirin Shqipëri-Shqipëri.

Kukësi, kjo trevë e lavdishme shqiptare, i ktheu përgjigje Sulltan Hamidit me koburen e Ramadan Zaskocit e bashkë me vëllezërit dibranë të udhëhequr nga Islam Spahia e Elez Isufi ripërtërinë Epokën e Skënderbeut në betejën legjendare me invadarët serbo-sllavë dhe asgjesuan 12.000 agresorë.

20 vjet më parë, kur NATO e kombet e lira demokratike bombarduan caqet e makinerisë gjakatare serbe, Kukësi priti me bujari mbi 500.000 vëllezër e motra të Kosovës.

Është rast unikal në botë që një qytet pret 10 herë më shumë mysafirë se popullsia e tij, prandaj me të drejtë është propozuar për Çmim “Nobel”.

Kjo mikëpritje legjendare e humanizëm proverbial i kuksianëve është i ngulitur thellë në ADN e Kombit Shqiptar dhe sanksionohet në shprehjen lapidare të Kanunit të Lekë Dukagjinit: “Shpia e shqiptarit asht e Zotit dhe e mikut”

Jemi në vitin e 20 vjetorit të Çlirimit të Kosovës, në 20 vjetorin e Betejës legjendare të Koshares, ku ranë 113 dëshmorë. Ranë Agim Ramadani, Sali Çekaj, Mujdin Aliu, Abaz Thaçi, që sëbashku me Luan Haradinajn e Mujë Krasniqin e shumë trima të tjerë, janë simbolet e thyerjes së kufirit, “Murit Berlinez” mes Shqiptarëve.

Jemi në 20 Vjetorin e rënies heroike të betejës dhëmb për dhëmb me armikun të gjeneral Shkelzen Haradinaj, Fatmir Nimanaj, Luan Nimanaj, Hasim Halilaj në malet e Maznikut.

Jemi në 10-vjetorin e hyrjes së Shqipërisë në NATO.

Shqiptarët e Maqedonisë zyrtarizuan Gjuhën Shqipe, gjuhën e Gjergj Kastriotit dhe Hyjnores Nanë Tereza. Ata u banë përcaktues ne rrugëtimin e Maqedonisë drejt NATO-s dhe BE-së me emër të ri Maqedoni e Veriut.

Pranvera Tuziane triumfoi me fitore spektakolare, pasi jetësoi mesazhin e thuprave të Gjergj Kastriotit duke realizuar ëndrren e Ded Gjon Lulit pas më shumë se një shekulli.

Eshtë koha të shprehim një mirënjohje të përjetshme aleatëve tanë perëndimorë

NATO-s dhe burrave të mëdhenj të shtetit, Bill Klintonit, Toni Blerit, Zhak Shirakut, Xhorxh Bushit, shtetet e të cilëve kanë kontribut themelor e historik për Lirinë e Kosovës e Pavarësinë e Saj.

Sot Kosova është e lirë dhe demokratike, e sigurt në Rrugën e saj drejt progresit dhe integrimit Euro-Atlantik, është kujtesa jonë historike e kombëtare, pjesë integrale e Atdheut tonë, e pandashme, Kauzë Kombëtare për mbrojtjen e saj me betimin solemn: “Një Kokë për një Pëllambë Tokë”.

Muret e ndarjes janë shembur njëherë e përgjithmonë.

Kufijtë janë simbolik.

Përjetësisht s’na ndan ma guri.

Asgjë nuk mund të na ndalë në rrugën tonë Hyjnore të Bashkimit Kombëtar.

Me dt. 16 prill, ora 11.00, Unionn Artistik i Kombit Shqiptar do të zbarkojë në

Kukës, në Qytetin “Nobel” me 250 artistë të përzgjedhur nga të gjitha trojet Iliro- Dardano-Arbërore, me spektaklin madhështor tematiko-artistik: “Për Ty, Kosovë”.

Përkthimi, një histori pasioni ( Botuar nga: OMSCA-1 në 2015 )

Libri “Përkthimi, një histori pasioni” i Eshref Ymerit që po vihet në dorën e lexuesve, pasuron dukshëm serinë e botimeve në shqip që u janë kushtuar problemeve të përkthimit, që nga shkrimet, artikujt, esetë, intervistat, studimet e gjer te librat. Libri është i ndarë në tri pjesë. Në pjesën e parë, që përbëhet prej njëmbëdhjetë kapitujsh, autori ka trajtuar një gamë të gjerë problemesh që fillojnë me lindjen e termit “përkthim” që në lashtësinë e kryehershme. Është e udhës të vihet në dukje fakti se në këtë libër, autori, para se të trajtojë llojet e përkthimit në aspektin e tekstit të përkthyer (materiale dokumentare, informative dhe shkencore, prozë publicistike, politike dhe filozofike, prozë artistike dhe poezi), është ndalur në analizën e përkthimit, si njëri nga llojet e kahershme të veprimtarisë së njeriut, që nga antikiteti e deri në ditët tona. Theksi është vënë në rolin e pazëvendësueshëm të përkthimit në pasurimin e gjuhës përkthimore, si në Perëndim, ashtu edhe në Lindje. Ai, përmes fjalëve të Montenjit (Michel de Montaigne), ka nxjerrë në pah kontributin e shquar të Zhak Amios (Jacques Amyot)në pasurimin e gjuhës franceze me përkthimin e veprës së Plutarkut “Jetë paralele” dhe, përmes fjalëve të Pushkinit – kontributin e Nikollaj Gnjediçit në pasurimin e gjuhës ruse me përkthimin e “Iliadës”. Me këtë rast, Eshref Ymeri ka nënvizuar se kultura jonë kombëtare krenohet me përkthyesin e saj të shquar, profesorin Gjon Shllaku, i cili, me përkthimin e “Iliadës”, dha një kontribut të jashtëzakonshëm për pasurimin e leksikut të gjuhës shqipe.

Libri në luftën e përkohshme për mbiekzistencë

Nga Leonard Veizi

Kam pasur bindjen e patundshme, qoftë si një rekomandim hipotetik apo edhe të materializuar në mënyrë sporadike, se letërsinë a të lexuarit në përgjithësi mund ta fillosh nga të duash, me “Tom Sojerin” apo me “Aventurat e Çufos”, por nëse do të vazhdosh më tej, se të është mbushur mendja e kërkon një kualifikim më të madh brenda vetes, duhet të ulesh këmbëkryq për të lexuar thellësish dy autorë shekullorë: Shekspirin dhe Servantesin.

Në këtë përfundim kam arritur jo prej statistikave, axhanseve apo kritikave të vlerësuara si studime botërore, por thjesht nga gjurma që letërsia e tyre ka lënë tek unë. Dhe vazhdoj të them se pasi ke kaluar disa gurë kilometrikë, je njohur me letërsinë e lashtë greke, Homeri dhe Eskilin, ke kaluar nga “Ferri…” i Dante Alegerit, do të të duhet të ndalesh në këto vite të mesjetës ku janë shkruar disa nga kryeveprat e letërsisë botërore. Për më tej se kaq mund të vazhdosh pa problem me Gëten, Balzakun, Tolstoin, Dostojevskin, Dan Braun-in apo Holebekun. Sepse thelbësoren tanimë e ke të arkivuar në një hard disc të paçmontueshëm nga njësia.

Shumë vite pasi isha “njohur” me të dy këta shkrimtarë, zbulova se çuditërisht Shekspiri në Stratford mbi Avon dhe Sevantesi në Madrid, në mos kishin vdekur në të njëjtën ditë, – në një distancë kohore vetëm prej pak orësh, – të paktën ishin varrosur në të njëjtën ditë; më 23 prill 1616. E pra, ishin vite të jashtëzakonshme për vetë Evropën ku, monarkia angleze bëhej gati të futej në shtjellën e revolucionit republikan të Kromuellit, ndërsa në Spanjë inkuizicioni vazhdonte me spastrimet e radhës.

Nuk di si mund të jetë vlerësuar vdekja e këtyre dy shkrimtarëve 400 vite më parë, por sot në kohën e kibernetikës, gjithkush prej nesh, si ata që e kanë lexuar letërsinë e tyre edhe ata që nuk ia kanë idenë fare, do të kishin postuar nga një status me kopertinën e “Makbethit”-s a “Don Kishotit…” në facebook e instagram, shoqëruar me emoji të verdhë që lëshon një pikë loti, për ta cilësuar së fundi këtë ditë si një tragjedi botërore.

Tragjedi a dramë nuk po zgjatemi shumë në këtë pikë, se në të vërtetë edhe shkrimtarët vdesin. Pasi në ligjësinë e përbotshme ditët janë të kufizuara si për gjeniun ashtu dhe për një që ka probleme të shëndetit mendor. Por që dy shkrimtarët gjenialë, Shekspiri në Angli dhe Servantesi në Spanjë, të kishin një datë vdekje, kjo ishte thjesht një çudi, e cila 400 vjet më pas humbet dhe si kuriozitet.

Në vitet e modernizmit të tepruar, kur prej 1 janarit e deri në 31 dhjetor, çdo ditë e vitit ka një emërtim të veçantë, herë “Dita e Tokës”, e “Luftës kundër SIDA-s”, apo e “Parandalimit të kancerit të gjirit”, dikujt i shkoi në mendje që 23 prillin ta propozonte që të cilësohej si: Dita Botërore e Librit. Dhe kaq u desh që më 15 nëntor të vitit 1995 mbi një rezolutë të UNESCO-s të vihej vula.



Sot kemi një Ditë Botërore të Librit, kur në disa territore, përfshirë dhe Shqipërinë, libri është në një fazë mbi ekzistence.

Në luftën e re të librit letër me ipod-in duket se përparësinë e ka elektronika, edhe pse propaganda përmes projekteve joqeveritare më së shumti, mundohet t’u bëjë të ditur njerëzve të thjeshtë, se libri fizik është i domosdoshëm në jetën e tyre.

Sot wikipedia, një faqe ku gjithkush mund të hedhë çfarëdo, ka zëvendësuar Enciklopeditë e Akademitë të Shkencave dhe Universiteteve më në zë të botës. Nga celulari brenda një kohe të shkurtër mund të informohesh se çfarë ndodh në Greqinë kufitare dhe në Zelandën e Re me të cilën thuajse nuk na lidh gjë, dhe pasi ke shpenzuar disa orë duke kërkuar në google dhe duke parë në youtube gjithfarë gjërash groteske që lidhen me gafat njerëzore, si zor të të bjerë në mend të kapësh një libër me dorë dhe të lodhesh për të kuptuar se çfarë thuhet në të. Këto janë risitë e teknologjisë, dhe askush nuk mund t’i thotë stop. Por ndërkohë vetë libri, si ai artistik dhe ai shkencor e historik, ndodhet në udhëkryq.

E mes gjithë debatit të madh që është hapur prej vitesh, sot mund të themi se çështja me problemin e librit është fokusuar në Shqipëri e ca vende të tjera të këtij niveli, sepse në perëndim të Evropës e sidomos në vendet nordike, ky debat ka qenë më i përmbajtur. Sepse në këto vende, si me mjete elektronike dhe fare pa to, niveli i leximit ka pasur gjithmonë një përqindje të lartë. Dhe këtu ndikojnë shumë faktorë, ku më së pari kanë të bëjnë politikat ndaj një produkti kaq delikat sa ç’është libri.

Por të shpresojmë se kjo është një periudhë kalimtare dhe se njerëzit, si t’ia kenë nxjerrë zinë përfundimisht, celularit dhe ekraneve me projeksion 7D do t’i kthehen librit fizik ashtu si dhe 30-40 vite më parë, për ta bërë jetën më pak të ndërlikuar, por më solide njëkohësisht. Sepse leximi i librit fizik, me letër 60-70 gramshe e bojë offseti, nuk krahasohet me përqëndrimin mbi ekranin rezatues, ku të duhen veç filtrave prej xhami edhe syze hipermetropi.

Nuk duhet të na kapi paniku gjithsesi, se ndoshta në një të ardhme të afërt, nuk do ta kemi Bibliotekën Kombëtare. Sepse mjafton të kesh një ebook dhe mund të shkarkosh libra që janë shkruar që prej periudhës së “pllakave sumere” që na rrëfejnë se si në tokë zbritën Anunakët, e deri tek famozja Danielle Steel që shkruan historitë rozë të amerikanëve të Veriut.

Përleshja fizike mes artit dhe teknologjisë ka nisur hershëm që kur u mendua se fotografia do të zëvendësonte pikturën. Ca më vonë besohej se televizori do të eklipsonte kinemanë. Radio gjithashtu ka kaluar një periudhë të vështirë, por mbijetoi. Kjo do të thotë se në këtë hapësirë universale ka vend për të gjitha dhe vetë njeriu ka nevojë për to. Kështu që nuk ka vend për pesimizëm. Libri do të vazhdojë të lexohet, herë në letër e herë në format elektronik. Dhe kjo gjë me sa duket nuk do të përbëjë më asnjë rrezik

Në ” LOTËT E NJË GRUAJE” të shkrimtares Blerina Pellumbi gjen shpirtin, dashurinë dhe dhimbjen e nje gruaje

Nga ILMI DERVISHI

Secili ka fëmirinë e tije ashtu siç e jeton por mbetet e bukur. Në librin Lotët e një gruaje vjensi nje gjetje artistikisht e bukur e pershkuar bukur e shume dimesional.

Kujto qe i ka ndodhur ne femiri ti vriten duart, nga puthja e duarve nga babai jane sheruar, ne preherin e nënes me i embel gjumi me endrra princeshash dhe më njerzorja ne fytyren e ç do fëmije mbetet fytyra e nënës qe shkelqen nga lumturia

Një lule e bukur në doren e nje vajze e shoqeruar me buzeqeshje me pëshperimën e fjalëve Do vi per ty, ndez ate shkëndi qe e ben zemren te rrah fort.

Kur lexon prozën LOTËT E NJË GRUAJE të Blerines dhelexuesi përlotet, kjo do të thotë se krijmtaria artistike ka prekur telat e zemrës, ka deportuar ne honet e hapsires se shpirtit te lexuesit e ,sigurisht, ky eshtë misioni i letersisë. Mardhenjet prind fëmijë, vella moter po dhe te dy te dashuruarve shkrimtarja Blerina Pëllumbi na e sjell me një përkushtim, plot emocion, me një këndveshtrim teper origjinal gati si një moment hynor

Autorja ka ditur te portretizoj, ta ngre ne pedistal, figurën e nënes në te gjitha dimensionet deri ne detaje, me nje besueshmëri dhe një trillim te bukur artistik. Në letersinë botrore, por dhe atë shqiptare ka plot shembuj kur femijet i pergjerohen, perkushtohen deri ne sakrifica sublime per ta shpetuar dhe nga vdekja. Po Dea, qe mua me kujton Dea-n e Butrintit te bardhë,te mermert,te fildisht, po Dea si personazh i Blerines ç do bente per Nenen e saj?

Kur nena ishte semure vinte vajza mijra kilometra larg në emigrim per ta shikuar,pastaj ikte prane familjes,kjo eshte jeta reale, kur nëna në dhendje te rende në spital, vajza ne shtatzaninë e dyte vjen te lind ne qytetin e lindjes. Ne të njetin spital nena në gjendje te rendë, vajza në lindje. Pa lindjes ashtu siç ishte merr femijen e saj e shkon te dhoma ku ishte nëna, shtrihet pranë saj

Ç ndodh me Nëne Viktorin?



Kur shikon fëmijet, syte e saj te venitur shkreptin nga gëzimi, buzeqeshja ju kthye në buzet e thara, zgjati duart si pulëbardhe drejt femijes duke thëne

– më erdhi Nipçja moj gra, moj motra , dhe e mori në krah si pëllumb.

Historia e dashurise mes Albanit e Deas ka bukurinë dhe freskinë e ngjyrat e moshes, një dashuri qe jep e merr dashuri. Vitet kalojnë e jeta ka batica e zbaticat e veta,por ne çdoparagraf pirtreti, bota shpirterore e sejcilit konkretizohet dukshem dhe bindes por me kubatur ndryshe. Nëse Dea vjen duke u rritur dhe pjekur, me nje sellje plot dashuri, e, duke thyer ingranazhet e deshirave te saj te ingranohet ne jetën bashkshoryore e familjare Albani e tregon veten përhere e më negativ, ndoft dhe nga smubdja, por duke krijuar ďy pole te kundert qe perplasja i çoj në divorc, në ate dramen e madhe te ndarjes ku gjitha perjetimet e saj per Dean kthehen në forc per te jetuar per femijet dhe per vete

Gjuha e pastër dhe e pasur qe shkruan, mënyra e rrefimit me kultin e te folurit ngadalë, gjetjet e bukura, e bën vepren te lexueshme dhe mbreslënëse

Nëse libri “LOTËT E NJË GRUAJE të shkrimtares Blerina Pëllumbi me vetem 100 faqe e pak personazhe ka formatin e një novele, nga dramaciteti i ngjarjeve, dinamika e trajtimi i personazheve, po, dhe nga vlerat artistike e mesazhet filozofike qe percjell ka vlerat e një romani ku çdo lexues do deshironte ta kishte në biblioteken e tij

Një libër me vlerë për historiografinë shqiptare

Nga  Akademi Prof. Dr. Eshref Ymeri

I nderuar z. Nuri Dragoj! Duke u njohur me punimin tuaj, mjaft interesant, “Përmeti dhe Lufta e Dytë Botërore 1939-1944”, bindem edhe më shumë në faktin që puna e historisë është ca e ngatërruar. Kjo për faktin se nuk është e lehtë ta trajtosh duke u nisur nga kriteri i së vërtetës, i cili kërkon që historiani të jetë kryekëput i paanshëm dhe autoritet shkencor i padiskutueshëm. Sipas të gjitha gjasave, anashkalimin e këtyre dy kërkesave themelore, duhet të ketë pasur parasysh edhe Volteri, kur ka thënë: “Historia është një tërësi krimesh, çmendurish dhe fatkeqësish, mes të cilave bien në sy disa virtyte, disa kohëra fatlume, si puna e ca vendbanimeve me njerëz që zbulohen aty-këtu, mes një shkretëtire të egër”.

Ngjarjet historike që shtjelloni në këtë vepër mbi bazën e fakteve të dokumentuara, më sjellin në kujtesë një thënie mjaft të goditur të shkrimtarit amerikan Robert Hainlain (Robert Anson Heinlein – 1907-1988). Ai thotë: “Historia lidhet me të vërtetën, ashtu si puna e teologjisë me fenë”.

Pas leximit të veprës suaj shkencore, një vepër dyvëllimshe, e cila të befason me morinë e fakteve që sillni përmes më shumë se dy mijë citimeve, më erdhi ndër mend shprehja e famshme, me domethënie aforistike, e cila, me sa duket, ka prejardhje të kryehershme: “Historinë e shkruajnë fitimtarët”.

Pikërisht në thelbin e këtij aforizmi fshihet tragjizmi i objektivitetit historik. Prandaj koha ka vërtetuar me fakte se aforizmi në fjalë duhej pasuruar me diçka tjetër. Atij i duhej bërë një shtojcë e vogël me domethënie të thellë. Shtojcën e ka bërë Anton Dreksleri (Anton Drexler – 1884-1942), një personalitet i njohur evropian, themelues i nacionalsocializmit gjerman, pararendës i Hitlerit, i cili thotë: “Historinë e shkruajnë fitimtarët, prandaj humbësit nuk përmenden në të”.

Çdo lexues i veprës suaj, i cili të vërtetën e ka për yll karvani, vjen në përfundimin e vetvetishëm se historia është konkrete, është e prekshme, është e faktuar vetëm atëherë, kur zhvillimin e saj, ai e kundron me sytë e vet në ditët tona.

Ju keni derdhur shumë djersë dhe kam bindjen se ia keni arritur plotësisht të hulumtoni aq thellë në historinë e krahinës së Përmetit dhe përgjithësisht të jugut të Shqipërisë, saqë e keni bërë lexuesin të rrijë dhe të përsiatë thellë në heshtjen e tij: Vallë a do të vijë ajo ditë kur historianët “e liçensuar” të vendit tonë, të arrijnë të flasin me gjuhën e fakteve, të dalin para masës së lexuesve me autoritet shkencor në zbulimin e objektivitetit historik? Në këtë aspekt, kam bindjen se librat tuaj, janë një leksion i mirë për historiografinë shqiptare.

Në përfundim të leximit të veprës suaj, lexuesi gjakftohtë shtron pyetjen: Cili duhej të ishte kriteri i objektivitetit të historianëve në pasqyrimin e historisë së vendit tonë, gjatë viteve të luftës? Përgjigjja, në këndvështrimin tim, se si duhen shkruar vepra shkencore të paanshme, në të cilat të pasqyrohen plotësisht ngjarjet dhe dukuritë historike, si edhe të vlerësohet vendi i tyre në historinë tonë kombëtare, deri tani vazhdon të mbetet e hapur. Por ju me punën tuaj të madhe i jeni afruar më shumë se kushdo tjetër të vërtetës, e cila, ndonëse është e dëshiruar, në fakt, është anatemuar thuajse tërësisht.

Sipas historianëve “të liçensuar”, humbësit gjatë viteve të luftës, nuk paskan të drejtë të kalojnë nëpër “sitën” e objektivitetit historik. Ata, në “punishten” e historianëve tanë, duhet të shërbejnë vetëm si objekt demaskimi, përçmimi, poshtërimi dhe talljesh të përhershme, siç ndodhi faktikisht gjatë një periudhe mbi gjysmëshekullore.

Ju jeni ndalur dhe keni folur me gjuhën e fakteve për Marrëveshjen e Mukjes. Nuk e di se cila ishte arsyeja e vërtetë që komunistët pranuan të ulen në një tryezë të përbashkët me përfaqësuesit e nacionalizmit shqiptar. Ndoshta diku thellë, në vetëdijen e tyre mund të ketë gjalluar vetëtimthi ndonjë ndjenjë grahmuese nacionalizmi, për tragjedinë që shovinizmi evropian i shkaktoi kombit shqiptar në Kongresin e Berlinit dhe në Konferencën e Londrës. Paçka se në veprën tuaj argumentohet me dokumente historike, që komunistët shqiptarë, në aleancë me komunistët serbë dhe grekë, përfaqësues këta të dy vendeve tradicionalisht armiqësore ndaj kombit shqiptar, e kishin kristalizuar qëndrimin e vet ndaj Ballit Kombëtar dhe Legalitetit që nga fundi i vitit 1942 dhe sidomos në pranverën dhe në verën e viti 1943.

Fakti që komunistët shqiptarë e hodhën poshtë Marrëveshjen e Mukjes, sapo teksti i saj i ra në dorë Miladin Popoviçit, dëshmon pa mëdyshjen më të vogël se Enver Hoxha dhe krerët e tjerë të udhëheqjes komuniste, nuk ishin gjë tjetër, veçse vegël e verbër në shërbim të Beogradit. Miladin Popoviçi, pasi e lexoi tekstin e Marrëveshjes së Mukjes, e zhubraviti, e mblodhi shuk dhe ia pëplasi Enver Hoxhës në fytyrë. Ky s’u bë i gjallë, në vend që të mbante një qëndrim burrëror prej shqiptari me vetëdije të lartë kombëtare.

Për fatkeqësinë tonë kombëtare, historianët “e liçensuar” nuk i zbuluan asnjëherë arsyet e vërteta të hedhjes poshtë të Marrëveshjes së Mukjes. Me heshtjen e tyre për atë Marrëveshje, ata braktisën të vërtetën historike, u radhitën përkrah ideologjisë komuniste, e cila u shartua në vendin tonë nga ana e serbosllavizmit, përmes emisarëve të tij Dushan Mugosha dhe Miladin Popoviçi, dhe ngritën bateritë kundër përfaqësuesve të nacionalizmit shqiptar, sikur gjoja ata ishin shkaktarët e përçarjes ndërshqiptare.

Me përvojën tuaj të pasur, keni studiuar shumë dokumente arkivore dhe gjatë hulumtimeve serioze që keni bërë në truallin e historisë së viteve të luftës në trevën e Përmetit dhe më gjerë, keni zbuluar shumë të vërteta, për të cilat historia zyrtare ka heshtur. Ka heshtur qëllimisht, sepse po të fliste me gjuhën e fakteve, siç keni folur ju, atëherë do të dilte në dritën e diellit e vërteta tragjike rreth tre objektivave që shovinizmi serbomadh u kishte ngarkuar emisarëve të vetë në Shqipëri, emisarë këta, të cilët “themeluan PKSH si agjenturë solide të tyren, futën vendin në një luftë civile dhe larguan nga pushteti elementin nacionalist shqiptar”.

Këto tri objektiva, Enver Hoxha, në përputhje me orientimet Beogradit, i realizoi më së miri. Këtë e vërteton fare qartë kjo dëshmi tronditëse për lidhjet e ngushta të Enver Hoxhës me titizmin jugosllav: “… Kallxon nji zojë e cila, aso kohe bante punën si përkthyese në shërbim përsonal të sekretarit të Partisë Enver Hoxhës, në marrëdhanje diplomatike me ambasadën e Jugosllavisë në Tiranë, si nji ditë me nji bashkëfjalim ndërmjet ambasadorit titist e Enverit, ky i fundit shend e verë i paska pasë kumtue përfaqësuesit të Beogradit gati-gati si tue u krenue: “E mbytëm Patër Anton Harapin e, me të kemi plagosë për vdekje Klerin Katolik!..”. Simbas rrëfimit të grues, ambasatori, diplomat i vjetër panserbian, i paska pasë përgjegjë: “Po, po! Po keni endè gjallë Patër Gjon Shllakun, i cili peshon shumë”, ndaj duhet – vazhdoi ai – “simbas porosisë që kam prej qeverisë sime, të zhdukni Shllakun dhe të shkatrroni kulm e themel çerdhen e Klerit Katolik në Shkodër, me në krye Françeskanët!” Pra, Enver Hoxha i mburrej përfaqësuesit të një shteti tradicionalisht armik të kombit shqiptar, se si ai vriste shqiptarë dhe se si merrte udhëzime për të vrarë të tjerë shqiptarë.

Në veprën tuaj me taban të shëndetshëm shkencor, ju keni dhënë një kontribut të shquar në studimin e historisë të trevës suaj amtare, duke hedhur dritë në një shkallë të konsiderueshme mbi pasqyrimin e saj, me sa më shumë objektivitet. Prej studimit që ju i paraqisni lexuesit nxirret një përfundim interesant: Në procesin e grumbullimit të dijeve historike janë të mundshme përftesat dhe firot. Me këtë rast, për shkak të arsyetimeve ideologjike, jo vetëm ngjarje të veçanta, por madje edhe periudha të tëra janë zhdukur nga fushëpamja e historianëve “të liçensuar”. Pikërisht këta historianë kanë fshehur qëllimisht servilizmin flagrant të udhëheqjes komuniste para Dushanit dhe Miladinit, të cilët Enver Hoxhën e kishin shndërruar në njeriun e tyre të bindur plotësisht.

Nga libri juaj mësojmë se njeriu me cilësi të larta morale, nuk ka liri të zgjedhë, pasi zgjedhja e tij është përcaktuar që në gjenezë, ngaqë liria e zgjedhjes te njeriu është pjesë e prirjeve të kundërta të tij. Sido që ta bëjmë zgjedhjen, në mënyrë të vetëdijshme apo të pavetëdijshme, dy janë rrugët: Do të përballemi me zgjedhjen që buron nga një veprim i diktuar nga arsyeja apo nga pasione irracionale, sepse problemi i zgjedhjes nuk është çështje e mundësive të barabarta. Në rastin e personazheve të skalitura në studimin tuaj, përballemi me njerëz që kanë përqafuar rrugën e progresit në kundërshtim me regresin, të burrave që kanë preferuar të ushqejnë dashurinë dhe të shpërndajnë urrejtjen, të luftëtarëve që kanë vlerësuar mbi gjithçka pavarësinë dhe lirinë, në kundërshtim me skllavërinë.

Ju keni zbuluar me fakte konkrete mjerimin e udhëheqjes komuniste shqiptare, e cila, në Plenumin e Beratit që u mblodh më 23 nëntor 1943, e kishte bërë “zot shtëpie” emisarin e Titos, kolonelin Velimir Stojniç. Prandaj ai shovinist serbomadh, nga tribuna e atij plenumi, lëshonte një deklaratë poshtëruese për vendin tonë: “Shqipëria jo që nuk e rrit dot ekonominë e saj, por as e zhvillon dot atë, sepse imperializmi do ta gëlltiste;… e vetmja zgjidhje e saj është të bashkohet në një konferderatë me Jugosllavinë…”.

Enver Hoxha, i mbrujtur mirë tashmë me kolaboracionizmin me shovinizmin jugosllav, në mbledhjen e Byrosë Politike të 15 dhjetorit 1947, del po me të njëjtën deklaratë publike, duke vazhduar poshtërimin e vendit të vet, sipas shembullit të Velimir Stojniçit tre vjet më parë: “Duhet ta fitojmë kohën e humbur e të bëjmë sa më shpejt bashkimin de facto të Shqipërisë me Jugosllavinë në të gjitha fushat (parti, ekonomi, ushtri, etj.), sepse Shqipëria nuk mund të qëndrojë si shtet i pavarur dhe aq më pak të ndërtojë socializmin pa u bashkuar me Jugosllavinë…”.

Shtrembërimi apo fshehja e fakteve historike nga studiues të kohës së diktaturës enveriane, por edhe pas saj, ka bërë që ju, me këtë vepër shkencore, t’u jepni përgjigje pyetjeve se si duhet shkruar tani historia; si të arrihet vërtetësia dhe objektiviteti në trajtimin e saj; mënyrën si mund t’i njohim dukuritë historike në tërë kompleksitetin dhe frymën e tyre kontradiktore; nevoja për t’iu kundërvënë falsifikimit të historisë. Kundërveprimi ndaj synimit të një sërë historianësh dhe publicistësh “të liçensuar”, për t’i interpretuar zhvillimet e ngjarjeve në përputhje me ideologjinë zyrtare në pushtet, është domosdoshmëri e kohës. Kjo për arsye se, duke i servirur ndodhitë e viteve të shkuara, ashtu siç u vjen osh tekave zyrtare, duke anashkaluar të vërtetën, me të vetmin qëllim që ngjarjet historike të pasqyrohen në mënyrë të njëanshme ose të deformohen plotësisht, i sjellim një dëm të madh edhe të ardhmes së kombit shqiptar, pasi nuk do të jetë në gjendje të shmangë gabimet e bëra më parë.

Në faqet e kësaj vepre mësohet me lehtësi se para kombit duhet të sillemi me dinjitet, pasi bijtë e tij i janë përgjigjur çdo thirrjeje, ndonëse politika nuk ka qenë në gjendje t’i udhëheq në drejtimin e duhur. Nevoja ka bërë që shqiptarët të ndërgjegjësoheshin se liria mund të fitohej vetëm atëherë kur kërkohej nga tërësia e individëve dhe jo nga një individ i veçantë. Vetëdija e shqiptarëve ka reaguar në shekuj, pa ndonjë vendim politik, i çfarëdo lloi qoftë ai, përherë në kundërshtim me mendësitë e regjimit pushtues, pa iu trembur shtypjeve të dhunshme që ushtronte makina ushtarake, pa u urdhëruar nga askush, duke u përfshirë vullnetarisht në breza në luftën për liri. Pra, kemi të bëjmë me një moral të lartë popullor, me rivlerësim të besimeve që udhëhiqnin sjelljen shoqërore të njeriut të lirë, i cili drejtohej nga nevoja e një koncepti shoqërisht të përbashkët, për një jetë më të mirë. Kjo, krahas përmbushjes së kënaqësive individuale, mbështetej edhe në gatishmërinë për të shkrirë krejt pasurinë, pa kursyer as jetën për idealin e lirisë.

Në vlerësimin e Kongresit të Përmetit ju e keni vënë theksin me shumë të drejtë në një fakt të pamohueshëm: ai kongres s’ishte gjë tjetër, veçse një kopje e shëmtuar e AVNOJ-it jugosllav. Në atë kongres u hodhën themelet e luftës së klasave, e cila, fill pas nëntorit të vitit 1944, filloi të zbatohej me tërë egërsinë e vet, përmes burgosjeve, internimeve dhe pushkatimeve të kundërshtarëve politikë. Por edhe para vitit 1944 ajo ka qenë konkrete. Vrasja e ballistëve, djegia e shtëpive të tyre, por edhe e njerëzve të tjerë që simpatizonin Ballin, ishte një luftë klase e pastër. Frytet e asaj lufte klasash, populli shqiptar i voli gjatë viteve ’80, kur degradimi i diktaturës komuniste të Enver Hoxhës e katandisi popullin tonë deri në atë derexhe, saqë ai u gjend ballë për ballë me degjenerimin gjenetik për mungesë të ushqimeve bazë për mbijetesë. Skenari dhe regjisura jugosllave (me kryeaktor Enver Hoxhën) për varfërimin e popullit shqiptar deri në përmasa proverbiale, funksionoi për mrekulli.

Në bindjen time, ju keni bërë vlerësime mjaft objektive për Ballin Kombëtar dhe për Legalitetin. Por duhet pranuar se, sikur Enver Hoxha të kishte patur burrërinë dhe të mos lëvizte nga trualli i shqiptarisë, përballë emisarëve shovinistë jugosllavë, ngjarjet do të kishin ndjekur një tjetër rrjedhë. Por kjo ishte e pamundur për dy arsye: Së pari, Enver Hoxha, si njeri i bindur plotësisht para titizmit jugosllav, i përzgjedhur me kohë e me vakt nga Beogradi për të qenë në krye të partisë komuniste, veproi në përputhje me orientimet e shovinizmit jugosllav, për përçarjen dhe për hedhjen e farës së vëllavrasjes në radhët e popullit shqiptar. Së dyti, komunistët shqiptarë, me në krye Enver Hoxhën, gjatë viteve të luftës kishin si pikësynim kryesor marrjen e pushtetit me çdo çmim, pa lejuar absolutisht bashkëqeverisjen me përfaqësues nga radhët e nacionalistëve shqiptarë.

Ju e theksoni me shumë të drejtë dhe unë ndaj plotësisht të njëjtin mendim me ju, se faji kryesor për gjendjen ku u katandisën Balli Kombëtar dhe Legaliteti pas hedhjes poshtë të Marrëveshjes së Mukjes, bie kryekëput mbi Enver Hoxhën dhe krerët e tjerë të udhëheqjes komuniste, të cilët e futën popullin tonë në luftë vëllavrasëse. Ishin pikërisht ata fajtorët kryesorë, të cilët u bënë shkak që një pjesë e nacionalistëve shqiptarë të bashkëpunonte me gjermanët. Nënkuptohet vetvetiu që krerët kryesorë të nacionalistëve shqiptarë u treguan të paaftë dhe dritëshkurtër pas pushtimit të vendit tonë nga Italia fashiste. Ata nuk u hodhën menjëherë në veprime konkrete, nuk u vunë në krye të popullit për organizimin e tij në luftë të armatosur kundër pushtimit fashist dhe i lejuan vetes që komunistët të organizoheshin nga emisarët jugosllavë dhe t’ua rrëmbenin iniciativën nga dora. Oportunizmi i krerëve nacionalistë del mirë në pah në kujtimet e njërit prej përfaqësuesve të tyre të njohur, ministrit të brendshëm të viteve të luftës, Kol Bib Mirakaj, kujtime këto të botuara në librin e tij me titull “Vetëvrasja e një kombi”, Botimet “Fiorentina”, Shkodër, 2014.

Për sa u përket vlerësimeve tuaja rreth temës, nëse gjatë luftës ka pasur luftë civile apo luftë vëllavrasëse, mendoj se gjykimi juaj është më afër së vërtetës: gjatë viteve të luftës ka pasur jo luftë civile, por luftë vëllavrasëse. Kjo për arsye se lufta civile përfaqëson në vetvete formën më të ashpër të zgjidhjes së kontradiktave shoqërore që janë grumbulluar me kohë dhe që shfaqet si një kundërvënie e armatosur me përmasa të mëdha e dy palëve kundërshtare.

Profesori i shkencave politike në Universitetin e Stanfordit (Stanford University) të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Xhejms Feron (James D. Fearon – 1963), thotë se lufta civile, si një konflikt i dhunshëm brenda vendit, është luftë e grupeve të organizuara, të cilat kanë si pikësynim marrjen e pushtetit me forcë në qendër të vendit apo në një rajon të caktuar, ose ndryshimin e politikës shtetërore.

Nisur nga ky këndvështrim, duhet pranuar se luftë civile quhet përplasja e armatosur mes shteteve të Veriut dhe të Jugut në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në vitet 1861-1865, luftë civile quhet përplasja mes Ushtrisë së Kuqe dhe Ushtrisë së Bardhë në Rusi,pas revolucionit bolshevik në vitet 1918-1920, luftë civile quhet përplasja mes komunistëve dhe antikomunistëve në Greqi, në vitet 1945-1949. Në të gjitha këto përplasje, palët ndërluftuese kanë pasur formacione ushtarake të mirorganizuara dhe të përmasave të mëdha.

Prandaj ju keni shumë të drejtë që përplasjen mes komunistëve dhe nacionalistëve në vendin tonë, gjatë viteve të luftës, e quani luftë vëllavrasëse dhe jo luftë civile. Ajo ishte vërtet një luftë vëllavrasëse, sepse forcat nacionaliste në vendin tonë nuk qenë të afta të vetorganizoheshin siç duhet, menjëherë pas 7 prillit të vitit 1939 dhe të krijonin forca të armatosura deri në nivel brigadash, e le pastaj për t’u ngritur deri në nivel divizionesh.

Si gjithmonë, ju përgëzoj për punën e vështirë kërkimore që keni përballuar dhe ju uroj suksese në veprimtarinë tuaj krijuese, e cila ka në themel vetëm kriterin e së vërtetës.