Nga Fritz RADOVANI: NËNTORËT SHQIPTAR

     M U E J   NANDOR  2 0 1 9:  K u j t o j m ë ...

9 NANDOR 1944 MUNTAZ KOKALARI Intelektual i njohun gjinokastrit shkruen një leter tri ditë para pushkatimit pa gjyq nga terroristi vrasës Enver Hoxha:

“Po përjetojmë ditë të vështira. Kam vendosur me brengë në zemër të largohem nga Shqipëria ime e bukur, nga familja e dashur… Këtë vendim e mora mbasi më njoftuan disa nga miqtë e mi të besuar se jeta ime dhe e të afërmve të mi është në rrezik nga bashtua, Enver Hoxha. Ai ka urdhëruar djajtë e kuq kundër nesh. Kjo kuptohet: Thjesht për motive personale…Kjo është fatkeqësi e kombit tonë dhe e Shqipërisë së gjorë, që ka rënë në duart e një njeriu të përbindshëm, tinëzar, hakmarrës, inatçi, dinak, megaloman, egoist, kumarxhi e gënjeshtar, që i do njerëzit nën vete; edhe kur qe jashtë për studime nuk dha asnjë provim, mbeti pas kabareve, kazinove etj. Ne intelektualët gjirokastritë ia dimë të gjitha sa i vlen lëkura, prandaj kërkon të na asgjësojë…”(AQSH, F.14 d.2/a v.1944)

●U pushkatuen pa gjyq dhe pa faj nga gueriljet komuniste pranë hotel Bristol në Tiranë, me urdhën të Enver Hoxhës dhe zbatuesit të urdhnave të tij, kriminelit Kristo Themelko, agjent i njohun i jugosllavëve deri në vdekje, edhe 14 intelektualë të shquem të kombit e të kulturës Shqiptare. Ata ishin: Ismail Agë Petrela, Muntaz Kokalari, Vesim Kokalari, Syrja Kokalari, Nebil Çika, Reshat Stërmasi, Muharrem Lleshi, Rifat Tërshana, Lluka Xhumari, Ali Panariti etj. Ditët e terrorit komunist kishin nisë nga gueriljet qysh më 28 tetor 1944, kur u pushkatuen në dyer të shtëpive, nëpër rrugica dhe sheshe etj.., me qellim terrori e frike ish-oficerët e karrierës së Ushtrisë Kombëtare: Akil Sakiqi, Nazmi Uruçi, Fahri Dabulla, Muharrem Liku etj, dhe vijuan deri më 16 nëntor 1944.

17 NANDOR 1944:Forcat ushtarake pushtuese gjermane ikin nga Tirana në Veri.

●29 NANDOR 1944 Forccat ushtarake gjermane dalin nga Shkodra ora 3.00 nade,  e mbasi ikin edhe nga Jugosllavia, këta dy popuj të pushtuem nga komunistët e Titos, u konsideruen të “çliruem”. E Hoxha deklaroi: “Ndaj Jugosllavisë nuk kemi pretendime!”

***

20 NANDOR 1866 U le shkrimtari i Madh Don Ndre MJEDJA(1866 – 1937).

12 Nandor 1944 Pushkatohet pa gjyq perkthyesi Lorenc RASHA 44 vjeç...

2 NANDOR 1945 Dita e të Shuemve në Zallin e Kirit mbas Vorreve të Rrëmajit.

Forcat e amatosuna të Sigurimit komunist zhdukun Vorrezat e të pushkatuemve...

●27 NANDOR 1945: TRAKTI I ORGANIZATES ANTIKOMUNISTE NË SHKODER, “BASHKIMI SHQIPTAR” : “Mos gabo me votue per bishat komuniste!” Ndersa tjetri ishte: “Masakrat në Shqipni i bajnë me urdhen të Titos dhe Stalinit!”. Fillojnë arrestimet me pjesmarrës në Organizatë me Gjovalin ZEZAJ dhe Luigj KÇIRA.

6 Nandor 1946 Arrestohet Don Prek Qafalia. Ishte Meshtar në Mirditë.

10 Nandor 1946 Vritet pabesisht në Reç nga komunistët Don Luigj PICI (1907 – 1946).

12 Nandor 1946 Arrestohet At Petraq ISAK . U dënue në Elbasan me 15 vjet burg...

12 Nandor 1946 Arrestohet: At Donat KURTI, Don Mark HASI dhe Don Anton MUZAJ. 

14 Nandor 1946 Pushkatohet në Tuz Imzot Nikoll TUSHA...Mik i Gazullorëve.

15 Nandor 1946 Arrestohet Imzot Frano GJINI ...Rregjent Apostolik i Vatikanit.

15 Nandor 1946 Arrestohet At Mati PRENNUSHI ...Provinçial i Françeskanve.

15 Nandor 1946 Arrestohet Fra Ndue VILA, nuk i dorzon çilsat e Kishës sigurimit shtetit.

16 Nandor 1946 Pushkatohet i dënuem dy vjet Misionari gjerman Don Zef MAKSEN.

●16 – 17 NANDOR 1946 Futen armët rreth orës 2 – 4 të mjesit nga Sigurimi i Shtetit në Kishen Françeskane të Shkodres, dhe Kuvendi kthehet në Burg me 800 të burgosun...

●25 Nandor 1946 Pushkatohen në Prizren të akuzuemit e pafajshem me Organizaten “Katoliçeskaja Banda”: At Bernard LLUPI, Maria SHLLAKU, Prof. Kol PARUBI dhe mësuesi Gjergj MARTINI.

12 Nandor 1947 Arrestohet Don Ejell DEDA, vdes në burg 31 vjeçar.

20 Nandor 1947 Vdes në tortura Imzot Frano GJURAJ... I kerkohet mohimi i Zotit!

6 Nandor 1956 Arrestohet At Rrok GURASHI: Vdes në burg..,pranon akuzat.

9 Nandor 1956 Vdes papritmas Imzot Bernardin Shllaku në Shkoder.

22 Nandor 1956 Vdes në burgun Burrel nga torturat At Klement Miraj (1882 – 1956).

12 Nandor 1957 Arratiset At Pjeter Stajka, dhe Shugurohet jashta shtetit në 1960.

1 Nandor 1958 Shugurohet meshtar Don Martin TRUSHI (Nandor 1933 – 1998).

5 Nandor 1958 Arrestohet per të dyten herë At Florian BERISHA S.J. ( 1897 – 1970).

5 Nandor 1958 Arrestohet per herë të dytë At Leonard SHAJAKU. Nuk tregon Rrëfimin!

10 Nandor 1958 Pushkatohet mbas arrestimit të tretë Don Ejëll KOVAÇI (1920 – 1958) .

10 Nandor 1958 Arrestohet per herë të dytë At Marjan PRELA (1885 – 1974).

27 Nandor 1968 Arrestohet e torturohet Don Marin SHKURTI (1933 – 1969).

NANDOR 1969 Shembet nga anadollaku Fadil Ymeri Kisha e Vaut të Dejës e vitit 1361, ku asht kunorzue Heroi Kombtar Gjergj KASTRIOTI – SKENDERBEU.

17 Nandor 1973 Arrestohet Don Ndoc NDOJA (1914 – 1996)Vorroset në Rrëmaj.

12 Nandor 1975 Vdes At Gjon Karma S.J.(1896 - 1975) mbas sa vitesh burg.

18 Nandor 1979 Vdes At Zef VALENTINI S.J. (1900 – 1979) Studjues i njohun dhe historian per Shqipninë. Profesor i Seminarit Jezuitëve në Shkoder deri 1946.

4 Nandor 1985 Vdes në Shkoder Prof. Gasper UGASHI (1909 – 1985)

●17 Nandor 1985 Papa GJON PALI II i shkruen dy letra personale Presidentit Ronald REGAN dhe Mihajl GORBAÇOV, per takimet me frymë paqsore në Gjenevë.

20 Nandor



1987 Vdes në Tiranë Prof. Lasgush PORADECI(1899 – 1987)...

9 Nandor 1989 Rrëzohet pergjithmonë Muri i Berlinit. Terroristi komunist dhe anadollak Ramiz Alia, vazhdon me vra Rininë Antikomuniste nder kufijt e Shqipnisë...

4 e 11 Nandor 1990 në Rrëmaji Shkoder, Don Simon JUBANI thotë Meshen e Parë mbas vitit 1967, kur u mbyllen të gjitha Kishat me “Revolucionin Kulturor 1967”.

26 NANDOR 1994 Emnohet nga Papa Gjon PALI II mbas 38 vjetësh nder burgje e interrnime nga komunistët, KARDINALI I PARË SHQIPTAR Imzot Mikel KOLIQI.

10 NANDOR 2002 Kanonizimi i Martirëve Shqiptar nga Vatikani.

NANDOR 2018: U Kanonizuen 38 Martirë nga Vatikani... Ndersa “Shteti Shqiptar” dekoroi në këta 28 vjetë mija kriminelë, vrasës e torturues që sot po drejtojnë Shtetin...

            Melbourne Nandor 2019.

Akademia Shqiptaro – Amerikane e Shkencave dhe e Arteve nga Nju Jorku , organizoi disa Konferenca Shkencore dhe promovoi disa libra

Akademia e Shkencave dhe e Arteve Shqiptaro – Amerikane , është më seli në New York .

AAAS  është  themeluar më  datën 28 nëntor të vitit 1995 në Nju Jork të Shteteve të Bashkuara të Amerikës .

Akademia e Shkencave dhe e Arteve Shqiptaro –Amerikane në Nju Jork ,  është një institucioni i lartë i Shkencës dhe i Artit shqiptaro-amerikan    i themeluar me Ligjët Amerikane të Shkencës dhe Artit 

Interesi publik e kombëtar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve Shqiptaro -Amerikane në Nju Jork , me dëgët e saka Akademike në Tiranë,Prishtinë dhe Shkup shprehet në ushtrimin e veprimtarisë së saj në fushën e shkencës dhe të artit, që përfshin kultivimin, nxitjen dhe zhvillimin e mendimit shkencor dhe të krijimtarisë artistike  shqiptaro-amerikane.

Kryetar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve Shqiptaro-Amerikane në Nju Jork , është psikologu klinik  Akademik Prof.Dr.Skendër Rexhep Kodra , nga Burimi  i Kosovës.

Prof. Dr. Skënder Kodra u lind më 13.05.1946 në Istog të Kosovës, ku kreu shkollën fillore. Shkollën e mesme e vazhdoi në Gjakovë dhe Pejë.

Më 1969 emigroi në Itali e pas një viti në SHBA, ku edhe mori statusin e refugjatit politik. Në SHBA më 1980 mbaron shkollën e mesme. Më 1986 përfundon shkëlqyeshëm studimet e larta në Universitetin “Mercy College”, në degën e psikologjisë dhe pas një viti kreu studimet pasuniversitare në “Long Island University” dhe laureohet me titullin Master degry.

Në vitin 1991 mbron doktoraturën me temën “Shkaqet që çojnë në skizofreni” dhe merr titullin më të lartë shkencor në SHBA PH.D. Më tej u specializua në një profil më të ngushtë në fushën e Psikologjisë Klinike.

Akademia përbëhet nga  nga organet  kryesore nga Kuvendi, Kryesia(bordi),Senati  dhe Kryetari.

Veprimtaria e tij është e larmishme si profesor, psikolog e shkencëtar. Ligjëron në tri universitete me studentë nga e gjithë bota. Ai ka një veprimtari të begatë veçanërisht në Psikologjinë klinike, të cilën e ka pasuruar dhe me përvojën e madhe në spitalet ushtarake të psikiatrisë në New York, ku punoi për dhjetë vjet me pacientë të Luftës së Dytë Botërore dhe të Luftës së Vietnamit.

Diturinë dhe përvojën e tij si psikolog dhe shkencëtar, Prof. Dr. Skënder Kodra e ka përcjellë në tetë libra si:

 Evoluimi i Trurit Dje, Sot dhe Nesër Library of Congress (June 11. 2001)

 Definition of personality. Tiranë (Library of Congress (2003) 

Drugs and its Impact. Tirane Library of Congress (June, 11.2004) 

Road Map Opportunities in Cilinical Psychology, Tiranë 

Library of Congress (June 12.2006) Library of Congress 101 Independence Ave, S.E. Uashington D.C. 20559-6000.


I brumosur me ndjenja të larta atdhedashurie dhe si intelektual i përgatitur në SHBA, Skënder Kodra ka dhënë një kontribut të çmuar dhe për popullin shqiptar. Në vitin 1995 ai themeloi Akademinë Shqiptaro-Amerikane të Shkencave dhe Arteve me qendër në New York dhe vazhdon të jetë aktiv si kryetar i kësaj Akademie.

Me ndryshimet demokratike në Shqipëri, Prof. Dr. Skënder Kodra vazhdoi të kontribuoj edhe në dheun amë. 

Ai punoi dy vjet në Tiranë si klinicist pranë Klinikës psikiatrike të Fakultetit të Mjekësisë në Universitetin e Tiranës, ku përgatiti dhe ligjëroi leksione të ndryshme.

 Me kënaqësi ai i dhuroi kësaj klinike një bibliotekë të pasur me literaturë masive të psikiatrisë klinike amerikane.

 Gjatë kësaj kohe në Radio Tirana ai mbajti një rubrikë të përjavshme me temë nga psikiatria.

Personaliteti i Prof. Dr. Skënder Kodra është i njohur në SHBA, në vende të ndryshme të Evropës dhe në të gjitha trojet shqiptare. Ai ka qenë këshilltar pranë Ministrisë së Shëndetësisë në Shtetin e New Yorkut, është anëtar i Shoqatës së Doktorëve në Shtetin e New Yorkut, Anëtar i Shoqatës të sëmundjeve psikike “Sigmund Frojd” të Austrisë, nënkryetar i Akademisë së Intelektualëve Shqiptarë të Shkencës dhe Artit në Kosovë, anëtar i Shoqatës së Psikiatërve në Shqipëri, etj.

Prof. Dr. Skënder Kodra vazhdon të jetë aktiv si mjek, si pedagog, si shkencëtar. Ai vazhdon të publikojë libra dhe studime shkencore në revistën “Dituria”, organ i Akademisë Shqiptaro-Amerikane me qendër në New York, Akadmi të cilën e drejton me pasion dhe profesionalizëm, si dhe në shumë revista e gazeta prestigjioze në SHBA dhe Shqipëri.

Figura poliedrike e Prof. Dr. Skënder Kodra, është kthyer në një simbol për komunitetin shqiptar në SHBA, Kosovë dhe Shqipëri, si një njeri me energji të pashtershme humane e patriotike etj.

 Vlenë theksuar që Organi më i lartë në AAAS  është Kuvendi i Akademisë i cili ngërthenë në gjirin e vet   të gjithë anëtarët e akademisë...

 Prezentues i Akademisë është Kryetari i Akademisë, Akademik Profesor Dr.Skender Kodra ,Ph.D . Akademia ka anëtarë të rregullt të shkencës dhe artit , anëtarë nderi , anëtarë të jashtëm në tërë rruzullin tokësor. Drejtor i  Drejtorisë për mardhënie me publikun i meruar nga Senati dhe Bordi Akademik është Flori Bruqi ,nga Prishtina i cili është përgjgjës dhe kordinues me të gjitha mediet e shkruara dhe vizive në AAAS.

 Akademikët d.m.th shkencëtarët që bartin titullin Akademik Prof.Dr.Ph.D  janë anëtarë të përjetëshëm. 

Në kuadër të Akademisë ka pothuaja nga të gjitha trevat shqiptare si dhe diaspora.

Ka edhe të komuniteteve tjera të huaja që veprojnë dhe jetojnë në Amerikë , Maqedoni  e vende të tjera.

Anëtarët  e akademisë punimet e tyre  shkencore i kanë botuar në  disa numri në revistës shkencore “Dituria”.

Ndërsa një numër i madh i akademikëve kanë botuar libra në shumëfusha shkencore (mjekësi, gjuhësi, teknologji, jurispondencë, letërsi, ekonomi, bisnes etj. si fjala vjen : Skender  Kodra,Namik  Muhedin Shehu,Agron Fico, Adem Harxhi,Flori Bruqi,Nijazi Halili, Arjan Hamiti, Eshref Ymeri, Vilheme Vranari, Isuf Dedushaj, Migena Arllati, Naim Kelmendi,  Dibran Fylli, Jahja Lluka, Hakif Bajrami, Mixhait Reçi, Bedri Tahiri , Isuf B.Bajrami, Kujtim Mateli,  etj.

"Senatoret e dijes"  pra akademikët e  Akademijsë së   Shkencave dhe Arteve Shqiptaro-Amerikane, organizuan simpoziumin shkencor   me  me rastin e   600 vjetorit të  lindjes se Gjergj-Kastriot Skenderbeut.

Më vonë kjo Akademi kishte si objektivë Objektivë ngritje  e statujes së Skenderbeut ne njerin prej shesheve te qytetit te Nju Jorkut, si dhe pagezimi i nje rruge ose sheshi me emrin e heroit tonë kombetar Gjergj-Kastriot Skenderbeu .

AAAS -i  ne New York me  dinjitetin e kremtun  100 vjetorin  e Pavarësisë së shtetit shqiptar si dhe bënë organizimin e Konferencën  Shkencore në Nju Jork me rastin e 550 vjetorit të vdekjes së Skënderbeut,si dhe  575 vjetorin e kthimit të tij në Krujë.

Pra, kësisoji u shënua  periudha e ndritur e  lavdishme e historisë së shqiptarëve në Nju Jork të Amerikës.

Me  datën 13 janar 2018,  në  Bronx  të Nju  Yjorkut  u organizua  Konferenca Shkencore kushtuar figurës së Gjergj Kastriot – Skenderbeut .

 Në këtë konferencë muarrën pjesë një numër i lakmueshëm i bashkatdhetarëve, por numri duhej të ishte edhe shumë më i madh për një veprimtari të nivelit të tillë, kur dihet se në Nju Jork dhe në rrethinën e tij jeton një numër i madh i shqiptarëve. 

Një befasi, një kënaqësi e këtij tubimi ishte edhe pjesëmarrja e trashëgimtarëve të familjes Muzaka (Musacchia), motër e vëlla, Victoria e Len, që janë të  lindur dhe të rritur  në Amerikë nga prindër me prejardje arbëreshe. Victoria jeton në qytetin Abelen të Texasit, ndërsa Len jeton në San Francisco.

 Ata vite më parë kishin mësuar për prejardhjen e tyre shqiptare dhe tani ata janë duke bërë hulumtime për gjurmët e familjes së tyre dhe gjer më tani kanë arritur gjer në vitin 1553. 

Në këtë tubim mori  pjesë edhe një grup veprimtarësh nga shoqata “Bijtë e Shqipes”: Tajar Domi, kryetar dhe Bujar Cela e Sadik Elshani, anëtarë të kryesisë.

Para se të fillonte punën Konferenca Shkencore, të pranishmit i përshëndeti ish kongresisti  me prejardhje arbreshe zt. Joe Dioguardi . Ai e   bëri një përshkrim  të shkurtër të veprimtarisë së Ligës Shqiptaro – Amerikane , si dhe foli për  përpjekjet e saj për përparimin dhe lobimin  e çështjes shqiptare,.

zt.Joe Dioguardi i njoftoi të pranishmit se është duke grumbulluar fonde për një film për Skenderbeun dhe i porositi të pranishmit që shqiptarët duhet të votojnë për njerëz të ndershëm e jo për parti; që ta ruajnë gjuhën shqipe se ajo e ka mbajtur kombin gjallë.

Pas këndimit të himneve kombëtare të SHBA-ve dhe Shqipërisë, Konferencën e hapi Akademik prof. dr. Skender Kodra.

. Në fjalën e tij zt.Skendër  Kodra foli për rëndësinë e figurës së Skenderbeut në historinë kombëtare dhe rëndësinë e kesaj Konference Shkencore.

Të  pranishmit i falenderojë për pjesëmarrjen e tyre në këtë enveniment madhështor , si dhe të gjithë ata qe kishin përgatitur kumtesa. 

Konferencën e përshëndetën edhe Armando Shandro, Konsull i Republikës së Shqipërisë, pranë Misionit të Kombeve të Bashkuara. 

Tajar Domi, kryetar i shoqatës “Bijtë e Shqipes” dhe Mëhill Velaj, nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë; dekani i Monroe College. 

Të gjithë të pranishmit i thanë fjalët dhe vlerësimet më të mira për shoqatën “Bijtë e Shqipes”, si njërën nga shoqatat më aktive e më të organizuara në Amerikë.

 Për konference ishin angazhuar dr. Bexhet Asani, inxh. Haxhi Dauti,  prof. Bashkim Klloboçishta. Pedagogu i Monroe College, dr. Haxhi Berisha etj.

Numri i kumtesave të paraqitura në këtë Konferencë ishte i madh dhe vinin nga të gjitha trojet shqiptare dhe diaspora. Po përmendim vetëm disa: Besim Muhadri (e lexoi e bija) kishte përgatitur kumtesën me titull: “Pasqyrim i jetës dhe veprës së Gjergj Kastriotit në veprën e Bilall Xhaferrit e Fatos Arapit”; Bexhet Asani me kumtesën: “Poema Skenderbeu e rilindësit maqedonas, Grigor Përliqev”: dr. Pashko Camaj, shef i kabinetit të kryetarit të Vatrës, mbajti një kumtesë për veprimtaritë që ka organizuar Vatra ndër vite për të nderuar figurën e Skendrbeut, e kumtesa te tjera. 

Një pjesë e mirë e atyre që kishin përgatitur kumtesa nuk ishin te pranishëm, sepse nuk kishin mundur të udhëtonin për shkaqe vize. Rapsodi Tomë Gjergji dhe aktori Shaban Lajçi recituan vargje për Skenderbeun. 

Të gjithë ata që kishin përgatitur kumtesa dhe disa veprimtarë të tjerë u nderuan me nga një mirënjohje. Gjithashtu u nderua edhe shoqata “Bijtë e Shqipes”.

Për të gjithë të pranishmit në restorantin Maestro’s u shtrua një drekë e pasur, sponsorizuar nga inxh. Haxhi Dauti. Edhe këtu atmosfera ishte mjaft e përzemërt. U mbajtën disa fjalime të shkurtëra dhe u ndanë ca mirënjohje.

Akademia e Shkencave dhe Arteve Shqiptaro –Amerikane, dega në Prishtinë gjatë vitit 2019 ( 24 shtator 2019 dhe 14 tetor 2019)  përuroi në Prishtinë   dy libra,  me autorë nga Kosova.

Pra, nën siglën e AAAS -it u botuan dhe u përuan  librat : "Tokë e mbjellë në varre"(Krimet Serbe në Kosovë 1998-1999) i  studiuesit Akademik Prof. Dibran Fylli si dhe libri publicistiko-shkencor ”Përmbledhje shkrimesh” të studiuesit Akademik Mr.sci.  Jahja Lluka.

Gjatë vitit 2020  nën siglën e akademisë  pritët që të botohet libri Enciklopedik për biografinë dhe bibliografinë e akademikëve ,që është suke u shkruar dhe redaktuar  nga autori    Flori Bruqi.

AAAS ,New York,Tiranë, Prishtinë,Shkup

Drejtori për mardhënie me publikun 

Prof.Dr.Flori Bruqi,Ph.D

06.11.2019.

Akademik Prof.Asllan Qyqalla(1959 - )

Asllan Qyqalla ,lindi më 1 prill  të vitit 1959 në  Bardhin e Madh   Prishtinë.

Shkollimin fillor e mbaroi ne vdnlindje, Gjimnazin ne Prishtinë dhe Fakultetin e Filologjisë në Universitetin e Prishtinës, dega Gjuhë shqipe e letërsi. 

Më 2014 në QSA ne Tiranë e regjistroi Disertacionin e doktoratës.

Në vitin 1984 u punësua mësimdhënës në Shkollën fillore në Bardh të Madh gjerë më 1994 ku edhe u zgjodh drejtor i SHF në Bardh të Madh .

Më 1 gusht 2003 emrohët Drejtor në Qendrën e Kulturës, në Fushë-Kosovë gjerë më 2015.

Punon si  profesor në Shkollën e Mesme Profesionale në Fushë-Kosovë.

Profesor Asllani  është marrë  me aktrim dhe regji. 

Ka përgatitur disa drama e komedi me aktorët e trupës së SHKA “Naim Frashëri” ,  SHKA “Bajram Curri”,  Prishtinë, me studentët e FF në Prishtinë ,  SHKA të studentëve “Ramiz Sadiku” , si dhe me "Radio Çakallën " ,  dhe me trupen e aktoreve te rinj te Prishtinës.

 Është  drejtor i Shoqatës së Krijuesve, letrarëve e artistëve “Naim Frashëri” në Fushë-Kosovë si  dhe Drejtor i Festivalit “Malli Poetik i Kosovës” edicioni IX tradicional.

-Ka mbajtur  në prill 2017 Simpoziumin Shkencor “Muhaxhirët në luginën e Anamoravës dhe Preshevës” në Universitetin e Gjilanit. 

Më 1 gusht 2019 po ashtu  nën patronatin e tij ka mbajtur Simpoziumin e dytë shkencor “Muhaxhirët nëpër vite 1877/78 -2018” në Institutin Albanologjikë në Prishtinë, në të cilin morën pjesë më se 15 studiues me Kumtesa të ndryshme duke hapur foto ekspozitën me 140 fotografi të Muhaxhirëve.

Veprat letrare :

-“Bardhësi në Bardh” monografi,  1995

-“Nimfa e një zemre të lënduar”, tregime,  2014

-“Loti det dhimbjesh” poezi, 2016

-“LORA” poezi, 2017

-“A lombre des musse” SHB L`HARMATTAN- PARIS ,poezi, 2018

-“My love “ poezi,anglisht, Bukuresht, 2018

- LORA – MON AMOR” frëngjishtë, Bukuresht  2018 

-“Anthology of Albanian poetry” Bukuresht, 2019

-Monografi bashkë autor Lan  Qyqalla e Reshat Sahitaj “Gani Xhafolli- princ i letërsisë për fëmijë”

Ka fituar disa çmime kombëtare dhe ndërkombëtare vër veprimtari letrare dhe artistike.

Nga viti 2018 është anëtar i rregullt i Akademisë së Shkencave dhe Arteve Shqiptaro-Amerikane në New York,Tiranë,Prishtinë dhe Shkup.



                   

Libri me poezi  i'Lora"-së  i Asllan Qyqallës, që në  imazhin  e parë  të krijohet se  është ai i një dashurie idilike mes një Romeoje dhe një Zhuliete shqiptare.

 Për shumë kënd, që njeh veprën e mëparshme të Asllan Qyqallës, por dhe vetë Asllanin, kjo ndoshta nuk përbën ndonjë risi. Por, pasi e keni lexuar dhe në momentin kur ke mbyllur librin, padyshim, mënyra sesi autori ka arritur të japë me shumë finesë dhe ndjenjë.. dashurinë idilike në fushat dardane, të cilën as Shekspiri nuk do të gjejë fjalë për Lorën, që ta ngrejë në oqeanin e dashurisë, e Lanin, patërmale të jetës së brishtë, që mbuluar e kanë vitet e thyera, e ndien që ke lexuar vargjet e diçkaje të veçantë, ndoshta një prej elegjive më të realizuara në letërsinë shqiptare.

Të gjitha poezitë e vëllimit i lidh personazhi i Lorës, madje edhe tek ato të cilat ajo s’ është, dhe aty ku duket se tema dhe vendi kanë rrëshqitur jashtë pranisë së saj, ajo ndihet ndihet në heshtje. Edhe aty ku s’është, ajo mbush edhe me mungesën e saj. Në vëllim, çdo varg sillet rreth saj, si vorbull ere, ajo thith rreth vetes vargje dhe ndjenja, ajo është epiqendra rreth të cilës vërvitet e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja, sepse edhe e ardhmja siç thotë Lani...si zogu në pranverë, shtegton në të djeshmen.

Është padyshim, një prej personazheve më të veçanta të kësaj lloj poezie në letërsinë shqipe. Ka diçka nga Beatriçja e Dantes, në atë hyjnoren e saj, në forcën dhe mundësinë për të lëvizur në të dy botët, por edhe në kohë, në të tashmen dhe në të ardhmen, është si eteri hyjnor dhe fryma që ka lënë shenjë kudo.

Siç thotë poeti: Lora frymon në shtalbësinë amullore, amulli shkakton në histori.

Po ashtu, është pak Zhulietë, është femra me mish e me gjak, që Romeos së saj i fal dashurinë më të bukur, por është edhe si Sibilat e Bogdanit, “të veshuna me dritë e të mbathuna me hanë”, siç shkruante Bogdani, po nga logjet dardane pikërisht 333 vite më parë, pasi në këtë botë moderne trualli shqiptar i ka dhënë vulën e vet.

Dikotomia dhimbje-gëzim, përshkon poezitë e këtij vëllimi, dhimbje për atë që s’ është më, dhimbja që shkakton mungesa e madhe e asaj që botës së poetit i jepte kuptim. Dhe nga ana tjetër, është ajo çfarë i ka dhënë gëzim për atë çfarë është përjetuar, duke u përjetuar në jetën reale sërish si ninullat e djepit.

Kujtimet e së shkuarës, i japin forcë për të ecur përpara, për të vazhduar jetën, madje edhe për të bekuar kohën kur Lora ishte dhe rrezatonte e i jepte dritë jetës së (Lanit) zërit poet.

Dukshëm mbizotërojnë vargjet për dhimbjen, dhimbje që rrëfehet nga zëri poetik i vetmitarit të braktisur, mbi shpirtin e të cilit u derdhën shira që i hapën shteg vajit. 

Por ama, tek ky vëllim, Lani nuk është i mbërthyer dhe i dorëzuar nga trishtimi, madje përkundrazi ai ka filluar ta mund dhimbjen, siç thotë ai, ashtu si Gjergj Elez Alia, edhe pse ka plagë të shumta që duken se nuk do të mbyllen kurrë. 

Megjithëse edhe vetë plagoma e dashurisë, është dhimbja, por edhe forca për të vazhduar përpara. Filli i kësaj ndjenje të përzier mes dhimbjes, gëzimit dhe adhurimit i bashkon të gjitha poezitë si filli i një rruzareje.

Ajo çfarë kam parë tek vëllimi i Qyqallës, është se në mjaft poezi poeti përdor arketipin folklorik në mënyrë të drejtpërdrejtë, herë si motiv, si temë apo dhe teknikë krijimi. Jo rradhë shprehja poetike është formuar përveç elementesh të tjera, edhe nga takimi emblematik i shprehjes poetike të shkruar vetjake, me shprehjen poetike popullore, që e afron atë me ligjërimin e gjallë të shqipes, kumbimet dhe format e të cilës siç duket Asllani i njeh dhe i përdor me përsosmëri.

Lora pa vello numëron orët,
në gjerdek nuse pa dasmorë,
skënderbeu ngjesh shpatën krutane,
Aga Ymeri ndalon në shadërvan,
rinjeh nusen, rrugës së Gërmisë

Por gjithnjë duke i përfshirë këto dhe duke i bërë pjesë në mënyrë mjeshtërore brenda modelit të tij poetik vetjak surrealist:
Takim i vonuar me Lorën; në pranverën e blertë; në thellësinë e syve, pranë vullkanit, ku zgjimi kafshon harresën në vjeshtën e vonë.

Mua personalisht, ndoshta ngaqë dhe gjuhësia është profili im, më kanë bërë përshypje mënyra sesi Lani e përdor dhe luan me fjalën shqipe, fjalët e krijuara si plagoma e dashurisë, rrugëbraktisje, ..mbytje moshake, e fjalë të tjera të këtij tipi vijnë pa sforco dhe krejt natyrshëm në vargjet e Lanit, që përveç talentit poetik, dëshmojnë edhe për një njohje dhe intuitë gjuhësore.

A s’është në fakt vetë poezia një lojë me fjalën?

Pasi ke përfunduar së lexuari poezitë dhe ke mbyllur librin, ke një ndjesi. Ke kuptuar se personazhi i Lanit dhe Lorës në libër, nuk janë thjesht dy personazhe që vërviten diku jashtë në kohë dhe hapësirë. Nuk janë Danteja dhe Beatriçja moderne shqiptare, nuk janë as Romeo dhe Zhulieta që luajnë tragjedinë e tyre të dashurisë në Dardani, madje nuk është as Lani dhe Lora në Prishtinë e gjetkë.

Autori duke bërë vargjet e poezive, pasqyrë të shpirtit të tij ka tejkaluar dukshëm veten. Nuk është më ai, që do të na rrëfejë diçka të tijën personale, nuk është më ai personazhi që sjell dhe rrëmon kujtime nga jeta intime e tij. Besoj se ajo çfarë ke përjetuar nga leximi, nuk është as kurioziteti dhe as modeli artistik sesi një burrë i thur vargje të dashurës së tij.

Ato gjëra e ndjesi të holla që dalin nga vargjet e Lanit janë të gjithsecilit që merr frymë në këtë botë, dashuria, lumturia dhe zhgënjimi nga ajo çfarë jeta të ofron, si dhe frika nga ikja e asaj që do, frika se mos e lëndon qoftë edhe me dashurinë tënde...ashtu siç thotë Lani, të lëndova nga xhelozia e stepur, në mykun e kohës, ortiqe fjalësh në pamjen tënde burbulloi-ikja e parakohshme, prush le në hapërim, në shelgje vare dashurinë...

...frikë që të kthehet edhe në makth kur e humb atë që mendon se e ke, dhe do ta kishe pranë, në çdo frymëmarrje tënden, por ke vetëm atë që kujtesa të ka fiksuar në atë shikim mallëngjyes që venitej në heshtjen e janarit.

Të gjithë kemi shumë pjesë tonat nga Lani dhe Lora, dhe kjo mendoj është ajo çfarë e bën këtë vëllim me poezi të lexohet me një frymë dhe të të emocionojë.

Për mua, është një art i ndjenjës, sepse Lani nuk i qëndron fort kodeve të unifikuara të poezisë, ai vizaton thjeshtë dhe natyrshëm me vargjet e tij,shkruan mes tjerash Prof. dr. Erzen Kopera.

Flori Bruqi

Akademik prof.Gjin Kol Musa(1952-)

Gjin Kol Musa ka lindur me 15.06.1952, në fshatin Nanmavriq të Bajrakut të Shalës, Dukagjin,Republika e Shqipërisë.

Është larguar nga vendlindja, pa i mbushur mirë tre vjeç. Prindërit e tij vendosen në qytetin e Shkodrës. Aty përballë Kishës së Shënkollit. Me kalimin e viteve, vendosen në fshatin Kukël të Lokalitetit Bushat.

Arsimimi dhe dija ishin pasioni i jetës. Me shumë dëshirë dhe pasion shërbeu në radhët e ushtrisë, si në aviacion dhe për një periudhë kohe komandant i Repartit 2203/b pranë detashmentit të Ministrisë së Mbrojtjes në Tiranë.

Mbështetja maksimale ishte nga e Komandanti i Detashmentit, Gjeneral Milto Kosova ia arritën dëshirën dhe pasionin për uniformën ushtarake ushtarakut të ndritur Gjin Kol Musa.

Zt. Gjin Kol Musa filloi të shkruaj në shtypin e kohës dhe në Radio Shkodra, Radio Tirana etj.

Me ardhjen e demokracisë, në mbështetje të votave të fituara, ai emërohet nga Kryeministri shqiptar Zt.Aleksandër Meksi ,u emrua sekretar i Këshillit të Komunës Bushat, ndër më të mëdhatë në shkallë republike.

Në nëntor të vitit 1994, piloti ,gazetari dhe publicist Gjin Kol Musa me lotë në sy emigroi në Itali , ku edhe fillojë bashkëpunimin e tij me radio dhe gazeta shqiptare si dhe më gazetarët zt.Pëllumb Troci dhe zt.Jaho Margjeka.Për disa vite ishte korespondent I rregullt Radio Sofisë së Bullgarisë, në gjuhën shqipe.

Një bashkëpunim dinjitozë në vitet e fundit e ka me gazetën “Fjala e lirë”, me botues z. Arben Çokaj si dhe me disa gazeta të tjera si “Idea”, “Sot” ,”Floripress” etj.

Në foto :Mentor Quku 

Prof. Mentor Quku do shprehej kështu: “Uroj autorin Gjin Musa, për botimin e librit të parë, kushtuar figurës së ndritur të aviatorit Ndue Logu, rënë në krye të detyrës. Është kënaqësi për mua sepse autori është një ndër nxënësit e mi, që është dalluar që në bankat e shkollës për prirjet e tij letrare”.

“Gjini kishte pasion gazetarinë që në fëmijëri, botonte në disa gazeta të asaj kohe, ne ish-mësuesit e Gjin  Kol Musës ndiheshim krenar për nxënësin, që po rriste shkallët e dijes. Sot Gjini është familjar, flokët janë zbardhur nga thinjat, ai jeton prej shumë vitesh larg atdheut, larg Shkodrës, që aq shumë e do, por kurrë nuk reshti s’shkruari për vendlindjen dhe atdheun e vet. Shkrimet e z. Gjin Kol Musa pasqyronin jetën e vërtetë të emigracionit. 

Ne TVB të Belgjikës mbetet si relikë krijimi të  autorit në fjalë, ku ndër të tjera ai thotë:

Emigrantët kudo në botë
janë si zogu pa fole
janë si fëmija rritë jetim
që nuk din se kë ka prind…

Prof. Mentor Quku


Gjini , sot ka në pronësi portalin "Nji Dritare e Re" dhe”Radio Zëri i Mërgimtarit"  , mbajnë pronësin e zt.Gjin Kol Musa. Gjini për 16 muaj ka botuar dhe publikuar mbi 10.000 shkrime autoriale si dhe krijimtari të poeteve dhe autorëve të ndryshëm nga e gjithë bota.
Nga viti 2018 është anëtar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve Shqiptaro-Amerikane në New York,Tiranë, Prishtinë dhe Shkup.

Pë Enciklopedinë e ASHASHA(AAAS) shkëpusim studimin e Gjin Kol Musës , i botuar me 31 maj 2018 me titull:

"NE PËRVJETORIN E MJETOLOGUT PROF.MENTOR QUKU"

Gjin Kol Musa shkruan : " Nuk mundemi qe ne ç’do pervjetorin tuajin prof.Mentor Quku te mos ju kujtojme.

Ju na arsimuat,na rritet,na late pase thesarin e vlerave historike,ju ishit dhe mbeteni nder shekuje Mjetologu modeli i nji historiani, qe germoi deri ne detajat ma te vogla,ju prof.Quku ringjadhet Mjeden.

Ti i mungon Qershorit,po qershori ty te kujton nger shekuje,tufat e luleve mbeten gjithmon dhurata simbolike.Juve i perkisni pavdeksis,po Bashkia Shkoder,Muzeu dhe ministria e Kultures duhet te mos flen gjume,veprat tuaja nuk duhet ti mbuloi pluhuri i harreses.I perjetshem qofte kujtimi per ty prof.Mentor Quku…..Gjin Musa,ishe nxenes i juaji.

VEPRA E PANJOHUR E MJEDËS, “HISTORIA E SHENJTË”
Mentor Quku (20.01.1939 – 01.06.2014)"Vepra e panjohur e Mjedës"



Proza e Mjedës u la në terr gjatë viteve të diktaturës. Për fat të keq, përveç saj, e pësuan edhe vlerat e mëdha artistike e gjuhësore të prozës së Mjedës. Po ashtu edhe proza me karakter historik, linguistik, arsimor, mbeti jashtë vëmendjes së studimeve letrare të kohës…

Proza e Mjedës, një e panjohur e madhe. Emri i Mjedës ka hyrë në historinë e kulturës dhe letërsisë shqipe si poet lirik në zë. Mirëpo kjo nuk është e mjaftueshme të thuhet sot, kur studimet mbi Mjedën kanë sqaruar profilin shumëpërmasor të tij. Si rezultat i studimeve rezulton se vepra në prozë e Mjedës është shumë hërë më e madhe në volum, se lirikat e tij, ndërkohë që një pjesë e mirë e tyre përbëjnë kryevepra të letërsisë shqipe të traditës. Interesimi dhe planet e Mjedës në fushën e prozodisë shqipe kanë rënë sy që në rininë e tij.Risultati immagini per Mentor Quku

Që kur ishte student jasht shtetit, Mjeda është interesuar për të njohur koleksione leksikore, frazeologji, paradigma e tekste shqipe me qellim qe të hartonte tregime, kalendarë, drama, histori shqiptare. Ja çfarë shkruan ai: “Do të më nevojitej një pajisje më e madhe frazash e fjalish shqipe.” (Atë Dedë Pasit, 30 nëntor 1887), “Do të doja të filloja ndonjë tregim që do të mund të vazhdohej në vitet që pasojnë”( Atë Dedë Pasit, 12 maj 1888). “Per pjesë t’parë të historisë qi due me shkrue kam kendue shum libra, por ende do t’kendoj ma shumë se njiqind libra të tjerë” (Nikolla Naços, 3 janar 1893). Në vitin 1888 Mjeda kishte botuar tre vepra (“Shahiri Elierz”, “Kalendari i vitit 1889” dhe “Jeta e shejtit Sh’Gjon Berkmans”) dhe kishte gati për botim edhe tre vepra të tjera (“T’përgiamit e Zojës së bekueme”, “Jeta e Sh’Luigj Gonxaga”, “Krahasim i alfabeteve ekzistuese të gjuhës shqipe”). Por sidomos mbasi u kthye në atdhe, Mjeda bëri disa botime serioze kryesisht origjinale, por edhe ato që i përktheu më tepër ishin rikrijime artistike të Mjedës.Risultati immagini per Mentor Quku

Ai la një trashëgimi me vlera të mëdha në prozodinë e letrave shqipe. Ruhet një poezi italisht, mesa duket e ndonjë njohësi të mirë të veprës letrare të Mjedës, në të cilën vlerësohet lart poezia por edhe veprat në prozë të tij, shumë herë më të vëllimshme se lirikat e tij. Japim një fragment: “Ai është shkrimtar i zoti dhe elegant/ I formuar në Perëndim dhe në Lindje. /// shkroi për jetën e bukur të Bergmansit / Pastaj përT’pergiamit e Maries. /// Botoi librin për festën e Katundaris / Shkroi nganjëherë edhe tek Lajmëtari. /// I dha jetë Luigj Gonxagës / Shkroi, aq sa i madh e i vogël e vlerësuan./// Me Xanonin bashkëpunoi në Këndime / Dhe që të dy u vlerësuan në kulm./// Histori Shejte e Katekizma publike / Me stil që s’ka si bëhet më i lehtë./// Lavditë e Maries të Shën Alfonsit /

Përktheu: Kush mund t’ia arrij për lavde?” AQSH (fd. Ndre Mjeda, d. 10, fl. 11 (rekto dhe verso).

Për vite me radhë librat e Mjedës në prozë, njohën disa ribotime dhe përpunime. Ata paten shumë vlerësime për kohën, mirëpo pas vdekjes së Mjedës, studimet dhe kritika letrare nuk u kujtuan më për to. Kjo ndodhi për disa arsye: së pari ndikoi fama që fitoi Mjeda që në rininë e tij të hershme si poet lirik. Kjo aureolë sikur i la në hije veprat e tij në prozë dhe profiling e tij si prozator i talentuar. Së dyti këto vepra ishin kryesisht me karakter hagjiografik, patrologjik, asketik, kështu që mbeten pak të lexueshëm nga pjesa jo katolike e popullsisë shqiptare. Veçanërisht në këtë drejtim, proza e Mjedës u la në harresë gjatë viteve të diktaturës.Immagine correlata

Për fat të keq, përveç kësaj, e pësuan edhe vlerat e mëdha artistike e gjuhësore të prozës së Mjedës. Por duhet thënë se edhe proza me karakter historik, linguistik, arsimor, mbeti jashtë vëmendjes së studimeve letrare të kohës. Mendoj se kritika letrare duhet të orientohet edhe në këtë fushë të panjohur të krijimtarisë letrare të Mjedës. Duhet menduar për ribotimin e veprave në prozë të Mjedës, me qëllim që ato të bëhen pronë reale e kulturës sonë kombëtare. Në mes të botimeve të shumta në prozë të Mjedës, dallohen dy veprat origjinale të tij “Historia Shejte” dhe

“Jeta e Shejtit Sh ‘Luigj Gonxaga”. Kësaj radhe po ndalemi në librin kushtuar historisë biblike “Historia Shejte”, kryevepër proze në letërsinë shqiptare.Risultati immagini per Mentor Quku

Vlerësim të lartë gjejmë në shtypin periodik: “Mjeda shkroi “Historinë Shejte”, dhe i duel kryevepër proze.” (Skyferi, Nji padi, Aurora Consurgens, Shkodër, nr. 1, viti 1944, fq. 11-13.) Cordignano ka bërë një vlerësim të lartë për këtë vepër në prozë të Mjedës: “Dom Ndre Mjeda nuk ka shkruar shumë, por çka ka shkruar, e ka të përsosur me një plotësim krejt të zgjedhur. Kështu “Historija Shejte” është njëkohësisht një zbukurim i çmueshëm gjuhe e stili popullor e të kulturuar. Njëkohësisht edhe poezitë që ai, me shumë bujari, më ka dhënë lejen për t’i shtypur në këtë bashkim vjershash, janë pjesa më klasike e më e bukur n’atë prodhim jo të vogël të letërsisë shqipe.” (Cordignano, Lingua Albanese, Milano, 1931, fq. 226-227). Shtypi kohës vrapoi ta cilësonte si një vepër, shembull që tregon artin klasik të Mjedës, që manifeston pasurinë leksikore, harmoninë dhe fuqinë shprehëse të gjuhës shqipe. (Pika letratyret, Perparimi, v. 7, fq, 143-145, Shkodër, gusht 1915.) Vepra u botua tri herë me radhë në Vjenë, pa emën autori, pa vend e pa vit botimi (1906, 1911, 1915).

Botimi i parë u bë me alfabetin e Mjedës me shenja diakritike, botimi i dytë u bë me alfabetin e ri, atë të Manastirit, ndërsa botimi i tretë u bë duke ia përshtatur së folmes së Elbasanit. Pastaj erdhi KLSH dhe mbas saj, Mjeda vazhdoi zakonin për t’i përpunuar veprat në përputhje me planet e tij për një normë letrare të përbashkët të gjuhës shqipe.Risultati immagini per Mentor Quku

Kryesisht Mjeda ka zbatuar rregullat e gjuhës së shkruar të vendosura në KLSH, gjuhë e cila mori emrin “gjuhë e mesme”. Në variantet e ndryshme të ortografisë që Mjeda paraqet në botimet e mbas KLSH, mund të kuptojmë përpunimet që i bëri poeti ortografisë së gjuhës të shkruar shqipe. Angazhimet e vazhdueshme të Mjedës me studime rreth gjuhës shqipe, përbëjnë një monument të pavdekshëm.

Botimet e tij të viteve 1925-1928, janë kontribute të rëndësishme në kohën kur ai vazhdoi të punonte për drejtshkrimin e gjuhës shqipe, për teoritë e tij gjuhësore. Shembull në këtë fushë është ripunimi që i bëri librit “Historia Shejte”, në vitin 1928. Lejen për botim e dha Emzot Lazër Mjeda, më 31 mars 1928. Ja disa raste të përpunimeve gjuhësore, stilistike, leksikore që Mjeda bëri në botimin e vitit 1928: Zëvendëson trajtat e vjetra me të reja: Mjeda gjatë përpunimit ka zëvendësuar e-në në a, duke hequr dorë nga trajtë e gegërishtes së Veriut, në mënyrë të veçantë të shkodranishtes. Kështu Mjeda mendon të shkojë drejt afrimit me toskërishten: lerg (HSh3) larg (HSh4); nelt(HSh3) nalt (HSh4); prep (HSh3) prap (HSh4); tesh(HSh3) tash(HSh4); mjeft (HSh3) mjaft (HSh4); vrep (HSh3) vrap (HSh4); zjerm (HSh3) zjarm (HSh4); gjet gjinden (HSh3) gjet gjindtë(HSh4); Gjithashtu ka zëvendësuar Ama(HSh3) me Epma(HSh4); Gjytet (HSh3) me qytet (HSh4); të ndeztë (HSh3) me të nxetë (HSh4); â (HSh3) me âsht (HSh4); vetun (HSh3) me vetem (HSh4); të pêndueshme (HSh3) të pêndueme (HSh4); Vepra ka një stil elegant tipik klasik, aq i njohur edhe në poezitë ve tij. Stili dallohet për qartësinë e mendimit, saktësinë e shprehjes, si edhe për pasurinë e madhe leksikore e frazeologjike. Proza e Mjedës dallohet për ligjërimin e tij konciz dhe të figurshëm. Po japim disa raste: Me i pasë në dorë = me i sundue// Faren e vet = pasardhësit e vet // hî smirë = i kishte lindur zilia //

U shtî = u maskua, alibi // Na i ká lidhë = na i ka ndaluar // I bâni zâ = e thirri // Me i dalë zot védit = për ta justifikuar veten // Perligjen dekës = nënshtrohen vdekjes // Nuk i vête vesht = nuk e ndigjonte // Per t’a mârrë në krah = kujdes për një njeri të pamundur // U suell per smrapshtit = u ba rrëmujë // Me i qitë faret = me i zhdukë krejtësisht // Me farue dhén = me zhdukë çdo gja të gjallë mbi dhe. // La gjak e gjiní = la te gjithe fare e fisin // I shtë´em në mot bukur mire = me moshë të madhe // Ju këthej buk = ju shtroj për të ngrënë // Mos e çart = mos e vrit // S pat kah me j’a mbájtë = u detyrua // Të xetë per punë = me zell në punë // Faruene = dolën fare, u eleminuan // Muerne kah shpija =u nisen për në shtëpi // I muerne kâmbë e dorë = mënyrë falënderimi // Ju vûni në shpînë = I ndoqi pas // I shkoftë gjaku giobë = i humbtë gjaku // I ngiatne torte = e zgjatën shumë // U bâ në shênd sá shtohet = u gëzua shumë // Me rob e robi = me të gjithë njerëzit e shtëpisë //Nuk po pritoj me dekë = po e pres vdekjen i qetë.Risultati immagini per Mentor Quku

Ndër eufemizma, kemi psh: me ble fjalë= me spiunue; ku ishte ma i miri= mezgjedhë testen, etj. Mjeda mblodhi ne një rast mbi 2000 fjalë të rralla, nga një malësor i Shqipërisë së Veriut. Ato iu dogjën natën e 1-2 nëntorit 1912, së bashku me pjesën e dytë të poemthit Scodra e dorëshkrime të tjera të tij. Edhe “Historia Shejte” dallohet për shumë fjalë të rralla që përdor Mjeda, të cilat e bëjnë vëllimin të lexohet me andje: Tytë =bosh // Tbanë = arkë // Ubel = grope e madhe, që e hapin në zona malore, ku nuk ka kroje, me qellim qe te mbledhin ujin e shiut, zakonisht për bagëtinë// e gëzhitun = kallxë e thatë, vetëm me lëvore // Anasit = vendasit, etj. Mjeda njihet si studiues i zellshëm i gjuhës shqipe, si hartues i një fjalori etimologjik të gjuhës shqipe, alternative e veprës së Meyerit Fjalor etimologjik i gjuhë shqipe, si hartues i një fjalori leksikologjik të gjuhës shqipe, dy vepra fondomentale të kulturës sonë, të cilat për fat të keq nuk janë zbuluar ende.

Si u hartua historia Shejte?

Sipas dokumenteve të gjetura në Vjenë, më 4 shkurt 1907, Dom Ndre Mjeda e ka dorëzuar këtu dorëshkrimin e bashkëngjitur të nji historie biblike, me lutje që t’ia paraqes Shkëlqesisë Suaj, me qellim që të disponohet shtypja e saj. (Relacion i konsullit Kral, dërguar ministrit të Jashtëm të AH Erental). Libri shkoi në shtyp më 5 korrik 1907 duke porositur 2000 kopje.

Korrektor dhe përgjegjës për klishetë e librit u ngarkua Dr.Gjegj Pekmezi i cili kishte funksione në Vjenë. Shtypja e librit zgjati dy muaj, sepse më 14 tetor 1907, Niederfer njofton marrjen në dorëzim të 2000 kopjeve të librit të saposhtypur. Më 19 tetor 1907, ky kontigjent i librit të Mjedës Historia Shejte, dërgohet në konsullatën AH në Shkodër, me anë të spedicionerit R. Perl. Më 19 tetor 1907, një kontigjent i librit të Mjedës, dërgohet në konsullatën AH në Shkodër, për t’iu shpërndarë shkolla shqipe, me anë të spedicionerit R. Perl. Shpejt u pa se kishim të bënim me një kryevepër të prozës shqiptare, e cila Brenda dy dekadave do të njohë katër botime.

Nga ndre Mjeda Pjesë nga vepra e Mjedës “Historia shenjte” përgatitur për botim nga Mentor Quku në vitin 2011

1. Të krijuemit e RruzollimitImmagine correlata

Në fillim Perendija krioj qiell e tokë. Toka ishte tytë (1) endè e e pasheste (2); ujnat e kishin mbëlue an’e mb’anë, e ishte krejt në terr. E Perendija tha:”Kjoftë bâ drita”; e drita u bâ. Të dyten ditë Perendija krioj kupen e qiellës, e dau rêtë prej ujnave të tokës. Të treten ditë Perendija mblodh ujnat e tokës në detna, liqêj e lumîj; e tokës, mbassi e lëshoj uji, i urdhnoj me qitë gjithë farë bimësh e pêmësh; e toka u mbush me bîmë e me pêmë gjithecilla mbas farës së vet. Të katerten ditë krioj diellin, hânen e hyjt. Të pêsten ditë krioj peshqit qi livrojnë (3) nd’ujë, e shpendtë qi fluturojnë në qiell. Të gjashten ditë i urdhnoj tokës me qitë gjithshka ká frë´më mbî faqe të sáj; e u suell (4) e ju dha bekimin m’u rritë e m’u shtue. Mbasandej Perendija krioj nierin me i pasë në dorë(5) peshqit e shpêndt’e gjithë shka ka frë´më mbî faqe të tokës. Të shtaten ditë Perendija pushoj prej punet e urdhnoj me e mbájtë at ditë gjithicilli nieri. Gjith shka âsht në rruzollim, prej Tenzot kájet’ e qândrë (6), prandaj e ka prelim (7) me e ndérue me gjith mend e me gjithë zêmrë.

2. Të krijuemit e nierit

I madhi Zot kúr desht me e bâ nierin tha: “t’a bâjmë nierin qi të na giájnë (8) né. “ Muer mandej do baltë toket, e ndertoj trupin e tij; mandej I lëshoj në ftyrë si frë´men e vet, do me thânë, shpírtin e lírë e të pámort, e nieri u godit(9). Atí nierit ja njiti Zotynë êmnin Adam, qi do me thânë i goditun prej dheut, me i ra nder mend prej shka ká dalë. Por Adami ishte i vetun; e atë herë Zotynë tha: “nuk ban me mbetë nieri i vetun, të ja bâjmë nji ndihmë në moster(10) të vet.” I çoj Adamit nji gjûmë të rândë, e në gjûmë Zotynë i hoq nji brî, e me tê ndertoj gruen. Ja qiti para Adamit, qi ta pámen((11)) i pelqej, e ja njiti êmnin Evë, qi do me thânë: nâna e gjithë të gjâllvet. E Zotynë ju dha bekimin të dyve me u shtue e me u hapë në kater anët e rrozullimit faren e vet(12), me u bâ të zotët e të gjith sêndeve. “Ndérò prinden t’ânde në daç(13) me jetue shumë permbî dhé.” (Deuteron.V.16.)

3. Mkati i të parit nieri

I madhi Zot vûni Adamin e Even në nji kopsht të kândshem fort, qi i thoshin:”Parrizi I tokës.” Bimët mâ të bukurat per të pám, e pêmët ma të shishme(14) me u hângrë, atë´ u gjîndshin. N’at kopsht Adami e Eva ishin të lumë(15), pse ishin në hír(16) të Tenzot, e Zotynë i dote porsi fmín’ e vet, e i kishte begatë me gjithë të mirat. Në mjedis të parrizit ishte nji pêmë në védi, qi neper tê me u da të mirët e të keqt. Zoti i tha prá Adamit: “Ti ké hângrë prej gjithë pêmësh, qi janë në Parrîz, por mb’at pêmë, qi âsht në mjedis të Parrîzit rueju se prekë, pse at ditë qi të hásh mbë tê, ké me dekë.” Djallit të mallkuem i kishte hî smirë(17) per Adamin e Even, qi ishin tuj gëzue gjith’ato të mira, e dote me trillue ndo’j send se si me i hupë(18). U shtî(19) pra nji ditë si gjarpen, ju avit (20) Evës, e muer e i tha: “Pse s i hani ju kokrrat e njásaj pêmë qi âsht në mjedis të Parrîzit?” Eva i pergjegji: “Zotynë na i ká lidhë (21), e me bâ me i hângrë, desim.” “Jo kurr – j’a priti gjarpni – ju s keni me dekë, por keni me i giá Atij tui ditë të mirët e të keqt.” Eva u rrêjt prej aso fjalësh, këputi pêmen e e hângri; mandej ja dha të shojt; e edhe aj hangri. Njashtû Adami dhe Eva shkapercyenë fjalen e Tenzot, e u perlyenë me mkat.

4. Ndeshkimi mkatit

Si hângerne pêmen e lidhun, Adami e Eva e pane të zezen qi kishin bâ, u kujtuenë se ishin pa veshë (22) e prej marrjet (23) e prej friget shkuene e u mshehne në shkurre të Parrîzit. Por Zotynë i bâni zâ (24) Adamit e i tha: “Adam, pse e hângre kokrren e asáj pêmë qi ta pace lidhë?” Adami, tuj u mundue me i dalë zot védit (25), pergjegji: “Grueja qi më dhae per shoqe, ma prûni e une e hângra.” “E ti si me e bâ ketë punë?” i tha Zotynë Evës. “Më rrêjti gjarpni” j’a bani ajò. Atëherë Zotynë mallkoj gjarpnin, e i bâni me dítë se nji grue do të j’a ndrydhte (26) kryet. Kjo grue âsht Zoja e bekueme e Âma e të Lumit Jezu Krisht, Shelbuesit t’onë (27). Mbasandej i tha Evës: “Kam me grumbullue mbî krye t’and ahte e të vështira: me dhîmë të trupit ke me i qitë në dritë fëmijtë e tú, e ke me kênë nen pushtedë të burrit.”

E Adamit i tha: “Kjoftë mallkue toka, per faj qi ke bâ; s ká me të qitë tjetër veç férra e rrozga, e buken t’ânde ké me e fitue me djersë të bállit, sa të jésh gjállë; e mbas deke trupi i yt ká me u bá hî e pluhun, pse pluhun ke kênë e jé.”

Mbasandej i madhi Zot i qiti Adamin e Even prej Parrîzit të tokës, e në derë të tij vûni per rojë nji Êjëll me shpatë flake në dorë, mos me i lânë me hî mbrêndë. Tuj shkapercye fjalen e Tenzot Adami e Eva buerne hírin e Zotit; e pa tê fëmija e tyne smûnden me i pelqye të madhit Zot, e do t’i perligjen dekës (28) e shum të vështirave kah shpirti e kah korpi(29). E ky â mkati i rrjedhës, qi na të gjithë léjmë me tê.Immagine correlata

5. Kaini e Abeli

Adami pat me Even dy djelm, Kainin e Abelin. Kaini muer bulqësinë, e Abeli shkonte me Berre(30). Se i cilli kishin zakon me j’a bâ Zotit ndo’j Fli(31): por Abeli zgidhte kû ishte mâ i miri nder berre të veta e ja kushtote Tenzot; e i Lumi e pelqete dhuntin’e Abelit, por jo të Kainit, pse ishte zêmrëkeq. Kaini e shifte mirë ketë punë, e në vênd se me ecë ndréjtë kah Zoti, kaq dispjek(32) e çudë muer në të vllán sa prej idhnimit s mund të çote së´t me shikjue qiellen. E Zotynë i tha: “Kain, pse ké çudë në t’ând vëlla? A s e ké ti vetë mëndoren me punue mbar’o mbrapshtë?” Por Kaini nuk i vête vesht(33) fjalës të Zotit, e mêndime të zeza i gufoshin(34) në zêmrë. Nji ditë i thotë të vëllat: “A dalim e shetisim në fushë?” “Po dalim” i thotë aj. Por sa u larguene pak, i këcej Abelit sypri e e mbyti. Mbas asáj punë aq të mënérshme, Zotynë i bâni zâ Kainit e i tha: “Ç’ u bâ yt vëllá?” –Kaini i pergjegji: “Ç’e di une? A kam pasë per t’a mârrë në krah(35) une t’êm vëllá?” Por Zotynë j’a priti: “Ça ke ba, Kain? Gjaku i t’ând vëllá thërret gjýgj para mejet. Prandaj kjosh mallkue, e ke me shkue brue andej e këndej pa xânë vênd kerkund mbî fëtyrë të tokës.(36)”E Kaini, sa kje gjállë, shkoj tuj kerkue dhén andej e këndej e kish bjerrë uzdajen(37) se mûnd i falet faji qi kishte bâ. Por kerkush s vûni dorë në tê me e mbytë, pse Zotynë i kishte vû nji shêj e leçitë(38) mos me prekë kush. “Mkatnorët nuk kan pagj kerkûnd: zêmra e tyne âsht si deti kúr çon fortunë.” (Isai. XLVIII,22.)

Shënime
1 Tytë = bosh
2 e pasheste = e paformuar
3 Livrojnë =lëvizin
4 Suell = këtu: u drejtua
5 Me i pasë në dorë = me i sundue
6 Qândrë = këtu: qëndresë
7 Prelim = detyre
8 Giájnë =ngjasojnë
9 Godit = krijua
10 Moster = model
11 Ta pámen = sapo e pa
12 Faren e vet = këtu: pasardhësit e vet
13 Në daç= po dëshirove
14 Shishme = shijshme
15 Lumë = lumtur
16 Hir,i = premtim i Zotit, dhuratë nga Zoti
17 hî smirë = i kishte lindur zilia, smira
18 Me i hupë = për t’i humbur
19 U shtî = u maskua
20 Ju avit = i u afrua
21 Na i ká lidhë = na i ka ndaluar
22 Pa veshë = pa rroba në trup, ishin lakuriq
23 Marre = turp
24 I bâni zâ = e thirri
25 Me i dalë zot védit = për ta justifikuar veten
26 Ndrydhte =shtypte
27 Shelbuesit t’onë = shpëtimtarit tonë
28 Perligjen dekës = nënshtrohen vdekjes
29 Korpi =trupi
30 Berre = dele
31 Fli = kurban, therore
32 Dispjek = dëshprim
33 Nuk i vête vesht = nuk e ndigjonte
34 Gufoshin = fryheshin, shpërthenin
35 Per t’a mârrë në krah = kujdes për një njeri të pamundur
36 Fëtyrë të tokës = sipërfaqe të tokës
37 bjerrë uzdajen = humbë shpresën
**********


Flori Bruqi