Një Papë i Madh KLEMENTI XI Gjon Françesk Albani, papë shqiptar në 300-vjetorin e vdekjes 1721-2021

 

Për këtë Papë me origjinë shqiptare, në Shqipni, tue fillue nga Pavarësia deri në vitin 2000, s’dihej gja për të, as flitej as shkruhej. Përsonalisht, sa isha i ri e ndiqja shkollën në Italia, me kishte ra rasti që të njihësha me veprat e tij si një papë i pmadh italian. Kisha admirue në shshin San Giovanni, obeliskun e madh të sjellë nga Egjipit prej tij. Dhe në pallate të mëdha të përiudhës së tij ishin shkrue me gërma të mëdha emnat e tij si papa Clemrente XI, pa dëgjue e përme,dë prej askuj se ishte me origjinë shqiptare. Sngurisht se unë isha i ri, deri në moshën 14 vjeç, që jretova e studiova në Romë,ku për këtëpapë s’dija asgja ma tepër, veçse një papë imadh, që kishte su,ndue 21 vjet mbi fronin e Vatkanit. Profesori shoqnues i ynë na e paraqiste si një papëitalian të madh. Kaq ishin njohunitë e mija fillestare për të. Gjat kohes para komunizmit, ne shkonim ne kishene laçit të dielave për mesh, ku takonmo prifta, si Pater Klementin e te tjere. As qe permendej emeni i papësKlementi Xi as dihej gja për të.«Ni puha ni Duha» As era as fryma) siç thoshte Pushkini, që i bie siçthotë toska, «as parë as dëgjuar. Gjatë asaj kohë, si të mbretnisë ashtu të Italisë, as klerik katomlik f as ndonjë i quejtunu historian nuk ia permendi emnin. E pastaj nën diktaturën komuniste, patjetër heshtjje e madhe. Ku ne të tjerët të damkosun si a „armiq“, vuenim të zezat e ullirit, siç tashma dihet, e s’po e zgtjasim.

Kur befasihtt ndohi ndryshimi i madh, përmbysja e komunizmit; që rikthej lirinë aq të dashur e të andrrueme. Nga kjo liri edhe ne përfituem dhe u gjetëm, pikërisht në botën e lirë, me kete rast, në Belgjikë.Ndër të tjera, se nuk po flasim se si na u hapen të gjithë dyert e dijëve. Jo vetëm me libra ae mu ndësi shprehje të fjalës e mendimit, por dhe për të iu afrue asaj bote nga re cila na kishin izolue hermetikisht. Ndër të tjera, puna e parë vendi ynë Shqipnia. Në këto rrethana, në encikopedinë e madhe italiane Trekani( Treccani), kërkojaç’shkruhej e thuhej pë Shqipninë, dhe ne faqet Albania, me del një hartë e vitit 1689; e cartografit italian …………., e punueme bukur e sakte përt atë kohë,me memnat e vendëve, të plota. Sa mirë! Kuë atë hartë sipër në një sitabelë me shkrim të vogël, që s’dallohej asgja. C’do jete vallë? Arrita me e fotokopjue harten me lejen e punonjësit aty, në Bibluioteke Mbretnore të Belgjikës. Mbasi e kopjova, në shtëpi e zmadhoj atë tabele, dhe për habi timën, harta i kushtohej Monsinjor Gjon Françesk Albani, pasardhës i Mikkel it nga Laaçi e e bijve të tij, j Karli e Filipi, siç lexuesi do të lëxoje vetë në atë tabelë të zmadhueme. Po kush na iszhte ky GjonFrançesk Albani. Përsëri te Teakani, te emni Albani, Gjon Françesku na dilte së _isht ba papë me enin Klementi Xi. Po kjo? Një dshqiptar papë i Romës, dhe ç’papë se? i Madh.Në Enciklopedinë çishte paraqitë si papë italian i li,ndun në Urbino, ku emri Shqipni e shqipëtar nuk përmendej asgjëkundi. As se kush ishte MIkeli as dy djemt e tij Karli e Filipi. Hulumtimet më çuen deri aty sa pranohej se Klemeni Xi ishte me origjinë shqiptare nga Laçi. Sigurisht se mue me mjaftonte tabela e hartës,dokument ma se i saktë.Ne vitn 2000 shkoj me gruen në Laç, por i pregatyitun, si me shkrime ashti me fotografi të Papës. takohem ùme Krybashkijakun , Bardhok Rica, i cili mbetet i befasuem, dhe me thase do te intersohej te Mons. ………për ifdormacion. Unë iu përgjigja,mos kujto se ai dfi gja për këtë çesht? Hiqe nga mendja! Edhe unë i rashë në të rastësisht, se asaj askush shqiptar, as klerik as historian, të ketë pasë haber për këtë papë me origjinë shqiptare. E kështu u ndamë. Bardhoku, pastaj e bani problem, sepse ajo punë doli sheshit, se nisi holumtimi dhe ai organizoi një simpozium, ku Papa Klementi Xi, uriabilitue si meorigjinë shqiptare nga Laçi.Sigurisht me nje të metë nga ana e tij, që nuk me njofoi, se do të kisha shkue në atë Simpozium, që shkaku kryesor isha pikërisht vetë.Kështu u arrit që rrugës që çondrejt Satuarit të Shna Ndout t’i vihej emni i tij.Joqë ai meritonte nderime ma të nalta. duke e ditë shumë mirë, se ai ishte promotori i Kuvendit të Arbnit që u mba jt në Merçinë të Lezhës.Kaq e kishim, se si papa KlementiXi, Gjon Françesk Albani,u ba i njohun në Shqipni. Po fatkeqësish akoma nuk i asht dhane e shpallë me vepra arti,j ose emertim objektesh të randësishëm kulturore. Tashti në vijim japim se ç’ nisi të shkruhej për të, pasi u muer vesh se ai ishte me origjinë shqiptare. Kështu e nisim me këto shënime qe kemi nxierrë nga shtypi francez. Nuk i specifikojme burimet, sepsekemi nderhyrjet tona, aty ku ato shkrime çalojnë.

Një biografi e përafërt.

Gjon Françesk Albani, i lindurmë 23 korrik 1649 në Urbino në Marsh(Itali) dhe vdiq më 19 Mars 1721 në Romë, ishte Papa i 243-të i Romës, dhe për këtë arsye Papa i Kishës Katolike, të cilin ai e drejtoi nga 1700 deri në vdekjen e tij në 1721 , me emrin Klement XI (në latinisht Clemens XI, në italisht Clemente XI)., Origjina familjareMe origjinë shqiptare, nga Laçi i Kurbinit, paraardhësi i tij, Michel Laçi, u largua nga Shqipëria me dy djemtë e tij, Gjergj dhe Filip(luftëtarë me Skënderbeun) për shkak të turqve. Ai u vendos në Urbino, Itali, ku mori emrin Albani. Gjergji kishte dy djem, Altobelli dhe Hanibal. Altobelli gjithashtu kishte dy djem, Horacin dhe Karlin. Horaci u zhvendos në Romë, ku u emëruasenator nga Papa Urban. Karli ishte babai i Gjon Françeskut.Një degë tjetër e familjes Albani u vendos nëBergamo, duke u dalluar me GjonGirolamo Albani (1504-1591), autor i veprave të rëndësishme, i cili u bë kardinal në 1570.Klementi XI e emnoi nipin e tij Hanibal (1682 – 1751) kardinal.

Stema e Papës Klementi XIku simbolikisht ai vendosi tre malet,kushtue origjinës së tij shqiptare

Karriera kishtare

Gjon FrançeskAlbani hyri në Kolegjin Romak në moshën 11 vjeç, të drejtuar nga Jezuitët. Me At Pierre Poussines si mësues privat, ai studioi shkëlqyeshëm atje dhe u vu re nga Mbretëresha Christine Ie Suedisë, atëherë në internim në Romë. Në moshën 28vjeç , ai u emërua guvernator i Rieti. Ai pastaj ka përgjegjësi për dioqezat e Sabinës dhe Orvieto. I thirrur përsëri në Romë, ai u emërua Vikar i Shën Pjetrit në Romë, atëherë Sekretar i ShkresavePapale. Në 1690, ai mori kapelën e kardinalit me titullin kardinal i Santa Maria në Akuiro, megjithëse ende nuk ishte prift. PontifikatiNë vitin 1700, me vdekjen e papës Innocent XII, konklava po përgatitej të zgjidhte Kardinalin Mariscotti, por Franca vuri veton. Kardinalët më pas iu drejtuan Kardinalit Albani, t që ishte vetëm 51 vjeç. U shugurua një prift njëzet e katër orë para zgjedhjes së tij, ai u shugurua menjëherë edhe peshkop.

Médalje ose monedhë e Klementit XI

Sapo u zgjodh, Klement XI i ri duhej të përballej me Luftën e Pasardhjes Spanjolle: Karli II me të vërtetë vdiq gjatë konklavës. Ai së pari mori anët, në 1701, përFilipin V dhe Francën. Sidoqoftë, kjo i dha atij armiqësi austriake dhe problemi i investimit të mbretërisë së Napolit dhe Siçilisë gjithashtu i dha atij pakënaqësinë e FilipitV. Ngecjet e trupave franko-spanjolle kundër Perandorisë lanë të pazbuluara Shtetet Papale. Eugjèni iSavoie-Carignan solli trupat e tij atje. Clement XI duhej të jepte dorëheqjen për të njohur karlin III në 1709. Më në fund, ndodhën ngjarje të reja dramatike: Francezët morën pushtetin, Jozefi I vdiq dhe Karli u largua nga Spanja pas zgjedhjes së tij në fronin perandorak. Louis XIV, i tërbuar, refuzon ndërmjetësimin e Klementit XI dhe papati përfaqësohet vetëm nga një vëzhgues me traktatin e Rastatt. Papatit iu desh pak kohë për t’u rikuperuar nga Pasardhja Spanjolle.Në fushën e doktrinës së krishterë, ai lëshoi demën Vineam Domini (1705) dhe Unigenitus (1713) kundërJansenism. Ai e bëri festën e konceptimit të Virgjëreshës Mari një festë detyrimi dhe e shenjtëroi, ndër të tjera, PiusinV. Një frazë e shkurtër shënon një kthesë të madhe në jetën fetare të grave: “Lërini gratë të sundojnë mbi gratë”.Në një letër të 23Prillit 1718, Papa Klementi XI themeloi kanonikisht në Romë Akademinë Papnore të Teologjisë (atë), të cilën e plotësoi me privilegje, në mënyrë që ky vend studimi të ishte, me fjalët e Gjon Palit II, ” selia e disiplinave të shenjta dhe ushqen shpirtrat fisnikë dhe se, si një burim, prodhon fruta të bollshme për kauzën katolike “1.Lidhur me origjinën e tij, ai e konsideronte Shqipërinë si atdheun e tij. Ai shprehu interes për bashkatdhetarët e tij, duke dhënë dy bursa për shqiptarët për kolegjin e ‘Propaganda Fide’ në 1708, dhe një të tretën me një shumë prej 4,000 ECU.

Ai dërgoi françeskanët në Shqipëri të cilët hapën shkolla nga viti 1711, ku mësohej gjuha shqipe. Ai organizoi një sinod në Merqine de Lezhe, për t’i kundervenëmarrë me islamizimint tëvendit. që u quejt Kuvendi i Arbnit. Origjina shqiptare e Papa Klementit XIluajti një rol në armiqësitë kundër turqve. Ai u bë promovuesi i Lidhjes Evropiane që çoi në dy humbje të përgjakshme të Turqve, në Petrovaradin dhe në Beograd, nga Princi Eugjeni Savojës.Ai vdiq më 19 mars 1721. Dy beteja vendimtare të taposhtës së Pernadorisë Osmane pas disfatës së Vjenës.Pasardhësi i tij ishte i Inoçenti XIII.Familja Albani u shua në 1852, me Princin DonFilipi, djali i fundit i Horacit III.Kjo ishte pakashumë një përmbledhje eshkurt ijetës e vepritarisë së Papa Klementitit XI, te këti pape të mad me origjinë shqiptare, që sundoi mbi f fronin e kishes katolike 21 vjeti rreshtua ndër 20 papët me sudim më të gjatë të 266 papëve të historrsë së kishës katolike.E dhamë këtë përmbledhje, që lexuesit të jenë të qartë, për përkatësin shqiptare të PapësKlementit Xi, trahsëgimtar I famimjës së Mikelit nga Laçi e djemt e tij. Ndërkohë që ai hyn në radhën e figurave t me ë mëdha e të ndritura të historisë sonëkmbëtare. Ishte pikërisht pas ndërhyrjës së Klementit XI tij në Kuvendin e Arbrit në Merçinë, që benë të mundur afirmimni e tre shqiptarve të tjerë të përmendur, Gjon Buzuku, Pjetër Budi e Pjetër Bogdaani, shkrimtarëtthemelues të letërsisë shqiptare e të lëvrimit të gjuhës shqipa nënsundimni Osman.Mjerisht ne shqiptarët karkaterizohemi nga mospërfillja e vetvetës, duke mospërfillur dhe bile mohuar e denigruar vlerat e mëdha kombëtare, të cilave u përkasin, këtofigura, ne rastin tone një papëi shquar, për të v cilin mburret kisha katolike dhe Italia, ndërsa shqiptarët bejn sehir.Roma ëdhtë e mbushur me monumente të tij, ndërsa në Sqipëri as që e di kush së cili është; përveç ato pak laçjanë që I kanë venë emnin një rruge aty.punë e madhe fortse na paska qenë një papë me stërgjysh nga Laçi!

Giacomo Cantelli,hartografi ishquar Italian që hartoi hartën e Shqipërisë, botue më 1689

Shkrimi në tabelën sipër:Shërbëtori i jua shumë I dëvotshëmdhe i përkushtuem, Gian Giacomo Rossi, 1689

The Guardian : Shumica e informacionit të rremë mbi vaksinat vjen nga vetëm 12 njerëz në rrjete sociale, zbulon studimi

 Shumica dërrmuese e teorive të dezinformimit dhe konspiracionit anti-vaksinë Covid-19 e kanë origjinën nga vetëm 12 persona, gjeti një raport nga Qendra Kundër Urrejtjes Dixhitale (CCDH) cituar nga Shtëpia e Bardhë.

CCDH, një organizatë jo-fitimprurëse dhe jo-qeveritare në Mbretërinë e Bashkuar / SHBA, zbuloi në mars se këto 12 personalitete në internet kanë një ndjekje të kombinuar të 59 milion njerëzve nëpër platforma të shumta të mediave sociale, me Facebook që ka ndikimin më të madh .

CCDH analizoi 812,000 postime në Facebook dhe zbuloi se 65% vinin nga këto 12 dezinformues. Vetëm në Facebook, ata janë përgjegjëse për 73% të të gjithë përmbajtjes anti-vaksinë, megjithëse vaksinat janë konsideruar të sigurta dhe efektive nga qeveria amerikane dhe agjencitë e saj rregullatore. Dhe 95% e dezinformatave të Covid të raportuara në këto platforma nuk u hoqën.

Edhe dy fjalë për Esenë e studiuesit Vladimir Muça

 

Akademik Eshref Ymeri,PhD.

 

Publicisti i njohur nacionalist Skënder Kapiti, sot kishte botuar në internet Esenë e studiuesit Vladimir Muça, me titull “Rreth librit “Triumfi i Kombit” të Skënder Kapitit”.

E përshëndes ngrohtësisht autorin e Esesë, e cila është e nivelit akademik në trajtimin e nacionalizmit, ndaj meriton plotësisht të jepet si leksion me vlera të jashtëzakonshme njohëse në auditoret e fakultetit të filozofisë. Sepse studentëve u duhet sqaruar përfundimisht se ç’është nacionalizmi. Kjo për arsye se sot, në Shqipërinë Londineze, në mjetet e informimit masiv, si zor të haset kund termi nacionalizëm. Jo vetëm kaq, por edhe kur përmendet, ky term shoqërohet me një mbiemër qesënditës: nacionalizëm folklorik. Por një herë e një kohë, kur komunistët nuk kishin dalë në skenën e jetës shqiptare, ky term ishte mjaft i respektuar. Madje për lartësimin e kuptimit të këtij termi, ishin të interesuara drejtpërsëdrejti strukturat më të larta të shtetit shqiptar, deri te vetë Mbreti Ahmet Zogu. Dhe një interesim i tillë nuk ishte i rastësishëm. Sepse nacionalizmi, në thelb, përfaqëson në vetvete një ideologji dhe një orientim të politikës që ka si parim themelor tezën për vlerën e kombit, si formën më të lartë (më supreme) të unitetit shoqëror në procesin e shtetformimit. Nacionalizmi, si një lëvizje politike, ka si pikësynim mbrojtjen e interesave të bashkësisë kombëtare në raport me pushtetin shtetëror. Në themelin e vet, nacionalizmi predikon besnikërinë ndaj kombit, pavarësinë politike dhe punën në të mirë të popullit, ngritjen kulturore dhe shpirtërore të tij, bashkimin e vetëdijes kombëtare për mbrojtjen e kushteve të jetesës së kombit, të territorit ku ai banon, të resurseve ekonomike dhe të vlerave shpirtërore. Ai mbështetet mbi ndjenjën kombëtare, e cila do të thotë atdhetari. Si ideologji, nacionalizmi ka për qëllim të bashkojë shtresat e ndryshme të shoqërisë, pavarësisht se ato mund të kenë edhe mospërputhje interesash.

Një historian i njohur flet me fakte konkrete për vlerat e nacionalizmit shqiptar në kohën e Mbretërisë:

      “Mbreti Zog kishte merak të madh edukimin e fëmijëve të shkollave me ndjenja patriotike e nacionaliste. Më 1927 Ministria e Arsimit shpalli konkurs kombëtar për tekstin më të mirë për “Patriotizëm e nacionalizëm”, konkursin e fitoi Kristo Floqi, një intelektual mjaft i njohur i kohës, dhe me lejë nr. 1290, datë 24. XI. 1927, botohej teksti i tij “Patriotizëm dhe nacionalizëm”, i detyruar “Për shkollat publike e private të shtetit. Tiranë 1928”, shkruhet në faqen e parë të tekstit. Është tekst shumë i mirë që edhe sot nga të rritur e të rinj do të lexohej me kënaqësi” (Citohet sipas: Vasfi Baruti. “Enver Hoxha në optikë të re”. Shtëpia Botuese UEGEN. Tiranë, 2013, f. 206).

 Për fatkeqësinë tonë kombëtare, politikanët shqiptarë, në shumicën e tyre dërrmuese, janë mercenarë në shërbim të të huajve dhe për shkak të mangësisë që kanë në formimin e tyre intelektual, këshillojnë Athinën dhe Beogradin “të heqin dorë nga nacionalizmi i tyre i sëmurë”. Të mjerët politikanë që janë kaq injorantë. Ngatërrojnë shovinizmin me nacionalizmin. Sikur Athina dhe Beogradi të ishin nacionalistë në qëndrimin ndaj kombit shqiptar, kjo për ne nuk do të përbënte kurrfarë shqetësimi, se ata kësisoj mbrojnë vlerat e tyre kombëtare, por ato dy vatra ballkanike kanë qenë, janë dhe do të vazhdojnë të mbeten vatra  shovinizmi në qëndrimin ndaj kombit shqiptar. Se në ato qëndrime ndaj nesh është manifestuar dhe vazhdon të manifestohet vetëm shovinizëm i kulluar.

Me veprën e vet, publicisti i shquar Skëndet Kapiti, i ka dhënë një leksion fort kuptimplotë klasës politike shqiptare, e cila duhet të ndërgjegjësohet, duhet të heqë dorë nga mercenarizmi dhe servilizmi para të huajve dhe ta kuptojë një herë e mirë se pa edukimin  dhe kalitjen e ndjenjave nacionaliste, pa vendosjen e nacionalizmit në themelet e jetës sonë, çka do të thotë çelikosje e vetëdijes së lartë kombëtare, do të jetë i pamundur realizimi i idealit mbarëkombëtar për ribashkimin e trojeve tona etnike.

San Diego, Kaliforni

08 tetor 2021

 

Auditorja e Përgjithshme kërkon t’i ulet paga, Komisioni për Buxhet nuk ia miraton kërkesën

  

Auditorja e Përgjithshme, Vlora Spanca ka kërkuar nga Kuvendi i Kosovës zbritjen e pagës së saj nga rreth 3 mijë 800 euro me shtesa në 2 mijë e 800 euro ose 12 mijë euro më pak në vit.

Kërkesa për caktimin e pagës për Auditorin e Përgjithshëm, e shqyrtuar në Komisionin për Buxhet, Punë dhe Transfer, është vlerësuar nga deputetët e opozitës si pozitive, por kritikuan Qeverinë që nuk po miraton Ligjin për Pagat, i cili sipas tyre rregullon pagat e të gjithë punonjësve në sektorin publik.

Me propozim të kryetarit të Komisionit, Armend Muja është shtyrë aprovimi i kërkesës së auditores, Spanca deri në javën e ardhshme kur të bëhet edhe një analizë e pagave për institucionet e ngjashme sikur ZKA.

“Për shkak të rrethanave ekonomike kam menduar që do të ishte e drejt paga ime të jetë më e ulët dhe në proporcion me pagën e kryetarit të Gjykatës Kushtetuese”, tha Spanca gjatë paraqitjes së kërkesës, përcjell KP.

Gjatë raportimit, Spanca tha se me marrjen e pozitës së re, ka marrë vendim për uljen e pagave për disa pozita, derisa pozitën e këshilltar për media ka shuar.

Deputeti Eman Rrahmani nga LVV-ja ka përgëzuar auditorin e përgjithshme për kërkesën e saj sa i përket zbritjes së pagës.

Auditorja e Përgjithshme, Vlora Spanca

“Paga e lartë që ka qenë deri tash për këtë pozitë, vërtet ka qenë pagë e lartë”, tha Rrahmani.

Sa përket kësaj kërkese për pagat e larta, shqetësim lidhur me këtë pati deputeti, Mërgim Lushtaku nga PDK, kërkojë miratimin e Ligjit të Pagave, që siç tha ai e rregullon këtë fushë.

Deputeti Avdullah Hoti nga LDK ka kërkuar që mos të zbriten edhe pagat e auditorëve, krahas uljes së pagës së Auditorit të Përgjithshëm për të cilën tha se duhet të jetë konform pagës në Gjykatën Kushtetuese.

Deputeti Pal Lekaj nga AAK, theksoi se është një shembull i mirë kur zyrtarët publik kërkojnë zbritjen e pagave, teksa shtoi se Projektligji për Paga që qëndron në sirtarët e Qeverisë, e rregullon këtë çështje por që duhet të miratohet.

“Me një individ ne asgjë nuk mund të bëjmë. Por qeveria duhet sa më parë ta miraton ligjin e pagave. Kjo është një praktikë e mirë nga auditorja, por në përgjithësi duhet të ketë një barazi mes sektorëve dhe pozitave”, tha Lekaj.

U ekzekutua nga bashkëshorti, qindra qytetarë në Mal të Zi protestojnë për 19-vjeçaren shqiptare

Qindra qytetarë protestuan sot në Mal të Zi për vrasjen e 19-vjeçares Shejla Bakija.

Vrasja e të resë nga bashkëshorti dy ditë më parë, tronditi komunitetin në Tuz të Malit të Zi.

Shoqatat për mbrojtjen e të drejtave të grave si dhe qytetarë të thjeshtë kanë dalë këtë të diel në rrugë dhe kanë kërkuar hetimin e plotë për rastin dhe arrestimin e autorit.

Ata thonë se policia ka heshtur gjatë kohës kur e reja ka bërë denoncime për dhunë, duke çuar kështu në vrasjen e saj.

Ilir Gjokaj shkoi në shtëpinë e Shejlës dhe e qëlloi për vdekje atë dhe gjyshen e saj.

Policia e ka shpallur në kërkim, por ende nuk ka rënë në gjurmët e tij.

Në të gjithë rajonin janë raportuar raste në rritje të dhunës dhe vrasjes së grave. Në shumicën e ngjarjeve, vajzat kishin raportuar më herët për dhunë në polici, por sërish  gjetën veten të pambrojtura përballë burrave vrasës./tch.

 

Kosova në sytë e turistit turk, mikpritëse dhe e ngrohtë

 Turisti turk, Yigit Ozbas vjen në Kosovë për të katërtën herë me radhë. Sa herë që vjen, ai thotë se ndihet si të ishte në shtëpinë e tij. Dy vjet më parë ai ka nisur ta realizojë ëndrrën e tij për shëtitje të botës, teksa deri më tani ka qenë në Azerbajxhan, Gjeorgji dhe Iran.

“Njerëzit këtu janë shumë mikpritës, jam pritur shumë mirë”, shprehet turku me prejardhje nga qyteti Mersin.

Ai thotë se në telefon ka një listë për qytetet të cilat dëshiron t’i vizitojë, teksa përmend Gjilanin, Pejën, Ferizajn, Lipjanin.

“Kam qenë në Prizren dhe më ka pëlqyer shumë, është një qytet i ëmbël ku të gjithë flasin gjuhën turke”, thotë Yigit Ozbas.

© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.

PATRICK PESTER : A do të jenë ndonjëherë njerëzit të pavdekshëm?

 

Ilust

Nëse je njeri, do të vdesësh! Ky nuk është mendimi më ngushëllues i mundshëm. Por vdekja është çmimi i pashmangshëm që duhet të paguajmë të gjithë, për shkakun e të qenit gjallë. Megjithatë njerëzit, po bëhen gjithnjë e më të aftë në shtyrjen e datës së vdekjes, pasi ilaçet dhe teknologjitë tona po përparojnë vazhdimishtNëse jetëgjatësia e njeriut do të vazhdon të rritet, a mund të bëhemi ne një ditë të pavdekshëm? Përgjigja varet nga ajo që mendoni se do të thotë të jesh një njeri i tillë.

“Unë nuk mendoj se kur njerëzit pyesin mbi pavdekësinë, ata nënkuptojnë në fakt pavdekësinë e vërtetë”-thotë Suzan Shnajder, filozofe dhe drejtoreshë themeluese e Qendrës për Mendjen e së Ardhmes në Universitetin Atlantik të Floridas. “Nëse dikush, do tapërmirësonte trurin dhe trupin e tij për të jetuar një kohë vërtet të gjatë, ai sërish nuk do të ishte në gjendje të jetonte përtej fundit të Universit”- thekson ajo.

Shkencëtarët presin që një ditë Universi të shkatërrohet. Por disa shkencëtarë kanë spekuluar për mbijetesën edhe pas kësaj ngjarjeje, siç mendon eksperti Xhon Horgan. Gjithsesi nuk ka gjasa që ndonjë nga njerëzit e gjallë të përjetojë zhdukjen e UniversiShumë njerëz plaken dhe vdesin. Për të jetuar pafundësisht, ne duhet që të ndalim plakjen e trupit. Një grup kafshësh mund ta kenë zgjidhur tashmë këtë problem, prandaj kjo ide nuk është dhe aq e çuditshme sa na duket.

Hidra janë jo–vertebrorë të vegjël, të ngjashëm me kandilët detit. Ato kanë një qasje të jashtëzakonshme ndaj plakjes. Hidrat përbëhen kryesisht nga qeliza burimore që ndahen vazhdimisht për të krijuar qeliza të reja, kur vdesin qelizat e tyre të vjetra.

Fluksi i vazhdueshëm i qelizave të reja, i jep mundësi hidrës të përtërijë veten dhe të qëndrojë përgjithmonë e re. “Këto specie duket se nuk plaken ndonjëherë, kështu që ato janëpotencialisht të pavdekshme”- thotë Daniel Martinez, profesor i biologjisë në Kolegjin Pomona në Klermont, Kalifornia.

Rastri i hidrës tregon se kafshët nuk mund të plaken. Por kjo nuk do të thotë se njerëzit mund të përsërisin zakonet e tyre rigjeneruese. Me një gjatësi prej vetëm 10 milimetrash, hidrat janë të vogla dhe nuk kanë organe. “Ne nuk mund të kopjojmë proceset e tyre, pasi trupat tanë janë super kompleksë”-thekson Martínez.

Njerëzit kanë qeliza burimore që mund të riparohen dhe madje të rigjenerojnë pjesë të trupit, si për shembull mëlçia. Por trupi i njeriut nuk është i përbërë tërësisht nga këto qeliza, siç ndodh janë hidrat. Kjo gjë ndodh sepse njerëzit kanë nevojë për qeliza për të kryer funksione të tjera, përveç ndarjes dhe krijimit të qelizave të reja.

Për shembull, qelizat tona të kuqe të gjakut e transportojnë oksigjenin nëpër trup. “Ne i nxisim qelizat të angazhohen për një funksion, dhe duke e bërë këtë, ato e humbasin aftësinë për t’u ndarë. Pra ndërsa qelizat plaken, po kështu ndodh edhe me ne”- shton eksperti.

Ne nuk mund t’i flakim tej qelizat tona të vjetra siç bëjnë hidrat, pasi kemi nevojë për to. Për shembull, neuronet në tru transmetojnë informacionet. “Ne nuk duam që ato të zëvendësohen. Pasi përndryshe, ne nuk do të kujtojmë dot asgjë”-deklaron Martinez.

“Hidra mund të frymëzojë kërkime, që t’i lejojnë njerëzit të kenë një jetë më të shëndetshme. Për shembull, duke gjetur mënyra sesi qelizat tona të funksionojnë më mirë me kalimin e moshës”- thekson më tej ai. Gjithsesi Martinez, beson se njerëzit nuk do të arrijnë asnjëherënjë pavdekësi të tillë biologjike.

Gjithsesi ai mendon se njerëzit tashmë janë të aftë të arrijnë një formë të pavdekësisë. “Unë gjithmonë them se ne njerëzit jemi të pavdekshëm. Shkrimtarët janë për mua të pavdekshëm, pasi ata ndikojnë ende tek ne pas kaq shumë vitesh. Pra unë mendoj se njerëzit do tëmbijetojnë përmes trashëgimisë së tyre”- thotë ai.

Njeriu që ka jetuar më shumë deri tani është Zhan Kalment nga Franca, që vdiq në moshën 122 vjeçare në vitin 1997. Në një studim të këtij viti, të botuar në revistën “Nature Communications“, studiuesit raportuan se njerëzit mund të jenë në gjendje të jetojnë deri në maksimumi 120–150 vjet, pas së cilës, studiuesit parashikojnë një humbje të plotë të aftësisë së trupit për t’u rikuperuar nga gjëra si sëmundja apo dëmtimet.

Për të jetuar përtej këtij kufiri, njerëzit do të duhet të ndalojnë plakjen e qelizave dhe të parandalojnë sëmundjet. Ata mund të jenë në gjendje të jetojnë përtej kufijve të tyre biologjikë falë përparimeve të ardhshme teknologjike që përfshijnë nanoteknologjinë.

Konkretisht përmes prodhimit të materialeve në një shkallë nano, më pak se 100 nanometra (1 miliardi i metrit). Pajisje kaq të vogla mund të udhëtojnë në gjak, dhe ndoshta të parandalojnë plakjen, duke e riparuar dëmtimin e qelizave me kalimin e kohës.

Po ashtu e ashtuquajtura Nanotech, mund të shërojë sëmundje të caktuara, përfshirë disa lloje kanceri, duke zhdukur qelizat kanceroze nga trupi. Ndërsa teknologjia po përparon, futuristët parashikojnë dy arritje përcaktuese. E para është veçantia, në të cilën ne do të dizajnojmë inteligjencën artificiale (AI) mjaftueshëm të zgjuar për të ridizajnuar vetveten, e cila do të bëhet progresivisht më e zgjuar, derisa të jetë shumë më superiore krahasuar me inteligjencënsonë.

Hapi i dytë është pavdekësia virtuale, ku ne do të jemi në gjendje të skanojmë trurin tonë, dhe të transferohemi në një mjedis jo-biologjik, si një kompjuter. Studiuesit tashmë kanë hartëzuar lidhjet nervore të një krimbi të rrumbullakët (Caenorhabditis elegans ).

Si pjesë e projektit “OpenWorm”, ata simuluan trurin e krimbit në një softuer që përsëriste lidhjet nervore dhe e programuan atë softuer për të drejtuar një robot Lego. Më pas vetëroboti nisi të sillej si një krimb i rrumbullakët.

Shkencëtarët nuk janë ende afër krijimit të një harte me lidhjet midis 86 miliardë neuroneve të trurit të njeriut (krimbat e rrumbullakët kanë vetëm 302 neurone), por përparimet në inteligjencën artificiale mund të na ndihmojnë të arrijmë në atë pikë.

Marrë me shkurtime “Live Science” .