Pajaziti: Xhaxhai im Kadriu dhe Jusuf e Bardhosh Gërvalla u vranë nga UDB-ja / Qeveria duhet ta kërkojë zbardhjen e atentatit

 

Anëtari i kryesisë së PDK-së, ish-ministri dhe ish-deputeti i Kuvendit të Kosovës, Zenun Pajaziti në një intervistë dhënë për ‘Bota sot’ ka vlerësuar qeverisjen e deritanishme të kryeministrit Albin Kurti. Ai po ashtu ka folur për rezultatet e zgjedhjeve lokale dhe qendrore duke komentuar rezultatin e PDK-së në këtë rast. Deputeti Pajaziti ka folur edhe për vrasjen e axhës së tij, Kadri Zekës që u vra bashkë me vëllezërit Gërvalla. Ai ka treguar se nga kush pret zbardhjen e kësaj vrasje, shteti i Kosovës apo ai gjerman. me anëtarin e kryesisë së PDK-së, ish-ministrin 

“Bota sot”: Si e vlerësoni qeverisjen e deritanishme të qeverisë Kurti?

Zenun Pajaziti: Edhe dashamirët më të mëdhenj të tij e kanë të vështirë të gjejnë fjalët e duhura për të nxjerrë ndonjë vlerësim, sidomos në këtë periudhë. Kurti sikur ende s’po duket që po qeverisë. Ai po përpiqet të gjej rrugë ndërmjet premtimeve të tij dhe gjendjes reale në vend. Kurti që në fillimin e kohës së tij në krye të Qeverisë po i shijon pasojat e opozitarizmit të tij. Ai mohoi gjithçka që ishte arrit dhe po ashtu refuzoi të ishte pjesë e proceseve të rëndësishme me interes, përfshirë edhe dialogun. Gjithçka që ndodhi në qeverisjet e kaluara ai i vlerësoi si degradim. Padyshim që ka pasur shumë nevojë për ndryshime dhe sidomos për përmirësime në disa fusha si edhe për reforma në disa sektorë e sidomos në rrethana të reja. Në të vërtetë deri më tani asgjë të tillë nuk po shohim. Qytetaret vetë do ta vlerësojnë më së miri këtë Qeveri, e cila ende shfaqet me një gjuhë opozite dhe duke mohuar vlerat themelore të arritjeve të deritashme të vendit. Le ta shohim tutje, le t’i japim kohë dhe le të shpresojmë. Ndoshta mund ta kuptojë një ditë që ky vend ka pasur përparim të jashtëzakonshëm. Besoj që do ta dëgjojë jo vetëm nga ambasadori amerikan, por edhe nga miq e partnerë të shumtë. Mbase kjo do ta ndihmojë dhe do ta lehtësojë që të fillojë të qeverisë nga aty ku e kanë lënë para tij.

“Bota sot”: Në cilat fusha ka ngecur kjo qeverisje?

Pajaziti: Kjo qeveri ka ngecur në skemën ideologjike të liderit të saj. Mbase mund të ketë edhe diçka të mirë brenda, por nuk mund të shihet asgjë nga zhurma e nga imazhi që e kanë prezantuar vetë. Qeverisja nuk tregohet me fjalë të bukura, por me punë të mira. Merreni ta zëmë energjinë pasi që jemi në këtë periudhë dimri. Këta e kanë kundërshtuar ҫdo përpjekje të mëhershme për rritjen e kapaciteteve të prodhimit të energjisë. Dhe jo vetëm kaq. Këta i kanë penguar në forma të ndryshme edhe investimet e jashtme në këtë fushë. Ndërkohë që në verën e kaluar qeveritë e disa vendeve kishin paralajmëruar rrezikun për krizën që do të vijë, dhe nuk ndërmorën bash asgjë. Dhe tani po kërkojnë ngritjen e ҫmimit, pra si masën më të lehtë ku qytetarët do ta paguajnë koston e ҫmimit më të shtrenjtë dhe kjo si pasojë e dështimit total të tyre. Nuk duket në horizont ndonjë vizion për asnjë fushë. Nuk ka njohje të reja e as marrëdhënie të mira me partnerë, e ndërkohë që gjendja më kritike është në temat më serioze siҫ është dialogu me Serbinë. Për ҫdo ditë po e shohim si po bie në kurthin e premtimeve të veta.

Zenun Pajaziti

FOTO GALERI

“Bota sot”: Si e vlerësoni rezultatin e PDK-së e dy palë zgjedhjeve, nacionale dhe lokale që u mbajtën vitin që e lamë pas?

Pajaziti: Pas asaj që ndodhi me lidershipin e partisë, vitin që shkoi, padyshim që pritej një rënie. Mirëpo, në këto rrethana të rënda pati një mobilizim të jashtëzakonshëm dhe mendoj që PDK-ja i ka tejkaluar sfidat më kritike të saj. Një lidership i menҫur i zotit Hoxhaj në zgjedhjet nacionale dhe më vonë një udhëheqje e shkëlqyeshme e zotit Krasniqi në zgjedhjet lokale, sollën një rezultat shumë të mirë. Fitorja në shumicën e komunave si dhe pjesëmarrja e PDK-së në qeverisjet komunale edhe në disa komuna ku nuk doli fituese, tregon për rolin e jashtëzakonshëm shtetformues dhe në cilësinë qeverisëse të PDK-së dhe të njerëzve të saj. PDK-ja ka një potencial të jashtëzakonshëm brenda saj me njerëz dhe përvoja të mrekullueshme në fusha të ndryshme. Është diҫka serioze për të shpresuar në një qeverisje të ardhshme.

“Bota sot”: Sa është e qëndrueshme opozita në Kuvendin e Kosovës?

Pajaziti: Rezultati i kaluar zgjedhor dhe numrat e saj, sikur e pasqyrojnë një qeveri të madhe dhe një opozitë të vogël. Por, nga ҫka po shohim vetë, kjo qeveri do ta ndihmojë më së shumti forcimin e opozitës, mbase edhe rritjen e saj. Së shpejti do ta shohim një opozitë aktive jo vetëm në Kuvend.

“Bota sot”: Cili është qëndrimi juaj rreth projektit ‘Ballkani i hapur”?

Pajaziti: Personalisht mendoj që ishte një kundërshtim me inercion i kësaj ideje dhe sidomos i lidershipit të zotit Rama në nismën e tillë. Duke vazhduar tutje me arsyetimet që lidhen me qëndrimet e Serbisë ndaj nesh. Ndërkohë që priteshin zgjedhje në vend dhe nuk ishte shumë populliste të merreshim shumë me këtë temë e sidomos kur prezantohej si një rikthim i një federate të re apo si një model i Jugosllavisë së dikurshme. Mos të harrojmë se ishte nisma e parë nga vetë ballkanasit dhe normalisht nga ne ka pasur drojë për shkak të kaluarës tonë tragjike. Pra, jo vetëm zoti Mustafa atëherë, por edhe Kurti e të gjithë të tjerët, por edhe ne si PDK flisnim me tone gati të njëjta rreth kësaj. Në anën tjetër ishte hera e parë që ne refuzonim diҫka që ofrohej për ne e që sugjerohej edhe nga partnerët. Unë e kam një bindje që nëse Kosova do të pranonte të ishte pjesë e kësaj nisme, Serbia do të refuzonte të ishte pjesë. Por, edhe nëse ne do të bëheshim pjesë e këtij projekti dhe në rastin e parë që Serbia nuk do t’i zbatonte zotimet për një hapësirë të lirë dhe me kushte të njëjta të lëvizjes së njerëzve dhe mallrave, ne do të mund të tërhiqeshim. Dhe në një situatë të tillë, Serbia do të ishte para një presioni më të madh edhe ndërkombëtar edhe nga fqinjët. Në një rast të tillë do të fuqizohej edhe roli i Shqipërisë e që për ne gjithmonë është interes strategjik. Personalisht mendoj që ne duhet të jemi gjithkund ku mund ta promovojmë shtetin tonë sovran dhe vlerat tona. Në këto raste është me rëndësi jetike koordinimi ynë me partnerët dhe me Shqipërinë padyshim.

“Bota sot”: Pse keni dalë kundër ndarjes në “krah të luftës e të paqes”?

Pajaziti: Historia jonë është unike. Një rezistencë e gjatë dhe plotë vuajtje e sfida. Ndërkohë që e kemi përpara një rrugë para nesh ende të vështirë, mbase jo aq e vështirë sikur ajo që e kemi kaluar, por nëse nuk jemi të vëmendshëm nuk mund ta kalojmë dot. Liria jonë ka themelet në gjakun e dëshmorëve dhe në rezistencën e pareshtur për shumë kohë. Lufta e fundit e UҪK-së e ka fituar mbështetjen e botës së lirë dhe kjo e ka vulosur lirinë tonë. Por, ne nuk mund ta mohojmë një periudhë dhjetëvjeçare të izolimit e okupimit klasik dhe një rezistencë paqësore unike deri atëherë. Kjo periudhë krijoi rrethana të reja dhe një ndërkombëtarizim të çështjes sonë si edhe një mobilizim e unifikim për më tutje. Pra, liria jonë është e të gjithëve, pa dallim. Historia do ta shënojë kontributin e secilit.

“Bota sot”: A keni komunikim me bashkëpartiakët që aktualisht po akuzohen në Hagë?

Pajaziti: Ata po mbahen atje padrejtësisht. Fokusi i vetëm tani është në mbrojtjen e tyre. Ka një ekip mbrojtjes që mban kontakte të rregullta. Disa nga ne njihemi me ta për gati 30 vjet dhe normal duam të dimë më shumë për shëndetin dhe gjendjen e tyre brenda. Me rëndësi është që ata janë mirë dhe e kanë pranuar këtë sfidë me një kurajo të madhe. Ata janë të vetëdijshëm që si prijës të luftës do të përballeshin me akuza e me sulme nga kundërshtarët dhe mohuesit e shtetit tonë. Unë jam i sigurt në pafajësinë e tyre sikur edhe në pastërtinë e luftës sonë.

“Bota sot”: Si e vlerësoni kryesinë e re të PDK-së?

Pajaziti: Siҫ e theksova më herët PDK-ja ka një potencial të madh. Shikuar me numra, por edhe me cilësi, PDK-ja ka vetëm një pjese të këtyre vlerave në kryesi. Zoti Krasniqi sipas të drejtës statutore e ka kompozuar një ekip me të cilën ai e kaloi sfidën e parë, zgjedhjet lokale me një sukses të jashtëzakonshëm. Një pjesë e këtij potenciali do të përfshihet në një ekip të “qeverisjes së mirë” ose qeverisjes në hije. Një pjesë do të përfshihen edhe nëpër të tjera ekipe mbështetëse pa përfshirë këtu edhe kapacitetet lokale, e të cilat kapacitete i vumë re në rezultatin e zgjedhjeve lokale. PDK-ja padyshim do të jetë oferta e ardhshme më unike, si një parti me vlera shtetformuese, me kapacitete e profile të nevojshme dhe pa të metat nga e kaluara. PDK-ja po konsolidon gjithë kapacitetet e saj dhe përvojën e kaluar.

“Bota sot”: Me 17 janar ishte 40 vjetori i vrasjes më misterioze mbase, në Gjermani, të vëllezërve Gërvalla, dhe të axhës suaj Kadri Zekës. Si e kujtoni atë vrasje, atëherë dhe sot?

Pajaziti: E kemi vuajtur gjatë si familje këtë ngjarje, por edhe më e rëndë ishte për lëvizjen patriotike dhe rezistencën e kohës. Ata u vranë nga UDB-ja në kulmin e bashkimit të tyre. Unë dhe familja ime jemi krenar që jemi pasardhës të Kadri Zekës. Ai ishte njeriu kyç në forcimin dhe bashkimin e lëvizjes së atëhershme për ҫlirim. Ai bashkë me Jusufin e Bardhoshin u bënë frymëzim për shumë breza më vonë. Sot duhet të jemi më të përgjegjshëm, jo vetëm para sakrificës e gjakut të tyre, por edhe para fëmijëve tanë. Nuk mundemi dhe nuk duhet ta trajtojmë historinë nga pozitat e ngushta politike a klanore. Vrasja e tyre padyshim ishte një dëm i paimagjinueshëm për familjet e sidomos për rezistencën patriotike, por në anën tjetër emrat e tyre u bënë simbole të mobilizimit për 20 vitet vijuese. Sot në 40 vjetorin e rënies së tyre jemi shumë më mirë si komb dhe si shtet dhe kjo është më e rëndësishmja.

“Bota sot”: A ishte dëmtuar ajo lëvizje përbashkuese dhe a pat pasoja në një mënyrë për Kosovën?

Pajaziti: Po siҫ e thashë është dëmtuar, prandaj edhe e kanë planifikuar vrasjen e tyre. Ata e penguan bashkimin e tyre. Më kanë rrëfyer shumë shokë të axhës tim si edhe bashkëshortja e tij Saimja, se si ai ishte jashtëzakonisht i lumtur që kishte gjetur te Jusufi një potencial të madh dhe një vullnet për të vazhduar bashkë në rrugën e ҫlirimit. Kjo shihet edhe në pamjen e dasmës së axhës vetëm dy javë para vrasjes. Atë natën e kobshme, ishin vënë themelet e forta të bashkimit, prandaj ata u vranë. Ama vrasja jehoi fuqishëm kudo te shqiptarët dhe nuk u ndalën kurrë përpjekjet dhe lufta për liri. Kanë kaluar shumë vite dhe shumë nga veprimtarët nuk jetojnë më. Por, disa nga veprimtarët e asaj kohe që i kam takuar nuk arrijnë të rrëfejnë kujtimet tyre për axhën pa u përlotur. Ata u flijuan për ne.

“Bota sot”: Ju keni qenë edhe Ministër i Punëve të Brendshme, cilat janë shkaqet që nuk po zbardhet ende kjo vrasje?

Pajaziti: Ne edhe si familje, por edhe unë nga pozicionet e mia e kemi kërkuar këtë. Ministria e Jashtme dhe Qeveria mund të kërkojë zbardhjen e rastit. Mbase shteti gjerman e ka mbyllur pa u zbuluar vrasësit, por të paktën mund të rihapet ajo histori. Ndërkohë ka pasur edhe debate në parlamentin serb, intervista të ish agjentëve të UDB-së dhe shumë zyrtarëve të shtetit serb. Pra, tashmë s’ka dyshim që kjo vrasje ishte e porositur dhe e kryer nga UDB -ja, por do të ishte mirë të zbardheshin të gjitha rrethanat se si arritën deri aty.

“Bota sot”: A ka mundësi që shteti i Kosovës të hap hetime dhe me shpresë edhe ta zbardhë?

Pajaziti: Mendoj që duhet të bëhen përpjekje lidhur me zbardhjen. Nuk e di nëse mund të hapen hetime, por shteti gjerman mund ta rihap dosjen.

“Bota sot”: A mos ka ‘embargo’ në dokumentacionin gjerman, edhe pse kanë kaluar 40 vite nga vrasja, dhe 30 vjet nga rënia e komunizmit?

Pajaziti: Ka kufizime lidhur me këtë, por duhet të shihet si është e rregulluar me legjislacionin aktual. Përpjekje duhet të ketë.

“Bota sot”: Ti kthehemi edhe njëherë zhvillimeve politike. Sipas përvojës suaj, si po menaxhohet MPB-ja, p.sh. bllokimet në veri që u bën nga paramilitarët serb dhe civil, protestat në Mitrovicën e veriut, për shkak të arrestimeve dhe ngjarje të tjera që kryhen brenda kompetencave të MPB-së?

Pajaziti: Vendosja e rendit dhe ligjit në veri mbeten ende sfidë serioze. Në retorikën e Qeverisë por edhe duke kujtuar premtimet e saj të mëhershme, mbetet vetëm të shpresohet në rezultate. Operacionet në veri duhet të jenë më të përgatitura dhe më të koordinuara dhe jo sikur në rastin e tabelave. Ndërsa, në luftimin e krimit duhet të punohet pandërprerë. Atje ka krim dhe duhet një angazhim profesional dhe sistematik. Vazhdimi i pagesave të energjisë dhe trajtimi i njëjtë i sfidave atje tregon se kjo Qeveri nuk ka një ide të re përkundrazi nëse e humb edhe koordinimin me partnerët tanë mund ta përshkallëzojë situatën në forma të tjera. E në raste të tilla mund ta sfidojë shtrirjen e qeverisjes atje. Uroj të tregojnë pjekuri dhe vendosmëri. Deri më tani nuk po shoh diçka serioze në këtë sektor aq të rëndësishëm.

“Bota sot”: Ju keni qenë disa herë deputet. Si e shihni opozitën e sotme? A mos po i mungojnë kauzat e mirëfillta dhe pastaj po lëshohen në grindje dhe meskinitet?

Pajaziti: Sikur edhe Qeveria po ashtu edhe opozita duhet ta ketë kohën e saj. Normalisht duhet më shumë angazhim, por jo vetëm i opozitës. Edhe shoqëria civile e qytetarët duhet të ngrenë zërin për ҫështje që janë në interesin e tyre. Nuk po shihet në horizont asgjë nga premtimet. As pagat, as pensionet, as ulje të ҫmimeve, përkundrazi ka ngritje të ҫmimeve. Njëjtë si me punësimet, e me eskortat qeveritare. Ka ndryshuar vetëm xhepi i qytetarëve, ai është më i varfër dhe kjo vërehet ҫdo ditë. E kam dëgjuar shpesh këtë punën e kauzës. Kauza është shteti ligjor, vazhdimi i integrimit në institucione e organizata ndërkombëtare, partneriteti me BE-në dhe SHBA-në, mirëqenia e qytetarëve dhe perspektiva për gjeneratën e re. VV për vite me radhë proklamonte bashkimin kombëtarë, pra e kishte kauzë. Ku mbeti tani? Mbase kjo edhe do ta përshpejtojë shumë rënien e tyre. Pra, nuk duhen kauza vetëm për arritjen e pushtetit. Na duhet kauza e përhershme e kjo është kauza e forcimit të shtetit dhe mirëqenia e qytetarëve padallim. Kauza e zhvillimit. Aktualisht e kemi një opozitë korrekte. Pa dhunë siç ishte më herët dhe jo vetëm mohuese, por edhe mbështetëse e vlerave vitale të shtetit.

“Bota sot”: Serbia, dy herë nëpërmjet presidentit të saj, dhe së fundi edhe nga shefi i Shtatmadhorisë së ushtrisë serbe, e kërcënuan Kosovën. Si i vlerësoni ju këto kërcënime dhe çfarë duhet të bëjnë institucionet?

Pajaziti: Jemi mësuar me kërcënimet e tyre, e mbase nuk duhet t’i nënvlerësojme ato. Shteti ynë duhet të bëhet më i mirë. Qeveria duhet të ruaj me ҫdo kusht partneritetin me miqtë tanë, me SHBA-në dhe BE-në, dhe po ashtu duhet ta forcojë edhe më shume koordinimin me Shqipërinë, por edhe me vendet e rajonit. Kosova ka një të ardhme të ndritur bazuar në vlerat e shoqërisë sonë dhe gjeneratën e re si edhe rrugën tonë deri këtu. Qeveritë kanë përgjegjësi të madhe që të shtyjnë përpara dhe ta përparojnë vendin. Kjo qeveri duhet të ketë më shumë kujdes në këtë drejtim. Nuk duhet frikësuar nga dialogu dhe duhet të bashkëpunojë me partnerët tanë. Tanimë ne jemi shtet i lirë dhe sovran. Me lirinë tonë nuk mund të abuzojë askush. Qytetarët tanë janë shumë të vetëdijshëm për këtë. ish-deputetin Zenun PajazitiQeveria duhet të ruaj me ҫdo kusht partneritetin me miqtë tanë, me SHBA-në dhe BE-në, dhe po ashtu duhet ta forcojë edhe më shume koordinimin me Shqipërinë.

Jo Republika Srpska në Kosovë/ Kështu ndryshuan qëndrimin e ndërkombëtarëve Vjosa Osmani dhe Albin Kurti

Albin Kurti dhe Vjosa Osmani

Enver Bytyçi flet pas deklaratës së Hovenier dhe LajçAmbasadori i Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Kosovë, Jeffrey Hovenier, ditë më parë deklaroi se askush nuk është i interesuar për formimin e një “Republika Srpska”.

“Ne besojmë se duhet të ketë një Asociacion të komunave me shumicë serbe. Por, siç e kemi thënë shumë herë, besoj madje edhe kolegu im Matt Palmer ju ka thënë pikërisht në këtë tryezë, ne nuk ju diktojmë se çfarë duhet të bëjë dhe si duhet të jetë. Ky është vendim sovran që duhet ta marrë qeveria e Kosovës. Ka modele të cilat ne mendojmë se mund të funksionojnë dhe e kemi inkurajuar qeverinë e Kosovë që të shqyrtojë ato modele dhe ta shqyrtojë atë çështje. Jam vetëdijshëm për shqetësimet për një tjetër Republikë Serbe. Askush nuk është i interesuar për këtë”, tha ambasadori Jeffrey Hovenier.

Të njëjtën gjë e ka thënë edhe përfaqësuesi i posaçëm i BE-së për dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak.

“Ne nuk duam një tjetër “Republika Srpska”. Askush me mendje të shëndoshë, veçanërisht duke e shikuar situatën aktuale në Bosnjë e Hercegovinë, nuk do të propozonte diçka të tillë”, ka deklaruar Lajçak.

E lidhur me paralajmërimet nga bashkësia ndërkombëtare, se në Kosovë nuk do të lejohet një “Republika Srpska” e re, për gazetën “Bota sot” ka folur profesor, doktor Enver Bytyçi.

Enver Bytyçi

“Ishte e ditur se Bashkësia Perëndimore, BE dhe SHBA, nuk do ta pranonin marrëveshjen e vitit 2015 të nënshkruar nga Isa Mustafa nën regjinë e Hashim Thaçit. Kishte disa arsye që gjykata kushtetuese e Kosovës ta rrëzonte atë marrëveshje të Asociacionit të komunave serbe. Së pari, Republika Srpska në Bosnjë-Hercegovinë po jepte shembullin më të keq të mundshëm për ta destabilizuar shtetin e Dayto-nit. Bashkësia Perëndimore priste pas masakrave serbe në Sarajevë, Srebrenicë etj kundër myslimanëve që Republika Srpska të luante rol konstruktiv dhe integrues. Por ndodhi e kundërta. U rritën dasitë, urrejtja dhe vendi filloi të dezintegrohet”, thotë Bytyçi.

Sipas tij, asociacionet dhe liritë qytetare janë instrumente të integrimit dhe jo të destabilizimit.

“Kjo situatë e krijuar në Bosnjë-Hercegovinë erdhi gjithashtu për shkak të mbështetjes që Beogradi i dha Milorad Dodik në misionin e tij destabilizues. Ndërkaq BE dhe SHBA nuk pajtohej me faktin që politika dhe qeverisja në Serbi ndërhyn në Kosovë e sidomos në veri të vendit përmes Listës Srpska. Kjo ndërhyrje e pandërprerë ishte dhe mbetet shkaku i konfliktit midis Kosovës dhe Serbisë. Asociacionet dhe liritë qytetare janë instrumente të integrimit dhe jo të destabilizimit. Kudo në botë ndodh kështu. Nëse pakicat nuk integrohen, ato kthehen në mjete që cenojnë paqen e sigurinë në një shtet ose në një rajon të caktuar. Serbët janë shembulli më i plotë i këtij modeli”, shprehet Bytyçi për “Bota sot”.

Andaj, Bytyçi thekson se synimi i Serbisë për destabilizimin e rajonit, ka bërë të pamundur çdo kërkesë të Beogradit për Asociacione në Kosovë.

“Politika e Beogradit në vazhdim të traditës nacionaliste ekstreme vazhdon edhe sot të keqpërdor çdo serb që jeton në Ballkan e sidomos ata që jetojnë në Kosovë, Malin e Zi dhe në Bosnjë-Hercegovinë. Ky përdorim destabilizues e dezintegrues e bën të dyshimtë e të pamundur çdo kërkesë të Beogradit për Asociacione që krijojnë problem në funksionalizimin e shtetit në Kosovë. Kjo është arsyeja pse përfaqësuesi amerikan, Gabriel Escobar dhe ai i BE-së. Miroslav Lajcak, kanë definuar tashmë se në Kosovë nuk do të mund të ketë një Asociacion të komunave serbe me kompetenca ekzekutive dhe me marrëdhënie të drejtpërdrejtë me shtetin e Serbisë. Këto dy element duhen mënjanuar patjetër. Kjo është detyra primare e qeverisë së Kosovës”, shpjegon Bytyçi.

Më tej, ai thotë se kundërshtimi i fuqishëm nga Vjosa Osmani dhe Albin Kurti, ka ndikuar edhe në qëndrimin e fuqishëm të Bashkësisë Ndërkombëtare.

“Në fakt këtij qëndrimi të zbutur amrikano-europian i ka shërbyer edhe vendosmëria e kryeministrit Kurti dhe qeverisë së tij, si dhe presidentes Osmani, që të mos diskutohet fare për Asociacionin. Kundërshtimi i fuqishëm i opsionit të Asociacionit serb nga ana e Kosovës bëri që dy ndërmjetësuesit ndërkombëtarë të vijnë së paku deri të ideja dhe opsioni i krijimit të një Asociacioni pa funksione shtetërore”, deklaron Bytyçi.

Por a mund të ndryshojë situata, pas vizitës së zotit Escobar dhe Lajçak në Prishtinë e në Beograd?

“Kjo ka ndodhur jo rrallë herë, sidomos kur në këto dy vende kanë udhëtuar përfaqësuesit e BE-së. Edhe në këtë rast ekziston kjo mundësi. Të dërguarit amerikoano-europian mund të hasin në kundërshti të mëdha në Beograd për opsionin që kanë elaboruar. Për pasojë mund të ndodhë që të modifikohen propozimet. Ndërkohë ende nuk dihet se çfarë do të thotë ajo se “Nuk ka interes për të krijuar një Republikë Srpska në Kosovë”! Kosova do ta kishte kancer në trupin e saj edhe një Asociacion me shumë më pak të drejta sesa ato që mbart Republika Srpska në Bosnjë-Hercegovinë. Prandaj duhet parë mirë projekti që propozohet. Politikës nuk i lejohet më të thotë, siç thoshte Thaçi e siç vazhdon të na thotë edhe sot Isa Mustafa: “Kështu na thanë amerikanët, kështu na tha edhe Mogherini”, kur Gjykata Kushtetues ka gjetur jo pak, por mospajtim të marrëveshjes me 23 nene të Kushtetutës”, nënvizon Bytyçi.

Ai i bën thirrje Qeverisë së Kosovës që të ketë kujdes me temën e Asociacionit të Komunave serbe, ku sipas Bytyçit, duhet të respektohet ne vazhdimësi vendimi i Gjykatës Kushtetuese.

“Prandaj duhet kujdes. Nuk lejohet aspak eufori dhe indiferentizëm. Me duan në xhepa nuk shkohet në bisedime dhe nuk bisedohet as me komshinë, jo më me Serbinë. Qeveria e Kosovës dhe Grupi negociator ka detyrë të mësojë përmendësh vendimin e Gjykatës Kushtetuese dhe të këmbëngulë që në asnjë rrethanë të mos ndryshojë kushtetuta. Nëse bëhet presion shumë i madh për ta pranuar një Asociacion, duhet që në këtë Asociacion të përfshihen edhe komuna shqiptare dhe ai të funksionojë si një shoqatë, siç është p.sh shoqata e Bashkive të Shqipërisë. Duhet të mbështetet në ligjin për krijimin e shoqatave dhe organizatave joqeveritare dhe kurrsesi nuk duhet pranuar si instrument vendimmarrës. Thjesht si një instrument këshillues, por pa të drejtë vetoje”.

Për fund, Bytyçi deklaron se të gjitha këto, duhet tu shpjegohen edhe emisarëve, Escobar e Lajçak.

“Kosova e ka të mjaftueshme të drejtën e vetos së deputetëve të pakicës serbe në Kuvendin e Kosovës. Po shihet se si përdoret kjo e drejtë nga këta deputetë serbë. Për ta destibilizuar dhe defunksionalizuar shtetin e Kosovës. Destabiliizuesit dhe deputetet anti-shtet nuk duhet të kenë kurrë të drejtë bllokuese, vetoje. Ndryshe proceset bllokohen dhe vendi shkon në kriza të pafundme.Të gjitha këto i duhen shpjeguar zotit Escobar si dhe zotit Lajcak. Është mirë që ata janë të dy bashkë. Dhe kur dëgjonjë dy palë veshë funksionon më mirë logjika dhe racionaliteti!”, përfundon për “Bota sot”, profesor, doktor Enver Bytyçi.

Disidenca e Kadaresë, pse Ali Pasha te “Kamarja e turpit” është Enver Hoxha

Lexime

11:00 - 29.01.22Gazeta Shqiptare

Kritikat që i bëhen Ali Pashait vlejnë për Hoxhën pikë për pikë: pabesia, politika arbitrare e terrorit, shoqëruar me deportime dhe egzekutime, si dhe vullneti për pavarësi që i shërben më tepër pushtetit të tij vetjak

Nga Jean-Paul Champseix – Përse ky libër, Reflektime, dyshime dhe perspektiva. Duke qenë se me profesion jam profesor letërsie, në kohëra të ndryshme të karrierës kam jetuar disa periudha : në fillim periudhën kur analizoheshin veprat dhe autorët. Më tej analizat e veprave nisën të bëhen nga një fushë studimore e re e bazuar në mënyrën se si perceptohet vepra nga lexuesi. Kjo është diçka më e ndërlikuar sepse do të thotë ta kesh njerën këmbë në fushën e sociologjisë, të historisë së ideve, të kritikës institucionale dhe kritikës gazetareske, dhe përbënte një udhë të re për studimet lerare sepse i mëshon faktit se lexuesi luan një rol aktiv në këtë ushtrim që mund ta quajmë një proces bashkë-krijues. Pikërisht lexuesi sjell me vete kulturën e tij, vizionin e tij për botën, konceptimet dhe preferencat e tij letrare si edhe pritshmëritë që ose përmbusheshin ose zhgënjeheshin nga leximi.
Mënyra se si pritet vepra letrare varet njëkohësisht nga njohja që ka lexuesi për epokën e autorit. Natyrisht që nuk e lexojmë Homerin në të njejtën mënyrë si Antikët, ose për t’iu referuar një kohe më të afërt me ne, nuk e lexojmë aspak Molierin si në shekullin e XVII. Tartufi dhe Don Zhuani shkaktonin në kohën e tyre një skandal absolut, aq sa edhe Luigji i XIV i cili e shihte me sy të mirë Molierin, nuk ia dilte ta mbështeste dot autorin tërësisht.
Ideja për të parë mënyrën se si pritej vepra më erdhi kur punoja në Universitetin e Tiranës dhe nê të njejtën kohë lexoja Kadarenë. E pyesja veten se çfarë mund të mendonte vallë lexuesi shqiptar. Dhe natyrisht nuk kisha se si ta dija…
Një lexim me rrënjët e epokës.
E megjithatë, për lexuesit francezë, vendosa të flas një herë për kontekstin letrar dhe historik. Do të thotë, t’i prezantoja romanet e Kadaresë «të ankoruar» në të tashmen e një diktature që kishte filluar qysh në vitin 1945, duke e bërë këtë sipas mënyrës sime dhe me të dhënat që disponoja.
Prania ime në Universitet më vinte në konakt me realizmin socialist. Studentët, që gjatë mësimit u përgjigjeshin pyetjeve mbi copëzat lerare të manualit që duhej të komentonin në klasë, më jepnin një ide shumë të qartë të doktrinës letrare në Shqipëri. Lexoja njëkohësisht edhe botimet teorike dhe fjalimet e Enver Hoxhës mbi këtë temë. Kështu, qysh në vitin 1949, ai shkruan: «Këshilla shkrimtarëve të rinj » (Œuvres choisies, vol. II, Tirana, 8 Nëntori, 1975), dhe më 1974, « Shkrimtarët dhe artistët janë ndihmës të Partisë në punën e saj për edukimin komunist të njerëzve tanë» (Œuvres choisies, vol. IV, Tirana, 8 Nëntori, 1982).
Mirëpo gjatë leximit të romaneve të Kadaresë, më dukej se transgresionet ishin të shumta. Madje habitesha kur shihja se vepra e tij s’ishte gjë tjetër veçse transgresion. Qysh tek veprat e tij të para Gjenerali i ushtrisë së vdekur dhe Përbindëshi, autori u bën bisht parimeve të realizmit socialist. Trishtimi dimëror, mungesa e heronjve me të cilët mund të identifikohesh, fundet fatkeqe të ngjarjeve nuk janë aspak në përputhje me realizmin socialist. Aty mungojnë krejt fryma e partisë, fuqia e progresit shoqëror, entuziazmi kolektiv dhe uniteti i çeliktë parti-popull. Sundimi i botës është i pamundur dhe bota është e mjegullt. Po ashtu, nuk gjendet një rrëfimtar (narrator) i mirëpërcaktuar që dikton fjalën e duhur dhe mvesh një rol pedagogjik të qartë për të mënjanuar dialogjizmat parazite.

Paralelisht me këto, vija re edhe elementet subversivë sepse ndërkohë e njihja natyrën e regjimit të Enver Hoxhës dhe egërsinë e tij totalitare. E dija që herë pas here Shqipëria kishte momente hapjeje, por ato ndiqeshin nga periudha shtrëngimi e spastrimesh, me të cilat me hir a me pahir, shkrimtarët duhet të jetonin. Në këto kushte, ishte thuajse e pamundur të mënjanoje « vonesat » . Psh Kadare e botoi Dimrin e madh në një moment të keq, më 1972. Kurse aksidentin apo vrasjen e Lin Biaos në Mongoli, në romanin e tij Koncerti, pak kohë përpara zhdukjes së Mehmet Shehut.
Te Kamarja e turpit, nëpërmjet Ali Pashait që ndërpret marrëdhëniet me perandorinë osmane, mund të shohim një dublant të Enverit i cili bëri ndarjen nga Sovjetikët. Kritikat që i bëhen Ali Pashait vlejnë për Hoxhën pikë për pikë: pabesia, politika arbitrare e terrorit, shoqëruar me deportime dhe egzekutime, si dhe vullneti për pavarësi që i shërben më tepër pushtetit të tij vetjak sesa lirive që i jepen Shqipërisë. Po ashtu, edhe pseudo- perandoria osmane që i shërben si kornizë disa romaneve, na kujton Shqipërinë bashkëkohore dhe totalitarizmin e saj. Tek Kamarja e turpit, poltika e Kra-Kra-së që synon shkombëtarizimin e vendit, ngjan me të vërtetë me revolucionin kulturor. Në romanin Pallati i ëndrrave, zyrë që përfaqëson policinë e ëndrrave që mbledh, analizon e ëndrrat e banorëve të perandorisë për të qëmtuar kompllotet qysh në vezë, natyrisht që nuk ka egzistuar. Tek Muzgu i perëndive të stepës, kritika ndaj realizmit socialist sovjetik i kushtohet po ashtu edhe dogmave shqiptare që zbatonin të njejtat parime. Kështu, autori diti të përfitojë me zotësi nga shkëputjet e Shqipërisë me Bashkimin Sovjetik dhe Kinën për të përvijëzuar një kritikë krejt të qartë, sepse duke fshikulluar modelet e mëdha të së djeshmes, denonconte sistemin shqiptar që ishte një kopje e përpiktë e tyre.
Dyshimet e mia
Në realizimin e projektit tim për ta vendosur veprën në periudhën e saj historike, e pyesja nganjëherë veten se mos subjektiviteti im shkonte tepër larg. Duke qenë i izoluar dhe francez, druhesha se mos po zhytesha në delirin e interpretimit… Në Paris, kritika ishte e polarizuar por e largët : askush nuk e njihte përnjimend Shqipërinë. Qysh në fillim, në Francë, sa më shumë që rritej suksesi i Kadaresë, aq më konstroversial bëhej ai. Jo rrallë, debati politik dhe moral vendosej përpara interesit letrar të veprës. Madje flitej per “rastin Kadare”. Disa shihnin tek ai një kollonë mbështetëse të regjimit, një mall eksporti ose dëshminë se regjimi ishte liberal. Njeri nga kritikët më të ashpër në fillim të viteve 2000, qe eseisti Bernard-Henri Lévy, i cili sulmoi ashpër duke pohuar se shkrimtari nuk kish se si ta ndërtonte veprën e tij pa u kompromentuar me regjimin. Në të kundërt, të tjerë kritikë si psh Éric Faye, Gilles Lapouge si dhe poeti Alain Bosquet shpreheshin me shumë admirim.

Për fat të mirë, unë kisha në dispozicion disa të dhëna më të forta. Disa nga studentët e mi, nga të cilët edhe Irena, më flisnin me nota tepër pozitive për Kadarenë dhe guxonin të flisnin, pa shumë insistim gjithsesi, mbi anën kontestuese të veprës. Njëri syresh më pati thënë një herë, me shaka : « Kadareja është elastik, ai e merr gjithmonë formën e vet. ! » Me këto kuptoja se lexuesit mezi i prisnin veprat e Kadaresë dhe të lexonin mes rreshtave, çka dëshmonte për karakterin subversiv të veprës. Më vonë, pasi regjimi ra, një ish studenti im më tha se Pallati i ëndrrave i ishte dukur si një « bombë » dhe se ai dhe miqtë e tij, kishin ndjerë në atë kohë një entuziazëm të madh.
Në pleniumin e Lidhjes së Shkrimtarëve, Ramiz Alia në fjalimin e tij të 21 marsit 1982, duke pasur parasysh Kadarenë, pohonte se arti socialist nuk i njihte dukuritë si : « Mungesa e qartësisë dhe dykuptimshmëria, mospërkitja klasore, kërkimet formaliste dhe teknikat moderniste, që në thelb janë mbartëse të ideologjive të huaja e asaj» ( Zëri i Popullit, 21 mars 1982).
Më tej, lexova aktakuzën e Dritëro Agollit pas botimit të Pashallarëve të kuq, e cila rreshtonte në dhjetë faqe të gjitha kritikat : «I. Kadaré ka predispozita ndaj ndikimeve, si të thuash, i tërheq ato. […] Atij i mungon fryma e partisë,. Nganjëherë përshkrimet e tij të botës shqiptare duken sikur kanë dalë nga penda e ndonjë turisti të huaj. Përse ? Sepse kuptimi i tij i artit është ai i një liberali. Ai beson se heroi pozitiv e prish artin, e kthen atë në një vegël të propagandës, dhe e kthen në parullë të ditës..» Maks Velo, La Disparition des « Pachas rouges » d’Ismaïl Kadaré, p. 50, Paris, Fayard, 2002.

Së fundmi, mbrriti vepra e zotit Shaban Sinani, i cili më qetësoi dhe më inkurajoi. Edhe dyshimet e mia të fundit u fshinë, më në veçanti kur lexova raportin e Nexhmije Hoxhës mbi «Dimrin e vetmisë së madhe». Ajo e kish kuptuar mirë se Kadareja e kishte bërë Enverin të bënte «spekullime filozofike dhe fjali me dy kuptime», dhe konsideron pra se pikërisht ato pasazhe janë të tepërta (Shaban Sinani, Le Dossier Kadaré suivi de Ismaïl Kadaré et Stéphane Courtois, La Vérité des souterrains, trad. T. Papavrami, Paris, Odile Jacob, 2006, p. 22).
Mendoj se do të ishte mirë të dihej, por ndoshta kjo është bërë tashmë nëpër studime, se si është lexuar Kadareja nga lexuesit shqiptarë në kohën e Hoxhës. Por psh zoti Ylljet Aliçka më ka pohuar se leximi i disa pjesëve të Dimrit të madh ka ndikuar në emancipimin e tij letrar.
Metamorfoza e veprës (në konceptin sipas André Malraux-së).
Periudhat ndryshojnë, po ashtu edhe tematikat. E shohim aktualisht se si problemet shoqërore dhe politike po zëvendësohen me tematika të tjera shoqërore, seksuale, fetare dhe komunitare. Kështu që memorja e së shkuarës fshihet pak nga pak, madje më shpejt se ç’mund të mendohet.
Nganjëherë ndryshimet epokale bëjnë që edhe autorë shumë të shquar thuajse harrohen krejt. Si psh në Francë, François Mauriac, Georges Bernanos, madje edhe Paul Claudel, nuk lexohen më fare për arsye se tema e kristianizmit, megjithëse nuk është zhdukur, është fshirë në sytë e lexuesve. Megjithëse duhet saktësuar se kjo mund të ndodhë vetëm për një farë kohe dhe sërish të ndryshojë.
Për Kadarenë, rreziku nuk është shumë i madh sepse megjithëse unë jam munduar ta kontekstualizoj atë në periudhën e vet historike, vepra del nga kjo kornizë në sajë të cilësive të saj. Sepse me të vërtetë, Kadare ka shkruar kundër një regjimi në një periudhë të caktuar, por letërsia e tij ka burime të tjera.
Me të vërtetë, veprat e tij mund të lexohen shumë mirë pa e ditur kontekstin dhe kështu do të ndodhë. Epoka e Enver Hoxhës, mbi të cilën unë kam punuar për të bërë një lexim historik, sa më shumë kalon koha, aq më shumë do të largohet. Ky është fati i të gjitha shkrimeve, të cilat, pak nga pak, dekontekstualizohen. Vepra shkëputet nga konteksti, dhe pikërisht këtë Malraux-ja e quan Metamorfoza. Kështu, vepra merr kuptime të tjera të dhëna nga vështrime të reja që autori ndoshta nuk i kish menduar. Në këtë kuptim, vepra largohet përherë e më shumë nga autori.…
Vepra e Kadaresë ka krijuar një të tërë koherente që Éric Faye e ka quajtur « la Kadarie » (Kadaria). Kjo botë është thellësisht shqiptare me një shtresëzim të substratit që ka në bazë legjendat dhe mitet. Na takon ne si studjues ta bëjmë këtë, ashtu si studjuesit irlandezë tek “Dosja H” që hulumtojnë mbi Homerin. Vepra e Kadaresë përmend po ashtu edhe traditat, Kanunin dhe Besën e famshme që shërben për të ndërtuar një moral të caktuar tek Kush e solli Doruntinën? Por njëkohësisht, vepra shkëputet nga territori/vendi ku ndodh, me një derealizëm turbullues si psh tek Prilli i thyer, çka e pengon një kuptim dhe një gjykimin të qartë. Bota aty është e turbullt, dëshmitë jo fort të besueshme, ngjarjet mezi shpjegohen. Edhe ëndrrat kanë një rëndësi të madhe sepse kufiri mes ëndrrave dhe realitetit nuk është e qartë. Koha është ciklike prandaj edhe të vdekurit janë gjithmonë të pranishëm nëpërmjet kujtimeve ose brerjeve të ndërgjegjes që ata provokojnë tek të gjallët. Përsa i përket pushtetit, ky është i keq, pervers dhe kërkon vetëm të përtërijë vetveten. Prandaj ndoshta është miti ai që e sundon Historinë.
E megjithatë ka një lloj heroi, natyrisht të vetmuar – kush do, e kupton këtë gjë – si psh Genti tek Përbindëshi, murgu Gjon te Ura me tri harqe, Stressi tek Kush e solli Doruntinën?, Besniku përkthyes tek “Dimri i vetmisë së madhe”. Shumë nga romanet e Kadaresë ngjajnë me hetime që zhvillohen në një atmosferë trysnie. Duhet të kërkosh të kapësh një realitet të fshehtë sepse pamja e jashtme është e rreme. Vërtet që vepra e tij është pesimiste dhe madje depresive por aspekti humanist vjen pikërisht ngase zgjuarsia nuk bie pre e iluzioneve të realitetit.
Konkluzion
Është me të vërtetë mbresëlënëse të konstatosh se vepra e Kadaresë ka dy anë: një anë shumë të kontekstualizuar nën regjimin e Enver Hoxhes dhe një tjetër e cila i shkëputet së parës dhe ia del të imponohet ashtu siç është. Prandaj edhe suksesi i tij shpjegohet nga njera anë sepse lexohet nga lexues që kanë njohuri politike, dhe nga ana tjetër, lexues më të shumtë në numër që nuk kanë ndonjë njohuri të veçantë për Shqipërinë.
Titulli i librit mund të ketë një anë provokuese, po të mos ishte rezultat i qasjes që kam bërë. Në fakt ai shpreh një pikëpamje që unë e mbroj dhe shpresoj se e vërtetoj nëpërmjet analizave të mia letrare. Në fakt kisha edhe një titull tjetër pak më poetik : I.K. Une œuvre inespérée (IK një vepër e papritur) që tregonte anën e pazakontë të karrierës letrare të autorit. Titulli që u zgjodh tingëlloi më eksplicit. Në një farë mënyre, unë doja të pozicionohesha si një person që ishte i ndjeshëm ndaj luftës së Kadaresë, i cili ka vërtet kënaqësinë se ka krijuar një “kundër-këngë funebër” përballë propagandës mashturese staliniane, vlerëson në të njejtën kohë se vepra e tij u “dëmtua rëndë” nga kufizimet e tiranisë. Dhe, më 2016, në lidhje me punën e tij si shkrimtar Kadareja thotë: « Nuk po them se më bëri mirë, por po aq nuk guxoj të them se më bëri keq ».
( në intervistën dhënë Dashnor Kaloçit lidhur me botimin e disa faqeve të ditarit të Enver Hoxhës me kritikat ndaj PashallarËve të kuq. www.gazetatema.net. Intervista/ Ismail Kadaré : Ju tregoj arsyen e shpërthimit të Enverit ndaj meje per « Pashallarët », 6 mai 2016.

Filmi “Zgjoi” pret nominimin për Oscar

 

Lexime

16:47 - 29.01.22Gazeta Shqiptare

Që nga premiera në Festivalin e Filmit Sundance, në janar 2021, prodhimi kosovar “Zgjoi” ka fituar plot 16 trofe. Deputimi i parë me metrazh të gjatë i Blerta Bashollit rrëfen historinë e të “Vejave të Krushës”.

Fahrija ngjitet fshehurazi në pjesën e pasme të një kamioni të Kombeve të Bashkuara, vjedhurazi hap me nxitim një thes të bardhë, në to janë mbetjet e trupave te gjetur në një varrezë masive. Nuk është kundërmimi që e ndërpret kërkimin e saj, por një punonjës i OKB-së që e lut të zbresë nga automjeti.

Fahrije (Yllka Gashi) kërkon të shoqin e vrarë në luftën e Kosovës.

 

Fahrija kërkon të shoqin, të vrarë në luftën e Kosovës, menjëherë pas bombardimeve. Ajo është personazhi kryesor i filmit kosovar “Zgjoi” (anglisht: Hive), një ndër 15 filmat e përzgjedhur në listën e ngushtë për një Oscar në kategorinë e filmit më të mirë ndërkombëtar. Fahrije Hoti është personazh real: Ajo është një nga 140 gratë e Krushës së Madhe, që mbetën të veja gjatë një sulmi hakmarrës të ushtrisë serbe menjëherë pas fillimit të bombardimeve të NATO-s, në mars 1999. 63 prej 241 viktimave të atëhershme nuk janë gjetur ende.

Një film për Fahrijen

Fahrije Hoti nga Krusha e Madhe, themeluesja e kooperativës “Krusha”

 

Në Kosovë, 53-vjeçarja Fahrije Hoti, tashmë njihet si heroinë, si themeluese e kooperativës “Krusha”, falë së cilës kanë siguruar jetesën shumë gra nga Krusha. Ajvari që prodhojnë ato shitet në të gjithë Kosovën – dhe në ndërkohë edhe në Gjermani dhe Zvicër. “Fillimisht doja të bëja një film për kooperativën, por kur takova Fahrije Hotin, kuptova se filmi duhej të ishte për të”, thotë për DW regjisorja Blerta Basholli. “U mahnita nga personaliteti i saj, mënyra se si fliste, vizioni i saj për biznesin dhe origjinaliteti i saj në tejkalimin e çdo sfide. Ajo është një superheroinë për mua.”

Në gati 90 minutat e filmit, kamera qëndron pranë protagonistes. Aktorja shqiptare, Yllka Gashi, e cila luan Fahrijen me ndjeshmëri zbulon një grua të re, të fortë nga jashtë, por të brishtë nga brenda, që luftën më të madhe e ka me thashethemet dhe përbuzjen e shoqërisë patriarkale të fshatit, që një grua si ajo e quante “kurvë”.

Dashuri e hershme për filmat

Disa skena të filmit të kujtojnë filmat western – vetëm se nuk është John Wayne ai që lidh kalin para pijetores së fshatit dhe tërheq vëmendjen e të gjithëve, por Fahrija që zbret nga makina që e nget vetë. Një gur fluturon pranë saj, xhami i makinës thyhet. Filmat western ishin filmat e preferuar të regjisores Basholli kur ajo ishte fëmijë. I shihte me të atin: “Atij i pëlqenin këto filma, sepse kishin pamje shumë ekspresive dhe pak fjalë”, kujton 39-vjeçarja në një intervistë për DW. “Kështu e shijonte filmin më mirë, pa e shkëputur vëmendjen për të lexuar titrat.”

Në vitin 2001, në moshën 18-vjeçare, Basholli regjistrohet në Akademinë e Filmit në Prishtinë. Filmdashësve ua tërhoqi vëmendjen për herë të parë pesë vjet më vonë, me filmin e shkurtër dokumentar, “Pasqyrë, pasqyrë”, – një vështrim kritik mbi imazhin e seksualizuar të gruas në programet televizive në Kosovën e pasluftës. Më pas, në vitin 2011, komedia e shkurtër filmike, “Lena dhe unë” u nderua me një çmim në Festivalin e Parë në Nju Jork.

Regjisorja dhe skenaristja Blerta Basholli në Festivalin e Filmit në Cyrih në shtator 2021

 

“Zgjoi” është filmi i parë artistik i Bashollit. Krahas Kosovës, në të kanë marrë pjesë edhe Zvicra, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut. Që nga premiera botërore, në janar 2021, në Festivalin e Filmit Sundance, “Zgjoi” ka fituar 16 trofe. Ai është i vetmi film nga Ballkani Perëndimor i përzgjedhur në listën e ngushtë për çmimin më të rëndësishëm kinematogragik, Oscar.

Refuzimi i rolit të viktimës

Basholli qëllimisht ka lënë jashtë shumë skena që i kanë ndodhur Fahrijes së vërtetë gjatë luftës: nuk rrëfen se çfarë ndodhi me gratë që i çuan në xhami, apo se si një ushtar serb ia shkundi djalin tremuajsh para se t’i merrte paratë dhe ta lejonte të vazhdonte rrugën e arratisjes për Shqipëri.  Regjisorja Blerta Basholli nuk donte të portretizonte Fahrijen, si viktimë të luftës, por forcën e saj të brendshme.

Skenë nga filmi: Të vejat e Krushës shesin stolitë e fundit që ju kanë mbetur për të ngritur kooperativën

 

“Fahrija u kthye në fshatin e saj me dy fëmijë të vegjël dhe gjeti një shtëpi të shkatërruar dhe duhej të gjente një burim të ardhurash. Ajo i kishte të gjithë burrat e fshatit kundër saj dhe forca e saj më motivoi shumë për ta përfunduar këtë film me gjithë vështirësitë e shumta”, thotë Basholli, e cila edhe vetë është nënë e dy fëmijëve. “Fahrjia nuk u dorëzua, edhe ti do ta mbarosh këtë film, i thosha vetes.

Model për brezat e bijave

Për Kosovën përzgjedhja e një produksioni kosovar në listën e ngushtë për çmimin Oscar është arsye e mjaftueshme për të festuar. “Fahrije përfaqëson breza të tëra nënash dhe gjyshesh që kanë vuajtur gjatë luftërave, kanë përjetuar përdhunime, janë ndeshur me paragjykime, dhe prapë janë ngritur në këmbë dhe kanë punuar për t’u siguruar të ardhmen fëmijëve të tyre”, thotë Basholli, e cila gjatë Luftës ishte për një kohë të shkurtër refugjate në Gjermani. “Në Gjermani ato i quajnë ‘gratë e rrënojave’”.

“Yllka Gashi, Fahrije Hoti dhe Blerta Basholli në Festivalin e Filmit në Cyrih në shtator 2021

 

Në Kosovë këto gra kanë mbrujtur një brez të tërë vajzash që nuk mjaftohen më vetëm me rolin e amvisës së paracaktuar nga shoqëria, por janë të suksesshme në politikë, art, sport, si Vjosa Osmani, Dua Lipa, Majlinda Kelmendi

“Associated Press” shkruan për filmin “Zgjoi”: Histori e vërtetë gjatë luftës në Kosovë, ka shumë shanse për t’u bërë pretendent për Oscar

Agjencia amerikan e lajmeve, “Associated Press” (AP), i ka kushtuar një artikull filmit “Zgjoi”, i cili është pretendent për nominim në Akademinë e çmimeve “Oscars 2022”.

AP përshkruan filmin nga Kosova me titullin “Shpresa dhe shërimi në filmin ‘Zgjoi’ në hyrjen e Kosovës në Oscar”, ndërsa sjell edhe prononcime të protagonistët Yllka Gashi dhe regjisores, Blerta Basholli.

“Janarin e kaluar, regjisorja Blerta Basholli ishte e lumtur që kishte hyrë në Festivalin e Filmit Sundance me filmin e saj debutues “Hive”. Filmi në gjuhën shqipe për një grua që nis biznesin e saj pas Luftës së Kosovës ishte një perlë frymëzuese, por Basholli as që kishte guxuar të ëndërronte se sa larg do të arrinin. Jo vetëm që u bë filmi i parë në historinë e Sundance që fitoi tre çmimet më të mira në garën botërore të kinemasë, por tani ai ka një shans të madh për t’u bërë pretendenti i parë i Kosovës për Oscar në kategorinë më të mirë ndërkombëtare të filmit”, nis artikullin “Associated Press”.

Më tej, artikulli shkruan për historinë e filmit dhe personazhit kryesor, Fahrije Hotit, e cila pas luftës së fundit në Kosovë nis biznesin e saj për të mbajtur familjen.

“”Hive”, i cili vjen në video sipas kërkesës më 1 shkurt dhe The Criterion Channel më 9 shkurt, bazohet në historinë e vërtetë të Fahrije Hotit, e cila gjatë Luftës së Kosovës 1998-1999 u largua nga qyteti i saj i vogël i Krushës së Madhe. fëmijët e saj të vegjël. Kur ajo u kthye, burri i saj ishte zhdukur dhe ka të ngjarë të vdekur dhe ajo nuk kishte asnjë mënyrë për të mbajtur familjen e saj. Duke përmbysur traditën dhe pritshmëritë, Hoti u bashkua me kolegët e veja të luftës dhe filloi të shiste ajvarin e bërë vetë, një erëz të bërë me speca të kuq, në tregjet lokale. Biznesi i saj, Kooperativa Krusha, vazhdon të funksionojë edhe sot”, shkruan AP.

Më tej, “Associated Press” tregon se si erdhi deri tek idea për realizimin e filmit dhe takimin mes protagonisteve që sot po shijojnë suksesin më të madh të kinematografisë së Kosovës.

“Historinë e Hotit, Basholli e ka hasur në lajme vite më parë, në kohën kur ajo po merrte MPJ nga Universiteti i New Yorkut. Ajo e dinte se duhej të ishte një film dhe se Yllka Gashi, një aktore e njohur në Kosovë, duhet të luante. Basholli dhe Gashi u takuan me Hotin rreth vitit 2011 dhe kjo e përforcoi edhe më tej misionin e tyre për të treguar historinë e saj. Por do të duheshin gati nëntë vjet për ta nisur filmin dhe dy të tjera para se të kishte momentin e Hirushes në Sundance”, shkruan agjencia amerikane e lajmeve.

“Para se ta takoja, unë isha klient”, tha Gashi nga shtëpia e saj në Connecticut. “Më bëri përshtypje se si i lindi kjo ide, sepse bërja e ajvarit është një gjë tradicionale për femrat shqiptare, veçanërisht femrat e brezit të nënës sonë. Ajo ishte kaq e zgjuar për ta përdorur këtë aftësi, këtë aftësi shumë praktike, dhe për ta kthyer atë në një biznes. Që nga hera e parë që u ulëm me të dhe dëgjuam historinë e saj, thjesht rashë në dashuri me të. Ajo ka këtë dinjitet dhe këtë hir që të mahnit, edhe pse ka kaluar kaq shumë dhe ka kaluar shumë dhimbje, pikëllim dhe pasiguri, ajo është ende kjo grua e hirshme, e fortë që të frymëzon”.

Basholli dhe Gashi ishin të dy adoleshentë në Kosovë kur shpërtheu lufta. Ata e mbajnë mend mirë atë dhe gjithashtu vitet e vështira që kanë çuar deri në të. Por përvoja e ndarjes së historive të tyre dhe e realizimit të filmit dhe e vendosjes së tyre në këpucët e nënave të tyre u tregua katartike në një farë mënyre.

“Rritja në vitet e 90-ta në Kosovë nuk ishte një kohë e mirë për të qenë fëmijë”, tha Gashi, shkruan AP.

Ndërkohë, vet regjisorja Basholli në artikullin e Associated Press tha se kjo është një mënyrë shërimi dhe një histori që shpreson që nuk do të përsëritet më.

“Ne jetuam për shumë vite në okupim, kështu që ishte një periudhë e gjatë që vërtet ishim dëshmitarë të shumë gjërave”, tha Basholli. “Por unë kurrë nuk e kam ditur historinë e Yllkës dhe se çfarë kishte kaluar dhe si u largua nga Kosova gjatë luftës dhe ajo nuk e dinte historinë time. Kështu që ne të dy u hapëm me njëri-tjetrin… Është gjithashtu një mënyrë shërimi dhe një mënyrë për të treguar një histori që shpresojmë se nuk do të përsëritet.”

Suksesi i “Hive” ka bërë që i gjithë vendi t’i brohorasë edhe tani. Madje, njerëzit e kanë ndaluar Bashollin në rrugë për ta falënderuar që i ka bërë kaq krenarë, shkruan tutje AP.

“Njerëzit e njohin Yllkën sepse ajo është një aktore shumë e njohur dhe njerëzit e duan vërtet. Por të ndalosh regjisorin këtu nuk ndodh kaq shumë”, tha Basholli duke qeshur.

Ajo është pjesë e asaj që quhet Vala e Re e filmave në Kosovë. Gjatë vitit të kaluar, disa regjisore të tjera femra kanë pasur pjesë në festivale. “Hive” është ndër 15 filmat që hynë në listën e ngushtë të Oscars për filmin më të mirë ndërkombëtar, i cili është i pari për Kosovën. Ata do të mësojnë më 8 shkurt nëse do të jetë apo jo në mesin e pesë filmave që konkurrojnë për çmimin në Oscar më 27 mars.

Basholli, thotë ajo, është skeptik. Ajo as që mendoi se “Hive” kishte një shans në Sundance. Por ajo është e lumtur për efektin që ka.