Alberto Moravia: shkrimtar, gazetar, eseist, reporter udhëtimesh dhe dramaturg italian.Alberto Moravia u përket autorëve klasikë të shekullit të XX – të. I lindur më 1907, ai rrjedh nga një familje e pasur hebraike të Romës. Pas një fëmijërie të rëndë, për shkak të sëmundjeve të ndryshme, Moravia në vitin 1929 botoi romanin e parë "Indiferentët", ku shquhet si romancieri i realizmit moderne psikologjik.
Moravia konsiderohet si një prej romancierëve më të rëndësishëm të shekullit XX si në Itali ashtu edhe në nivel ndërkombëtar, bazuar në temat kryesore të veprave të tij, të cilat realizojnë një hetim të imët e të kujdesshëm mbi seksualitetin, alienimin shoqëror dhe ekzistencializmin, nën frymën e Kafkës, Kamysë dhe Xhoisit.
Puna e tij nuk vërtitet vetëm rreth një zone të caktuar apo traditave italiane, por është seriozisht e angazhuar me përqasjen ndaj dinamikave kulturore e politike të një Europe të madhe.
Ai është më shumë se një autor italian, ai është autor europian, pasi shkrimet e tij përmbajnë tema si: Hiroshima, politikat ndaj Indisë dhe Revolucionit Kinez (tema të trajtuara në esetë e tij kritike).
Njëzet vite pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, Moravia përfaqësoi për shumë vite me radhë, deri me vdekjen e tij, një shembull të shquar e të dallueshëm të një intelektuali të angazhuar, i cili luante rolin e mjeshtri të mendimit.
Pikërisht në vazhdën e intelektualëve të angazhuar, si J. P. Sartre apo A. Gramsci dhe të shumë shkrimtarëve të tjerë të gjysmës së dytë të shek. XX. Moravia dha mendimin e tij të vyer në disa fusha, si letërsi, kritikë, kinematografi, politikë etj.
Ai është ndoshta një nga shkrimtarët e paktë që patën një famë dhe një ndikim të fortë në bashkëkohësit e tij kur ishte gjallë. Por kjo famë e ky ndikim humbi më pas në një mënyrë mjaft të shpejtë me ndarjen e tij nga jeta.
Temë e romaneve të tij janë sidomos raportet ndërmjet gjinive dhe ndriçimi i tyre nga aspekti psikoanalitik. Pas një satire therëse kundër diktatorit Benito Musolini, Alberto Moravias iu ndalua çdo publikim letrar, por ai vazhdoi të botojë me pseudonim.
Pas luftës vazhdoi me shumë sukses aktivitetin letrar. Moravia, i cili edhe përtej kufijve të Italisë çmohej si instancë letrare, provokator dhe autor skandalesh, vdiq më 27 shtator 1990. Veprat e tij, romane, ese, udhëpërshkrime, janë përkthyer në më se 30 gjuhë.
“Jeta shpirtërore” i shkrimtarit italian Alberto Moravia është një roman, që denoncon të gjitha veset dhe palavitë e një klase pushteti në dukje elitare, por krejtësisht të zvetënuar.
Romani zhvillohet si një intervistë e gjatë, ku një personazh i quajtur “Unë”, që mund të interpretohet si gazetar, psikolog, shkrimtar, interviston Deziderian, duke e ngacmuar me pyetje në dukje të thjeshta mbi jetën e saj, por nga ana tjetër duke nxjerrë në pah rrënimin e vërtetë të vlerave shoqërore.
E shtyrë nga një Zë i brendshëm, nga shpirti i revoltës, i cili do t’i imponohet përmes një “plani për shkelje dhe përdhosje” të të gjitha të ashtuquajturave vlera borgjeze, ajo nuk ngurron të ndërmarrë hapa të guximshëm që do ta shpien drejt prostitucionit, orgjisë, komplotit të rrëmbimit, grabitjes dhe incestit.
I botuar më 1978, “Jeta shpirtërore” ngjalli reagime të shumta negative te kritika italiane e asaj kohe. Shoqërimi i saj me prostituta, tutorë dhe zhigolo të klasës së mesme, që maskohen si revolucionarë, zhytur në afera seksiste e kthejnë në një lloj udhëtimi ekzistencialist e madje nihilist gjithë jetën e saj.
Një roman i shkëlqyer psikologjik... Vetëm Moravia mund të shkruante një vepër kaq të përsosur dhe që të bën të mendosh..."
Harper's Magazine
Agostino, një djalë 13 vjeçar, gjendet befas në një pozitë të pasigurt, mes fëmijërisë dhe adoleshencës. Ai është biri i dashur i një nëne të ve dhe tërheqëse dhe ndihet i kënaqur që po pushon bashkë me të në plazh. Por më pas, nëna krijon një marrëdhënie të përzemërt me një djalë të ri që punon aty pranë.
Mërzia
I konsideruar si romani qendror i një trilogjie ideale, që fillon me romanin "Indiferentët" dhe përfundon me romanin "Jeta intime", "Mërzia", botuar në vitin 1960, jep një portret të thellë dhe mizor të një individi pa strukturë, pa mbështetje, i tjetërsuar nga jeta sociale. Është një histori krizash, dështimesh, zhgënjimesh.
I përshkruar në tri aspekte të tij, si artist, si njeri, si dashnor, protagonisti përplaset në mënyrë të pashmangshme me realitetin, një realitet i cili mohohet në mënyrë të përsëritshme, sepse në fund të çdo përpjekjeje që bën, ai ndeshet gjithmonë me të njëjtën aksiomë: realiteti është realitet.
Fragment nga libri
Mërzia, për mua, është pikërisht një lloj pamjaftueshmërie ose papërshtatshmërie, ose mangësie e realitetit. Për të përdorur një metaforë, kur mërzitem, realiteti më jep ndjesinë turbulluese që i shkakton, një natë dimri, mbulesa tejet e shkurtër e një njeriu në gjumë: e ul te këmbët dhe ndien të ftohtë në kraharor, e ngre në kraharor dhe ndien të ftohtë në këmbë; e kështu nuk arrin kurrë të bjerë në gjumë.
Ose, tjetër krahasim, mërzia ime i përngjan ndërprerjes së shpeshtë e të mistershme të rrymës elektrike në një shtëpi: një çast çdo gjë është e qartë, këtu janë kolltukët, divanet, e më tej dollapët, raftet, pikturat, perdet, tapetet, dritaret, dyert; një çast më vonë ka vetëm terr dhe zbrazëti.
Ose, krahasimi i tretë, mërzia ime mund të përcaktohet si sëmundje e sendeve, që është një vdirrje ose humbje e gjallërisë thuajse të papritur; si të shohësh në pak sekonda, me shndërrime të shpejta e të njëpasnjëshme, një lule që kalon nga çelja në vyshkje dhe bëhet pluhur.
...Titulli do të mbetet "Çoçarja", megjithëse titulli më i saktë do të ishte "Përdhunimi." Madje edhe më tej, në mënyrë klasike, "Përdhunimi i Italisë", si për të nënvijëzuar jo vetëm përdhunimin e një vajze, por përdhunimin e një vendi të tërë të shkaktuar nga lufta. Më duket se është një roman i mirë dhe do të ketë sukses...
Alberto Moravia,
Nga letra drejtuar botuesit më 24 dhjetor 1956
"Çoçarja" është historia e dy përdhunimeve, i pari mbi shoqërinë, i dyti mbi individin. Moravia zgjedh të vërë përballë dy nga aktet më të tmerrshme - luftën dhe përdhunimin - duke treguar se, si njëri, ashtu edhe tjetri, përfaqësojnë të njëjtën fytyrë të shoqërisë sonë dhe kanë të njëjtat pasoja për njeriun.
Romani"Konformisti", i publikuar më 1951, është portreti i një personazhi dhe një qëndrimi moral karakteristik për kohën tonë: konformisti dhe konformizmi. Heroi bashkëkohor, sipas Moravias, është njeriu që kërkon të mjegullohet, të jetë i njëjtë me gjithë të tjerët. Por, në të gjitha kohët, pranimi në shoqëri kërkon një çmim shumë të lartë për të paguar, kryesisht në termat e lirisë individuale.
Vepra, një histori muaji mjalti dhe krimi shtetëror, biografi e një njeriu dhe përshkrimi i një epoke dhe i një shoqërie është, megjithatë, shumë më tepër se historia e një çmimi të paguar nga një konformist modern për të arritur dhe për të qenë pjesë e një shoqërie joekzistente, dhe për sa i përket përballjes me temën e madhe të marrëdhënieve mes njeriut dhe shoqërisë, ajo paraqitet si një nga veprat më të guximshme dhe aktuale të shkrimtarit.
Fragment nga libri
Duke dyshuar, e ngushëllonte mendimi se, edhe po të kishte pasur ndonjë gabim, dhe kjo s’mund të përjashtohej, ai kishte rrezikuar më tepër se çdo njeri tjetër, më tepër se gjithë ata që gjendeshin në po ato kushte. Ishte një ngushëllim krenarie ky, i vetmi që i mbetej.
Të tjerë njerëz nesër do të mund të ndryshonin ide, parti, jetë, madje edhe karakter; përkundrazi, për të, kjo nuk ishte e mundur dhe, jo vetëm në marrëdhënie me të tjerët, por edhe me veten e vet. Kishte bërë atë që bëri për shkaqe vetëm të tijat dhe jashtë çdo komunikimi me të tjerët; të ndryshonte, edhe po të kishte mundësi, do të donte të thoshte të asgjësohej. Tani ai, midis aq asgjësimeve, do të donte t’i shmangej pikërisht këtij.
Mendoi në atë çast se në rast se kishte pasur gabim, gabimi i parë dhe më i madh ishte ai se kishte dashur të dilte nga anormaliteti i vet, të kërkonte një normalitet çfarëdo nëpërmjet të cilit të komunikonte me të tjerët.
Ky gabim kishte lindur nga një instinkt i fuqishëm; për fat të keq normaliteti me të cilin ishte ndeshur ky instinkt, s’ishte veçse një formë e zbrazët brenda së cilës gjithçka ishte anormale dhe arbitrare. Në përplasjen e parë, kjo formë ishte bërë copë e thërrime; dhe ai instinkt aq i përligjur dhe aq njerëzor e kishte shndërruar në xhelat atë që kishte qenë dikur viktimë....
Pripyat, Ukrainë. Një qytet i vdekur. Shtëpitë, klasat e shkollës, terrenet sportive, dhe mjedise të tjera janë rrënuar, ndërsa natyra rimerr tokën e humbur.
Stacioni i Çernobilit është afër qytetit të Pripyat, Ukrainë, 18 km (11 milje) në veriperëndim të qytetit të Çernobilit, 16 km (10 milje) nga kufiri i Ukrainës dhe Bjellorusisë, si dhe rreth 110 km (68 milje) në veri të Kievës. Stacioni përbëhej nga katër RBMK-1000 reaktorë bërthamorë, secili i aftë për të prodhuar 1 GigaWatt të energjisë elektrike, dhe të katër së bashku prodhojnë rreth 10 % të energjisë elektrike të Ukrainës në kohën e aksidentit. Ndërtimi i centralit filloi në fund të viteve 1970, me reaktor nr. 1 autorizuar në vitin 1977, pasuar nga nr. 2 (1978), nr. 3 (1981), dhe nr. 4 (1983). Dy reaktorë të tjerë, nr. 5 dhe 6, të aftë për të prodhuar 1 GW secili, ishin në ndërtim e sipër në kohën e fatkeqësisë.
Pripyat dikur kishte rreth 50.000 banorë. Tani ata kanë ikur, ndoshta përgjithmonë. Vetëm objekte të jetës së tyre kanë mbeten prapa, të kalbur në pluhur.
Pripyat vdiq për shkak të aksidentit vdekjeprurës të centralit bërthamor të Çernobilit.
Herët në mëngjes më 26 prill 1986, reaktori i njësisë së Katërt të Çernobilit po i nënshtrohej një prove për sistemin e ftohjes.
Reaktori u nxeh dhe shpërtheu nga presioni i avullit, duke shaktërruar mbulesën e termocentralit.
Rrezatimi bërthamor u përhap në qiellin e natës. Dhe, ndërsa njerëzit flinin, ai përfshiu gjithë Pripyatin, pak sa në veri të Çernobilit.
Në reaktorin katër, karburanti bërthamor dhe grafiti përreth tij kishin marrë zjarr. Autoritetet dërguan helikopterë të fluturonin mbi reaktor duke hedhur rërë dhe materiale të tjera në përpjekje për të ndaluar zjarrin. Por, zjarri vashdoi gjithë ditën.
Grimcat radioaktive nga zjarri, era i shpërndau në një zonë të gjerë. Ukrainë, Bjellorusi, Rusi. Pastaj, Skandinavi, Britani dhe pjesët e tjera të Evropës. Ndërsa era ndryshonte drejtimin, kështu bënte edhe rrezatimi.
Së fundi, një ditë e gjysmë pas shpërthimit, u dha urdhër që Pripyati të evakuohej. Njerëzve iu tha se do të largoheshin vetëm për disa ditë kështu që lanë pas thuajse gjithcka. Ata kurrë nuk u kthyen më.
Pavarësisht nga përhapja e gjerë e rrezatimit, zyrtarët e Bashkimit Sovjetik në fillim thanë shumë pak publikisht për atë që ndodhi në Çernobil. Shumë njerëz u besonin udhëheqësve të tyre sesa lajmeve nga jashtë për katastrofën.
Ishin detektorët e rrezatimit në vende të tjera, qindra kilometra larg, që i detyruan sovjetikët për të pranuar aksidentin e Çernobilit.
Mijëra njerëz u dërguan në Çernobil për të pastruar mbeturinat nga shpërthimi. Ata gjithashtu ndërtuan një strukturë, të quajtur sarkofag, për të mbuluar reaktorin e rrënuar dhe karburantin e tij radioaktiv.
Pajisjet e punëtorëve u ndotën nga radioaktiviteti dhe ata u detyruan t’i braktisnin. Punëtorët u ndotën nga rrezatimi. Shumë u sëmurën.
Qeveria sovjetike tha se nga shpërthimi i reaktorit në uzinën e Çernobilit vdiqën të paktën 31 veta. Organizata Botërore e Shëndetësisë thotë se 2 mijë e 200 persona të tjerë pritet të vdesin në mesin e atyre që morën pjesë në pastrim. Sipas raportit të OBSH-së, Çernobili mund të rezultojë në 4 mijë viktima nga kanceri dhe shkaqet e tjera të lidhura me rrezatim.
Radioaktiviteti i ka detyruar zyrtarët për të krijuar një zonë prej 30 kilometrash pa banorë përreth Çernobilit dhe mbylljen e qyetit Pripyat. Megjithatë, termocentrali vazhdoi të prodhonte energji elektrike deri sa u mbyll më në fund në dhjetor të vitit 2000.
Centrali bërthamor i Çernobilit nuk ishte mbështjellë me strukturë të trashë betoni që tani është standard në këtë industri. Philippe Jamet ka qënë Drejtor i Agjencisë Ndërkombëtare për Energjinë Atomike Bërthamore për çështjen e sigurimit teknike. Ai thotë:
"Këto lloj betonimesh të reaktorit janë një prej murreve mbrojtës nga rrezatimi. Ne na duhet të mbrojmë mjedisin dhe njerëzt kundër rrezatimit në rast të ndonjë aksidenti”.
Rusia ende operon reaktorë si ai i Çërnobilit, pa shtresë betoni.
Aksidenti më i rëndë bërthamor në historinë e SHBA, në Three Mile Island në Pensilvani, më 28 mars të vitit 1979, nuk shkaktoi viktima dhe pati ndikim shumë më të ulët në zonën përreth.
Pjesa e betonuar e reaktorit mbetet e paprekur, pavarësisht nga një shkrirje e pjesëshme karburanti bërthamor brenda reaktorit.
Menjëherë pas shpërthimit më 26 prill 1986, pak njerëz ishin të gatshëm të duronin nivelin e rrezatimit masiv dhe të dokumentonin fatkeqësinë, por fotografi rus, Igor Kostin, arriti të shpëtoj disa prej fotove.
Në vitet që pasuan, ai vazhdoi të monitoronte historitë politike dhe personale të atyre që u ndikuan nga fatkeqësia, duke botuar një libër me fotografi të quajtur ‘Çernobil: Rrëfimet e një Reporteri’.
Po çfarë ishte ngjarja e Çernobili e ku ndodhi ajo?
Pripyat, Ukrainë. Një qytet i vdekur. Shtëpitë, klasat e shkollës, terrenet sportive, dhe mjedise të tjera janë rrënuar, ndërsa natyra rimerr tokën e humbur. Pripyat dikur kishte rreth 50.000 banorë. Tani ata kanë ikur, ndoshta përgjithmonë. Vetëm objekte të jetës së tyre kanë mbeten prapa, të kalbur në pluhur.
Pripyat vdiq për shkak të aksidentit vdekjeprurës të centralit bërthamor të Çernobilit.Herët në mëngjes më 26 prill 1986, reaktori i njësisë së Katërt të Çernobilit po i nënshtrohej një prove për sistemin e ftohjes. Reaktori u nxeh dhe shpërtheu nga presioni i avullit, duke shkatërruar mbulesën e termocentralit.
Rrezatimi bërthamor u përhap në qiellin e natës. Dhe, ndërsa njerëzit flinin, ai përfshiu gjithë Pripyatin, pak sa në veri të Çernobilit.
Në reaktorin katër, karburanti bërthamor dhe grafiti përreth tij kishin marrë zjarr. Autoritetet dërguan helikopterë të fluturonin mbi reaktor duke hedhur rërë dhe materiale të tjera në përpjekje për të ndaluar zjarrin. Por, zjarri vazhdoi gjithë ditën.
Grimcat radioaktive nga zjarri, era i shpërndau në një zonë të gjerë. Ukrainë, Bjellorusi, Rusi. Pastaj, Skandinavi, Britani dhe pjesët e tjera të Evropës. Ndërsa era ndryshonte drejtimin, kështu bënte edhe rrezatimi.
Së fundi, një ditë e gjysmë pas shpërthimit, u dha urdhër që Pripyati të evakuohej. Njerëzve iu tha se do të largoheshin vetëm për disa ditë kështu që lanë pas thuajse gjithcka. Ata kurrë nuk u kthyen më.
Pavarësisht nga përhapja e gjerë e rrezatimit, zyrtarët e Bashkimit Sovjetik në fillim thanë shumë pak publikisht për atë që ndodhi në Çernobil. Shumë njerëz u besonin udhëheqësve të tyre sesa lajmeve nga jashtë për katastrofën.
Ishin detektorët e rrezatimit në vende të tjera, qindra kilometra larg, që i detyruan sovjetikët për të pranuar aksidentin e Çernobilit.
Mijëra njerëz u dërguan në Çernobil për të pastruar mbeturinat nga shpërthimi. Ata gjithashtu ndërtuan një strukturë, të quajtur sarkofag, për të mbuluar reaktorin e rrënuar dhe karburantin e tij radioaktiv.
Pajisjet e punëtorëve u ndotën nga radioaktiviteti dhe ata u detyruan t’i braktisnin. Punëtorët u ndotën nga rrezatimi. Shumë u sëmurën.
Qeveria sovjetike tha se nga shpërthimi i reaktorit në uzinën e Çernobilit vdiqën të paktën 31 veta. Organizata Botërore e Shëndetësisë thotë se 2 mijë e 200 persona të tjerë pritet të vdesin në mesin e atyre që morën pjesë në pastrim. Sipas raportit të OBSH-së, Çernobili mund të rezultojë në 4 mijë viktima nga kanceri dhe shkaqet e tjera të lidhura me rrezatim.
Radioaktiviteti i ka detyruar zyrtarët për të krijuar një zonë prej 30 kilometrash pa banorë përreth Çernobilit dhe mbylljen e qytetit Pripyat. Megjithatë, termocentrali vazhdoi të prodhonte energji elektrike deri sa u mbyll më në fund në dhjetor të vitit 2000.
Centrali bërthamor i Çernobilit nuk ishte mbështjellë me strukturë të trashë betoni që tani është standard në këtë industri.
Së fundmi, u nderua edhe me çmimin më të madh letrar – Çmimin Nobel për Letërsi (2015). Svetllana Aleksieviç ka mahnitur botën, jo vetëm letrare, ndër të tjera, edhe me librat: "Arkivole zinku", "Lufta nuk ka fytyrë gruaje", si dhe "Fundi i njeriut të kuq".
Në orët e para të 4 marsit 2023 , zyrtarët në Ukrainë kanë raportuar se forcat kriminale të presidentit rus Vlladimir Putin ,kanë bombarduar një termocentral bërthamor në Zaporizhzhia të Ukrainës.
Ky është termocentrali bërthamor më i madhi në Evropë.
Duke konfirmuar zjarrin, ministri i jashtëm i Ukrainës, Dmytro Kuleba, tha në Twitter se ushtria ruse “po qëllon nga të gjitha anët” në kompleksin e këtij termocentrali bërthamore.
Kur filloi zjarri?
Autoritetet ukrainase thanë rreth orës 2:30 të mëngjesit të së premtes me orën lokale se një zjarr kishte shpërthyer në termocentralin bërthamor të Zaporizhzhia, që ndodhet në Enerhodar, në juglindje të Ukrainës. Centrali është më i madhi i këtij lloji në Ukrainë dhe përmban gjashtë nga 15 reaktorët e energjisë bërthamore të vendit, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA).
Kur u shuan flakët?
Shërbimi Shtetëror i Emergjencave të Ukrainës tha se zjarri në ndërtesën e trajnimit të uzinës u shua në orën 6:20 të mëngjesit. Sipas deklaratës, nuk u raportua për vdekje apo lëndime.
A po luftojnë akoma?
Që atëherë, luftimet janë ndalur në zonë, tha një zëdhënës i termocentralit për CNN. Në një postim në Facebook herët të premten, presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky akuzoi Rusinë për sulm të qëllimshëm ndaj termocentralit bërthamor, dhe u kërkoi udhëheqësve evropianë që të “zgjohen tani” dhe të ndalojnë forcat ruse “përpara se kjo të bëhet një fatkeqësi bërthamore”.
Sa serioze është situata?
Është e vështirë të thuhet pasi nuk dihet shumë. Por uzina nuk ka pësuar ndonjë dëm “kritik”, tha përfaqësuesi i objektit. Zjarri nuk ka prekur asnjë pajisje “thelbësore” dhe stafi po merr masa për të zbutur çdo dëm, tha IAEA, duke cituar autoritetet ukrainase.
A po shohim ndonjë rritje të rrezatimit?
Jo, rregullatorët bërthamorë dhe organet qeveritare në Shtetet e Bashkuara dhe Ukrainë thonë se nivelet e rrezatimit duken normale.
Cilat janë rreziqet?
Skenari më i keq do të ishte nëse një zjarr ose sulm do të arrinte te reaktorët, do të prishte sistemin e tyre të ftohjes dhe do të shkaktonte një shkrirje, e cila do të çlironte sasi të mëdha radioaktiviteti. Megjithatë, Graham Allison, profesor në Qendrën Belfer, Universiteti i Harvardit, i tha CNN të premten herët se “jo të gjitha zjarret në një termocentral kanë pasoja katastrofike”(Index online).
Për çfarë flet ky libër? Përse e kam shkruar? Ky libër nuk flet për Çernobilin, por për botën e Çernobilit. Pikërisht për atë që ne e njohim shumë pak. Për atë që nuk njohim thuajse asgjë. Një histori e munguar: ja kështu mund ta kisha titulluar.
Në vetvete, ngjarja – se çfarë ka ndodhur, kush është fajtori, sa ton rërë dhe beton është dashur për ta ngritur sarkofagun mbi vrimën e djallit – nuk më interesonte. Unë doja ndijimet dhe ndjenjat e individëve që kanë prekur të panjohurën. Misterin. Çernobili është një mister që na duhet ende ta ndriçojmë.
Mbase është një njollë për shekullin XXI. Një sfidë për këtë shekull të ri. Doja të dija se ç'ka mësuar njeriu, hetuar e zbuluar mbi veten dhe në qëndrimin e tij ndaj botës. Të rindërtoja ndjenjat, e jo ngjarjet... Për tre vjet me radhë, kam udhëtuar dhe pyetur: punëtorë të centralit, ish – zyrtarë të partisë, mjekë, ushtarë, mërgimtarë, persona që janë ngulitur në zonën e ndaluar....
Burra dhe gra me zanate, fate, breza dhe temperamente të ndryshëm. Besimtarë dhe ateistë. Fshatarë dhe intelektualë. Çernobili është përmbajtja kryesore e botës së tyre. Ai helmon gjithçka, rreth tyre dhe brenda tyre. Jo vetëm tokën dhe ujin. Tërë kohën e tyre.
Mbi autoren
Svetllana Aleksieviç (1948) është shkrimtare dhe gazetare e njohur bjelloruse, një disidente e vërtetë e mbështetur nga PEN – i Ndërkombëtar dhe fondacioni Soros. Formimi i saj politik e letrar, guximi dhe stili i veçantë i të shkruarit kanë ndikuar të nderohet me një sërë çmimesh prestigjioze ndërkombëtare, si për Zëra nga Çernobili, ashtu edhe për vepra të tjera.
Aleksandër Sergejeviç Pushkini lindi në Moskë më 6.6.1799.në një familje oborrtare. Më 1811 u rregjistrua ne nje lice ku mesonin femijet e aristokracise peterburgase.
Ambjenti ne lice lane gjurme te pashlyeshme ne mendjen dhe zemren e djaloshit. Mjedisi aty ishte i pasur me idete anti carizmit. Qe moshe te vogel ai shkroi vjershat e para lirike per gezimet e jetes, per dashurine, per miqesine dhe per natyren. U be i njohur me oden "Liria", poezite "Cadajevit" dhe "Fshati". Poezia e Pushkinit u ndalua nga censura cariste, por ajo u perhap dore me dore ne qarqet perparimtare. E interrnuan ne jug ne Kaukaz, ku e mbajte ne mbikqyrje. Pushkini jetoi ne jug gjate viteve 1820-1824. Enderrimet liridashe i shpalosi me fryme bajroniane. Poemat qe e bene te famshem janë "Robi i Kaukazit", "Shatervani i Bahcesarait", "Ciganet"etj. Ne vitin 1820 i gjeten nje leter ku shpreheshin pikepamje ateiste, gje qe ia forcoi denimin. E detyruan te jetonte pa te drejte largimi ne fshatin Mihajllovsk. Njeriu i dashur, qe i qendroi prane ne keto vite te veshtira, ishte dadoja,se ciles Pushkini i ka kushtuar vargje nga me te ndierat. Deshtimi i kryengritjes se Dekabristeve, te ketyre fiskikeve perparimtare, qe donin te rrezonin carin, e tronditi ate pamase. Pushkini ishte nje perkrahes i hershem i dekrabisteve dhe, kur cari e pyeti se cdo te bente po te kishte qene me 25 dhjetor ne Sheshin e Pallatit, ai u pergjigj pa iu dridhur qerpiku "Do te isha perbri shokeve te mi ne kryengritje!" Reaksioni carist u be edhe me i eger kunder poetit.
Në pas këtij dështimi në poezi u ndjenë ndjenja pesimizmi "mëshira për të renet", "mërzia e pergjithshme" që kishte pllakosur brezin e tij etj. Por siç ka vënë në dukje për te Bjelinski, Pushkini shkundte pesimizmin si luani pluhurin nga krifa e tij.
Në vitin 1827 shkruajti poezinë e njohur "Në Siberi", ku bënte thirrje për qëndresë krenare dhe shpresë. Viti 1827 ishte viti i fundit i interrnimit në Mihajllovsk. Pas kësaj, poeti jetoi në Petërburg dhe në Moskë, ku nisi, periudha e fundit e krijimtarisë së tij, që u pasurua me kryeveprën "Eugen Onjegin"(1831). Pak kohe para se të vdiste shkroi poezinë "Monument", ku ne menyre gjeniale parashikoi pavdekesi për veten, sepse me lirikën e tij ai kishte prekur miliona zemra. Ppullaritetin e poetit anticarist të gjithë sundimtarët e kishin halë në sy. Intrigat dhe shpifjet arritën kulmin kur poeti si kishte mbushur akoma të 38-at. Kështu, një nga poetët më të mëdhënj të Rusisë u vra në duel për ceshtje nderi, më 27 janar 1837.
Mendimi dhe poezia arabe janë vlerësuar lart nga Pushkini, poeti më i madh rus i shekullit të 19-të, një ndjenjë e cila mbartet qartë në shumë nga veprat e tij. Kjo vëmendje iu përgjigj shumë autorëve arabë, të cilët e vlerësonin jashtëzakonisht shumë veprën e tij, dhe, këtu vlen të përmenden disa aspekte të kësaj lidhjeje të ndërsjellë.
Oborri rus u përpoq më kot të fitonte simpatinë e poetit me anë postesh e parash, ndërsa në të njëjtën kohë urrejtja e carit për Pushkinin rritej gjithnjë e më shumë. As kërcënimet nga ana e autoriteteve nuk ndihmuan për gjunjëzimin e ideve të tij e kështu cari vendosi dërgimin e Pushkinit në Siberi, në mënyrë që ta çonte drejt vdekjes së sigurt.
Por dy profesorë letërsie, Gokovski dhe Karamsin, ia arritën ta ndikonin e bindnin carin dhe pas kësaj dënimi fillestar u zbut disi e Pushkini u internua ne Rusinë jugore. Ai e la kryeqytetin St. Petersburg më 6 maj 1820. Deri në atë kohë Pushkini ishte i ndikuar deri në një farë shkalle nga zhvillimet romantike. Eksperiencat e tij me shtypjen dhe përndjekjen e nxitën atë të ndryshonte disa nga këndvështrimet e tij në çështjet shpirtërore dhe sociale. Si pjesë e këtij procesi ai filloi të studionte shumë nga burimet e vjetra të trashëgimisë së njerëzimit, me shpresë për të gjetur rrugën e shpëtimit nga kriza e tij shpirtërore. Në këto momente kritike të jetës së tij të cilat arritën kulmin në kthesën e tij në realizëm, ai filloi të lexonte një përkthim të Kuranit nga frëngjishtja. Vetëm pak kohë më pas, në vjeshtën e vitit 1824, ai shkroi vjershën epike “Një imitim i Kuranit”.
Prejardhja e krishtere e Pushkinit, feja dhe edukimi i tij tregonin se ai kishte pikëpamje të kundërta me Islamin, por që gjithsesi ishin pak, krahasuar me të përbashkëtat. Përveç kësaj ai e nderonte dhe respektonte Profetin dhe po ashtu kishte një dashuri të madhe për civilizimin islam e botën arabe.
Në fakt “Një imitim i Kuranit” nuk është aspak një përpjekje për të kopjuar Kuranin ose të arrinte diç të ngjashme. Më tepër kjo është një ndërmarrje për t’i bërë të afërt bashkatdhetarëve të tij rusë disa nga mesazhet më të rëndësishme e eminente që përmendeshin në shpalljen e Allahut. E Pushkini ia arriti kësaj me një poezi të thjeshtë, por kuptimplote.
Rusishtja e kohës së tij ishte jashtëzakonisht e vështirë dhe e shumëtrajtshme, por ai me gjeninë e vet e trajtësoi dhe e bëri më të prekshme për lexuesit e tij. Për këtë arsye Pushkini veç poet, kujtohet sot edhe si themeluesi i rusishtes letrare moderne. Kjo e nxiti poetin të përzgjidhte tema nga përkthimi i Kuranit dhe t’ia recitonte si lirikë publikut të gjerë. E kështu do të ishte më e lehtë të kuptohej e të përfitohej nga Libri i Shenjtë i myslimanëve. Në këtë radhë vjershash, qëllimi i Pushkinit ishte të prezantonte një pamje të saktë të Kuranit, të të dërguarit të Allahut dhe hollësirave të civilizimit arab. Përveç kësaj, ai donte të tregonte se deri në ç’pikë arrinte të prekte e të ndikonte emocionalisht dhe intelektualisht dëgjuesit e lexuesit.
Fillimi i poezisë së mëposhtme me shumë gjasa është ndikuar nga leximi i sures El-Fexhr (Agimi):
Pasha agimin, Dhe dhjete netët, Dhe çiftin dhe tekun, Dhe natën kur shkon
Ndërsa poezia e Pushkinit fillon e tillë:
Betohem në çiftin Edhe në tekun Betohem në shpatën Dhe në luftën e drejtë Betohem në yllin e mëngjesit Betohem në lutjen e mbrëmjes…
Fjala “profet” shfaqet në ato raste kur flitet për besim dhe besnikëri, të cilat i japin njeriut forcë dhe kurajë. Për shembull:
Qëndro, o ti q, trembesh Se nga skuta jote vezullon Llamba e shenjtë deri në agim Mendime të errëta… ëndrra mashtruese zhduken Për fisnikërinë e profetit të lutjes së thellë Qëndro pra i përulur në falje deri në ag Dhe këndo Librin e Shenjtë deri në mëngjes.
Profeti Muhamed përmendet në shumë vende me respekt dhe vëmendje:
I Gjithëmëshirshmi i shpalli Muhamedit dritën e Kuranit Papërballueshëm do të lidhemi pas dritës Dhe mjegulla kthjellohet nga vështrimet tona.
Pushkini ishte i pasionuar pas historive arabe dhe në një letër të tij drejtuar shokut të ngushtë A. A. Bestushev vëren: “Historitë arabe janë të mrekullueshme”. Në fakt, pasioni i tij i çiltër për kulturën arabe gjen shprehje në poezinë “Një imitim i arabëve”. Aty flet me një dhimbje të madhe dhe atraksion të ëmbël:
“O e dashur, o rini e ëmbël Mos e lër druajtjen të të mposhtë Se ti je e imja përgjithnjë Fryn një zjarr i stuhishëm në ne të dy Teksa jetojmë të njëjtën jetë ….. Si dy bajame në një lëvozhgë
Alexander Pushkin; painting by Pyotr Konchalovsky, 1932
Në fakt mendimi dhe shpirti i Lindjes jepen po ashtu edhe në poezi të tjera të Pushkinit. Si dëshmi vlen poezia “Profeti” nga e cila është nxjerrë ky ekstrakt:
I torturuar nga etja për dije dhe dritë, U tërhoqa në shkretëtirën e ngrysur Kur me gjashtë flatra, papritur, Në udhëkryq u duk një engjëll. Me gishta të lehtë,, vështirë për ta besuar, Preku dy sytë e mi: Iluminimi takoi sytë e mi, I tmerruar si një shkabë e njomë
Fundi i poezisë tingëllon i tillë:
Ma ka copëtuar gjoksin me goditje të shkurtra Falë shpatës së ftohtë Pastaj zëvendësoi zemrën time që dridhej Me historitë plot zjarr, të njëjta me flakën). Një kufomë – vendosa në shkretëtirë Kur zëri i Zotit më çliroi: Çohu, Profet, dhe shiko, dhe dëgjo Le të rritet njohja jote për mua Kapërce vende dhe dete, Fjala jote le t’i ndezë zemrat
Hulumtimet rreth poezisë së Pushkinit zbulojnë se shumë prej tyre si p.sh. “Talismani” apo “Vajzës nga Kalmishi” (Kalmishi është një popull në Kaukaz) i thanë po Islamit dhe myslimanëve. Po ashtu ai flet edhe për Palestinën dhe Eufrati përmendet si në “Hafizit” (një fushë në Eufrat) ashtu edhe te “Doni”.
Shumë nga lirikat e tij janë të pasura me ndjenja e përfytyrime qartësisht myslimane.
Për më tepër ai përdorte edhe emra myslimanë si në poezinë e shkurtër të shkruar në 1836:
“Një mbrëmje Leila më refuzoi pa dyshim i thashë asaj: “Ndal! Ku shkon?” Nën protestë ajo përgjigjet: Koka jote u bë gri Me sarkazëm ia ktheva: “Çdo gjë e ka një fund! Kjo aromë e fortë Është vetëm kamfur Laila qeshi me zërin tim që dridhej Dhe tha: “Ti vetë e di Që aroma e ëmbël është për dashnorët e rinj Dhe kamfuri për vdekje përdoret.
A.A. Slonimsky në librin e tij “Mjeshtëria artistike e Pushkinit” shkroi: Poezia e Pushkinit “Një imitim i Kuranit” në fakt nuk është një imitim i Kuranit edhe pse në pjesën më të madhe përmbajtja e saj është marrë nga Libri i Shenjtë arabisht. Ngjyrosja impresionuese arabe është e domosdoshme për një shprehje komplete krahasuese të shpirtit të forcës dhe energjisë, e shprehur qartë kjo në poezitë e tij “19 Tetori” 1825 dhe “Profeti” me 1826. Këto poezi, veçanërisht “Një imitim i Kuranit” shkaktuan trazira në rrethin letrar të kohës së tij. Autorët si Anenkov tek kjo poezi shihnin kryesisht një shprehje të gjendjes psikologjike të Pushkinit, ndërsa të tjerët si Belinski dhe Dostojevski pranuan se ai është përpjekur të përshkruajë aspekte ngulmuese të Kuranit; pavarësisht nga fakti se kjo ishte apo jo interesi i tij nga pikëpamja fetare kulturore historike apo natyra gjuhësore. Edhe sot ekzistojnë dallime të forta midis shkencëtarëve ruse në gjykimin rreth kësaj poezie.
Nuk ka dyshim se Pushkini kishte lexuar mbi mendimin dhe kulturën e myslimanëve dhe këto lexime e kishin ndikuar shumë.
Në mënyrë të natyrshme atë e ndikuan edhe poezia franceze, dhe, më vonë në veprat e tij shfaqen papritur ndikimet gjermane dhe angleze. Ky rend burimesh letrare e bënë Pushkinin ta çonte poezinë ruse në një rrugë të veçantë, të cilën e pasuan edhe figura të tilla si Turgenjevi, Dostojevski, Çehovi dhe Gorki.
Po ashtu edhe një studim i letërsisë arabe të kohës dëshmon se ajo përfshin gjurmë të qarta të Pushkinit.
Në vitin 1880, arabët u njohën mirë me veprën e Pushkinit të cilat u përgatitën ose nga përkthimet franceze apo angleze, ose nga përkthimet direkte të bëra nga studentët (e krishterë) ne shkollën teologjike ruso-palestineze (e themeluar në vitin 1882).
Më së shumti u përkthyen tekste prozash ruse në arabishte, meqenëse lirika ruse ishte shumë e vështirë për t’u përkthyer. Përkthimi i parë arab i Pushkinit ishte novela e tij “Bija e Kapitenit”. Që prej kësaj novele emri i Pushkinit përmendej rregullisht në publikimet letrare arabe. Në vitin 1945 në Shtëpinë botuese të Kajros “Dar al Maarif” u botua një libër me titull “Pushkini, princi i poezisë ruse” i Naxhati Sidki.
Mikh’ail Na’ima, një figurë e njohur e letërsisë arabe të asaj kohe, i shkroi autorit në një letër, e cila iu bashkangjit librit: “Gëzohem shumë që ke marrë përsipër atë detyrë që duhet ta kisha bërë unë për shkak të lidhjeve të mia të forta me poezinë ruse. Do të dëshiroja të kisha përkthyer disa prej tyre në gjuhën tonë, në mënyrë që folësit e tyre t’i gëzoheshin sadopak”.
Mikh’ail Na’ima ishte nga të parët arabë që studioi në Rusinë cariste dhe e lexoi shumë letërsinë ruse, ashtu siç e përshkruan edhe në librin e tij “Shtatëdhjetë”. Në letrën e tij drejtuar Sidkit ai vëren: “Fakti që e njeh rusishten mirë, ia rrit vlerat punës tënde, meqenëse e ke mundur ta marrësh dijen nga burime origjinale”. Edhe Sidki kishte studiuar në Universitetin e Moskës. Në parathënien e librit të tij Sidki flet për rolin dhe rëndësinë e Pushkinit ne historinë e poezisë ruse: “Pushkini ishte për rusët si al Mutennebi për arabët, si Shekspiri për anglezët, si Dante për italianët, si Goethe për gjermanët. Ai ishte një nga të paktat dhurata të kohës së tij dhe megjithëse vdiq në moshën 37 vjeçare, ai ishte një shkrimtar krijues (prodhimtar), i cili la shumë përmendore në poezi dhe letërsi, aq sa lexuesit e tij mund të kujtojnë se ai kishte jetuar gjatë”.
Naxhati Sidki i referohet efekteve të ndikimeve franceze dhe angleze, megjithëse ai mbetet rus në shpirt dhe karakter.
Ai u formua në atmosferë islame, të cilën e gjeti gjatë vizitave në Krime dhe Kaukaz dhe po ashtu edhe eksperiencat që e frymëzuan në shumë nga poezitë e tij të mëvonshme. Si rezultat i bisedimeve të dështuara ndërmjet radikalëve dhe carëve qeverisës, Pushkinin e kaploi një gjendje shpirtërore pesimiste dhe e ndjeu veten të veçuar nga shoqëria. E në këtë kontekst provoi një ndarje të poezisë dhe jetës, ndërmjet artit dhe shoqërores. Megjithatë ai nuk harroi kurrë se shkruante për njerëzit dhe prandaj vepra e tij duhet të përçonte saktësi, thjeshtësi dhe qartësi.
Sidki e shoqëroi veprën e tij me përkthimin e “Profetit” dhe të “Talismanit”, që mbanin aromën e Lindjes me ngrohtësinë dhe magjinë e saj.
Nga të gjitha punimet arabe mbi Pushkinin, libri i Sidkit është shumë i rëndësishëm, sepse nga njëra anë ishte i pari që trajtoi këtë temë dhe nga ana tjetër autori kishte mundësi të përdorte material origjinal. Në punën e tij ai ishte objektiv e i lirë nga çdo kritikë perëndimore dhe transmetonte pranimin dhe dashurinë për Pushkinin. Profesor Ali Adham në librin e tij “Njerëz nga historia: nga Sokrati deri te Rasputini” përfshin edhe një kapitull në lidhje me poezitë e Pushkinit. Gjatë punës së tij, ndërsa përkthente Pushkinin, vërente njëkohësisht se: “Ai është më i vështiri për t’u përkthyer nga të gjithë poetët rusë”. Prof. Adhami e pëlqente poezinë e tij sepse kishte një stil tepër të thjeshtë e për këtë arsye ndoshta i vështirë për t’u riprodhuar. Çdo përkthyes, pavarësisht nga aftësitë e tij, do të lëkundet e tundohet para se të përpiqet për një ndërmarrje të tillë. Prandaj pak nga poezitë e tij janë përkthyer në arabisht, ndërkohë që më së shumti është botuar vepra e tij në prozë. Adhami duke trajtuar cilësitë tipike të poezisë së Pushkinit dhe karakterin e tij shkruan ndër të tjera: “Lirika e Pushkinit dallohet qartë për thjeshtësinë magjepsëse, elegancën dhe shqetësimin e tij ekstrem për formën poetike. Vetë ai ishte një njeri plote entuziazëm, vuajtje e dinjitet. Në fakt motivet e poezisë së tij, të qarta e të sakta, del në pah shkalla e vuajtjeve dhe e forcës”.
Një libër i botuar kohët e fundit mbi letërsinë ruse është edhe “Hyrje në poezinë ruse të shekullit të 20” e dr. Hajat Sharara dhe dr. Muhamed Junis. Edhe ky libër hedh vështrimin e tij në poezinë e Pushkinit arrin në përcaktimin e atyre rrugëve, të cilave Pushkini dhe njerëzit e kohës së tij, si pjesë e shoqërisë, i shmangeshin.
Në këtë artikull synohet pak a shumë të përdoren veprat e para krijuese të Pushkinit si bazë për hulumtimin e sfondeve jetësore të jetës së tij në kohën kur jetoi. Kritika letrare perëndimore vendos në qendër jetën private të autorit. Aspekti krijues kalon në vend të dytë në punën e tyre dhe ky është një dallim në metodën e këtyre dy mënyrave të të menduarit shkruan Loela XHAFA.
Pjesë nga libri: Dantesi u bë shpagimi i fatit për karakterin tim të dobët. Në qoftë se fitorja do të jetë në anën time, atëherë unë do të përmbys ligjet hyjnore dhe Venusi do të mbretërojë pafundësisht në qiejt e mi. Bashkëkohësit nuk duhet të më njohin aq sa do t'ua lejoj pasardhësve të largët, por dua t'i marr në varr mëkatet, gabimet dhe brengat e mia, pasi ato janë aq të rënda, saqë s'kanë si të mos bëhen pjesë e përmendores sime. Gratë i nënshtrohen pushtetit të dëshirës, pushtetit të parasë dhe pushtetit të forcës. Forca dhe paraja, po të përdoren me mjeshtëri, të japin çdo grua. Gratë janë qenie me seks, i cili në çastin e kënaqësisë, u rreh si zemër... Sa do të doja ta vrisja Dantesin, të shkoja në varrimin e tij dhe të qeshja para fytyrës së atij plakushi sifilitik që s'i punon.
Romani në vargje "Eugjen Onjegini" është vepra madhore e Pushkinit, ajo që e bëri atë të pavdekshëm. Kritika e quajti romanin "Enciklopedi të jetës ruse të viteve 20' të shekullit XIX". Fillimi I shekullit të XIX - të shënoi një hov të përgjithshëm të jetës politiko - shoqërore të Rusisë, që ishte pasojë e luftës së madhe patriotike të popullit rus kundër ushtrisë së Napoleonit. Fshatarët që bënë pjesë në ushtrinë ruse prisnin heqjen e bujkrobërisë.
