Kanunit të Lekë Dukagjinit

 

Cilat ishin institucionet që funksiononin gjatë periudhës së Kanunit të Lekë Dukagjinit? Mbi çfarë normash dhe dokesh juridike funksiononte shoqëria? Cili ishte foklori dhe etnologjia? Të gjitha këto sot nuk janë më, por mbartin rëndësinë e trashëgimisë së një dokumenti të rëndësishëm ligjvënës për kohën.

Ndërsa tani interes studimi për Kanunin e Lekë Dukagjinit pas një sërë shtetesh ka shfaqur dukshëm edhe Spanja. Duke e përkthyer këtë Kanun në gjuhën e tyre.

“Është hera e parë që kanuni përkthehet në gjuhën spanjolle. Më parë ka qenë përkthyer në gjuhë të ndryshme. Në gjermanisht, në anglisht, në frëngjisht, në serbisht dhe rusisht, dhe kjo ishte hera e parë që lexuesi spanjishtfolës ka mundësi t’i afrohet plotësisht veprës së Kanunit të Lekë Dukagjinit.”, thotë Erisa Ajazi, përkthyese e Kanunit në spanjisht.

Kur përmendim lashtësinë e dokumentit nuk mund as ta distancojmë nga ndikimi  që ende edhe sot ka kanuni mbi popullsinë e malësisë së Shqipërisë, në Kosovë, apo dhe vende të tjera ku janë shqiptarët. Pavarësisht se në kohë ai realitet është I largët.

“Kur flasim për Kanunin nuk flasim thjesht për një tekst, por flasim për një realitet të gjallë, i cili ka qenë përcaktues në jetën e shumë brezave. Përmban një strukturë të detajuar të organizimit dhe funksionimit të shoqërisë së asaj kohe. Përmban shumë emërtime.”, thotë Ajazi.

Asgjë nga ato nuk është më aktuale, ndaj nevoja për ta njohur realitetin e asaj kohe, me shtylla si nderi, mikpritja, sjellja dhe fisi, është ajo që po shtyn nxitjen e përkthimit të Kanunit në shumë gjuhë evropiane.

“Plaku i Moresë”apo Teodor Kolokotroni,shqiptari qe i dha lirine Greqise

 

Ai është Teodor Kolokotroni, ndryshe njihet dhe si “Plaku i Moresë”, u lind më 3 prill 1770 poshtë një peme në Mesininë e vjetër. Gjithë jeta e Kolokotronit, rrjedh midis arvanitasve, pasi i tillë ishte dhe origjina e tij. Kolokotroni ishte bërë vëlla me të krishterin, Marko Boçarin, dhe me një mysliman, Ali Farmaqin. Ushtarët e Kolokotronit ishin arvanitas nga Morea, ose nga Çamëria shkruan konica.al

14 janar 1822 – Lufta greke e Pavarësisë: 1822 – Lufta greke e Pavarësisë: Akrokorinthi (Korinthi i Epërm) merret nga trupat e Theodor Kolokotronit, udhëheqës i Revolucionit grek kundër perandorisë Osmane. Kolokotroni, ky “shqiptar” i quajtur arvanitas, fliste arvanisht (arbërisht), paraardhëse e drejtpërdrejtë e shqipes së sotme.
Me prejardhje arvanitase Greqia ka pasur 9 kryeministra, 1 president, dhe 1 diktator (Gjeneral Theodor Pangalo, 1878–1952). Kolokotroni u bashkua me kryengritësit e Moresë (Peloponez) që kur ishte 14 vjeç; një vit më vonë, ai bëhet “kapetanios” i çetës së tij. Pastaj, Kolokotroni shpallet në kërkim nga osmanët dhe ikën në ishujt e Jonit. Më 1809 i bashkohet këmbësorisë greke në ushtrinë britanike që luftonte kundër ushtrisë perandorake të Napoleonit në ishujt e detit Jon.

Gjatë kësaj kohe, Kolokotroni ndikohet nga idetë e Revolucionit Francez dhe nga Napoleon Bonaparti. Në autobiografinë e tij Kolokotroni shkruan: “Sipas gjykimit tim, Revolucioni francez dhe veprat e Napoleonit i hapën sytë botës. Më parë, kombet nuk dinin asgjë për veten dhe njerëzit mendonin se mbretërit ishin perëndi mbi tokë dhe çdo gjë që ata bënin ishte e përkryer”.

Mbiemri i Kolokotroni është perkthim në greqisht i emrit (vithe+gurë), por mbiemri i tyre i lashtë është Çergjini,mbiemer arbrorë,që do të thot: çer= i meçur dhe gjin(gjinja)= njerez, pra njerez të meçur do te ishte varianti ne standard.

Poema greke “Thourios” (Thirrja) nga poeti i rilindjes greke të shekullit të 18-të – dhe hero kombëtar grek, Rigas Feraios lindur në Tërhallë më 1757 – 1798, përfshin një thirrje për arvanitasit që jetonin në atë kohë në mbarë Greqinë, për t’u bashkuar kundër sundimit Osman. Dhe arvanitasit iu përgjigjën “thourios”; në fakt, gjatë luftës greke për pavarësisë, arvanitasit luajtën rol të rëndësishëm – shumë prej tyre njihen sot si heronj kombëtarë grekë (Kundurioti, Xhavella, Kollokotroni, Boçarët, Bubulina, Miauli, etj.)

Pse himariotet flasin greqisht?

 Në gjirin e shtatë fshatrave të Himarës ka një dallim në një pikë të rëndësishme. Tre nga vendbanimet e krahinës – Palasa, Himara dhe Dhërmiu – flasin brenda dhe jashtë shtëpisë shqip dhe greqisht. Katër fshatrat e tjerë, brenda dhe jashtë shtëpisë flasin vetëm shqip. Duhet patur parasysh se tre fshatrat e përmendura i kanë banesat e tyre afër detit. Për këtë arsye, ato merreshin kryesisht me lundrim, kurse kopshtarinë dhe blegtorinë e kishin si ekonomi ndihmëse.

Pothuajse çdo familje kishte mjetin e saj të lundrimit, dikush anije, dikush varkë, sipas fuqisë ekonomike. Banorët e katër fshatrave të tjerë (Vuno, Qeparo, Kudhës dhe Pilur) me banesat e tyre në kodrina, larg buzës së detit, nuk merreshin, me ndonjë përjashtim, me detari, pra nuk kishin mjete lundrimi.

Ata merreshin me kopshtari, blegtori dhe me emigracion. Si rrjedhim, sa herë që krahina e Himarës bëhej pre e fushatave ushtarake osmane, familjet e fshatrave kodrinore ngarkonin mbi kuaj teshat e shtëpisë dhe së bashku me familjet dhe bagëtitë e tyre strehoheshin përkohësisht në krahinën e Kurveleshit.

Përkundrazi, banorët e tre fshatrave të buzëdetit, meqenëse nuk i merrnin dot anijet në krah, pasi ngarkonin mbi to familjet dhe orenditë e domosdoshme, lundronin në viset që nuk ndodheshin nën sundimin turk – në ishujt greke Jonianë (Korfuz) ose në brigjet italiane të Puljes dhe riatdhesoheshin, nganjëherë edhe pas disa vitesh, kur largohej rreziku turk….

Këto largime të përkohshme do të na shpjegojnë depërtimin e greqishtes (dikur, sikurse e pohojnë vetë krerët himariotë në një letër të tyren të vitit 1759, edhe të italishtes) tek banorët e tyre…. Sot në përgjithësi edhe historiografia shqiptare pranon se banorët e këtyre tre fshatrave, ndonëse jo të gjithë, e njohin greqishten.

Por origjinën e saj, historianët shqiptarë e shpjegojnë me ndikimin që ka ushtruar kisha greko-fanariote në Shqipëri dhe pjesërisht me kontaktet tregtare, që këto fshatra kanë patur me qendra tregtare të afërta greke, kryesisht me Korfuzin dhe me ishujt e tjerë joniane….

Midis historianëve shqiptarë dhe atyre grekë ka pikëpamje të kundërta në tre drejtime. Sipas të parëve, banorët e këtyre tre fshatrave i përkasin kombësisë shqiptare dhe e kanë greqishten si gjuhë të dytë, sipas shkrimtarëve helenë ata i përkasin kombësisë greke dhe e kane shqipen si gjuhë të dytë.

E dyta, sipas të parëve idioma greqishte e këtyre tre fshatrave ka depërtuar nga jashtë në kohët e vona, sipas te dytëve ajo është me origjinë mesjetare, madje antike. Historianët shqiptarë e besojnë konstatimin e vëzhguesit të mprehtë anglez E. M. Leake, i cili pasi vizitoi Himarën më 1804 thotë: “Pothuajse të gjithë burrat dinë greqisht dhe ata që kanë qenë në kurbet, flasin edhe italisht; por gratë përgjithësisht s’dinë asnjë gjuhë tjetër veçse shqipes”.

Të dytët, nuk e kanë kundërshtuar me argumente pohimin e M. Leake, i cili e thotë shkoqur se greqishtja në kohën e tij nuk ishte gjuhë familjare.

Amaneti i fundit i akademikut Dritero AGOLLI për Akademinë e Shkencave.

 

Zgjedhjet per kreun e Akademise se Shkencave hapen nje debat ne te cilin u perfshi edhe vete kryeministri Rama pas letres se akademikut Artan Fuga.

Por Akademia e Shkencave ditën e sotme ka publikuar amanetin e fundit të Dritëro Agollit ku ndër të tjera ky i fundit shprehet se: “Akademia e shkencave nuk është çështje qeveritare, ajo është çështje kombëtare”.

Letra e plotë

Amaneti i fundit i akademikut Dritero AGOLLI për Akademinë e Shkencave.“Akademia e shkencave nuk është çështje qeveritare, ajo është çështje kombëtare”.Akademia e Shkencave është një institucion që duhet të forcohet, jo të dobësohet. Është e gabuar të mendohet se Akademia jonë është një trashëgimi e së shkuarës. Ajo u themelua nga dijetarë të mëdhenj, që ishin formuar në universitete me emër.

Akademia e Shkencave gjithnjë ka pasur njerëz të zotë, të ditur e të mençëm. Çdo diskutim, çdo reformë, është me vend vetëm nëse merret për ta bërë Akademinë e Shkencave më të mirë, më të suksesshme.

Shihni çfarë po bëjnë vendet fqinje.A po e dobësojnë apo po e fuqizojnë akademinë e tyre të shkencave maqedonasit, grekët, serbët, malazezët? Edhe Kosova po e fuqizon akademinë e vet dhe mirë bën.Popujt që nuk e kanë bërë ende të njohur plotësisht veten në Europë e në botë akademitë detyrimisht duhet t’i ruajnë e t’i forcojnë.

Po të më pyesnin mua, unë do të thoja se Akademia e Shkencave jo vetëm duhet të bëhet më e suksesshme, por duhet ngarkuar me detyra.Ka shumë pyetje të cilave qeveria nuk mund t’u japë vetë përgjigje. Atëherë kujt do t’ia kërkojë përgjigjen?Reforma është çështje mendimi dhe projekti, jo çështje numrash. Unë besoj se Akademia e Shkencave ka njerëz me mend që mund ta bëjnë vetë reformën, prandaj duhen dëgjuar si thonë ata, sepse ata e dinë më mirë si mund të ndryshojë gjendja dhe si mund të jetë më e dobishme për vendin.

Duhet një reformë që të kemi një akademi më dinjitoze. Dhe kur them kështu kuptoj se Akademia është mpakur e rrudhur më shumë për shkak të qendrimeve të pamençme në reformat politike, se për fajin e vet. Sigurisht Akademia duhet të lëvizë, duhet të bëhet më e gjallë, më energjike, por më parë të bëjmë pyetjen pse nuk është ashtu si e duam.Pse është zvogëluar Akademia jonë?

Populli shqiptar së bashku me baskët, janë më të vjetërit në Evropë

 

Maurico Druon, sekretar i Akademisë frënge: “Shqiptarët i përkasin popujve më të vjetër se vet historia. dhe gjyshërit e shqiptarëve merrnin pjesë në luftën e Trojes, të udhehequr nga Akili (në njërën anë) dhe Hektori (në anën tjetër)”.

Nikolla Jorga: “Populli shqiptar së bashku me baskët, janë më të vjetërit në Evropë”.

Maximilian Lambertz: “Historia e vërtetë e njerëzimit do të jetë e shkruar, vetëm kur ajo do të shkruhet me pjesëmarrjen e shqiptarëve”.

Lamartini: “Ky komb e ky popull nuk merret nëpër këmbë… Kjo është toka e heronjve të të gjithë kohërave… Homeri aty gjeti Akilin, grekët Aleksandrin e Madh, turqit Skënderbeun, njerëz këta të së njëjtës racë, të të njëjtit gjak”.

Huacunthe Hecquard: “Në asnjë vend të botës femrat nuk janë më të respektuara dhe nuk ushtrojnë një veprimtari më të fuqishme se shqiptaret dhe disa nëna shqiptare kanë përzënë prej shtëpisë bijtë e vet pasi ata ishin larguar nga fronti i luftës. Ato i kishin kthyer në fushën e betejës”.

Lord Bajroni: “Shqiptarët me kostumet e tyre bëjnë një peizazh më të mrekullueshëm në botë… Shqiptarët janë raca njerëzore më e bukur që ekziston, trima më të fortë se kështjellat e tyre”.

Henry Noel Brailsford: “…Shqiptari ‘primitiv’, në fakt është ‘Mbinjeriu’ për të cilin Nietzsche ëndërronte”.

Gjusepe Katapangu: “Atllantida e cila është zhdukur para 12.000 vjetësh, ishte tokë e Ilirëve (pellazgëve), të cilët shpëtuan nga përmbytja e Atlantidës dhe filluan civilizimet e reja në të gjitha kontinentet, sidomos në Evropë, Afrikë dhe Azi të vogël”!

Agostino Ribeco: “Te drejtat mijëvjeçare të shqiptarëve, etnografike dhe gjeografike, shtrihen prej kohërave të vjetra në Iliri, Maqedoni dhe Thesali”.

Braisllav Nusic: “Shqiptarët janë autoktonë, të cilët gjatë të gjitha dyndjeve të popujve, e ruajtën tipin dhe karakterin e vet në mënyrë të theksuar. Ata u bënë ballë sulmeve të romakëve, mësymjeve të dendura të sllavëve, të cilët ua pushtuan të gjitha fushat, ultësirat, dhe lumenjtë”.

Dushko H. Konstantinov: “Shqiptarët janë banorë më të vjetër të Gadishullit Ballkanik dhe pasardhës të drejtpërdrejtë të ilirëve të vjetër, të cilët kishin ndërtuar shtetin më të fuqishëm në Ballkan”.

Edvin Jasques: “Ilirët ose shqiptarët, këta bijë të paeupur, ishin luftëtar të shqipes, trashëgimtarë të denjë të Akilit, Filipit, Aleksandrit të Madh dhe Piros së Epirit…”.

Edvin Pears: “Shqiptarët janë pasardhës të racës më të vjetër të Gadishullit Ballkanik, gjegjësisht të racës arjane, duke e nxjerrë këtë fjalë nga dy rrënjët e fjalëve shqipe: Ar dhe Anë, që d.m.th. Njerëz të arit të pastër”.

Maks Myle: “Emrat e mjaft popujve të njohur rrjedhin nga fjala e vjetër shqipe ‘Ar’. Kjo vlen edhe për mjaftë vende të botës.”

Fanulla Papazogllu: “Dardania është njëra nga krahinat antike të Ballkanit ku popullata autoktone është ruajtur më së miri”.

Gos Xhen: “Origjina e shqiptarëve ngjitet deri te koha e pellazgëve dhe kanë origjinë parahelene”.

Gustav Majer: “Shqiptarët janë Ilir të rinj”.

Georg Hahn: “Shqiptarët janë pasardhës të Ilirëve, ndërsa ilirët janë pasardhës të pellazgëve… Shqiptarët janë stërnipërit e Pellazgëve”.
-Haki Pasha: “Po doli në shesh historia e shqiptarëve, Perandorinë Osmane e merr lumi”.

Harold Whitehal: “Hieroglifet egjiptiane, të krijuara para 4.000 vjetësh kanë domethënie shqipe”.

Henri Braisford: “Në Maqedoni, vetëm shqiptarët janë popull autokton”

Johan Georg Fon Han: “Shqipja rrjedh nga ilirishtja dhe ilirishtja nga pellazgjishtja”.

Jovan Cvijiq: “Sllavët e jugut, pas ardhjes në Ballkan, aty gjetën shqiptarët, të cilët nën trysninë e tyre (sllavëve) u tërhoqën jugu dhe në vendet më malore, ku i hasim edhe sot”.

Konstandin Paparigopulos: “Vetëm shqiptaret konsiderohen si pasardhës të racës ilire”

Shqiptarja Nënë Tereza dhe rrënjët e saj në Kosovë

 Në përvjetorin e parë të shpalljes shenjtore të Nënë Terezës, në Neualbenreuth të Bavarisë është mbajtur një pasdite informative, ku edhe është shfaqur filmi, “Shqiptarja Nënë Tereza dhe rrënjët e saj në Kosovë”. Autore e këtij filmi është politologia, gazetarja dhe aktivistja e njohur shqiptare nga Berlini, Vjollca Hajdari, shkruan onetz.de. Një fjalë hyrjeje ka mbajtur Susanne Wenzel, me temën “Kisha Katolike në Kosovë dhe si u forcua ajo nga minatorët saksonë dhe kolonët gjermanë në mesjetë”.

Në këtë pasdite simpatike ishin të pranishëm edhe kryebashkiaku, Klaus Meyer dhe prifti George Parankimalil. Të pranishmit mësuan mjaft fakte të reja lidhur me Nënë Terezën, shqiptarët dhe krishterizmin atje, transmeton albinfo.ch. Ata, veç tjerash mësuan se babai i Nënë Terezës kishte luajtur një rol të rëndësishëm në lëvizjen kombëtare shqiptare.

Nga ky film, vizitorët kuptuan edhe arsyen përse e ëma e Nënë Terezës nuk kishte mundur të plotësonte dëshirën e saj më të madhe: të shihte edhe njëherë të bijën. Kjo kishte ndodhur pra, pasi nëna dhe motra e Nënë Terezës jetonin në Shqipëri dhe atje sundonte diktatori komunist, Enver Hoxha i cili nuk e kishte lejuar një takim të tillë.

Në hyrjen e saj mbi historinë e Kishës Katolike të Kosovës, Susanne Wenzel tregoi se krishterimi atje njihej nga koha e Apostullit Pal. Regjioni përmendet qysh në Testamentin e Ri, si Provinca e Ilirisë në Perandorinë Romake. Bashkësitë e para të krishtera atje ishin formuar shumë herët. Ndërsa serbët e ngulitur aty duke filluar nga shekulli 6 morën krishterimin vetëm rreth 300 vjet pasi kishin ardhur. Pastaj shumë herët ata u orientuan në ortodoksi, gjegjësisht në drejtimin lindor të krishterimit. Me vendosjen e minatorëve nga Saksonia gjermane dhe tregtarëve kroatë (raguzanë), nga fundi i shekullit 12 dhe fillimi i shekullit 12, u krijuan komunitetet kompakte katolike, të cilat vazhdojnë të veprojnë edhe sot.

Wenzel ka folur edhe për gjendjen e sotme të Kishës Katolike në Kosovë dhe ka vënë theksin në reputacionin e lartë që gëzon Nënë Tereza në vendin me shumicë myslimane. Ligjërata e Wenzel është ilustruar me shumë fotografi. Mes tjerash u prezantuan pamje nga vendi i pelegrinazhit, Letnica. Në këtë fshat shënohet më 15 gusht me një pelegrinazh ngritja në qiell e Shën Mërisë. Këtu kishte marrë pjesë edhe Nënë Tereza si vajzë e re dhe këtu kishte vendosur të ecte rrugës së Perëndisë.

Sa banorë ka Shqipëria

  

Faqja statstikore në internet e CIA-s amerikane (CIA World Factbook)  jep një vlerësim statistikor për numrin e vjetshëm të banorëve të Shqipërisë – plot 3.1 milionë. Nuk jepen shpjegime në atë faqe sesi analistët e CIA-s kanë arritur në këtë vlerësim statistikor, por ky i fundit është plot 340 mijë banorë më shumë se sa vlerësimi statitstikor i INSTAt-it tonë rreth popullsisë banuese në Shqipëri – sipas INSTAT-it, vetëm 2.76 milionë banonin këtu më 2023.

Ndryshe nga CIA, INSTAT-i jep shpjegime të hollësishme të metodologjisë që ka përdor për të arritur në vlerësimin statistikor të 2.76 milionë banorëve. Konkretisht, popullsisë banuese të Censit 2011, i ka shtuar e zbritur për çdo vit lindjet, vdekjet, emigrimet dhe imigrimet, për të arritur tek shifra 2.76 milionë më 2023.

Sidoqoftë, meqë emigrimet (largimet nga vendi) dhe imigrimet (rikthimet në vend) nuk mund të maten në mënyrë precize, edhe shifra 2.76 milionë banorë e INSTAT-it është e përafërt. Prandaj edhe bëhet Censi i popullsisë çdo dekadë – për t’i precizuar shifrat statistikore.

Para se të fillonte anketimi për Censin në tetorin e vjetshëm, unë pata rastin të dizenjoja e të drejtoja një sondazh rigoroz në terren (nga Konispoli në Vermosh), prej të cilit më rezultoi se vetëm 68.3% e banorëve të këtushëm në moshë për votim (18 vjeç e sipër) kishin marrë pjesë në zgjedhjet e 14 majit vjet. Dhe duke ditur që KQZ-ja ka zyrtarizuar se numri i pjesëmarrësve në zgjedhjet e 14 majit ishte pothuaj 1 milion e 400 mijë, llogarita se rreth 650 mijë banorë të tjerë të këtushëm në moshë për votim nuk kishin votuar. Pra gjithsej, ishin këtu rreth 2 milionë e 50 mijë banorë të rritur (plus/minus 50 mijë marzhi i gabimit të lejuar statistikor të sondazhit).

Më tej, duke ditur se banorët e rritur përbëjnë vetëm 77.5% të popullsisë banuese, llogarita se numri i banorëve të këtushëm gjithsej (të rritur, adoleshentë e fëmijë) ishte vjet rreth 2.65 milionë (plus/minus 50 mijë marzhi i gabimit të lejuar statistikor të sondazhit).

Kur filloi puna në terren për Censin, INSTAT-i deklaroi se do të publikonte në fund të janarit një vlerësim paraprak të numrit të banorëve. Por më tej, ka deklaruar se do të publikojë vetëm shifrën përfundimtare (në qershor), pasi t’i ketë bërë të gjitha riverifikimet në terren e në sistemin digjital të përdorur për Censin.

Se çfarë problemesh ka hasur apo po has INSTAT-i me Censin, nuk është bërë publike, por publiku po pret me kuriozitet shifrën përfundimtare të popullsisë banuese në Shqipëri. Është 3.1 milionë, sa ç’e ka vlerësuar statistikisht CIA amrikane? Është 2.76 milionë sa ç’e ka vlerësuar statistikisht vetë INSTAT-i para se të fillonte Censi? Është 2.65 milionë sa ç’e kam vlerësuar statistikisht unë? Apo më pak?

Ndërkohë një shifër precize dihet: Në Gjendjen Civile të Shqipërisë ishin të regjistruar në fund të 2023-shit pothuaj 4.65 milionë shtetas shqiptarë (pavarsisht se ku jetojnë ata, brenda apo jashtë vendit). Pra ndryshe, mund të diskutohet nëse kemi rreth 1.55 milionë shtetas shqiptarë në emigracion (4.65 minus 3.1), rreth 1.89 milionë (4.65 minus 2.76), rreth 2 milionë (4.65 minus 2.65), apo më shumë (4.65 minus X)…