25 vjet nga Bombardimi i Jugosllavisë nga NATO

Shkruan  Flori Bruqi

Bombardimi i Jugosllavisë nga NATO ishte operacioni ushtarak i Organizatës së Traktatit të Atlantikut Verior (NATO) kundër Republikës Federale të Jugosllavisë gjatë Luftës së Kosovës. 

Sipas NATO-s, operacioni kërkonte të ndalojë abuzimet e të drejtave të njeriut në Kosovë, dhe kjo ishte hera e parë që organizata e ka përdorur forcën ushtarake pa miratimin e Këshillit të Sigurimit të OKB-së.Kërko brenda në imazSulmet ajrore zgjatën nga 24 marsi 1999 deri në 10 qershor 1999. Emri zyrtar i koduar i operacionit nga NATO ishte (anglisht: Operation Allied Force / Operacioni i Forcave Aleate); Shtetet e Bashkuara e quajtën (anglisht: Operation Noble Anvil), ndërsa në Jugosllavi operacioni u quajt gabimisht (serbisht: Milosrdni anđeo / Engjëlli mëshirues), si rezultat i një keqkuptimi ose përkthimi të gabuar.

Veprimet e Jugosllavisë kishin provokuar tashmë dënimin e organizatave dhe agjencive ndërkombëtare si OKB-ja, NATO-ja dhe OJQ-të e ndryshme. 

Refuzimi i Jugosllavisë për të nënshkruar Marrëveshjen e Rambujesë fillimisht u ofrua si justifikim për përdorimin e forcës nga NATO.

 Vendet e NATO-s u përpoqën të merrnin autorizimin nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së për veprime ushtarake, por u kundërshtuan nga Kina dhe Rusia, të cilat treguan se do të vendosnin veton ndaj një mase të tillë.

 Si rezultat, NATO nisi fushatën e saj pa miratimin e OKB-së, duke deklaruar se ishte një ndërhyrje humanitare. 

Karta e OKB-së ndalon përdorimin e forcës, përveç në rastin e një vendimi të Këshillit të Sigurimit sipas Kapitullit VII, ose vetëmbrojtjes kundër një sulmi të armatosur – asnjëra prej të cilave nuk ishte e pranishme në këtë rast. 

 Deri në fund të luftës, jugosllavët kishin vrarë 1,500 deri në 2,131 luftëtarë, ndërsa zgjodhën të synonin rëndë civilët shqiptarë kosovarë, me 8,676 të vrarë ose të zhdukur dhe rreth 848,000 të dëbuar nga Kosova. 

Bombardimet e NATO-s vranë rreth 1,000 anëtarë të forcave të sigurisë jugosllave, përveç 489 dhe 528 civilëve.

 Ai shkatërroi ose dëmtoi ura, impiante industriale, spitale, shkolla, monumente kulture, biznese private si dhe kazerma dhe instalime ushtarake.

 Në ditët pas tërheqjes së ushtrisë jugosllave, mbi 164,000 serbë dhe 24,000 romë u larguan nga Kosova. 

Shumë nga civilët e mbetur joshqiptarë (si edhe shqiptarët e perceptuar si bashkëpunëtorë) ishin viktima të abuzimit që përfshinte rrahje, rrëmbime dhe vrasje. 

Pas Kosovës dhe luftërave të tjera jugosllave, Serbia u bë shtëpia e numrit më të madh të refugjatëve dhe të zhvendosurve (përfshirë serbët e Kosovës) në Evropë. Bombardimi ishte operacioni i dytë i madh luftarak i NATO-s, pas fushatës së bombardimeve të vitit 1995 në Bosnje dhe Hercegovinë. Ishte hera e parë që NATO kishte përdorur forcën ushtarake pa miratimin e shprehur të Këshillit të Sigurimit të OKB-së dhe rrjedhimisht, miratimin ligjor ndërkombëtar, gjë që shkaktoi debate mbi legjitimitetin e ndërhyrjes. Prapavija Pas shtatorit të vitit 1990, kur Kushtetuta Jugosllave e vitit 1974 ishte shfuqizuar në mënyrë të njëanshme nga Republika Socialiste e Serbisë, autonomia e Kosovës pësoi dhe kështu rajoni u përball me shtypjen e organizuar nga shteti: nga fillimi i viteve 1990, radiotelevizioni në gjuhën shqipe u kufizuan dhe gazetat u mbyllën. Shqiptarët e Kosovës u pushuan në një numër të madh nga ndërmarrjet dhe institucionet publike, duke përfshirë bankat, spitalet, postën dhe shkollat.

 Në qershor të vitit 1991, Kuvendi i Universitetit të Prishtinës dhe disa këshilla të fakulteteve u shpërndanë dhe u zëvendësuan nga serbët. Mësuesit shqiptarë të Kosovës u penguan të hyjnë në ambientet e shkollës për vitin e ri shkollor që fillon në shtator 1991, duke i detyruar nxënësit të studiojnë në shtëpi.

 Një armëpushim i lehtësuar nga NATO u nënshkrua më 15 tetor, por të dyja palët e thyen atë dy muaj më vonë dhe luftimet rifilluan.

 Kur u raportua vrasja e 45 shqiptarëve kosovarë në masakrën e Raçakut në janar 1999, NATO vendosi që konflikti mund të zgjidhej vetëm duke futur një forcë ushtarake paqeruajtëse për të frenuar me forcë të dy palët. 

Jugosllavia refuzoi të nënshkruante Marrëveshjen e Rambujesë, e cila ndër të tjera kërkonte 30,000 trupa paqeruajtëse të NATO-s në Kosovë; një e drejtë e papenguar e kalimit të trupave të NATO-s në territorin jugosllav; dhe imuniteti për NATO-n dhe agjentët e saj ndaj ligjit jugosllav; e drejta për të përdorur rrugët lokale, portet, hekurudhat dhe aeroportet pa pagesë dhe për të kërkuar objekte publike për përdorimin e saj pa kosto. 

NATO më pas u përgatit të instalonte paqeruajtësit me forcë, duke përdorur këtë refuzim për të justifikuar bombardimet.

  Objektivat e NATO-s në konfliktin e Kosovës u deklaruan në takimin e Këshillit të Atlantikut të Veriut të mbajtur në selinë e NATO-s në Bruksel më 12 prill 1999: Përfundimi i të gjitha veprimeve ushtarake dhe përfundimi i menjëhershëm i dhunës dhe aktiviteteve represive nga qeveria e Millosheviçit; Tërheqja e të gjitha forcave ushtarake, policore dhe paraushtarake nga Kosova; Stacionimi i prezencës paqeruajtëse të OKB-së në Kosovë; Kthimi i pakushtëzuar dhe i sigurt i të gjithë refugjatëve dhe personave të zhvendosur; Vendosja e një marrëveshjeje kornizë politike për Kosovën bazuar në Marrëveshjet e Rambujesë, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe Kartën e Kombeve të Bashkuara.

Mr. Sadete Islamaj: EPOPEJA E DUKAGJINIT

 

Muaji mars në Kosovë karakterizohet nga ngjarje të rëndesiëshme të cilat gjatë priudhave kohore lanë gjurmë  dhe u skalitën në kalendarin e tij, disa prej të cilave vunë vulën në historinë e saj. Në fakt aty janë përfshiër luftërat dhe përpjekjet e popullit tonë për liri e bashkim kombëtar.

     Në rrjedhën e këtyre ngjarjeve vend të veçantë zë 24 marsi i vitit 1998, që në opinionin e kohës njihej si Epopeja e Gllogjanit. Në të vërtetë ajo ditë ndërroi rrjedhën e ngjarjeve politike jo vetëm në Dukagjin por edhe më gjërë. Për ti rikthyër në kujtesën tonë ngjarjet e asaj dite nuk është e lehtë, jo pse kanë kaluar njëzetë e gjashtë vite dhe mund të janë harruar,por, për faktin se kur vendosë të shkruash për ngjarje të tilla të kaplon  një ndjenjë frike se a do të arrish ta përshkruash ashtu siç ka ndodhë më të vërtetë se përndryshe  do ti mbesim  borgj historisë. Ajo që ka arritë të qëndrojë ende e freskët në memorien tonë është jehona e madhe që bëri ajo ngjarje duke e kthyër Gllogjanin në kryefjalë të ditës, vetëm dy ditë pas „ zgjedhjeve të lira“ të  mbajtën në Kosovë ( me 22.03.1998),dhe të udhëhequra nga Presidenti i asaj kohe Ibrahim Rugova. Ishin po ato zgjedhje që në masë të madhe vazhduan ta ushqenin në popull iluzionin për një jetë të qetë nën trysninë e një robërie të heshtur. Habitë fakti se si  LDK- ja dhe udhëheqësia e saj politike nuk arritën të lëkundën nga bindjet e tyre pacifiste as pas luftës legjendare të familjës se Shaban Jasharit në Prekaz. Përkundrazi, menjëherë pas konfirmimit të rezultateve, të  dehur nga fitorja e turpit vunë  në levizje gjithë mekanizmin e tyre duke i ngarkuar me detyra të reja kryesitë e degëve dhe nëndegëve të saj në tërë  Kosovën. Ndërsa gazeta „ Bota sot“ luante lojën e avokatit të saj besnik duke vjellur helm e vrerë kundër grupeve ilegale të UÇK-ës. Ata shkuan aq largë me propagandën  e tyre serbofile saqë edhe sot e kësaj dite luftëtarët e UÇK-ës po përballën nëpër procese gjyqësore. Sot të njëjtit thua se janë tjetërsuar në mendime dhe kur i degjon nëpër  media deklarimet e tyre plot „ lavdata hymnizuëse“ për UÇK-ën iritohesh nga  fallciteti dhe paftyrësia e tyre ngase në kujtesën tonë ende janë të freskëta  thirrjët  e tyre në Parlamentin e Kosovës „ Kriminelët në burg“.

    Janë këto vetëm pak fakte që veçuam në këtë shkrim për të rikthyër në memorien e brezave të rinjë  sakrificen e luftetareve të UÇK-ës përballë  një represioni  ç’njerëzor propaganduës të LDK-ës e mjerisht  shumë të thëksuar  këto vitet e fundit edhe të LVV -ës.

     Qetësinë e kllapisë që kishte pllakosur popullin pas atyre „zgjedhjeve të famshme“ e lëkundin në mesditën e asaj dite zërat e frustëruar  të disa njerëzve të cilët filluan të shpërndajnë lajmin se  „në Gllogjan filloj lufta“. Vetëm atëherë një pjesë e popullatës filluan të ndërgjegjësohen dhe ta kuptojnë se sulmi kundër familjes Haradinaj në Gllogjan është po ai i skenarit  më të cilin vepruan  focat serbe  në Prekaz, me 5,6 dhe 7 mars.

     Njëmbëdhjetë orë luftë u zhvilluan atë ditë në mes të familjes së Hilmi Haradinaj dhe forcave policore ushtarake serbe. Luftë e ashpër dhe e pabarabartë. Tashmë dihët se brenda në kullë luftonte baca Hilmi me të bijët dhe vajzën Mejremen,të cilët si kurrë më parë ishin vënë para një akti final „ Ja vdekje, ja liri“. Si rrallë hërë  në historinë e kombit tonë luftohët në një front kaç të vështirë ; një familje përballë një force policore dhe ushtarake e destinuar   për ta shkatërruar atë.  Luftë që u kurorëzua me një qëndresë të pathyëshme të familjës Haradinaj e cila pas asaj përballje i detyroi forcat pushtuese të tërhiqëshin. Pushtuësit  të zhgënjyër nga disfata që pësuan në shënjë hakmarrje tentojnë ti marrin peng nxënësit e shkollës fillore në  fshatit  me preteks që pastaj ti përdornin  për ta detyruar familjën Haradinaj të dorëzohej. Në mbrojtje të nxënësve bijnë më armë në dorë dëshmorët Gazmend e Agron Mehmetaj dhe Himë Haradinaj.

Narrativa e asaj dite dha mesazhin e qartë se Kosova nuk mund të çlirohët me „mjete paqësore“, madje u they edhe miti  që influenconte masën  „ se më Serbinë nuk bëhët luftë“.  Diskurs kryësor  i të rinjëve në mbrëmjën e asaj dite u bë fjalia „kur po nisemi për Gllogjan“ . S‘përmbahëshin dot nga ndjenjat emocionale  që u kishte shkaktuar ajo luftë. Vërshimi i njerëzve për të parë gjurmët e luftimëve për së afërmi ishte pafund. Secili që kishte marrur atë rrugë në vete ngërthënte deshirë për ta  takuar ndonjërin nga protagonistët e ditës që i dhanë emër Epopesë së Dukagjinit. Entuziazmi dhe deshira për t‘iu bashkuar radheve të UÇK-ës kuptohej nga vetorganizimi  i grupeve të vogla të vullnetarëve të cilët drejtohëshin për Gllogjan. Aty kërkonin  komandantin Ramush Haradinaj  i cili në mënyrë të organizuar fillojë  ti dergonte në  Shqipërisë  për bartjen dhe grumbullimin e armatimit.

Sado që është folur e shkruar për Epopenë e Dukagjinit ende nuk është përmbyllur epilogu i saj sepse ajo ditë brenda në vetëvete  përmbanë një histori lavdie që nuk rrëfehët  dot me fjalë , madje as nga vet protagonistët e ngjarjës të cilët me modesti thellë në qenien e tyre kanë të gershetuar dashurinë për tokën mëmë dhe gatishmërinë për vetëflijim kur është në pyetje liria e atdheut.

    Nuk është rastësi se si arritën të njëjtësohën  dy data të rëndesiëshme në një ditë  të veçantë ; 24 marsi i viti 1998 dhe 24 marsi i vitit 1999, dita kur filluan bombardimët e NATO- s mbi caqet policore ushtarake serbe në Kosovë. Lavdi e përjetëshme Dëshmorëve  të Kombit. Qofshin të mallkuar në jetë të jetëve ata që shkelin mbi gjakun e tyre.