Akademik Prof.Dr.Skendër Kodra,Ph.D : Padrejtësia historike e Evropës ndaj shqiptarëve..

Prof. Shahbaze VISHAJ- GRAJÇEVC-Prishtinë 

Shpesh flitej për normalizimin e rajonit të Ballkanit dhe integrimin e shpejtë në BE, por një gjë e tillë është larg sepse nuk janë zgjidhur çështjet e popujve qe përbejnë shtetet e Ballkanit. Siç shihet Padrejtësia historike e Evropës ndaj shqiptarëve është plagë që duhet të shërohet urgjentisht, në të kundërten pasojat do të jenë të papara edhe për vetë- Evropën. Zgjidhja e çështjes se shqiptarëve përkundër kompromiseve të bëra nuk ofrojë zgjidhjen për stabilitet të qëndrueshëm në këtë Gadishull. Fundja, stabilitet s’mund të ketë kur të gjithë janë kundër shqiptarëve dhe të drejtave të tyre në shtetet ku jetojnë? Andaj situata destabilizuese e sponzorizuar nga faktori politik, përkatësisht Qeveria e Maqedonisë, kërkon reagim të menjëhershëm të faktorit ndëkombëtarë dhe dorëheqjën e parevokueshme të Gruevskit me të tjerë.

Akadamia Shqiptaro Amerikane, në kry me Prof.Dr. Skënder Kodra- kryetar, ka ndjek me shqetësim të madh situatën e fundit në Kumanovë, ndaj kërkohet që partitë kombëtare shqiptare dhe spektri i gjerë i intelektualëve dhe personaliteteve të pastra publike në Maqedoni, të bashkohen si kurrë më parë dhe të bisedojnë konkretisht për kërkesat legjitime me dekada të tëra të shqiptarëve, të cilat edhe pas marrëveshjes së Ohrit, nuk u implementuan kurrë, por mbeten të mbyllura në sirtarë. Shqiptarët janë me rrënjë të lashta dhe se as Mbretër e as Krajli s’kanë mund t’i’’ zhdukin’’, e lërë më Z. Janukollovska me bashkëpunëtorë e bashkëmendimtarë. Ajo me të tillë ka sjell tragjedi,dhunë, tmerr, situatë të jashtëzakonshme dhe pasoja të paparashikueshme për vendin, për të cilat duhet të marrë dënimin e merituar. Unifikimi dhe bashkërendimi i kërkesave të shqiptarëve është i dimosdoshëm, ndaj hapërimi drejt së ardhmes është i pandalshëm.

Prof.dr. Skender Kodra, kryetar i Akademisë Shqiptare – Amerikane të Shkencave (The Albanian American Academy of Science – AAAS) theksoi se ka reaguar edhe para ngjarjeve të fundit( ndodhur para rastit Kumanova), lidhur me tensionimet e situatës në Maqedoni dhe gjendjen e shqiptarëve atje. Kjo Akademi ishte dhe do të jetë përherë pjesë e protestave në Nju Jork dhe Çikago, për alarmimin e pozitës së rënduar të shqiptarëve në Maqedoni.

ZYBA HYSEN HYSA: TEK NJERZIT E DITUR STREHOHET DRITA E PERËNDISË...

Zyba Hysa: Bisedë me Prof. Dr. Skënder Kodra

(Bisedë me Prof. Dr. Skënder Kodra, Ph.D, Kryetar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve Shqiptaro - Amerikane)

1. Kur takoj personalitete të larta të shkencës dhe të kulturës shqiptare, ndjej sikur takohem

me vetë Perëndinë... Sot, ndjehem me fat që ju takoj Prof. Dr. Kodra, ndaj për të qartësuar mendimet e mia rreth jush dhe për të njohur lexuesin shqiptar me një personalitet të madh të kombit, më flisni diçka, ju lutem, rreth origjinës familjare, nga ku nisi rrugëtimi juaj drejt dijes dhe shkencës, drejt dritës së diturisë…

- Kam lindur në Istog të Kosovës më 13 maj 1946, sigurisht nga një familje patriotike atdhetare e të

gjithë berzave. Familja ime shpërngulet nga genocidi i kralit të kohës për në Shqipëri dhe vendoset në Mamurras, periudhë kjo që përkon me sundimin e mbretit Zog. Ç’është e vërteta populli e ka pritur mirë, por edhe qeveria i ka përkrahur dhe strehuar.

Në atë kohë, siç më ka treguar baba, Mamurrasi kishte shumë pyje dhe në to rriteshin kuaj të egjër, të cilët i zbutshin. Po kështu, duke prerë pyjet, i shndërruan në toka pjellore. Krahas këtyre punëve, babai ka punuar me rërë, ka mbledhë rërë nga ora 4 e mengjesit me buaj dhe krijuan një pasuri jashtëzakonisht të madhe.



Vitet iknin dhe babës po i kalonte mosha për të krijuar familjen e tij, ndaj në moshën 35 vjeçare kërkon nonën time, që ishte me origjinë nga Gjakova të stabilizuar në Shijak. Siç tregonte babai, ai kishte dhënë 25 lopë për ta marrë nonën time, që ishte atëherë 16 vjeçare.

Më vonë, kur okupatori gjerman premtoi që trojet shqiptare pas luftës aty ku i thonë bukës bukë e ujit ujë, do të ishin tonat, i gjithë populli u angazhua. Mirëpo prindërit e mi nuk u morën me asnjë aktivitet gjerman, por duke besuar se do të jemi më në fund një shtet shqiptar, u kthyen përsëri në Kosovë, afër Mitrovicës, ku kishin tri fshatra të vetat si pronë: Tucep, Veric, Osojan dhe kur kaluan nga Shqipëria atje e morëm përsëri pasurinë. Aty punonin si argat 100 shkie edhe shkina, burrat korrshin dhe gratë shkina mbledhshin duaj e grurit, misrit, ndërsa në shtëpi nuk i pranonim si shërbëtorë. Arësyeja e këtyre fatzinjve qe, se kishin frikë se mos i vrisnim dhe donin vetëm sigurinë e jetës.

Me kalimin e kohës, bisedohej në ato fshatra që ka filluar një lëvizje komunistash dhe kryetari i komunës së kohës, Zeqir Rexha, edhe vëllau i tij, Beqir Rexha, u kërkoi të gjithë fshatarëvet që të mobilizohen kundra komunistëve dhe të gjithë me kuaj shkuan në Pejë. Kur arritën në Pejë, zonjat thanë se cilët janë këta njerëz me kuaj të armatosur, a janë budallenj, apo si e kanë hallin, kur komunizmi i ka marrë të gjitha trojet shqiptare e këta duan me na marrë në qafë e me na rrezikuar jetën. Dhe kur e panë situatën se si ishte, u kthyen mbas pasi kishin takuar shumë komunistë, njerëz të veshur keq, të pistë, pa kulturë, morracakë dhe menduan që s'kanë për të fituar, se nuk ua mbushën syrin, që këta do jenë ndonjë rrezik për vatanin, për Atdheun dhe u kthyen nga erdhën.

Më vonë komunistët u forcuan, vranë, dhunuan dhe shkaktuan 12 mijë dëshmorë të kohës dhe dëmin më të madh e ka bërë brigada e pestë e Shefqet Peçit.

Në atë kohë kalamajtë e axhës, të Halil Kodrës i internuan në Beograd, kurse baba dhe nona erdhën në Istog, ku edhe kam lindur unë. Komunizmi kishte marrë çdo gjë, por ajo më e tmerrshmja ishte, se në lisa vendosnin kutia, ku çdo serb që kishte ndonjë pakënaqësi me shqiptarët, i shkruanin dhe i qitshin aty dhe i merrnin këto ankesa dhe vinte OZNA, sigurimi i asaj kohe dhe i dhunonte fizikisht dhe u grabiste pasurinë dhe pse doktrinën e kishin mos me i prekun. Shqiptarët nuk kishin të drejtë ta bënin këtë gjë për serbët.

Nga fëmijët, unë isha i pari, më pas lindi Zeqiri, Enveri dhe motra Aishja; tre djem dhe një gocë.



2. Shpesh mendoj se cilët kanë qenë shtysit e mi për të ndjekur rrugën e dijes dhe nuk mendoja që dikush më ka drejtuar andej, por sot e them me bindje që ka qenë nëna dhe babai im, të cilët pa shkuar asnjë ditë në shkollë dinin të shkruanin dhe të lexonin, bile nëna ime krijonte poezi, fabula, anektoda dhe si një aktore profesioniste interpretonte para nesh. Ata nuk e thoshin me fjalë, por me sy, me sjellje, me shpirt, me dëshirë, të pamundur ekonomikisht, por që sakrifikuan bukën e gojë për ne, gjashtë fëmijët për t’u shkolluar… mund të di, zoti Kodra cila ka qenë tradita familjare në fushën e arsimit dhe cili ka qenë shtysi kryesor i arsimimit tuaj?



- Baba im ishte shumë fisnik, por i pashkolluar, nuk e donte shkollën, donte armën, burrërinë,

krenarinë, veshjen kombëtare, të cilën nuk e hoqi kurrë, bile ka vdekur me tesha kombëtare. Ndërsa nona ishte një grua gjakovare me një mendje të mprehte dhe një dashuri të jashtëzakonshme për shkollën.

Pasi linda unë, pra në moshë fëminore, baba më tregojke ngjarje të ndryshme për Kosovën dhe Shqipërinë, për të cilat kishte një dashuri të madhe e kjo dashuri bëri vend tek unë, ndoshta para kohe, që fëmijë.

Në kohën time, për në klasën e parë i merrshin shtatë vjeç, por, kur unë isha gjashtë vjeç, isha tuj lujt me ujë, vjen një shoku im, Muharrem Zeka, me të cilin më vonë kemi kaluar shumë peripeci bashkë nëpër burgjet e Serbisë, dhe më tha që të shkoja me të në shkollë. Pa i treguar nonës, bashkë me shokun tim, shkova në shkollë. Mësuesi me një dashuri që s’mund ta përshkruaj, erdhi pranë dhe më pyeti sesa vjeç isha. Edhe pse i tregova të vërtetën, mësuesi më mbajti në shkollë.

Kur i thashë nonës se kam konë në shkollë, ajo më tha që s'munesh, se je gjashtë vjeç. Kur i tregova që isha pranuar në shkollë ajo nuk më pengoi, përkundrazi më përgëzoi duke më rrokur për qafe. Në fillim mësuesi nuk ma shkruajti emrin, por kur unë kalova klasën më regjistroi dhe mora klasën e parë.

Nuk mbaj mend asnjë mësues, apo profesor të ndryshëm që kam pasur gjithë jetën time ngado që kam mësuar e studjuar, por mbaj mend vetëm mësuesin e klasës së parë që e quanin Muhamet, babën e kishte hoxhë, se më solli kënaqësi të jashtëzakonshme, se doja të mësoja dhe të rrija me Muharremin.

Në shkollë shkojshim herët dhe lujshim me pesë gurësh, (guracak) me shokët derisa fillonte mësimi. Pas mësimit merrshim me bagëtinë, kujdeseshim për delet dhe për lopët. Sapo vinim nga shkolla, nona na priste me bukën në dorë, shumë bukë dhe pak djathë e unë i thosha: “Pse pak djathë e shumë bukë se s'mund ta haj”, por ajo më thoshte: "E han e han, ti...” dhe më jepte një shpullë duke qeshur.



Mbarova tetë - vjeçaren shkëlqyeshëm dhe gjithmonë kam qenë i shkëlqyshëm në shkollë. Kur isha në Istog, kam kry shkollën bashkë me Rugovën. Ai vinte nga fshati Xerxë 7 km në këmbë, pra 14 km në ditë. Më pas shkova në Pejë në shkollën Normale për mësues. Si student në shkollën e mesme dështova, se e qëllova me shpullë një profesor serbë, (profesorin e frëngjishtes) dhe prej Peje shkova në Gjkovë dhe u regjistrova në normalen e Gjakovës. Tek dajot në Gjakove, (familja Rugova) u lidha me profesor Kadri Kusari, Ali Riza Boshnjaku, Kimet Gojani, Sabahat Shehu, Hysni Shala i Suharekës. Profesor Kadri Kusari ishte kordinatori kryesor, kundër makinerisë serbe. Adem Demaçi ishte kryetari, por ai ishte i burgosur (1963). Profesor Kadri Kusari na mblidhte vetëm pesë minuta dhe na ndajke detyrat: na pyetke se nga cili vend ishim dhe na porosiste të ngremë flamurin në orën 12, ditën e enjte. Kështu shpërndaheshim të gjithë dhe flamujtë kombëtarë ngriheshin përnjëherë në të gjithë Kosovën. Atëherë bëhej rrëmujë e madhe, se flamurin e Titos e lidhinim tek një qen pas bishtin me një kanaçe dhe për këtë arësye jam denu disa herë.



Krahas studentëve që ishin angazhuar me lëvizjen kombëtare, kishte ndonjë që spiunonte. Ishte një student, që nuk dua t’i përmend emrin, ua vinte studentëve flamurin në palë të librit dhe nuk vononte shumë, vinte policia, i kontrollonin dhe i arrestonin, në një kohë që as vetë studentët nuk e dinin që kishin flamurin në çantë.

Duke e parë me këndvështrimin e sotën e quaj krejtësisht të gabuar, se pjesa më e mire e bijve të Kosovës u vranë apo mbushën burgjet me lulen e rinisë. E pse baba im më thoshte merru me punë, por çka ti bëjsha se edukimi ynë ishte shumë emocional dhe jo vetëm nga mësuesit po edhe nga nona.

Si student në shkollën e mesme dështova për arësyen që thashë, se autoritetet qeveritare serbe më burgosnin herë pas here për motive patriotike nëpër burgjet e Prishtinës, Gjakovës, Ferizajt, Suharekës, deri në Ce Zene të Beogradit dhe vecanërisht në burgun e Pejës.



Duke provuar tmerre në burgjet e Serbisë, vendosa të arratisëm për në Shqipëri, ku na zunë në kufi dhe bëra përsëri një muaj burg. Mirë që na zuri policia serbe, se po të na kishte kapur policia e Enver Hoxhës, ose do na pushkatonte, ose do na dënonte 25 vjet burg. Vetëm nga ky fakt, e them me bindje; vërtet Titoja ishte i egër me shqiptarët e Kosovës, por Enver Hoxha ishte shumë herë më i keq se Tito.

Kur dola nga burgu, isha bashkë me tre çuna në kafene, mora një gotë raki edhe kur e shoh fotografinë e Titos, hipa në karrike e mora dhe e theva. Atëherë një serbë më tha: “Çka po bën?” dhe i mblodhi copat dhe i fshehu.

Shkova në shtëpi gjeta babën me duart në kokë. Ngrita gruan nga gjumi dhe fëmijët i lashë aty dhe shkova në Itali në një kamp. Lashë dy vajzat dhe nuk e harroj natën kur ika, vajza që ishte në djep u zgjua dhe më nguli sytë e mua më dukej sikur sytë e saj më thoshin: “Ku po më lini mu!” Kur shkova pas shumë vitesh Melihati ishte në shkollë e nuk po e din që isha baba i saj. Nuk pranoi të vinte me mua, veç më tha: “Po erdhi gjyshja, do vij edhe unë!” e s’erdhi, por ndenji me nonën e babën tem.



Kjo ndodhi në vitin 1969 dhe pas një viti përfundova në SHBA, ku mora menjëherë “Statusin e emigrantit politik”. Fillimisht punova si taksist, më pas kreva Akademinë e Policisë dhe në vitin 1986 përfundova shkëlqyeshëm studimet e larta në Universitetin “Mercy College”. Pas një viti laurohem me titullin “Master degry” në studimin “Diferencimi i trurit të mashkullit dhe i femrës”. Në vitin 1991 mbroj doktoraturën me temën “Shkaqet që çojnë në skizofreni” dhe marr titullin më të lartë shkencor në SHBA PH.D. Më tej u specializua në një profil më të ngushtë në fushën e Psikologjisë Klinike,
Doktorova në sëmundjen e Skizofrenisë.



3. I nderuar Prof. Dr. Kodra, jo më kot e nisa bisedën me ju që nga fëmijëria, që jo vetëm unë, por gjithë lexuesit të binden se po ndoqe rrugën e dijes, drita e saj do të dërgojë përtej imagjinatës fëminore, ajo të bën të shohësh përtej maleve, pa pasur nevojë t’i kalosh ato me këmbë, të bën që ëndrrat të realizojnë njëra - tjetrën dhe të krijojnë ëndrra tjera deri në pafundësi… ndaj do ishte me interes për lexuesin shqiptar të dinim rreth veprimtarisë suaj në SHBA…



- Veprimtaria ime është në tre pozicione: si psikolog, si profesor dhe si shkencëtar. Kam një

veprimtari të gjatë në psikollogjinë klinike, të cilën e kam pasuruar me përvojën e gjatë, ku dhe ende punoj të spitalit Ushtarak në New York, ku në dhjetë vjet jam marrë me pacientë të Luftës së Dytë Botërore dhe të Luftës në Vjetnam.

Jap mësin në tre Universitete, ku përgatitim kuadro nga i gjithë rruzulli tokësor dhe tash e njëzet vjet, kam qenë këshilltar i Ministrisë së Shëndetësisë të Shtetit të New Yorkut. Dua të theksoj dhe të pranoj, se jam më shumë doktor sesa profesor, por puna në universitete më jep një kënaqësi të veçantë. Kjo punë është si shplodhje për mua, por mendoj që është fat për studentët, ngaqë e kryej mrekullisht lidhjen e teorisë me një mori shembush nga praktika ime shumëvjeçare. Kështu mësimi në këto universitete është një kordinim perfekt i teorisë me praktikën, besoj kjo është shumë e rëndësishme për kuadrot e ardhshëm, të cilët do zëvëndësojnë ne.

Dhe pozicioni tjetër në jetën e përditshme është studimi shkencor, studime që për të mbetur brezave i kam pasqyruar nëpër disa nga librat e mi si: “Evoluimi i Trurit Dje, Sot dhe Nesër” Library of Congress (June 11. 2001), “Definition of Personality” Tiranë Library of Congress (2003), “Drugs and its Impact” Tiranë Library of Congress (June, 11. 2004), “Road Map Opportunities in Cilinical Psychology” Tiranë Library of Congress (June 12. 2006), Library of Congress 101 Independence Ave, S.E. Uashington D.C. 20559 – 6000.

Krahas punës individuale shkencore jap kontributin tim edhe në Shoqatën e Doktorëve në Shtetin e New Yorkut, jam gjithashtu Anëtar i Shoqatës të Sëmundjeve Psikike “Sigmund Frojd” të Austrisë, nënkryetar i Akademisë së Intelektualëve Shqiptarë të Shkencës dhe Artit në Kosovë, anëtar i Shoqatës së Psikiatërve në Shqipëri...

Një punë të vazhdueshme kam bërë në publikimet e ndryshme në revistën “Dituria”, Organ i Akademisë Shqiptaro - Amerikane me qendër në New York, si dhe në shumë revista e gazeta prestigjoze në SHBA dhe Shqipëri.



4. Nga studimet e mia në lidhje me personalitete të larta të Kombit tonë, që fatkeqësisht u është dashur të lënë Atdheun për të shpëtuar jetën, kam vënë re që krahas veprimtarisë së tyre në SHBA, apo gjetkë, kurrë nuk e kanë harruar mëmëdheun e jo vetëm kaq, po në një formë, apo tjetrër kanë dhënë një kontribut të çmuar… më thoni Prof. Dr. Kodra, si ka qenë kjo lidhje mes jush dhe atdheut?



- Para viteve ’90, përveç dëshirës që na vlonte në gji, nuk kishim asnjë lloj mundësie të jepnim

ndihmesën tonë, por me hapjen e kufijve dhe ndryshimeve demokratike në Shqipëri, shpreha dëshirën për të punuar dy vjet në Tiranë si klinicist pranë Klinikës Psikiatrike të Fakultetit të Mjekësisë në Universitetin e Tiranës duke ligjëruar leksione të ndryshme dhe me dëshirë dhe kënaqësi i dhurova kësaj klinike një bibliotekë të pasur me literaturë të psikiatrisë klinike amerikane. Po kështu gjatë kësaj kohe, shërbeva në spitalin psiqiatrik numur 5 në mënyrë vullnetare.

Unë menaxhoj 150 doktorë nga mbarë bota, por kjo nuk më pengon mua që kur diçka nuk e shikoj në rregull në klinikë, ta sistemoj, apo dhe të pastroj, por në spitalin e Tiranës, edhe pse vlen të përmenden shumë mjekë të zotë, por më çudiste fakti se në mengjes ata që ishin demokratë merrnin gazetën “RD” dhe të majtët “Zëri i Popullit”, në vend që të merrnin seriozisht detyrat nga mjeku i rojës së natës, kjo ishte për mendimin tim e tmerrshme. Pacientët nuk janë as të majtë, as të djathtë, ata kanë vetëm një emër, pacientë dhe mjeku ka vetëm një emër, specialist. Kjo më shqetësonte dhe mendoj që kjo është katastrofa më e madhe në Shqipëri, politika është futur në çdo institucion dhe karrierën apo gradat shkencore i ngre dhe ul politika, gjë që për Amerikën janë absurde. Nuk dua t’i përmend, po është e pafalshme që doktori të rrahë të sëmurin, apo të pijë raki me të sëmurin. Në atë kohë në spital ishte një aparat (elektroshot) që e kishte sjellë Franca, por ai është për policinë e jo për spitalet, ai është shumë i dëmshëm për pacientët, në vend që të shërohen, dëmtohen edhe më shumë. Truni ka fushat e veta dhe çdo gjë zhvillohet në atë fushë, kështu prish dhe fushat tjera, ndaj urdhërova dhe e hoqa nga përdorimi.

Duke pasur dëshirën e madhe për të kontribuar për qartësimin e masave të gjëra, isha i ftuar në Radio Tirana në një Rubrikë të përjavëshme me temë nga psikiatria.



Gjatë këtyre viteve, pra pas viteve ’90 kam vizituar shpesh edhe Kosovën, sigurisht jo vetëm si turist, por kam zhvilluar një veprimtari të vazhdueshme shkencore dhe patriotike, ku klinikën e ktheva në instikam lufte. Për këtë arësye, serbët e bastisën disa herë dhe më detyruan të paisem me dokumenta serbe, gjë që nuk e pranova, ndaj u detyrova për herë të dytë të largohem nga vendlindja ime. Ika, por me mend e shpirt isha në Kosovë, Shqipëri e kudo që jetojnë shqiptarë, jetoja me shqetësimet dhe mendoja për mënyrat se si të jepja kontributin tim. Kështu gjatë Luftës së Kosovës shkova në kampet që u ngritën në Shqipëri me të dëbuarit nga Kosova, po kështu kam sherbyer edhe në spitalin Ushtarak. Krahas ndihmës sime, djali im ushtarak, Isai, lindur e rritur në SHBA, u bashkuar me radhët e UÇK - së në Kosovë, si disa të afërm të tjerë ta familjes sime. Kjo nuk është gjithshka, ndihma dhe përkushtimi im dhe i familjes sime nuk mbaron me kaq, gjithë jeta ime do jetë në shërbim të kombit.



5. Kam dërguar për botim një roman me titull “Rrjedha” dhe nga ç’po bisedojmë bashkë, njëri nga personazhet e librit më duket sikur jeni ju, sikur janë të gjithë ata shqiptarë intelektualë që egërsia e armiqve tanë të jashtëm e të brendshëm i detyroi të emigrojnë në vende të ndryshme të botës, veçanërisht në Amerikë, ku dhanë maksimimin e tyre intelektual dhe shkencor… ju më lart përmendën Akademinë e Shkencave dhe Arteve Shqiptaro - Amerikane, ku ju, i nderuar Prof. Dr. Kodra, jeni President i saj, mund të na thoni se si u lindi ideja e krijimit të saj, se për nga përbërja jam më se e sigurtë që ka anëtarë të denjë, të cilët me kontributin e tyre profesional dhe shkencor janë një “rrjedhë” e ndërsjelltë për ta pasuruar dhe freskuar Akademinë tonë të Shkencave këtu në Tiranë.



- Kjo ka qenë ideja e Profesor Martin Camajt, por nuk u realizua për arësye se ishin standartet

Amerikane për me u plotësu me ligjet. Kur u krijuan kushtet e favorshme e krijuam Akademinë Shqiptaro - Amerikane të Shkencave dhe Arteve, ku filozofia e saj është “Çështja Kombëtare”. Vërtet aktiviteti i kësaj Akademie është i larmishëm, gjithpërfshirës të problemeve dhe arritjeve të kombit tonë, por dua të përqëndrohem pak në arësyen e ardhjes sime së fundmi në Maqedoni, Shqipëri dhe Kosovë, si përfaqësues i kësaj Akademie për problemin e mprehtë të shqiptarëve në Maqedoni e konkretisht mbi ngjarjet në Kumanovë, për të bashkëpunuar me Akademitë e këtyre tre shteteve, me Qeveritë dhe politikanë të ndryshëm që ngjarje të tilla tragjike të mos ndodhin më.



6. Po, i nderuar Prof. Dr. Kodra, ky fakt na mblodhi dhe më dha rastin të njihemi dhe komunikojmë së bashku, se çdo plagë e kombit dhemb tek të gjithë intelektualët e ndershëm shqiptarë, kudo që jetojnë e punojë. Unë e kam theksuar edhe në një shkrim tjetër, që para se të trokasim nëpër dyert e botës, të trokasim në portat e qeverive tona, për të bashkuar mendimet dhe forcën për të drejtat dhe liritë e shqiptarëve kudo që jetojnë e punojnë në trojet e tyre dhe, më vjen mirë që në bashkëpunim me Unionin Ndërkombëtar të Drejtave të Njeriut me seli në Kumanovë, keni bërë një kërkesë Kryeministrit shqiptar, zotit Edi Rama, me shpresë të realizohet për të mirën e shqiptarëve, më thoni ju lutem opinionet tuaja në lidhje me çka dini mbi këtë masakër dhe çfarë mendoni të bisedoni me kryeministrin Rama?



- Kjo ngjarje tronditi botën e ne, shqiptarët, u drodhëm, u rrënqethëm. Akademia Shqiptaro - Amerikane e Shkencave dhe Arteve në New York, si institucion i lartë intelektual, ndjek me vemendje zhvillimet e ngjarjeve në mëmëdhe, ashtu si gjithë bashkësia shqiptare në Amerikë, por ngjarjet e fundit në Kumanovë jo vetëm na kanë tronditur, por na kanë mobilizuar që të kontribuojmë në zbardhjen e shkaqeve dhe nxjerrjen e përgjegjsve realë të kësaj gjakderdhjeje. Bilanci i kësaj masakre ku dhanë jetë 14 vetë, mbi 30 të arrestuar, 68 objekte të shkatërruara, prej të cilave 18 shtëpi shkatërruar plotësisht, na bën të mos reshtim gjer të vihet në vend drejtësia.

Kështu që lind detyrë imediatë që të bëhet një analizë e gjerë dhe të kërkohet më ngulmin zbatimi i Marrëveshjes së Ohrit me të gjitha kërkesat e saj, se me mbi 30% në Maqedoni janë shqiptarë, të cilët në çdo hap të jetës së tyre ndjehen të diskriminuar dhe të keqtrajtuar.

Ky është dhe qëllimi i bisedës sime me Kryeministrin Rama, se Shqipëria ka marrdhënie normale me Qeverinë Maqedonëse, sidomos në fushën ekonomike, por krahas tyre, duhet të ndikojë fuqishëm edhe në ruajtjen e dinjitetit të shqiptarëve në Maqedoni. Ne përshëndesim qëndrimin e qeverive të Tiranës dhe Kosovës për këtë problem, por mendoj që duhet qëndruar dhe insistuar që këto akte vandale të mos ndodhin më me shqiptarët.

Akademia Shqiptaro - Amrikane e Shkencave dhe Arteve kërkon zbatimin e Marrëveshjes së Ohrit dhe shqiptarët të gëzojnë të gjitha të drejtat e tyre në Maqedoni. Akademia u kërkon liderëve politikë të shqiptarëve që të marrin përgjegjësi atdhetare e demokratike dhe të bashkëkohen midis tyre, pavarësisht nga nuancat politike që ka secila, ata duhet të tregojnë vendosmëri politike ne mbrotjen e të drejtave te popullit shqiptar në Maqedoni dhe kjo është dhe arësyeja që ne kemi kërkuar kontakt me Kryeministrin Edi Rama, që shpresojmë se do na realizohet, për të qenë qënë në krah të vëllezërve shqiptarë, ashtu si të gjithë bashkëkombasit kudo që ata punojnë e jetojnë.

Unë e kam deklaruar edhe herë tjetër, se qëllimi ynë është që t’i ofrojmë mbështetje familjeve të të paraburgosurve, por edhe avokatëve, përmes këshillave dhe logjistikës nga ana e ekspertëve dhe avokatëve amerikan. Për rastin e Kumanovës kemi zhvilluar disa takime në Nju Jork dhe Uashington, ku kam kërkuar mbështetje për të pasur një proces transparent. Prej tani do të jemi në koordinim me Forumin për të Drejtat e Njeriut IGFM dhe kryetarin e saj Idriz Sinanin si dhe këshillin emergjent të Lagjes së Trimave. Do të bëjmë çmos që të zbardhet e vërteta.

- Faleminderit Prof. Dr. Skënder Kodra për këtë bashkëbisedim interesant dhe uroj suksese në

misionin tuaj të lavdishëm për të kontribuar me të gjitha mënyrat për çështjen kombëtare. Ishte vërtet kënaqësi të bisedoje me Ju!

Akademiku Skënder Kodra ua përplasi në fytyrë autoriteteve zyrtare në Shkup, mos i diskriminoni shqiptarët!

OPINIONE

Akademik Prof.Dr.Mehdi Hyseni

Barometri diplomatik

Objekt shqyrtimi i këtij komenti është vizita e presidentit të Akademisë Shqiptaro-Amerikane të Shkencave dhe të Arteve të Nju-Jorkut, Prof.Dr.Skender Kodra, që u bëri disa akademikëve, shoqatave joqeveritare dhe liderëve politikë në Maqedoni, siç ishte dhe takimi i frytshëm dhe përmbajtësor me kryetarin e Degës së ASHASHA-së, Mbdulla Mehemti dhe me Zijadin Selën (deputet në paralamentin e Maqedonisë).

Mirëpo, për t’i hyrë në thelb kësaj “temë”, së pari, nevojitet të njiheni (shkurtimisht) me këtë “letërnjoftim” personal të akademikut Skënder Kodra, që jeton dhe vepron në Nju-Jork të Amerikës, që vitet e 60-të shekullit XX, edhe sot (XXI, viti 2017).



Ia vlen të theksojmë se për meritat, për veprimtarinë kombëtare atdhetare dhe për veprën e tij jetësore, Presidenti i Shqipërisë, Bujar Nishani e nderoi Akademikun Skënder Kodra me dekoratën kombëtare “Kalorësi i Urdhërit të Skënderbeut” (25 korrik 2017).

1. -Akademiku Skënder Kodra, 70 vjet në shërbim të Kombit dhe të Shqipërisë Etnike. Ky është patriotizmi, dinjieteti dhe vlera e njëmendtë e kombit dhe e atdheut.

Pra, siç theksuam më sipër, në këtë koment nuk flitet në hollësi dhe gjerësisht (por, vetëm “telegrafikisht”) për biografinë dhe krijimtarinë jetësore dhe atdhetare të akademikut Skënder Kodra ( i cili, në vitet e 60-ta të shekullit XX, si nxënës i shkollës mesme për idetë, pikëpamjet dhe veprimet e tij patrriotike atdhetare shqiptare, dënohet nga UDB-a serbojugosllave dhe nga larot e saj shqipfolëse, dhe më t’u arratisur nga CZ-ja e Beogradit në Itali, më pas si emigrant politik vendoset përgjithmonë në Amerikën demokratike. Mirëpo, gjatë 7-të dekadave (1960-2017), akademiku Skënder Kodra, asnjëherë nuk e harroi vendlindjen dhe atdheun e tij shqiptar. Por, punoi me zell dhe studioi pareshtur për të mirën e vet dhe të shoqërisë amerikane, duke mos e harruar dhe braktisur asnjëherë interesin jetik të kombit shqiptar dhe të Shqipërisë Etnike.
-Ideali dhe dashuria për njeriun e thjeshtë të vendlindjes dhe të atdhut, ish-emigrantin politik Kodra nuk e penguan, por e ndihmuan, që ta donte, ta nderonte dhe ta mbronte kombin e vetm, si dhe ta kuptonte me kohë dhe gjithanshmërisht rëndësinë e interesave jetike dhe të vlerave më të çmueshme të kombit shqiptar dhe të Shqipërisë Etnike. Për të jetësuar këtë ëndërr 70-vjeçare, akademiku ynë Skënder Kodra gjeti përkrahjen e sinqertë morale, materiale, politike dhe njerëzore nga elita e shoqërisë demokrattike amerikane.

2. Zëri i bashkatdhetarit dhe i patriotit Hasan Prishtina, nga Nju-Jorku u dëgjua edhe në Shkup!

-Edhe në Shkup, akademiku Skënder Kodra ngre zërin lart për mbrojtjen e shqiptarëve të diskriminuar në Maqedoni, dhe kudo në trojet etnike shqiptare. Kjo nuk është rastësi, as biznes personal, as liderësh e oligarkësh qeveritarë shqiptarë (siç i ka “notuar” në mënyrë enciklopedike ambasadori amerikan në Tiranë, Donal Lu), por vetëdije, humanizëm, dinjitet, patriotizëm dhe atdhetarizëm, që buron e nuk shteret, këtu e 70 vjet më parë (që nga mosha rinore e deri më sot).

-Gjatë pushimit veror (gusht dhe shtator) presidenti i Aakademisë Shqiptaro-Amerikane të Shkencave dhe të Arteve të Nju-Jorkut, Prof.Dr.Skënder Kodra përfitoi nga rasti, që të vizitonte Prishtinën, Tiranën dhe Shkupin, ku u takua me përfaqësuesit akademikë të degëve të ASHASHA-së, me përfaqësues të shoqatave joqeveritare, si dhe me disa liderë politikë në këto treva të Shqipërisë etnike. Veç takimeve dhe bisedave të frytshme me ta lidhur me çështjet e shkencës, të kulturës, të artit, etj. si dhe të gjendjes së lirive dhe të drejtave të shqiptarëve në Ballkan, profesori Skënder Kodra u angazhua, që nga dora e parë, të mësonte për statusin dhe për fatin e shqiptarëve të akuzuar dhe të dënuar për “rastin Kumanova”. Për këtë qëllim, ai nga bashkombësit e vet të dëmtuar mblodhi shumë dëshmi me shkrime dhe procesverbale, siç shkruan në FB të dates 21 shtator 2017.

-Akademiku Kodra nuk u përfill nga “demokrati” Zaev!

-Turp për kryeministrin Zoran Zaev dhe për autoritetet e drejtësisë sllavomaqedone-shqiptare, që Kodrës nuk ia plotësuan kërkesën, të merrte pjesë drejtpërdrejt në sallën e gjyqit” të procesit “Kumanova”, siç thuhet në shkrimin e tij në FB (21 shtator 2017).

-Nuk është befasi e as kurrfarë çudie, pse kryeministri Zoran Zaev nuk ia ka plotësuar kërkesën akademikut Skënder Kodra nga Nju-Jorku i Amerikës Mirëpo, përfaqësuesit shqiptarë (deputetë dhe ministra), patjetër, duhet të përfillin dhe të mbështesin njëzërit kërkesën e profesorit Kodra, që “rasti Kumanova” të investigohet dhe të zbardhet nga ekspertët dhe miqtë amerikanë. Jo, të lihet në “mëshirën” e atyre që kanë gisht në kurdisjen dhe kryerjen e krimit të Kumanovës, siç ishte Jankullovska dhe Mijallkovi me shërbimet e tyre të sigurisë, të policisë dhe të ushtrisë.

Mosgjetja e mirëkuptimit dhe e përkrahjes nga kryeministri i qeverisë maqedone Zoran Zaev dhe Refuzimi nga organet gjyqësore dhe të drejtësisë, që presidenti i Akademisë Shqiptaro-Amerikane të Shkencave dhe të Arteve të Nju-Jorkut, Prof.Dr.Skënder Kodra, të merrte pjesë në “sallën e gjyqit” të procesit “Kumanova”, me qëllim të deponimit të procesverbaleve dhe të shumë dëshmive të dëshmitarëve shqiptarë për zbardhjen e këtij rasti të montuar, është argumenti më i qëndrueshëm se edhe në Maqedoni, ashtu siksurse në Shqipëri dhe në Kosovë, fjalën kryesore e ka politika, krimi i organizuar dhe korrupsioni, që mbajnë peng shtetin e së drejtës dhe reformat demokratike, duke manipuluar, duke diktuar dhe duke dirigjuar institucionet dhe organet e drejtësisë (Prokurorinë, Policinë dhe Gjykatat).

Kjo formë e qeverisjes antiligjore dhe antidemokratike e pushtetarëve dhe e institucioneve sllavomaqedone-shqiptare, teorikisht dhe praktikisht pasqyron sundimin diktatorial totalitar të sistemeve të dikurshme bolshevike komuniste në Ballkan. Ky problem ugurzi antinjerëzor dhe antiqytetërues ende “mbijeton” edhe në Shqipëri, edhe në Kosovë, edhe në viset e tjera të Shqipërisë etnike.

Ky është virusi më i rrezkishëm epidemik, që kërcënon lirinë e shprehjes së lirë të mendimit dhe të fjalës së individit, sigurinë individuale dhe kolektive, rendin, drejtësinë, barazinë, ekzistencën dhe mirëqenien e të gjithë qytetarëve.

Së fundi, e mbështesim fort dhe e përgëzojmë z. Skënder Kodra për kurajon, ineteresimin dhe kontributin e tij dhënë në këtë çështje tejet të rëndësishme dhe akute, që duhet të zbardhet me ndërhyrjen dhe me pjesëmarrjen e direkte të ekspertëve dhe të gjykatësve përkatës ndërkombëtarë të Amerikës, në mënyrë që të dalë në sipërfaqe e vërteta lidhur me rastin makabër të “Kumanovës”, të shkaktuar nga institucionet dhe nga organet ndëshkuese të sigurimit, të policisë dhe të ushtrisë së qeverisë sllavomaqedone-shqiptare.

Së fundi, duke qenë se opinioni i gjerë i brendshëm ende nuk e di të vërtetën e saktë për vrasjen, për burgosjen dhe për dënimin e shqiptarëve të pafajshëm në “rastin Kumanova”, qeveritarët dhe parlamentarët shqiptarë (aleatë të kryeministrit Zaev) të Qeverisë së Koalicionit dhe të Parlamentit të Maqedonisë, urgjentisht, duhet të kërkojnë ndihmë juridike nga SHBA-ja, në mënyrë që ekspertët amerikanë ta investigojnë dhe ta nxjerrin në shesh të vërtetën. Ndryshe, nëse, edhe më tej, kjo çështje u “besohet” institucioneve dhe organeve të caktuara shtetërore të Maqedonisë, e vërteta për “rastin Kumanova” nuk do të mësohet kurrën e kurrës. Si rrjedhim, sikurse këtu e 70 vjet më parë (1945-2017), shqiptarët e pafajshëm, do të jenë viktimë e terrorit, e masakrave, e racizmit, e aparteidit dhe e segregacionit të shtetit sllavomaqedon-shqiptar.

Përfaqësimi dinjitoz i poetes shkodrane FARIDA Ramadani ( Zmijani) në tribunat e Kosovës

Intervistë me poeten shkodrane FARIDA Ramadani ( Zmijani)

Floripress: Zj Farida si do ta përkufizoje veten si poete, shkrimtare, redaktuese apo veprimtare?

Të gjitha janë pjesë e punës sime. Kam botuar pesë libra dhe për pak ditë nxjerr dhe botimin tim të gjashtë që ia përkushtoj profesionit tim si mësuese “ Një jetë në 36 shkronja”. Shkruaj poezi dhe prozë dhe kam bërë disa redaktime librash. Jam veprimtare e palodhur për çështjen kombëtare. Kam realizuar dhe pjesëmarrëse active në shumë veprimtari kombëtare në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni. Krahas pasionit si poete edhe nga këto veprimtari kam krijuar mjaft miqësi nga të gjithë viset shqiptare.

Floripress : Farida tashmë jeni bërë mjaft e njohur dhe e respektuar në Kosovë nga takimet e shumta letrare si pjesëmarrëse në disa qytete të Kosovës. A vini me dëshirë dhe si bëhet pjesëmarrja juaj?

Po! Kam ardhur mjaft shpesh në Kosovë dhe tashmë kam mjaft miq e mikesha këtu por jo vetëm në Kosovë por jam mjaft aktive dhe në Maqedoni, Mali i Zi, në Diasporë dhe në Shqipëri.

Floripress: Si realizohen aktivitetet letrare dhe si bëheni pjesëmarrëse?

Unë ndjek njoftimet që shoqatat apo klubet postojnë në rrjetet sociale apo dhe përsonale, aplikoj dhe kur përzgjidhem si pjesëmarrëse shkoj. Duhet të kemi parasysh se përzgjedhja ime bëhet ndër disa dhjetra poetë dhe që këtu e quaj veten të vlerësuar pasi jashtë konkurimit lihen disa poetë.

Floripress : Në cilat qytete keni qenë e përzgjedhur, apo e thenë ndryshe ku jua kanë dhënë mundësinë të konkuroni?

Në shumë qytete mbase dhe disa here si në Prishtinë, Prizren, Gjakovë, Ferizaj, Podujevë, Kastriot , Pejë ku jam vlerësuar dhe me çmim, Istog dhe dua të veçoj pjesëmarrjen dy herë radhazi dhe në Vushri të cilët organizojnë vetëm me poetesha dhe që organizimi vlen për tu përmendur nga larmia e aktiviteteve që realizojnë. Krahas aktivitetit letrar jam njohur me traditat, mikpritjen, bujarinë dhe shumë cilësi të mira të kosovarëve. Por më kanë mbetur shumë qytete pa i parë për të cilët jam shumë kurioze ti njoh. Shpresoj në takimet e ardhshme. Mendoj se jam ndër poetet më aktive e veriut të Shqipërisë në të gjitha viset shqiptare.

Floripress : Çmund të na thuash për udhëtimin nga Shkodra, a është i lodhshëm dhe a ju mbulojnë shpenzimet organizatorët.

Shumë e vështirë është të vish nga Shkodra pasi ne nuk kemi linjë direkte për në Kosovë. Më duhet të pres autobusin nga Tirana në Milot të cilin e rezervoj me telefon një ditë para dhe deri në milot shkoj me linjat tona. Herën e pare kur kam qenë në Istog(Burim) nuk do ta harroj pasi kam ndërruar katër makina dhe arrita në fund të takimit letrar. Një lodhje e paparë pa përmendur shpenzimet. Kohët e fundit është një autobus por për orarin e takimeve është i pafavorshëm.

Në përgjithësi organizatorët mbulojnë akomodimin dhe ndonjë dreke por shpenzimet e rrugës pothuajse të gjitha i mbuloj përsonalisht. Normalisht lodhem se janë rreth 10 orë vajtje ardhje dhe kam shpenzime. Një ditë duke qeshur me miqtë e mi poetë i thashë se po të bëjmë ndonjë llogari për të gjitha takimet letrare Kosova më ka borgj më shumë se 500 euro ha ha ha.

 Por ka ndodhur ndonjëherë që përtoj të vi ose nga moti i keq por miqtë që kam nuk më lënë duke më “dhënë urdhër” që të shkoj patjetër pasi e duan praninë time ha ha ha. Pastaj ne shkodranët jemi mjaft miqësor por dhe humori është cilësia që na karakterizon. Më pëlqen të udhëtoj , është një nga hobet e mia prandaj nuk më mposht lodhja, ha ha ha.

Floripress : Çmund të thuash për çmimet në takimet letrare poetike, a janë të merituara pasi ka dyshime nga poetët në përgjithësi.

E, e, e do dëshiroja të mos flas rreth kësaj pyetjeje pasi jam pak skeptike. Unë që në momentin që përzgjidhem si pjesëmarrëse e quaj veten finaliste,. Më mjafton që poetët kur interpretoj poezitë më përgëzojnë dhe shpeshherë më kanë thënë se duhet të jem fituese por më duket sikur çmimet vendosen si vendosen dhe nuk dua të jap mendime rreth kësaj pasi nuk dua të jem e paragjykuar.

Floripress: Nga disa takime ku kam qenë present vërtetë që poetët I vlerësonin poezitë tuaja dhe shpreheshin me respekt për ju. Epo lodhja , shpenzimi duartrokitjet e poetëve mbase do trokasin ndonjëherë pranë jurive.

Fjala jote në veshin e Perëndisë - ha ha ha. Të gjithë shkojmë për të konkuruar por nuk dua ta fsheh se çmimet na motivojnë dhe na frymëzojnë dhe patjetër që do i mirëprisja. Sidoqoftë ndjehem mirë pranë poetëve, miqësisë që më oftojnë, bujarisë që shprehin dhe ngrohtësisë kosovare.

 

Floripress: Faleminderit dhe suksese e nderuara poete Farida Ramadani

Faleminderit ju për intervisten! Faleminderit Kosovë! Respekte për të gjithë poetët!

Flori Bruqi

Viktor Hygo : Katedralja e Parisit

Të nesërmen në mëngjes, kur u zgjua, ajo e kuptoi që kishte fjetur dhe kjo gjë e çuditi. Esmeralda kishte kohë që nuk flinte. Një rreze gazmore e diellit, që po lindte, hyri nga dritarja dhe i ra asaj në fytyrë. Njëherësh me diellin, në dritare u duk edhe diçka tjetër, që i kalli frikën: fytyra e fatziut Kuazimodo. Padashur ajo i mbylli sytë përsëri. Por më kot.

I dukej sikur edhe përmes qepallave të saj ngjyrë trëndafili po e shihte atë maskë përbindëshi, i cili ishte qorr me një sy dhe i kishte dhëmbët si çataj. Atëherë, ndërsa po i mbante sytë mbyllur, ajo dëgjoi një zë të vrazhdë, që po fliste plot ëmbëlsi: – Mos u trembni, mua më keni mik. Erdha të shihja nëse po flinit. Unë nuk ju bëj ndonjë të keqe në qoftë se vij të shoh nëse flini, apo jo? Ç’punë ju prishet nëse unë rri këtu, kur ju i mbani sytë të mbyllur. Tani po iki.

Shikoni, tani jam prapa murit. Ju mund t’i hapni sytë. Dhe, më i përvajshëm se fjalët, ishte theksimi me të cilin ai i shqiptonte ato. Cigania, e ngashëryer, hapi sytë. Te dritarja nuk kishte asnjeri. Ajo u afrua atje dhe pa gungaçin e shkretë, që ishte strukur në një qoshe të murit, kryeulët dhe i brengosur. Atëherë vajza e mposhti me pahir neverinë që i ngjallte dhe i tha me ngadalë:
– Ejani.

Nga lëvizja e buzëve të saj, Kuazimodo pandehu se ajo po e dëbonte; atëherë ai u ngrit dhe, duke ecur çalë – çalë, u largua kokëvarur, pa guxuar as t’i hidhte Esmeraldës vështrimin e tij, që ishte i mbushur me dëshpërim.
– Ejani, pra!- thirri ajo.
Por ai vazhdoi të largohej. Atëherë vajza doli nga qelia, e arriti atë dhe e zuri për krahu. Kur ndjeu dorën e saj, Kuazimodos i shkuan mornica në trup.

Ai i hodhi asaj një vështrim përgjërues me syrin e tij të vetëm dhe, duke parë se ajo po kërkonte ta afronte, i rrëzëlleu fytyra nga gëzimi dhe përmallimi. Ajo deshi ta fuste në qelinë e saj, por ai u tregua kokëfortë dhe qëndroi te pragu.
– Jo, jo, – ia bëri ai, – bufi nuk mund të hyjë në folenë e laureshës.
Atëherë ajo u ul hijshëm mbi shtrat bashkë me dhinë, të cilën e zuri gjumi te këmbët e saj. Që të dy ndenjën një copë herë pa lëvizur dhe në heshtje: ai duke soditur bukurinë e saj dhe ajo duke u habitur me shëmtimin e tij.

Vajza po zbulonte te Kuazimodo për çdo çast një shëmtim të ri. Vështrimi i saj hidhej prej atyre gjunjëve të shtrembër te shpina gungaçe, prej shpinës gungaçe te syri i vetëm. Ajo nuk arrinte ta kuptonte se si mund të kishte në botë një krijesë kaq të shëmtuar. Por këtë shëmtim e mbulonte një melankoli dhe një butësi aq e madhe, saqë pak nga pak ajo filloi të mësohej me të.

Gungaçi e theu heshtjen i pari:
– Më thatë të kthehesha?
– Po, – iu përgjigj ajo, duke pohuar me kokë. Ai e kuptoi atë pohim me kokë. – Medet!- vazhdoi të thoshte ai si me ngurrim.
–Unë jam… shurdh.
– I shkreti!- thirri vajza me një shprehje plot dashamirësi dhe dhimbsuri. Ai buzëqeshi me hidhërim.
– Si ju duket: vetëm kjo më mungonte, apo jo? Kurse ju jeni kaq e bukur! Në zërin e atij fatziu ndihej një brengë aq e thellë, saqë ciganes nuk i bëri zemra të thoshte asnjë fjalë: le që Kuazimodua as që do ta kishte dëgjuar.
Ai vazhdoi:
– Kurrë s’e kisha ndjerë shëmtimin tim kaq fort sa tani. Kur e krahasoj veten me ju, më vjen keq për veten time, për një përbindësh të mjerë siç jam unë. Pa më thoni: unë ju dukem si ndonjë egërsirë pylli, apo jo? Ju jeni një rreze dielli, një cirkë vese, një këngë bilbili. Kurse unë jam diçka e llahtarshme, as njeri dhe as kafshë; jam një send më i vrazhdë, më i shëmtuar dhe më i përçmuar se një copë gur!
Ai zuri të qeshte dhe asgjë në botë nuk mund të krahasohej me atë të qeshur, që të copëtonte zemrën.


****

Victor Marie Hugo (shqiptimi: Viktor Hygo) lindi në Besançon më 26 shkurt të vitit 1802, ishte një dramaturg, poet dhe shkrimtar francez, i konsideruar si babai i Romantizmit si dhe një figurë dominuese në letërsinë franceze të shekullit XIX.


Hygoi lindi ne Bezanson te Frances me 26 shkurt 1802 ai vdiq ne me 22 maj 1885 Vitet e para të jetës i kaloi në shumë vende të ndryshme i detyruar me familjen për shkak të punës së babait i cili ishte një gjeneral në fushatat aktive Napoleniane pas 3 vjetësh në Korsikë ; 2 në Paris dhe disa vjet në Italinë Jugore ai nisi shkollën në Spanjë dhe më vonë e vazhdoi në Paris.

Publikimi i tij i parë ishte një vëllim i "Odet" të cilën e publikoi vetëm kur ishte 20 vjeçar, një vepër nën influencën e shkollës klasike. Në letërsinë franceze tashme kishte filluar të përhapej romantizmi, ku Hygoi bazaur në këtë botoi pjesën e dyte të "Odet". Gjatë viteve 1831 dhe 1841 ai shkroi shumë vepra të cilat ia rriten shumë reputacionin, dhe më pak prej këtyre arritjeve ai u be pjesëtar i akademisë franceze në moshën 39 vjeçare. Romani "Notre Dame de Paris" dhe dramat "Lucrece Borgiaa", "Marie Tudor" dhe "Le roi s´amusë" nga e cila Verdi mori subjektin për operën e tij Rigo, patën një sukses të madh.

Gjatë viteve 1841-1851 Hygo shkroi pak, dhe u mor me politike, fillimisht si përkrahës i monarkisë së Lui Filipit me ide të zjarrta napoleoniane. Më vonë ai shfaq dhe mbështet Lui Napoleonin si president, por nuk përkrahu Napoleonin III, dhe kjo i kushtoi atij dëbimin nga Franca. Megjithatë vitet e mërgimit ishin shumë të frytshme, gjatë kësaj kohë shkroi dhe romanin "Te mjerët" e cila e beri të njohur edhe jashtë Francës "Punëtoret e detit", "Njeriu që qesh" etj.
Me rënien e perandorisë Hygoi u kthye në Paris dhe beri një tentative pa sukses pjesërisht në pjesën politike të Francës. Vitet në vazhdim e deri në vdekje i kaloi në Paris. Në vitin 1881 u emërua senator i përhershëm. Vdiq më 22 maj 1885 dhe u varros me një ceremoni madhështore në Paris.
Viktor Hygo është konsideruar si nderi i letërsisë franceze dhe ka arritur majat e saj. Ai u vlerësua në radhe të parë si poet, por edhe këtu ai i theu rregullat kryesore, thelbësore në të cilat bazohej letërsia franceze e asaj kohë. Stili i tij epik dhe lirika e tij janë të paarritshme. Ai do të ngelet përherë një nga shkrimtaret më të ndritur e të lavdishëm të Francës.

Jashtë Francës Viktor Hygo njihet kryesisht për prozat e tij tërësisht romantike, ai dashuronte antitezën, dhe kjo e çonte atë në ekzagjerim dhe krijon karikatura groteske. Krijimet e tij janë të gjalla dhe shumë të goditura, shpesh herë romanet e tij janë me detaje teknike dhe me përshkrime të tepruara. Viktor Hygoit i mungonte sensi i masës dhe kjo duket e qarte në idetë e tij të egzagjuara, si dhe mungesën e humorit në të gjithë veprat (përafërsisht). Në këtë aspekt ai nuk ishte kurrë lider në politike. Radhitet në një nga shkrimtaret që të prek shpirtin kur lexon veprat e tij.
Ai diti të qëndronte larg nga modelet melankolike dhe të vetmuara që karakterizonin poetet e kohës, duke ditur të pranoje peripecitë jo gjithmonë të lumtura të jetës së tije për ti bere eksperienca thelbësore dhe të mbledhi vlerat dhe sfumaturat e shpirtit human.
Shkrimet e tij harritën të mbulonin të gjitha gjinitë letrare, nga lirika, tek tragjedia, tek zakonet, tek satira politike, tek romani historik e social, duke ngjallur konsensus në të gjithë Evropën.

Biografia

Gjatë rinisë së tij ndoqi të atin Léopold-Sigisbert Hugo, ushtarak i ushtrisë së Bonapartit, që guxonte të merrte me vete në spostimet e tija, të shoen Sofia Trébucher, dhe të bijtë Victor, Abel dhe Eugene. I ati pati dhe një rol deciziv për kapjen e Fra Diavolo në Itali për këtë u emërua Guvernator i Avellinos ; me tej u dallua edhe në Spanjë, ku Bonaparti i dha gradën e gjeneralit.
Në periudhën nga 1815 deri në 1818 Viktori frekuentoi për një periudhe, për të plotësuar dëshirën e atit, Politeknikun e Parisit, por shumë shpejt i la studimet teknike për t’iu dedikuar letërsisë drejt së cilës e shtyu e ëma. Shkroi Odet, dhe keto ishin kompozimet e para letrare. Sëbashku me vëllain Abel themeloi Konservatorin Letrar (1819) ; shkroi më pas Odet dhe poezi të ndryshme (1822) dhe shumë shkrime të tjera deri tek Odet dhe balada, që i vleu një rentë prej 1 mije franga nga ana e mretit Luigji i XVIII.

Në 1823 u martua me Adele Foucher një shoqe fëmijërie ; dasma u kremtua në kishën e Saint-Sulpice (në të njëjtën kishë ku u pagëzuan markezi François de Sade dhe Baudelaire). Në të njëjtën periudhe nisi të frekuentoje rrethin e romantikeve të Parisit mes të cilëve edhe atë të Charles Nodier. Nga martesa me Foucher linden katër fëmijë : Leopoldinë, Charles, François-Victor e Adèle.
Zbulimi, mbas disa vjetësh, e tradhtisë së të shoqes me mikun e familjes Sainte-Beauve, do ta çojë të bëjë një jetë të lire ; e dashura e tij për gati 50 vjet u be Juliette Drouet, një aktore teatri të cilën e njohu gjatë provave të Lucrezia Borgia (1833). Drouet i qëndroi gjithmonë pranë pavarësisht e tradhtive të shumta të Viktorit.

Babai i Romantizmit

Në 1827 shkruan dramën historike për teatrin Kromuell, ai që u konsiderua si manifestimi i teorive të reja romantike, ndërsa në 1830 u prezantue Hernani në Komedinë Franceze ; prezantimi u ndërpre nga përplasjet mes mbështetësve të Hygos me disa horra.

Puna megjithatë iu njohe nga shefi i shkollës së re romantike. Vete Hernani u kompozua me muzike dhe u prezantua edhe nga Giuseppe Verdi (Ernani, 1844). Në 1841, Hygo bënte pjesë në Akademinë Franceze, ndërsa në 1831 u publikua Notre-Dame de Paris, i cili pati një sukses të menjëhershëm dhe të gjere.

Në 1843 mbytet e bija Leopoldinë dhe dhëndri ; Viktori e mori lajmin kur po kthehej nga pushimet duke e lexuar në gazetën Siecle (shekulli). Tragjedia, e bashkuar me mos suksesin e punës teatrale “I Burgravi” në 1845, i shkaktoi një depresion të madh që do ta mbaje larg botës letrare për 10 vjet. Në të njëjtin vit emërohet Par i Francës nga mbreti Lui Filipi i Orleansit.

Në 1848 Hygo benë pjesë si deputet në Asamblenë Konstitutive, por grushti i shtetit i 1851 sjell në pushtet Napoleonin e III. Fillimisht, e mbeshtet, por pastaj – kur vete nisi të sillet në mënyre antiliberale – vendos distancimin dhe e sulmon me shkrime dhe diskutime kundër varfërisë dhe shtypjes që bëhen ndërkohë gjithnjë e më pak të tolerueshme.

Mërgimi

Këto kontraste e cuan Hygoin të arratiset në ishullin Guernsey, duke e shtrënguar kështu të jetoje në mërgim për 15 vjet. Por, Hygo, gjatë mërgimit nuk pushoi kurrë së konsideruar nga francezet si Babai i atdheut në mërgim.

Mbyllet kështu për të një periudhe e lumtur, edhe pse me kontraste të forta, dhe po hapej një tjetër në të cilën do të merrte forme figura mitike e tij në poetike që duhej më pas ti dorezohej traditës historike letrare. Shkruan,duke shprehur ndjenjat e tij me personale, satira “Napoleon le petit” (Napoleoni i vogël) 1852 dhe vargjet “Chatimente” (Ndeshkimet) 1853 që evidentuan në mënyre të shënjuar dhe polemike veprimet e Napoleonit III.

Me inspirim humanitar ishin veprat Les contemplations (“Mendimet”) (1856) dhe me “ Legjenda e shekujve” Hygo përshkoi historinë e njerëzimit nga Gjeneza në shekullin e XIX, vepër që u publiku në tre pjesë : pjesa e parë në 1859, e dyta në 1877 dhe e treta në 1883.

Shkroi në të njëjtën periudhe veprat e tij më të njohura që do përçonin famën e tij në të gjithë Europen si “Te mjerët” (1862), “Punëtoret e detit” (1866), dhe “Njeriu që qesh” (1863).
Gjatë kësaj periudhe nuk iu kursyen fatkeqësitë : në 1855 vdes vëllai i tij Abel, në 1863 vajza e tij Adele çmendet dhe arratiset në Kanada, në 1868 vdes edhe e shoqja dhe disa nipër, por në të gjitha këto fatkeqësi do të këtë gjithmonë pranë besniken Zhuliet.

Impenjimi anti-monarkik e çoi në një publikim të ri dhe shumë më të mbyllur publicistik në favor të ideve demokratike. Me mërgimin impenjimi i tij anti-Napoleon (Napoleoni i III) nuk pushoi. Ai talli perandorin e ri në veprën e tij Napoléon le petit (Napoleoni i vogël), 1852.

 Në librin Les châtiments (ndëshkimet), 1853 dhunës verbale i përgjigjet dhuna e diktatorit ; ajo ishte e vazhdueshme në Les contemplations (“Mendimet”), 1856 në të cilën shkrimi behet kozmologji morale që vesh çdo fat njerëzor, shprehje e jetës së brendshme dhe e rikuperimit të memories në një dimension mitik.

Te vitit 1862 janë romanet “Te mjerët”.

Në 1866 i pason “Punëtoret e detit”, vepër e pasur me figura fantastike dhe sureale. Kushtet proletare bëhen gjithnjë e më shumë kusht romantesk, shkrimtari gjendet gjithnjë e më shumë në prove me fatalitetet e gjerave (deti, natyra) dhe me fatalitetin e gjithëpranishem të zemrës njerëzore.

Rikthimi në atdhe

Rikthimi i tij në atdhe ndodh në 5 shtator 1870, pas mposhtjes së Napoleonit të III. U prit nga një turme brohoritese dhe entuziaste që kishte ardhur për të përshëndetur rikthimin e tij në Paris. Shtëpia e tij behet sërisht vend pritjesh mes shkrimtaresh dhe ai rifitoi qetësinë duke rinisur prodhimin letrar me “Viti ‘93” (1873) ; shkroi poezi të tjera, disa në lidhje me jetën e tij familjare si “Femijet e mi” (1874), dhe poezi të tjera satiro – politike si “Babai” (1887). U rikthye sërisht të beje pjesë në Senat në 1876.

Në 1878 goditet nga një kongjestion cerebral por kjo nuk e pengoi – pavarësisht së sëmundja e detyroi të pakësonte aktivitetin e tij – të çojë deri në fund “Torquemada” (1882), një vepër mbi fanatizmin e inkuizicionit që kishte nisur disa kohë më parë.

80 njetori i tij u festua nga një turme festuesish që vendoste lule përpara shtëpisë së tij ; disa muaj më vonë do të goditej nga një zi e re, me vdekjen e besnikes së tij Zhuliet. Hygo qëndroi për ta qare i vetëm deri në 22 mars 1885, pra deri në vdekje në shtëpinë e tij në Paris. Trupi i tij u vendos për një natë nën Harkun e Triumfit dhe u shoqërua nga 12 poet. Në ceremoninë e tij të varrimit morën pjesë persona të ardhur nga çdo cep i Francës.

Tashme Viktor Hygo (1802-1885), në romanticizem të plotë, kisht filluar të fiksonte prototipin e klounit tragjik me personazhet e Tribuletit dhe të Guinpleinit, respektivisht protagonista të veprave Le roi s’amuse (Mbreti dëfrehet) dhe L’homme qui rit (Njeriu që qesh).

Ky roman i fundit (1869), në veçanti, është një vepër pak e njohur e Viktor Hygos, në të cilën shfaqën opinionet dhe angazhimi i tij politik. Në këtë vepër Hygo e vendos njeriun përkundrejt shoqërisë shfrytëzuese, dhe zhvillon pikëpamjet e tij demokratike mbi të kaluarën dhe mbi epokën e tij.
Në pjesën e parë të romanit që përben një të treten e të gjithë veprës, fabula nuk e kapërcen pikëlidhjen : Guinpleni i braktisur shpëton vogëlushen Dea dhe së bashku me të gjen strehe tek endacaku filozof, Ursusi.

Personazhi i parë i denje për tu përmendur që hasim është një shitës ambulant me emrin Ursus. Shoku i tij i vetëm është Homo, një ujk i zbutur. Ursus jeton në një karvan, me të cilën spostohet nga panairi në panair për ti shitur njerëzve kurat e tij popullore.

Ngjarja zhvillohet në një breg deti diku në kontinentin evropian : është nata e 29 janarit 1690. Nje grup njerëzish, identiteti i të cilëve nuk na tregohet, përgatitet për tu nisur me anije. Para së të nisen, ata braktisin në breg një fëmije 10 vjeç.

Fëmija, i dëshpëruar, i uritur dhe këmbëzbathur, endet nëpër stuhi derisa harrin një forca, ku gjen kufomën e një të varuri. Me tutje, zbulon të mbuluar me bore një grua të vdekur nga i ftohti, që mban në krahë një të porsalindur akoma të gjallë. Me në fund strehoet në një karvan, që zbulohet që është ajo e Ursusit. Aty mëson që vogëlushja është e verbër.

Në pjesën e dyte, pjesa më e gjere e romanit, paraqitet Anglia aristokratike e fillimit të shek. XVIII–te, përkundrejt së cilës qëndron si mishërim i një parimi moral me të vërtet fisnik që rrojnë mes njerëzve të mjere, heronjtë kryesore : Guinpleni, Dea dhe Ursusi.

Ngjarja spostohet përpara me 15 vjet. Takojmë dukeshën Xhozianë, që, e mërzitur nga jeta e oborrit, mëson se i vetmi sherim nga çdo mërzitje është “Guinplein”, edhe pse nuk e di se çfarë apo kush është ky Guinpleini.

Fëmija i mësipërm, tashme, është bërë një burrë 25 vjeçar. Emri i tij zbulohet të jetë tamam Guinplein. Nga fëmijëria e tij, na thotë narratori, ka fytyrën dhe buzët e shpërfytyruara – gati sa formon një ngerdheshje të frikshme. Jetimja e verbër, me emrin Dea, është tashme 15 vjeçe. Ursus dhe çifti i të rinjve jetojnë me spektakole të vogla që i prezantojnë në dite festash. Dukesha Xhoziane, duke marre pjesë në një prezantim teatral, dashurohet me Guinplenin.

Zhvillimi i subjektit kushtëzohet, nga një anë, dashurisë së dlire të Guinplenit për Dean dhe pasionit të ulet që ushqen ndaj Guinplenit bukuroshja demoniake, aristokratia Xhozianë, dhe nga ana tjetër, prej zbulimit të sekretit të origjinës së Guinplenit, hyrjes së tij në dhomën e Lordëve dhe fjalimin demaskues që ai mban në parlament.

Gjete një performance, një nënpunës i shtetit e urdhëron Guinplenin ta ndjeki në një burg ku po torturohet për vdekje një burrë me emrin Hardkuanoni. Ai e njohu aktorin, që ai vete, 23 vjetë më parë, e kishte shpërfytyruar për ta bere një palaco.

Në vitin 1682, gjatë mbretërimit të Jakut të II, një nga armiqtë e mbretit ishte Lord Klencarli. Mbreti urdhëroi vrasjen e fisnikut. Me vdekjen e tij, biri i tij, Fermën, trashëgimtar i tokave të tij, iu dorëzua, me ndihmen e Hardkuanoni, bandës së Kompracikos, tregtareve të fëmijëve. I malavitosi, në 1690, me në fund e kishin braktisur fëmijën, Fermën/Guinplein, gjatë një stuhie.

I shpërfytyruari rifitoi titullin e tij fisnik, por, mbasi beri një fjalim në Dhomën e Lordëve në të cilën denoncon indiferencën e qeverisë mbi kushtet në të cilat jeton populli anglez, përqeshet për shkak të ngërdheshjes së tij të pavullnetshme. Heroi romantik që ka sfiduar në emër të popullit turmën e aristokrateve që gajasën së qeshuri, mbetet i vetmuar. Në breshërinë e talljeve dhe fyerjeve, ai ndien prapa shpinës se vet mbështetjen e miliona njerëzve, dhe kjo i jep force që të vazhdoje. Por, vetëm demaskimi me fjale del i pamjaftueshëm për të ndrequr rendin shoqëror, dhe Guinpleni dështon në orvatjen e tij për ti bere aristokratet të kuptojnë të vërtetën. Megjithatë, fjalimi i tij përshkohet nga një optimizëm social, i drejtohet të ardhmes. Vendos të kthehet tek Ursus dhe Dea.

Guinpleini u bashkua me të dashurit e tij ndërkohë që këta gjenden mbi një varke, në pritje për tu nisur për në kontinent. Kur Dea ndjen prezencën e të dashurit, vdes. I riu e “harrin”, duke u hedhur nga anija për tu mbytur në det.

“Ursus, ankohej, oh i mjeri unë !, që nuk kam qare kurre. Serbatori i i lotëve ishte plotë. Nje rezerve e tille, i cili është mbledhur, pike për pike, dhimbje mbas dhimbjeje, gjatë gjithë ekzistencës së gjatë, nuk boshatisët në një çast. Ursus Renkoi gjatë. Loti i parë është një shpim.

 Qau mbi Guinplenin, mbi Dean, mbi veten e tij, Ursusi, mbi Homon. Qau për të gjithë atë për të cilën kishte qeshur. Pagoi edhe për të prapambeturit. E drejta e një njeriu për të derdhur lot nuk jepet me recete”.

Finalja tragjike e romanit nuk e pakëson besimin në çlirimin e ardhshëm të njerëzve të shtypur, sepse në anenë e heronjve mbetet forca e pathyeshme e drejtësisë morale.

Demokratizimi i flaket i Hygoit që shihte tek populli burimin e të gjitha forcave të gjalla dhe krijuese të kombit, urrejtja e tij për të gjithë shtypësit e popullit, - të gjitha këto përcaktojnë pathosin ideologjik dhe vlerën artistike të romanit “Njeriu që qesh”.

Personazhet

Secili nga heronjtë e romanit është një figure, rëndësia dhe kuptimi i së cilës del në pah jo vetëm nga fjalët dhe veprimet e veta por, edhe nga përshkrimet e autorit që i prijnë ose i shoqërojnë veprimet. Figurat e paraqitura në roman, kanë pak veçanti konkrete të shek XVIII. Forcën bindëse artistike ua jep atyre jo aq përputhja me epokën e dhëne sesa vërtetësia e përgjithshme sociale e psikologjike. Moria e personazheve të dhëne ndihmojnë në zhvillimin e veprimit dhe e ndërlikojnë intrigën e romanit. Ata i nevojiten autorit për të venë në dukje edhe më tepër me anë të kontrastit mes tyre fisnikërinë e shpirtërore, pastërtinë morale dhe humanizmin e lartë të heronjve të tij pozitive.

Portreti i Deas

Dea tashme ishte 16 vjeçe. Ajo ishte e zbehte, me flokë të zeza, me shtat të hedhur, të hajthet dhe aq të hollë, sa dukej sikur po këputej në mes, e bukur si hyjneshe, me sytë plotë drite por, e verbër.
Verbësia i kishte bere të palëvizshëm përgjithmonë bebezat e asaj fëmije, e cila tani ishte grua. Në fytyrën e saj, që nuk mund të përshkohej nga drita, këndet e buzëve të varura me trishtim shprehnin një deluzion të hidhur. Sytë e saj, të mëdhenj e të shkëlqyer, kishin një veti të çuditshme : ishin të shuar për të por, shndrinin për të tjerët. Pishtare të mistershëm, të ndezur, që ndriçonin vetëm boten e jashtme! Leshonte drite ajo që s’kish për vete. Sytë e saj vezullonin. Ajo robëreshë e erresires kthjellonte ambientin e ngrysur ku jetonte. Nga fundi i terit të saj të pashërueshëm, që prapa atij muri të zi që quhej verbëri, ajo shndrinte. Nuk e shihte diellin tonë, por tek ajo shihej shpirti i saj.
Vështrimi i saj i vdekur kishte një palëvizshmëri qiellore. Ajo ishte mishërim i natës dhe ndrinte si yll, ndrinte në atë errësire të dendur që e rrethonte nga çdo anë.
Ursusi e kishte pagëzuar me emrin dea dhe ajo padyshim që shëmbëllente me një përendeshe. Ajo vogëlushe përfaqësonte boten qiellore. Ligështia e saj është në të vërtet plotfuqi.

Ngjashmëria dhe uniteti i të dy figurave

Te dy këta personazhe edhe pse në dukje të kundërt në thelbet e tyre ishin të njëjte. Në të dy ishte mishëruar mjerimi njerëzor. Dukej sikur kishin ardhur në këtë dhe nga bota e hijeve : ai nga pjesa ku mbretëron tmerri, dhe ajo nga pjesa ku mbretëron errësira. Këtë terr Dea e kishte brenda në veten e saj, kurse Guinpeni në fytyrën e tij. Dea kishte diçka si fantazem, kurse Guinpleni diçka si hije. Dea rrethohej nga një hon i zi, Guinpleni diçka edhe më të tmerrshme. Për Guinplenin që kishte sy ekzistonte edhe mundësia për tu krahasuar me të tjerët.
Te kesh sy në të cilët nuk pasqyrohet bota e jashtme, është një fatkeqësi shumë e rende, por jo aq e madhe sa të jesh enigma e vetvetes. Dea kish një tis mbi sytë e saj, Guinpleni kish një maske : fytyrën e tij.

Te dy ishin të vetmuar. Vetmia e Deas ishte e trishtuar : ajo nuk shihte asgjë. Vetmia e Guinplenit ishte ogurzezë : ai shihte gjithçka.
Mbi ta rëndonte dënimi i kobshëm i fatit, dhe fati nuk e kish shnderruar kurrë me aq mjeshteri jetën e dy qenieve njerëzore të pafajshme në një vuajtje të paprere, në një torture të skëterrshme.
Dhe, megjithatë, ata ishin në parajse : duheshin.
I endur me kontraste, figura e Guinplenit vihet përkundrejt figurës së Deas dhe njëkohësisht është i lidhur me të në mënyre të pazgjidhshme. Nga njëra anë kemi një shëmtim të dukshëm, nga ana tjetër një bukuri të natyrshme dhe të verbër.
Te dy janë mishërim i vetive pozitive që karakterizojnë njerëzit e popullit : pastërti morale, pasuri shpirtërore, dliresi ndjenjash, aftësi për të dashuruar dhe vetëmohim.
Fatët e tyre janë të pandashëm nga njeri – tjetri. Ai është sytë e saj, dhe ajo fytyre e tije.
Viktor Hugo për Adele Foucher
1821 E dashur!

Kur dy shpirtra të cilët kanë kërkuar njëri-tjetrin për aq kohë për t'u rigjetur në më fund..., një bashkim i furishëm dhe i pastër si vetë ato... fillon në tokë dhe vazhdon përjetë në parajsë. Ky bashkim është dashuri, dashuri e vërtetë..., një besim i cili hyjnizon të dashuruarin, një bashkim jeta e të cilit rrjedh nga përkushtimi dhe pasioni dhe për të cilin edhe sakrificat më të mëdha janë kënaqësi të ëmbla. Kjo është dashuria që ti më bën të ndiej... Shpirti yt është krijuar për të dashuruar me pastërtinë dhe pasionin e engjëjve.

 I yti përgjithmonë V.H

Romantizmi në veprën e Hygoit

Romanticizmi ishte një lëvizje komplekse shpirtërore dhe kulturore që prodhoi një rinovim të thelle në letërsi, në art dhe në mendim, në politike dhe në zakone. Romanticizmi u zhvillua nga ai mutacion i shijeve dhe i ndjeshmërisë që u verifikua në Evropë në fund të shekullit të XVII.

Mes poeteve të rinj të përfshire në rrymën e Romanticizmit ishte edhe Viktor Hygo, që atëherë ishte 25 vjeç. Në publikimet e tija lirike, diçka rreth 50 mije vargje, manifestohet Hygoi i rinisë dhe i theksimit të romanticizmit, idhull i gjeneratës së re në vargjet e tij shpreh brendësinë e shpirtit.

“Njeriu që qesh” : një nder librat më të bukur që kam lexuar. Në vepër munda të vihet re pastërtia në përshkrimin e atyre që janë sjelljet dhe karakteristikat tipike e racës njerëzore, ato janë realiteti që Hygoi harrin ti beje të pavdekshme me fjale të thjeshta. Në “Njeriu që qesh” autori ka venë në dukje kontradiktat e forta të botës që ka pasione që shpesh shkojnë në kahe të kundërta dhe kurrë paralelisht. Dashuria e pastër dhe e dlire, lakmia për prestigj, luksi si hobi : të gjitha këto pasione janë mbledhur në të njëjtën shoqëri që diferencon për dukje dhe që nuk harrin të shikoj me tutje, por vetëm të qeshe me fatkeqësinë. Në këtë libër kuptova që njeriu fshihet o mbas së keqes, ose vdes për dashurinë.

Kur e lexova librin mbeta e mahnitur nga ëmbëlsia dhe ndjeshmëria e personazheve qendrore që me lidhin drejt për drejt me autorin. Romanticizmi dhe dliresia i vesh personazhet kryesore në çdo veprim, mendim dhe fjale.

Sociologjia romantike e Hygoit shihet vazhdimisht në trajtimin metafizik të rendit shoqëror anglez si në të kaluarën ashtu edhe në të tashmen. Romantizmi i Hygoit shfaqet në mënyrën e trajtimit të materialit historik konkret. Ai behet mbrojtës i madh i të drejtave të njerëzve dhe shpreh “revoltën e shpirtit” për shtypjen e padurueshme të popullit të thjeshte.

Hygoi shumë mire mund të prezantoje vete esencën e Romantizmit, duke u bere metafora e gjallë. Viktor Hygo, vepra e tij kaq e shumëllojte dhe kaq komplekse, prezenca e tij kaq e shndritshme dhe luftarake, përveçse domethënëse, “përfaqëson një sinteze fatesh të këtij shekulli, mbi të gjitha të kontradiktave të tij dhe të ambivalencave të tij, dhe të problemeve që përbenë dhe ndërtuan këtë pasuri të çmuar. Hygo radhitet në radhët e “romantiques militants” (militantet romantike), që mblidhen për ti dhëne jetë përqendrimeve të rëndësishme të një shpirti revolucionar që do të shfaqet thelbësor për të kanalizuar dhe për të bere efikase dhe ndërtuese forcën e pabesueshme dhe të jashtëzakonshme shtytëse .

Flori Bruqi

Ernest Hemingway : Te kesh dhe te mos kesh

Ai më thoshte se s’kishte grua si unë dhe unë mendoja se s’kishte burrë si ai. Këtë e kam ditur mirë, por tani më vdiq. Tani duhet të filloj të bëj diçka. E di që duhet. Por kur ke pasur një burrë të tillë, të cilin ta vranë disa kubanë morracakë, nuk je në gjendje të fillosh menjëherë, sepse çdo ndjenjë e brendshme të ka lënë. Nuk di ç’të bëj. Nuk është njësoj si atëherë kur bënte udhëtime të largëta.

Atëherë, ai kthehej gjithmonë në shtëpi, kurse tani do të kaloj jetën vetëm. Jam dhe e shëndoshë, e shëmtuar, e plakur dhe atë nuk e kam më që të më thotë se jam e mirë. Ai ishte aq i mirë për mua, aq i besueshëm dhe gjithnjë i nxirrte paratë në një mënyrë a në një tjetër dhe unë s’bëhesha merak për para, vetëm për atë dhe tani s’e kam më.

Këto të këqija nuk i ndien ai që vritet. S’do desha t’ia dija sikur të isha vrarë unë. “Heri ishte si në gjumë” tha doktori. Ai nuk u përmend fare. Unë u gëzova që vdiq aq lehtë, sepse, o Zoti Krisht, në varkë do të ketë vuajtur shumë. Nuk e di nëse më ka kujtuar mua ose për se ka menduar. Besoja se në atë gjendje nuk do të mendosh për asgjë.

Besoj se do të ketë pasur dhembje të mëdha. Por, më në fund, i humbi ndjenjat. Do t’i lutesha Krishtit që të kisha vdekur unë në vend të tij. Por nga të luturat s’del gjë. Asgjë nuk del nga lutjet. Duhej të kisha vajtur në varrim. Por bota nuk e kuptojnë. Ata nuk e dinë se si je ti. Sepse njerëzit e mirë janë të paktë.

Askush nuk e di se si e ndien veten ti, sepse nuk e kupton të keqen që të ka gjetur. Dhe, në rast se do të jetoj edhe njëzet vjet, me se do të merrem vallë? Asnjëri nuk do të të mësojë se ç’të bësh dhe s’ke se ç’bën, veçse t’i nënshtrohesh fatit dhe të fillosh menjëherë të merresh me ndonjë punë. Ja, këtë duhet të bëj. Por dua të di, o Zoti Krisht, si do t’i kaloj netët? E si mund të kalohet nata kur nuk të zë gjumi?

Besoj se do ta ndjesh veten ashtu siç e ndien ajo që ka humbur burrin. Mundet që të kalohet. Çdo gjë mund të kalohet në këtë botë të mallkuar. Besoj se e gjeta që tani se si ta kalojmë. Ndrydhi të gjitha ndjenjat, vdis nga brenda dhe çdo gjë do të kalojë lehtë. Vdis për së gjalli, ashtu si bëjnë më të shumtët e njerëzve, në të shumtën e kohës. Besoj se kjo është rruga më e mirë.

Më duket se e fillova mirë. Fillova mirë, meqenëse s’kam si bëj ndryshe. Besoj se kjo është ajo që duhet të bëj. Tamam kjo. Atëherë e fillova mirë, pra, tani jam më e fortë se çdo njeri… Përjashta ishte një ditë e bukur dhe e ftohtë dimri subtropikal dhe degët e palmave fërkoheshin me njëra – tjetrën nga era e lehtë e veriut. Disa njerëz, të veshur me rroba dimri, kalonin me biçikleta përpara shtëpisë. Ata qeshnin. Në kopshtin e madh të shtëpisë matanë rrugës, këndonte një pallua.

Nga dritarja dukej deti i rreptë, i ri dhe i kaltër nga drita e dimrit. Një motoskaf i madh po hynte në liman dhe atje tej, në horizont, nja shtatë milje më tutje, dukej një vapor cisternë në profil, i vogël e i qartë, faqe detit të kaltër, që udhëtonte drejt perëndimit, duke kaluar afër shkëmbinjve për të mos djegur qymyr kundër rrymës.

Ernest Hemingway (1899 – 1961), i lindur në Oak Park, Ilinois, e filloi karrierën e tij si shkrimtar në redaksinë e një gazete në Kansas City, në moshën 17 vjeçare. Pasi Shtetet e Bashkuara të Amerikës hynë në Luftën e Parë Botërore, ai u bashkua me një njësi vullnetare në ushtrinë italiane. Kur u kthye në Shtetet e Bashkuara, ai u bë reporter për gazetat amerikane e kanadeze dhe më pas shkoi sërish në Europë, për t’u marrë me ngjarje të tilla si Revolucioni Grek.

Gjatë viteve ’20, Hemingway u bë anëtar i grupit të amerikanëve të emigruar në Paris, gjë që e përshkoi në veprën e tij të parë të rëndësishme “Dhe lind Dielli”. Po aq e suksesshme ishte edhe vepra “Lamtumirë armë”, historia e zhgënjimit të një oficeri amerikan dhe dezertimi i tij në luftë. Eksperiencën e tij si reporter gjatë luftës civile në Spanjë, Hemingway e shfrytëzoi për të shkruar romanin e tij më ambicioz “Për kë bien kambanat”.

Një ndër veprat e tij të rëndësishme është edhe romani “Të kesh dhe të mos kesh”. Në këtë roman shumë realist, e megjithatë, çuditërish delikat dhe të guximshëm, Hemingway përshkruan me mendjemprehtësi vuajtjet individuale të atyre që “kanë” dhe të atyre që “s’kanë”, si dhe krijon një nga portretet më delikate e më prekëse në krijimtarinë e tij. Zbavitës dhe tragjik, i gjallë dhe poetik, me një ndikim të jashtëzakonshëm emocional, “Të kesh dhe të mos kesh” e ngre aventurën e madhe letrare në një nivel të ri.

Flori Bruqi 

Lev Nikolayevich Tolstoy: Ana Karenina

Nga Flori Bruqi


“Familjet e lumtura janë të gjitha njësoj, ndërsa familjet fatkeqe janë fatkeqe ndryshe nga të tjerat” – kështu e nis Tolstoi veprën e tij madhështore, “Ana Karenina”.

Romani ndahet në tetë pjesë. Në fillim, autori na prezanton me Princ Stepan Arkadieviç Obllonski, “Stiva”, një aristokrat moskovit, i cili ka prishur marrëdhëniet me gruan e tij Darja Aleksandrovna, e cila ka zbuluar se burri e tradhtonte me guvernanten franceze.

Stiva ishte i frikësuar se do e humbiste gruan e tij, kështu që thirri të motrën, Ana Arkadjevna Karenina, nga Petërsburgu, për ta bindur të shoqen të qëndrojë. Ndërkohë, shoku i fëmijërisë së Stivës, Konstadin Dimitieviç Levin, arrin në Moskë dhe i kërkon dorën motrës së vogël të Darjas, Kitit, e cila e refuzon sepse është dashuruar me Kont Aleksei Kirilloviç Vronskin, i cili, nga ana e tij, nuk ka asnjë synim të martohet me Kitin.

Stiva dhe Vronski takohen në Moskë në stacionin e trenit. Stiva pret të motrën, ndërsa Vronski të ëmën. Aty ndodh një aksident sepse një punëtor shtypet nga treni. Vronski sapo e sheh Anën dashurohet me të. Ata takohen prapë në ballon që mbahet në shtëpinë e Sherbackëve. Ana, për fat, arrin të bashkojë të vëllanë me gruan e tij dhe bëhet shoqe me Kitin. Në ballo Vronski vallëzon me Anën dhe Kiti bëhet xheloze.

Ana, e zemëruar se mund të prish marrëdhëniet me Kitin për shkak të Vronskit, kthehet në Petërsburg. Vronski niset për në Petërsburg me të njëjtin tren. Në anën tjetër, Levini i dëshpëruar për refuzimin e Kitit kthehet në fshat, në fermën e tij. Ana kthehet tek burri i saj, Aleksei Aleksandroviç Karenin, dhe tek i biri, Sergei.

Mjeku personal i Sherbackëve tregon se shëndeti i Kitit është përkeqësuar për shkak të xhelozisë. Pas kthimit në Petërsburg, Vronski vazhdon ta ndjek Anën. Ajo në fillim mundohet ta largojë, por mposhtet nga dashuria për të dhe mbetet shtatzënë.

Vronski ndërkohë ka një garë kuajsh. Gjatë garës, kali i lodhur i vdes aksidentalisht dhe Vronski shpëton me pak lëndime. Aty vërehet frika e shprehur e Anës gjatë rrëzimit të Vronskit.

Karenini e kërcënon Anën se nuk do ta lejojë të shikojë të birin nëse nuk ndahet nga Vronski.

Ana lind një vajzë dhe largohet me Vronskin në Europë.

Marrëdhënia mes Anës dhe Vronskit fillon të ftohet dhe ata vendosin të kthehen në vendin e tyre, por Ana xheloze niset më herët drejt stacionit hekurudhor, ku vret veten.

***

Lev Nikolayevich Tolstoy, (9 shtator/28 gusht, 1828- 20 nëntor, 1910), ishte shkrimtar rus, novelist, eseist, dramaturg dhe filozof. Rrjedh nga familja aristokrate e Tolstojve. Njihet për dy veprat kryesore Lufta dhe paqja dhe Ana Karenina.

Leon Nikollajeviç Tolstoj, autori dhe mendimtari gjenial rus, i dha kontribut të madh letërsisë dhe historisë ruse. Mirëpo, pikëpamjet e tij filozofike, shqyrtimet në të cilat ai ka prezantuar idetë mbi Zotin, shpirtin, dijen, dashurinë dhe shumë pikëpamje të tjera të tij, mbetën të pakuptueshme për kohën kur jetoi. Për këtë arsye, qe mallkuar dhe anatemuar prej kishës, kurse miqtë dhe të afërmit e braktisën. Në vitin 1910, në vitin e 81 të jetës, Leon Tolstoj e lëshoi shtëpinë dhe vdiq në rrugë, në stacionin Astapovo. Përse fundi i jetës së këtij autori të madh qe kaq i dëshpërueshëm dhe i dhembshem dhe ku qe nisur Tolstoji, kur e braktisi shtëpinë. Disa letra të tij i ndriçojnë këto gjera. Kështu ai shkruan për kishën: “Bota bëri çka dëshiroi, i lejoi kishës ta shpjegojë rëndësinë dhe synimin e jetës. Bota vendosi jetën krejtësisht të kundërt me mësimet e Krishtit, kurse kisha studioi veprat e shkruara me të cilat e la popullin të jetojë në kundërshti me ligjin e Krishtit, të jetojë sipas vullnetit të tij. Rezultati ishte se bota filloi të jetojë jetën më të keqe se në jetën pagane, kurse kisha jo vetëm që këtë e arsyetonte, por edhe e miratonte duke folur se kjo është në pajtim me mësimin e Krishtit …”. Clear Glade, Mars, 1909.

Rusja e cila ishte e martuar për një mysliman, E. Velikova, i shkroi Tolstojit, që bijtë e saj dëshirojnë ta pranojnë islamin, dhe pyeti për këshillë dhe a është kjo e mundur. Autori iu përgjigj: “Sa i përket preferimit të muhamedanizmit ndaj ortodoksisë … mundem vetëm të pajtohem në mendimin me shpirtrat të cilët janë në këtë kalim. … duke i kuptuar idealet kristiane dhe doktrinën kristiane në mënyrë të drejtë, për mua nuk ka dyshim që muhamedanizmi, sipas formave të jashtme, pakrahasueshëm është mbi ortodoksinë. Dhe, nëse personi gjendet të zgjedhë ndërmjet këtyre dy obcioneve: ta mbajë ortodoksinë apo ta pranojë muhamedanizmin, për çdo person të arsyeshëm nuk ka dyshim se do ta pranojë muhamedanizmin me pranimin e doktrines: Një Zot dhe i Dërguari i Tij, në vend të adhurimit të ndërlikuar dhe të paqartë - trinitetit, shpagimit, sakramenteve, shenjtorëve dhe ikonave të tyre dhe ritualet komplekse.” Clear Glade, mars, 15, 1909.

Ta shqyrtojmë edhe një letër të autorit të madh, e cila edhe më tepër e sqaron pikëpamjen, kurse është rezultat i hulumtimit të dhembshëm.

“Do ta kisha kënaqësinë sikur ju të ishit të fesë dhe bindjes së njëjtë sikur unë. Keni zbuluar diçka në zemrën time. Çfarëdo suksesi në jetë, pasuria, respektet dhe falënderimet nuk më janë siguruar. Miqtë e mi, madje edhe familja kanë kthyer kokën nga unë. Disa – liberalët dhe estetët më konsiderojnë për budalla ose me mendje të dobët sikur Gogolin; revolucionarët dhe radikalët konsiderojnë se jam mistik, orator, llafazan; njerëzit qeveritarë më konsiderojnë të rrezikshëm, ortodoksët (pravosllavët) me konsiderojnë djall. E pranoj se e kam rëndë … Prandaj, ju lutem, shikoni në mua si pasues të Muhamedit (muhamedan), dhe çdo gjë do të jetë në rregull.” Clear Glade, prill, 1884. rrjedhte nga nje familje e vjeter fisnikesh. Nena e tij Maria Nikollanjevna Vollkonskaja vdiq kur Tolstoi i mbushi 2 vjet. I ati Kont.Nikolla Ilic Tolstoi vdiq kur shkrimtari i ardhshem ende nuk i kishte mbushur 9 vjet. Ai mbeti nen mbikqyrjen e tezes se tij Tatiana Aleksandra Ergolska. Rinine e kaloi ne vendlindje ku edhe qe edukuar , me 1844 hyri ne universitetin e Kazanit dhe ne vitin 1847 ende pa mbaruar studimet u kthye ne vendlindje per shkak te paknaqesise ndaj regjimit te athereshem universitar carist. Me 1854 u transferua ne Krime ku mori pjes aktive dhe tregoi trimeri te rralle ne mbrojtjen e Sebastopolit. Heroizmi dhe vetmohimi i ushtarve rus ne keto luftime te pergjakshme I bejne pershtypje autorit dhe shenon ne ditarin e ti “Forca morale e popullit rus eshte e madhe , vrulli i zjarrte i luftetarve nuk pershkruhet ne asnje menyr per asnje gje madje as ne GreqinE e vjeter madje as ne Troje nuk kishte kaq shum heroizma si luftetaret e populli rus”. Ai ben nje udhtim jasht shtetit ne vendet si Franca , Gjermania , Italia ,Zvicerra net e cilin ai kalon 6 muaj pas ardhjes ai fillon punen e ti si mesonjes I popullit te Jasnja poliana, ne nje udhtim te dyt te tij I cili zgjati per me shum se 9 muaj ai vizitoi perseri Gjermanin ,Francen, Italin, Belgjiken dhe angling kun e londer takohet me hercenin nje nga idolet e tit e cilin e qmonte shum si shkrimtar dhe mendimtar. Pas kthimit te tij ne atdhe ai fillon me nje zell te madh punen per krijim e shkolles Jasnja Poliana po me ket emer ai fillon te te botoj nje revizt pedagogjike me artikuj te ndryshem pedagogjik por idet e tij pedagogjike per edukim te lir dhe aktivitetin qe zhvillonte ngjallen dyshime te forta tek autoritetet cariste. Ne korrik te vitit 1862 me urdher te Petersburgut dhe ne munges te tij u bo nje kontroll I imte prej dy ditesh ne Jasnja poliana nga organet qeveritare . Leo tolstoi u zemrua nga ky veprim I qeveris dhe I shkruan leter Aleksandrit te II-te duke kerkuar denimin e fajtorve. Me 1862 Leo martohet me te bijen e nje mjeku me Sofia Andrenjeva Bers , jeta e lumtur familjare ne vitet e par ate marteses ia qetson shpirtin dhe fillon perseri te merret me passionin e ti : Krijimin letrar. Me 1863 Mbaron novelen “Kozaket” qe e kishte filluar shum koh me par dhe p one ket vit boton novelen tjeter me titull “Polikushka” . Duke qen ne nje gjendje te till lulzimi te forcave te tij ai fillon me 1864 punen e madhe dhe te gjat te shkrimit te vepres se madhe Lufta Dhe Paqja qe e perfundon ne vitin 1869. Pas perfundimit te ksaj vepre ai mendon per krijim e nje vepre historike por shpejt ndrron mendimin dhe me 1873 fillon punen per shkrimin e vepres monumentale “Ana Karanina” te cilen e perfundon ne vitin 1877. Pas mbarimit te kti libri ate e kap nje kriz e thell shpirtrore ky ndryshim vrehet edhe ne veprat e tij te shkruara me vone. Me nje forc shum te madhe I vihhet kunder fisnikerise me te gjitha mnyrat ai veqse nuk predikon luften kunder institucioneve , nen influencen e ktyre ideve ai heq dore nga keto shkrime dhe fillon te shkruaj vepra filozofiko-morale. Disa nga ato vepra jan “Zoteria dhe punetori” , “Ringjallja” , “Haxhi Murati” etj. Pas vitit 1909 ne ditarin personal te Tolstoit shihen gjithnje me shpesh shenimet ne te cilat shpreh qellimin per tu larguar nga familja me pretekstin e mosmarrveshjeve me gruan e tij. Me ne fund ne mengjesin e 28 tetorit te vitit 1910 Largohet fshehurazi nga Jasnja Poliana dhe pas disa ditesh ne 7 Nentor 1910 vdes ne ne nje stacion te vogel te Astrapovos . Varrimi I tije behet ne nje pyll afer jasnja polianas , pa lejen e kishes zyrtare. Vdekja e Tolstoit pa dyshim hidhroi jo vetem bashkudhtaret por mbar boten e kulturuar . Deputet social-demokrat te dumes se III-te ne nje telegram derkuar mikut te tij V.Tcertkovit qfaqin pikllimin e punonjesve me kto fjal: “Fraksioni Social-Demokrat I dumes interpret I ndjenjave te proletariatit rus dhe te gjith proletariatit nderkombtar shpreh dhembhen e tij te thell per vdekjen e artistit gjenial , luftetarit te paepur kunder kishes zyrtare , armikut te arbitraritetit dhe te shtypjes qe ka ngritur zerin e tij me foort kunder denimit me vdekje mikut te te persekutuarve.”.

Edhe sa ishte gjallë L.N. Tolstoi, fama e tij doli edhe jashtë kufijnjëve rus, ai i tregoi regjimit carist dhe të gjithë dinastisë së atij regjimi, se si duhet ndertuar jeta. Leo me forcen e tij dridhi fronin e Nikollës së II-te, por Nikolla i II-te kurrë nuk arriti t'ia dridhte fronin mbretëror Leon Nikolajevic Tolstoit; fron moral, te cilin ia dhuruan lexuesit e tij

Vepra e tij e parë ishte përkthimi "Një udhëtim sentimental në Francë dhe Itali". Më 1851 ai shkroi një histori të shkurtër "Historia e të djeshmes"

Vepra


Ana Karenina
Lufta dhe paqja
Haxhi Murati
Lumturia e familjes
Vdekja e Ivan Iliç
Alberti
Tri vdekje
Tri pyetjet
Per sa toke ka nevoj njeriu