Sami Frashëri ka thënë; ''Gjuha është gjëja e parë e përcaktimit të kombësisë''

I


Sami Frashëri ka thënë; ''Gjuha është gjëja e parë e përcaktimit të kombësisë''.


Lufta kundra gjuhës shqipe ka qenë e ashpër. Ky sulm ishte frontal dhe në të gjitha nivelet dhe drejtimet të ndryshme.

Fanatikë fetarë ortodoks dhe mysliman injoronin gjuhën shqipe, filluan të ndryshonin emrat e fshatrave ku banonin shqiptarët. Osmanët i quanin shqiptarët të ''pa fe'' dhe të ''paudhë'' priftërinjtë greke quanin gjuhën shqipe ''gjuhë barbare''.

Një ligj kundra gjuhës dhe kulturës shqipe ka lëshuar sulltani i Perandoris Osmane më 31-5-1779, Abdul Hamiti i 2-te, ku përcaktonte saktë marrja në mbrojtje nga ana e turqëve kultura dhe gjuha greke, dhe duhet luftuar gjuha shqipe.

Ky dokument është nxjerrë nga arkivat greke dhe është botuar në gazetën ''Thesaloniki'' më 14-8-1999.

Krahas atij vargu të pafund kryengritjesh të përgjakëshme, zuri fill edhe një revolucion kulturor, i cili, ndonëse me pak i dhunës ishte gjithësesi më dramatik.


Kultura e një populli cilësohet si mënyra e përgjithshme e jetesës dhe e mendimit. Gjuhëtari i ndritur Sami Frashëri ka thënë; ''Gjuha është gjëja e parë e përcaktimit të kombësis''.

Dëshmia më e lashtë e ekzistencës së gjuhës shqipe nuk u shkrua mbi pergame, pra në letër prej kallami, por mbi gurë të pavdekshëm nga koha. Këtë na e vërteton Prof.Dhimitër Shuteriqi për gjetjen e një fjale të vetme, të gdhendur në një mozaik të Liknidit, sot Ohri i lashtë, që ka qenë kryeqyteti i fisit Ilir Dasheretëve. Është fjala ''GJON'' dhe është shkruar dhe shqiptuar njësoj vetëm nga shqiptarët, si në lashtësi dhe në kohën e sotme. Prof.Shuteriqi vure në dukje se fjala e lashtë ''GJON'' e zbuluar në Ohër, është shkruar me të gjitha normat e njohura drejtshkrimore shqipe.

Në vitin 879 pas Kr, ndeshet emri i qytetit të Krujës, në kështiellën franceze të Shantilisë. Studiuesit kanë gjetur një dorshkrim, i cili në faqen 153, përmban një tekst prej tetë rreshta me shkrim dore, është një poemë e vogël në gjuhën shqipe.
Në Shqipëri, ashtu si në të gjithë botën e qytetëruar, greqishtia dhe latinishtia u përdorën në të gjitha dokumentat e shkruara deri përpara pushtimit osmano turk.

Dëshmia më e herëshme për ekzistencën e letërsisë shqipe është një thënie e shkruar nga prifti dominikan francez Brohariti, arqipeshkvi i Tivarit, më 1332, ai do thoshte ''Ndonëse arbërit kanë nji gjuhë krejtësisht të ndryshme nga latinishtja, prapëseprap ata përdorin shkronja latine në të gjitha librat''.

Kjo tregon se gjuha shqipe përdorej gjerësisht dhe shkruhej me shkronja latine në fillim të shekullit 14.

Shumica e dokumentave në gjuhën shqipe vërtet humbën përgjithmon, por disa prej tyre arritën të mbijetojnë jashtë Shqipnis në arkivat dhe muzetë e botës. Kështu i në vitin 1915 studiuesi rumun, Nikola Jorga zbuloi në Bibliotekën Laurentine të Firencës një letër qarkore, të shkruar më 1462 nga Pal Engjëlli(1416-1470), Arqipeshkvi katolik i Durrësit. Teksi orgjinal thotë ''Unë të pagëzoj në emnin e Atit e t'birit të Shpirtit të Shenjtë''.

Libri më i vjetër është vepra e Gjon Buzukut, titulluat ''Meshari''. Ai përfundoi dhe u shtyp më 1555. Kopja e vetme ekzistuese u zbulua në vitin 1740 nga arqipeshkvi shqiptar i Shkupit Gjon Kazazi. Më vonë ''Meshari'' shkoi në Bibliotekën e Vadikamit, ku u rizbulua më 1909 nga arbëreshi Pal Skiroi. Libri ka pasur 220 faqe dhe sot mungojnë 32 faqet e para. Ky libër ishte shkruajtur me shkronja latine ku ishin shtuar dhe 5 të tjera.

Të tjerë dokumenta për gjuhën shqipe kemi nga shume shqiptarë që me të shumtit ishin njërës të fesë.

Frank Bardhi(1606-1643), shërbeu si ipeshkvi i Sapës. Bardhi hartoi fjalorin e parë në histori shqip-latinisht, që kishte 2544 fjalë shqipe dhe 5.000 fjalë latine, dhe u botua në Romë më 1625.

Pjetër Bogdani(1625-1689), lindi në Prizeren, dhe u emërua fillimisht ipeshkvi i Shkodrës dhe pastaj arqipeshkvi i Shkupit më 1667. Vepra e tij ''E vërteta e pagabueshme e besimit Katolik'' u botua disa herë në Padovë dhe Venedik. Vdiq i sëmurë në Prizeren dhe dëshira e tij e shprehur dikur u bë realitet. ''Ah, sikur të kisha një kandil të ndezur e të ndriçoja atë tokë të varfër të Shqipnisë dhe të Serbisë, një pjesë e madhe e secilës flet shqip''.

Këto zbulime dëshmojnë që gjuha shqipe është shkruar më herët se librat historik që janë gjetur më vonë.

Për shekuj me rradhë turqit osman qëllimisht dhe sistematikisht kishin përçarë popullsinë shqiptare në grupe rivalësh, armiqësive fetare dhe zëvëndësimin e gjuhës amtare shqipe me gjuhë të huaja. Ndonëse trashëgimia e panumër e poemave, baladave, përrallave dhe fjalëve të urta ishin përcjellë gojarisht brez pas brezi, qeveria turke i kishte ndaluar rreptësisht botimet në gjuhën shqipe. Kështu që shqiptarët shkolloheshin në shkollat fetare që ishin në gjuhën turke, greke, sllave, italiane, gjermane. Dhe ata që shkolloheshin nuk e dinin mirë gjuhën e mëmës, shqipen. Fëmijët mysliman duhet të shkonin në shkollën e Xhamis, ku mësonin turqisht, fëmijët të krishterë duhet të mësonin greqisht.

Kështu në ato pak shkolla fillore në Shqipëri asnjëra nuk përdorte gjuhën shqipe. Propagandistë të djallëzuar përpiqeshin të shkombëtarizonin brezat e ardhëshëm të rinisë shqiptare. Gjuha shqipe përdorej zakonisht në jetën e përditëshme, prandaj arriti të përcillej nga brezi në brez.

Shkolla e parë e dokumentuar, në gjuhën shqipe u hap në Veljet të Mirditës më 1632. Më pas në Pllanë, një fshat afër lumit Mat, më 1638, në Troshan më 1639 dhe në qytetin e Shkodrës më 1698. Si mësues në to ishin Gjon Shqiptari, Filip Shkodrani dhe Dhimitër Dhërmiu. Arsimi katolik morri vrull të madh në Shkodër më 1855, kur u hap shkolla ''Françeskane'' që më vonë do quhej ''Ilyrikum''.

Këto shkolla katolike në Shqipërinë e veriut mbaheshin kryesisht me fonde Austriake.
Qëndra Kulturore Voskopojare(Moskopojë) ka luajtur një rol të madh në kulturën shqiptare. Atje u themelua ''Akademia e Re'' më 1744, kjo pati një ndikim të fuqishëm në zhvillimin e gjuhës letrare shqipe dhe ndërgjegjies kombëtare shqiptare.
Mbas një lufte të madhe për jetësën e gjuhës shqipe dolën atdhetarët e shquar shqiptar që shumë prej tyre u vranë nga armiqtë e gjuhës shqipe.

Teodhor Kavalioti(1718-1797) nga Voskopoja, në vitin 1770 botoi Fjalori i gjuhës sllave-greke-shqipe, si dhe një studim shkencor të veçantë të shqipes.

Ai ishte drejtor i ''Akademisë së Re''. Teodhor Kavalioti u vra nga të dërguarit e Fanarit, rrugës për të sjellë shkronjat latine shqipe të bëra prej plumbi, për shtypshkronjën ku do shtypeshin libra në gjuhën shqipe.(shih filmin ''Udha e shkronjave'')

Naum Veqilharxhi(1767-1846). Botoi në Bukurresht të Rumanisë më 1844 një abetare e quajtur ''EVETARI'' një libër me tetë faqe, që më 1845 u botua më i zgjeruar. Abetaret e Veqilharxhit u bënë qiriri i gjuhës shqipe në rrethin e Korçës. Por kjo abetare ngjalli frikë tek kleri ortodoksë grek, dhe me urdhër të Patriakut klerik të Stanbollit, e helmuan Naum Veqilharxhin.

Kostandin Kristoforidhi(1827-1895), i lindur në Elbasan, u bë një nga gjuhëtarët më të shquar të Shqipëris, duke fituar titullin ''Pishtar i gjuhës Shqipe''. Studimet e para i morri në Janinë, dhe më vonë në Kolegjin Protestant në Maltë. Në Janinë u ftua që t'i jepte mësim në shqip, Dr.Johan Fon Hanit, i cili, pas 40 vjet kërkimesh, do të bëhej albanologu më i shquar shkencor në botë.

Kristoforidhi dha mësim në Maltë, Tunizi, Tiranë dhe Elbasan. Në Stamboll më 1882, botoi dhe një abetare në shqip, të quajtut ''Alfavitar Shqip'' në gegërisht dhe toskërisht.

Me rëndësi shumë të madhe është fjalori i shqipes me rreth 40.000 mijë fjalë, të mbledhura dhe të klasifikuara për 20 vjet rresht.

Fjalori u botua në Athinë më 1904, pas vdekjes së Kostandin Kristoforidhit.
Për përhapjen e gjuhës shqipe, krerët bektashian shqiptar dolën më haptazi, dhe kjo për shkak të përleshjeve të tyre me turqit e sektit Suni.

Duke qenë se qeveria turke mbajti një qëndrim mjaftë armiqësor ndaj përhapjes së letërsisë në gjuhën shqipe, është e kuptueshme që angazhimi i pjestarëve të komunitetit musliman në këtë fushë ka qenë fare i vogël.

Interesi i njerëzve për gjuhën shqipe urrit shumë, dhe brenda pak vitesh u botuan katër gramatika të mira shqipe.

Njëra u botua në Firencë nga Jeronin De Rada. Tjetra ishte Gramatika e Gjuhës Shqipe në Greqisht, e botuar më 1882 nga Kostandin Kristoforidhi. E treta ishte gramatika e Sami Frashërit e botuar në Bukuresht më 1886, në shqip. Kurse më 1887, Pashko Vasa nga Shkodra botoi në Londër një gramatike shqipe në gjuhën frënge.

Vërshimi i letërsisë kombëtare shqipe në vend sigurisht që inatosi qeverinë turke dhe kishën ortodokse greke.

Patriarku ortodoks grek lëshoi një mallkim mbi letërsinë shqipe dhe kërcënoi me shkishërim të gjithë ata besimtarë që do të guxonin të mësonin dhe lexonin në gjuhën shqipe.

Sulltani urdhëroi të gjitha postat doganore që të mos lejohej asnjë libër në gjuhën shqipe të futej në Shqipni.

Dy armiqtë historik kundra njëri-tjetrit, tani po bashkëpunonin me zell për përndekjen dhe burgosjen e gjithkujt që kapej me libra të gjuhës shqipe.

Në lëvizjen për gjuhën dhe shkollën shqipe, që u zhvillua në dhjetorin e parë të shekullit 20, ndeshi në pengesa të vështira serjoze nga ana e qeveritarëve turq ashtu edhe nga kleri reaksionar i dy besimeve.

Qeveritarët turq me dhunë dhe prifti e hoxha me propagandë demagogjike, u përpoqën të përçanin popullin shqiptar dhe ta linin në errësirë.

Kështu kleri mysliman proturk në rrugë fetare, ndalonte besimtarët mysliman të ndiqnin shkollat shqipe bashkë me të krishterët, me pretekstin absurd se ''prishin besën''.

Nga ana tjetër priftër e dhespotë grekë thonin se vetëm greqishtja është gjuha e perëndisë, kurse shqipja është gjuhë ''shejtani'' dhe, në këtë mënyrë përpiqeshin të ndalonin përhapjen e gjuhës shqipe në shkolla, xhami, kisha e kudo. Por kundër këtyre forcave armike të gjuhës shqipe dhe interesave kombëtare, të turqëve dhe grekëve, u ngritën atdhetarët shqiptar. Ata u vunë në krye të masave popullore dhe i dhanë hov lëvizjes për gjuhën dhe shkollën shqipe.

Prijësit e Rilindjes Kombëtare e kishin kuptuar mirë se rruga drejtë pavarsis shkonte drejt arsimit dhe shkollës shqipe. Hartimi i librave dhe çelia e shkollës shqipe u bë problemi më i ngushëm. Qëllimi ishte me zgjuar ndërgjegjien kombëtare dhe për të rritur vullnetin për të luftuar për panvarsinë pastaj.

Vala antishqiptare ishte shtuar edhe më shumë rreth fqinjëve tanë mbas formimit dhe programit të ''Lidhjes së Prizerenit''. Lidhja kishte si qëllim kryesor çeljen e shkollës shqipe, por me shkatarrimin e Lidhjes, puna e pionierëve të parë të arsimit shqiptar u bë dhe më i vështirë.

Në Shkodër qytetarët mund të mësonin në shkollat e klerit katolik, të cilat në sy të qeveritarëve turq, paraqiteshin si shkolla fetare.

Kështu shkollat fillore fetare katolike u bënë çerdhja e diturisë arsimore shqipe, dhe Faik Konica pat mësuar në shkollën e jezuitëve të Shkodrës.

Mësuesit shqiptar u bënë pararoja e nacionalizmit shqiptar, atëhere qeveria turke morri frikë, dhe, pa u mbështetur në asnjë ligj, mori masa të, rrepta duke presekutuar arsimtarët shqiptar.

Në Shqipnin e jugut përhapja e arsimit shqiptar kombëtar u pengua edhe nga influenca shkataruese e propagandës greke. Pothuase të gjithë ata që çelën shkolla shqipe në jug, ishin të fesë ortodokse. Qeveria greke me anë të Patriakanës së Stambollit, ose ''Fanarit'' kishin siguruar të drejtën me çel shkolla për Kristianët. Për tu mësuar ortodoksëve të Shqipëris vetëm gjuhën greke.

Qeveria greke, me anën të shoqatave arsimore të ndryshme, çeli me qindra shkolla greke në Shqipërin Jugore, për të futur ndjenjën greke në brezat e padjallëzuar shqiptar.

Shqiptarët e krishterë që nuk u përulën politikës së Greqis, u mallkuan dhe u luftuan me çdo mjet.

Mbas shumë botimesh fjaloresh, të cilët, shkollat myslimane kur bënin mësim në shqip i shkruanin me shkronja arabe.

Shkolla ortodokse greke përdornin në shqip shkronja greke. Dhe atdhetarët klerik katolik dëshironin që gjuha shqipe të shkruhej me shkronja latine.

Gjatë zhvillimit të letërsisë shqipe u hartuan disa alfabete të ndryshme. Një nga më të fundit ishte ai i krijuar në Stanboll.

Megjithatë, mendimi i përgjithshëm ishte se shkronjat jolatine nuk ishin aspak të pranueshme për prodhimin e letërsis shqipe dhe gjuhës kombëtare shqipe. Për këtë arsye, shoqëria aktive dhe idealiste ''Bashkimi'' në Manastir, thirri Kongresin e Parë të Përgjithshëm për diskutimin e një alfabeti të njësuar. Një alfabet i njësuar do të ishte fillimi i letërsisë mbarë shqiptare.

Më 14, nëntor të 1908, në Manastir u mblodh ''Kongresi i Manastirit'' ose ''Kongresi i Alfabetit''.

Në këtë Kongres ishin të pranishëm 150 delegatë, të ardhur nga të gjitha anët e Shqipërisë, si dhe nga komunitetet shqiptare në Rumani, Itali, Greqi, Turqi, Egjypt, Amerik etj.

Kryetar i Kongresit u zgjodh Miht'ath Frashëri, i biri i Abdyl Frashërit. Mihtath Frashëri ishte në atë kohë redaktor i dy revistave, që botoheshin në Selanik ''Liria'' dhe ''Dituria''. Sekretare e komosionit u zgjodh Parashqevi Qiriazi, mësuese e shkollës së vashave në Korçë.

Nënkryetar u zgjodh Grigori Cilka, nga Korça si dhe 11 antarë të tjerë. Në atë Kongres merrnin pjesë, shqiptar te fese myslimane, katolike, ortodoksë, protestant, njerës të ditur, erdhën së bashku të bashkuar si vëllezër për një qëllim të madh kombëtar.

Kumtesa e mbajtur nga prifti katolik Gjergj Fishta, nga Shkodra, preku të gjithë pjesmarrësit ''Sa një hoxhë, rendi ta përqafonte para të gjithëve''.

Kërkesa e nacionalistëve shqiptarë ishte, që gjuha jonë shqipe të mos shkruhej as me shkronja arabe, as me shkronja greke, por me alfabetin latin, gjë që nënkupton mosnënshtrimin qoftë ndaj turqëve, qoftë ndaj grekëve

Kongresi vendosi me votë unanime të lenë mënjanë alfabetin e Stambollit, dhe ta shkruanin gjuhën shqipe vetëm me alfabetin latin me 36 shkronja dhe që përdoret deri më ditët tona.

Gjithashtu, u vendos që pas dy vjetësh të mbahej një Kongres i dytë në Janinë, për të shqyrtuar problemet drejtëshkrimore e letrare, si dhe për të bërë përpjekje për shkrirjen e dialekteve gegë dhe toskë në një gjuhë të njësuar shqipe. Duke qenë se para Kongresit të Manastirit, gjuha shqipe ishte shkruar me shkronja arabe, greke, sllave, apo përshtatiet e tyre, vendosmëria e delegatë vepër t'i kthyer sytë nga perëndimi ishte haptazi një shpallje kulturore e panvarësis, që nuk kaloi pa u vënë re as nga qeveria turke e as nga kisha ortodokse greke dhe aleati i tyre sllavë.
Ndre Mjeda, një studiues jezuit, i thurri vargjet, ndoshta më të bukura gjuhës shqipe në atë kohë.

Përmbi za, që lëshon bylbyli,
Gjuha shqipe m'shungullon,
Përmbi erë, qi nep zymbyli,
pa da zemrën ma ngushëllon.
Gegë e toskë, malësi, jallia,
jan nji komb, m'u da s'duron,
fundë e majë nji asht Shqipnia,
e nji gjuhë t'gjith na bashkon.

Në Manastir u hap dhe shtypshkronja, e cila financohej nga një grup tregëtarësh atdhetar mysliman shqiptar. Shtypshkronja e Manastirit shpejtë u bë e njohur në të gjithë Shqipninë si shpërndarëse e librave dhe gazetave në gjuhën shqipe.


Në këtë punishte ishin të punësuar 17 vetë, të cilët punonin me një makinë të re elektrike, që vihej në lëvizje me dorë, për të shtypur gazetën e përjavëshme ''Bashkimi i Kombit'' si dhe abetaret shqipe dhe tekstet shkollore.

Çështja e gjuhës shqipe shpesh bëhej shkas shpërthimin e dhunës së fanatikëve që sulmonin pa mëshirë përparimin e gjuhës shqipe.

Babë Dudë Karbunara(1842-1917) i lindur në Berat, bashkëpunonte ngushtë me Kostandin Kristoforidhin. Babë Karbunara shumë herë filloi gjatë kremtimit të meshës, të lexonte ungjullin në gjuhën shqipe, dhe kështu i filluan kërcënimet e para nga eprorët klerikë otodoksë dhe më 1895, fanatikët i dogjën të tërrë shtëpinë.

Papa Kristo Negovani, një prift ortodoks i cili punoi për përhapjen e gjuhës shqipe, por në moshën 30 vjeçare, më 12 shkurtë të 1909 u masakrua me sëpatë e thika nga të dërguarit e vetë peshkopit ortodoksë grek. Atë natë i vranë dhe të vëllanë, Theodhos Negovanin.

Poeti i asaj kohe, Loni Logri, shkruajti një vajtim për të.

Papa Kriston e vranë,
Dhe s'ra për të një këmbanë,
Por malet e Shqipnisë
Dhe shpellat e malësisë
Thërrisnin an e mbanë,
Papa Kriston e vranë!

Prifti ortodoks kapedan Stathi Melani, vraponte me librat shqip në gji dhe me pushkën në krah fshat më fshat në Shqipërinë e Jugut për përhapjen e shkollës shqipe dhe kishën shqiptare.

Veprimtaria e At Stath Melanit ra në sy të autoriteteve turke, dhe Fanarit të Stambollit.

Tri herë turku ia dogji shtëpinë dhe librat shqip, por, At Melani nuk pyeti.

Më 24 dhjetor 1917, At Stathit i kishin zënë pritë banda e kusarëve të Josif Suropullos, e vranë, i prenë kokën At Stath Melanit dhe e çuan në Athinë tek paguesit e vrasjes.
Petro Nini Luarasi(1865-1911) është një nga atdhetarët e shquar që punoi për përhapjen e gjuhës shqipe në rrethin e Korçës. Qe drejtor i shkollës së djemëve në Korçë.

Petro Nini Luarasi shkonte fshati në fshat për përhapjen e gjuhës shqipe. Më 20 shtator 1892, peshkopi i Kosturit, Fillaterri, nxorri një lajmërim, me titull ''Mallkimi i shkronjave shqipe''.

Qëndrimi grek i kishës ortodokse ishte aq i vendosur, se kush guxonte të këndonte meshën në gjuhës shqipe, do të përfundonte me vdekje.

Më 1909, qeveria turke në bashkëpunim me kishën greke dhe sllavët, mbylli të gjitha shkollat shqipe, dhe dha urdhër të prerë të shuhen në zjarr të gjutha librat, dokumentat dhe letërsia shqipe.

Gjendja politike në vend në atë kohë ishte kritike për të marrë flakë nga çasti në çast.


Për atdhetarët shqiptarë u bë më se nuk do t'i realizonin dot kurrë qëllimet e tyre të larta pa hapur më parë shkollat shqipe për formimin e rinisë. Deri në atë kohë rinia shqiptare kishte qenë objekt i propagandës së huaj në shkollat e hapura nga qeveria turke dhe nga kisha greke, që të dyja kundërshtarë fanatikë të, gjuhës shqipe dhe të çdo ndjenjë atdhetare.

Megjithatë, gjatë punës për krijimin e sistemit të tyre shkollor, atdhetarët shqiptar u ndeshën me tri probleme të mëdha, pengesa nga autoritetet turke dhe greke, mungesa e të hollave dhe mungesa e mësuesve të kualifikuar.

Shuma të vogla por të dobishme të hollash ishin mbledhur aty-këtu brenda vendit, kurse ato më të mëdha kishin ardhur nga shoqëritë dhe klubet shqiptare në vendet e tjera. Mirëpo kishte fare pak mësues të kualifikuar të gjuhës shqipe.

Për të bërë ballë kësaj sfide arsimore, Klubi i Selanikut thirri një tjetër Kongres në Elbasan, në zemër të Shqipëris, nga data 20 deri 27 gushtë të 1909.

Në këtë Kongres tetëditore, që kishte synim zhvillimin e lëvizjes arsimore anembanë vendit, erdhën delegatë nga 28 shoqëri e klube shqiptare.

Në Kongres u vendos që të themelohet ''Shkolla Normale në Elbasan'' një shkollë gjashtëvjeçare për pregatitjen e mësuesve të rinjë. Njerës të mësuar në Universitetet e huaja Europjane u gjetën dhe u caktuan për të formuar stafin pedagogjik.

Klubi i Manastirit u caktua si qendra për krijimin e një Federate të Klubeve Shqiptare në Shqipëri dhe në kurbet. Qëllimi i Klubeve ishte pëhapja e gjuhës dhe arsimit shqip, pa u përzier me politik. Klubi korçar ''Përparimi'' u caktua si qëndra financiare, që do të adimistronte ndihmat dhe shtimin e shkollave të ditës dhe të natës.

Përgjegjësia kryesore dhe prokupimi i madh ishte mbajtja e Shkollës Normale të Elbasanit. Kongresi i Elbasanit nxiti të gjithë shqiptarët të futnin gjuhën shqipe në shkollat e huaja, të përhapura anemban Shqipërisë.

Më 18 nëntor 1909 u bë thirrja haptazi, ''Përmbajtjen e Shkollës Normale të Elbasanit duhen, para, para e më shumë para''.

Nuk është e vështirë të përfytyrohet niveli i ulët i jetesës së njerëzve, që u bëhej një propozim i tillë! Mirëpo, me ose pa mjetet e përshtatëshme, Shkolla Normale Elbasanit vazhdoi të pregatiste pionierët e arsimit për Shqipërin që po rilindëte.
Drejtori i parë i Normales ishte, Luigj Gurakuqi që vite më vonë kjo shkollë u pagëzua me këtë emër.

Shkolla Normale u hap më dhjetor të 1909, me 143 nxënës.

Shpërthimi i shqiptarizmit i kaloi të gjitha parashikimet e armiqëve të gjuhës shqipe. Në atë kohë dolën në dritë rreth 90 gazeta dhe revista shqipe, që botoheshin në Shqipëri dhe në kolonitë shqiptare jashtë vendit.

Zhonturqit me kryetarin e tyre Ferit pashën, të friksuar nga ky shpërthim i shpejtë i arsimit shqip, reaguan ashpër, duke ndaluar shoqëritë, shkollat dhe botimet në shqip.

Në Vlonë atdhetarët e ndershëm arestoheshin dhe internoheshin, shkolla e Vlonës u mbyll, kurse drejtori i saj Loni Naçi u largua nga Shqipëria, nga frika e vrasjes. Në Gjirokastër pionieri i arsimit shqip kombëtar, Koto Hoxhi, u internua në kështjellën e Bosforit.

Pandeli Sotiri, themelues i së parës shkollë shqipe në Korçë, u internua në Selanik. Zhonturqit i kishin vënë detyrë vetes për të rrjepurr të gjallë të gjithë shqiptarët e ndershëm që punonin për përhapjen e gjuhës shqipe. Gjërat po shkonin keq më keq.

Dalja në pah e gjuhës shqipe, me shkronja latine, provokoi myslimanët injorantë e konservatorë. Ata protestuan se shqipja, ashtu si turqishtja, duhen shkruar vetëm me shkronja arabe dhe se preferenca e atdhetarëve shqiptarë për shkronja latine perendimore ishte një përçmim për fenë myslimane.

Njerës të paditur dhe injorantë formuan me mbështetjen edhe të Qeverisë së Zhonturqëve në Stamboll shoqërinë ''Mahfeli'' me synimin për përçarjen e shqiptarëve dhe frenimin e arsimit në shqip.

Në fundë të vitit 1909, Qeveria turke ndaloi përdorimin e gjuhës shqipe me shkronja kombëtare, në të gjitha shkollat anemban vendit. Gjithashtu, nxorri një dekret, sipas të cilit gjuha shqipe do të shkruhet vetëm me shkronja arabe.

Shoqëria reaksionare ''Mahfeti'' me mbështetjen e qeverisë turke, shtypi dhe shpërndau abetaret e para me gërma arabe. Për këtë arsye, në shkurt të 1910, u mbajt në Elbasan një miting proteste, ku 7.000 mijë njerës protestuan kundra përdorimit të shkronjave arabe për gjuhën shqipe. Kështu po atë muaj protestat vazhduan në Korçë, Berat, ku mbi 15.000 mijë vetë dogjën në qendër të qytetit abetaret shqiptare me gërma arabe, të dërguara nga Stambolli.

Telegrame të shumta nga shoqëritë, shqiptare të Selanikut, Shkupit e Manastirit u shprehën në mbrojtje të alfabetit shqip. Në Shkodër, një grup myslimanësh u bënë gati të organizonin një manifestim në përkrahje të shkronjave arabe.

Mirëpo ndërruan mëndje kur 60.000 mijë katolikë dhe mysliman të ndershëm shqiptar, nga Malësia e Madhe, organizuan ditë më parë një manifestim madhështor në përkrahje të shkronjave latine. Protesta të ngjashme u organizuan në Përmet, Kolonjë, Tepelenë, Frashër, Konicë etj. Por turqit nuk deshën t'ia dinin. Atëherë në mars të 1910 u thirr Kongresi i dytë i Manastirit. Aty u vendos që të vazhdojë përdorimi i alfabetit kombëtar me shkronjua latine dhe protestat kundër vendimit të padrejt të Qeverisë Turke.

Gazeta atdhetare ''Shkreptina'' e Kajros botoi një momerandum të hartuar nga kryengritësit që luftonin në malet e Shqipëris.

Në të theksohej se qëllimi i tyre nuk ishte për plaçkitur apo për të vrarë, por për të luftuar për lirinë e edukimit në gjuhën shqipe dhe me alfabetin kombëtar, lirinë për të hapur të gjitha shkollat shqipe të mbyllura nga qeveria turke dhe vënien në punë të shtypshkronjave, si dhe botimin e gazetave të ndaluara, lirimin e të burgosurve politikë. Dhe përfundonte me mesazhin.

''E gjithë bota e qytetëruar dhe veçanërisht qeveria e perandorisë Otomane le ta dijë mirë se të gjithë shqiptarët, gegë e toskë, kristjan dhe mysliman, nuk do ta pushojnë luftën për këto tri kërkesa, derisa qeveria të na i garantojë ato me siguri''.

Edhe në këtë luftë turke, greke dhe sllave, shkolla shqipe doli fitimtare. Me pak mjete dhe mësues, por me dëshirën në shpirt për dituri shkollore shqiptare, midis pengimeve, sllave, greke dhe turke, shkolla shqipe fitoi nga veriu e deri në jug të Shqipërisë dhe pregatiti breza të rinjë atdhedashës.

Megjithëse ky revolucion kulturor ishte përfytyruar si një konfirmim jo i dhunshëm, shpejtë ai ishte kthyer në një zjarr të rrezikshëm. Që shqiptarët trima si Isa Boletini dhe burri i zoti Ismail Bej Qemal Vlona, do nxitonin hapat për të shpallur mëvetësin e Shqipëris më 28 nëntor të 1912 në Vlorë.

Mbas pak muajsh filloi Lufta Ballkanike dhe Manastiri e Shkupi, dy qytetet historikisht të banuara nga shumica popullsi shqiptare, u pushtuan nga serbët dhe kroatët.

Të gjitha dyqanet dhe librat shqip u dogjën dhe shumica e atdhetarëve shqiptar u therrën nga serbët, disa u burgosën. Popullata myslimane shqiptare u detyrua të braktiste qytetin e Shkupit dhe të Manastirit, ata familje ortodokse shqiptare që mbetën aty, me kalimin e viteve dhe me dhunë u asimiluan duke humbur dinjitetin e tyre shqiptar.

Në përfundim të kësaj përmbledhje të shkurtër mbi ''Armiqtë e gjuhës shqipe dhe triunfi i saj'' duhet të kujtojmë amanetin e atdhetarëve të ndershëm, që luftuan e punuan të bashkuar, gegë e toskë, të çdo feje, në Prishtinë, Shkup e Tiranë, në Ulqin e gjetkë, për mos zhdukjen e gjuhës tonë kombëtare.

Prandaj, kurrë të mos e braktisim gjuhën tonë amtare shqipe, mos ta lemë të vdesi sa t'kemi jetën, të punojmë dhe të merremi vesh të bashkuar, që sa më gjatë ta ruajmë gjuhën tonë , atdheun dhe zakonet tona të bukura të lashta që rrrjedhin nga pellazgjët tek shqiptarët,thotë studiusja Teuta Llalla.

II

Norma e gjuhës shqipe u vu në 1972

Norma letrare Kongresi u hap në Tiranë më 20 nëntor të vitit 1972. Aty morën pjesë 87 delegatë nga Shqipëria dhe nga shqiptarët e Kosovës, Maqedonisë e Malit të Zi, si dhe nga arbëreshët e Italisë. Qëllimi i Kongresit ishte të përcaktonte parimet dhe drejtimet kryesore të hartimit të drejtshkrimit, për të pasur një gjuhë letrare të njësuar. U aprovua nga Enver Hoxha dhe Thoma Deliana ministër i Arsimit dhe i Kulturës i RPSH.

Pati delegatë me pjesëmarje gjeografike të gjerë. Vendimet u morën nga prof, Androkli Kostallari drejtor i Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë të USHT, Tiranë; Prof. Mahir Domi, Prof. Eqrem Çabej, Prof. Idriz Ajeti dekan i Fakultetit Filozofik, Prishtinë, Prof. Dhimitër Shuteriqi kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, Tiranë, Prof. Aleks Buda historian në Institutin e Historisë të USHT, Tiranë, Dr.
Rexhep Qosja drejtor i Institutit Albanologjik, Prishtinë, Prof. Shaban Demiraj pedagog i gjuhës, Prof. Jup Kastrati,etj.


 Pas vendimeve të Konsultës shkencore të Prishtinës (1968), kjo gjuhë letrare e njësuar po përdoret pothuajse pa përjashtim edhe nga shqiptarët që jetojnë në Republikën Socialiste Federative të Jugosllavisë - në Kosovë, në Maqedonie në Mal të Zi, etj. Përpjekje për të përdorur gjuhën letrare të përbashkët shqipe vihen re edhe tek arbëreshët e Italisë.

 Ky Kongres, analizoi e diskutoi gjerësisht parimet themelore të drejtshkrimit të shqipes, si edhe probleme të tjera teorike e praktike, që kanë të bëjnë me normën letrare në përgjithësi.

Meqenëse shkrimi pasqyron jo vetëm strukturën fonetike,por edhe veçoritë e strukturës gramatikore, leksikore e fjalëformuese të gjuhës, rregullat e drejtshkrimit u mbështeten edhe në parimin morfologjik, i cili kërkon që fjalët dhe pjesët e tyre përbërëse të sistemit trajtëformues e fjalëformues të shkruhen njësoj, pavarësisht nga ndryshimet tingullore që shkaktohen nga ligjet e gjalla fonetike që veprojnë në gjuhën tonë.

-Një komision ku janë përjashtuar akademikët më të njohur shqiptarë ka marrë vendime për ndryshime drastike në Drejtshkrimin e Shqipes, ndërsa kanë dhënë dorëheqjen akademikët dhe gjuhëtarët e njohur.

Komisioni nuk ka thirrur disa nga akademikët kompetentë si të Shqipërisë dhe të Kosovës. Një deklaratë për shtyp e kthyer mbrapsht, çon në gjurmët e këtij vendimi.

Deklarata për shtyp mbahej një ditë më parë në dorë nga kryetari i komisionit të drejtshkrimit.Jani Thomai, i cili ka bërë të gjitha përpjekjet që kjo deklaratë të mos binte në dorë të medias. Ndërsa tha se do ta niste se "po korrigjohet për disa gabime dhe pasaktësi, nuk tregoi as temën e saj.

Një rreth i gjerë gjuhëtarësh e akademikësh, nuk ishin as në dijeni të zhvillimeve të tri ditëve të kësaj mbledhjeje, që duket se është bërë në kushte hermetike. Çështja u duk të ishte akoma më misterioze, ku deri dje ende nuk erdhi deklarata e premtuar, që do të shkruante për rezultatin e kësaj mbledhjeje.

Kryetari Jani Thomai dje u përgjigj se: "këto janë punët tona, nuk ju duhen juve". Deklarata ende nuk ka dalë, por vendimet janë marrë për ndryshime në drejtshkrim. Nënkryetari i ASHSH, Myzafer Korkuti ka deklarur dje se "bëhet fjalë për ndryshimin e 50 fjalëve". Pohon se nuk do të ketë ndryshime të thella". Ndërkohë nuk ofron asnjë informacion tjetër, as deklaratën për shtyp.

Duke hulumtuar më tej mësohet se një komision ndërakademik po punon në mënyrë të fshehtë dhe klanore në marrjen e vendimeve se çfarë mund të ndryshohet në normat e gjuhës standarte. Iniciatorë për këto ndryshime janë akademik Kolec Topalli, drejtori i Qendrës Albanologjike, Ardian Marashi dhe mbështetësi kryesor është vetë Ministri i Arsimit, Myqerem Tafaj.

Ndryshimet kanë hasur në kundështime të atyre që kanë të drejtën, tagrin dhe përvojën për të zhvilluar dhe pasuruar gjuhën shqipe. Kjo ka sjellë përçarje mes akademikëve në Shqipëri dhe Kosovës.

Akademik Rami Memushi pohon se edhe në Kosovë e kanë braktisur komisionin, por kjo u ka dhënë dorë në vendimmarrje disa akademikëve krahinorë. A do të jetë ky një lloj standardi i ri, apo do të ketë dy standarde. Vendimi është marrë në kushte jo korrekte, sipas akademikut Emil Lafe, i cili ka dhënë dorëheqjen sepse këtu ka munguar ekspertiza dhe me çështjen e drejshtshkrimit janë marrë njerëz që nuk kanë njohuri për të. Përsa i përket ndryshimit të këtyre ka qenë i rezervuar edhe akademiku Mehmet Çeliku që ka qenë në atë komision, por ai megjithëse ka kundështuar ndryshimet nuk e ka dhënë dorëheqjen.

I pyetur nga gazeta për natyrën e vendimit, thotë se "është një këshill që është mbledhur, edhe unë kam qenë aty. Nuk është vendimmarrës. Janë diskutuar ca gjëra, por nuk bëhet fjalë për ndryshime të mëdha. Do të diskutohet prapë...". Sipas këtij vendimi do të të shkruajmë jo babait, por babs, jo nënës, por nans, etj.

III

 

Rami Memushaj: Është një vepër e shëmtuar

Duke qenë se ndryshimet ishin shumë të thella gjatë debateve në mbledhjen e Komisionin Mbarëkombëtar të Gjuhës, akademiku Rami Memushaj rrëfen pse gjuhëtarët shqiptarë dhe nga Kosova kanë refuzuar vendimin.
Ju keni qenë anëtarë në komisionin e drejtshkrimit, pse u ndërpre për 6 vjet puna e tij?

-Komisioni e ka ndërprerë punën në 2006-n, në një mbledhje të fundit kur gjuhëtarët iu përgjigjën propozimeve të ardhura nga Prishtina që ishin për ndryshime të thella drejtshkrimore.


Ndër ta profesor Emil Lafja shprehu idenë që të punohet me drejtshkrimin "me limë", të mos shkallmohet gjuha zyrtare për të ngritur diçka tjetër. 


Ky komision filloi përpjekjet për ndryshimin. Tani duke qenë se bëhet një punë hermetike dhe e mbyllur dhe po bëhet shpesh, kuptohet që këtu është implantuar modeli i politikës, që ka vijuar me përjashtime anëtarësh dhe mbledhje të mbyllura.


Si e tha dorëheqjen profesor Emil Lafe?

Ne kemi qenë në një komision atëherë. Kohët e fundit nuk janë thirrur më profesorë me emër. Unë që jam anëtar i komisionit nuk jam thirrur fare. Para disa kohësh Emil Lafja, që ishte kryetari i këtij komisioni të drejtshkrimit dha dorëheqjen. Komisioni është riformatuar së fundmi.

Megjithëse ka tri ditë që është bërë mbledhja dhe është marrë vendimi, akademia mban pezull një deklaratë për shtyp?!

-Për palën shqiptare, raportin kryesor e ka mbajtur Kolec Topalli, i cili si gjuhëtar ka merita, por me drejtshkrimin s' është marrë. Dhe për palën kosovare e ka mbajtur dikush tjetër konferencën andej. Janë pranuar propozimet e grupit të Prishtinës. 


Grupi i Prishtinës është një grup i krijuar me bazamilitare, krahinore. Duke votuar me numra ata kanë fituar,për shkak se shumica e anëtarëve kanë ikur. Ata nuk pranuan propozimet për ndryshimin e gjuhës.


Janë të thella ndryshimet?

-Ndryshimet janë të thella. Goditet zanorja ë, sepse nuk ka qenë një komision ekspertësh, që janë marrë me drejtshkrimin, por është komision i cili është future rishtas dhe janë të rinj.

 Propozimet e tyre dhe kontestimet e tyre për drejtshkrimin nisen rrallë nga faktorë që merren ne konsideratë për gjuhën e shkruar, siç është shqiptimi.

Sigurisht në të folmet veriut ë-ja është e reduktuar, por ë-ja ruan strukturën morfologjike të gjuhës. Jo vetëm se është më kumbuese si zanore, por ruan edhe strukturën e rrokjeve të shqipes.

Cilat janë?

Tani ata thonë që do të shkruajmë jo babait, por babs, jo nënës, por nans. Për shembull, kjo (ns) nuk ka ekzistuar në shqipe, po krijon grupe bashkëtingëlloresh të reja, pra prishet struktura.

Goditet edhe gramatika, morfologjia, goditet drejtshkrimi. Këta po prodhojnë një përçarje, unë e shoh si një gjë të keqe këtë.

Ju thatë se nuk e kanë tagrin këta të komisionit që po bëjnë ndryshimet?

-Janë akademikë dhe kanë në dorë si të thuash institucionin dhe autoritetin e akademikut, të cilët në fakt problemin e kanë diskutuar dhe e diskutojnë në pozita ideologjike. 


Po fusin politikën nëgjuhësi. Në të vërtetë standardi lindi në Kosovë, para se në Shqipëri ta bënim kongresin. Ata punonin me projekte e drejtshkrimit të 1967-s. Ata thanë që gjuha jonë letrare do të jetë gjuha zyrtare e trungut amë. Kjo që po bëhet është një vepër e shëmtuar.


Nënkryetari i Akademisë, tha që nuk bëhet fjalë për ndryshime të thella...

Nuk është e vërtetë. Thuhet që nuk do të shkruajnë këta, por kta; dëborë-dborë; dërrasëdrrasë; kombëtar-kombtar.

Do heqim ë-në e temës kur formojnë fjalë me prapashtesa ose me kompozime, të emrave në gjininë emërore, ku do të hiqet ë-ja. Duke i hequr zanore shqipes humbet tingëllimën e saj, do të bëhet një gjuhë gumëzhitëse.

Kush e instrumenton këtë ndërhyrje?

-Ministri i Arsimit. Ai ka disa vjet që ka kërkuar një kongres drejtshkrimi.

IV

Emil Lafe: Ja pse jap dorëheqjen nga komisioni


Shkaqet e dorëheqjes së akademik Emil Lafes zbulohen në faksimilen e dokumentit të dorëheqjes.

Ai ka thënë se diskutimet e anëtarëve të Këshillit për të gjitha çështjet e trajtuara duhet të përgatiten me shkrim dhe të botohen bashkë me procesverbalin e mbledhjes, “në mënyrë që opinioni publik dhe shkencor jashtë KNGJSH të dijë çfarë thotë njëri e tjetri dhe të marrë pjesë në diskutimet e mëtejshme të organizuara nga institucione kërkimore e universitare
.
Zëvendësimi i bashkëpëlqimit me votim hap rrugën për shpërdorimin e Këshillit. Në gjuhësinë tonë çështjet e normës letrare nuk janë zgjidhur ndonjëherë “me shumicë votash”. Bëhet fjalë për ndryshime të thella.

Goditet zanorja ë, sepse nuk ka qenë një komision ekspertësh, që janë marrë me drejtshkrimin, por është komision i cili është future rishtas.

Propozimet e tyre dhe kontestimet e tyre për drejtshkrimin nuk nisen nga faktorë që merren ne konsideratë për gjuhën e shkruar, siç është shqiptimi. Gjuhëtarët pohojnë se në të folmet veriut ë-ja është vërtetë e reduktuar, por ajo ruan strukturën morfologjike të gjuhës.

Përg.Flori Bruqi

TË NGRIHEN BUSTET I KOMANDANT "PETRIT KODRËS" DHE DËSHMORËVE TJERË!

Me rastin e 100 vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë!



Nga RESHAT BADALLAJ



Zhuri është fshati më i madh dhe më përparimtar në Republikën e Kosovës. Shtrihet në kilometrin e dhjetë të rrugës Prizren-Kukës. Në të majtë shtrihet Koretniku, nderkaq, përballë e ka si nuse Pashtrikun,që ka qenë deshmitar i shumë ngjarjeve tragjike. Zhuri kohëve te fundit u rrit me hapa gjigant, ne perëndim u ngjit me Shkozën e Dobrushtin,nga lindja u bë komshi me Billushën dhe ka kohë qe është bashkuar me Vlashnjën dhe Kobanjën.

Vlen të theksohet se Zhuri serish pas shumë shekujsh u kthye në themelet e mëparshëm në "Gomën". Pas luftës Zhuri u shpallë qytet...

Historikisht ky fshat ka tradita të moçme atdhetare,përgjithësisht në rrafshin kombëtar. Pra, nuk ka luftë që është zhvilluar të mos është përgjakur Zhuri. Rol shumë të rëndësishëm,ky fshat heroik ka luajtur edhe si ndërmjetësues Kosovë-Shqipëri. Kështu qe burrat më të fortë të kombit, zhurianet, i kanë futur pa therë në këmbë; Hasan Prishtinën, njerëz te Mbretit, shumë të burgosur politikë, Mehë Ukën... e deri te Rifat Jashari,vëllai i Komandantit Legjendar, Adem Jasharit... Se vërtetë është kështu shfleto librin:"VËRRINI NËPËR LUFTËRA", faksimile origjinale te autorit te këtij shkrimi.

Mjerisht ka pasur si në çdo fshat tjetër te Kosovës, argatë të pushtuesit ta zemë si soji i Hysen Prushit e Dalip Zezës, ky i fundit ishte një langua serbian që futi ne kurthë Hasan Remnikun. Por, këtyre tradhtareve qentë po i´a pëshurrin varrin me lezet

Nuk do të futem thellë në historinë 700 vjeçare të Zhurit, sepse për këtë kam botuar librin e tretë. Mirëpo, me shqetësoi një gjë, nga shumë luftëra qe janë zhvilluar në këtë trevë të Lumës heroike, pikërisht në Zhur, asnjë shenje e as nishan nuk ndodhet në këtë fshat historik.

Trurin tim aspak nuk e le të qetë dhe çdo ditë qe e ngacmon është: të paktën perse nuk ngrihet një lapidar nga lufta e fundit e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, pikërisht për komandant "Petrit Kodrën"- Remzi Ademajn.

-Çuditërisht, për këtë hero të kombit, janë ngritur lapidar vetëm në Prizren, ndërkaq, në ca fshatra që nuk i kanë as 50 shtëpi, kanë ngritur lapidare dhe pllaka.
Përse, Zhuri e harron këtë trim?!!!

Sa për të përkujtuar ca të mjere vetëm dy-tri fjale se kush ishte Remzi Ademaj. Burri i Zhurit, Remzi Ademaj, ishte krahu i djathte i Kadri Zekës, Jusuf e Bardhosh Gërvallës. Remziu, i fundit ishte qe u nda nga këta trima, qe u vranë nga dora gjakatare serbiane...

Burri i Zhurit, ishte i burgosur politike shumë vjeçar,qe u dergj nëpër kazamatet serbiane, me simbolin e rezistencës shqiptare, Adem Demaçin. Remziu, ishte kryetar i Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut...

Dhe në fund, burri i Zhurit, themeloi Shtabin e UÇK-së në trevën e Verrinit dhe ra heroikisht ballëpërballë me hordhitë çetniko-serbiane që me hanxhare e bajoneta i´u vërsulen si llava ujqërish...

Ndaj, sa nuk është vonë, të fillojë kjo nismë dhe të mos rrimë duarkryq, sepse ua kemi borxh, Komandant "Petritit" dhe dëshmoreve tjerë që dhanë jetën për ketë vend.

Dhe, krejt në fund, Zhuri ka më tepër kurbetçarë se çdo fshat tjetër, që do të thotë t´i hapin qeset ndonëse janë të pezmatuar në aksionin e fundit, që u futën ca hajna, te sojit te Pablo Eskobarit të cilët para luftës nuk kishin gomer në shtëpi e sa çil e mbyll sytë, u gëdhinë milionerë, tamam si në Kaliforni.

Në ketë hajni, u përfshinë familjarisht ca kopukë. Njerëz të pafytyrë dhe shfrytëzuan rastin dhe u vërsulën si ujqërit në mjegull!Shih për këtë, një zagar,dhëmbëkatarosh, ishte munduar te vërtetojë se vërtet Komandant Petriti, kishte dërguar për në fax.

Po kush je Ti more hajvan t´i lidhësh qetë me mua...?!!!Dhe, Ti more langua, ç´tu desh kjo punë?Për Beligrad! Ku ishit me parë, perse nuk mblodhët...? Apo nuk patët autoritet, Sa para dhatë për luftën, cila ishte pasuria juaj para luftës? Keni harruar se me një dhomë keni fjetur nga dhjete vetë në shpuzë. Dhe si u bëtë milionerë... Haram,-more edepzës!...

-Ka kohë që te kerkoj të dalësh në pazar dhe mos kërcesh degë më degë dhe ta kam hedhur dorashkën si burrat dhe si keni shëtitur me gomer nëpër skërkat e Vërrinit. Ju jeni ata qe e keni sprapsur popullatën. Ju do te mbani përgjegjësi deri ne varre dhe presim te kruaj kokën ai kush e ka mizën nen kapuç-kësulë...

Ne, kërkojmë që të formohet një komision i posaçëm, me njerëz të pastër dhe jo të përlyer me vjedhje deri në fyt. Do të ishte mirë aksioni te fillojë sa më parë qe me 28 Nëntor, me rastin e 100 vjetorit te Pavarësisë dhe shpalosen Përmendoret e Komandant "Petrit Kodrës"- Remzi Ademajt dhe Dëshmorëve tjerë të Kombit, me shikim nga Shqipëria dhe Molla e Kuqe...

Gjermani, fillimverë 2012.

Reshat BADALLAJ,nismëtar.

Para dhe pas festivalit ndërkombëtar Drini poetik 2012

“Drini poetik” mes Kosovës dhe Shqipërisë

http://www.zeri.info/artikulli/4/22/50290/drini-poetik-mes-kosoves-dhe-shqiperise/

Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës ka publikuar listën e përzgjedhur të pjesëmarrësve të sivjetmë të festivalit “Drini poetik”, duke përfshirë poetët si dhe të përzgjedhurit, të cilët do të paraqiten me kumtesa në temën “Letërsia shqiptare dhe 100-vjetori i pavarësisë”.

Organizatori ka bërë të ditur se ora letrare “Lira magjike”, do të mbahet në Pallatin e Kulturës “Xhemajli Berisha”, në Prizren, më 9 qershor me fillim në orën 20:00.

Ndërkaq, më 10 qershor, në orën 11:00, do të mbahet ora letrare “Ora e Lidhjes”, në Sheshin e Lidhjes së Prizrenit. Kurse në po të njëjtën ditë, në orën 18:00 do të mbahet ora letrare “Valët e Drinit”, në Pallatin e Kulturës në Kukës.

Numri i poetëve pjesëmarrës në këtë manifestim poetik arrin në 60 veta.

“Ka pasur shumë të interesuar që të jenë pjesë e këtij festivali, kanë aplikuar mbi 90 poetë, por kushtet na kanë ngushtuar që të kemi një numër më të kufizuar”, ka thënë kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës, Adem Demaçi.

Sipas tij, tema për poezi ka qenë e lirë, por duke pasur parasysh 100-vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë, selektuesit kanë pasur për bazë poezitë që kanë pasur për temë çështjen kombëtare.

“Temat që kanë prekur çështjen kombëtare kanë ardhur në konsiderim karshi poezive që kanë pasur ndonjë temë tjetër, duke përjashtuar këtu edhe cilësinë. Edhe pse, mendojmë që cilësia e poezive është e një niveli të lartë”, ka thënë Demaçi.

Ndërkohë, për mbajtjen e orës letrare edhe në Kukës, Demaçi ka thënë se kjo i përket traditës së festivalit, por në këtë vit, sipas tij, kjo traditë plotësohet edhe me 100-vjetorin e pavarësisë.

Në mesin e poetëve pjesëmarrës me poezitë tyre do të paraqiten edhe: Adem Zaplluzha, Agim H. Berisha, Anna Kove, Arben Rashkaj, Arif Haliti, Arsim Halili, Bedri Neziri, Behram Hoti, Brahim Avdyli, Delvina Kërluku, Dren Shala, Edit Dibra, Flori Bruqi…

Ndërkaq me kumtesa në temën “Letërsia shqiptare dhe 100-vjetori i pavarësisë do të marrin pjesë: Alisa Velaj, Behar Gjoka, Arben Hoxha dhe Feride Papleka. Pjesëmarrës në këtë festival do të jenë edhe dy poetë amerikanë dhe autorja e antologjisë së poezisë amerikane, Lediana Stillo.

 Shkruan Abdyl KADOLLI

Festivali ndërkombëtar “Drini poetik” në Prizren, më 9-10 qershor,  dëshmoi për të tretën herë fozionominë dhe rëndësinë e tij kulturore të përmasës kombëtare e ndërkombëtare.

Ai  sivjet mblodhi rreth 100 poetë e studiues letrarë shqiptarë, disa poetë të komuniteteve dhe tre poetë ndërkombëtarë. Në tri pikat poetike “Lira magjike”, “Ora e Lidhjes” dhe “Valët e Drinit” u lexuan shumë poezi të reja, nga të cilat u lauruan vetëm katër me çmimet letrare Metafora I, II e III dhe çmimin “Vepra letrare”.

Komuna e Prizrenit nderoi me emblemën e saj tre poetët e huaj në këtë festival: Dave Brinsk nga Nju-Orleansi, Ian Thal nga Bostoni dhe Yvan Tetelbom nga Parisi.

Në sesionin letrar “Letërsia shqipe dhe Njëqindvjetori i Pavarësisë” u lexuan 15 kumtesa, që trajtuan jehonën e kësaj ngjarjeje historike në krijimatrinë letrare.

Risi e këtij festivali poetik sivjet ishte përurimi i antologjisë amerikane “Tingujt e erës” të autores korçare Lediana Stillo, e cila tani jeton në Boston.

Pjesëmarrësit e festivalit sivjet vizituan edhe disa monumente kulturore e historike të qytetit të Prizrenit.

ADEM DEMAҪI

Sivjet festivali ndërkombëtar “Drini poetik” u zhvillua në kushte mjaft të vështira financiare. Po të mos ishte mikpritja e komunës së Prizrenit, e cila siguroi akomodimin e mysafirëve, lokalet e reklamat e festivalit, ai as nuk mund të mbahej. Me mjetet që ka dhënë për këtë vit Ministria e Kulturës për Lidhjen e Shkrimtarëve të Kosovës nuk mund të mbulohej as gjysma e shpenzimeve të festivalit.

                    Dave Brinks

Kjo ministri nuk dha asnjë pullë as për projektin e Antologjisë amerikane. Madje ministri Memli Krasniqi bojkotoi thjesht edhe shtypjen e saj. Ishte komuna e Rahovecit ajo që financoi shtypjen e antologjisë , në një numër të vogël kopjesh.

As Qeveria e Kosovës nuk u përgjigj për financimin e festivalit, edhe pas 15 aplikimeve nëpër ministri e kompani private. Vetëm Ministria e Diasporës shtriu dorën e mirëkuptimit, duke siguruar tri bileta të mysafirëve nga SHBA-ja.

Lediana Stillo, Dave Brinks dhe Adem demaçi gjatë promovimit të Antologjisë amerikane “Tingujt e erës“ të autores Lediana Stillo.

Megjithatë, edhe në këto kushte të vështira, festivali ndërkombëtar “Drini poetik” vazhdoi rrjedhën e vet. Disa zëra disonantë pas festivalit vijnë më shumë si  komplekse individuale për vetëreklamë. 

Paradokset  kulturore

Festivali ndërkombëtar  “Drini poetik” kërkon sot të institucionalzohet dhe të zgjasë së paku tri ditë, në mos edhe një javë. Si një ngjarje e rëndësishme kulturore, ai duhet të financohet drejtpërdrejt nga Ministria e Kulturës ose Qeveria.

Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës ende ka statusin e OJQ-së, që jeton me ndihma. Nuk ka statusin e subjektit kulturor që financohet drejtpërdrejt nga buxheti shtetëror si në vendet e tjera. 

DAVE BRINKS NGA NJU-ORLEANS, LUIZIANË - SHBA

Shkrimtarët tanë sot ndodhen  në rrugë, sepse ende nuk kanë as seli të vet. Ish-objektin e LSHK-së e ka uzurpuar  një parti politike. Për këtë arsye  shkrimtarët sot nuk mund të zhvillojnë as veprimtari të mirëfilltë botuese, ku përzgjidhen vlerat.

Në shoqërinë tonë nuk financohet krijimtaria origjinale artistike, por interpretimi i saj, nuk stimulohet poesis, por mimesis. 

           Yvan Tetelbom

Pra, financohen bibliotekat, teatrot, galeritë, operat, kinematografia, ansamblet, por jo krijuesit e vlerave kulturore. Jepen shuma fantastike për filma fantastikë, por jo edhe për krijime letrare e artistike.

 Ky paradoks kulturor po vazhdon si avaz nga sistemi komunist dhe asgjë nuk ka ndryshuar në  statusin e krijuesve të kulturës.

Një pjesë të madhe të fajit e kanë vetë krijuesit e artit, për shkak të mosorganizimit të tyre për të ndryshuar statusin kaq diskriminues. Kur ata përbuzin vetveten, të tjerët i shkelin dyfish.  

Dorëheqje e ministrit të Kulturës 

   

Për gjithë këtë gjendje anarkike të kulturës sonë, ministri i Kulturës duhet të largohet një çast e më parë nga skena kulturore.Ky çun politik më së paku merr erë në kulturë. Ai nuk di ta peshojë rëndësinë e krijimit dhe të komunikimit kulturor ndërkombëtar, sepse thjesht ka bojkotuar botimin e përurimin e Antologjisë amerikane. 

Gjesti i tij dëmton shumë shumë vendin tonë, prandaj ky manekin nuk mund ta përfaqësojë kulturën tonë shpirtërore e materiale. Këtë nuk mund t’ia falë askush!

Ministria e Kulturës  është shndërruar sot në një kooperativë bujqësore, që keqtrajton kulturën. Nëpërmjet njëfarë këshilli të librit, ajo financon vetëm shtypjen e veprave letrare, madje dhe të botuesve privatë!

Kultura nuk mund të trajtohet si shund argëtimi dhe të futet në një thes me rininë dhe sportin!

Në krye të Ministrisë së Kulturës duhet të vijnë njerëz të kulturës, që dinë të çmojnë vlerat kulturore e artistike, të organizojnë jetën kulturore dhe format e bashkëpunimit ndërkombëtar.  

Masmediet tona nuk u japin publicitetin e merituar  ngjarjeve të rëndësishme kulturore, sepse i prezantojnë ato vetëm kalimthi. Edhe pse janë shumuar si luzmat, ato ende veprojnë me mendësinë e shkollës së pushtimit, duke vrapuar pas fëshfërimave politike. Gazetarët nuk përcjellin programet deri në fund. Ndodhen aty vetëm në fillim të manifestimeve, marrin programet dhe ikin. Në këtë valle prin sidomos RTK-ja satanike, me reliktet e saj të kohës së pushtimit.

*

Fjala e përurimit të Antologjisë amerikane

Zonja dhe zotërinj,

Mysafirë të nderuar,

Sot kam kënaqësinë e veçantë që po përurojmë Antologjinë e lirikës së re amerikane  “  Tingujt e erës“ të autores Lediana Stillo.

Me këtë rast përshëndes veçmas poetët amerikanë Dave Brinks dhe Ian Thal, të përfaqësuar në këtë antologji dhe të pranishëm në festival, si dhe vetë autoren e antologjisë, zonjën Lediana Stillo

Përshëndes poetin  francez Yvan Tetelbom dhe gjithë poetët e tjerë të pranishëm në këtë përurim dhe në festivalin e tretë ndërkombëtar “ Drini poetik “  në Prizrenin tonë historik e shumë lirik.

Antologjia e lirikës së re amerikane “Tingujt e erës”  është një projekt i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës, në të cilin kanë  bashkëvepruar krijues të ndryshëm shqiptaro-amerikanë.

Gjithsesi, ky projekt kulturor ishte jashtë përmasës sonë reale, për të cilin nuk pati gjithherë mirëkuptim, por ishte një vizion shumë i ndritur.

Qëllimi i projektit ishte kontakti kulturor me rrjedhat e vlerat më të reja poetike amerikane.

Pa dyshim, merita për realizimin e këtij projekti kulturor i përket shkrimtares së talentuar korçare Lediana Stillo, e cila ka përzgjedhur e përkthyer me shije estetike lirikat e dhjetë poetëve  të rinj amerikanë.

 Është ky ndër hapat e parë të kontaktit kulturor me letërsinë e re amerikane dhe një mirënjohje modeste e shkrimtarëve shqiptarë për angazhimin amerikan në çastet  më dramatike kombëtare.

Kjo antologji vjen te ne nga kontinenti i largët, por shumë i afërt shpirtërisht me idetë e ndjenjat e lirisë.

Antologjia është pagëzuar me metaforën e erës, si vetë imagjinata poetike që nuk njeh largësi dhe ka shpejtësinë e saj në erën e komunikimit masiv.

Ajo vjen si një kumbim timbresh të ndryshme, që me idetë, vizionet e ndjeshmërinë e re krijojnë edhe polifoninë estetike.

Është kjo një lirikë moderne dhe postmoderne njëkohësisht, me intonime intelektuale, ritme urbane dhe larmi stilesh artistike. 

Jorastësisht, metafora e erës shkrihet me metaforën e valëve të “Drinit poetik”, duke krijuar kështu përmasën e lëvizjes së lirisë dhe të dashurisë universale.

Kjo antologji është vazhdimësi e kontaktit kulturor shqiptaro-amerikan, themelet e të cilit i ka vënë mërgata e hershme shqiptare në SHBA, me Nolin e madh e Konicën e urtë.

Po ashtu, Lobi shqiptaro-amerikan ka dhënë një ndihmesë të çmuar për afirmimin e çështjes shqiptare.

Me këtë rast përkujtojmë me nderime Presidentin Wilson, i cili kishte vënë veto kundër copëtimit të asaj gjysmë Shqipërie në Konferencën e Paqes në Paris, më 1919.

Përkujtojmë me mirënjohje të veçantë vendosmërinë e Presidentit Klinton për Lirinë e Kosovës dhe Batalionin e Atlantikut të mërgatës shqiptare, që u hodh në luftën e shenjtë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Për realizimin e këtij  projekti kulturor, Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës iu shpreh mirënjohje të veçantë poetëve amerikanë të pranishëm në këtë festival; Ministrisë së Diasporës të Republikës së Kosovës, që bëri të mundshëm udhëtimin e tyre; Komunës së Prizrenit për mikpritjen e Festivalit dhe Komunës së Rahovecit për shtypjen e Antologjisë amerikane. 

 Abdyl Kadolli, redaktor i antologjisë

Prizren, më 9 qershor 2012

Letër e mirënjohjes

e poetit Dave Brinks nga Nju-Orleansi dërguar shkrimtarëve  e miqve shqiptarë  pas festivalit ndërkombëtar Drini poetik.

Përshëndetje miqtë e mi!


Ju shkruaj me gëzim të madh sot. Jam në shtëpinë time në Nju-Orleans. Më mungon shumë,shumë shoqëria juaj! Bujaria juaj poetike, shpirti juaj i madh njerëzor e buzëqeshjet tuaja janë me mua, në zemrën time. Udhëtimi im në Kosovë ishte një mahnitje e madhe! Përjetova emocionet e lumturisë suaj, por edhe ndjeva dhembjet tronditëse që keni duruar.


Jam thellësisht i nderuar që u pranova brenda familjeve tuaja. Sot shpirti i madh i shqiptarëve jeton thellë në zemrën time, në mënyrë shumë të veçantë për shkakun tuaj dhe të njerëzve tuaj. Populli shqiptar është shumë i veçantë në mendjen time. Udhëtimi juaj është një aventurë e lashtë, e vjetër dhe e re. E vërejta në buzëqeshjet e fëmijëve te shatërvani në qendër të qytetit, qysh prej mbërritjes sime aty. Nuk ka vend tjetër më të veçantë në botë se vendi juaj i çmuar dhe i bukur. Thesaret tuaja kulturore janë të shumta. Ju më treguat shtëpinë e zemrës suaj dhe ndatë me mua një mënyrë të vërtetë  bashkëpunimi mes Kosovës e Amerikës.


Misioni i anotologjisë sonë poetike anglisht /shqip është më rëndësi vitale për të ardhmen tonë. Tani ne duhet të fillojmë punën për të sjellë poetët tuaj në Amerikë. Vizioni juaj bëri të mundur për ne të forcohemi në të dy anët e Atlantikut, si vëllezër besnikë që qëndrojnë krah për krah njëri-tjetrit në kohë të mira, por edhe të vështira.




 Unë do ta nderoj fillimin e bashkëpunimit kulturor midis vendeve tona, Kosovës e Amerikës, siç ju me nderuat mua. Ju sollët mrekulli e respekt ndaj dy vendeve tona, familjeve tona dhe njerëzve tanë. Akti juaj është i guximshëm. 


Ai vërtet është vizionar. Ai është plot gëzim e bukuri për t’u ndarë me gjithë botën. Sot vizioni kulturor i shqiptarëve është një dritë e lashtë që ndriçon prej zemrës sime, si një shembull i Shpresës dhe i së Vërtetës, që tregon rrugën për njerëzit kudo në të dy vendet tona, si të shqiptarëve e amerikanëve, ashtu edhe në gjithë botën. 


Ne gjithmonë do të qëndrojmë së bashku. Asgjë nuk mund të na ndajë. Unë kam ndryshuar thellësisht nga përvoja ime në vendin tuaj.


 Në ditët dhe vitet që do të vijnë, unë do të vazhdoj të angazhohem në shërbim të kulturës, artit e poezisë së vendit tuaj. Është shumë e rëndësishme për mua që tashmë jam një anëtar i familjes suaj. 


Ndiej fuqishëm se shtëpia ime është në Kosovë, sa është edhe këtu në Amerikë. Dëshiroj të jem pjesë përbërëse e angazhimit tuaj në gjithë rajonin për t’ju ndihmuar në misionin e madh të bashkimit. 


Populli juaj ka larmi të pakufishme dhe dashuri për jetën e natyrën. Ju keni përjetuar shumë fatkeqësi, por ju sot jeni më të fortë se kurrë .


Unë jam i frymëzuar për të vazhduar punën kulturore që keni filluar. Unë dëshiroj të afirmoj poezinë e mrekullueshme shqiptare kudo në Amerikë. Dëshiroj që çdokush të ndiejë gëzimin e veçantë të poetëve tuaj. Ne do të kemi vizita të shumta së bashku në Kosovë dhe në Amerikë.


Ky projekt është një bekim i ri për familjet tona, miqtë, studiuesit, historianët, dijetarët dhe shkrimtarët tanë. Sot vendet tona kanë arritur një mundësi të mahnitshme kulturore nga miqësitë tona të reja. Imagjinata kulturore e ndërmarrë në vendin tuaj është diçka, për të cilën ju duhet të jeni shumë krenarë dhe unë besoj se ajo do të prekë thellë zemrat e të gjithë amerikanëve. 


Dëshiroj që njerëzit tanë të kujtojnë gjithmonë, e kurrë të mos harrojnë, se jemi gjithmonë pjesë e së njëjtës familjeje. Qytetarët e Kosovës dhe të Amerikës janë të përkushtuar në respektimin e ligjeve të të drejtave të njeriut, të demokracisë, individualitetit, dashurisë dhe lirisë.


Tani shpirti i poezisë ka lëshuar rrënjë të forta me një shtrëngim duarsh mes nesh. Ju jam mirënjohës për shumëçka, për prezantimin që i bëte vendit tuaj në sytë e mi: në Prizren, Shtime, Drenicë, Llapushnik, në shtëpinë e Adem Jasharit, në Galicë,  monumentin e Shote Galicës dhe familjes së saj, në Lubovec, në Mitrovicë, në Prishtinë, në monumentin e Pajazitit, Zejnullahut e Hoxhës pranë Vushtrisë dhe më në fund me të gjitha fshatrat e tjera dhe qytetet e mëdha e të vogla, të cilat unë do t’i vizitoj herën tjetër në Kosovë. Unë tashmë jam dëshmitar i lindjes së lirisë! 


Është e bukur! Vizioni juaj më jep fuqi si një babai, një biri, një vëllai, një poeti dhe një miku. 


Sot kam dy shtëpi: Nju-Orleansin dhe Kosovën. Ju lutem shprehni respektin tim të thellë për të gjitha familjet dhe miqtë tuaj. Gjithashtu, shpreh mirënjohjen time të thellë për zotin Adem Demaçi dhe familjen e tij. Sot ne po fillojmë punën që nderon të ardhmen tonë, si vëllezër që qëndrojnë krah për krah në lindje dhe në vdekje.


Gjithmonë paqe e fuqi përmes poezisë, miqtë e mi!


Do të shihemi së shpejti!

Me nderime,


Dave Brinks, Nju-Orleans, Luizianë, SHBA


drsleepadelic@aol.com


16 qershor 2012 




-----------------------------

LIDHJA SHQIPTARE E PRIZRENIT DHE  FESTIVALI NDËRKOMBËTAR I POEZISË "DRINI POETIK"

Nga Flori Bruqi


Përfundoi festivali ndërkombëtar i poezisë “Drini poetik”

 Floripress:Urime  Dibran Fylli

Prizëren,Floripress, 11 1ershor 2012.

 





Në kuadër të 100-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës organizoi në Prizren për të tretën herë festivalin ndërkombëtar tradicional të poezisë “Drini poetik”, ku morën pjesë rreth njëqind poetë e studiues nga të gjitha viset shqiptare si dhe mysafirë, poetë-artistë nga Shtetet e Bashkuara dhe Franca.

Të shtunën u organizua përurimi i antologjisë “Tingujt e erës”/ poezi bashkëkohore amerikane, e autores Lediana Stillo dhe në këtë kuadër u paraqitën edhe poetët e artistët nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Dejv Brinks (Dave Brinks) dhe Ian Thal. Me krijimet e veta para publikut u paraqit edhe poeti artist nga Franca Yvan Tetelbom. Paraqitjet e tyre ishin të veçanta për spektatorët që ndoqën këtë prezantim.

Në mbrëmje, në “Lirën magjike”, punimet e tyre poetike i lexuam më shumë se dyzet poetë, kurse të nesërmen u mbajt edhe “Ora e Lidhjes” te Sheshi i Lidhjes së Prizrenit, si dhe ora letrare “Valët e Drinit” në Kukës, që do të jetë tradicionale, ku punimet e tyre i lexuan anëtarë të LSHK-së dhe poetë nga Kukësi e rrethina.

Në kuadër të “Drinit poetik” u mbajt edhe sesioni letrar “Letërsia shqipe dhe 100-vjetori i Pavarësisë”, të cilin me një fjalë rasti e hapi Adem Demaçi, kryetar i LSHK-së. Kumtesat e tyre i lexuan pesëmbëdhjetë studiues nga Republika e Kosovës, nga Republika e Shqipërisë dhe nga Maqedonia.

Juria e festivalit “Drini poetik” paraqiti edhe laureatët e këtij manifestimi për poezitë më të mira. Çmimin e parë, përkatësisht çmimin “Metafora I” e fitoi poezia“Në sheshin e Lirisë” e poetit Dibran Fylli, çmimin “Metafora II” poezia “Rima e Tokës” e Violeta Allmuçës dhe të tretin, “Metafora III”, poezia “Larg ma livadojshin nji vashë” e Ibrahim Berjashit, kurse çmimin “Vepra letrare” poezia “Bozhur lirie” e Delvina Kërlukut.

Manifestimi solli vlera poetike e punime shkencore që tërhoqën vëmendjen e publikut.
Me orën letrare “Valët e Drinit” që u mbajt në qytetin e Kukësit, përfundoi manifestimi tradicional poetik, ku punimet e tyre i lexuan rreth njëqind poetë e studiues. Çmimin e parë e fitoi poezia “Në Sheshin e Lirisë” e Dibran Fyllit.

Poeti nga Ulqini, IBRAHIM BERJASHI, nga Festivali ndërkombëtar i poezisë “DRINI POETIK 2012”,i cili u mbajt më 9 dhe 10 qershor në Prizrenin historik, të organizuar Lidhja e shkrimtarëve të Kosovës, u kthye me çmimin “METAFORA III”.

Poezia e Berjashit, “Ç` ma livdojshin nji vashë”, nga shkrimtarja Beatriçe Baliqi,kryetare e jurisë, u vlerësua si një ndërthuerje e spikatur estetike dhe filozofike, me mesazhe dhe metafora lirike, të krijuar larg skemës letrare të poezisë konvencionale.

Kjo shkrimtare elbasanase shtoi se , poezia e Berjashit është një mishërim model i folklorit shqiptar dhe personaliteteve të artit që shënuan shekullin e kaluar, siç është Salvador Dali , Frederik Reshpja etj.

Kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës,z. Adem Demaçi duke ia dorëzuar këtë çmim prestigjoz porositi poetin Berjashi:
“Më vjen mirë që ky çmim shkoi në Ulqin. Mësoni, lexoni edhe shkruani shqip; ruanie edhe zhvilloni kulturën shqiptare; është detyrë jona patriotike”,- porositi simboli i rezistencës tek shqiptarët, z.Adem Demaçi.
Të gjithë pjesëmarrësit e këtij edicioni të “Drinit poetik” , janë shprehur se poezia e Ibrahim Berjashit ishte një prurje e re, dalluese nga të gjitha që u prezantuan në këtë festival.

Berjashi falenderon Komunën e Ulqinit për mbështetjen e pjesëmarrjes në Festivalin ndërkombëtar të poezisë “Drini poetik”.

----------------------------

“Xhirot” e famshme të Tiranës (në etapën komuniste)

Korrik 2010

Këtë shkrim ia dedikoj rinisë ish të persekutuar politike, si dhe të larguarve të 2 korrikut 1990, të cilët e deshën jetën, paqen e lirinë në vend. Të gjithë atyre që iu privua liria nëpër burgje, pushkatime e kampe internimi. Asaj gjenerate të madhërishme që nuk mundi të gëzojë e të jetojë në normalitet moshën më të bukur të saj, rininë që nuk kthehet më.
Kanë kaluar 20 vjet kur në Shqipëri u mbyllën njëherë e përgjithmonë “ xhirot”. Ah “ xhirot”! “Xhirot” e famshme të Tiranës. Kushdo edhe sot nëpër biseda miqsh e shokësh i kujton me dhimbje e nostalgji, pavarësisht pse dhe kur ekzistuan ato. “Xhirot” u mbyllën njëherë e përgjithmonë në “kështjellën” staliniste duke startuar që me eksodin e 2 korrikut...
Eksodin e parë të vitit 1990 në Tiranë, kur turma të mëdha njerëzish, rini apo edhe familje të tëra vërshuan nëpër ambasadat e huaja për t’u larguar nga vendi njëherë e përgjithmonë. Ata tentuan të iknin larg të keqes së madhe që kishte pllakosur vendin, pasi asnjeri nuk e kishte jetën të siguruar, askush se ndjente veten të lirë e të qetë, por çdo ditë më të mbyllur, më të survejuar, e të rrezikuar. Izolimi që iu bë Shqipërisë nga vendet e zhvilluara e perendimi solli si pasojë atë shkëputje masive të ortekut njerëzor shqiptar, e kryesisht nga Kryeqyteti i saj i bukur Tiranës. Eksod masiv ky, saqë tronditi e sensibilizoi botën mbarë. Hije e re të zeza mbuluan ato ditë e netë atmosferën në vend. Lotë e dhimbje ndjente çdo kush për pjesëtarët e tyre të familjes që kishin marë guximin e thyen tabutë duke kapërcyer nëpër oborret e ambasadave të huaja. Pse jo edhe për ata që nuk kishin asnjë fare lidhje ndiheshe i tronditur. Kronikat e lajmeve nga i vetmi Televizion Shtetëror jepnin herë pas here sekuenca rrënqethëse nga hyrjet e “huliganëve” e “armiqve të popullit” nëpër ambasada. Edhe stacionet e huaja televizive transmetonin kronika me pamje nga Shqipëria, por duke thënë të vërtetën e hidhur për atë izolim ç’njerrëzor të njeriut nga njeriu që ndodhi në vendin tonë.
Më kujtohet si sot një shoqja ime Fatmira Bermema ishte edhe shtatzanë kur së bashku me bashkëshortin e saj Aleksandër Ligean erdhën e më thirrën në shtëpi nga poshtë pallatit ku banoja në Tiranë: “Hajde - më thanë -, se ne e kemi vendosur, do të hyjmë”. Mamaja ime që i kishte dëgjuar filloi të qajë e më lutej për të mos u futur edhe unë në ambasadë: “Nuk të mjaftuan burgjet e tyt eti, por do të na hapësh përsëri plagë të tjera”. Të nesërmen e pashë në televizion shoqen time shtatzanë duke kapërcyer hekurat në Ambasadën Gjermane. U preka shumë, ndjeva dhimbje e respekt për të, e nën zë i urova shoqes sime fat e mbarësi. Më shumë nuk kisha fuqi se çfarë të bëja… Sot ata së bashku me vajzat e tyre Amandën e Emin jetojnë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Thikë me dy presa ishin ato ditë për këdo që ishte brenda mureve, e hekurave të huaja. Internime mbase për të afërmit e tyre që ishin jashtë... Mitingu i madh e i detyruar dhe çirrjet e Xhelil Gjonit në atë miting ngjallën sërish frikë, panik e pasiguri sociale e politike. Si dhe akoma më keq ndjenjën e hapur të luftës së klasave, terrorit e persekucionit komunist. Për afro gjysëm shekulli denoncime, vrasje e burgosje për këdo që e donte jetën, lirinë e demokracinë. Spiunonte gruaja burrin, babai djalin, tmerre, vuajtje fizike e psikologjike këto të papara në historinë e njerëzimit. Heronjtë e atyre ditëve që shpërthyen hekurat e ambasadave të huaja, do të fitonin lirinë vetëm pasi qeverisë shqiptare të Ramiz Alisë do ti kërkohej largimi i tyre drejt botës që ata kërkonin. Dhe ishte pikërisht vetë Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara Perez de Cuellar, që i firmosi atyre Lirinë e ëndërruar.
* * *
Po për ironi të fatit e për atë izolimin gjysëm shekullor, një prej kundra përgjigjeve ndaj shtetit ishin edhe xhirot. Xhirot e famshme të Tiranës në etapën komuniste, të cilat nisnin nga Stacioni i Trenit e përfundonin tek Korpusi i madh i Univerisitetit të Tiranës. E ky ritual i zakonshëm që do të ndiqej rregullisht nga të rinjtë e Kryeqytetit çdo të shtunë e të dielë, do të hapte siparin e tij nga ora 6.00 pasdite deri në ora 10.30 të mbrëmjes. Bëhej me dy korsi, njëra që të çonte për nga Liqeni i Shën Prokopit e tjetra që të kthente për nga “Skënderbeu”. Kishte edhe nga ata që i frekuentonin xhirot në orët më të vona të natës, si Ismail Kadare me Helenën, Sali Berisha me Lirinë, Timo Flloko me Verën, apo dikush tjetër që dilte për të marrë ajër të pastër e për të larguar streset e javës. Ndërsa paraditeve xhiroja mbahej ku është sot trotuari i Hotel “Tiranës”. Aty më parë ishin disa dyqane njëkatëshe ndërtuar me qerpiç. Në atë kohë ai vend ishte “pagëzuar” me emrin Broadway. Merak më ka mbetur që atëherë se pse është quajtur ashtu…
50 vjet Xhiro në Tiranë. 50 vjet ecë e jake nëpër Bulevard. I thonë një jetë e tërë, jo shaka. Prandaj ia vlen i thashë vetes t’i kushtosh pak vëmendje. E kush nuk i mban mend xhirot. Të rritur e fëmijë me padurim prisnin sa të vinte fundjava për të dalë xhiro nëpër bulevardin e madh e të bukur të Tiranës. Në ish Bulevardin “Dëshmorët e Kombit” sot Bulevardi “Zogu i Parë”. Për të “parakaluar” pa urdhër partie, pa bandë, e pa uniformë ushtrie përgjatë asaj rruge të gjatë e të gjerë. Veshur thjeshtë, pastër e me shije. Çdo i ri dhe e re do t’i kushtonte kujdesin e duhur xhiros në fundjavë. Një fustan basme në verë për vajzat. Një palë pantallona doku nga kombinati tekstil për djemtë, e një bluzë e bardhë apo bojë qielli , do të ishin luks i madh për këdo që do t’i siguronte me të njohur.
Por mos te harrojmë se edhe xhirot survejoheshin. Shumë kaleca të ish sigurimit të shtetit të vinin afër, mbrapa e anash për të parë e dëgjuar çfarë kishe veshur, si ishe veshur, çfarë flisje, si i kishe krehur e prerë flokët. Dhe të nesërmen ai ose ajo që kishte veshur pantallona kauboj apo diçka “ekstravagante” sipas tyre do ta shikoje me emër, mbiemër e karikaturë në një fletë rrufe të madhe në qendër të Kryeqytetit. Këto ishin masat parandaluese të luftës së klasave dhe shfajeve të huaja moderniste tek brezi i ri. Për ata që e “tepronin” po sipas tyre kishte edhe arrestime.
E rini, rini, sa ke vuajtur në atë kohë edhe për një bluzë të bukur me kuadratë e pantallona xhins… Edhe pse në diktaturë por rregulli dhe estetika tek të rinjtë nuk mungonin. Stili universal europian i të veshurit përcaktonte fizionominë e çdo të riu e të reje që e donte jetën të qetë e me normalitet. E kush nuk rënkon e kujton nën psherëtimë ato vite të humbura. Pale rinia e izoluar nëpër tela me gjemba e kampe internimi. Me ç’të drejtë i privonte lirinë e jetën ai rregjim e klika e tij rinisë shqiptare? Me ç’të të drejtë morale, politike e sociale izolonte njeriun në një qeli një metër me një, nën tortura të pashembullta deri në vdekje. Me ç’të drejtë ushtronte presion për divorcet familjare vetëm e vetëm pse dikë nga familja do ta burgoste, vriste apo internonte. Edhe tani që po hedh këto rrjeshta, jam duke rënkuar brenda vetes, por askush nuk po më dëgjon, e ndërgjegjësohet, përveçse vetes dhe kompjuterit përballë…
* * *
Takohemi tek “Dajti”, tek ura e “Dajtit”, tek stolat e “Dajtit”, tek parku përballë “Dajtit”, etj, etj. Këto ishin parrullat gojore që linin për në fundjavë të rinjtë mes miqsh, shoqesh e shokësh në periudhën e izolimit të vendit. Të cilët e kishin fjalën për jashtë hotelit, se sa për brenda as që bëhej fjalë. Tek ambjentet e Hotel “Dajtit” në ato vite mund të hynin vetëm “pezzo grosso - t” shqiptarë, ata me “carta bianca” në xhep, e njerëzit e besuar të sigurimit të shtetit.
Xhirot ishin i vetmi argëtim e gëzim që kishte rinia. Sa e sa të rinj lidhën jetën e tyre nëpër ato xhiro të gjata. Sa e sa kujtime të bukura apo edhe të hidhura fshehin ato kalldrëme bulevardeske brenda vetes. Edhe të vetmin gëzim që kishin ia morën, ia zhdukën nga sytë rinisë. E duke larguar rininë, larguan të ardhmen nga vendi, trurin e kombit. Larguan edhe fëmijën nga prindërit e gjorë që i rritën me halle të mëdha, ku edhe gjysëm kokërr limoni me mik të madh do ta gjenin në Hotel “Dajti” për fëmijën e sëmurë. Rivierat e Sarandës e Vlorës ishin plantacione me agrume vetëm për “mbretërinë” e bllokut e askush tjetër s’guxonte t’i prekte, përndryshe i priste plumbi kokën. E kush do t’ia zhdukte e do t’ja merte xhiron rinisë. Ishte pra ai rregjim i egër e i rendë që do t’i merte jetën dalë ngadalë nëpër burgje, internime e miniera ose duke shkaktuar si pasojë e urrejtjes atë lloj eksodi të madh si një prurje e furishme në qendër të Europës.
Se kush i ka shpikur e themeluar Xhirot nuk dihet akoma, por duke iu referuar fakteve historike do të shohim se xhiro kemi patur edhe në Shkoder, Durrës, Korcë, Pogradec e Elbasan, Fier, Lushnjë mbase edhe në ndonjë qytet tjetër, si dhe ne provincat me të skajshme, por të më falni unë vetëm këto kam njohur. Dikush tjetër që ka qenë i/ e apasonuar pas xhirove mundet të shtojë edhe ndonjë qytetet apo zonë tjetër të vendit.
Nga Mimoza Dajçi
New York
2009