ZGJIMI I DAMARIT TË FSHEHTË

Vullnet Mato



Tregim

Në atë kohë nuk kisha bastun në dorë, por një automatik fringo te ri me shtatëdhjetë e dy fishekë në gojë. Nuk kisha syze hipermetropi numër pesë, por një dylbi me të cilën hidhja vështrimin pesëdhjetë kilometra larg, në brendësi të kufirit fqinj. Atëherë isha tridhjetë vjeç dhe kisha marrë gradën e kapitenit të postës kufitare në juglindje të vendit. Kurse ushtarëzgjiumi i damarit te fshehtet e togës që komandoja, ishin të gjithë rreth moshës njëzetvjeçare. Të njëzetekatër djemtë ishin me uniforma të rregullta, me togëzat metalike të rripave, që u shkëlqenin deri larg dhe me yllin e kuq, si një copë thëngjill xixëllues te balli i kapelës.
Ndërsa pesëqind metra tej kufirit, në një kodër mbi anën tjetër të lumit, në postën fqinje përballë, nuk ishim ushtarë në kuptimin e vërtetë të fjalës. Por disa bashibozukë të çrregullt, që qëndronin gjithë ditën pa rripa e pa kapele dhe silleshin vërdallë, duke mbllaçitur me gavetat në dorë. Duke qenë të sigurt, se asnjë rrezik nuk u vinte nga posta jonë paqësore. Ata për të joshur e tërbuar djemtë tanë, piqnin mishra me hellin para postës, apo zhveshnin ndonjë kurvë lakuriq dhe e lëpinin nga gjoksi duke bërë me dorë: “Hajdeni!” Pastaj, kur shihnin indiferencën tonë përbuzëse, fillonin na shanin nga nënat, me fjalët më të pista që u vinin në gojë, duke përdorur epitete të ulëta për shqiptarët dhe udhëheqësit tanë. Por provokimet e tyre të zakonshme, nuk mund të merrnin asnjë përgjigje nga memecëria e rreptë e rregullores sonë.
Ishte një ditë e nxehtë korriku, kur ushtari ynë, Zefi, që ndodhej me pushim atë pasdite, mori teshat e tij dhe zbriti në anën tonë të lumit, për t’i larë mbi një pllakë guri. Ushtarët e huaj filluan të qeshnin me gërgama e të talleshin me të, duke e sharë me gjysma fjalësh shqipe të ndyra, duke i bërë shenja të turpshme me duar. Por Zefi ynë ushtar shembullor i dëgjonte dhe vazhdonte larjen pa u kthyer asnjë përgjigje lehjeve të tyre. Atëherë, njëri nga ushtarët e postës fqinje e mori në shenjë me pushkë Zefin, dhe e qëlloi në gjoks, duke e lenë të vdekur në vend, me një plumb të vetëm...
Pas këtij akti gjakatar, disa nga ushtarët bashibozukë të ndezur nga urrejtja, filluan të qeshnin e kërcenin përpjetë nga kënaqësia e palosjes përtokë të ushtarit tonë. Njësoj sikur të ishin ca kalamaj që kishin vënë një nishan për ta kapur me gjuajtje guri dhe kur njëri prej tyre e kishte rrëzuar, brohorisnin gjithë gaz.
Unë dëgjova krismën e armës së tyre dhe në çast i thirra Zefit nga larg disa herë. Pasi nuk mora asnjë përgjigje, nxora dylbinë dhe vrojtova me kujdes, se mos ai bënte ndonjë lëvizje prej të plagosuri, apo trupi i tij luhatej sadopak nga frymëmarrja e mundimshme që ndodh në raste të tilla. Pra, u binda se ushtari ynë kishte vdekur. Befas i gjithë efektivi i postës ngriu në ven nga kjo e papritur e llahtarshme. Atëherë me lot në sy, urdhërova ushtarët:
- Dëgjoni këtu djema!... Në mënyrë që të ruhet gjakftohtësia e të mos ndizen krisma të tjera nga të dy anët e kufirit, urdhëroj që asnjeri nga ne të mos i afrohet ushtar Zefit!...
Ushtarët e bindur deri në ngurtësim, mërmëritën me dhimbje, pa zbrazur asnjë fjalë nga goja. Por e kuptova se nga secili prej tyre, ishte gati të shpërthente drejt vrasësve përballë, një zemërim më i fuqishëm se njëmijë krisma plumbash të zjarrtë.
-Shoku komandant, - dëgjova atë çast njërin nga rreshterët e ndërlidhjes, - A mund të lajmërojmë me telefon komandën e kufirit, për vrasjen e ushtar Zefit?...
- Në asnjë mënyrë dhe me asnjë lloj mjeti! – u përgjigja. – Prisni!... Do t’u them unë kur do të bëhet njoftimi!... Kemi punë tjetër më të rëndësishme për të bërë...
Pritëm me padurim të tmerrshëm derisa perëndoi dielli dhe filloi të errej plotësisht. Kur errësira u trash dhe ne nuk mund të dalloheshim nga vrasësit matanë kufirit, zbritëm në heshtje te zall i lumit. Pamë me kujdes plagën e plumbit që i kishte përshkuar gjoksin tejpërtej, të shtrenjtit tonë, Zefit si dhe pellgun e gjakut që kishte rrjedhur, derisa kishte skuqur këmishët e lara të tij. Me drithërima shpirti e duke fshirë lotët me duar, e puthëm në ballë e në faqe të gjithë me radhë. Fytyra e tij fare pa ngjyrë në atë errësirë, dukej sikur na thoshte: “Më vranë fare kot, maskarenjtë e pabesë, po mos ma lini hakun e gjakut pa marrë, or vëllezërit e mi!”
Nuk kishim ndjerë vajtim më të dhimbshëm në jetë, se sa ai, kur secili prej nesh, donte të klithte me ofshama nga dhimbja dhe urrejtja për vrasësit. Por ato çaste nuk mund të lëshonim asnjë zë nga buzët e kyçura aq keq.
E rregulluam trupin e Zefit, në një pozicion me të përshtatshëm, duke i ngritur kryet mbi teshat e tij të palosura dhe tërë njolla gjaku. Pastaj lashë aty dy ushtarë të armatosur ta ruanin. U ngjitëm te posta dhe në orën një të mesnatës, unë mora mitralozin gjerman D.T. me shiritin e gjatë të fishekëve. Pajisa të dy rreshterët me thika, automatikë e nga dy bomba secili dhe bëra gati gjithashtu pesë ushtarë të armatosur me kujdes.
Për fat, atë natë qielli nuk kishte Hënë në asnjërin nga cepat e tij. Zbritëm ngadalë përgjatë një shtegu që na nxori në anë të lumit. Aty u hymë valëve të shkumëzuara mes për mes, duke u lagur deri te kofshët.
Ecëm me zvarritje gati barkazi dhe sapo u afruam te posta e tyre, dy rreshterët, së pari asgjësuan me thika dy rojet e nemitur nga nata, teksa ushtarët me automatikë, kishin rrethuar në përgjim ndërtesën e postës. Unë me mitralozin në dorë u futa te dhoma e bashibozukëve, ku binte era alkol dhe gërhitjet aty i ngjanin një stalle derrash. Mora frymë thellë dhe klitha fort, me sa fuqi kisha:
-Çohuni, vrasës të pabesë! – dhe sa hap e mbyll sytë shkrepa breshërinë e mitralozit, duke e shëtitur tytën në të katër anët e dhomës së gjumit.
Kur nga flakët e tytës vetëtiu gjithë fjetorja dhe vura re se nuk mbeti asnjë i gjallë, dola përjashta. Shkatërrova me plumba të gjithë kazanët dhe tenxheret e tyre. Në fund mblodha shokët dhe të gjithë bashkë, duke fluturuar me krahët që na kishin mbirë befas nga hakmarrja e Zefit, shkuam morëm ushtarin tonë martir dhe e çuam te posta jonë kufitare. E vumë mbi dy tavolina në mes të dhomës së veprimtarive kulturore dhe e qamë burrërisht, me zemra të plagosura si asnjëherë.
Rreth orës tetë të mëngjesit, para godinës së postës fqinje vumë re të grumbulloheshin shumë vetura me ushtarakë dhe civilë, që brumbullonin, duke shikuar në drejtim të godinës së postës shqiptare, e cila tashmë paraqitej krejt e qetë.
Atëherë, me një marramendje të çuditshme nga tronditja e madhe, pasi kishin kaluar pesëmbëdhjetë orë, dhashë urdhër, të lajmërohej komanda eprore për ngjarjen e kobshme.
E vumë ushtar Zefin e vrarë para postës sonë, në një mënyrë të atillë, që kufoma e tij, të shihej nga grupi i ushtarakëve të huaj, të grumbulluar para postës së tyre.
Nuk vonoi shumë dhe te posta jonë brofën të gjithë kuadrot e zonës së kufirit.
Unë i raportova hollësisht komandantit të zonës për provokacionin e pabesë nga ana e postës fqinje dhe për urdhrin e sulmit që kisha dhënë në atë gjaknxehtësi të tmerrshme. I tregova, gjithashtu, se ne, i gjithë efektivi i postës, , u betuam me lot në sy, se pa marrë hakun e ushtar Zefit nuk do të shërbenim dot më tej në këtë postë kufiri. Boll i kishim duruar, sharjet, talljet, kërcënimet e tyre dhe më në fund na kishin përdorur si tabelë qitjeje, duke na vrarë ushtarin më të mirë. Pastaj e mbylla me vendosmërinë time të palëkundur: “Për këtë veprim të kryer prej meje, komanda le të më dënojë rreptësisht. Unë e pres me kryelartësi çdo lloj dënimi që të më jepet. Por duhet të dini, shoku komandant, se nuk ka shqiptar që të mos e ketë të fshehur në trupin e tij, atë damarin e papërmbajtshëm të hakmarrjes, kur gjaku i njeriut të shtrenjtë merret nga të tjerët pa asnjë faj...”
Komandanti i zonës më kritikoi ashpër për vonesën e njoftimit dhe për urdhrin e veprimit të kryer ndaj postës fqinje. Qysh atë ditë, u dënova me burg disiplinor, në burgun e garnizonit të Tiranës. Pastaj më nxorën në lirim, si oficer rezervë me motivacion: “Gjaknxehtë dhe i papërmbajtur.”
Unë i tillë do të vdes. Por të gjallët përtej kufijve tanë, duhet të dinë, për atë damarin e fshehtë që trashëgon secili nga ne, shqiptarët, që të mos na e trazojnë pa kujdes e padrejtësisht, sepse ndodh të na zgjohet krejt papritmas...

Baladë për një Poet!(Faslli Halitit)

Nga    Përparim    Hysi

Tetë  dekada dalëngadalë

Pena jote (mos është "plug?!")

O Poeti Myzeqar

Më të bukur nuk gjej. Nuk.

Herë shfaqesh si piktor

Herë në prozë,  më shumë në vargje!

Por kudo më je cilësor

Eh, se ç' brumë ka jotja magje!

Balli i bukur dhe i bardhë

Nuk u rrudh hiç nga  "rrufetë"

Ti, Poeti Guximtar,

Nise "Dielli dhe rrëketë"   *

Pupu ! Po shkulnin faqet

Në kulisa nisi "kuja"

-Çojeni të pastrojë kanalet!

Urdhëronte "Ububuja!" **

Ky gjithmonë na "lëron" ndryshe

Ky, gjithmonë, antipartiak

Nuk ka si? E nuk ka "qyshe?"

- Shoqërohet me kulak!

- Hiqeni! Ta lërë qytetin!

Ma degdisni mu në fshat!

Donin të trëmbnin Poetin?!!!

Çapaçulët, lapurakë.

Por Faslliu  nuk u përkul

Dhe në fshat ia bën beli

Asnjëherë nuk u bë "urë"

Më i bukur si NJeri.

"Autobuzin e poezisë" nget drejt   ***

Drejt e drejt, se  nuk njeh "kthesa"

Ndaj unë e rreshtoj tek të Mëdhenjtë

Ndaj e bukur është "licenca".

Është i bukur. Zemërmadh

Nuk ka shok si altruist

Të ma fali timin varg

Dot portretin s'ia godis.

Thonë nga "mënga" e Mantelit  ****

Dolën aq e aq shkrimtarë

Dhe nga "mënga" e Poetit

Dolën aq e aq lushnjarë.

Aq e aq lushnjarë me emër

Si në arte e letërsi

Por "bekim" kanë marrë me zemër

Veç nga ti, i miri Faslli.

Se trokisje portë më portë

Për të rinj me plot talent

Zemra e madhe sa një botë

O i bukuri Poet!

* Vepra që e çoi të hapë kanale

** nënkupto komitetin e partisë 

*** një nga poezitë e tij

**** një nga shkrimtarët rus ka shkruar: " Ne të gjithë sikur kemi dalë nga "Manteli" i Gogolit". Analogjia ime është e qëlluar: Poetët dhe krijuesit lushnjarë kanë patur si "kumbar" ( më zemërmadh zor s'e gjen?!) Faslli Halitin.

                          Tiranë, 28 shtator  2013

DY NGJARJE MË RËNDËSI NË MEMORJËN E POETËS SË RE ELSA OSMANI:PANAIRI I LIBRIT DHE PROMOVIMI QE DO TA KISHTE LAKMI ÇDO FËMIJË !

I. Më 2013.09.06 Usajdi organizoj në njivel Republike Panairin e librit  në sallën e madhe në hotel Grand në Prishtinë.Kishin ardhë nxanës nga te gjitha shkollat qe kishin marrë pjesë në gara. Aty murren pjese edhe shum përsonalitete’ nga jeta institucionale,Usajdi dhe të tjerë. Ishin ekspozue punimët e nxanësve,origamët e Elses,kopërtina e libri « Si vet jeta »t.Në këtë manefestim u ndan shumë mirnjohje,nxanësve më të mirë qe kishin zanë vendet e para,dyta dhe të treta.

Ministri Buja,mësuesja Fara Fauna,drejtoresha e Usajdit,Halit Elshani,pamje e sallës,Elsa osmani

Standi i Elses me punimet e saj-origami ishin në qender të vemendjes të pjesëmarrsëve,të cilin pas dite e vizituën gadi të gjitha shkollat e qytetit Këto punime dore nga letrat më ngjyra e benin edhe më iunteresant panairin.Ja disa nga to :

   

Elsa në Panair e cila u mbajtë në Prishtinë,2013.

II.Më 2013.09.13 u organizue promovimi i librit : »Si vet jeta » në një nga klasët e shkollës « Elena Gjika » në Prishtinë.Salla –klasa ishte përplot më nxanës,arsimtar,të aferm,prindët,shkrimtarët dhe simpatizant të poetës.Kishte ardhë edhe RTK,të cilin shfrytzoj rastin ta falenderoj.Tubimin e udhëhoqi moderatorja Furtuna Aliu,nxanëse,bashkë më arsimtarin Fatmir Krasniqi nënë tingullin e flautistit nxanësi Besfort Shala.Fillimisht fjalën e mori arsimtari Fatmir Krasniqi,organizuesi i ketij promovimi.Ai spikati me zbulimin e kësaj talenteje.Pastaj u lexuën dy poezi :Si vet Jeta,titulluar këtë përmbledhje.

Si vet Jeta

Gjithkush ka nevojë,

Për dike të sinqertë,

Gjithkush ka nevojë,

për nje fjalë të vërtët.

Gjithkush ka nevojë

për nje rrugë të drejt

jeta është ënderr-Endrroje

Jeta është ëmbelsirë-Shijoje.

Jeta është premtim-Plotsoje.

Jeta është jetë-Jetoje.

Nënë  Tereza  në  ndihmë

N’mes  të errësirës

Më lanë vetëm…

N’mes të asgjëkundi

Pa askënd tjetër

Isha në mes  të  pyllit

Krejt në një botë tjeter

Plot stuhira e  vetëtima

Me dëborë

E me shira

Papritur  dëgjova  një  zë

Ishte  Nënë Tereza mua m’thotë

Unë erdha  k’tu t’ të ndihmoj.

Pastaj fjalën e mori redaktori Sabit Jaha,i cili në mës tjerash tha se qe nga sot plejadës ,karavanit të poetve po i bashkangjitët edhe një poetesh e re e cila premton shumë .Talentët po zbulohën dhe kjo na premton akoma më shumë.Kur rash në kontakët më poezitë e saja,në bashkpunim më arsimtarin Fatmir,gjyshin Halit,pash se  vjershat e saja ishin një burim i pa shterrur qe e rrealizuem më këtë Permbledhje.Shpresoj se Elsa do e vazhdon këtë rrugë.Pastaj i erdhi radha vjerrshës :Babi im i sinçert :

Fjala e Redaktorit Sabit Jaha dhe i gjyshit Halit Elshani

Babi im i sinçert :

Njeri i sinçertë,

Qe gjithmonë më ndihmon…

Je ti babi im,

Qe ta dua kaq fort.

Natën ma ben dritë,

Me jep kurajo për çdo haperom,

Je një shpresë për çdo fjalë,

Shpresë që ëndrrat i bënë rrealitët.

Muzeu

Kur shkova në muze

Shikova një pikturë

Ajo më mahniti shumë

 Kur u ktheva në shtëpi

Ia nisa ta vizatoja

Por s’ia dola

Ajo më mungonte

Por në zemër do e ruaj,

Atë zemrën e pikturuar.

Strofat e vjerrshës për arsimtar i lexuen 6 nxanës dhe nxanse duke çmue dhe falenderue angazhimin e tyre për mësim ,edukim dhe mësim dhenje.Kjo inkuaroj arsimtarët dhe nxanësit ne veçanti.Kur Furtuna Aliu lexoj vjerrshën qe ia kishte kushtue Elsa gjyshit,u krijuën emocione,lot dhe krenari :

Letër:Gjyshi në spital

Gjysh si ndihesh?

Më mirë besoj…

Ndjej mall për ty,

Që shkove të shërohesh,

 në Belgjikë.

Kur do të dalësh nga spitali

Më frikësove, kur mami tha :

Gjyshi  është në spital…

Thash me vehte:

Ah, gjyshi im…

   7 Marsi dhe  Gjyshi im

 Gjyshi im i dashur

7 Marsin po ta uroj 

Plot gëzime,përqafime

Vetëm ty po ti dhuroj

Sepse të dua aq fort

Edhe pse je larg

Gjithmonë të kujtoj

E mori fjalën gjyshi :Më falni.Une po e ndi vetën të emocionuar nga leximi dhe shkrimi i kësaj vjerrshe.Dikush nga salla përball pëshperiti në befasi :Gjyshi po kan !Mos  nderhy ia bera unë,mos fol ashtu  Sadri !Me ju than të drejtën morra forcë dhe vazhdova :Une si arsimtar shumë vjeçar gjithmonë kam vuajt se nuk kemi pasë mundësi t’u ndihmojmë talentve qe fatkeqesisht janë shue.Me vjen mirë qe kësaj rradhe mu dha mundësia qe të ndihmoj një talente,ku bashkë më arsimtarin Fatmir dhe redaktorin Sabit kemi arrijtë qe sot ta promovojmë këtë libër më shpresë se do kemi edhe shumë sosh.Shfrytzo rastin të falenderoj edhe Flori Bruqin per kontributin materjal te tij.Elsa foli e fundit dhe siç shkrova edhe më lartë, kjo autore, princesha e gjyshit, padyshim ishte ëmbëlsira e gjithë atij promovimi. Po në festat e gëzuara (a nuk janë promovimet festa?). A nuk hahet bakllava në fund? Kështu ndodhi dhe  me Elsën dhe shoqet e saja. Recituan aq bukur vjerrshën për gjyshin, vjershen për arsimtarët e tyre , vargje sa prekse aq  famoze të poetëve tanë, poetja e jonë e re ua kushtoj figurave më markante :aty gjenë poezi kushtuar : jetës, natyrës, henës, diellit, ditëve festive, poet, humanistë :Agim Devën, Adem Jasharin, Nënë Terezën, Gjyshin, Gjyshën, Nenën, Babajnë, shokët, nxanësit, arsimtarët, motrat, më nje fjalë gjith ajo qe e preokupon shpirtin e njomë të kesaj poetje qe më në fund bëri hapin e parë. Një lirike qe tingëllon ëmbël  në veshët e gjithë auditorit, se poezia u shkrua nga një nxanëse e klsës VI-të më titull « Si vet jeta ».A thue e kishte lexue :Pogradecin,Driteron,Migjenin,…apo siq tha në promovim se ishte inspirue edhe nga gjyshi të cilin e falenderoj për mbshtetje sikurse edhe shkrimtarin Flori Bruqin.

Elsa duke paraqit fjalën.Familja e ngusht e Elses.

Une tha ajo do lexoj ca rreshta :I vetmi mik i vertët,i cili nuk genjen-Libri.

Bota brenda tij mbaron sapo e mbyell dhe fillon sapo e hap…

Duje ashtu siq të do,…

Duje ashtu siq të ruan ty…

Dhe mos harro,libri  është po aq i ndieshëm sa ti…

        

Elsa me motra dhe me shoqe,Elsa duke i dhurue librin në mesin e drejtorit dhe arsimtarëve.

Në fund u gjetëm në një koktel në afersi të shkollës dhe pastaj një grup më i ngusht në drekë të restoran Pisha.Të nesrmën u takuem më shokë dhe njeri prej tyre,shkrimtar dhe dramaturg i entuziazmuar e kishte shkrue një vjerrsh kushtue lotve të gjyshit :

LOTËT E GJYSHIT

(Mikut tim Halit Elshanit)

Gjyshi ulur pranë mbesës,

Rrinte duke medituar.

I degjonte vargjët e mbesës,

Shokët duke ia recituar.

Degjonte  e degjonte,

Loti i gëzimit rrke,

Në faqët e tij

Si lum i shkonte.

Këto ishin lot gëzimi,

Mbesa e tij para shokëve e shoqeve,

Për librin e vet

E mbante perurimin.

Elsa e vogël më fjalë të mëdha,

Mori fjalën gjyshit i premtoi

 Rrugën e poetve ,i tha

Une do ta vazhdoi.

Puna ime nuk do të ngec

Qysh tash po të premtoj

Vargje Atdheut,Nënës,Babit dhe Ty

Gjysh çdo here do t’u kushtoj.

                Abdulla Troshupa

Sy me sy me jetën dhe vepren e patriotit dhe shkrimtarit tonë të madh Mehmet Kajtazi

Para se të flasim për jetën dhe veprën e shkrimtarit tonë të mirënjohur Mehmet Kajtazi, në emër të falënderimit për të gjithë pjesëmarrësit e këtij simpoziumi po japim citate nga fjala falënderuese që ka dhënë z. Mehmet Kajtazi më 29 mars 2002 me rastin e shfaqjes së dramës “Nata e Fundit në Goli Otok”:

Fjala FALEMINDERIT (në kuptimin e bimës dhe në kuptimin e tokës), ua drejtojë sonte deri në përulje drejtë NJËREZVE që qëndruan dhe u flijuan që ne të mos jetojmë përherë me erë të mollës, por mollën ta kemi në duart tona”.

Mehmet Kajtazi u lind në vitin 1944 në Kllodernicë të Drenicës (komuna e Skenderajt). Një kohë punoi arsimtar i gjuhës dhe letërsisë shqipe në vendlindje, në Turiqefc, në Runikë, në Klinë të Epërme dhe në shkollën e mesme “Isa Boletini” në Skënderaj, ndërsa, prej vitit 1973 ishte gazetar dhe redaktor i fejtonistikës në të përditshmen “Rilindja” dhe së fundi deri në vdekje punoi si redaktor profesional për prozë në Ndërmarrjen Botuese “Rilindja”, Prishtinë. Më së shumti lëvroi reportazhin ku trajtoi tema të aktualitetit dhe të historisë. Ka botuar tregime, reportazhe dhe shkrime të ndryshme në revista dhe gazeta që botoheshin në gjuhën shqipe në Prishtinë, Tiranë, Shkup, Podgoricë dhe Zvicër.

Me krijimtari letrare merrej që nga shkolla e mesme. Ka shkruar kryesisht prozë për të rritur: romane, tregime, novela.

Pjesë nga veprimtaria e tij artistike janë përkthyer dhe botuar në frëngjisht.

Mehmet Kajtazi ishte krijues që ka shfrytëzuar ngjarje të vërteta, personalitete historike e figura tjera, por edhe situata të veçanta të gërshetuara me ndodhi e personazhe fiktive, të cilat në laboratorin e krijuesit janë përpunuar artistikisht. Tema e fakte të realitetit tonë kombëtar e historik janë brumosur në një varg veprash letrare të Mehmet Kajtazit, të cilat me ngjyrime artistike janë fuqizuar”.

Mehmet Kajtazi ka botuar pesëmbëdhjetë romane dhe dy përmbledhje tregimesh, “ku kryesisht përpush katrahurat e mëdha të etnisë, sfidat, shpresat dhe udhët që e ngjitën në majat e mbijetesës. Pra në të shumtën, në fabulën e veprave të këtij prozatori gëlojnë luftërat, varrëtarët, nënat shamizeza dhe heronjtë, të cilët përcjellin nga një brez në tjetrin gjëmimet e rrufeve, zinë e riteve mortore, kujet dhe prapë kumbimet e betejave dhe sërish kapërcimi i rrethakut të motjes. Të gjitha këto rrjedhin nga një rrafsh rrëfimor plot thyerje e kontraste dhe thuren me nje gjuhë që duket sikur mezi e bart baladën...

Mehmet Kajtazi ka botuar këto vepra:

1. ''Nata në gur'' (roman, 1984), botoi “Rilindja”, Prishtinë,
2. ''Plaku dhe urat'' (roman, 1986), botoi “Flaka”, Shkup. Nuk janë të rralla rastet kur një vepër letrare shkruhet si reagim ndaj një modeli pararendës të llojit të vet, duke tentuar njëherit që mohimin e atij modeli ta mbështesë në argumentet që ofron përmes veprës së rë...Një dukuri të tillë e ndeshim edhe tek romani i Mehmet Kajtazit ''Plaku dhe urat''. Te ky roman, të bëjmë një paralele me konstatimet e deritashme, kemi tekstin që i shqipton situatat e jetës dhe tekstin që komenton këtë formë të shqiptimit dhe artikulimit artistik. ... Romani ''Plaku dhe urat'' ka një kompozicion do të thoshim mozaik, ku tërësinë e rrëfimit e sajojnë reminishencat nga kujtimet e personazhit kryesor (Amnitore Fatorini). Pse është kompozicion mozaik kur pjesa më e madhe e rrëfimit realizohet në veten e parë? Autori mbase edhe qëllimisht ikën nga një mënyrë strikte e zhvillimit të veprimit dhe rrëfimit romanësor, Shkruante R. Musliu për romanin''Plaku dhe urat'' më 22.11.1986.

3. ''Zemër e Thyer'' (tregime, 1987), botoi “Rilindja”, Prishtinë,
4. ''Fundi i legjendave'' (roman, 1990), botoi “Rilindja”, Prishtinë, (Teatri Shqiptar “Kurora” nga Nyoni-i Zvicër (Theatre Albanais “Kurora” de Nyon) dramatizoi dhe shfaqi romanin ''Fundi i legjendave'')

5. ''Shqiptarët në Goli Otok'' (roman, 1991), botoi “Dielli”, Zagreb. Proza ''Shqiptarët në Goli Otok'' ka për temë tragjikën e të burgosurve politikë në kohën e inkuizicionit sllavokomunist, të njohur si periudha e Informbyrosë. Në gjithë veprën ''Shqiptarët në Goli Otok'' të Mehmet Kajtazit, shkruante Rushit Ramabaja, rrëfimi është ndërtuar në formë mozaiku, ku si në ekran ravijëzohen fatet njerëzore.

Teatri Popullor i Prishtinës ka inskenuar dramën “Nata e fundit në Goli Otok”, sipas romanit ''Shqiptarët në Goli Otok''-5 nëntor 1992 u shfaq premiera e kësaj drame dhe kjo dramë theu të gjitha rekordet duke patur mbi 300 repriza dhe është shfaqur në të gjitha trojet shqiptare dhe jashtë vendit. Drama “Nata e fundit në Goli Otok”, sipas romanit të Mehmet Kajtazit, është dramë e dhembjes, dramë e ndërgjegjejes së vrarë, e mllefit të frenuar, e zhgënjimit, e përpjekjes për ta mundur frikën, tmerrin, vdekjen, e përpjekjes për të tejkaluar vetveten, brenda greminave të thella shpirtërore të shkaktuara nga malli për lirinë e largët, që si fatomorganë sillet brenda grilave, shkruante Fadil Hysaj.

6. ''Kodra e pajtimit'' (tregime, 1993), botoi “Ylberi”, Prishtinë, Duke lexuar tregimet e Mehmet Kajtazit, shkruante Rifat Kukaj, lexuesi gjithsesi do të provokohet me ngërthimet, psherëtimat, gjëmat dhe shpresën e njeriut tonë që nga kohërat më të hershme e deri më sot.

7. ''Ushtimë e Alboderit'' (roman, 1993), botoi “Shkëndija”, Prishtinë. Zeqir Gërvalla lidhur me veprën ''Ushtimë e Alboderit'' shkruante: Trekëndëshi tredimensional i romanit ''Ushtimë e Alboderit'' janë tri kohërat-në një kohë-Harmoni në shesh të Brukselit duke hyrë në dimensionin e katërt të ringjalljes së një kohe të Re të Ribashkimit tonë Kombëtar Shpirtëror e Tokësor në një rend të ri të Ballkanit-Evropës e Botës liridashësë e përparimtare nën Diellin e të gjithëve falë Zotit Një- Krijuesit të Gjithësisë

8. ''Shote Galica'' (roman, 1995), botoi Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë. Për këtë roman, Rushit Ramabaja shkruante: ''Shote Galica'' është një transponim i sukseshëm i njërës nga baladat tona kombëtare që në rrethakun e historisë sikur nuk po e presin njëra rjetrën
9. ''Minatorët'' (roman, 1995), botoi “Onufri”, Elbasan. Vangjush Saro shkruante: Vepër e frymëzuar drejtpërdrejtë nga ngjarjen në minierën e Trepçës në Kosovë, libër prej nga mesazhi i rezistencës, artistikisht dhe dokumentarisht, vjen e plotëson kuadrin e luftës për të drejtat kombëtare e qytetarëve. Autori i sjell kështu lexuesit një botë të pasur që vlon në galeritë e minierave, por me shumë në galeritë e shpirtit.

10. ''Thikë në portokall' (roman, 1995), botoi Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë,
11. ''Gjeli i katedrales'' (roman, 1996), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë,
12. ''Santa Ana'' (roman, 1998), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë,
13. ''Guri i dallëndyshes'' (roman, 1998), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë,
14. ''Lindja në qiell'' (roman, 2000), botoi “Rilindja”, Prishtinë. Ngjarja e romanit ''Lindja në qiell'', janë vitet tona të përgjakshme nën okupim, personazhet si Agon Zhuka, Adem Jashari, Curr Yjëzimi, Yllkë Dhogaqi, Gëzim Dushi e shumë të tjerë, i bëjnë jëtë veprës e që është shumë e afërt me kohën dhe traumat që i përjetoi populli ynë në Kosovë.

Mehmet Kajtazi me këtë roman tregoi edhe njëherë se është i lidhur ngushtë me fatin e kombit dhe historinë e tij, shkruante H. Perloka.

15. ''Udha I'' (roman, 2000), botoi “Rilindja”, Prishtinë,
16. ''Ndezja e shiut'' (roman, 2001), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë, (Romani Ndezja e shiut u nderua me çmimin “Hivzi Sylejmani” të Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës, për veprën më të mirë në prozë në vitin 2001).

Edhe në këtë roman shkrimtari Mehmet Kajtazi preokupohet me kohë, hapësirat e ekzistencës e të etnisë shqiptare. Kjo unazë narrative-kompozicionale-figurative ka zbritur shumë afër kohës sonë: kalvaret e golgotat e dëbimit masiv të shqiptarëve gjatë luftës së fundit, tek e nisë me Bllacën famëkqe, e vazhdon...

17. ''Një diell tjetër'' (roman, 2003). botoi NB “Rilindja”, Prishtinë,

Edhe në këtë vepër autori, ashtu si edhe në veprat tjera, lëndën e merr nga jeta e përditdshme në Kosovë, nga njerëzit e saj, nga problemet ekzistenciale me të cilat ballafaqohen shqiptarët, për ti bërë ballë gjithë katrahurave që ranë mbi ne nga pushtuesit e huaj tash e sa shekuj.

Romani ''Një diell tjetër'' i Mehmet Kajtazit paraqet tragjedinë shqiptare të viteve nëntëdhjetë, e cila triumfoi me luftën për çlirim. Duke u zhytur në dramën e etnisë Mehmet Kajtazi jep me ngjyra të theksuara kohën e aparteidit serb në vitet nëntëdhjetë të shekullit që lam pas.

Romani ''Një diell tjetër'', siç vëren edhe shkrimtari i mirënjohur Rushit Ramabaja në pasthënie, i shkruar sipas modusit të ironisë së qëndrueshme, e shqipton dramën më të re shqiptare me një gjuhë e me një stil të mvetësishëm duke vendosur në një kompleks modern sintetizues.

Shkrimtari dhe miku ynë i mirënjohur z.Mehmet Kajtazi ndërroi jetë më 25 shtator 2003 në Lozanë të Zvicrës dhe u varros në Prishtinë më 27 shtator 2003.

Fragmente nga disa kujtime të personaliteteve zvicerane për Mehmet Kajtazin

(Nga autorë të ndryshëm – për vdekjen e atdhetarit dhe shkrimtarit të dëvotshëm të Mehmet Kajtazit)


Një  decenie kjo miqësi me shoqëron rregullisht në jetën time të përditshme, më mundëson më shumë qetësi në vendime të rëndësishme: e rikujtoj praninë e tij të matur, buzëqeshjen e tij diellore, mençurinë fjalëkursyer, butësinë e vrojtimeve të tij që më tronditnin me forcën e drejtësisë së tij.

Patrik BYSMAN Drejtor i AVIR-it (kantoni Vaud)

Po pra, ky njeri është i madh! Një shkrimtar i madh, një artist, një bashkatdhetar, një njeri i dashur dhe i afërt me secilën qenie, që di të ndajë dhe të komunikojë, kalimtar i të gjithë kufijve gjuhësorë, i të gjitha dokeve e zakoneve. Në thjeshtësi të tërë, me armë të tij të vetme pendën, ai komunikon, ndan, shpreh dhe bën të njihet Shqiptari, Artisti, Avangardisti, Njeriu – nëpërmjet veprave të tij të shumta.

Marianne EBIBI, janar 2013

Kur kujtohet personaliteti i Mehmet Kajtazit, ngjall në mua kujtime të bukura, por edhe pikëllim të thellë për shuarjen e parakohshme duke më lënë në mua, sikur edhe te shumë të tjerë, një miqësi që qëndron pezull. Matës tokësor i palodhur, ai përfitonte nga zhvendosjet më të vogla për të zbuluar kënde të reja.

Victor RUFFY, Morrens,Kryetar i Parlamentit të Zvicrës (1992) Vazhdoni leximin e Fragmente nga disa kujtime të personaliteteve zvicerane për Mehmet Kajtazin.


 “Sy me sy me jetën”

Biografia e shkrimtarit, gazetarit e publicistit Mehmet Kajtazi, “Sy me sy me jetën”, është përuruar të mërkurën në Prishtinë.

Në përurimin e kësaj biografie miq dhe bashkëpunëtorë e kanë vlerësuar lart veprën e tij. Në këtë përurim është thënë se ai është një ndër figurat që i ka dhënë vulë gazetarisë, publicistikës dhe letërsisë në Kosovë. Po ashtu, është thënë se edhe dhjetë vjet pas vdekjes së Mehmet Kajtazit, vepra e tij vazhdon të jetë e pranishme në medie, letërsi e teatër. 

Duke folur për veprën e tij, Begzad Baliu ka deklaruar se në periudhën e fundit të krijimtarisë së tij vendin kryesor e kishin zënë temat e luftës së UÇK-së, të qëndresës, të dëbimit masiv të shqiptarëve nga trojet e tyre. “Në një kohë kur bashkëkohësit e tij shkrimtarë kërkonin botën ekzotike të lindjes apo përvojën perëndimore të tyre, në veprën e tij të parë e aq më tepër romanet e tij të mëtejshme, merreshin me përmasën historike të brezit të tij dhe ambientit fëmijëror të jetës së tij. Mehmet Kajtazi merrej me përvojën e bashkëkohësve të tij”, ka thënë Baliu. 

Sipas tij, kritikët kanë thënë se romani historik ka karakter të theksuar edukativ dhe njohës. “Romani historik nuk shkruhet me qëllim që t’i bëjë të njohur lexuesit ngjarjet dhe faktet historike nga e kaluara, sepse atë e bën më mirë historia, por të zbulojë artistikisht atë që ai ka mësuar nga historia. 

Sikur shkrimtari Mehmet Kajtazi e bënte dhe e sillte pikërisht këtë përvojë dhe insistonte për të rishfaqur, kompletuar dhe për të bërë të njohur një ambient, një hapësirë dhe një shekull historie. Në kohën kur romancierët, krijuesit e brezit të tij kërkonin të hidhnin dritë në momente të veçanta të mesjetës me tema të mëdha të rilindjes kombëtare, në ndërtimin kompleks të botës së heronjve të historisë kombëtare si dhe në ngjarjet larg hapësirës së Kosovës, Mehmet Kajtazi në të gjitha veprat e tij punoi në hulumtimin, sistemimin dhe ndriçimin material e etnokulturor të krahinës së Drenicës dhe aspekteve, sociale, shpirtërore e kulturore të heronjve të saj gjatë gjithë kohës sonë për të zgjedhur herë-herë edhe me fate personazhesh”, ka shtuar ai. Baliu ka thënë se Mehmet Kajtazi ka shkruar për përvojat e popullit të tij, fatet njerëzore të njeriut të vogël. “Veprat e tij, qofshin ato reportazhe, tregime, romane, vazhdojnë ta bëjnë jetën e tyre në kulturën shqiptare, mediet, letërsinë dhe teatrin shqiptar”, është shprehur ai. 

Ndërsa miku i tij, Rushit Ramabaja, ka thënë se Mehmet Kajtazi i takonte brezit të mësuesve që ndante shkollën shqipe nga shkolla e shkelësve serbë. “Gjatë tridhjetë vjetëve në ‘Rilindje’ ai dhe brezi i tij i dhanë vulë të veçantë gazetarisë, publicistikës, letërsisë shqipe. Me reportazhet, komentet dhe dramat shtriu përmasat në dramat e etnisë dhe frymëzoi mijëra lexues”, ka deklaruar Ramabaja. Sipas tij, Mehmet Kajtazi ka ngritur përmendoren e atdhedashurisë, qëndresës e miqësisë duke kërkuar të veçantën e misterit dashuror mes njerëzve. 

Ndërsa Daut Demaku ka theksuar se atyre që kanë lënë vepra u takon nderimi dhe përkujtimi. Sipas tij, privilegjin e leximit do ta kenë të gjitha brezat. “Le të kënaqen brezat që vijnë me veprat sepse njerëzit janë material shpenzues, kurse veprat do të mbesin sepse janë material ndërtues dhe fisnikërues i jetës njerëzore”, ka thënë Demaku. 

I biri i Mehmet Kajtazit, Dritoni, me këtë rast është shprehur se atyre si familjarë nuk u takon ta gjykojnë veprën e babait. “Babai kishte dashuri aq të madhe për kombin dhe gjuhën shqipe saqë nuk kishte as urrejtjen më të vogël për askënd. Dashuria për njerëzit kishte zënë vend në tërë ndjenjat e babait. Brenga e babait tonë ishte fati i kombit, motivimit i tij, mirëqenia e kombit. Ideal nuk e kishte të mirën materiale, por rehatinë shoqërore në Kosovë dhe kudo në botë”, ka thënë i biri i Mehmetit, Dritoni. Ai është shprehur krenar për përcaktimin fisnik dhe veprimin njerëzor të babait të tij, Mehmet Kajtazit. 

Mr.sci.Flori Bruqi


Lexoni:

http://www.kosovarimedia.com/index.php/art-dhe-kultur/13699-pyetjet-dhe-pergjigjet-ne-letersi-shqiptare.html