Krijuesit gjenden në pozitë të palakmueshme

Nga Isa Vatovci



Krijimtaria krijuese-artistike në Kosovë edhe 13 vjet pas luftës vazhdon të përballet me sfida të shumta. Mospërkrahja institucionale, pozita aspak e favorshme e krijuesve dhe gjendja e vështirë ekonomike në vend dhe me mungesë të interesimit të publikut për veprat krijuese është duke e sjellë krijuesin në një gjendje degraduese. Kjo është pohuar edhe nga njerëzit e kulturës, sipas të cilëve pozita e krijuesit sot në Kosovë është alarmante dhe duhet një mobilizim i përgjithshëm, veçmas i institucioneve shtetërore e kulturore për të kthyer në vend dinjitetin e njerëzve të artit dhe të kulturës.

Mungesë e mbështetjes institucionale

Dramaturgu Arian Krasniqi ka thënë se ka vite që në Kosovë, në mungesë të mbështetjes institucionale për artin dhe kulturën, kemi ardhur në një situatë të degradimit kulturor e artistik, e sidomos të pozitës së krijuesve. Sipas tij, përjashto disa individë krijues, që kanë ushqyer ambicie të veçantë, pjesa dërrmuese gjendet në një pozitë jo fort të lakmueshme. “Mungesa e mbështetjes institucionale në aspektin material, por edhe mungesa e kategorizimit të vlerave të mirëfillta artistike e krijuese, ka bërë që ky degradim të përshkallëzohet edhe më shumë. Më mban shpresa se në mesin e brezit të ri të krijuesve ka individë që me gjithë kushtet dhe rrethanat e pafavorshme, mundohen të krijojnë vepra me vlerë”, ka thënë dramaturgu dhe skenaristi, Arian Krasniqi.

Ardian Haxhaj, shkrimtar dhe kryetari i Klubit të Shkrimtarëve të Kosovës, në një prononcim për “Kosova Sot”, është shprehur se janë shumë faktorë, si politikë ashtu edhe socialë që kanë çuar në gjendje mjaft të pavolitshme pozitën e krijuesve në Kosovë. Sipas tij, nuk ekziston një vullnet i mirë prej organeve vendimmarrëse, që krijuesit të mund të kenë një infrastrukturë të duhur me qëllim të krijimit të veprave artistike me vlerë. “Zakonisht kulturat e vogla si kjo e jona gjithmonë janë të varura prej zhvillimeve politike dhe sociale dhe është e pamundur që kultura jonë të vetëfinancohet. Vendet e vogla gjejnë forma të ndryshme për të mbështetur kulturën. Andaj mendoj se pa ndonjë subvencionin nga institucionet, kultura dhe arti te ne si dhe pozita e krijuesve në Kosovë nuk mund të përmirësohet”, ka thënë Haxhaj.

Degradim edhe nga klane kulturore

Avni Rudaku, shkrimtar dhe studiues i problemeve socio- kulturore, ka thënë se dinjiteti nëpërkëmbet në mënyra të ndryshme. Krijuesit në shumicën e rasteve u takojnë shtresave të gjera shoqërore, të cilat vijnë ose nga klasa e ulët ekonomike ose nga ajo e mesme, e shumë rrallë mund të gjejmë rastet e një krijuesi që jeton dhe vepron në Kosovë, e që i takon shtresave të larta shoqërore.

“Dinjiteti nëpërkëmbet sidomos në këso situatash, kur shkrimtarët nuk kanë stabilitet financiar dhe qëndrueshmëri materiale, prandaj detyrohen të bëjnë edhe gjëra që nuk përputhen me dinjitetin e tyre”, ka thënë Rudaku, , duke shtuar se disa të tjerë nëpërkëmben kur kanë nevojë të ndërhyjnë për të fituar projekte të financimit të librit dhe kjo nuk bëhet objektivisht përmes konkursit publik dhe komisioneve të pavarura, por ndahen projekte për shokë, militantë e situata të ngjashme. Po ashtu, sipas tij, dinjiteti nëpërkëmbet te krijuesit edhe kur detyrohen të vënë logot e markat e firmave, që ua financojnë librat, duke bërë falënderime, të cilat cenojnë kualitetin e librave në përgatitje, duke u ndjekur nga dëshirat e financuesve, lidhur me dizajnin, shtypin, etj.

“Ka mënyra të ndryshme të nëpërkëmbjes së krijuesit dhe degradimi tjetër është kur secili përqesh krijuesit, qoftë edhe mediokër aktiv në jetën publike. Degradohen krijues nga klane kulturore në emër të ‘kritikës letrare e profesionale’, ndërsa lartësohen figura krijuesish që as në mëhallë nuk i bën kujt përshtypje. Dinjiteti i krijuesit po degradohet edhe kur gjithçka bie nën ndikimin e politikave ditore, detyrohen të hyjnë në subjekte politike, ku ia falin sovranitetin krijues dhe nuk bëjnë zë kundër rendit shoqëror, organizativ dhe atij të përgjithshëm”, ka thënë ai.

Fate që inspiruan Edgar Allan Poe dhe Ali Podrimjen

Gjekë Gjonlekaj

Shumë vjet më parë kishim blerë një pronë në Bronx, afër Parkut Edgar Allan Poe, ku gjendet edhe shtëpia e këtij shkrimtari të madh amerikan. Dy vjet më parë aty ndërtova zyrën time të biznesit. Ky park gjendet midis bulevardit të famshëm Grand Councurse dhe Valentine Avenue, që është mbi një kodër afër Fordham Road. Në këtë park zhvillohen aktivitete të ndryshme deri në orët e vona të natës. Në fund të parku gjendet shtëpia e Edgar Allan Poe. Këtë park e kisha vizituar disa herë, por jo shtëpinë e tij, sepse gjatë ditëve të javës është e mbyllur për vizitorë. Hapet vetëm në fund të javës.

Kjo shtëpi e vogël prej druri mbase nuk është aspak atraktive dhe nuk tërheq shumë vizitorë. Është tepër e thjeshtë. Këtë shtëpizë e kishte ndërtuar pasaniku John Valentine. Edgar Allan Poe e kishte marrrë me qira për 8 dollarë në muaj. Bronxi, në atë kohë, ishte një ndër zonat më të pazhvilluara të New Yorkut. Virginia, gruaja e Edgar Allan Poes vuante nga toberkulozi dhe ata mendonin se klima e kësaj zone rurale ishte e përshtatshme për shëndetin e saj. Më përpara, ata kishin jetuar në disa qytete verilindore të vendit, bile edhe në disa zona të Manhattanit. Shtëpi të tilla prej druri bënin fermerët, sepse nuk kushtonin shumë dhe ishin të përshtatshme për ngrohje gjatë dimrit.

Kjo shtëpizë është dykatëshe dhe ka 5 dhoma. Në katin e parë dy dhoma dhe në katin e dytë tri. Dhoma e pritjes dhe ajo e gjumit janë relativisht të mëdha, ndërsa dhomat e tjera janë të vogla. Pullazi është shumë i ulët. Është bërë kështu për të kursyer nxehtësinë gjatë dimrit. Në dhomën e pritjes është një tavolinë e vogël dhe karrige ku ishte ulur Edgar Allan Poe. Orenditë e tjera janë dhuruar më vonë. Në dhomën e pritjes është oxhaku dhe stufa. Në katin e parë është dhoma e gruas së tij, Virginia. Pas një sëmundje të gjatë, në atë dhomë, në shtratin e saj, kishte dhënë shpirt gruaja e tij e dashur.

Virginia vdiq më 30 janar të vitit 1847 në moshën 23 vjeçare. Vdekja e saj e tronditi në shpirt këtë poet të madh amerikan. Kujdestari i kësaj shtëpie, Neil Ralley, kishte shumë njohuri për dashurinë e tyre. Një ditë para vdekjes Virginia i kishte lutur shoqet që të ishin të kujdeshme për burrin e saj. Ai tregonte gjëra të mrekullueshme.

Të shtunave kishte më shumë vizitorë. Bile në atë çast u futën brenda dy vajza të vogla afrikano-amerikane. Ato ishin kurioze për dhomën dhe shtratin ku kishte dhënë shpirt gruaja e Edgar Poe. Kërkonin shoqërimin tim, sepse kishin frikë nga Korbi i poetit. Kishin dëgjuar për vdekjen e saj dhe për atë shpend kobëzi. Në njërën prej dritareve kishin vënë një korb të madh, thua se është i gjallë.

Vitin e kaluar, afër shtëpisë së Edgar Poes, në Universitetin Fordham përkujtuam, pas vdekjes, poetin tonë të madh Ali Podrimën. Ato ditë, tërë kohën më ngacmonin ngjashmëritë dhe fatet pak a shumë identike të poetit tonë me poetin amerikan. Poe, i shtyrë nga dhimbja për vdekjen e gruas, kishte shkruar “Korbin”, ndërsa Aliu ynë, mbase edhe më shumë i pikëlluar për djalin e tij, kishte shkruar “Lum Lumin”. Emrat e dy poetëve u bashkuan ato ditë në Universitetin Fordham, të cilin Edgar Poe e kishte vizituar shumë herë, sepse shtëpia e tij ishte pranë këtij universiteti. Të gjithë profesorët dhe akademikët e nderonin dhe e ftonin, bile edhe për ligjërata.

Ato ditë, në bibliotekën time të vogël gjeta një libër të vjetër që e kisha blerë në Boston, në zyrën e gazetës “Liria” para 40 vjetësh. Ky libër mban titullin “Këndime”, autor K. A. Çekrezi, botuar në vitin 1921 nga Federata Panshqiptare “Vatra”, shtypshkronja e “Diellit”. Në këtë libër janë botuar 35 shkrime të autorëve të ndryshëm shqiptarë dhe të huaj. Por “Korbi” i Edgar Allan Poe, shqipëruar nga Fan S. Noli dhe botuar në Revistën Adriatik në vitin 1918, më ra në sy menjëherë. Këtë libër të mrekullueshëm e kisha harruar krejtësisht. E shfletova vetëm se isha kurioz për vjetërsinë e tij. Në hyrje të poemës Fan Noli shkruan:

“Korbi” është vjersha më e mallëngjyer dhe më artistike e vjershtorit Amerikan Edgar Allan Poe. Munt të thuhet lehtë që s’ka shoqe letre tyre të botës. Është përkthyer në të gjitha gjuhët evropiane… Poe-ja e shkroi këtë vjershë më 1845 kur e shoqja e tij u sëmur dhe s’kish më shpresë shërimi. Si themi shqip e qau të gjallë…

Për shqipërimin e shkëlqyeshëm të “Korbit” nga Fan Noli është folur e shkruar më shumë se për asnjë përkthim tjetër në gjuhën shqipe. Ja disa nga ato vargje:

Më zu gazi më shkoj tmerri, m’atë Korb
të zi si Ferri
Që po mbahej aq’i rënd, aq’i lartë, dhe
i thomë:
Ndonëse je perçe-prere, s’kam dyshim je
trim i ndjerë,
Korb i mvrojtur, i varrosur, arratisur zall
më zall—
Thua-m’emërin tënt me nam anës detit
plutonian!
Thotë Korbi: ”Kurrë më.

Shumë përkthyes të famshëm shqiptarë e të huaj, bile edhe albanologë amerikanë, thonë se shqipërimi “Kurrë më” është më i natyrshëm se origjinali anglisht (nevermore). Kjo është dhuntia natyrore e gjuhës shqipe dhe zotësia shqipëruese e poetit tonë. Për këtë varg poetik flitet më shumë se për asnjë varg tjetër.

Kujdestari i shtëpisë së Edgar Allan Poe, Neil Ralley, tregonte shumë për korbat. Janë shumë inteligjentë dhe paralajmërojnë katastrofat shoqërore e familjare.

Vajzë e rallë dhe rezore q’i thonë engjëjtë

Lenore
Thotë Korbi: “Kurrë më”.

Dy vjet më vonë, domethënë në vitin 1849, edhe Edgar Allan Poe vdiq në moshën 40-vjeçare. Ai kishte lindur në Boston. Nëna dhe babai kishin qenë aktorë të njohur. Në moshën dy vjeçare kishte mbetur krejtësisht jetim. E mori në mbrojte John Allan, një afarist i njohur dhe për këtë e mori emrin Allan. Ai e dërgoi në shkollat fillore më të mira të Anglisë. Pasi u kthye në Shtetet e Bashkuara vazhdoi studimet në Universitetin Virginia, ku kishte qenë rektor ish presidenti amerikan Thomas Jefferson. Pas pak kohe u largua nga ky universitet dhe filloi studimet në Akademinë Ushtarake West Point, në New York. Por edhe nga kjo Akademi u përjashtua. Edgar Poe kishte përjetuar shumë kriza ekonomike. John Allan e ndihmonte edhe pse poeti bënte gabime të mëdha dhe shpenzonte shumë. Gjyshi i tij, David Poe, kishte qenë gjeneral në Ushtrinë Revolucionare të Georoge Washingtonit. Edgar Poe kishte miqësi me gjeneralin Marquis de Lafayette dhe me shumë përsonalitete të larta ushtarake dhe politike të Amerikës.

Edgar Poe i admironte shumë Lord Bajronin dhe John Miltonin. Ai e imitonte Lord Bajronin më shumë se asnjë poet tjetër, bile edhe vishej si ai. Një here, Edgar Poe ishte zhdukur për disa ditë nga shoqëria e tij dhe shokët menduan se kishte shkuar në Greqi për të vazhduar misionin e Bajronit.

Kishte probleme të mëdha me poetin Henry Longfellow. Poe e kishte akuzuar Henry Longfellown për plagjiaturë.

Në vitin 2009, me rastin e 200-vjetorit të lindjes, u bë ceremonia kishtare e varrimit në Baltimorë. Me rastin e këtij përvjetori u përkujtua në mënyrë madhështore. Gazeta “The New York Times” shkroi javën e kaluar për një festival poetik në New York dhe se Edgar Allan Poe ishte në qendër të vemendjes.

Para shumë vjetësh, Fatos Omari kishte përkthyer dy vepra letrare të Edgar Poes. Ai dëshironte që ato të vendosen në Bibliotekën “Edgar Poe”, në Bronx - New York. Librat i solli në Amerikë Profesor Nasho Jorgaqi. Pas disa ditësh i dorëzova në Bibliotekën e lartpërmendur. Drejtori i kësaj biblioteke ishte mirënjohës për këtë dhuratë të çmuar të Fatos Omarit.

(Autori është ish-gazetar i “Zërit të Amerikës”, aktualisht botues e biznesmen në New York)

Kosovë, lirinë po e fitojmë me gjak burrash dhe bijash. Kthim prapa nuk ka.

Portret për veprën e Dibran Fyllit; regjisor, artist filmi, shkrimtar, aktor teatri, skenarist, dhe fotograf.

G J A K U  I  L I R I S Ë

(Kosovë, lirinë po e fitojmë me gjak burrash dhe bijash. Kthim prapa nuk ka. Koha do të jetë dëshmitare se këtë radhë Kosova do të jetë e lirë dhe e pavarur. Drenica është ngritur sot, që nesër të ngrihet e tërë Kosova, shkruan Dibran Fylli, në ditarin e tij, të datës 2 shkurt 1998. Dibran Fylli, shkrimtar, artist, regjisor, skenarist dhe fotograf, është pjesëmarrës i radhëve të para në Ushtrinë, Çlirimtare të Kosovës. )

Dibran Fylli u lind në vitin 1956 në Açarevë të Skënderajt. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa të mesmen në Mitrovicë. Pas shkollës së mesme, Dibran Fylli fiton konkursin, për  Regjisor, në Akademinë për Teatër, Film dhe Televizion, në Lubjanë. I kulturuar në Odën e Drenicës, Dibran Fylli, u burrnua nën tingujt e rapsodëve të fuqishëm të këngës popullore dhe të pushkës. Në Lubjanë, Dibran Fylli, përveç studimeve në Akademi, ai u bashkohet  bashkëkombasve që jetonin në Lubjanë. Fillimisht, Dibrani anëtarsohet në Shoqatën “Migjeni”, e më pastaj në revisten letraro-politike, “Alternativa”. Kosova e viteve 1997- 1999 kudo ishte në kryengritje. Sa mbyllej një varr, hapej një varr i ri.

Betejat në Kosovë rrëfen Dibrani, ishin të çdoçastëshme dhe të përditshme. Lufta ilegale, dhe demonstratat e të rinjëve, ishin çarja më e madhe  e thyrjes së përgjakshme të jugosllavisë. Organizimi social-politik shqiptar më thotë Dibrani, lindi UÇK-në, forcën e burrave dhe të bijave që do ta çlirojnë Kosovën. Jam shumë i mbushur me këngë dhe beteja, për të qëndruar jashtë ngjarjeve që po ndodhin. Dibran Fylli, shkrimtar, artist, dhe regjisor, me tërë bagazhin e tij poetik, përveç që armatosi fjalën e vet, u veshë edhe me armë, për ta çliruar vendin. Thirrjes së Kosovës për liri, Dibrani ju përgjigj që në ditët e para të luftës. Ai, pa u hamendur bëhet pjesëtar i radhëve të para të UÇK-së, dhe udhëheqës i njësitit të parë, “Shkoza 2” në Açarevë. Nuk ka tragjedi njerëzore që mund ta vras vullnetin e një populli për liri, më thoshte një miku im poet.

Lufta që po bëjmë sot, është liria që do ta kemi nesër, ky ishte motivi i luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Amaneti i gjakut të të rënëve, amaneti i këngës popullore, amaneti i nënave me fëmijë të burgosur, nuk më lejonte të bëj gjumë, e të mos jem në betejë. Sëra e armikut e kishte mbushr kupën. Në Luftën e Llapushnikut, më 8 maj  1998, Dibran Fylli, plagoset rëndë, në betejë të drejtpërdrejt me armikun. Plagën e marrë në Luftë, Dibrani i quan, “trëndëfi në trup”, pjesëmarrës i shumë betejave në Luftën e  Kosovës. Veprimtaria e Dibran Fyllit, nuk mbaron me kaq. Dibrani, mes tymit dhe barotit, nën krismat e armëve, themelon, Trupen Artistike Ushtarake, „Hamëz Jashari“ të UÇK-së, dhe një varg veprimtarish të tjera në luftë.

Në ditarin e tij të luftës, të vitit 1997, Dibran fylli shkruan; Burgu ku mbahen djemtë tanë pse Kosovën e duan të lirë, është prej hekurave të papushueshëm. Por, kjo nuk e zvogëlon vullnetin tonë, që këtë burg të bërë ta thyejmë. Pushka e UÇK-së, pushka e zemrës dhe e shpirtit, në gjithë vitet e mëpastajme do ta detyrojë Serbinë të ikë nga Kosova. Dibran Fylli, është njëri nga të rrallët shkrimtarë, artistë, dhe regjisorë, që në fushë të betejës, ia shkrepi plumbin armikut. Liria e Kosovës për mua, shkruan Dibran Fylli, është më shumë se gjithçka. Pa liri, unë, Dibran Fylli, nuk di të jetoj.

Dibran Fylli, shkrimtar, ka botuar 12 vepra;

1 . “Të fala nga Stambolli”, poezi,  Tiranë 1998

2. Argumente, “Drenica dikur dhe sot” Tiranë 1998

3.  “Ai është i gjallë”, poezi, “Rilindja”, Prishtinë 2000

4. “Edhe kjo është pjesë e jetës”, roman, “KSH “Vorea Ujko” Klinë 2006

5. “Ditari i Tafrruk Tafrrukuci  të Tafrrukajve” komedi-humor, KSH “Vorea Ujko” Klinë 2006

6. “Sharkia e Drenicës” këngë për luftën dhe Dëshmorëve të UÇK-së Klinë 2007

7.  “1365 ditët e jolirisë”, Përmbledhje poezish – LSHK (2012)

8. “Prekazi brezni trimash” kronologji në 7 gjuhë - LSHK (2013)

9. “edhe kjo është pjesë e jetës”, roman – ribotim LSHK (2013)

10. “Sharkia e Drenicës” – ribotim LSHK (2013)

11. Hasan Prishtina, stërnip i Avdullah Veliqit, monografi – PrishtinaPress 2013

12. “Çdo shesh, një përmendore”, antologji – “Meshari” 2013

Ndërsa, Dibran Fylli,  Regjisor, Artist, dhe Fotograf,  ka një veprimtari të gjerë krijuese. Dibran Fylli deri më tash ka realizuar; Një film të shkurtër, një film artistik në dy pjesë, një komedi, 5 role, në 5 filma artistik, 2 monologje, 2 qind fotografi, me pamje nga luftimet,  4 qind minuta, xhirime në luftë, dhe 36 filma dokumentar. Kjo prodhimtari krijuese aq e gjerë dhe aq e vlerë për Kosovën, është vepra e Shkrimtarit, regjisorit dhe aktorit, që e nderon Kosovën dhe lirinë e saj.

 Fotografi dhe xhirime ekskluzive gjatë luftës 1996/’99:

-mbi 200 fotografi

-mbi 400 minuta xhirime

3 filma të realizuar

-film artistik në dy pjesë “Deri kur...?” (i realizuar në vitin 1996)

-komedi „Kalanica e Kadiut“ (1996)

-film i shkurtër “Qyteti i zi” (2013)

5 role të realizuara:

-filmi “Rrënjët” – Hazir Dema

-filmi “Deri kur?” – Demë Sinani

-komedi “Kalanica e Kadiut” – Tafrruk Tafrrukuci

-filmi “Vdekja në sy të motrës”- Babai

-filmi “Azem Galica”- Bejtë Galicën

34 Filma dokumentar dhe 2 monologje:

1. „Gjaku i Kosovës“, dokumentar për luftën e UÇK-së dhe shërimin e të plagosurve

   (filmi është punuar gjatë luftës në TV Klan dhe është edituar ne TVSH 1998)

2. „Organizimi i shëndetësisë gjatë luftës“, dokumentar i promovuar ne Simpoziumin Ndërkombëtar

     (Prishtinë 29.09.1999)   

3. film dokumentar kushtuar jetës dhe veprës heroike të Dëshmorit Skënder Çeku (2000)

4. film dokumentar kushtuar heronjve Nebih e Tahir Meha (kooproduksion me RTK-2001)

5. dokumentar „Lindja dhe rrita e Bat. 40 të shëndetësisë të TMK-së“,(2001)

6. dokumentar „Thyerja e kufirit, ideal i bashkimit kombëtar“,kushtuar Betejës se Koshares  (2001)

7. dokumentar „Akademia e Mbrojtjes Tempull i dijës ushtarake” (22 prill 2002)

8. film dokumentar „Vepër, jo fjalë“ (2008)

9. film dokumentar kushtuar jetës dhe veprës heroike të Dëshmorit Muhedin Morina (2008)

10. film dokumentar „Fryma e lirisë zbutë dhembjen për liri“ kushtuar Dëshmorit Faruk Elezi (2008)

11. film dokumentar kushtuar jetës dhe veprës së Dëshmorit të Brigadës 112 Arben Haliti (2008)

12. film dokumentar „Jeta dhe lufta për liri“ kushtuar Dëshmorit Avni Zhabota (2008)

13. dokumentar „Korbi, pjesë e betejave të përgjakshme për shthurjen e Jugosllavisë“-Mirush Dakaj-(2008)

14. monolog kushtuar luftës çlirimtare të ZO të Pashtrikut (2008)

15. film dokumentar poetik „Krushqëzimi“ kushtuar 24 Dëshmorëve të Jezercit (2008)

16. film dokumentar informativ „Libri ne shtegtim“ për krijimtarinë e krijuesit Isak Guta (2008)

17. monolog “Amaneti i kullës së lashtë” (2009)

18. film dokumentar „Gjaku i lirisë“ kushtuar jetës dhe veprës heroike të Dëshmorit Fehmi Rama, (2009)

19. film dokumentar “Krisma e Këngë”, për Dëshmorin Milaim Krasniqi (2010)

20. dokumentar “FASHIKO” (2011) (për sportin e karatesë në Kosovë)

21-33. Emision ekskluziv dokumentar në 12 vazhdime “LUFTË PËR JETËN”, i edituar në RTK gjate sezonit (2010-2011)

34. dokumentar “MBIJETESA” (2012) - pjesëmarrës në “Javën e filmit” në Nju Jork

35. dokumentar “KRIMI” (2012) - pjesëmarrës në “Javën e filmit” në Nju Jork

36. dokumentar “AI JETON NE SHPIRTIN E POPULLIT” kushtuar Hasan Prishtines (2013)

Kam lexuar diku, më thotë Dibrani, se burgu, është kafaz prej hekurit të papushueshëm. Populli ynë kurrë s´është pajtuar me pushtuesin. Asnjë ditë në Kosovë nuk ka qenë pa betejë. S´ka pëllëmbë toke në Kosovë, dhe gjithandej Ilirisë, që nuk është spërkatur me gjak. Bërja e Kosovës e lirë dhe e pavarur, ishte domosdoshmëri. Unë me titullin regjisor akademik, kapa pushkën, që ta vrasim luftën. UÇK- ja ishte dhe mbetet lufta më e shenjtë, më e pastërt, dhe më çlirimtare e popullit tonë. Miqtë Amerikanë, dhe miqtë Evropianë, u vunë në krahun e Kosovës, për ta thyer Rajhun, Serbi-Rusi. Miqësinë me ata që na ndihmuan të çlirohemi, populli ynë do të dijë ta ruaj dhe ta çmoj. Dibran Fylli, poet, ka rrëmbyer 3 çmime të para për poezi në 3 qytete të Kosovës; në Prizren në festivalin ndërkombëtar të poezisë “Drini poetik”, në Stubëll të Vitisë, çmimin, “Shën Jeronimi- Iliri”, 2012, dhe në Besianë, “çmimin e diasporës”, 2013 . Veprimtaria e Dibran Fyllit është shumë e gjerë, regjisor, artist filmi, aktor teatri, poet, dramaturg, xhirues dhe fotograf.

 Dibran Fylli është themelues i Trupës Artistike Ushtarake “Hamëz Jashari” të UÇK-së (shkurt 1999).

-Ideator, skenarist dhe organizator i Manifestimit Përkujtimor “Ditët e Përndritjës” tash “Epopeja e UÇK-së” (5, 6 dhe 7 mars - e njohur si “NATA e ZJARREVE).

-Drejtor i Trupës Artistike Ushtarake “Hamëz Jashari” të UÇK-së dhe TMK-së (1999-2002).

-Ideator, skenarist e regjisor i Festivalit Folklorik „I këndojmë lirisë“- kushtuar figurës madhore të UÇK-së Mujë Krasniçi-KAPUÇI (Klinë 6, 7 dhe 8 Qershor).

-Skenarist i programit artistik “Ai është i gjallë” pjesa -I- dhe -II-

-Autor i shumë skenarëve dhe organizator i dhjetëra Akademive Përkujtimore e Solemne

-Anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës dhe i Klubit të Shkrimtarëve “Vorea Ujko” në Klinë.

Dibran Fylli, I arrestuar nga gjykata e UNMIK-ut dhe i burgosur nga “liria” 4 vjet ( me gjithsejt 1365 ditë burg të UNMIK-ut ), dhe pas 4 vjetësh të burgut të “lirisë”, i liruar i  pafajshëm. Jeta e krijuesit, Dibran Fylli, është jetë heroike. Dhimbja e tij nuk shtrihet nëpër shkretëtira të kohës, për t´u dehur me vuajtjen dhe dëshpërimin. Kufijt e imagjinatës së Dibran Fyllit janë më përtej, në paanësinë e dëshirave të tij! Shëndet, dhe sukses, artistit, regjisorit, dhe poetit, Dibran Fyllit.

Rrustem Geci - Dortmund

Gjyqi i kolegut dhe i Aqifit

Tregim nga Përparim Hysi


Qe koha e fletërrufeve, kur çdo "shfaqje e huaj" varej si një pllakatë mbi mur dhe, mandej, për këto bëhej o gjyq demaskues në blok, lagje apo në fshat. Syrit vigjelent të partisë e "popullit" nuk i shpëtonte asgjë. Dhe vërtet kështu ndodhte. Varja në mur qe bërë si një rit dhe kushdo, para se të shkonte në punë, do hidhte nga një sy atje, tek vendi apo siç e kish marrë emrin "Këndi i fletërrufeve". Këto (fletërrufetë) nuk ishin shpikje jona. Qenë "huazuar" nga larg: nga Kina e Mao Ce Dunit. Në Kinë quheshin "dacibao" dhe këtu "fletërrufe". Pagëzimin fletërrrufeve ua kish bërë Enver Hoxha që dhe kish lëshuar kushtrimin: " Të ngrihen të gjithë dhe me gërma të mëdha të shkruajnë se ç'mendojnë ata për punën dhe njerëzit". Në se këtë slogan të asaj kohe nuk e kam sjellë pikë për pikë ashtu, besoj se nuk është ndonjë dëm i madh. Rëndësi ka që këto, fletërrufetë, u kthyen vërtet në rrufe që të vrisnin moralisht dhe, ndonjëherë, edhe ca më keq: ndonjë sedërli dhe i ndershëm tej mase, bënte vetgjyqësi duke i dhënë fund jetës. Demaskimi me fletë-rrufe ishte vetëm hapi i parë, pas këtij demaskimi, vinte gyqi. I lakuari në fletërrufe vihej,si të thuash, në kandar: në se qe anëtar partie, gjykohej atje së pari. Në se jo, në kolektiv blok apo lagje. Por dhe gjyqi i asaj kohe, shpesh, e jepte drejtësinë jo sipas shkallës së fajit, por, para së gjithash, nga faktorë të tjerë ku, mbi të gjitha, shikohej biografia. Biografia qe "koraca" që shërbente si "salvaxhedja" në det për atë që gjykohej. Dhe qe me të vërtetë tronditëse kur, për të njëjtin faj, masa e "dhënies drejtësi"( nënkupto: dënimin!) ishte e ndryshme. Mos kujtoni se jam i shpejtuar dhe i obsesuar vetëm nga e keqja. Flas dhe shkruaj për çka kam parë e jetuar.

* * *
Më kujtohet mirë. Këndi i fletërrufeve në qytetin tonë ( në Fier ) qe mu përballë komitetit ekzekutiv, ngjitur me bibliotekën. Për ironi të fatit, qoft biblioteka dhe qoft ndërtesa ekomitetit ekzekutiv qenë pronë e dy familjeve nga më fsiniket në Shqipëri: ekzekutivi, pronë e Abaz Këlcyrës dhe biblioteka e Vrionëve. Sot ndërtesa e vjetër e komitetit ekzekutiv nuk ka as nam dhe as nishan, kurse ish-biblioteka është blerë nga ca privatë që e kanë kthyer në klub. Qe mëngjes dhe në këtë hapsirë që ndante këto dy ndërtesa, shihje grupe njerëzish që, tek nxitonin për punë, me këmbë apo me bicikleta, ndalonin me sytë nga muri. Këtë radhë kish ndodhur "hataja!". Tek këndi i fletërrufeve qenë "varur" katër persona, të njohur në qytet. Ata lakoheshin me emër e mbiemër; u kishin bërë nga një karikaturë ku secili qe kthyer o në dhelpër, o gjarpër, o ujk. Për çdo "skërbim" që u kishin bërë, dukej koka (kjo qe foto e bërë me detyrim) dhe, mandej, për secilin kishte vargje humoristike që i gozhdonte të gjallë atje, tek këndi. Natyrisht, si befasi e madhe qe. E madhe dhe e turpshme. Pllakatet veç demaskimit, bënin dhe apel. Qëllimi: të demaskoheshin masivisht. Dhe, pasi u lakuan dhe u stërlakuan, që të katër iu dhanë gjyqit. Të katër i kishin zënë duke lozur kumar dhe, sipas kodit penal, duhet të dënoheshin me burg. E keqja qe,se tre nga katërshja e "famshme", qenë mësues. Domethënë,qenë kolegë me mua. Po unë njërin po e veçoj. Dhe jo pa arsye.

* * *
Gjyqi i katërshes u bë dhe secili u penalizua. Ndonja ca muaj burg dhe për mësuesët: mos ushtronin profesionin. NJëri nga mësuesët (sikur të qe i "vogël" dhe e morën në qafë?!!!), e pati dënimin më të lehtë. Arsyeja: shpatullat i kish të ngrohta. Sidoqoftë, në arsim ende nuk e kishin marrë. Aq lehtë e kish kaluar "kolegu" këtë tufan,sa e quante veten "të palagur" nga shiu i gjyqit.
- Nuk u dënova si të tjerët,-pretendonte,- ndaj dua të kthehem në arsim. Mirëpo në instancat e pushtetit ku kish shkuar, nuk kish arritur të fillonte në arsim dhe u drejtua për në komitetin e partisë.
Ditën kur "kolegu" kish ardhur për t'ua ankuar në komitetin e partisë, qëlloi që dhe unë të kisha shkuar për një hall tjetër. Kam qenë dëshmitar okular, ndaj dhe po e shkruaj.
Priste sekretari i komitetit të partisë, Lamçe Sheme, që kishte ardhur në Fier nga Përmeti. Lamçe Sheme ishte nga sekti i jevgjëve të Përmetit, por jo vetëm në gjykimin tim, por kushdo që e ka njohur, ka qenë një kuadër jashtëzakonisht i ndershëm dhe i gjendshëm për hallet e njerëzve.
Si sot më kujtohet ajo ditë. Hallexhinjtë në një sallë dhe ai,Lamçe Sheme, një burrë i gjatë me flokë të zeza dhe me syze, pasi na përshëndeti, fillloi të na pyes kokë për kokë. Instruktori shoqërues mbante shënime dhe ne, duke pritur radhën, dëgjonim dhe "hallet" dhe ankesat e të tjerëve.
Kolegu me "shpatulla të ngrohta" ( kam arsye që ta quaj kështu) qe në listë i pari.
-Çfarë halli ke? - pyeti sekretari.
Kolegu shpjegoi "hallin" duke u munduar që,sadopak, të "zbuste" fajin e tij. Si foli e foli, për të ndikuar ca më shumë tek sekretari, tha në fund:
- Shoku sekretar po unë "fitova" ( kot nuk po e shkruaj në thonjëza) gjyqin dhe ata të arsimit nuk po më marrin.
Dhe Lamçe Sheme tek dëgjoi me pak durim këtë "shpatullngrohtë", tha:
-Fitove gjyqin, ë ! Po moral e nder a ke? Po ty ta nxorën kokën si gjarpër atje, tek këndi i fletërrufeve, ke guxim që t'u dalësh nxënësve përpara. Dhe,duke e ngritur zërin ca oktavë më lart, tha:
-A nuk do qeshin nxënësit kur t'i thonë njëri-tjetrit:ai kokëgjarpëri ! Dëgjo, për mua si Lamçe Sheme, ti kurrë nuk duhet të punosh në arsim. Ah,sa ka përmbi mua,dhe mund të të kthejnë në arsim dhe ti nesër mund të më xnjerrësh gjuhën, kjo është punë tjetër.
Kolegu, me "shpatulla të ngrohta", iku si pulë lagur.

* * *
Aqifi ka qenë bashkëfshatar imi nga sekti arixhi. Unë jam rritur me arixhinjtë dhe kam të drejtën të deklaroj: njerëz më të ndershëm e më fisnikë se ata nuk ka. Shikojnë punën e tyre dhe kurrë nuk ka ndodhur që,qoft dhe një prej tyre, të jetë lakuar për moral apo për nder. Kurrë ndonjë për hajdut dhe kurrë ndonjë për spiun. Po trazove qoft dhe një prej këtij komuniteti, nuk ke bërë gjë tjetër po ke trazuar folenë e grerazve. Kanë një solidaritet mes tyre që është për t'u patur zili.
Aqifi qe martuar dhe me fëmijë. Kishte nuse të bukur dhe një ditë prej ditësh e sheh që me dikë puthej. Mund dhe ta rrihte apo ca më keq: ta vriste apo ta dhunonte në trup apo fytyrë. Asgjë nuk bëri nga këto, por si një urtak që di të ruajë qetësinë dhe në çaste tronditëse, e dëboi nga shtëpia dhe kërkoi ndarjen ligjore.
Kur erdhi dita e gjyqit, Aqifi u paraqit para gjykatësit. Mes gjykatësit dhe Aqifit qenë zhvilluar këto replika:
- Përse do ta ndash gruan?
- Se e pashë që po puthej me X...
Gjykatësi, pak fodull, duke e parë Aqifin si "qytetar të dorës së dytë, i thotë:
-Punë e madhe se po puthej me një tjetër. Nuk përbën shkak prë ndarje.
Aqifi ca nga e keqja dërmuese që e kish gjetur dhe, ca nga fodullëku i gjyqtarit, ia priti tërë mllef:
-S'qenka gjë e madhe të shohësh gruan duke u puthur me një tjetër, atëherë, shpërtheu Aqifi, nëma gruan tënde që ta puth...
Gjyqtari, si ta kish kafshuar gjarpëri, erdh e t'u bë si kungull i pjekur dhe lëshoi piskamën:
- 6 muaj burg për ofendim të trupi gjykues !
Mos po zmadhoj ? Jo. Aspak. Aqifi është gjallë dhe burgun e vuajti kokërr për kokërr.
Në i solla këto dy ngjarje të jetuara, ( nga salla e gjaqit) e bëra se,edhe sot, në demokraci, shpesh, alarmohen nga "dhënia e drejtësisë".

Tiranë, 26 shtator 2013

SPASTRIMI ETNIK NË KOSOVË

Nga Flori Bruqi





.....Me duart e kapura pas telave që rrethojnë kampin e Bllacës , ata duket sikur janë kapur fort pas jetës. Ajo duhet të vazhdojë me çdo kusht, kudo që të jetë. E trishtueshmja është që rëndësinë e jetës duhet ta kuptosh vetëm në gjendje lufte. Për të tërhequr vëmendjen tek rëndësia e jetës, gazetarja Mirela Oktrova hapi dje në ambientet e Muzeut Historik Kombëtar një ekspozitë me fotografi, që na kthen 13 vjet pas në kohë, në muajt e nxehtë të luftës së Kosovës. Janë rreth 120 fotografi nën titullin “Fate në luftë”, të realizuara në kampet e refugjatëve kosovarë në Maqedoni, ku zbulohet dhimbja që shkakton lufta dhe përpjekja mes jetës dhe vdekjes. Shumë janë portrete, kryesisht fëmijë dhe të moshuar, pjesa më vulnerabël e shoqërisë dhe më e zbuluar ndaj fatkeqësisë....

Qysh në fillim, Oktrova të informon se nuk bëhet fjalë për foto artistike, por për dëshmi, megjithatë nuk janë edhe aq të pamenduara. “Nëse do më pyeste ndokush si nisi kjo iniciativë për të marrë këto portrete, këto pamje nga lufta, nuk jam në gjendje ta përshkruaj momentin e parë. Mund t’ju përshkruaj se çfarë qe shtysa, që u nisa të shkoja në zonën e luftës. Ishte thjesht një telefonatë nga Ministria e Brendshme gjermane, prej së cilës u thirra të shoqëroja misionin që do të evakuonte të shpërngulurit e Kosovës nga Maqedonia për në Gjermani. Pranova, nuk hezitova, por nuk ishte as turizëm lufte dhe as kuriozitet. E ndjeva për detyrë të mos thosha jo. Dhe pastaj ngjarjet u rrokullisën, morën rrugën e tyre, por nuk mund të përshkruaj dot momentin e parë kur nisa të fotografoj”, thotë Oktrova. Kanë qenë ditë të mbushura plot dramacitet. Dita e tejmbushur me ngjarje ia linte vendin natës, e cila bluante të gjitha mbresat e ditës. “Në mënyrë krejt instinktive fillova të fotografoja ato fytyra që ose s’i lija dot, ose s’më linin dot. Janë foto-dëshmi, të shkrepura shpejt, të ndjesisë së momentit, nuk ka asnjë ndërhyrje artistike në to, pasi kishte mendime t’i bënim bardhë e zi, por unë mendova t’i lija ashtu siç kanë qenë. Janë foto që janë bërë pa më vënë re personazhet që po fotografoja. Nuk doja që ata të ndiheshin të përdorur në vuajtjen e tyre. Dhe mua do më dukej sikur po e shfrytëzoja vuajtjen e tyre, në momentin që po tentoja të fiksoja një dëshmi. Kështu nisi kjo rrugë. Diktova në fillim fytyrat, pastaj rrethanat, diku ngjarjet, diku u përballa me personazhe të tjerë, me ushtarët e forcave ndërkombëtare etj.”.

Në katër rrathët e ferrit 

Fëmijë që vazhdojnë të jetojnë në botën e tyre dhe, pse jo në oborrin e shtëpisë, sahanë që ziejnë në kushte kampi, çadra, uniforma larushe… Pasi i është kthyer shkrepjeve të 13 viteve më parë, Mirela Oktrova e ka konceptuar ekspozitën në 4 pjesë, si 4 rrathë ferri dantesk. “Pjesa e parë është ikja e parë, ikja nga ferri i parë, nga zona e luftës për të shpëtuar jetën. Pjesa e dytë janë njerëzit. Janë portrete kryesisht fëmijësh dhe të moshuarish, në situata të ndryshme në kamp dhe shprehje emocionale të ndryshme. Dikush duket sikur e mbart vuajtjen, ca të tjerë duket sikur nuk kanë brenga, sidomos fëmijët duket sikur janë tërësisht të shkëputur, jetojnë në botën e tyre. Pjesa e tretë është largimi nga ferri i dytë, sepse aty nuk ishte parajsa, ishte shpëtimi i kokës, por jo i dinjitetit. Pjesa e katërt është epilogu. Pas evakuimit, ikjes nga kampet, erdhi ndërhyrja e forcave ndërkombëtare, me të cilët hyra në Kosovë. Në fakt, hyrjen në Kosovë e kisha përshkruar në shumë mënyra, por jo mbi një tank britanik. E solli momenti që të hyja kështu. Përjetimi i parë ishte sikur aty nuk kishte ndodhur asgjë, vetëm këshillat që na jepeshin herë pas here, që të kishim kujdes se ku shkelnim për shkak të minave, na bënin të ndërgjegjshëm që ishim në një terren lufte. Pastaj gjithçka e braktisur, automjetet në afërsi të Bllacës, rroba trupi të hedhura, karroca invalidësh. Të ngacmonte për të përfytyruar se cilët ishin njerëzit që i kishin pasur, ç’ëndrra kishin pasur, ç’kanë lënë pas, ç’rrugë kishin ecur, a jetonin, a i kishin gjetur njerëzit e tjerë…”, tregon Oktrova, e cila, teksa u rikthehet edhe një herë përjetimeve të asaj kohe, shkruar me të shpejt në faqe ditari, gjen rastin të ndajë me të tjerët atë çka kjo situatë i ka mësuar: së pari, lufta është dhimbja më e madhe që mund t’i shkaktohet njerëzimit, e dyta që vetëm lufta dhe vdekja mund ta mësojnë njeriun të dojë jetën, veten dhe gjithë të tjerët dhe se vetëm lufta e mëson gazetarin që nga pena e tij varen jetë njerëzish. “E hap këtë ekspozitë për të tërhequr vëmendjen tek njeriu, tek individi, personaliteti njerëzor, që në kohë lufte humbasin, pasi në plan të parë dalin interesat. Dhëntë zoti që të mos na duhet të përjetojmë luftë për të mësuar të gjitha këto!”


*************

Kosova, një rajon me shumicë shqiptare , mbeti nën sundimin osman deri në Luftën ballkanike të vitit 1912. Deri më sot, banorët e Kosovës janë muslimanë , të krishterënjë dhe orthodoks. Mbarimi i luftës së ftohtë hapi një erë të re në botë, të përcjellur me ndryshime drastike të kufinjve dhe regjimeve, veçanërisht në Ballkan. Gjenerata që mbajti trashëgiminë kulturore të osmanëve mbeti në qendër të këtyre ndryshimeve. Ajo që sot po ndodh në Bosnjë dhe Kosovë është pasojë e këtyre zhvillimeve historike. Zbraztësira që mbeti pas rrënimit të Perandorisë Osmane, ajo që shërbeu si “faktor balancues” në vendet që i udhëhiqte, nuk mundi të plotësohej nga shtetet e reja që u shfaqën pas Luftrave Botërore. Konfliktet që po ndodhin sot në vend janë pasojë e këtyre zbraztësive të mbetura.



90% e popullsisë dy milionëshe të Kosovës janë shqiptarë muslimanë. Territori i krahinës paraqet 12% të Serbisë. Në vitin 1989, forca policore e përbërë kryesisht nga sllavët u angazhua në akte represioni. Ndërkohë, serbët ndaluan planprogramin shkollor në gjuhën shqipe. Që nga 28 shkurti e deri në dittë e sotme, serbët vazhdimisht kanë ushtruar dhunë ndaj kosovarëve.
Kjo është vetëm një nga 300 mijë familjet që kanë lëshuar Kosovën, pas operacionit të filluar nga NATO më 24 mars 1999. Rreshtat e refugjatëve të uritur zgjateshin me kilometra. Ata I referohen pozitës së tyre si më të mirë krahasuar me ata që kanë mbetur prapa në Kosovë për të qenë viktima të dhunës e dhunimeve ose të atyre që nuk patën mundësi të mbijetojnë kushtet e ashpra të dimrit duke vdekur rrugës.

Dhjetë mijë refugjatë nuk u lejuan që të kalonin në destinacionin e tyre në pikën kufitare të Morinit, në kufirin Shqipëri-Jugosllavi. Ata u morrën dhe u mbyllën në ndërtesa strategjike, të gjitha caqe të mundshme të bombardimit. Ambasada shqiptare në Romë raportoi 25 mijë refugjatë kosovarë që mungonin. Forca Evropiane e NATO-s tha se lufta në Kosovë ka shkaktuar 960,000 refugjatë. Bazuar në informacionin e ofruar nga U{K, ministri I jashtëm britanik tha se ka më shumë se 400, 000 civilë shqiptarë, refugjatë nëpër zonat malore të Kosovës, të cilët janë nën kërcënim konstant nga uria e vdekja. Sipas autoriteteve nga U{K-ja, 40.000 civilë shqiptarë që orvateshin të gjenin mbrojtje në shpatet e ulëta të maleve të Berishës, u bënë cak I të shtënave të mëdha të serbëve.

Pas Luftës së Dytë Boëtrore, Serbia kreu gjenocidin më të madh që ka ndodhur ndonjëherë në Evropë. Qëllimi kryesor ishte që të asgjësonte shqiptarët muslimanë në Kosovë, të cilët përbëjnë 90% të popullsisë së përgjithshme, dhe që të bënte Kosovën tokë serbe. Serbët ndoqën politikën e tyre kundër muslimanëve duke vrarë, plaçkitur e dhunuar. Serbët shkatërruar shtëpitë e fshatrat dhe deportuan shqiptarët muslimanë. Regjimi serb filloi një fushatë të vendosjes së serbëve në në çdo vend të mundhshëm në Kosovë me qëllim të qartë që të prishë strukturën e jetës shqiptare këtu. Qëllimi ishte ndërrimi I strukturës demografike në favor të serbëve. Siç tha një zëdhënës I NATO--s, me qëllim që të fshijnë gjithçka që kishte të bënte me identitetin kulturor të muslimanëve në Kosovë, serbët madje ndryshuan edhe letrat martesor dhe regjistrimin title-deed.



Të detyruar që të lëshojnë shtëpitë e tyre nga kërcënimet e sulmeve, në mars 1999 popullata muslimane e Kosovës filloi të largohet, duke lënë fshatrat e tyre të shkatërruara. Nën shiun e fortë dhe duke u përballur me të ftohtit e ashpër, gratë, fëmijtë e vegjël dhe pleqtë lanë gjithçka prapa dhe ecën, drejt një destinacioni të panjohur. Rreth tre muaj më vonë, kur ata u kthyen, asgjë më nuk ishte e njëjtë. Shtëpitë ishin djegur e rrënuar, të afërmit ishin zhdukur, fëmijtë ishin të sëmurë kurse prona ishte plaçkitur…… lufta dhe migrimi shkatërroi jetën e çdo kosovari, të pasur ose të varfër, në një rrëmujë të plotë.
Organizatat humanitare në rajon kanë raportuar gjithashtu se në Kosovë serbët kanë kryer gjenocid ndaj muslimanëve. Refugjatët dhe masat e gjera I qenë nënshtruar të gjitha formave të dhunës e torturës. Serbët kanë dhunuar femrat, kanë vrarë shtatëzënat dhe kanë shkatërruar ndërtesat dhe pasurinë. Më shumë se 100,000 njerëz janë vrarë. Gjendja e shtegtarëve ishte e frikshme. Rreth dyzet njerëz- nga to njëzet foshnja dhe të tjerë, të moshuar- kanë vdekur në kufirin maqedono-jugosllav gjatë ndalesës së detyruar e të gjatë që mbajti aty rreth 250-300 mijë shtetgtarë.



12 vite që kur avionët e NATO-s shkuan në aksion kundër Serbisë, lufta e Kosovës mbetet ende kontraverse. E mirëpritur nga shumë në atë kohë si një evidencë e një rendi humanitar botëror në formim, trashëgimia e saj është anashkaluar, mundur dhe krejtësisht shtrembëruar nga debati i luftës kundër terrorit. Çka Vaclav Havel e quajti “lufta e parë për vlera” tash më shumë po përshkruhet si një precedent i rrezikshëm. Bile edhe Clare Short, përkrahëse e flakët e intervenimin në Ballkan, gabimeve të Tony Blair-it në politikat e jashtme i vuri zanafillën në “shijen e piedestalit” që ai e kishte marrë në Kosovë.

Ka disa arsye për këtë, më e rëndësishmja padyshim është lufta në Irak që mbjelli dyshimet në legjitimitetin dhe efikasitetin e fuqisë ushtarake perëndimore. Duke u larguar nga principi i mos-intervenimit dhe pa mandat të KB-së, Kosova shpesh trajtohet si mëkati origjinal që bëri Irakun të mundshëm. Edhe invazioni i Rusisë dhe njohja e Abkhazisë dhe Osetisë Jugore janë karakterizuar si një nxitje nga deklarimi i pavarësisë së Kosovës disa muaj më parë.


Krahasimet e këtij lloji më shumë konfuzojnë se sa sqarojnë. Lufta në Kosovë ishte përgjigje ndaj një emergjence humanitare, e jo një lojë fuqie gjeopolitike. Dhe kjo edhe tash kontestohet. Anti-imperialistët e vetëquajtur, që shpesh përkrahin imperializmin e çfarëdo regjimi që i kundërshtohet perëndimit, kanë konstruktuar një histori alternative në të cilën krimet e Slobodan Milosevic-it janë minimizuar apo arsyetuar dhe perëndimi “grykës” portretohet si nxitës i dhunës. Në këtë histori, tentimet e tija (të Milosevic-it) që të arrij zgjidhje të negociushme ishin sabotuar në konferencën e paqes në Rambuje nga Evropa dhe SHBA-të; dhe vdekjet dhe lëvizjet e refugjatëve brenda Kosovës ishin shkaktuar nga bombardimet e NATO-s.
Këta kritikë flasin thuaj se shkatërrimi i Bosnjës ishte një pjellë e imagjinatës. Realiteti është se deri sa erdhi tek Rambujeja, liderët perëndimorë kishin mbledhë mend nga loja tinëzake e Milosevic-it në të cilën ai negocionte paqe të rreme derisa vazhdonte të zbatonte terrorin etnik në terren. Ata kishin duruar tetë vite të tilla. Në Kosovë, forcat serbe kishin vrarë 1,500 veta dhe kishin dëbuar nga shtëpitë e tyre 270,000 veta para se NATO të intervenonte.



Lufta e Kosovës filloi me 28 shkurt të vitit 1998, pas sulmit jugosllav në fshatërat Likoshan dhe Qirez në Drenicë të Kosovës.

Lufta nga 28 shkurt 1998 e deri më 23 mars 1999 u zhvillua mes Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe forcave jugosllave.

Ndërsa nga 24 mars 1999 e deri më 10 qershor 1999, Aleanca Veriatlantike NATO me bombardime të përditshme në caqet ushtarake jugosllave, me përkrahjen tokësore të UÇK-së detyroi forcat serbomalazeze dhe Kasapin e Ballkanit Sllobodan Millosheviqin të nënshkruaj kapitullimin në Kumanovë. Në këtë luftë u dëbuan 800,000 mijë shqiptarë, u vrane 15,000 persona, nga të cilët 2,400 luftëtar të UÇK-së e të tjerët civilë.

Gjatë luftës janë zhdukur rreth 5,000 njerëz, fati i shumicës prej tyre është zbardhur deri në vitin 2007, por i madh ka mbetur numri i rasteve të pasqaruara.

Vlerësohet, se gjatë luftës në Kosovë (1998-1999), forcat militare dhe paramilitare serbe kanë vrarë, ekzekutuar apo masakruar në forma më mizore, rreth 15 mijë shqiptarë, ku 90% prej tyre qenë civilë të pa armatosu.. Në këtë periudhë kohore janë përdhunuar afër 20 mijë femra shqiptare. Gjithashtu, mësohet për rrëmbimin e mbi 3 mijë shqiptarëve, ku pas luftës një pjesë e tyre u gjetën nëpër varrezat masive në Serbi, ndërsa akoma nuk dihet për fatin e 2087 të tjerëve. Sipas një përllogaritje, gjatë periudhës kohore mars 1998 - qershor 1999, njësitë kriminale dhe artileria e rendë serbe kanë shkatërruar dhe djegur pjesërisht ose tërësisht rreth 1.100 vendbanime Shqiptar, kanë plaçkitur, djegur e shkatërruar mbi 200.000 shtëpi, banesa, lokale afariste, punëtori zejtare, fabrika, shkolla, biblioteka, monumente kulturore-historike, objekte kulturore, shkencore, fetare etj.
http://floripress.blogspot.com/2013/04/doktrina-klinton-dhe-lufta-ne-kosove.html


http://floripress.blogspot.de/2012/08/miloshevici-dhe-spiunet-e-serbise-ne.html#!


Në këtë listë gjeni emrat e ushtarakëve apo personave të armatosura për të cilët ka shënime që kanë marrë pjesë në kryerjen e krimeve të rënda si masakrimi, pushkatimi, therrje të popullsisë civile dhe dhunimin e femrave.
Lista është ndërtuar sipas rasteve shumica e të cilave është shqyrtuar nga hetusia ndërkombëtare dhe hetuesi i OKB-së për krime të luftës, Dennis Milner i cili thotë se “…Puna e ekipit të tij do të vazhdojë të fokusohet thuaja tërësisht në rangun e lartë të regjimit të të krye akuzuarit për krime lufte, kryetarit jugosllavë Sllobodan Millosheviq”.

Si do që të jetë ndriçimi i të gjitha rasteve ende nuk është bërë por vetëm i rasteve me rëndësi apo të nivelit të lartë të efektit ndëkombëtar. Për këtë është e udhës edhe mbledhja e të dhënave nga vetë të prekurit nga kriminelët, sidomos femrat të cilat për shkaqe të ndryshme nuk i kanë paraqitur rastet personale duhet që këto ti paraqesin pranë shoqatave që përkujdesen për këto raste. Organizata të tilla ka anë e mbanë Kosovës, raporton kosovarimedia.

Rasti Reçaku

Sipas dëshmitarëve që mbijetuan krimin, në vrasjen e bashkfshatarëve të tyre (përveç njësive militare dhe paramilitare serbe) morën pjesë edhe serbët lokalë, që punonin në postë, në kuvendin komunal të Shtimes etj.
Më 10 qershor 2005 Lëvizja KAN tani Lëvizja „Vetëvendosje “, së bashku me familjarët e Reçakut , përmes një çarçafi (të vendosur përpara selisë së UNMIK-ut) kanë publikuar disa emra të kriminelëve serbë që morën pjesë në masakrën e Reçakut.

Në këtë çarçaf ishin skalitur emrat e këtyre kriminelëve:
Bizhidar Markoviç
Çedomir Aksiç
Zhivorad Stojçetoviç
Bogdan Nojiç
Jovica Stojkoviç
Momir Ristiç
Zvonko Ristiç
Ljubomir Nojiç
Nenad Marinkoviç
Pavle Marinkoviç
Zoran Nedelkoviç
Sllavisha Marinkoviç
Vojisllav Janiçijeviç
Milivoje Çanoviç
Jovica Jovanoviç
Stojan Aksiç
Millorad Kostiç
Dragisha Kostiç
Dragan Tasiç
Rasti Gjakova

Kriminelët serbë gjatë luftës – Gjakovë 1999

Më 7 maj 2005 Lëvizja „KAN“ tani „Vetëvendosje“, së bashkume organizatën “Thirrjet e Nënave”nga Gjakova, në ndërtesat afër UNMIK-ut dhe institucioneve të Kosovës, kanë vendosur një Çarçaf me dimensione 20m x 4m, në të cilin kanë skalitur 35 emra të kriminelëve serbë që akuzohen nga familjarët e viktimave si përgjegjës për vrasjen e 750 shqiptarëve dhe rrëmbimin e 680 të tjerëve nga komuna e Gjakovës.

Stanojeviç Momçilo
Çamoviç Sreten
Stanojeviç Milan
Çoliç Rade
Slavkoviç Milan
Stanojeviç Sava
Kovaç Slobodan
Stojanoviç Sava
Dekiç Milan
Dekiç Momçilo
Raçiç Dragan
Mirkoviç Vuk
Vujoviç Vaso
Vujoviç Nikotin
Ragiç Darko
Simiç Bozhidar
Stefiç Nikola
Stefiç Bojan
Obradoviç Ljubisha
Pantoviç Radovan
Pantoviç Miliç
Jovanoviç Aca
Bozhoviç Çedomir
Jovanoviç Sava
Ristiç Predrag
Jovanoviç Goran
Shqepanoviç Millosh
Krstiç Srgjan
Dikiç Milan
Dikiç Momçilo
Dimiç Zvezdan
Jovanoviç Sinisha
Rajkoviç Gojko
Drashkoviç Laza
Lazareviç Doka

Rasti Krusha e Vogël

Në një raport të KMDLNJ-së me seli në Prishtinë, të lëshuar më 6 prill 2000 thuhet: Në Skënderaj janë identifikuar emrat e të gjithë kriminelëve që më 26/27 mars 1999 në Padalishtë masakruan 19 anëtarë të familjes Imeraj (në mesin e të cilëve 11 femra dhe 5 fëmijë të moshës 2 – 16 vjeçare).

Predrag Belosheviq (Pjesëmarrës i luftrave në Kroaci dhe Bosnjë – Hercegovinë);
Grujica Belojeviq (vëllau i Lubisha Belojeviq)
Lubisha Belojeviq
Zharko Belosheviq
Zhika Belosheviq
Malisha Tijaniq (vëllau i Çeda Tijaniq)
Çeda Tijaniq
Goran Tijaniq
Dejan Tijaniq
Vedran Tijaniq
Obrad Tijaniq
Zhivan Vuçiq
Mirolub Vuçiq
Dushan Vuçiq
Rade Ivanosheviq (vëllau i Milisav Ivanosheviq)
Milisav Ivanosheviq
Igor Shapiq,
Gradibor Radunoviq,
Ivan Gajin
Zoran Shlaniq

Të gjithë nga fshati Cërkolez; Dushan Shapiq e Zharko Shapiq nga Belica; Dragan Cvetkoviq nga Uça dhe Sllobodan Petkoviq nga Zhakova.

Rasti Izbicë

Sipas raportit të KMDLNJ -së (6 prill 2000) në ekzekutimin e 147 shqiptarëve në Izbicë janë përfshirë edhe serbët lokalë të fshtarave të Drenicës dhe të Burimit (ish-Istogut).
Në këtë masakër mizore kanë marrë pjesë: 42 pjestarë të familjeve Tomasheviq nga Syrigana, e këta janë:
Mihajlo Tomasheviq
Veselin Tomasheviq
Sllavko Tomasheviq
Vujadin Tomasheviq
Nenad Tomasheviq
Stojadin Tomasheviq
Igor Tomasheviq
Miloje Tomasheviq
Vladan Tomasheviq
Radoslav Tomasheviq
Vasilije Tomasheviq
Milosh Tomasheviq
Radivoje Tomasheviq
Preda Tomasheviq
Srgjan Tomasheviq
Millorad Tomasheviq
Mileta Tomasheviq
Radenko Tomasheviq
Mile Tomasheviq
Stojadin Tomasheviq
Milenko Tomasheviq
Milan Tomasheviq
Dragoljub Tomasheviq
Gjoko Tomasheviq
Boshko Tomasheviq
Zhivorad Tomasheviq
Zhivojin Tomasheviq
Najdan Tomasheviq
Nebojsha Tomasheviq
Nenad Tomasheviq
Branillav Tomasheviq
Ratko Tomasheviq
Filip Tomasheviq
Dejan Tomasheviq
Gordan Tomasheviq
Predrag Tomasheviq
Despot Tomasheviq
Tadisha Tomasheviq
Sinisha Tomasheviq
Tomisllav Tomasheviq
Zoran Tomasheviq e
Goran Tomasheviq
Branisllav Kragoviq
Ratko Kragoviq i biri / po nga Syrigana.
Marko Ristiq
Marko Damjanoviq
Dragoljub Rajkoviq
Jovica Rajkoviq
Rade Kovaçeviq / Zec
Dika Kovaçeviq
Ognjan Kovaçeviq
Gjorgje Mojsiq
Radosav Kovaçeviq / Cule
Mile Jokiq
Nebojsha Kovaçeviq
Sinisha Jokiq
Svetozar Ristiq
Zoran Kovaçeviq / Princ, të gjithë nga Banja;
Momir Milentijeviq
Zoran Jovanoviq
Milutin Arisiq,
Milan Todoroviq
Dejan Spasiq
Nebojsha Nikçiq
Miodrag Komatina
Niqifor Kovaçeviq
Dragan Dimitrieviq
Vukmiq Lazareviq / nga Runiku
Todor Deverxhiq
Rade Deverxhiq
Dragisha Deverxhiq
Milan Shteviq
Dragomir Shteviq
Miliq Petroviq e
Ognjan Petroviq, nga Radisheva
Nenad Shmigiq
Radoje Shmigiq
Cvetko Shmigiq
Dragan Shmigiq e
Gollub Shmigiq nga Leçina.
Dadosha Iliq
Zhivoin Iliq dhe
Momçillo Radovanoviq / nga Kuçica.
Zhivko Jokoviq e
Radosllav Kandiq nga Kotorri, si dhe
Radivoje Rasha / Kalenoviq me të bijtë
Dejan Rasha dhe
Dushan Rasha
Zvonko Jovanoviq
Zoran Jovanoviq
Bllagoje çolakoviq
Nenad çolakoviq
Radosh Lajoviq
Ilija Trajkoviq
Rajko Rajçiq
Vllado Bakraçeviq
Lubisha Iliq
Momo Peleviq
Sllagjan (polic i komunikacionit)
Sadudin Rexhepagiq (boshnjak) / të gjitha nga Skënderaj.
Goran Shapiq,
Rade Shapiq dhe

Dushan Shapiq, që të tre nga Belica e Burimit (ish-Istogut).
Këtë listë me emra të barbarëve serbë e kanë në duar UNMIK-ut dhe institucioneve të Kosovës.

Rasti Formacionet Drenicë

Në tetor 1999 në fshatin Sankoc të Drenicës, gjatë pastrimit të terenit nga njësiti i TMK-së, të Batalionit I-rë „Ymer Alushani“ të Brigadës121 „Kumanova“, në njërën nga ish-bazat e shtabit komandues të bandave kriminale serbe, është gjetur një listë me emra të formacioneve ushtarake që vepronin në Drenicë. Aty janë gjetur edhe numra të telefonave dhe fotografi të ndryshme si dhe ditarë që këta kriminelë kanë mbajtur gjatë luftës në Kosovë.Lista e emrave të barbarëve serbë, është si më poshtë:
Llazareviq Dragisha, nëntoger
Gjorgjeviq Sinisha, rreshter
Blanusha Mile, rreshter i vjetër
Korçag Goran, rreshter i klasit të parë
Millanoviq Predrag, dhjetar
Radulloviq Nebojsha
Simiq Goran
Kostiq Sasha
Daniq Sllobodan
Gjorgjeviq Zoran
Shabiq Zvonko
Qausheviq Nenad
Jovanoviq Dragi
Momqilloviq Miroslav
Ivanoviq Milivoje
Dejanoviq Verolub
Janjusheviq Zhivorad
Nedelkoviq Bratisllav
Petkoviq Bogolub
Gjoriq Sllavolub
Vaniq Rasha
Dimiq Dushan
Bajrami Igor
Aliq Zoran
Branko Jançiq
Vendos tekst që nuk duhet të formatohet ne zahaq ka qen rankoi jovica mijo vuju qe i kam be krimet en zahaq ?

Rasti Sllatinë

Pas përfundimit të luftës në Kosovë, në garazhin e shtëpisë së Rrahim Imerit në fshatin Sllatinë të Fushë-Kosovës është gjetur një listë me emra të pjesëtarëve të forcave ushtarake e policore serbe që morën pjesë në vrasjen e shqiptarëve në Sllatinë dhe në plaçkitjen e djegien e shtëpive të shqiptarëve në këtë fshatë.[1]
Zoran Vukdragoviq – toger
Lubisha Simiq – rreshteri
Zoran Ristovski
Dushan Jevriq
Zoran Joviq
Mladen Peshiq
Milosh Mihajloviq
Marko Zhivoinoviq
Slavisha Gjorgjeviq
Miodrag Pejatoviq
Dejan Mikiq
Igor Gurkoviq
Ivan Stanojeviq
Zoran Mimiq
Radoje Bulatoviq
Mile Rangjeloviq
Cvetko Boshkiq
Radoslav Ristia
Slobodan Gjurgjeviq
Darko Miloviq
Dragisha Ivanoviq
Ivan Steviq
Vladeta Stojanoviq
Sasha Aksiq
Nenad Jovanoviq
Nenad Zhivkoviq
Dejan Slaviq
Krimineli Dejan Saviq mësohet se ishte pjesëmarrës edhe në masakrat ndaj civilëve shqiptarë në Opojë

Rasti Qyshk, Pavlan dhe Zahaq

Më 14 maj 1999 në fshatin Qyshk (2-3 km afër Pejës) u vranë e u masakruan barbarisht 42 meshkuj, gjatë një sulmi të furishëm nga forcat e kombinuara elite militare e paramilitare serbe.

Në mëngjesin e së njëjtës ditë, forcat serbe kishin sulmuar edhe dy fshatra të tjerë fqinje, Pavlanin dhe Zahaqin, dhe pasi kishin dëbuar nga shtëpitë e tyre gratë, fëmijët dhe pleqtë, kishin vrarë mizorisht edhe 35 shqiptarë të pafajshëm.
Formacioni “Frenki”, një njësit komando i emëruar sipas udhëheqësit të tij Franko Simatoviq – “Frenki”, e cila ka qenë pjesë e forcave speciale të sigurimit shtetëror të Serbisë, të njohur edhe si “Crvene beretke”(Beretat e kuqe).
“Operativna Grupa” ose “OPG” (grupi operativ), një njësit elitë i policisë serbe, pjesëtarët e të cilit me krenari kanë quajtur veten “Magla” (mjegulla), sepse pas aksioneve të ndërmarra ata nuk kanë lënë ndonjë gjurmë. “OPG-ja” mësohet të ketë marrë urdhrat nga gjeneralë të lartë në Ministrinë e Punëve të Brendshme të Serbisë. Bazuar në dëshmitë e disa burimeve serbe, pjesëtarët e OPG-s kanë marrë pjesë edhe në disa masakra tjera famëkeqe në Kosovë, në Abri të Ulët, në Reçak, në Pavlan, në Zahaç (flitet për personin Ranko Jovica, Vlado Mijo Vujo [citim i duhur]) etj.
Njësiti snajperist i Armatës së Tretë “Jugosllave”, grup që theksohet të ketë qenë nën komandën e drejtpërdrejtë të kryegjeneralit të Armatës së Tretë serbe.
Grupet paramilitare të ashtuquajtur “Munja” (vetëtima). “Munja”, në një raport të organizatës “Human Rights Watch-it” (HRW), përshkruhen se “ka qenë një mishërim i çuditshëm i policëve, kriminelëve dhe të vetëquajturve patriotë, (plotësisht nën kontrollin e armatës dhe policisë), të cilët nga serbët ishin konsideruar si legjendarë, për përleshjet e tyre që kishin zhvilluar me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës dhe për sulmet e pamëshirshme mbi civilët shqiptarë”.

Rasti Kishnicë

Në nëntor 1999, në fshatin Kishnicë (afër Prishtinës), në shtëpinë e Sabit Krasniqit, u gjet një listë me 20 emra barbarësh serbë. Ata kishin vendosur shtabin operativ paramilitarë dhe nga shumë burime dëshmohet se nga kjo bazë shkonin e bënin krime ndaj popullatës civile shqiptare nëpër shumë pjesë të Kosovës. Bazuar në listën me emra e mbiemra dhe në adresat e tyre,rezultonë se këta barbarë janë nga Kosova me përjashtim të njërit që ishte nga Kurshumlija. Një pjesë prej tyre, krime kanë kryer edhe në fshatin Kishnicë.Për këto krime kanë dëshmuar Musa Gashi dhe Bajram Gashi, që kanë shpëtuar nga thikat e këtyre kriminelëve. [2] Nëlistën e gjetur janë skalitur këta emra:

Berisha Ruzhdi – Bekim, rom
Iliq Stalin – Velko
Paniq Pavli – Sinisha, Prelloc i Prishtinës
Cvejiq Lubisha – Lan, Hallaq i Madh – Lipjan
Vukadinoviq Jovan – Njegosh, Kurshumli
Andriq Mirko – Drashko, Prishtinë
Dikiq Branko – Nebojsha, Prilluzhë
Krastiq Rade – Svetisllav, Skullan i Lipjanit
Selishnik Jelica – Tomisllav, Kishnicë
Sinisha Jovanoviq, Kishnicë
Jovan Karaxhiq, Kishnicë
Goran Trajkoviq, Kishnicë
Boban Trajkoviq, Kishnicë
Dejan Trajkoviq, Kishnicë
Predrag Gjorgjeviq, Kishnicë
Petar Saveliq, Kishnicë
Mile Bulajiq, KIshnicë
Gjorgje Bulajiq, KIshnicë
Zhivorad Mitiq – Zhiko, Kishnicë
Dragan Mitiq – Burdo, KIshnicë
Dragan Miliq, Kishnicë
Zoran Trajkoviq, Kishnicë
Mike Iliq, Graçanicë
Dushan Iliq, Graçanicë
Rasti Klinë
Më 12 Nëntor 1999, është gjetur edhe një listë me emra të kriminelëve serbë, që kanë vrarë, ekzekutuar e masakruar mizorisht qindra civilë Shqiptarë në komunë të Klinës. Në mesin e barbarëve figuron edhe një barbar shqipfolës. Dihet mirëfilli se në komunën e Klinës janë përfshirë më së shumti serbë lokalë në vrasjen e Shqiptarëve.

Lista përmban këta emra:

Danë Balaj
Zoran Dobriq
Zharko Stepiq
Vitomir Saviq
Millorad Stepiq
Gollub Stashiq
Dragomir Stashiq
Bado Bogiqeviq
Zaiq Vojo
Dobishleviq Sreta
Dançiq Vojo
Popi Zoran
Pavlloviq Dragan
Zhivkoviq Radosllav
Zhivkoviq Llazar
Vushtiq Radoje
Zariq Sreqko
Kiziq Gollub
Kiziq Gjoko
Dashiq Nevica
Krstiq Millan
Dobriq Dushan
Kiziq Radovan
Kiziq Ranko
Gollub Llazareviq
Borko Radojeviq

Rasti ”Toga e tmerrit”

Më 2 dhjetor 1999, janë gjetur disa dokumente në Samakovë,Viti, Goshicë, Kabash, Binçë, Kllokot, Zhiti etj., në të cilat dëshmohet se paramilitarët serbë, në këtë rajon kanë vepruar me emrin ”TOGA E TMERRIT”. Kjo togë është formuar më 19 maj 1999 dhe për një kohë të shkurtër ka vrarë e masakruar 22 civilë pleq, plaka, fëmijë, gra dhe burra që i zunë nëpër shtëpitë e tyre.
Emrat e kriminelëve janë:
Miodrag Stanishiq
Sasha Jeriniq
Stanisllav Vukiq
Sasha Vujiq
Mirosllav Mihajlloviq – Mikica
Millovan Ivkoviq
Vidosllav Kojiq
Moma Vasoviq
Nenad Perzhiq
Branko Arizonoviq
Nebojsha Stanojoviq
Zoran Cvetkoviq
Sllavisha Maksimoviq
Dragisha Dinqiq
Novica Jakovleviq
Lubisha Arsiq
Sinisha Jovanoviq
Aleksander Jovanoviq
Srgjan Ristiq
Goran Arsiq
Nebojsha Stanishiq
Dragan Nojkiq
Canko Spasiq
Bogoso Krqmareviq
Millosh Mitroviq (komandant i togës)

Rasti Fushë Kosovë

Kriminel të angazhuar në pastrime etnike në hapësirën e Fushë Kosovës.
Sllavisha Andrijeviq- (njëri ndër organizatorët kryesorë për dëbimin me dhunë të shqiptarëve nga Fushë-Kosova)
Dragomir Popoviq
Boban Mitroviq
Dragan Dabizhleviq
Lazar Deniq
Radomir Dishiq
Radovan Petroviq
Dragan Mitroviq
Radojica Mitiq
Dragan Iliq
Aca Stankoviq
Zhika Begnellaviq
Mlladen Laziq
Sllavisha Grujiq
Sasha Mihajlloviq
Sava Drashkoviq
Miodrag Bangjur
Millan Milkoviq
Boban Grujiq
Sasha Maksimoviq
Nebojsha Stefanoviq
Vllastimir Jovanoviq
Dushan Zharkoviq
Dragan Zhekiq
Dobri Artinoviq
Stanko Milankoviq
Sllobodan Mitroviq
Dobrivoje Gjorgjeviq
Darko Milosheviq
Dragolub Lakaqeviq
Lubisha Veliqkoviq
Zharko Vasiq

Rasti Llukar, Makoc Grashtice

Gjatë 15-24 prillit 1999, nga kolona e qytetarëve që po shkonin në Prishtinë pas ofenzives serbe në Marec, në Fshatrat Llukar, Grashticë dhe Makoc u vranë disa qindra banorë. Shumica prej tyre u ekzekutuan në prani të familjes. Qytetarët e kanë dëgjuar një Serb që e thërriste një tjetër të maskuar me emrin Adnan.