Digjet vendi ku humbi jetën Sokol Olldashi

Vendi i ngjarjes ku humbi jetën deputeti Sokol Olldashi është zhbërë dhe tjetërsuar në mënyrë përfundimtare. Disa foto të siguruara dje nga DITA tregojnë se pikërisht në trajektoren e shpatit ku është zhvendosur automjeti i deputetit të ndjerë janë djegur të gjitha ferrat dhe bimësia ndërsa pak më poshtë, në rrugën ku u gjet i përmbysur automjeti, një fadromë ka gërryer dhe zhbërë të gjithë sipërfaqen e rrugës dytësore disa ditë më parë. Këto ndërhyrje në vendin e ngjarjes mund të konsiderohen dhe pa ndonjë peshë apo rëndësi në kushtet kur hetuesit dhe ekspertët kanë përfunduar me kohë këqyrjen e vendit të ngjarjes, por …mund të mos jetë tamam kështu.

Foto të realizuara dje në vendin ku u aksidentua deputeti Olldashi

Një ndërhyrje precize

Skena e vendit të ngjarjes ku ndodhi aksidenti i Olldashit ndahet në tre pjesë. E para është rruga kryesore ku makina devijoi, më pas vjen shpati i pjerrët dhe i mbushur me bimësi të cilin  makina e Olldashit dhe më pas vjen dhe pjesa e tretë që është rruga dytësore ku automjeti u gjet i batuar dhe i përmbysur. Pikërisht në shpatin me bimësi është kryer djegia e ferrave dhe në rrugën ku u gjet automjeti i përmbysur një fadromë disa ditë më parë ka bërë gërryerjen e sipërfaqes së saj. Nuk dihet nëse kanë qenë veprime të autorizuara( të paktën ndërhyrja e fadromës si rregull duhet të ketë qenë e tillë për sa kohë që komuna përkatëse ka detyrën të kontrollojë çdo ndërhyrje në rrugët e komunës). Nga ana tjetër djegia e bimësisë në shpat, pikërisht në perimetrin dhe trajektoren që ka përshkruar automjeti nuk mund të ketë qenë diçka e rastësishme, pasi në këto ditë me reshje nuk është dhe aq e thjeshtë t’i vësh flakën bimësisë në atë vend.

Foto të realizuara dje në vendin ku u aksidentua deputeti Olldashi

Ndërhyrja dhe hetimi

Ka pasur një ngacmim konstant dhe një qëndrim shumë kritik mbi punën e realizuar në vendngjarje nga hetuesit e këtij aksidenti dhe ekspertët që u pajtuan prej tyre. Pasi doli raporti zyrtar autoteknik mbi shkaqet e aksidentit, inxhinieri dhe profesori i dinamikës Arben Meçaj publikoi në DITA një raport alternativ mbi dinamikën e lëvizjes së automjetit të Olldashit nëpërmjet të cilit kishte vërtetuar disa pasaktësi të raportit  zyrtar. Meçaj kishte zbuluar se në shpat, mes ferrave, automjeti kishte ndaluar dhe pasi ka ndaluar ka ecur mbrapsht deri në buzën e kanalit dhe më pas është përmbysur në rrugën dytësore të fshatit. Në vendin mes ferrave ku automjeti ishte ndalur përpara se të ecte mbrapsht, Meçaj nga vëzhgimi privat në terren gjeti dhe një telajo dekorative të parakolpit të Benz-it të Olldashit, e cila ishte një provë e pa-administruar nga hetuesit. Këto zbulime të Meçajt vinin në pikëpyetje serioze saktësinë e raportit të ekspertëve zyrtarë dhe nxisnin ri-ekspertimin e vendit të ngjarjes në të gjitha dimensionet dhe kërkesat që imponon një hetim zyrtar serioz. Por pas djegies së shpatit dhe gërryerjes së rrugës dytësore çdo ri-ekspertim bëhet i pamundur tashmë. Skena e vendngjarjes është tjetërsuar, përfundimisht.

*  *  *

Ekspertiza e Meçajt: Hetuesit duhet të shkojnë sërish në vendngjarje

Rreth dy javë më parë në DITA u botua një raport profesional mbi dinamikën e aksidentit të Sokol Olldashit. Raporti u hartua nga inxhinieri dhe pedagogu i fakultetit të Inxhinierisë për lëndën e Dinamikës së Lëvizjes së Trupave, Arben Meçaj. Është pikërisht lënda dhe shkenca që interpreton shkaqet e lëvizjes së trupave në situata dhe rrethana të caktuara. Pasi është njohur me ekspertizën zyrtare Autoteknike për aksidentin e deputetit Sokol Olldashi, në mënyrë vetjake, Arben Meçaj është angazhuar për të studiuar këtë ekspertizë zyrtare dhe për të bërë llogaritjet e veta sa i përket dinamikës së aksidentit. Në përfundim të përllogaritjeve Meçaj na ofroi një raport voluminoz, me interpretime dhe tabela përllogaritjesh dhe një gjuhë tepër teknike të cilat i ofrojmë sot të përmbledhura për lexuesit.

Meçaj ka marrë në shqyrtim dhe ka përllogaritur daljen e automjetit nga rruga kryesore, duke zbuluar se duhej një shpejtësi më e madhe se 53km/orë që mjeti i Olldashit të dilte nga rruga për shkak të kthesës. Kur në fakt është e vërtetuar shkencërisht se shpejtësia e mjetit  në momentin e daljes nga rruga ka qenë më e vogël se 53km/orë. Sipas studimit të Meçajt, pasi ka dalë nga kthesa, mjeti i Olldashit ka ecur në shpatin e pjerrët por ende pa mbërritur në skarpatin e kanalit i cili ndodhej në fund të shpatit, në një distancë rreth 2.25 metër nga ky skarpat mjeti ka ndaluar, pra shpejtësia e mjetit është bërë Zero.  Këtu në këtë vend ku zbulohet se mjeti ka ndaluar plotësisht Meçaj gjatë matjeve në terren ka gjetur në këtë vend dhe një copëz dekorative të parakolpit të Mercedesit të Olldashit, të cilën hetuesit nuk e kishin administruar. Por si u zhvendos mjeti nga pika ku ndaloi deri në kanal ku dhe i ndodhi përmbysja? Meçaj në ekspertizën e tij thotë se automjeti ka ecur me marsh “indietro” për 2.25 metër duke shtuar se nga inspektimi i vendit të ngjarjes dhe gjurmët e lëna në terren kjo është e vetmja mundësi për ta çuar mjetin buzë skarpatit të kanalit, nga ku ka ndodhur dhe rrokullisja, pra përmbysja e mjetit. Sipas Meçajt kjo zhvendosje në këtë segment prej 2.25 metër është dhe pika dhe rezultati i pathënë në raportin zyrtar dhe sipas tij përbën një moment që ndryshon tërësisht dinamikën e ngjarjes dhe rrethanave e për pasojë dhe saktësinë e hetimit. Të gjitha këto zbulime të reja sipas Meçajt e bëjnë të pavlefshëm raportin zyrtar autoteknik të administruar nga prokuroria dhe sjellin nevojën për rindërtimin e dinamikës së aksidentit dhe këqyrjen e re të vendit të ngjarjes që me sa dukej nuk ishte “situr” siç duhej nga hetuesit. Më poshtë po paraqesim disa nga konkluzionet e raportit alternativ të hartuar nga Meçaj:

-Automjeti mund të rrokullisej vetëm me shpejtësi mbi 95 km/h

Automjeti me të cilin lëvizte Sokoli është Benz S550 4Matic. Është për tu habitur fakti që në Aktin e Ekspertizës Autoteknike në asnjë rast nuk jepet tipi i automjetit. Paraprakisht cilësojmë se automjeti Benz S550Matic është një automjet me cilësi tepër të veçanta teknike, veçanërisht të lidhura me sigurinë e lëvizjes. Ky lloj automjeti ka qendër rëndese tepër të ulët pasi është 4×4. Këto dy tregues i japin këtij lloj Automjeti një shkallë të lartë sigurie gjatë lëvizjes në kthesë dhe në shpate . Me këto tregues ky lloj automjeti përmbyset dhe rrëshqet në kushte tepër specifike të gjeometrisë së terrenit dhe dinamikës së lëvizjes së Automjetit. Ky lloj automjeti posedon një lartësi 147cm( Qendra e Gravitetit është e ulët, jo më shumë se 65 cm nga toka), një gjerësi(distance gomash prej 187 cm)  dhe gjatësi ( Para-prapa Kolp) prej 511 cm si dhe peshë rreth 2.050 kg. Me këto tregues , referuar formulave standarde të llogaritjes në kthesë, dalja nga kthesa për efektin fizik të rrokullisjes rrotull gomave të jashtme (dhe kjo vetëm nëse goma pengohej në rrëshqitje ) do të ishte  e mundur vetëm për shpejtësi  mbi 95.0 km/orë.

-Automjeti ka ndaluar plotësisht (në piketën 8) pa mbërritur tek skarpati i kanalitRrëshqitja në shpat varet nga pjerrësia e shpatit, por dhe koeficienti i fërkimit  rrotë- shpat.  Por për të konkluduar mbi këtë fenomen është e nevojshme të analizojmë lëvizjen e mjetit nga piketa 3-4(fillimi i daljes nga rruga) deri tek piketa 8(vendi ku ndalon mjeti ende pa mbërritur tek kanali) . Në këtë trajektore , lehtësisht në terren, konstatohet se kemi ruajte gati të pacenuar të trajektores së automjetit nga trajektorja e lëvizjes në bankinë. Spostimi është thjesht gjeometrik ( kalohet nga një plan horizontal në atë të pjerrët me pjerrësi rreth 45 gradë ). Pra në këtë trajektore nuk konstatohet rrëshqitje e automjetit në shpat. Këtë fakt e konstaton dhe ekspertiza kur shprehet “vazhdimi i gjurmës është i vazhdueshëm pavarësisht pjerrësisë së shpatit”. Në këtë trajektore konstatohet dhe një fenomen tjetër. Edhe pse automjeti lëviz në shpat të pjerrët  edhe pse ai në fillimin e lëvizjes së tij në shpat ka një shpejtësi rreth 10-12 km orë dhe një nxitim jashtëqitës prej 0.117 m/s2, ai vetëm 8m nga momenti i daljes nga bankina mjeti ndalon pikërisht në drejtimin e lëvizjes së paracaktuar  nga trajektorja e lëvizjes në bankinë. Pra në piketën 8 automjeti ka ndaluar  lëvizjen në drejtimin  para. Ky fakt tregon qartë se terreni ka ofruar një rezistencë të madhe në drejtim të lëvizjes. Shkaku i kësaj rezistence është popullimi i madh i  shpatit  me bimësi ferrë tepër intensive .  Jo pak  i rëndësishëm ka qenë dhe tipi i automjetit 4×4. Të dy së bashku  kanë përballuar me sukses momentin më të rrezikshëm të përmbysjes apo rrëshqitjes së automjetit në shpat  pas daljes nga bankina .

-Shiriti i parakolpit u gjet 1 muaj pas ngjarjes (në vendin e “Piketës 8” ku ndaloi automjeti)Aq e “butë” ka qenë rënia në shpat si rrjedhim i kësaj rezistence dhe tipit të automjetit (4×4 ), sa parakolpi i automjetit nuk ka pësuar asnjë dëmtim.  I vetmi dëmtim në parakolp është shkëputja prej tij e një shiriti nikelati (zbukurimi) në ballorin e parakolpit , element i cili për ironi të hetimeve për ngjarjen aktualisht ndodhet në dorën time . Është një element i cili u gjet prej meje para tre ditësh gjatë inspektimit të hollësishem të gjurmëve të automjetit në terren. Ky element është gjetur fiks në vendin ku ekspertiza ka vendosur piketën numër 8 e cila ndodhet në distancë rreth 2.25 metër distancë nga skarpati i kanalit, pra mjeti ka ndaluar plotësisht duke u ndodhur në shpat dhe në një distancë prej 2.25 metër nga pika e skarpatit të kanalit ku ekspertiza e nxjerr si pikën ku ndodhi dhe momenti i përmbysjes së mjetit.  Vendi ku  automjeti ndalon lëvizjen (Piketa 8) ndodhet rreth 2-2.25 m larg nga skarpati vertikal ( 90gradë) i kanalit ku ndodhen gjurmët e automjetit dhe në të cilin realizohet përmbysja .  Kjo situatë parashtron për zgjidhje pyetjen: Si u përshkrua distanca prej 2 deri në 2.25m nga piketa 8 deri tek skarpati?

-Ekspertiza zyrtare nuk shpjegon zhvendosjen drejt kanalitNëse gomat kanë arritur në Piketat 13 -14(buza e skarpatit të kanalit dhe vendi ku u gjetën shenjat e gomave të makinës) përmbysja është absolutisht e mundur. Energjia e  mundshme e automjetit, energji që e ka sjellë atë deri tek skarpati nuk është ajo kinematike  e marrë nga lëvizja në rrugë (kjo energji zerohet në piketën 8). Ajo mund të jetë vetëm potenciale  e siguruar pikërisht në këtë pikë. Pra energji e fituar në piketën 8 vetëm pasi automjeti është ndalur më parë në këtë piketë në distancë 2.25 metër nga skarpati i kanalit. Pra llogaritjet sugjerojnë që e vetmja mundësi për kalimin e automjetit nga piketa 8(vendi ku u ndal) në piketat 13-14(skarpati i kanalit ku nisi përmbysja) është vetëm ajo e energjisë potenciale. E shprehur në term të thjeshtë kjo situatë është ekuivalente me një automjet i cili  ndodhet në pozicion pingul me shpatin dhe fillon lëvizjen  në skarpat  duke rrëshqitur anash për efekt të peshës dhe pjerrësisë së skarpatit . Mundësi tjetër  e kalimit nga pozicioni në piketën nr.8 në skarpatin e kanalit  është një përmbysje nga pozicioni piketa 8 e automjetit  kundrejt aksit Goma të Djathta–Tokë  dhe fluturimi apo thjesht prekja e brezit të shkurreve, duke përfunduar direkt me goma në skarpatin e kanalit.
Sesi mund të ketë ndodhur ky fenomen, teoria e dinamikës së lëvizjes nuk jep shpjegim.

- Automjeti pasi ka ndaluar eci me “marsh indietro” deri tek kanaliReferuar skenarit planimetrik  por dhe terrenit në vend-ngjarje,  rezulton se kalimi nga piketa 8 drejt atyre 13 – 14(pra nga vendi ku automjeti u ndal në ferra deri tek skarpati i kanalit) është realizuar me lëvizje mbrapsht të automjetit . Asnjë teori lëvizje nuk mund të sugjerojë këtë mënyrë lëvizje. Automjeti është Matik- Automatik. Sa me sipër këto cilësi të automjetit vështirësojnë çdo logjikë të lëvizjes pas të automjetit. Së pari automjeti ka lëvizur me marrsh para(ekspertiza zyrtare nuk identifikon marshin), ndërkohë që  lëvizja në skarpat sugjeron se rrotat kanë qenë aktive të katërta. Se dyti, tek piketa 8 automjeti vërtetë ka ndaluar por ai nuk  do të jetë fikur (cilësi e kamios automatike ). Kjo situatë bënë që vetë automjeti 4×4 jo vetëm në kushte të motorit të shuar, por në kushte të atij të ndezur me marsh para nuk lejon absolutisht lëvizje prapa. Kjo tipologji mekanike nuk mundëson lëvizje të lirë mbrapsht, përveç rrëshqitjes nën një kënd jo më të madh se 30 gradë (rreth 45 gradë është skarpati por lëvizja mbrapa nuk është sipas skarpatit por me një farë këndi me të). Kjo lëvizje rrëshqitese mund të realizohet vetëm në kushtet kur koeficienti i fërkimit Tokë-Goma është më i vogël se 0.5. Dhe në këtë rast nuk kemi rrokullisje gomash mbi teren, por rrëshqitje me fërkim që padyshim për efekt të peshës jo të vogël në çdo gomë( rreth 550kg për gomë) do të linte gjurmë rrëshqitëse në terren. Këto gjurmë nuk konstatohen. Ndërkaq shpejtësia e makinës në këtë moment  kur mjeti ndodhet në pikën 8 është ZERO (ky fakt evidentohet dhe nga ekspertiza zyrtare).

Ana tjetër e luftës partizane

Shqipëria, në LDB, si pjesë e Koalicionit Antifashist Botëror, ka kontribute të vlersueshme brenda territorit të vet gjeopolitik në qëndresën e luftën kundër fashizmit italian prej prillit 1939 e nazizmit gjerman deri në vitin 1945, kur brigada e divizione të UNÇSh marshuan e luftuan deri në 360 km larg kufijve shtetëror, përtej trojeve etnike shqiptare, deri në thellësi të Serbisë e në Bosnjën Jugore.
Gjatë kësaj lufte antifashiste, në dy vitet e fundit të saj, u ngritën 24 brigada partizane, nga Br. I–S më 15 gusht 1943 në Vithkuq të Korçës e deri tek më e fundmja, Br. XXVII-S më 29 nantor 1944 në qytetin e Shkodrës. Tri brigada partizane, si Br. XIII–S, Br. XXI–S e Br. XXVI–S, nuk arritën të formohen sipas planifikimit. Në muajt e mëvonshëm, disa prej tyre, pas krijimit e veprimeve luftarake, si Br. II–S, formuar më 28 nantor 1943 në Shëngjergj të Tiranës, Br. IV – S, më 28 dhjetor 1943 në Voskopojë të Korçës etj., patën riorganizime për arsye të shpërbërjes edhe nga paaftësia e kuadrove të tyre, sidomos në Operacionin Armik të Dimrit (1944) etj.
Ana tjetër simbiozë e siameze e kësaj lufte partizane: Përveçse ishte luftë antifashiste u kthye tragjikisht e njëkohësisht edhe në luftë civile ndërshqiptare, veçanërisht në vitet 1943-1945, aqsa edhe aleatët anglo-amerikanë ndërhynë disa herë për ndaljen e saj. Pati papërgjegjshmëri historike në trajtimin, mbrojtjen e finalizimin e Çështjes Kombëtare Shqiptare në trojet etnike shqiptare në ish-Jugosllavi duke çuar tragjikisht në ripushtimin jugosllav të Kosovës etj.
Tri herë u adresuan kërkesa në forma të ndryshme nga Komanda e Përgjitshme e UNÇJ, në maj, korrik, gusht 1944 për dërgimin e dy brigadave partizane nga Shqipëria në Kosovë. Në 12 shtator 1944, KP i UNÇSH urdhëron nisjen e dy brigadave, si Br. III- S e Br. V-S në tetor të vitit 1943. Në nëntor 1944, nga SHP i UNÇJ, u nis një tjetër kërkesë për të dërguar forca në një nivel më të lartë, në rang divizionesh. Shtabi i Përgjithshëm i UNÇSh, në nëntor 1943 nisi D.V-S e në dhjetor 1943 D.VI-S.
Në Div. V–S të UNÇSH u rreshtuan tri brigade partizane: Br. III–S, V–S e XXV–S, që gjatë marshimeve e veprimeve luftarake në Kosovë arritën një efektiv në 6.500 partizanë e partizane. Në Div. VI–S të UNÇSH u rreshtuan katër brigade partizane: Br. VI–S, VII–S, VIII–S e XII–S (kjo e fundit, e D. I–S të UNÇSH, pjesmarrëse në luftimet në Malin e Zi), të cilat gjatë rrugëtimit e betejave nga Mali i Zi, në Kosovë e në Maqedoni arritën efektivin në mbi 4.000 partizanë e partizane. Njëkohësisht u dërguan me afat të shkurtër kohor nga një javë e deri në mbi dy muaj e në zona afër kufirit shtetëror të Shqipërisë, si: Br. XXVII – S ( “e Shkodrës”), me një efektiv rreth 1.200 vetë, mori pjesë në luftimet në trojet etnike shqiptare në krahinën e Krajës, në Tivar etj. Br. XVIII–S (e Div. IV–S të UNÇSH) mori pjesë në luftimet në Dibër (shtator 1943), në Kërçovë… në Prizren (nëntor 1944), që kishte në përbërje katër batalione. *)
PKSH e 8 nëntorit 1941 e Qeveria komuniste Shqiptare e 24 majit 1944, liderit e tyre Enver Hoxha (Komandant i Përgjithshëm i UNÇSh e Ramiz Alia komisar politik i D. V-S e ish-presidenti i fundit komunist) me strategjinë e papergjegjshmërinë e tyre historike, kryen aktin e lartë të tradhtisë kombëtare, si pjesë aktive e kontributeve bashkëvepruese për vendosjen e Administratës Ushtarake në Kosovë më 8 shkurt 1945, me urdhër të Komandantit të Përgjithshëm të UNÇ të Jugosllavisë, J.B.Tito.
Ky Administrim Ushtarak ‘’synonte t`i jepte karakter të organizuar fushatës së terrorit ndaj Shqiptarëve në Kosovë, të likujdonte revoltën popullore, në rajonin e Drenicës, e cila mund të shndërrohej në kryengritje të përgjithshme t`i detyronte Shqiptarët të pranonin përfshirjen në Federaten Jugosllave të pasluftës, të spastronte përbërjen kombëtare të organeve politike e të pushtetit në Kosovë nga Shqiptarët atdhetarë’’
I. – Dërgimi i formacioneve partizane të UNÇSH (vet)ndihmoi në “zbrazjen” e Kosovës nga çlirimtarët e saj, pasi mbi 40 mijë shqiptarë u dërguan drejt masakrës së Tivarit, Sanxhakut, Bosnjes, Kroacisë, Sllovenisë etj.
1.- Në mars të vitit 1945 numri i përgjithshëm i forcave partizane të UNÇSH të dërguara në Kosovë… arriti në mbi 13.000 partizanë e partizane.
Ndërkohë nga 12.970 deri në 13.323 vetë është numri i shqiptarëve të mobilizuar dhunshëm nga trojet etnike shqiptare të Kosovës, Maqedonisë, etj. që në gjashtë kolona (eshalone) në mars–prill 1945 u dërguan nga vëndpërqëndrimi në Prizren (Kosovë) në drejtim të Tivarit… në Mal të Zi.
2.- Ndërkohe që në nëntor–dhjetor 1944 hynë në Kosovë, në Malin e Zi e në Maqedoni brigadat e divizionet e UNÇSH , me urdhër të Shtabit Suprem të UNÇ të Serbisë dhe të Shtabit Kryesor të UNÇJ për Maqedoninë, në fillim të janarit e në shkurt 1945 nisën udhën për në veri të Jugosllavisë Br.VI, VII e VIII e Kosovës dhe Br. IV-S Shqiptare në Maqedoninë Perëndimore (e cila, më 7 janar 1945, kur po dërgohej në këtë front, e pagëzuan Br. VII-S Shqiptare.)
Në përbërje të formacioneve luftarake të Kosovës, që u nisën në drejtim të Veriut të Jugosllavisë u radhitën 20.000 luftëtarë shqiptarë.
Disa burime të shkruara pohojnë se ky numër shkon deri në 30.000 shqiptarë.
3.- Në Kosovë, pas ripushtimit jugosllav të saj (8 shkurt 1945), sipas Savo Drejleviç, u dislokuan D. XLVI Serb, D. LII, Grupi Operativ i Brigadave (e para e Bokës, e gjashta malazeze, dy brigada të Kosmetit), Br. e KNOJ-it, e kohëpaskohe D. XXIV, D. XLI, D. L Maqedonas etj.
Këto formacione luftarake kapnin shifrën mbi 40.000 luftëtarë, të cilat ushtruan spastrim etnik e genocide në Kosovë, duke e pasë Kosovën të zbazur nga çlirimtarët e saj (!)
Në asnjë shtet të Koalicionit Antifashit Botëror nuk ka ndodh kështu, si në rastin e Kosovës, që kolabracionizmi i udhëheqjeve të Jugosllavisë e Shqipërisë, të largojnë (dëbojnë) 40.000 shqiptarë etnikë e të sjellin mbi 40.000 ushtarakë sllavë si pushtues (!)
II. – Divizionet e UNÇSh shkuan në Kosovën e çliruar.
1.- Kur u formue Divizioni V-S i UNÇSH, më 28 nëntor 1944, Kosova ishte e çliruar, pasi çlirimi i Mitrovicës, më 22 nëntor 1944, ‘’shënon çlirimin e gjithë Kosovës nga pushtuesit nazifashistë’’ .
Kur u formue D. VI-S i UNÇSH, më 18 nëntor 1944, ishte e çliruar kryeqendra e Kosovës, Prizreni (17 nandor 1944) në të njëjtën ditë me Tiranën, kryeqytetin e Shqipërisë, ndërsa më 19 nandor 1944 u çlirua edhe Prishtina, kryeqyteti i sotëm i Republikës së Kosovës (prej 17 shkurtit 2008).
2.- Pas fitores së LDB, më 9 maj 1945, forcat partizane të Shqipërisë, D. V-S e VI-S, qëndruan në Kosovë deri në fund të dhjetorit 1945 (!)
Tri brigada të këtij divizioni (Br.III-S, V-S e XXV-S) ende edhe pas kthimit nga Sanxhaku etj. qëndronuan në Kosovë deri në fund të dhjetorit 1945 (!).
Brigadat e VI-S, VII-S, VIII-S, të inkuadruara në këtë D. VI-S, pasi erdhën nga Mali i Zi e Bosnja, qëndruan katër muaj (mars-qershor 1945) në Kosovë e pastaj, deri në fund të vitit 1945, në Maqedoninë Perëndimore, si në rrethina të Shkupit,Velesit, Manastirit, Ohrit, Strugës etj…
Kjo e përforcon faktin se këto formacione partizane të UNÇSH ndihmuan në rivendosjen përfundimtare të pushtetit sllav mbi këto treva shqiptare, për lënien e Kosovës nën Serbi etj.
III. – Kosova kishte potencialet e duhura vetmbrojtëse të saj.
1.- Nëse në janar 1945 të 9 brigadat e UNÇSH arritën në një efektiv prej 11.000 forca ( Br.XVIII- S e XXVII-S etj. u kthyen në Shqipëri) të 9 brigadat e Kosovës e të Maqedonisë Perëndimore numëronin 27.0000 luftëtarë (e në disa burime flitet për mbi 30.000), çka i takon deri në tre herë më shumë.
2.- Brigadat partizane të UNÇSH gjatë marshimeve e luftimeve në Kosovë, në Mal të Zi e në Maqedoni i rritën efektivat e tyre nga 20 deri në mbi 30 % (në disa raste thuhet se deri në gjysmën e tyre) me luftëtarë nga këto troje etnike shqiptare. Në botime të ASHSH thuhet : ‘’Gjatë veprimeve luftarake njëmujore në Kosovë, efektivi i Br.V-S arriti në 2.000 veta me partizanë vendas. ‘’Gjatë veprimeve në Kosovë efektivi i D.V-S arriti në 6.500 partizanë e partizane’’.
Atëherë kur Kosova dha luftëtarë për brigadat partizane të Shqipërisë, sa ishte e domosdoshme gjithë ky skenar forcash në territorin e saj (!)
3.-Vetëm dy brigada: Br. IV–S (VI) Shqiptare në Maqedoninë Perëndimore e Br. VII e Kosovë-Rrafshi i Dukagjinit në fund të dhjetorit 1944 kishin respektivisht 5000 e 7500 luftëtarë. Pra më shumë se dy divizione të UNÇSH, (D. V-S me 6.500 vetë e D.VI–S me 4.000 vetë ) në mars të vitit 1945.
4.- Në rast se 24 brigada të UNÇSH në dhjetor 1944 kishin rreth 30 mijë vetë efektivin e tyre, ato në Kosovë,në Maqedoni e në Kosovën Lindore në janar 1945 arrinin në rreth 27 mijë vetë.
Kosova kishte aq forca luftarake sa të siguronin vetëmbrojtjen e çlirimin e saj, siç ndodhi realisht, që më 22 nëntor 1944 ishte krejtësisht e lirë, kur hynë divizionet e UNÇSH në nëntor – dhjetor 1944.
5.- Askund historigrafia serbe, maqedonase e malazeze nuk e dokumenton se këto brigada të Kosovës bënë luftë sulmuese e pushtuese ndaj të tjerëve, ndaj fqinjëve të saj më të afërt si Serbisë, Malit të Zi, Maqedonisë etj. përkundrazi mbrojtën Kosovën, vetëveten.
Atëherë pse ishin të nevojshme “ftesat” e Jugosllavisë e shkuarja e forcave të UNÇSH në Kosovë?!
Në fakt me shkuarjen e brigadave e divizioneve të UNÇSH, Kosova e viset e tjera etnike shqiptare u ndodhën në mes të disa zjarreve: nga njëra anë forcat e UNÇJ e nga ana tjetër forcat e UNÇSH, që, këto të fundit, në këto treva etnike shqiptare, bënë edhe “luftë civile ndërshqiptare” (!) si në Drenicë, etj. Njëherash, Kosovës martire i duhet të luftonte edhe kundër gjermanëve në ikje dhe të kontribuonte në të gjitha shtetet e sotme të Ballkanit Perëndimor.
IV. – Jugosllavia e Titos i vetpërzgjodhi nga ana strategjike e politike brigadat partizane të UNÇSh që shkuan në Kosovë…
1.- Nuk u pranuan brigada partizane shqiptare, veçanarisht nga Shqipëria e Veriut e kryesisht përgjatë kufinit shtetëror (nga Qarku i Shkodrës, Kukësit, Dibrës e Korçës), pasi këto zona ishin në konflikt të përgjakshëm ndër shekuj me sllavët (si edhe pjesa jugore me grekët) dhe me lidhje të forta gjaku si martesa etj. dhe marrëdhënie ekonomiko-tregtare më të ngushta.
Në Kosovë shkuan ato brigada që janë krijuar në pjesët e brendshme e jugore të Shqipërisë, që dhanë prova në luftën civile e kuadrot e tyre dëshmuan vasalitet ndaj emisarëve sllavë etj. Brigadat e dy divizioneve të UNÇSh ishin krijuar: Br. III-S në fshatin Arbanë të Tiranës (9 tetor 1943), Br.V-S në Bramyshnje të Tërboçit të Vlorës (20.01.1944) Br. VI-S në qytetin e Përmetit (26.01.1944), Br. VII-S në Vlushë të Skraparit (17.03.1944), Br.VIII-S në Shepër të Zagorisë në Gjirokastër (25.04.1944) e Br.XII-S në Sukë të Përmetit (20.05.1944).
I vetmi “përjashtim” në këto dy divizione (V-S e VI-S të UNÇSh) është Br. XXV- S, ngritë në Astë të Tropojës më 6 nëntor 1944, e cila u dislokua në Gjakovë më 28 nëntor 1944 e të nesërmen e nisën në një marshim dy ditor, 80 km të gjatë, deri në Ferizaj (Kosovë) në ndihmë të Br.II Jugosllave. Pastaj, në një tjetër marshim deri në Sanxhak dhe në Bosnjën Jugore , ku në kushtet e një dimri të ashpër e vështirësi të tjera zhvilloi luftime të pandërprera përkrah Korpusit II të UNÇJ etj. Në maj të vitit 1945 në Mitrovicë të Kosovës u shpërnda në përberje të tri brigadave të UNÇSH : Br. V – S , Br.VI – S, Br.XXII-S.
Disa brigade të tjera të UNÇSH si Br. XVIII-S, formuar më 18 gusht 1944 në Sllatinë të Peshkopisë, i kapërceu kufinjtë e Shqipërisë Londineze vetëm rreth tre muaj (2 shtator- 18 nëntor 1944 ) në zonat Dibër e Madhe ,Kërçovë e Prizren gjersa u kthye në Kukës. Br.XXVII – S, inagurue në qytetin e Shkodrës , më 29 nandor 1944, një ditë pas çlirimit të Shqipërisë , u nis më 30 nandor 1944 për të çliruar Tivarin e tanë krahinën e Krajës e brenda javës, më 5 dhjetor 1944, e kthyen në Shkodër.
2.- Në rast se Lufta NÇL ishte me të vërtetë kaq internacionaliste pse nuk u dërguan brigada partizane shqiptare nga Veriu i Shqipërisë për në Greqi si në Çamëri etj. (?!).
3.- Strategjia e Titos dhe e emisarëve të tij , D. Mugosha e M. Popoviç, ishte e tillë: të përgaditej terreni me brigadat partizane në jug e pjesë të brendshme atdhetare të Shqipërisë, që këto, nga Veriu i Shqipërisë, të hidheshin në Kosovë, në Maqedoni e në Malin e Zi(!).
V.- Këto brigada e divizione të UNÇSH në harkun kohor tetor 1944- dhjetor 1945 i shkaktuan Kosovës më shumë humbje në njerëz e materiale se sa vet fashizmi italian e nazizmi gjerman në vitet 1941-1944. (!).
1.- UNÇ e Jugosllavisë nuk u fut në luftime kundër gjermanëve në Kosovë, vetëm kur këta po tërhiqeshin në mënyrë të organizuar nga Ballkani, vetëm kur hynë edhe formacionet luftarake të UNÇSh.
Strategjia e tyre e bashkrenduar deri në tradhti me Shtabin e Përgjithshëm të UNÇSh, me shtabet e D. V-S e VI-S e shtabet e brigadave të UNÇSh e ndhmuan UNÇJ të hynte në Kosovë e treva të tjera shqiptare e të vendoste pushtetin administrativ e ushtarak.
2.- UNÇSH ndihmoi në luftën kundër forcave gjermane në Kosovë, si në tetor – nëntor 1945 brigadat partizane të UNÇSH krijuan një emër të mire në luftimet kundër forcave gjermane në ikje si Br. XXIII-S e Br. XXIV-S në rrugën nacionale Kukës-Prizren (31.10 e 07.11.1944 ), Br. V-S e UNÇSH me Br.IV-S Kosovare ( 10.11.1944 ) , Br. V – S e Br. XVII –S të UNÇSH ne çlirimin e Prizrenit (17.11.1944), Br.III-S e UNÇSH e Br. I Kosovare dhe me atë V-S të UNÇSH në Junik etj,
Në dhjetor 1944 nisën bashkrendimi i veprimeve luftarake të UNÇSh me formacionet e UNÇJ si ato të Serbisë, të Malit të Zi, të Maqedonisë etj.
Partizanët e partizanet shqiptare të UNÇSh, në disa beteja në Kosovë apo në luftimet në Sanxhak, në Mal të Zi e në Bosnje, për të luftuar gjermanët në ikje e çlirimin e këtyre zonave, përballuan sakrifica të mëdha, treguan akte trimërie , derdhën gjak e morën plagë etj. Vetëm në betejën e Vishegradit nga D.VI-S u vranë 31 partizanë dhe u plagosën 61 të tjerë.
Këto kontribute i ka propoganduar rregjimi komunst gjatë ekzistencës së tij, për to ka dëshmuar historiografia shqiptare, por ende mbeten të pazbardhura tradhtia e pashembullt ndaj Kosovës e Çështjes Kombtare Shqiptare e lufta civile në Shqipëri e në Kosovë. Përgjegjësia historike e udhëheqjes komuniste shqiptare është e pashmangshme se në vitet 1943-1945 kishte një qeveri komuniste të dalë nga Kongresi i Përmetit më 24 maj 1944 e në një Shqipëri të çliruar nga fashizmi e nazizmi pas 28 nëntorit 1944
VI. – Të gjitha brigadat e Kosovës që u dërguan në territore të Serbisë, Bosnjës, etj. sllavët i shkatërruan nga struktura organizative e përbërje etnike shqiptare e u kthyen me forca luftarake deri të përgjysmuara.
1.- Brigada IV, VI, VII e VIII të Kosovës e Rrafshit të Dukagjinit dhe Br. IV (VI) S Shqiptare në Maqedoninë Perëndimore, gjatë rrugëtimit luftarak në territore të Serbisë, Bosnje-Hercegovinës, Kroacisë e Sllovenisë, disa herë patën “riorganizime” duke i copëzuar e shpërndarë në njësi të Armatës Jugosllave, duke ua zëvendsuar me sllavë shtabet drejtuese shqiptare të tyre, etj.
Br.VII e Kosovës, e krijuar më 14 nandor 1944 në Gjakovë, e dislokuar në Podujevë, ma e madhja brigadë partizane shqiptare në Kosovë, me komandant Shaban Haxhinë, më 21-24 janar 1945 u nis për në Veri të Jugosllavisë (Podujevë- Kurshumbli). Gjatë rrugës, Shaban Polluzha, me të marrë vesh se repartet terroriste jugosllave po ushtronin genocid mbi popullsinë e Drenicës, kundërshtoi urdhërin e marshimit për në Srem dhe u kthye në Drenicë.
Kështu, Br.VII e Kosovës u nda në dy pjesë: në Brigadën e Drenicës (Shaban Polluzhës) që qëndroi në Kosovë për të mbrojtë Drenicën martire e Brig.VII e Kosovës që po marshonte në këmbë drejt Sremit. Në Kovin u krye copëtimi tjetër i kësaj brigade, gjoja për ‘’riorganizim’’ u shpërnda në njësi të ndryshme jugosllave : në Br. XVI Myslimane, që shkuan në Malin e Romanisë e pjesa tjetër në drejtim të Zagrebit. Në Bonat (maj 1945) shtabin shqiptar të kësaj brigade të mbetur e kthyen në Kosovë dhe vazhduan ‘’riorganizimin ‘’ e saj duke e ricoptuar në njësitë jugosllave të Armatës I, II, IV që luftuan në Slloveni, Kroaci, Bosnje-Hercegovinë dhe në Malin e Zi e në Serbi deri në qershor 1945.
Komandanti i Br. VII të Kosovës, Shaban Haxhia, dëshmonte: ‘’… Me luftën NÇ kemi humbur shumë kredinë në popullin shqiptar të Kosmetit se u kemi pasë premtue liri, me të drejta vetëvendosje e barazi kombëtare, gjë që këto asnjë nuk u janë dhënë deri më sot….’’ dhe “…U kthyen pa ushtri në Kosovë. Pyetjet se ku i lamë djemtë tanë, ishin tepër rënduese për ne…..’’
Br. VI e Kosovës e ngritun më 13 dhjetor 1944 në Mitrovice, me një efektiv prej 3.000 luftëtarësh, më 2 janar 1945 u transportue me tren nga Kosova në Vranjë e prej këtej në Vërshaç të Vojvodinës. Kjo brigadë në Vojvodinë u copëtua në brigadat plotësuese jugosllave: I e III, në rajonet Pançev, Kikind e Vershaç.
Br.VIII e Kosovës, formue më 20 dhjetor 1945 në Rakosh të Istogut (Burim) afër Pejës , me një efektiv prej 4000 luftëtarësh në janar 1945 u nis për në frontin e Sremit e të Triestes,e cila u ‘’riorganizua’’,duke u shpërndarë në disa njësi të Armatës IV Jugosllave.
Br. IV (VI) S Shqiptare në Maqedoninë Perëndimore, me 5.000 luftëtarë nga Shkupi, Tetova, Struga, Kërçova, Dibra e Madhe, Gostivari, Gjilani, Manastiri, Kumanova, Presheva, Bujanoci etj dhe më 7 janar 1945 u nis për në frontin e Sremit. Shtabi kryesor i Maqedonisë i bëri disa ‘’riorganizime’’ të kësaj brigade duke e përgjysmuar efektivin e saj e më pas, e çuan deri në 1.400 vetë , ia larguan kuadrin komandues shqiptar duke i zëvendësuar me elementë sllavë, që u sollën nga Br.VI e Bosnje–Hercegovinës.
2. – Gjithashtu patën edhe një fat tragjik: u nisën të çarmatosur në kolona më keq se të ishin robër lufte, në marshime të gjata e pa bukë dhe në kushtet e një dimri të ëgër, i çuan në frontet më të vështira ( në ballë ,në vende të hapura etj përballë artilerisë gjermane), biles rrugës u sulmuan edhe nga partizanët-çetnikë jugosllavë. Vetëm një shembull: Br.IV (VI) S Shqiptare në Maqedoninë Perëndimore vetëm në luftimet e zhvilluara në gjysmën e dytë të muajit prill 1945 në Pallankë, në Budrovë etj të frontit të Sremit pati mbi 300 të vrare e mbi 500 të plagosur.
3.- Kosova, në nëntor 1943 deri në dhjetor 1944, numëron mbi 47.000 shqiptarë të vrarë, pushkatuar e të zhdukur, si në Masakrën e Drenicës e atë të Tivarit, etj., në frontet e luftës kundër gjermanëve, nga pasojat e luftës civile siç ndodhi mes brigadave të Kosovës e asaj të Shaban Polluzhës, në mes forcave partizane të Shqipërisë e forcave nacionaliste të Kosovës etj.
VII.- Kuadrot drejtuese të brigadave e divizioneve të UNÇSh në Kosovë gjatë viteve 1944 – 1945 arritën të krijojnë ‘’grupin’’ e tyre në Byronë Politike të KQ të PPSH, të ishin bërthama udhëheqëse e saj, të fshihnin gjurmë e të heshtnin për përgjegjësitë ndaj Kosovës, për Drenicën, Tivarin etj.
Në Byronë Politike të KQ të PPSH, në organin më të plotfuqishëm direktiv, ekzekutiv e legjislativ të kohës së komunizmit enverian, hynë Ramiz Alia, Hysni Kapo, Adil Çarçani, Manush Myftiu, Kadri Hazbiu, Petrit Dume etj.
Ramiz Alia ishte komisar i D. V-S të UNÇSH një nga kuadrot e Br.VII-S e D.II-S u zgjodh edhe Sekretar i KQ të PPSH (1961) e gjer President i Shqipërisë. Hysni Kapo, komisar i Br.V-S e komisar politik i Korpormatës I të UNÇSH (që u mor me nisjen e brigadave në Kosovë) u zgjodh edhe Sekretar i KQ të PPSH (deri në vdekjen e tij më 1979). Adil Çarçani,zv/komisar politik i Br.VII-S arrit të bëhet edhe Kryetar i KM prej vitit 1982, pas (vet)vrasjes së Mehmet Shehut.
Manush Myftiu,zv/komisar politik i Br. V-S u bë edhe Zv/kryetar i KM, Haki Toska , komisar politik i Br. VI-S , edhe Zv/kryetar i KM, Kadri Hazbiu, kuadër drejtues i Br.V-S edhe Ministër i Brendshëm, Petrit Dume , komandant i Br. XVIII – S u zgjodh kandidat i Byrosë Politike prej vitit 1956 deri më 1975 kur e pushkatuan etj.
Dy brigada që ishin edhe në Kosovë, Br.V-S dhe Br. VI-S të UNÇSH u dekoruan me titullin më të lartë ‘’Hero i Popullit ‘’.
Këta,duke qenë në këto detyra të larta, E. Hoxha, arkitetekti i zbatimit të platformës së Jugosllavisë së Titos, jo veç në Shqipëri, por edhe në Kosovë e trevat e tjera shqiptare, i kishte kurdoherë në shënjestër si vasal të bindur ose për t’i ekzekutuar, pasi në çdo rast apo rrethanë mund t`i përdorte si Tito Rankoviçin.
Në të njëjtin skenar edhe Tito kishte mundësi t`i demaskonte në çdo kohë për krimet në Kosovë, në Maqedoni e në Malin e Zi, prandaj këta nuk e lejuan as historiografinë shqiptare të fliste për tradhtinë ndaj Kosovës, për masakrën e Drenicës dhe të Tivarit etj.

Bill Tilman - Majori që shkroi luftën shqiptare

Auron Tare

Sot në Zagori zhvillohet një ceremoni mjaft simbolike. Komuna ka vendosur që t’i japë sheshit kryesor të saj, emrin e majorit britanik dhe eksploratorit me famë botërore, Bill Tilman. Tilman, një figurë e njohur e Luftës së Dytë Botërore, ka jetuar një vit në zonën e Zagorisë, gjatë asaj periudhe, duke lënë pas kujtime të shkruara me mjeshtëri të lartë e objektivitet. Por nëntori ka dhe një domethënie tjetër për këtë ushtarak të njohur të Britanisë së Madhe: në nëntor të vitit 1977, në moshën 80 vjeçare, ai humbi në Detin e Antarktidës me jahtin e tij personal, në një mision eksplorues të rradhës

"Ishte një natë e ngrohtë Gushti e vitit 1943, kur nga barku i avionit anglez "Halifax" u hodha me parashutë mbi një grumbull malesh të panjohura për mua deri më atëherë. Zjarret e ndezura si sinjalet për në ishin mjaft larg dhe na u desh të ecnim gjatë për të takuar mikpritësit tanë, partizanët shqiptarë". Me këto fjalë majori britanik Tilman i fillon shënimet e tij për aventurën shqiptarë të titulluara: "Kur malet dhe njerëzit takohen". Por, mikpritësit e tij nuk mund ta dinin kurrsesi se atë natë gushti në malet e ashpra shqiptare, ata kishin pritur një nga eksploratoret me të mëdhenj të shekullit të 20-të William "Bill" Tilman.
Bill Tilman, anëtar i grupit ekskluziv të eksploratorëve Botërore të "Shoqatës Mbretërore të Gjeografise", ishte një personazh i cili i përkiste "brezit të humbur" të dalë pas Luftës se Pare Botërore. Pasi kishte shpëtuar gjallë nga tmerret e luftës, i ishte dedikuar përjetësisht pushtimit të majave më të larta në Botë.
Mik i ngushtë me legjendën tjetër të maleve Eric Shipton, ata së bashku eksploruan një sërë vendesh si në Patagoni, Afrike, Juglindjen e Azisë dhe sigurisht... dhe të papushtuarat deri më atëherë: Himalajat. Tilman është një nga dy eksploratorët e parë që ngjitën majën e Nanda Devit në Himalaja, maja me e lartë e pushtuar nga njeriu. Suksesi i kësaj ekspeditë bëri që fama e tij të ishte a pazakontë dhe si rezultat iu besua drejtimi i ekspeditës për ngjitjen e Everestit me 1938. Kjo ekspeditë, për mënyrën se si u realizua dhe rezultatin që solli, hyri në analet eksploruese si "stili Tilman & Shipton". Por Tilman ishte dhe një shkrimtar brilant, i cili kontribuoi shumë në krijimin e letërsisë së udhëtimeve. Ai botoi një numër të madh librash rreth udhëtimeve të tij eksploruese, vendeve dhe njerëzve që takoi.
Gjatë Luftës se dytë Botërore, për eksperiencën e pasur në njohjen e maleve dhe luftës guerrile, ai u caktua të shërbente në Grupin elitar të njohur si SOE, pararendësja e "Beretave të Gjelbra" të Forcave Komando angleze. I stërvitur në përdorimin e eksplozivit dhe krijimit të grupeve partizanë, Tilman u parashutua në malet e Shqipërisë për të ndihmuar partizanët shqiptarë në goditjen e vijave të komunikacionit gjerman. Ja çfarë shkruan ai:
"Shtabi ynë ishte caktuar në një fshat të vogël të quajtur Sheper, mes maleve të Zagorisë. -shkruan Tilman- “Udhëtuam tre ditë nëpër male, pas mushkave tona të ngarkuara me pajisje për të arritur në bazë. Kur iu afruam Përmetit, pamë për herë të parë gjurmët e Luftës. Përmeti ishte djegur plotësisht nga ushtria greke gjatë Luftës së parë Botërore. Italianët e kishin djegur rishtas dhe popullsia ishte ngjitur në male. Me të arritur në Sheper, pamja e pare që na doli para sysh ishin trupat e tre partizanëve të ekzekutuar para disa orësh se të vinim ne, pranë një kishe. Kolegët e mi, që me sa duket po mendonin të llahtarisur se kishim renë në duart e një tufe të egërish, hynë në banesën e caktuar duke u dridhur. Pas disa çastesh u prezantuam me Komandantin e Zonës se 1 Operative, Islam Radovicken dhe Komisarin e ti,j Bedri Spahiu. Ata na shpjeguan se të vrarët ishin ekzekutuar për shkelje të rregullave të moralit dhe një prej tyre ishte kapur duke vjedhur letër cigareje shokëve të tij. Gjatë gjithë qëndrimit tim mes partizanëve shqiptarë, unë isha mjaft i impresionuar nga qëndrimi i tyre ndaj njëri-tjetrit dhe disiplina mjaft e rreptë. Vjedhja, imoraliteti, grabitja, dënohej me vdekje. Pesë djelmosha nga Sheperi, të cilët ishin kapur me ilaçe të marra nga parashutimet tona, ishin dënuar me vdekje. Vetëm mosha dhe lutjet e familjeve i shpëtuan ata nga ekzekutimi i sigurt."
Përfshirja e anglezëve në çështjet shqiptare gjatë pushtimit Italian kishte qenë mjaft e limituar. Foreign Office mbante kontakte me persona politikë, të cilët kishin lënë Shqipërinë pas pushtimit Italian dhe nuk e njihnin mirë situatën në vend. Në fillimet e 1941, anglezet nuk kishin një strategji të përcaktuar për Shqipërinë. Në përgjithësi, kur flitej për Ballkanin ata ishin më shumë të preokupuar për çështjet e Greqisë, si aleati kryesor anglez në rajon. Megjithatë, kishte përpjekje nga persona që e njihnin Shqipërinë para lufte, të cilët mundoheshin që të influenconin sadopak politikën angleze për Shqipërinë. Një nga këta persona ishte Lord Glenconnër, Shefi i SOE-s (Forcave Speciale Angleze), i cili kishte përgatitur një plan për ndërhyrje në Shqipëri dhe kërkonte që politikanët angleze të njihnin integritetin e Shqipërisë se paraluftës. Do të ishte merita e tij që politika angleze shprehu një fare interesi për Shqipërinë në fillimet e viteve '40.
Me shtytjen e Lordit Glenconnër, Sekretari i shtetit Anthony Eden, beri një deklaratë zyrtare më 17 Dhjetor 1942 në Parlament, deklaratë e cila shprehtë simpati me fatin e Shqipërisë dhe kërkonte restaurimin e pavarësisë së saj. Kjo Deklaratë u pasua nga një deklaratë e ngjashme nga amerikanët dhe Sovjetiket.
Por shkaku i vërtetë për ketë hap të politikës angleze ishte plani i përbashkët anglo-amerikan për krijimin e një force kundërshtare për trupat Italianë në Ballkan, që do të sillte dhe mundësinë e kapitullimit të tyre. Kjo do të bënte që gjermanët të reagonin në mbrojtje të prapavijave të tyre dhe të pushtonin Ballkanin. Dhe si rrjedhim, dobësimin e frontit rus nga lëvizja e trupave. Shefat e Shtabeve të përgjithshme aleatë kishin përgatitur një plan të detajuar për Ballkanin dhe kërkonin mbështetjen e politikanëve për vënien në zbatim. Kjo strategji ishte adoptuar nga Shtabi i përbashkët Aleat në konferencën e Kazablankës, Janar 1943, dhe për herë të parë, Ballkani mori një rëndësi të veçantë në skenën e luftës.
Më tej Tilman vazhdon: "Partizanët, kur vendoseshin pranë ndonjë baze, e kalonin kohën duke zhvilluar debate të pafund politike dhe duke dredhur cigare. Pasi mbaronin debatet, fillonin të këndonin këngë partizanë apo të vallzonin valle, të cilat më pëlqenin shumë me dinamiken e tyre. Në mes tyre kishte një numër vajzash, të cilat punonin si infermiere, përkthyese apo daktilografiste. Ishte e çuditshme, por, siç zbulova me vonë, volumi i shkresave që qarkullonte çdo ditë nuk do të kishte turpëruar një ushtri të madhe e të organizuar mirë. Makina e shtypit që unë iu sigurova, e shtonte edhe më volumin e shkresave propagandistike që ata prodhonin çdo ditë.
Duke pasur kaq kohe në dispozicion, unë iu sugjerova se do të ishte e udhës që të ndihmonin fshatarët në punët e bujqësisë. Por ata ua linin këto punë motrave, grave dhe nënave të tyre.
Në përgjithësi të gjithë luftëtaret mbanin nga një pushkë të vjetër Italianë, Greke, Ruse apo Franceze. Kishin shumë pak mitrolozë Italianë dhe asnjë automatik, por me alarmantë ishte mungesa e këpucëve.
Për herë të pare mora pjese në luftimet që partizanët benë në Libohove. Një garnizon i vogël Italianësh jetonin në kala. Libohova ishte qendra e disa liderve të njohur të Ballit. Islam Radovicka me treqind partizanë ishin shtrire në bregun e një përroi dhe prisnin të binte nata. Masat me të rrepta ishin marre që aviacioni Italian të mos i diktonte partizanët, megjithëse unë mendova se këto masa ishin pak të ekzagjeruara dhe mbivlerësuese për një aviacion që deri me sot kishte hedhur vetëm një bombe në Sheper. Pasi ra nata, në filluam sulmin kundra Italianëve, të cilët na u përgjigjen me mitrolozë dhe mortaja. Pas disa orësh shkëmbime zjarri nga të dy anët, partizanët hynë në fshat dhe iu vunë zjarrin shtëpive të liderve kryesore të Ballit. Pasi ishte e pa mundur që të merrej Kalaja, partizanët u tërhoqën në rregull, duke tërhequr edhe gjashtë shokët e tyre të vrare. Të nesërmen, në Kishen e Labovës, përpara një numri të madh fshataresh, Bedri Spahiu foli për betejën e mbrëmshme dhe për partizanët e vrare. Pastaj ata sollën një person i cili dridhej nga frika, të cilin e ekzekutuan përpara trupave të shtrire të partizanëve. Me sa mora vesh, ai person kishte njoftuar ballistët për sulmin e mbrëmshëm".
Sipas një marrëveshje të nënshkruar midis Shefit të Forcave Speciale angleze SOE dhe atyre amerikanë OSS, anglezet do të kontrollonin dhe ndihmonin në krijimin e luftës guerile në Ballkan. Për ketë arsye SOE krijoi Shtabin e Operacioneve për Ballkanin në Kajro, ku seksioni i Shqipërisë u riorganizua dhe u zgjerua me personel ndihmës, të cilët kishin njohuri për Shqipërinë dhe drejtoheshin nga një angleze, që kishte jetuar në Shqipëri prej 15 vjetësh dhe quhej Margaret Hasluck. Kjo zyrë filloi një fushatë rekrutimi për personel të zgjedhur midis forcave angleze që ndodheshin në terren. Grupi i pare i përgatitur me se miri dhe i udhëhequr nga Majori Billy McLean, i njohur si "Misioni Consensus", u parashutua në Prill të 1943. Grupi i Tilmanit ishte i dyti dhe ishte caktuar që të operonte në Zonën e Pare Operative. Jeta e Tilmanit mes maleve të Zagorise dhe partizanëve shqiptarë e beri atë që të krijonte një miqësi me lideret lokale të rezistënces partizanë Islam Radovicka, Bedri Spahiu dhe Shefqet Peçi. Tilman tregon:
"Sapo na njoftuan për kapitullimin zyrtar të Italisë dhe na kërkohej nga Kajro që të merrnim kontakt me trupat Italianë në zonën tonë. Në Gjirokastër operonte Divizioni Perugia, i komanduar nga Gjeneral Ernesto Chiminelo. Unë dhe Bedriu (Spahiu) shkuam në Manastirin e Cepos së bashku me 200 partizanë. Atje takova edhe priftin, një figure mjaft simpatike dhe komike njëkohësisht. Në Cepo në prisnim që të takoheshim me Gjeneralin Chiminelo, i cili kishte frike të linte kazermat e tij, me pretekstin se patrullat e Ballit i kishin kërkuar që forcat e tij t'iu dorëzoheshin atyre në emër të Qeverisë Provizore të Tiranës. Pasi pritëm disa ditë, me në fund marshuam drejt Gjirokastrës dhe rrethuam kazermat Italianë. Bedriu, unë dhe një eskortë e vogël me flamurë të bardhe, pasi kaluam telat me gjemba, u futëm në zyrat e Gjeneralit. E para gjë që i kërkuam atij, ishte që të largoheshim nga zyrat dhe të shkonim diku nga ku mund të vëzhgonim rrugën. Në kishim frike se papritur mund të na shfaqej ndonjë patrulle gjermanë dhe na kaptë në befasi. Të gjithë dolëm nga zyrat dhe u vendosëm pranë kazermave në një kodër të vogël. Gjenerali ishte i rrethuar nga pese kolonelë, të gjithë të veshur si për parade, me çizme që shkëlqenin nga boja dhe plot medalje. Sapo u ulem, Bedriu që fliste italisht shkëlqyeshëm hapi biseden. I propozuam Chiminelos që ose të bashkohej me në, ose të dorëzohej tek partizanët si përfaqësues të aleatëve, ose të digjte gjithçka. Ai na u përgjigj se dëshironte të shkonte në Sarande, ku i priste transporti për në Itali. Kjo kërkesë nuk na leverdistë, pasi në çdo çast mund të vinin Gjermanët. Ne i thamë Gjeneralit që të vendostë deri në orën pese pas dreke se çfarë do të bënte, pas kësaj ore në do të sulmonim kazermat. Ndërsa në prisnim, nga kazermat e Italianëve na dërguan ushqime dhe në filluam të hame. Nderkohe, Bedriu dhe Shefqeti (Peçi) po bisedonin me një nga Italianët, i cili u kishte thënë se ishte i gatshem t'iu tregonte atyre shtegun nga partizanët mund të shtinin në dore armatimet në kazerma. Unë i shfaqa dyshimet e mia Bedriut, dhe për momentin në e lamë italianin të shkonte mbrapsht. Në orën pese na erdhi një pusullë, ku Gjenerali shkruante: "Unë nuk i dorëzoj armët".
Ramë dakort se një sulm mbi kazermat do të ishte shumë i vështirë dhe vendosem t'u prisnim ujin Italianëve. Ndërkohë unë shkova në Sheper për të komunikuar me Kajron. Kur u ktheva mësova se Italianët, pasi kishin djegur gjithçka, ishin larguar natën për në Sarande.
Në vend që të ndiqnim Italianët për në Sarande, Bedriu vendosi që partizanët të "çlironin" Gjirokastrën. Sëbashku me partizanët hymë në Gjirokastër. Njerëzit kishin dale anës shtëpive të gëzuar në kulm dhe hidhnin lule mbi partizanët. Në sheshin e qytetit, përpara një turme të madhe, filluan fjalimet. Në fillim, Prefekti, pastaj Bedriu, pastaj unë dhe pastaj një student nga Zagoria i quajtur Shems,i i cili filloi të sulmoje Ballin me fjale mjaft të ashpra. Pranë nesh ishte edhe një nga lideret e Ballit i quajtur Bahri Omari, i cili megjithë pozitën mjaft delikatë që kishte përpara turmes, u përpoq disa here që t'u përgjigjej akuzave të të riut partizan. Duke pare se mund të krijoheshin probleme, unë i thashë Bedriut që të ndërhynte për të zbritur partizanin nga podiumi.
Nderkohe që Italianët po mundoheshin që të evakuonin trupat e tyre nga Saranda, gjermanët kaluan kufirin e Greqisë dhe hynë në Shqipëri. Unë nuk e pashe me Gjeneralin Chiminelo, me vonë degjova se ai dhe 150 oficeret e tij ishin vrare në Gjirin e Porto Palermos nga Gjermanët".
Tilman, në dallim nga një pjesë e oficerëve anglezë që jetuan dhe punuan në Shqipëri gjatë Luftës, i qëndroi besnik parimit të neutralitetit midis fraksioneve politike që ai gjeti në Shqipëri. I dërguar me mision për të ndihmuar ata që luftonin gjermanët, ai me të mbërritur në Sheper filloi të përgatiste terrenin për krijimin e kushteve të mira për parashutimin e ndihmave për çetat partizanë. Tilman shkruan se misioni i tij, megjithë problemet e mëdha në kohë të tilla, përsëri arriti që të sillte ndihma të konsiderueshme për partizanët e Zonës së Parë. Megjithëse ai e vlerëson shume faktin se çetat e vogla partizane kishin mundur që të jetonin me ndihmën e popullsisë vendase, edhe me vështirësitë e luftës, ai e ve në dyshim mundësinë se kjo popullsi mund të mbështeste formacione të mëdha partizane. Tilman thekson se ndihma angleze ishte faktor i rëndësishëm për formimin e Brigadave të para partizane.
Për një kohe të gjatë, historiografia komuniste ka nënvlerësuar ndihmën që dhanë anglezët në krijimin e formacioneve të mëdha partizane, prandaj dëshmia e një oficeri të paanshëm dhe mjaft dashamires ndaj këtyre formacioneve, është për t’u marrë në konsideratë. Sipas dokumenteve të misioneve angleze, vetëm "Misioni Consensus" hodhi pranë partizanëve 19.5 ton armatim luftarak gjatë muajve Qërshor-Gusht 1943.
Ja çfarë shkruan Tilman:
"Gjatë Shtatorit dhe Tetorit, në arritëm që të organizojmë ardhjen e rreth tre katër avionëve në muaj që parashutonin armatime, veshmbathje dhe këpucë për partizanët. Pilotët gjithnjë ishin mjaft të saktë në koordinatat që në u jepnim. Ishte një krenari e madhe për në, kur "Halifax" katërmotorësh hidhnin ngarkesën e parë dhe ktheheshin përsëri për të hedhur ngarkesën e dytë. Një natë, tre avionë të mëdhenj kishin mbrritur në të njëjtën kohe për të parashutuar dhe Lugina e Zagorise ngjante si një aeroport i vërtetë. Shpesh mendoja se ç'thoshin valle gjermanët, të cilët rrinin në Gjirokastër dhe me siguri i dëgjonin avionët që parashutonin.
Baza jonë ishte mjaft mire e organizuar. Shpesh partizanë të ndryshëm vinin të na vizitonin dhe bisedat zhvilloheshin rreth të njëjtës teme. Pse B.B.C nuk denonconte ndihmën që Balli dhe Legaliteti u jepnin gjermanëve? Përse aksionet e kryera nga L.N.C i referoheshin "patriotëve" pa përmendur partizanët?
Për të gjitha këto pyetje unë nuk kisha një përgjigje të saktë.
Një prej misioneve tona kishte ngritur bazën në Karaburun, në një shpelle të quajtur prej nesh "Seaview. Këtu anijet tona kishin sjelle disa tonelata me armatime dhe veshmbathje, por fatkeqësisht, megjithëse oficeret ishin munduar që të mbështesnin të dy krahët (Ballin dhe partizanët), ata me në fund kishin vendosur që të mbështesnin Ballin. Ndërkohë, Balli ishte afruar shumë me gjermanët dhe urdhrat ishin që këto armatime të mos u jepeshin atyre, por gjermanët sulmuan bazën dhe i morën të gjitha armatimet.
Ndërkohë, unë po shikoja mundësinë që të hapnim një pikë zbarkimi për anijet tona, në territoret e kontrolluara nga partizanët në bregdet. Për këtë arsye, së bashku me shoqëruesin tim Mehmetin, u nisëm nga Sheperi për në Borsh dhe Karaburun, për një mision vëzhgues. Një natë qëndruam në fshatin Golem të Kurveleshit dhe pastaj në Shtabin partizan në Kuç. Kuçi ishte i gjithi i djegur, dhe unë pashë qindra ushtare italianë që, të shtrire në kasolle të ndërtuara me kashtë, jetonin në mjerim të madh. Më vonë partizanët i ndanë ata nëpër shtëpitë e fshatarëve, ku punonin në shkëmbim të ushqimit. Doja të thoja se shqiptarët treguan një fisnikëri të madhe në trajtimin e këtyre ushtareve, të cilët kishin pushtuar vendin e tyre dhe iu kishin shkatërruar shtëpitë. Nga Kuçi shkova në Brataj, ku takova Brigadën e Parë, në inaugurimin e të cilës kisha qenë në Gusht. Në atë zonë Balli dhe Partizanët ishin mjaft të acaruar me njëri tjetrin. Takova Mehmet Shehun, i cili me foli mjaft ashpër për politiken angleze të bashkëpunimit me të dyja palët. Ai më dha një mesazh personal për oficerin anglez të "Seaview", ku ai, Mehmet Shehu, nuk do të mbante përgjegjësi për atë që do të ndodhte, nëse ai e merrte atë bazë. Megjithatë, fjalori i përdorur prej tij nuk ishte asgjë në krahasim me atë të një vajze të re, e cila ishte pjese e stafit të tij. Sjellja e saj ishte mjaft e ashpër dhe me një gjuhe papagalli, na shurdhoi me propagande deri në mesnatë.
Pasi kalova nëpër Dukat, me vështirësi të madhe u gjenda në bazën e "Seaview", ku takova oficerin përgjegjës për misionin. Ishte e pamundur që pas një jetë të gjatë me njërën apo tjetrën palë, të mos ishte simpatizant i çështjes së tyre. Dhe për ketë arsye, unë e kuptoja mjaft mirë misionin e "Seaview" dhe simpatitë e tyre për Ballin.
Në kthim, në ramë në një betejë që po zhvillohej midis partizanëve dhe ballistëve. Ne qëlluam shume afër dhe, pasi iu dhamë të njohur partizanëve, ata na shoqëruan tek Mehmet Shehu, i cili tregoi përsëri mosaprovimin e tij me oficeret e "Seaview". Ndërkohë garnizoni gjerman i Llogorasë kishte ardhur në ndihmë të fshatit Dukat dhe partizanët u tërhoqën. Kur u kthyem në bazë na priste lajmi i keq se Lideri i misionit Britanik në Shqipëri, Davis, ishte kapur nga Gjermanët dhe zëvendësi i tij kishte vdekur. Një pjesë e fshatrave të Zagorisë ishin djegur nga Gjermanët dhe nga banda balliste e një personi të quajtur Ismail Golemi dhe ndihmësit e mi kishin lëvizur bazën tonë nga Shqipëria". Tilman u largua nga Shqipëria në Maj të 44-s, pas gati 10 muajsh qëndrimi mes partizanëve, për të cilët ai kishte mjaft simpati për çështjen e tyre të drejtë në luftën kundër Gjermanëve. Megjithë rrjedhën që morën ngjarjet pas luftë, ai me guxim botoi pikëpamjet e tij për ata me të cilët ai ndau vështirësitë e mëdha në malet shqiptare, ashtu si edhe shkruan në shënimet e tij: "U largova nga Shqipëria i bindur se mbështetja jonë materiale, financiare dhe morale për partizanët ishte e drejtë. Fatkeqësisht, mbështetja jonë u vu në pikëpyetje kur ne mbështetëm edhe grupime të tjera politike. Në fillim të gjithë u trajtuan njësoj, por kur grupimet e tjera u treguan të pavullnetshem të luftonin Gjermanët, ne vazhduam t'i mbështesnim këto grupime moralisht e materialisht, refuzuam që t'i denonconim publikisht dhe asnjëherë nuk folëm qartë për sakrificat e shumta të partizanëve. Si rezultat i kësaj politike të mefshtë, ndershmëria jonë si oficerë u pa me dyshim. Një partizan i thjeshtë nuk mund ta kuptonte se megjithë aleancën tonë me Rusinë, në nuk mund ta mbështesnin komunizmin. Me mbështetjen e një grupi të vetëm, ne mund të ofendonim një pjese të shqiptarëve dhe mund t'i fusnim ata në një situatë të vështire pas lufte, por përderisa ne kishim ardhur për të inkurajuar rezistencën, ishim të detyruar të mbështesnim vetëm ata që bënin rezistence. A ishtë një politike dritëshkurtër apo jo, ajo që ndoqi Anglia, unë nuk mund të them. Partizanët kishin fajet e tyre, por e vërteta qëndron se ata luftuan, u vranë për të njëjtin qëllim për të cilin luftonim edhe ne. Kurajon që ata treguan gjatë luftës, dëshirën për të fituar, besimin në vetvete dhe në çështjen e tyre, të gjitha këto më bënë të besoj se ata e meritonin që të udhëhiqnin vendin pas lufte".
Pas luftë, Tilman ndërmori një sërë ekspeditash në zonat me të vështira të globit si në Kinë, Nepal, Kashmir, si dhe në shkretëtiren e Gobit. Ai së bashku me një grup të zgjedhur alpinistësh, ngjiti majat e Rakaposhit dhe Muztagh Ata në Himalaja. Në një prej udhëtimeve të tij nëpër lumin Oxuse (nga burimet e deri në Afganistan), ai u arrestua nga forcat afganë dhe u lirua nga protestat e shumta të një sere lideresh Botërore.
Por Tilman kontribuoi gjithashtu jo vetëm në pushtimin e majave me të larta Botërore, por edhe në letërsinë Botërore me një numër librash, që edhe sot mbahen si kryevepra të letërsisë së udhëtimeve eksploruese. I quajtur si eksploratori me i mire i shek 20-të, ai është vlerësuar edhe nga kritiket letrare si shkrimtari me i mire i ekspeditave. I palodhur me udhëtime dhe eksplorime të pafund, në moshën 80-vjeçare në 1977, vendos që të eksplorojë i vetëm hapësirat e Oqeanit Antarktik, me jahtin e tij personal. Ky eksplorim do të ishte edhe udhëtimi i fundit për të, pasi nuk u kthye me kurrë prej andej. Një epilog për jetën e tij, ndoshta të cilin e kishte parashikuar si mbylljen me të denjë të një kapitulli aq të lavdishëm prej eksploratori.

Gjenerali gjerman Hubert Lanz:Partizanët shqiptarë: Ishin si fantazma…

Nga Auton Tare



Gjenerali Lanz është një dëshmitar shumë i rëndësishëm. Përveç profilit të tij ushtarak, ai ishte një prej pjesëmarrësve të grupit të oficerëve të cilët donin eliminimin e Hitlerit. I dyshuar nga Policia Sekrete ai shpëtoi falë angazhimit të tij në Ballkan. Për këtë arsye dëshmia e Gjeneralit Lanz mbi operacionet e tij ushtarake në Epir janë me një interes shumë të madh. Ai nuk ishte një nazist fanatik por një ushtarak karriere i cili bënte detyrën e ngarkuar. Për këtë arsye dëshmitë e tij duhen vlerësuar nga historianët si realiste dhe mjaft autentike. Si ushtarak ai vlerëson kundërshtarin e tij për guximin dhe trimëritë e treguara në fushën e betejës. Pranon se grupime politike pro gjermane shqiptare ndihmonin trupat e tij në luftën kundër partizanëve.

Megjithatë këndvështrimi i tij mbi “rebelët’ shqiptarë është shumë interesant. Si oficer karriere ai i përmbahet konventave ndërkombëtare të Luftës dhe i cilëson çdo lloj njësish luftarake pa uniformë dhe të panjohur si pjesë e ushtrisë si “terroristë”. Dosja e Gjeneralit në Arkivin e Zbulimit Amerikan nuk është botuar asnjëherë nga autoritetet amerikane. Edhe pse Gjenerali Lanz botoi kujtimet e tij pas daljes nga Burgu në 1951, marrja ei tij në pyetje nga zbuluesit amerikanë ka mjaft detaje që nuk janë botuar në Librin e Gjeneralit. Lanz u akuzua nga autoritetet amerikane si përgjegjës në masakrën e ushtarakëve Italianë në Kefalonia në Greqisë. U dënua me 15 vite burg në Nuremberg por doli nga burgu në fillimin e 1950. Dëshmitë e pa njohura të Gjeneralit Hubert Lanz janë me vlera të mëdha për historinë dhe një këndvështrim ndryshe për të kuptuar se historia nuk duhet parë vetëm me sytë e fitimtarit.



***

Trafiku në rrugën e rëndësishme Janinë – Arta – Agrinjo ishte i koordinuar nga forcat Gjermane. Kolonat lëviznin nën një kontroll shumë të rreptë dhe të mbrojtura mirë. Një numër postoblloqesh të vendosura përgjatë kësaj rruge e përmirësuan situatën në këtë zonë. Një repart i fortë Gjerman u vendos në Urën e Luronit në hyrjen e “Luginës së Vdekjes”. Megjithatë, ishte shumë e çuditshme që makinat individuale që transportonin oficerë kalonin herë pas here duke shkuar apo ardhur nga Janina si qendra e komandaturës Gjermane.

Sipas raporteve të agjentëve tanë, kjo ndodhte shpesh, megjithëse këto udhëtime të pa shoqëruara nga eskortat nuk lejoheshin. Me sa duket, Gjermanët i besonin një armëpushimi të Liderit të EDES (gjenerali Zerva) i komunikuar nëpërmjet agjentit të tij SARANDIS. Në mbasditen e 30 Shtatorit të 1943, një makinë e cila transportonte oficerë kaloi në postobllokun e Luginës Luron. Zbuluesit e identifikuan këtë makinë si makinën e komandantit Gjerman të këmbësorisë malore të pozicionuar në Prevezë. Ai udhëtonte shpesh nga Preveza në Janinë, por kësaj radhe atë do ta vrisnin gjatë kthimit të tij. Megjithëse kjo ishte e vështirë, duke pasur parasysh që baza e forcave Gjermane ishte mjaft e fortë në këtë zonë, 3 km në jug të postobllokut Gjerman ishte një vend ideal për të ngritur një pusi ku rruga spërdridhej përgjatë një përroi.

Sistemi i vrojtimit të partizanëve ishte mjaft funksional dhe shtrihej nga Janina deri në Arta. Ishte i shpejtë dhe i sigurt. Sapo makina la periferinë e Janinës, postoblloku i bërë prej telash dhe shtylla të telefonit të linjës Gjermane u mbyll. Rreth mesnatës, dy drita të fuqishme u ndezën në veri të qytetit. Ky ishte edhe sinjali i parapregatitur dhe menjëherë prita u mbyll. Snajperët ishin vendosur në gëmushat anës rrugës. Pas disa minutash ankthi të pritjes, zhurma a makinës u dëgjua në distancë dhe ajo erdhi pranë pritës me dritat të ulura. Shoferi frenoi pasi e pa bllokimin e rrugës në kohën e duhur. Ndërkohë të shtënat filluan dhe shoferi ra mbi timon. Koloneli i cili ishte ulur afër shoferit u qëllua për vdekje, por megjithatë bëri edhe një përpjekje të fundit për të dalë nga makina dhe ra në tokë. Patrulla e cila vrojtonte rrugën nga mëngjesi në perëndim, e gjeti postobllokun në agim të hedhur në ujë makinën e djegur dhe dy trupa të plaçkitur. Koloneli i cili ishte komandant i regjimentit të këmbësorisë malore dhe shoferi i tij të vrarë. Banditët kishin shënuar një fitore tjetër.
24 orë më vonë, i gjithë perimetri i zonës së pritës ishte kontrolluar nga dy kompani ushtarësh Gjermanë. Në shkurret afër pritës u gjetën sende të qitësve dhe shumë gëzhoja fishekësh.

Kërkimi i ushtarëve tanë u shtri edhe në mal dhe rruga ata i solli në një prej fshatrave të zonës. Sapo ushtarët ju afruan fshatit, breshëri mitrolozësh u dëgjuan nga të dyja anët e luginës. Po kështu ata u qëlluan edhe nga fshati, por përsëri armiku ishte i padukshëm. Armatim i rëndë u soll me shpejtësi për t’u përballur me këtë armik të padukshëm. Sapo predhat e para të mortajave qëlluan në objektiv, të shtënat u ndërprenë.

Fshati u sulmua dhe u mor me sulm. Një grup banditësh, të cilët po përpiqeshin të largoheshin nga shtëpitë e fshatit u kapën gjatë ndjekjes. Pjesa më e madhe arriti të largohej në mal. Partizanët kurrë nuk luftonin në beteja të hapura, por kishin mënyrën e tyre të veçantë të luftimit dhe qëllimin e tyre. Ata në mënyrë të pashpirt sakrifikonin popullsinë civile, të cilën e kishin detyruar të na qëllonin neve derisa ata të largoheshin. Suksesi justifikonte mënyrën e veprimit. As Kryqi i Kuq, as Konventa e Gjenevës nuk kishte asnjë kuptim për ta. Një delegat Zvicerian i Kryqit të Kuq që punonte në Epir kujdesej për popullsinë lokale.

Ai punonte si me këshillin e qeverisë, ashtu edhe forcat Gjermane dhe kishte marrë leje që ta shtrinte aktivitetin e tij edhe në zonat e infektuara nga banditët. Megjithëse ky lëshim mund të ishte një mënyrë mbështetje me material për banditët, Komanda Gjermane u mundua që të jepte ndihmën e saj për përmbushjen me sukses të këtij misioni. Partizanët nga ana e tyre nuk treguan asnjë respekt dhe kolona e Kryqit të Kuq u qëlluan, apo në disa raste edhe u grabit prej tyre. Nëse kjo bëhej me urdhrin e komandantit të partizanëve apo jo, kjo ishte e vështirë për t’u provuar. Një gjë ishte e sigurt, këta “çlirimtarë” nuk respektonin as ligjet ndërkombëtare të luftës dhe as Konventën e Gjenevës. Për ta ilustruar këtë më mirë, po sjell një rast konkret. Në verën e 1944, një numër të plagosurish dhe të sëmurësh ishin mbledhur në një stacion mjekësor Gjerman në zonën e Igumenicës përballë ishullit të Korfuzit.

Meqenëse kishte mungesa të mëdha si në medikamente, si në pajisje mjekësore, një autokolonë prej 10 kamionësh të mbushur me ndihma mjekësore dhe me një numër mjekësh në të, u dërgua në Igumenicë nga spitali i Janinës. Të gjithë kamionët kishin të ekspozuar qartësisht Kryqin e Kuq sipas të gjitha rregullave të Konventës së Gjenevës. Megjithatë, sapo kolona kaloi grykën në të dalë të Paramithisë, kjo kolonë u sulmua nga partizanët nacionalistë. Makinat u dogjën, materialet u grabitën dhe personeli mjekësor u vra i gjithi.

Një njësi e motorizuar e cila u dërgua për ndihmë, gjeti vetëm makina të djegura dhe trupat e mjekëve të shkrumbuar. Duke parë se ky sulm ishte një shkelje e rëndë e Konventës së Gjenevës, personalisht mblodha dhe analizova faktet dhe i raportova Komandës së Lartë të Wermahtit.
Sulmi i papritur ndaj kolonës mjekësore ndodhi në rrugën e ngushtë, e cila gjarpëron përgjatë maleve pa mundësi shpëtimi dhe kjo provon që ky sulm ishte planifikuar më përpara dhe nuk ishte një sulm i papritur. Me sa duket, banditët ishin informuar mbi lëvizjen e kësaj kolone që më parë dhe e kishin planifikuar sulmin në një mënyrë të tillë që askush nuk mund të shpëtonte. Pas sulmit ata u zhdukën pa lënë gjurmë, megjithëse gjetëm vetëm disa barinj me tufat e tyre aty pari. Kush mundej të provonte që ata kishin marrë pjesë në këtë sulm dhe pasi kishin fshehur armët po luanin rolin e vëzhguesve të situatës? Çfarë mund të bënte një njësi malore për të mbrojtur veten nga sulmet e tilla? Fakti që sistemi i komunikimit të forcave tona ishte pre e sulmeve të vazhdueshme nga banditët, nuk do ndonjë qartësim të madh. Ka mijëra raste për ta provuar këtë, por mënyra se si e bënin këtë sabotim ishte mjaft interesante.

Çdo ditë telat e telefonit priteshin dhe shtyllat sharroheshin. Pastaj grupi i sabotatorëve zinte prita dhe priste për patrullën e komunikimit që të vinte për riparim. Në fillim, njësitë e mirëmbajtjes së linjave vinin me kamion dhe fillonin punën për riparimin e tyre pa i kushtuar rëndësi situatës së rrezikshme ku ata ishin. Me armët hedhur supeve, ata punonin me telat dhe veglat e riparimit. Papritmas një krisëm dhe ushtari shembej përmbys i vrarë. Shoferi i cili iku me shpejtësi për të lajmëruar njësinë e tij ushtarake, u kthye me shokët e tij për të gjetur trupat e plaçkitura të ushtarëve të vrarë. Ditën tjetër, i njëjti incident ndodhi përsëri. Këto pusi ishin zgjedhur ku terreni ishte i vështirë për riparimin e linjave dhe ku partizanët mund të fshiheshin. Përpara sulmit ndaj autokolonës së Kryqit të Kuq, të gjitha linjat e komunikimit ishin ndërprerë me qëllim ndërprerjen e komunikimit me njësitë përqark.

Një tjetër lloj sabotimi mjaft i ulët ishte vendosja e minave pranë shtyllave të telefonit. Kur specialistët e komunikacionit vinin për të rregulluar telat apo për të vendosur linja të reja, pa e pasur mendjen shkelnin në këto mina dhe copëtoheshin nga shpërthimi i tyre. Nuk është e vështirë për të kuptuar që kjo lloj lufte dhe këto lloj aktesh sabotimi mjaft të ulëta i egërsonin ushtarët tanë. Është e kuptueshme pra që edhe trupat tona do të merrnin masa për t’ju përgjigjur me të njëjtën monedhë kësaj lloj lufte.

Cila njësi ushtarake nuk do ta bënte këtë? Një tjetër mënyrë e ulët sabotimi ishte shkatërrimi i makinave dhe mjeteve motorike të cilat lëviznin përditë për të transportuar trupa, të sëmurë apo të plagosur apo edhe postën ushtarake. Këto mjete lëviznin përgjatë rrugës nga Korça deri në Janinë dhe Agrinjo, gati 400 km. Kjo rrugë kalonte në zona malore përgjatë grykave dhe luginave të ngushta dhe urave prej guri, shpesh duke mos pasur asnjë mundësi të ktheheshe mbrapsht. Një re tymi dhe pluhuri i paraprinte kolonave që nga larg. Është fakt i njohur që gomat e makinave janë mjaft të pambrojtura nga aktet e sabotimit dhe partizanët e përdorën këtë fakt. Ata vendosnin lëndë eksplozive anës rrugës duke dëmtuar makinat tona. Si mund ta kontrollonim ne këtë rrugë kaq të gjatë çdo ditë? A mund ta pastronin ne çdo ditë rrugën nga minat? E pamundur në praktikë.

***

Në Tetor të 1944, rruga që kalonte në Meçovë më në fund u hap. Kjo rrugë e rëndësishme për në Thesali ishte bllokuar prej partizanëve prej kohësh dhe ishte e pamundur që të kaloje në të dhe kështu qendra e rëndësishme lokale e Janinës dhe Larisës nuk kishin asnjë komunikim midis njëra-tjetrës. Me një sulm të rreptë, trupat tona malore e morën këtë rrugë, por e kishin të pamundur që t’i përzinin partizanët nga territori përqark kësaj zone. Disa prej urave dhe mureve mbajtëse ishin riparuar nga puna e mundimshme e inxhinierëve tanë dhe shumë nga kthesat e rrezikshme ishin pastruar nga shkëmbinjtë dhe pengesat e tjera. Vendosja e minave përgjatë rrugës, në fakt meriton një vëmendje të veçantë, pasi ishin vendosur në mënyrë kaq të poshtër, sa na dëmtonin njerëzit dhe makinat edhe pas një kohe të gjatë që ne kishim marrë këtë rrugë. Megjithatë, pasi e pastruam dhe e bëmë gati për kalim normal, sulmet partizane ndiqnin njëra-tjetrën. Fatkeqësisht terreni ishte shumë i përshtatshëm për prita dhe partizanët qëndronin mbi malet në të dyja anët e rrugës. Fshatra të izoluara kishte disa, por partizanët fshiheshin në to duke i bërë edhe këto fshatra vende të rrezikuara. Kushdo që kalonte ishte në rrezik dhe një operacion sistematik për pastrimin e zonës nga të dyja krahët ishte mënyra e vetme për ta mbajtur të hapur këtë rrugë. Aleatët kishin dërguar një sasi armatimesh të reja si dhe mina të fuqishme duke e rritur efektivitetin e pritave partizane.

Qendra e vendosjes së Partizanëve të Kuq kërcënonte dy nga rrugët më të rëndësishme, njëra që vinte nga Korça për në Janinë dhe tjetra në Grykën e Meçovës. Forcat partizane, diku rreth 8000 vetë, ishin vendosur midis pyjeve të Pindit dhe brendësisë së territorit shqiptar. Ishte shumë e vështirë ta rrethoje këtë hapësirë të madhe e cila kishte monopate të ngushta dhe terren të vështirë. Kështu që për t’i rrethuar këta banditë ne duhej të familjarizoheshim me terrenin. Me gjithë këto pengesa, Operacioni STAINADLER u aktivizua në Korrik të 1944. Eksperienca e fituar në Operacionin GEMSTOK, i cili sapo kishte përfunduar dhe ishte drejtuar kundër forcave partizane në zonën midis Gjirokastrës dhe Korçës, ishte në favorin tonë. Partizanët shumë shpejt do ta mësonin se çfarë i priste.

Disa javë përpara se të fillonte Operacioni GEMSTOK, në Janinë, ne kishim arritur që të arrestonim të gjithë rrjetin e komunikimit të partizanëve si dhe kishim kapur materialet e printimit dhe radio transmetuese te tyre. Megjithatë, një numër i madh informatorësh të cilët ndihmonin me informacion guerilet partizane, kishin mbetur pa u zbuluar dhe kësisoj ata lajmëruan për kohën kur ne filluam të krijonim darën shtrënguese përqark zonës së veprimit të tyre. Ata (partizanët) e dinin mirë se një betejë e hapur me Gjermanët do t’u sillte disfatë të sigurt, prandaj kërkonin që të na godisnin nëpërmjet pusive apo duke tërhequr ndonjërën prej njësive tona në grackë. Një rrethim i yni do të kapte shumë material luftarak, prandaj partizanët kërkonin evitimin e këtij rrethimi me çdo kusht. Partizanët kishin kohë që vështronin trupat tona nga afër dhe si rezultat i këtij observimi e njihnin taktikën e betejës së trupave tona. Gjithsesi, trupat tona më të mira ishin trupa malorë të cilët po vinin nga Jugu dhe nga Jug-Perëndimi.

Për fat, trupat e mbrojtjes territoriale me eksperiencë më të vogël ishin dislokuar në Veri dhe Verilindje, ndërsa Veri-Perëndimi ishte i vështire për t’u kaluar nga shkaku i terrenit malor. Gjatë fillimit të operacionit tonë në këtë zonë, disa prej fshatrave ishin evakuuar dhe Komanda e Partizanëve të Kuq ishte tashmë e sigurt në malin Gramoz teksa ne po përfundonim rrethimin e zonës. Pjesa më e madhe e trupave që po lëvizte nëpër monopate sekrete arritën me sukses brenda natës të vendoseshin në pozicionet e synuara. Ndërkaq, trupat që po vinin nga Jugu kishin rrethuar një njësi partizane i cili kishte sulmuar një kamp mjekësor ushtarak Gjerman duke vrarë të plagosurit si dhe infermieret femra që kujdeseshin për të sëmurët. Kjo njësi partizane ishte rrethuar me kujdes dhe po asgjësohej nga trupat tona malore. Komandanti i kësaj njësie kishte pasur fatin më të keq. Teksa ishte shtrirë për t’u fshehur në gëmushat të cilat ishin një bojë njeriu të larta, kishte mundur t’u shpëtonte Gjermanëve derisa një ushtar i kishte shkelur dorën pa dashje dhe kështu që ishte kapur i gjallë. Si rezultat i këtij operacioni të trupave tona malore, disa qindra burra u asgjësuan, duke përfshirë në këtë bilanc edhe disa fshatra të cilat u shkatërruan si rezultat i përpjekjeve mes palëve.

Megjithatë, situata për partizanët nuk dukej edhe aq keq, pasi ata kishin arritur që t’i shpëtonin trupat kryesore, edhe pse humbjet Gjermane ishin të konsiderueshme. Hakmarrjen ndaj nesh ata e shprehën tek robërit që kishin kapur kur disa patrulla tonat kishin humbur në pyje. Pa këpucë dhe me duar të lidhura pas, ata ishin tërhequr pas nëpër shtigjet e maleve dhe pasi ishin pyetur gjatë, ishin ekzekutuar ashtu si mjaft robër të tjerë Gjermanë. Ndjekja jonë përfundoi në ditën e katërt, kur zona u pastrua dhe tashmë mund të shikoje trupat e partizanëve të vrarë nëpër shkëmbinj apo gëmusha. Një kolonë me robër mund të shikohej teksa ecnin në rrugën e Meçovës. Për ushtarët tanë, kjo kolonë ishte një pamje shokuese. Ata i shikonin këta njerëz të shpërfytyruar me urrejtje, por dhe keqardhje në të njëjtën kohë. Të rreckosur, vajza të reja fanatike, adoleshentë dhe burra me mjekër, viktima të pasionit fanatik ideologjik.

***

Në Jugun e Shqipërisë, në një shkëmb dominues mbi Luginë ishte vendosur kështjella e Gjirokastrës. Ishte një pamje shumë impresionuese. I vendosur në formë harkore dhe i mbrojtur nga kështjella, ishte qyteti i dikurshëm Otoman, shtëpitë dukeshin sikur kishin përqafuar njëra-tjetrën. Ky qytet ishte qendra provinciale e Jugut, në qendër të zonës së infektuar nga banditët dhe në mes të dy rrugëve shumë të rëndësishme. Qyteti kishte një rëndësi shumë të madhe taktike për forcat Gjermane. Një batalion Gjerman ishte stacionuar në këtë zonë me detyrë ruajtjen e rrugës për në Vlorë nëpërmjet Tepelenës. Një njësi vullnetarësh nacionalistë shqiptarë ishin pozicionuar gjithashtu për të mbrojtur qytetin nga të Kuqtë të cilët e kishin vendosur Shtabin Operacional në zonën e Sheperit, jo me larg se një orë prej andej. Pasi i larguam prej Luginës së Sheperit, partizanët u vendosën në malet e Kuçit. Këtu ishin njësitë partizane malore të cilët ishin nga më trimat e të gjithë rajonit. Këto forca numëronin rreth 2000 vetë. Një prej misioneve të forcave partizane të kësaj zone ishte bllokimi i rrugës që të çonte në Vlorë si dhe sulmet e befasishme ndaj trupave Gjermane. Kjo zonë bregdetare kishte shumë vlerë operacionale, pasi një zbarkim nga Italia do të sillte probleme të mëdha për ne. Për këtë arsye duhej ruajtur nga forcat tona pa ndërprerë, për të evituar një zbarkim në prapashpinë. Gjirokastra në këtë mënyrë merrte një rëndësi të veçantë për ne.

Në këtë periudhë, forcat tona kishin ndërmarrë disa operacione spastrimi të cilat i kishin spostuar partizanët nga një zonë në tjetrën, por partizanët në përgjithësi na kishin shpëtuar, pasi popullsia ishte në përgjithësi me ta. Nëse kjo ishte edhe situata në Gjirokastër apo jo, mbetej për t’u parë. Guvernatori Shqiptar na siguroi se qyteti ishte dashamirës ndaj nesh. Po kujt t’i zije besë? Kampe të reja partizanësh ishin parë në Luginën e Sheperit dhe këto informata u konfirmuan nga zbulimet tona ajrore. Një avion me dy motorë gjuajtës i tipit ME 110, sulmoi disa çadra mbi shkëmbinj. Dëgjuam se një oficer i lartë Britanik u vra dhe kjo konfirmonte se aleatët e konsideronin këtë zonë si një zonë me shumë rëndësi për ta.

Kampet u zhdukën, por njësitë partizane mbetën dhe ndërkohë ndërmorën edhe operacione sulmi të koordinuara nga Korça dhe Vlora. Beteja të përgjakshme u ndërmorën nga Tepelena në Përmet për të hapur rrugët në këtë moment, megjithatë, edhe pse ne i pastruam malet e zonës, partizanët u rikthyen përsëri në foletë e tyre të mëparshme. E njëjta situatë ishte edhe në zonën bregdetare. Kufiri midis Komandave të Tiranes dhe Janinës ishte Himara. Guerilet e dinin këtë fakt dhe e sabotuan rrugën me të gjitha mjetet që kishin në dispozicion. Herë pas here ndërmerrnin sulme duke paralizuar trafikun. Kolona me makina të shkatërruara shikoheshin përgjatë kësaj rruge. Pas një sulmi shumë të përgjakshëm nga partizanët kundër garnizonit Gjerman të Himarës, një operacion nga ana jonë u ndërmor për ta rihapur rrugën dhe për të vendosur komunikimin me garnizonin e Vlorës. Një numër i madh Italianësh të cilët pas kapitullimit të verës së 1943 ju ishin bashkuar guerileve, u kapën në zonën e Kuçit.

Një ditë, batalioni Gjerman i Gjirokastrës duhej të shkonte në Tepelenë për të evituar një çështje kritike në këtë zonë. Guvernatori Shqiptar i Gjirokastrës dhe milicia e tij mbeti vetëm në qytet. Farat e mbjella nga komunistët, me sa duket po jepnin fruta pasi papritur, si me magji, qyteti u mbush me partizanë. Guvernatori dhe rojet e tij u mbyllën në kështjellë, milicia nacionale u vra apo u çarmatos dhe pjesa e popullsisë që ishte kundër u vu nën një terror të egër. Në një kohë shumë të shkurtër e gjithë zona u vu nën kontrollin e partizanëve. Një arritje jo e vogël për ta. Ky shembull është një pasqyrim i saktë i mënyrës së luftimit të të Kuqve. Aftësia për të qenë kudo dhe asgjëkundi në të njëjtën kohë, ishte një art të cilën partizanët e Ballkanit e përvetësuan në mënyrë të shkëlqyer.

Si i përballuan forcat Gjermane këta partizanë? Si u zhvilluan betejat me ta?
Për t’ju përgjigjur këtyre pyetjeve në mënyrë të saktë, disa fakte baze duhet të theksohen. Dy elemente që përcaktojnë betejën, tashmë dihen. Armiku dhe Terreni. Elementi i tretë, forcat tona, kërkon një shpjegim të shkurtër. Ashtu siç tashmë dihet, shumë pak forca Gjermane mbetën në Greqi pas kapitullimit Grek në pranverë të 1941. Kudo ishte mjaft qetë dhe partizanët ishin një faktor i panjohur akoma. Shumë pak oficerë Gjermanë dhe trupa të pakta tonat ishin më shumë të ngarkuar me çështje administrative dhe në ruajtjen e linjës hekurudhore dhe tokësore Athinë – Selanik. Vetëm në verë të 1943, kur rreziku partizan u bë një shqetësim për t’u marrë në konsideratë dhe besnikëria e Italianëve e diskutueshme, trupat e sulmit të Divizioneve Malore u transferuan në Greqi dhe në Jugun e Shqipërise. Një Divizion i lehtë këmbësori dhe një Divizion malor u vendosën në zonën e operacionit të Korpusit Malor Gjerman të XXII.

Të dyja Divizionet kishin mision të dyfishtë: të ruanin bregun Shqiptar nga Himara deri në Gjirin e Patrës si dhe ishujt Jonianë nga një zbarkim i mundshëm, si dhe të ruanin zonat e sipër përmendura nga aktiviteti i partizanëve. Kjo zonë përfshinte territorin me kufijtë prej Himarës – Korça – Follorina – Trikalla – Karpenision – Gjiri i Patrës dhe Ishulli i Qefalonisë, një territor prej 45 mijë km2.

Trupat e luftimit në dispozicion tim për të mbrojtur këto territore prej 700 km bregdet, përfshirë edhe ishujt e Korfuzit dhe Qefalonisë dhe Lefkadhës, si dhe për të ruajtur zonën nga partizanët, përfshinte 20 njësi me forcën e një batalioni për njësi. Duke llogaritur që fuqia e një batalioni për kohën ishte 300 vetë, atëherë mund të thuhet se e gjithë fuqia ushtarake për të përmbushur këtë mision me dy objektiva konkrete ishte jo më shumë se 6000 mijë burra. Nëse ne do ta kishim caktuar këtë forcë vetëm për të ruajtur bregdetin dhe për asgjë tjetër, atëherë i binte që çdo ushtarak duhej të mbronte rreth 115 metra bregdet. Nga ana tjetër, nëse kjo forcë do të ishte e caktuar vetëm për të luftuar forcat partizane në territor duke përfshirë edhe ishujt, atëherë i binte që çdo ushtar të ruante 7 kilometra e gjysmë katrorë.

Këto shifra janë përzgjedhur për të treguar dobësinë e forcave ushtarake tonat për të përmbushur me sukses objektivat që na kishte caktuar Komanda e Lartë në aspektin taktik dhe operacional. Edhe nëse të gjitha trupat që kisha në dispozicion si dhe agjencitë e tjera përgjegjëse për mbështetje në operacione ushtarake të ishin përfshirë në këtë mision edhe në kapacitetin e tyre të dyfishtë, përsëri do t’i duhej çdo personi që kisha në komandën time, të siguronin 2.5 km2 territor. Praktikisht një objektiv i pamundur.

Po kështu, nëse marrim parasysh që 2 të tretat e territorit që ne operonim ishte territor malor, pa rrugë normale, atëherë kuptohet qartë vështirësia që kishin trupat si dhe Komanda Gjermane për të operuar në këtë zonë.

Samir Kumbaro-Martirët

Filmi dokumentar “Martirët”, i realizuar nga regjisori shqiptar Samir Kumbaro dhe me skenar të historianit Uran Butka, ka hapur edicionin e dymbëdhjetë të Festivalit Ndërkombëtar të filmit dokumentar për të drejta e njeriut, “Një botë”, që do të mbahet nga data 23 deri më 28 dhjetor të këtij viti, në Kolegjin “Pjetër Budi”, në Prishtinë.



Ky festival synon t’i promovojë të drejtat dhe liritë e njeriut si dhe demokracinë në vend, por edhe të nxisë debate kuptimplote për çështje si të shoqërisë civile, politikave të jashtme, politikave ambientale e kështu me radhë, është thënë nga organizatorët e këtij festivali, shkruan kultplus.



Do të jenë gjithsejtë 34 filma dokumentarë të cilët do të shfaqen në kuadër të programit të këtij festivalit, tashmë tradicional. Dokumentari “Martirët”, që ka zgjatur 46 minuta, ka shtjelluar një temë për një gjyq special në Shqipëri, ku në të janë dënuar një grup intelektualësh që kishin kryer studimet universitare në vende të huaja por që nuk pajtoheshin asesi me idenë e ideologjisë komuniste. Kryetari i trupit gjykues, gjenerali Koçi Xoxe dënoi me vdekje edhe kunatin e diktatorit shqiptar, Enver Hoxhës, ministrin e jashtëm të vitit 1944, Bahri Omani, me akuzën si “kolaboracionist”.

Gjergj Xhuvani-“Engjëjt janë larg”

“Engjëjt janë larg” filmi më i fundit i regjisorit Gjergj Xhuvani ka qenë dhe prodhimi kinematografik, i cili ka marrë shumë vëmendje gjatë kësaj kohe. Filmi me regji dhe skenar të Xhuvanit përqendrohet te drama kosovare, dhe kjo ka bërë që në kastin e aktorëve të përfshihen edhe artistë nga Kosova, por nuk mungojë edhe aktorë nga Italia. Në rolet kryesore interpretojnë aktori italian Rinaldo Rocco dhe Teuta Krasniqi. Gjithashtu pjesë e kastit është Fatmir Spahiu dhe shënohet pjesëmarrja e aktorit të njohur shqiptar Ndriçim Xhepa. Producenti Dritan Huqi tregon se filmi edhe pse ka në vëmendje luftën e Kosovës, në qendër të tij ka histori njerëzore, me dramën e saj. “Historia njerëzore, përfshihet në atmosferën e luftës së Kosovës, por nuk është vetëm ajo.


E gjitha vjen nga historia e personazheve, nga fëmijëria e tyre, është një film dramatik, ka situata të vështira”, tregon mbi filmin producenti Dritan Huqi, duke shtuar se më e rëndësishmja e filmit, është fakti se filmi do të shfaqë një atmosferë të luftës nga fytyra e fëmijëve. “Në fund të luftës të gjitha personazhet dalin të ndryshuar, sepse kanë përjetuar një situatë tejet të vështirë dhe kanë mbijetuar në luftë”, shton më tej producenti Dritan Huqi. Filmi i cili është miratuar nga Qendra Kombëtare e Kinematografisë në vitin 2010, përballë problemeve me buxhetin që nuk kanë qenë të pakta vetëm gjatë muajve të fundit të 2013 arriti të niste xhirimet për të qenë tashmë pranë fundit të tyre. “Problemet me buxhetin tashmë dihen dhe nuk kanë qenë të pakta. Imagjinoni që ky film është miratuar si projekt për tu financuar që në vitin 2010 nga QKK, por dihet se në çfarë vështirësie është me buxhetin QKK, ku buxheti vjetor nuk e lejon të financojë filmat brenda vitit”, tregon producenti Huqi. Xhirimet e këtij filmi përfshijnë Gjakovën në Kosovën, Bajram Currin dhe një pjesë e tyre do të jenë në Itali. Tashmë xhirimet në Kosovë kanë mbaruar dhe zgjatën 4 javë, për të vijuar më pas dhe në Bajram Curri dhe Itali për disa ditë. Filmi i cili këtë herë vjen si një prodhim dramatik, me histori njerëzore, pritet ta ketë premierën vitin që vjen. Edhe pse me jo pak vështirësi, sipas producentit Dritan Huqi në vjeshtë të 2014 “Ëngjëjt janë larg” mund të vijë premierë. “Edhe disa ditë na kanë mbetur për xhirimet, ku 4 javë janë xhiruar në Gjakovë, por filmi ka dhe faza të tjera, si montazhi i tij, etj. Kur të mbarojë do të jetë dhe në festivale të ndryshme, dhe shpresojmë që në vjeshtë të 2014 filmi do të vijë premierë për publikun”, tregon mbi filmi producenti Dritan Huqi.Historia e filmit “Ëngjët janë larg” zhvillohet në mars të vitit 1999, Kosovë. Periudha e bombardimeve të NATO-s, shpërngulja masive me karakter etnik të shqiptarëve. Terrori, frika, pasiguria, uria ka pllakosur qytetin e Gjakovës në kufi me Shqipërinë. Ngjarjet e filmit zhvillohen në harkun e 70 ditëve të bombardimeve. Zhanri i filmit është dramatik, por kjo duket se nuk përjashton që përgjatë narracionit të vijnë llogjikshëm situata, momente humori, erotizmi, që shmangin herë pas here zymtësinë e rrethanave që përshkojnë fabulën e filmit. “Filmi zhvillohet fillimisht në dy linja paralele që më pas puqen, lidhen në një fill të përbashkët, e më në fund secila i kthehet fatit të vet”, tregon producenti Dritan Huqi. Ndërkohë gjatë zhvillimit të filmit do të ndërthuren dhe dhjetëra karaktere paramilitare, ushtare të UÇK dhe banorë qyteti dhe fshati. Kohëzgjatja e filmit do të jetë 90 minuta. Filmi është co produksion shqiptaro-italian dhe nga Kosova. Ashtu si çdo film tjetër shqiptar, që nga momenti i miratimit në Qendrën Kombëtare Kinematografike, deri në fillimin e xhirimeve, duhet të kalojë një kalvar të gjatë për gjetjen e bashkëprodhuesve, financimeve etj, edhe filmi më i fundit i regjisorit Gjergj Xhuvani nuk i ka shpëtuar kësaj “procedure”, dhe që nga 2010 vetëm në vjeshtën e vitit 2013 u bë e mundur që filmi të niste xhirimet