Baladat e pakryera të studiuesit Bedri Halimi...

Bedri Halimi lind më 5.3.1963, në fshatin Kuk të trevës së Opojës (komuna e Sharrit). Ish i burgosur politik në Goli Otok etj.

 Ka kryer fakultetin e bujqësisë, kurse ka botuar punime të shumta kulturore, letrare e shkencore në revista të ndryshme të hapësirës shqiptare.Punon në Ministrinë  e Mjedisit dhe  të Planifikimit Hapësinor e Republikës së Kosovës.

Që nga viti 1991 drejton dhe boton revistën për kulturë, art e shkencë “Sharri”, Sharr.

Deri tash ka botuar disa libra vepra:

1.Ditar Dardanie, poezi, KL “Luigj Gurakuqi”, Sharr, 1992

2.Plagë shpirti, poezi, KL “Luigj Gurakuqi”, Sharr, 1995

3.Cubat fshehin Hënën, poezi, Gazeta “Rilindja”, Prishtinë, 1999

4.Rugova – ngritja dhe rënia, publicistikë, Forumi i Krijuesve të Artit, Prishtinë, 2000

5.Kafshët e botës sime,poezi për fëmijë, “Rilindja”, Prishtinë, 2001

6.Qëndresa kombëtare në Opojë dhe dëshmorët e saj, KL“Luigj Gurakuqi”, Sharr, 2002

7.“Haxhi Ymer Prizreni” (përgatiti për botim), revista “Sharri”, 2006

8.Pemët, perimet dhe drithërat në mjekësinë popullore, studim, Ministria e Mjedisit dhe e Planifikimit Hapësinor e Republikës së Kosovës, Prishtinë, 2009

9.Karnavalet e djajve, poezi, shoqata kulturore “Ymer Prizreni”, Sharr, 2013

10.Dëshmorët e Opojës, 2014, monografi, shoqata kulturore “Ymer Prizreni”, Sharr, 2014

11.Opoja – aspekti historik (përgatiti për botim), monografi, shoqata kulturore “Ymer Prizreni”, 2016

12.Haxhi Ymer Prizreni – figurë e shquar e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, shoqata kulturore “Ymer Prizreni”, Sharr, 2017

13.Panoramë opojane, poezi për fëmijë, “Fidani”, Prizren, 2017

14.Opoja – aspekti folklorik, monografi (përgatiti për botim), shoqata kulturore “Ymer Prizreni”, Sharr, 2017

15.Ecje nëpër furtunë, roman, shoqata kulturore “Ymer Prizreni”, Sharr, 2017

Bedri Halimi, “Kënga e lumit”

1

Vjeshtë e moçme ishte atëherë

Kur u zunë rrugët

Fushat filluan të na i errësojnë

Me pellgje gjaku

E qentë nuhasnin si statuja pa krah

Nuk kishin mall për Shqipëri e as për shqiptarë

As kujtesa nuk u punonte

Në tokë të huaj vdiqën turistë

2

Eh Ymer Prizreni

Dirigjent i Orkestrës së Vjetër

Pasardhës i rojeve të Kështjellës

Ti mendoje për tokën, për detin

Që të ketë buzëqeshje njerëzore

Nuk mbaje fjalim nga zyrat e fildishta

Me Ty larg dëgjohej

Kënga e ushtarit të vjetër

Dhe luhej për mrekulli vallja shqiptare

3

Ymer Prizren, poemë e pambaruar kurrë

Është e dhembshme, shumë e dhembshme

Kur ke frikë t’i afrohesh detit

E Ti je deti vetë

Që me dallgët tua luftoje trishtimin me stuhi

Për të ardhur te Ti

Ti thua se mund të vijnë

Vetëm ata që besojnë se drita nuk vritet

S’ia vlen, s’ia vlen jo të nisen tek unë

Ata që lirinë e pandehin si një lavire

As ata që e kanë humbur udhën në oborr

As ata që nuk duan ta shohin diellin

Askush shpresën s’ka arritur ta vrasë

As Ty o Ymer Prizreni

Ti je vetë shpresa që s’vdes kurrë

4

Ku janë Kainët?

Ku i kanë shtretërit?

As varre s’do të ketë për ta

Se varri është në Tokë

E Toka është e shenjtë or tungjatjeta

Prandaj mos harxhoni kot asnjë grusht dhe

Për ata që ecin me arkivol në shpinë

5

Përse mendohesh o Ymer Prizreni

Buzëqesh he burrë

Se rrufeja çan dhe shkëmbin

Por kurrë Kalanë e Vjetër

Ti do të vish!

Do të vish se s’bën!

Po s’erdhe,

As zogjtë e detit nuk do të fluturojnë

Në hapësirën e kaltër

6

Kam mall për Ty o Ymer Prizreni

Si s’të desha pak më shumë

Po Ti do të na durosh patjetër mëngjeseve

Është dashuria për tokën

Që të shtyn ta bësh këtë, Ymer

Tingujt e jetës marrin frymë me emrin tënd

Vrasësit e ëndrrave të bardha kanë frikë

Nga Ti - statujë e lirisë

Dhe gatuajnë tragjedi të reja

E nganjëherë na kafshojnë

Duke dashur të na puthin

7

Ujqërit e vjetër janë të pakapshëm përsëri

Rrinë gati me tehun e shpatës në dorë

Po ti Ymer, e doje fort Shqipërinë he burrë

Por jo pa Kosovën

Ti edhe sot troket në zemrën e njerëzve

Ti i urren prometejt e rrejshëm

Përse Ymer Prizreni jemi atdhe i mërzisë

8

Ku është vatani - jepni çdo gjë për të

Atëherë çdo pikëllim do të rëndojë lirë

Edhe mbi supet e kohës sime

Sot hyjnë e dalin njerëzit në atdheun pa atdhe

E nga pak ankohen në Ju

Që s’ua sollët parajsën në këtë botë

Kanë brengë në shpirt

Prandaj presin si qentë e braktisur

O Ymer Prizreni

9

Edhe sot në kohë ka lypës kohe

Përpjekja për ta është diç e kotë

Edhe ndihmës të zotit ka sot

Me gur të shenjtë që ligjërojnë si ujku plak

Por, celulat lëvizin

Pa lëvizje s’do kishte jetë

Ani pse lypsarët rebelohen me pagjumësinë

Ata duan rosa

Për zotin rosa

Ama të majme

Kufomat kërkojnë botë tjetër

Pa plazhe me gjëra të dobishme

Të bëjnë shaka me identitetin

Për ta zgjatur natën

Mbajnë fijen e shkrepëses në dorë

As mërziten për vitet e djegura

10

Dhe Pelegrinët presin diçka t’u sjellë fat

Nga idhujt e rremë

Trishtohen nga hija që i ndjek pas

Ymer burri

I vetmuari i largët

Njeriu e koha nuk do të lënë gërmadhë

Shpirti yt do t’ua presë ëndrrat njerëzve pa pendim

Malli për Ty nuk është vetëm Dhjetë Qershori

Dashuria pas ndarjes harrohet vetëm nga ndjekësit e dashurisë

E sofra e historisë i shënon të gjitha o Ymer Atdheu

Emri Yt i thur himn flamurit

Me një gur e një trung

Të mos mërdhihen zogjtë dimrit

Emri yt – kujtesë atdheu me plisa të bardhë

Emri yt – psalm për tokën në çdo kohë

Emri yt – zgjim nga gjumi i fundvjeshtës

11

Do të nisemi udhës sate

Me këngën e Lumit në gojë

Frymëmarrje të lirë

Të kenë edhe rrudhat gjatë dimrit

Kemi nostalgji për ty Ymer

Që hyre në mbretërinë e amshimit

E ne s’harrojmë të të kujtojmë

Sidomos para shkreptimës

Kur përrenjtë fillojnë të thahen

Me emrin tënd në luftë çdo gjë gumëzhin

Se në gjumë as të qarat nuk kanë kuptim

12

Kujdes me fjalën e dëshpëruar thua Ti

Bukuri e ftohtë pa kallinj është ajo

Dijeni se bereqeti i saj është dëshpërimi

Mbrëmë dikush tha se të rënët

Janë këngët e lirisë

Pylli nuk rrallohet po t’i presësh lisin

Në luftë trimi tregon trimërinë

Pas lufte trimëri tregon vetëm frikacaku

Ruhuni nga kundërshtarët e mi

Nga tregtarët e flamujve

Nga kombëtarët që lindin pas luftës

E kur të jeni të mërzitur shumë

Mos harroni ndërtojeni Piramidën

Do të vij t’u ndihmoj dhe unë

Pjesë nga libri e poezi “Kënga e lumit”,

 „Literaturë“ 

ZËRI I QARTË I NJË LUMI POETIK

Bedri Halimi "Kënga e Lumit", SHK "Ymer Prizreni", Sharr, 2009


Poezia atdhetare shqiptare është shkruar në të gjitha periudhat historike. Motivi i atdhedashurisë nuk ka lënë pa prekur të gjithë po­etët shqiptarë. Një ngritje cilësore poezia atdhetare e pati në kohën e Rilindjes Kombëtare, por edhe më tutje nuk mbeti jashtë rrjedhave të përgjithshme letrare dhe poetike.

Një përmbledhje interesante poetike është në duar të lexuesit e dalë nga pena e poetit tashmë të dëshmuar Bedri Halimi. Përmbledhja e poezive me titull "Kënga e Lumit" është një rrjedhë e vërtetë poetike që i takon tipit të poezisë atdhetare, përkatësisht një tipi edhe më të veçantë të kësaj poezie - poezisë përkushtuese.

E ndër­tuar me një strukturë të thjeshtë, madje prej vetëm 13 poezive, të gjitha përkushtuese, ndërkaq njëmbëdhjetë prej tyre bartin si tituj vetë emrat e atdhetarëve të të cilëve u kushtohen poezitë, përmbledhja poetike "Kënga e lumit" të shëtit nëpër një pjesë të caktuar të historisë sonë kombëtare, që nga koha e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit e deri te lufta e fundit e Ushtrisë Çlirimtare të Kos­ovë.

 Ndërkaq vetë përmbledhja mban titullin mjaft shenjëzues, që bart edhe njëra nga po­ezitë më të realizuara të saj "Kënga e lumit", e cila u kushtohet dëshmorëve të kombit nga treva e Opojës. Janë këto poezi përkushtuese të cilat shquajnë disa veçanti, përkatësisht disa pjesë ose segmente jetësore dhe vep­rimtare të këtyre luftëtarëve të lirisë, të cilët me jetën e tyre vulosën fatin dhe lirinë atd­heut.

 Poeti Bedri Halimi është përqendruar te këta luftëtarë të kauzës kombëtare: Ymer Prizreni, Alajdin Xhezairi, Abdurrahman Gërdellaj, Adem Berisha, Fetah Sylejmani, Fisnik Ibrahimi, Ilmi Bahtjari, Ruzhdi Ber­isha, Samidin Emini, Ymridin Çengaj dhe Tasim Krasniqi.

Poezia atdhetare shqiptare është shkruar në të gjitha periudhat historike. Motivi i atdhedashurisë nuk ka lënë pa prekur të gjithë po­etët shqiptarë. Një ngritje cilësore poezia atdhetare e pati në kohën e Rilindjes Kombëtare, por edhe më tutje nuk mbeti jashtë rrjedhave të përgjithshme letrare dhe poetike.

Poezia atdhetare shpeshherë merrte forma të ndryshme, sidomos atë të përkushtimit poetik.

 Ndonëse vështirësitë e shkrimit të poez­isë përkushtuese janë të dukshme për shkak të gjetjes së veçantive dhe tipizimit të ndonjë faksioni nga jeta apo vepra e atij të të cilit i përkushtohet poezia.

Bedri Halimi, i cili deri tash ka botuar disa libra, jo vetëm poetikë dhe si i tillë është i njohur si poet dhe publicist, ka bërë një përmbledhje poetike interesante përkushtuese, e cila ka një veçanti të caktuar. 

Përkushtimet poetike të Bedri Halimit janë për heronjtë dhe dësh­morët e rajonit nga i cili është edhe vetë poeti Halimi.

 Por ajo që e veçon këtë tip të poezisë nga poezitë e tjera është se Bedri Halimi nuk e shkruan poezinë e tij vetëm sa për të kryer një detyrim ndaj atdhetarëve, por ai poezinë thjesht e ndjen, madje në poezinë e tij të këtij tipi, shtresa e as nënshtresa poetike bazohen në lektisjen e autorit, nuk hasen metafora të konsumuara as të shpërdoruara, nuk kemi madje as glorifikimin, as pleonazëm. 

Në fakt në poezinë përkushtuese të Halimit kemi në një rrjedhë normale fjalësh e figurash, madje në disa raste vihet re një tendencë nga poezia me prirje intelektuale. 

Për të dëshmuar një rrjedhë poetike dhe jetësore, do të ishte me interes me këtë rast t'i jepnin këtu njësinë e nëntë të poezisë "Baladë e pakryer":

Kur rrjedh gjaku varre lihen mbrapa mik

E themelet e shtëpive të djegura

Këndojnë lutje pa klithmë

për të pagjumët e këtij nënqielli

Poezia që i prinë kësaj përmbledhje inte­resante, e cila është e shkruar me një an­gazhim të veçantë, është një poezi e cila i kushtohet atdhetarit të njohur të përmasave gjithëkombëtare Ymer Prizrenit, për t'u ren­ditur dy poezi kushtuar atdhetarëve të ra­jonit nga i cili është edhe vetë poeti. 

Kështu përderisa poezia "Baladë e pakryer" e cila u kushtohet atdhetarëve shqiptarë të një peri­udhe më të hershme historike, ndërkaq po­ezia "Kënga e lumit" u kushtohet dëshmorëve opojarë të rënë në luftën çlirimtare të Kos­ovës.

 Më tutje merendohen poezitë e kush­tuara patriotëve të cilët i ka piketuar autori, përkatësisht atdhetarët dhe sakrifikuesit për lirinë e atdheut nga rajoni nga i cili është vetë ai. 

Poezia e cila i kushtohet Ymer Prizrenit është mjaft e arrirë artistikisht dhe ka një ndërtim të mirë, që epohet nga poema lirike. Një dëshmi për këtë që e theksuam do të na jepnin këto vargje:

Ymer Prizren, poemë e pambaruar kurrë

Është e dhembshme, shumë e dhembshme

Kur ke frikë t'i afrohesh detit

E Ti je vetë deti

Që me dallgët tua luftoje trishtimin me stuhi

Për të ardhur te Ti

Ti thua se mund të vijnë

Vetëm ata që besojnë se drita nuk vritet

Fazat e ndryshme të luftës për liri dhe pavarësi të shqiptarëve, si edhe epokat e ndryshme

të cilat i kanë thadruar në kujtesën historike atdhetarët shqiptarët që nga Ymer Prizreni e deri te Tasim Krasniqi, i ka skalitur me një mprehtësi të madhe poeti Halimi. Dhe, ajo që bie në sy është se nuk kemi ndonjë lektisje siç hetohet te ky lloj i poezisë. Meqë kemi të bëjmë më një ndjenjë të veçantë jetësore dhe njerëzore.

Autori Halimi ka arritur që duke krijuar këtë lloj poezie, përkatësisht duke kompletuar tërë përmbledhjen e tij me poezi kushtuese, kushtuar atdhetarëve të epokave të ndry­shme, përkatësisht edhe personaliteteve të ndryshme, që nga luftëtari i thjeshtë e deri te intelektuali i rënë për liri dhe pavarësi, ka arritur të përdallojë veçantitë e secilit syresh. Kjo veçanti hetohet që nga poezia e parë për Ymer Prizrenin, e cila i ka tiparet e një poezie të gjatë që epohet nga poema lirike. Pothu­ajse të të njëjtit tip janë edhe poezitë e tjera të kësaj përmbledhjeje.

Me këtë rast nuk do të donim të veçonim ndonjërën nga to por, tek secila autori ka thënë diçka të re, diçka të veçantë dhe tipike si sidomos në rastet kur autori i dertohet drejtpërdrejtë heroit lirik si psh: Ti je vetë shpresa që s'vdes kurrë (Ymer Pirzreni); Dhe unë besoj në ty, si bleta në lule (Alajdin Xhezairi); Kurrë vdekja s'do të vijë në sytë e tu (Abdurrahan Gërdellaj); O njeri i imadh i stinës së bukur (Adem Berisha); Ti ishe orë e së vërtetës (Fetah Sylejmani); Emri yt nuk lejon të na përqesh pema e helmit (Fis­nik Ibrahimi); Ti përsëri je në udhë, përsëri udhëtar (Ilmi Bahtijari); Në fshehtësi, natën vonë bëre portretin e perspektivës (Ruzhdi Berisha); Fill i dritës së diellit (Samidin Em­ini); Me emrin tënd i bëjmë nderim njeriut (Ymridin Çengaj); Ti e di fjalën e keqe për lirinë (Tasim Krasniqi).

Të gjitha poezitë e Halimit ndonëse kushtime për njerëz konkret të rënë dëshmorë kanë një prepotencë të theksuar lirike, janë tregues të saktë të dëshmive të bëmave të heronjve, të udhës së tyre atdhetare të përpjekjeve të tyre, madje edhe të jetës së tyre tokësore dhe të përjetësisë së tyre historike. Në këtë mënyrë poeti Halimi ka arritur që me sukses të paraqes ngjyrat e secilit veç e veç.

Figurshmëria e poezive përkushtuese të Hal­imit është e pasur, gjuha është shumë e avan­cuar dhe e kultivuar me kujdes, sikurse edhe stili që për asnjë çast nuk është rëndues siç do të mund të ishte në raste të tilla kur kemi të bëjmë me personalitete, qoftë nga historia jonë tradicionale nga koha e Lidhjes Shqiptar të Prizrenit, qoftë nga lufta e fundit çlirimtare e shqiptarëve që sublimuan dëshirën, idealin dhe vullnetin e tyre për liri, me mundin dhe gjakun e tyre.

Përmbledhja poetike "Kënga e lumit" e Bedri Halimit është një shembull i mirë i krijimit të poezisë përkushtuese, përkatësisht i poezisë atdhetare e epuar nga një poezi moderne dhe intelektuale, krejt tjetërfare nga ajo që jemi mësuar ta lexojmë këtë tip poezie kohëve të fundit, ku nuk qartësohet as teksti, as nëntek­sti, konteksti. Ndërkaq te poezia e Bedri Hal­imti çdo gjë është e qartë tekstualisht dhe kontekstualisht, ku pos të tjerash kemi të bëjmë me një zë të qartë të një lumi poetik, shkruan mes tjerash studiuesi letrar Prof.Dr. Merxhan Avdyli.

LIBËR ENCIKOLPEDIK PËR OPOJËN NË ASPEKTIN FOLKLORIK

Libri me titull “Opoja-aspekti folklorik” i përgaditur nga studiusi Bedri Halimi paraqet një të arritur e jo vetëm të re por edhe të veçantë në sferën e Kulturës të një regjioni siç është Opoja.

Brenda librit përfshihen materiale të shumta në aspektin e vështrimeve dhe studimeve, Lirikës popullore si dhe prozës popullore.

Libri ka 1064 faqe dhe është i paisur me aparaturë të nevojshme shkencore si indeksi i mledhësve, shënuesve e indekse emrash njerëzish e vendesh, fjalorthi i fjalëve të rralla e barbarizmave që përdoren në njësi folklorike të këtij libri. rezymenë në gjuhën shqipe e angleze etj, që padyshim ja shtojnë seriozitetin këtij libri monografik të rrallë.

Libri është konceptuar në tri pjesë. Ku secila pjesë mund të thuhet pa asnjë mëdyshje se paraqet një libër më vete.

Në pjesën e parë janë paraqitur 23 vështrime, studime të studiusve të ndryshëm për tema të folklorit të Opojës si nga Mr. Muharrem Qafleshi, Mitat Fejza, Dr. Yrjet Berisha, Xhemali Berisha, Dr. Nuhi Vinca, Ismet Lecaj, Lorenc Antoni, dr. Rexhep Munishi, Dr. Ramazan Bogdani, dr. Agron Xhagolli,Mr. Angjelina Hamza, Kadri Halimi, Bedri Halimi, Rexhep Tershnjaku, Ibrahim Skenderi, Tafil Krasniqi, etj.

Kështu fillimisht vitet për kufijt, poziten dhe madhësinë e Opojës, për të vazhduar pastaj me fejesën në trevën ë Opojës, ku hyn zgjedhja e vajzes dhe e djalit, marrja e marhamës përkatësisht shëjat e fejesës dhe veprimet e tjera që bëhen gjatë periudhës se fejesës si: marhama e madhe, hupsat, dërgimi parave të nusja, përgaditja e qeizit, shkuarja te nusja në raste të veçanta, marrja e penit përkatësisht këputja punë (që në disa treva tjera quhet ndarje e vadës). 

Më tej shkruhet në mënyrë të gjërsishme për ciklin e martësës në Opojë, për marrëdhanjet martesore, për të vazhduar pastaj me vështrime rreth aspekteve të lirikës popullore Opojane, të prozës popullore opojane; të gjurmëve të lashtësisë pagane në lirikën popullore të Opojës ; për kangën popullore të Opojës; për elementet polifonike në muzikën popullore të Opojës ; për këndimin dhe vallet e Opojës si të burrave ashtu edhe të grave të cilat vallzohen gjatë ceremonialit të dasmës; Pastaj për vallet e kënduara, për dasmën e sotme e ritualet rreth saj në Opojë. Më tej vazhdohet me vështrime rreth kërkimeve folklorike në Opojë si në fushën e prozës ashtu edhe të poezisë popullore si dhe të vallëzimit popullor; vështrime për këngët e përgimit, këngët e djepit, këngët rituale të synetisë etj.

Në vijim shkruhet rreth martesës së vejanve në Opojë; rreth lindjës në trevën e Opojës, që nga shtatzania, llohusa, përgimi apo përgëzimi, për foshnjën, për fëmijët apo carrokun, për këngën e djepit, ninullat, synetinë e tjera. 

Më tej prezantohen shkrime për festa të ndryshe si shëngjergjin në Opojë dhe këngët rreth kësaj feste, për këngët me motive pune dhe kurbeti në Opojë; për të vazhduar së prezantuari shkrimin për ceremonialin e vdekjës për trevën e Opojës që nga paralajmrimi i vdekjës, sëmundja, vdekja, vajtimi, dita e varrimit-përgaditja, varri dhe varrosja, ngushllimet, përkujtime etj. 

Për të përfunduar me qasjen rreth ruajtjes dhe kultivimit të kulturës tradicionale muzikore në Opojë, ku përmenden emra të shquar të këndimit të këngës popullore nga kjo trevë si:.

Në pjesën e dytë mbrenda shum faqesh janë të paraqitura 1081 këngë nga lirika popullore, nga të cilat janë: 61 këngë motmoti, 11 këngë përgimi, 46 ninulla, 28 këngë synetie, 195 këngë fejese, 187 këngë martese, 12 këngë nusnie, 32 këngë pune, 101 këngë dashurie, 20 këngë erotike, 201 këngë rinie, 20 këngë kapuqash dhe humoristike, 16 këngë vallëzimi, 65 dromca për fëmijë, 22 këngë të ndryshme, 48 këngë gurbeti, dhe në fund janë paraqitur edhe 16 këngë historike të kësaj treve.

Në pjesën e tretë është paraqitur proza popullore opojane duke u ndarë sipas llojit, ku janë paraqitur: 12 përalla, 8 prrallëza, 3 kallëzime, 96 anekdota, 58 legjenda, proza minore si: 3522 fjalë të urta popullore, 291 mallkime popullore, 72 urime, 20 betime, 13 shprehje nugshlluse, 19 përshendetje, 24 kashelasha, 3 engima popullore, një pyetjegjegje, 5 dolli, 10 lutje, 15 këcnime etj.

Shënues të lirikës popullore opojane janë 37; shënues të prozës popullore opojane 11; Tregues të lirikës popullore opojane janë 167; kurse tregues të prozës popullore opojane janë 81. 

Dhe në fund të theksojmë se janë shënuar edhe 574 fjalë të rralla dhe barbarizma të cilat përdorën në njësi të ndryshme folklorike që ndodhën në këtë libër duke ua dhënë sqarimet e nevojshme.

Në të gjitha njësitë folklorike, përkatësisht çfarëdo njësie folklorike, janë dhënë emrat e treguesve a këndusve si dhe emrat e shënusve të njësive përkatëse, qoftë lirikë popullore apo prozë popullore, ku në këtë rast vlen për të përmendur si mledhjës më të shquar të lirikës popullore: Dr. Yrjet Berisha Dr. Nuhi Vinca, Nexhat Ajdini, Dr. Myzafere Mustafa, Lorenc Antoni, Kadri Halimi, Bedri Halimi, Ismet Lecat, Mitat Fejza, Xhafer Kabashi, etj ndërkaq në fushën e prozes popullore janë shquar: Xhafer Kabashi, Ismet Lecaj, Bedri Halimi, etj.

Prandaj duke pasur parasysh të gjitha këto, lirisht mund të themi se ky libër mund të quhet libër model për shumë treva tjera të trojeve shqiptare. Natyrisht se secila nga këto tri pjesë ka mundur që të jetë libër me vete si: Çështje të folklorit ne Opojë si libër i veçantë; Lirika popullore në Opojë, si libër i veçantë dhe Proza popullore në Opojë si libër i veçant. 

Por, në këtë rast, hartuesi, përkatësisht përpiluesi i këtij libri enciklopedik për Opojën në aspektin folklorik z.Bedri Halimi ja ka bërë të mundur jo vetëm kexusve por edhe studiusve si dhe institutcioneve kulturore, arsimore e shkencore që ta kenë në tërësi tërë arsenalin e mledhur folklorik që nga viti 1957 e deri në ditët e sotmeshkruan mes tjerash shkrimtari dhe studiuesi Gëzim Ajgeraj .

****

Përgaditur nga Bedri Halimi e redaktuar nga Dr. Xhevat Hasani, e recenzentët Mr Nuridin Ahmeti dhe Mr Muharrem Qaflleshi,kohë më parë  doli në dritë studimi shkencor me mbi 570 faqe,” Opoja/
Aspekti historik/” ku kësaj radhe me studime shkencore u paraqiten emërat e njohur të sudimeve të ndryshme ne nivel Kosove e më gjërë si: Dr Hajriz Meleqi, Dr Jusuf Nehat Krasniqi ,Akademik Krsitaq Prfti, Mr. Muharrem Qaflleshi, Bedri Halimi, Ibrahim Skenderi. Mr. Enver Bahtiu, Dr , Sullatne Koçinaj- Ukaj Dr Selami Pulaha, Dr Jusif Osmani e emëra tjerë, të cilët kësaj radhe kanë sjellë të gjithë historikun që nga Vilajeti osman e këtej. Si dhe çështjet që lidhen me besimin e këtij lokaliteti, vështrimet historike gjeografike, lashtësinë shqiptare atje, 

Periudhën e sundimit osman, popullziminë e kazave të Kosovës, Vilejetin e Kosovës Figurën e shquar të Ymer Prizrenit dhe lëvizja e tij kombëtare, Masakrën për Brutim. Pastaj është hedhur dritë për historinë e Bresanës. 

Maskarat serbe malezeze që janë bërë në Opojë për të ardhur deri tek figurat dhe dëshmorët e fundit të rënë në fronte të UÇK-së dhe rëndësia e këtij lokateti gjatë kësaj lufte. Duke botuar librin e përmëndur po i japim shkencës historike dhe shkencave albanologjike në përgjthësi një kontribut të çmuar,që hulumtimet shkencore lidhur me Opojës të vazhdojnë e të thellohen edhe më shumë.



******

PËRSHTYPJA QË MË LA LEXIMI I ROMANIT: ,,ECJE NËPËR FURTUNË’’, I AUTORIT BEDRI HALIMI

Fjala furtunë është fjalë latine që do të thotë fat.

Por në popullin tonë fjala furtunë ka kuptim të një gjendjeje të motit, mot me erë që shkatërron sende a objekte në natyrë e gjithandej ku ajo vepron. Pra mot me shi, e re, e stuhi që u fut tmerrin njerzëve. Këtu, ky titull simbolik po më duket se kap kuptimin edhe të motit e stuhisë, pra, stuhitë dhe rrëbeshet shoqërore nëpër të cilat kaloi autori, por edhe fatin mirë që ka shpëtuar gjallë, e sot është mrekulli se jeton, vepron e krijon.

Vepra e shkruar ,,Ecje nëpër furtunë” është roman shoqëror historik dhe patriotik. Është roman shoqëror sepse rrëfen, trajton e shkoqitë shumë ngjarje shoqërore që kanë lënë mbresë në personalitetin e Bledit. Këtu Bledi është kryepersonazh i veprës letrare. Është roman historik sepse tregon për histori e shumë shumë ngjarjeve në trevën (vendin) ku jetoi e punoi Bledi.

Është roman patriotik për arsye se Bledi me shokë e kishin lidhur fatin e atdheut, siç është i lidhur mishi e thoni. Dhe kurrë s’ndaluan për të qenë vepërmirë e popullor.

Personazhet e kësaj vepre mund t’i ndajmë në dy taborre: Në pushtetarë të shumtë malazez e sërb dhe ndonjë shqipfolës e sahanlëpirës.

Ky grup personash në roman shënohen me inicialet e para të emrit e mbiemrit p.sh: HT, SHB, DK, OR, MA, OM, DV etj.

Në anën tjetër kemi persona që administrojnë gjithçka për të shtypyr, për të përbuzur çështjet që kanë të bëjnë me jetën e shqipëtarëve. Pra ishin mekanizma të dhunës, të padrejtësisë, të jetësimit të shtypjes dhe të së keqes mbi popullin shqipëtar.

Njeriu në jetë është individ është veprues në shoqëri. Por në raport me punën, me jetën, me ngjarjet nuk duket thjeshtë se është individi por ai është shoqëria vetë.

Bledi është zëri më i fuqishëm, është kronik i dhembjes dhe ngjarjeve. Është zëri i antagonizmit shoqëror.

Bledi personazhi i pathyeshëm në çdo provë të jetës. Ai përfaqëson mendimin intelektual dhe instiktin e shpejtë për zgjedhjen e problemit. Ai është i pathyeshëm dhe i gatshëm në çdo rrethanë për t’i bërë vend lirisë.

Është vigjilent, e përcjellës i situatave për të mos u thyer. Është edhe edukator i rrethit shoqëror. Kur i bëhet provokimi në ushtri jugosllave: dikush kishte shkruar parullën Zhivela albana (Rroftë Shqipëria), në çirilic.

Bledi i inkurajon shokët ,,Shokë, këtu kemi provokim. Unë sigurisht s’e kam shkruar, e as ju s’e keni shkru. Nuk duhet të frigohet fare ai që s’e ka shkruar. Pra qëndroni të fortë kur të na marrin në pyetje!

Njeriu që përcaktohet për rrugën e lirisë për popullin e vet duhet të jetë i brymosur me idealin e qëndresës, të sakrificës dhe të vetë flijimit. Ai duhet të jetë i parapregatitur për çdo befasi. Të tillë janë Bledi me shokë.

Rruga e lirisë nuk është e shtruar me lule. Ajo sidomos tek populli ynë ka qenë rrugë rrugë plotë rreziqe, plotë kundërshtime plotë tradhëti e ndëskamca.

Bledin me shokë e gjejmë të parapregatitur për të gjitha gjërat që mund t’i ndodhnin.

Në këtë vepër ka një narracion shumë të dhimbshëm të jetës nëpër burgjet jugosllave. Këto gjëra paksa rëndojnë kujtesën e lexuesit, por janë diçka reale dhe që kanë mund të ndodhin. Dihet mirëfilli se në burgjet e Jugosllavisë shqipëtarët janë trajtuar mizorisht. Ka raste kur i kanë tredhur, për t’i paaftësuar që të kenë pasardhës, madje, madje edhe i kanë asgjësuar nga torturat e mizoritë. 

Armiku nuk mëshiron.

Ecje nëpër furtunë ja vlen të lexohet nga brezat e tashmë, por edhe nga ata që vijnë, sepse trajton një të shkuar shumë të dhimbshme të rinisë kosovare.

Përveç këtij fakti, ia vlen të rinjët të mësojnë se si shkruhet dhe ligjërohet drejt, si përceptohet bukur ambienti i jetës. Le të lexojmë dhe të meditojmë kush ishim, kush jemi dhe kah do të shkojmë.

Ecje nëpër furtunë padyshim është një vepër që shënon një ndikim shumë pozitiv në përparimin kulturor mbarë shqipëtar.

Në fund Bedri Halimit i uroj shëndet të mirë, mirëqenje në familje dhe shumë suksese në fushën e gjerë të letërsisë.

Në shënjestër të kësaj dhune fizike e psikologjike ishin të rinjët-brezi i artë i Kosovës. Ishte ky brez i rinisë sonë që doli në protesta më 1981-tën 11 marsi e që vazhduan gjatë tërë vitit.

Ishte kjo protesta e brezit të Bledit që kërkuan avancim të Krahinës së Kosovës në Republikë. Pra dolën me kërkesën ,,Kosova Republikë”. Në këtë protest morën pjesë mijëra studentë, profesorë, intelektualë por edhe punëtorë. Ky ishte zëri më i fuqishëm popullor, për Kosovën shtet. Mbi protestues u zhvillua dhunë e paparë ndonjëherë, pati të vrarë, të plagosur e të rrahur nga policia, pra u zhvillua brutalitet i paparë.

Këtë ngjarje e dënuan pushtetarët e atëhershëm dhe e cilësuan se po të bëhej Kosova Republikë, rrezikon stabilitetin e RSFJ.

Nuk do thellohem më tej në këto ngjarje se nuk e shoh të nevojshme. Por dua të them se njeriu duke qenë vetë pjestar i këtyre ngjarjeve, i këtyre shumë protestave, duke u përballë me armikun, ai kthjellohet, forcohet, dhe armatoset me idealin e lirisë. Blendi me shokë janë realitet i këtyre ngjarjeve. 

Këtu Bledi ishte plagosur. Me gjithë atë jeta vazhdon.

Njeriu ka obligim që gjatë jetës të jetë vepërmirë. Ai duhet ta luftojë të keqen në shoqëri e kudo.

E keqja luftohet me dorë, me fjalë e me zemër.

Po ta heqësh një pengesë nga rruga, ke hequr një të keqe me dorë. Por e keqja ndër njerëz është e shumëllojshme.

Korrupsionin, mashtrimin, kurvërinë, e dukuritë tjera nuk mund të largohen me fjalë. Ato mund t’i largojnë institucionet e pushtetit me dorë.

Po, të keqën që ka kapluar atdheun e Bledit kush do ta largonte? Pushteti e pushtetarët jo, se vetë ata ishin autorët e saj. Ata vetë instaluan pushtetin e dhunës dhe të diskriminimit.(Sylë Dinaj)

Përgatiti për Floripress,Twitter dhe Facebook : Flori Bruqi

NJË MOZAIK NË LETËRSI

Nga Prof.Dr.Rasim Bebo

Prof. Dr . Flori Bruqi, mori rrugёn dhe ndaloi te zalli i lumit gurgullues të letërsisë shqipe. Këtu ulur, filloi të zgjedh një e nga një gurë: të vegjël, të bukur, të shndritshëm, nga ata që ta reflektojnë spektrin e diellit në fytyrë dhe të verbojnë aty për aty. I radhiti një nga një në një mozaik, të ngjashëm me atë të stërgjyshit tonë pellazg, që ndërtoi të parin mozaik në botë, këtu e mbi 4000 vjet më parë në Nekropolin e Athinës, të zbukuruar më gurë të vegjël të lumit në dyshemetë dhe muret. Prej këndej në të gjithë perandorin pellazge, që shtrihej në tre kontinente: nga Azia e vogël te Priami i madh, në Afrikën e Veriut, duke dalë në Europë te Baskët, dhe deri në veri për gjatë rrjedhjes së lumit Danub me kufi. E gjejmë kudo këtë mozaik dhe sidomos te Tempulli i famshëm i Dodonës, në Butrint, në Durrës, në Apolloni, në Trojë, në Gjenevë të Zvicrës, (si na vë në dijeni Prof. Dr. Agim Shehu) dhe në shumë vende të tjera. Kur i shikojmë këta mozaikë të bukurisë së përkryer, që pasqyrojnë artin e mrekullueshëm të stërgjyshërve dhe gjyshërve tonë, ne mahnitemi që toka nënë – Demetra – i ruan për mijëra vjet. Syri ynë i përmbledh me një të parë.

Mirëpo mozaiku i të nderuarit Bruqi, është bërë në Kosove dhe në vend të gurëve të zgjedhur të lumit, ai radhit shkronjat e trashëguar të gjuhës shqipe, të konfirmuara nga Pema e 63 gjuhëve dhe nga pema, qe pasqyron prof. Dr. Flori e 47 gjuhëve, që për vjetërsi i kalon të gjitha gjuhët e botës mbi 9.000 vjet përpara. Kështu kemi të bëjmë me këtë mozaik libër, “DIADEMA LETRARE”, që përmbledh: kritikë, gjuhësi, pikëpamje, poezi. Mozaikun libër, të Prof. Dr. Florit, nuk mund ta përmbledhim me një të parë, qoftë edhe me dy, sepse duhet kohë për ta lexuar dhe studiuar me vëmendje të përqendruar. Ky grumbullim materiali, i përgatitur nga autori, zëvendëson atë të Akademisë së Shkencave Shqiptare në Prishtinë, Shkup dhe Tiranë. Sot ato institucione janë në shërbim të kursit sllavo-rus-greke. Ndërsa Shqipëria është nën drejtimin e Këshilltarit, Kolonelit, Akademikut, të asfalisë (sigurimit) grek, Janullatos. Elitat e kulturës së këtyre vendeve, janë të heshtur, të korruptuar, të politizuar, të frikësuar dhe bëjnë: “Gjumin më të rëndë dhe më të gjatë, si murgjit e pergamenave, që janë mësuar me dhomat e errëta”. (Z. Pergega).

Duke shfletuar “Diademn letrare” në faqen e parë lexohen rreshtat, që Flori i dedikon babës së tij: “Babajt tim MAXHUN BRUQI, mësimdhënës, që tërë jetën evet intelektuale e atdhetare ia kushtoi gjeografisë kombëtare”.

Ai e gjeti shkabën dykrenëshe në themelin e shtëpisë të bërë blozë.

Bregu i detit dhe Mesapliku i këndojnë Shqiponjës. Shkab’e madhe kasaba, / me dy krahë të mëdha, / nuk u dhe dhe nuk u fale. Flori Bruqi aty të zgjon historin e Dodonës. 

 Ndër 1800 objektet e zhgroposura në Dodonë më 1875-1877, gjithçka (ndërtesa, monumente, dhurata si (ex-voto) etj. drejtpërdrejt, lidhen me mbretin e perëndive pellazge ZEUSIN. Këtu u gjetën shumë shkaba dykrerëshe, që janë përhapur në Perandorin Pellazge. Një ndër ato mund të jetë dhe ajo që gjeti Prof. Maxhun Bruqi. Dodona ndodhet 16 km. në J. P. të Janinës në Çamëri. 

Të gjithë autorët e lashtë si Homeri, Hesiodi, Hekateu, Akusilao, Hellaniko, Herodoti, Tukididi etj, siç na i përmend eruditi Flori, na bëjnë të ditur se, para mbërritjes së grekëve në shek e VII p.e.s. vendi banohej nga Pellazgët Hyjnor.

 Dodona ishte vendi i kultit, apo vendi i Shenjtë parahelen, më i lashti dhe i vetmi vend i njohur. Zeusin e trajtonin jo vetëm si pellazg por e cilësonin më tepër si Dodonas. Dodona është bërë disa herë blozë. Dodona u rrafshua në vitin 219 p.e.s. nga gjenerali etolas, Dorimahu.

 U rindërtua nga pasardhësit e Burrit të Ledhezës Pirro. Qëndroi e tillë deri në vitin 167 p.e.s. kur vërshuan lukunitё e Paul Emilit. Dodona Pellazge pësoi edhe një rrënim tjetër vdekjeprurës në motin 88-87 p.e.s. prej trakasve aleatë të Mitridatit… 


 Më 435 e.j. perandori i lindjes, Teodori urdhëroi “shuarjen e përhershme të Dodonës Pellazge si zjarrishte pagane dhe shndërrimin e saj në një nyje të krishtere më 475 e.j. fillimisht nga vandalët dhe më pas (551), Totila me barbarët ostrogotë, të pasuar nga saraqenët e bullgarët etj., e fshinë përjetë të jetës nga faqia e dheut Dodonën, kryeqendrën europiane të pellazgëve, – populli më i lashtë në kontinent. (Dhimiter Pilika “Pellazgët”,f. 161). 

 Flori Bruqi të jep drejtimin dhe te hap rrugë, për t’u thelluar në “Kujtimet” e Ismail Qemali, që thotë: se, “Në vitin 1866, kur isha këshilltar politik i valiut të Janinës, gjatë një vizite tek pronat e një miku tim në fshatin Melingus, kisha dalluar disa rrënoja, që i lidha me tempullin antik të Dodonës. Dhjetë vjet më vonë ia tregova mikut tim në Vlorë Karapanos”. 

 Ky filloi menjëherë gërmimet në Dodonë pas 1460 vjetësh, duke nxjerrë në dritë një sasi thesaresh arkeologjike me vlerë të jashtëzakonshme. (P. Xh. “Ilirira”, 6-2-2006, f. 24).

 Karapano, vllaho-grek, i shkathët, shumë nga këto thesare të Dodonës ua fali si dhuratë delegatëve të Anglisë dhe të Francës, që ishin anëtarë të Kongresit Berlinit. Me qëllim, për të përkrahur kërkesat e qeveris greke në këtë Kongres.

Prof. Dr. Flori Bruqi, hynë në plejadën e njerëzve më të shquar të kombit shqiptar. Ai është trim, i papolitizuar, nacionalist i pastër, me pak fjalë, të hap horizont për t’u futur thellë në ngjarjet historike.

 E gjeti shkabën dykrerëshe në themelin e shtëpisë të bërë blozë. Ashtu si Dodona u bë disa herë blozë, por prapë u ngjall, se, “fara shqiptare nuk është delikate dhe që të goditet lehtë, e të rrezikojë të zhduket. 

Është e fuqishme, e ashpër, luftarake, që nuk mund t’i nënshtrohet të tjerëve. Ajo i jep rëndësi kombit, ekzistenca e saj e mposht edhe kohën. Ajo mbizotëron aty, ku popujt e tjerë dështojnë.

 (A. Kola “Arvanitasit” f. 166). Një ndër plagët e mëdha, është Shqipëria Londineze, që eruditi Flori e përmend dhe analizon shpesh në librat e tij të shumta. 

Prof. Dr. Eshref Ymeri thotë: se Shqipëria nuk ka qenë 116.000 km2 por 134.000 km2, shifër kjo e marrë nga enciklopedia Ruse.

Lexuesin e shtinë Flori për t’u thelluar në problemet kardinale të popullit tonë, i cili ka kaluar në luftra me pellgje gjaku. Pikërisht Kryengritja e madhe e vitit 1913, që kishte përfshire gjithë trojet shqiptare e ktheu vendin ne shkatërrim dhe mjerim me pellgje gjaku?

 A. Baleta shkruan: “Kryengritjet shqiptare që u bënë në Kosovë më 1908 – 1910 – 1912, praktikisht ia shtrinë rrugën Serbisë, sepse u harxhuan, u grinë forcat me Turqinë. Sot nuk kemi të drejtë të mos i vlerësojmë ngjarjet si duhet, që të mos i bëjmë të njëjtat gabime,

 Është fakt i njohur tashmë, se përplasja shqiptaro-osmane e viteve 1911-1912 dobësoi ndjeshëm potencialet dypalëshe. Pikërisht, pak jave pas mbarimit të kësaj lufte, Më 18 gusht po të vitit 1912, filloi sulmi ndaj territoreve shqiptare, nga Mali i Zi, Sërbia dhe Greqia. 

Nëse lufta e shqiptarëve do të përqendrohej kundër këtyre agresorëve, padyshim që dhe harta e sotme e Shqipërisë do të ishte ndryshe. 

 Në faqen e parë të këtij “Mozaiku Letrar”, Kur Mazhuni gjeti shkabën dykrenore në themelin e shtëpisë bërë blozë të pa dëmtuar, e pastruan nga bloza dhe e vendosën te këndi si më parë.

 Shfletojmë librin më tej dhe shikojmë një fotografi familjare me tre breza dhe me 14 veta të grumbulluar si një tufë trëndafilash, që pasqyron një familje shtet brenda shtetit. Sa bukur, kur sheh gjyshërit, fëmijët e tyre dhe nipër e mbesa, të ulur dhe në këmbë me çiltërsi. 

Kjo është familja, Kosova sot e gjallë, dinamike, e lulëzuar, që e përshkruan biri i saj Flori Bruqi. Jo më larg se 14 vjet, Flori përshkruan: Populli i Kosovës – UÇK-ja dhe NATO = Liria e Kosovës. 

 Të ngjethet mishtë kur dëgjon dhe shikon kasaphanën serbe. Gazeta “Iliria” shkruante në atë kohë: Kur shkova në zyrë, thotë, Magdalena Ollbrajt dhe pashe mbi tavolinë gazetën, me fotot e masakrave serbe në Kosovë, u trondita dhe mora Klintonin në telefon, NATO duhet të filloi sulmin për të ndalur këtë gjakderdhje të këtij populli trim, të përmendur në histori.

Presidenti amerikan Bill Klinton shprehej në qershor të vitit 2002 se: “Nënë Tereza ishte e para që më bëri të dua kombin shqiptar dhe tani ndihem shumë krenar që plotësova një detyre morele të saj ndaj vlerave të lirisë”. Fjala është për shpalljen e Kosovës të pavarur. (Prof. Dr. Saimir Lojla ”Bota sot” 19-10-2004)

Tani vijmë te fundi i shekullit që shkoi, te përshkrimi i luftës së Kosovës nga Prof. Dr. Flori Bruqi: ‘Lufta filloi më 12 shkurt 1998 deri në 23 mars 1999.

 Më 12 qershor 1999 hyri NATO në Kosovë. Në këtë luftë u dëbuan 800.000 shqiptarë, u vranë 15.000 persona, nga këta, 2400 luftëtarë të UÇK, janë zhdukur rreth 5000 njerëz, janë përdhunuar afër 20.000 femra, janë rrëmbyer mbi 3000 shqiptarë dhe akoma nuk u dihet fati i 2087 të tjerëve.

 Kanë djegur 1.100 vende banimi, kanë plaçkitur djegur e shkatërruar mbi 200.000 shtëpi, banesa, objekte kulture, shkencore, fetare. Ky përshkrim do te mbetet si pjesë e krestomacisë historike, për ta përdorur çdo person i kulturuar dhe sidomos çdo historian për referenca. Kosova fitoi Lirinë.

Me ardhjen e Titos së vogël në Shqipëri, Miladin Popoviçi si udhëheqës suprem mbi Enver hoxhën, po ta zije në gojë Kosovën dhe Çamërinë, të jepnin karamelen e plumbit pas kokës.

Grekët Çamërinë e vranë, e therën, e dogjën, përdhunuan dhe e dëbuan, pa pasur asnjë ndihmë nga shteti amë, po vetëm sabotim dhe diskriminim. Kosovën e tradhtuan vetë udhëheqja shqiptare. Djemtë e Shaban Polluzhës, rreth 40-50 mijë frymë dorëzoheshin te vllau shqiptar dhe ky vëlla tradhtar ja dorëzonte serbëve, që i asgjësonte në masë si në masakrat e Tivarit etj. Te gjitha këto ngjarje pikëllimi i gjen te libri “Diadema Letrare” të përshkruara në art.

Ndërsa Çamëria u tradhtua nga qeveria shqiptare dhe Akademia e Shkencave, greku e shpalli Çamërinë, si toponim që nuk ekziston, duke njoftuar institucionet ndërkombëtare për ta ligjëruar dhe u ligjërua. 

Arritën deri aty, sa Ministri i Jashtëm grek, deklaroi serbes, pa u trembur fare se “Çamërinë unë nuk e njoh” dhe qeveria shqiptare hesht, se është bërë Tirana më keq se Athina për kombin shqiptar

Pikërisht për këtë, historiani sllav në Maqedoni, arriti të nxjerrë nga goja se maqedonasit e sotshëm ishin stërnipërit e Lekës së Madh dhe më tej, “Prof. Polljanski” tha se Skënderbeu nuk ishte shqiptar.

 Ne e pyetëm: Profesor, për cilën Maqedoni flisni, sepse për ne historianët, ne kohën e Aleksandrit të Madh, ju bridhnit ende në stepat e Rusisë, kurse në viset e Aleksandrit të madh, keni ardhur 10 shekuj më vonë. 

Polljanski u përgjigj … “Ne, -tha ai,- maqedonët, me të vërtetë kemi ardhur shekuj më vonë, por përderisa u vendosëm në trojet e maqedonëve të lashtë, ne jemi pasardhësit e tyre, jo vetëm pasardhësit e tyre kulturorë por edhe gjenetik.Sot akademikët sllav të Shkupit, nuk duan të dinë fare për saktësitë historike. 

Për ta, sllavo-maqedonët e ditëve tona, vëllezërit e bullgareve dhe të serbëve, kur e do puna, janë sllavë, kur nuk e do puna, nuk janë sllavë, por pasardhësit e maqedonëve të Aleksandrit të Madh. Ndërsa shqiptarët i quajnë disa “ashkla”, që kanë shpëtuar pa u zhdukur. (N. Muhameti “Maqedonia…”, bot. 2009, f. 415). Te “DIADEMA LETRARE” ne shikojmë Flori Bruqin si erudit, i prozës dhe i vargut, duke i zgjedhur gurët e mozaikut dhe duke i radhitur, si nacionalist në plejaden e njerëzve më të shquar të Kombit shqiptar.

ÇABEJ thotë: “Nuk mundet të shkëputet kërkimi gjuhësor, pa pasur parasysh faktoret hitorikë. Flori, me Diademën Letrare, zë vendin e Çabejt që ka vdekur, duke kritikuar “hartën e kulturës indoeupiane, pa e ditur tani se si do të konsiderohemi, në çfarë konteksti si gjuhë e humbur, e rrëgjuar, apo etni, a popull i zhdukur. Prof. Dr. Flori Bruqi, zuri vendin e dhjetëra Profesorëve që punojnë në Akademinë e Shkencave, për të vënë pikën mbi “i”, duke argumentuar me duzina libra dhe tema te ndryshme të tij dhe duke grumbulluar shumë shkrime nga autorë të ngjashëm me veten e tij. Ai thotë: “Të gjitha veprat e mija kanë si lajtmotiv i çështjes Shqiptare. Nuk është e rëndësishme çfarë mendon Qosiqi?!

Flori shkruan: “Kam lexuar, po, dhe ç’nuk kam lexuar, madje ç’të lexuar se (!), nga autorë serbë, beogradas dhe jo vetëm, opinione nga më të neveritshmet dhe më përçmueset, nga më përdhosëset dhe më poshtërueset, nga më të përdalat dhe më të përçartat dhe jo vetëm, që të mos them edhe raciste – kundër shqiptarëve.

 Më vjen ndot edhe t’i kujtoj, e pale më t’i shkruaj a citoj, gjithçka u fol e u shpërfol, gjithçka u shkrua e u nënshkrua, gjithçka u botua e u stërbotua, “nashke”, e jo pak edhe në gjuhë të huaja, që s’i zë në gojë asnjë i çmendur. 

Dhe as i ka edhe fjalori më i zi me sharje e fyerje, me poshtërime e ofendime, me mallkime e stërmallkime. S’është nevoja të përbaltesh e të pisërohesh me andriqët e çubrilloviqët, sepse balta të baltëron, e pisi të pisëron. Mjafton të ndyesh gojën vetëm me një e të vetmin emër e mbiemër, me atë më “aktualin” dhe më të ziun nga aq të zinj, “babanë e kombit serb” – Dobrica Qosiqin”.

 Akoma më shumë: Kriminelët serbë “kanë bërë llamba me kafka shqiptarësh të vdekur, u kane prerë kokën, ua kanë zier në tenxhere, u hoqën katër dhëmbë ari, dhe kafkën e kane ngjyrosur, e kane bere llambe tavoline!” ka thënë S. Stojanoviç. 


 Ata u vranë për Kosovën e lirë… Flori shkruan: “Tridhjetë e një vjet më parë, në rrethin e Shtutgartit në Gjermani, Lëvizja politike për çlirim kombëtar, mori një goditje të rëndë në atentatin kundër Jusuf Gërvallës, Kadri Zekës dhe Bardhosh Gërvallës, tri figurave të rëndësishme politike dhe organizative të lëvizjes kombëtare në emigracion. 

17 janari 1982 ishte datë që tronditi zemrat e bashkombasëve të tyre si në trojet shqiptare, ashtu edhe në shtetet perëndimore, ku jetonte dhe vepronte një komunitet i tërë politik”.

Dy vjet para të quajturës demokraci dhe 17 vjet para atentatit kundër tre djemve Kosovar, dënohet me varje në litar për t’i këputur vargun politik, Havzi Nela, nga Presidenti Ramiz Alia i komunizmit, që kaloi president i demokracisë me fjalën: “Enver Hoxha ka vetëm ditëlindje”.

http://gazetadielli.com/page/3/?s=flori+bruqi

Statusi i shkrimtarit sot

FLORI BRUQI

Borgesit do t’i mjaftonte vetëm një fjali për ta dhënë mrekullisht thelbin e dinjitetit: “Individ dinjitoz është ai që ia del të jetë në paqe me veten dhe me të tjerët”.

Thënia e njohur e Kantit se “Individi pa dinjitet s’mund të prodhojë vepra dinjitoze”, duket që u përket atyre postulateve që s’vjetrohen kurrë, pavarësisht konotacioneve që mund të fitojë fjala “dinjitet” në kohërat moderne apo postmoderne.

A ka dinjitet shkrimtari i sotëm shqiptar?

Jo pa dhimbje, derisa flas edhe për veten më duhet të përgjigjem (zë-ulët): “Jo”.

Si për ta ngushëlluar veten dhe kolegët e mi, po shtoj se problematika në fjalë, domethënë “dinjiteti i humbur i shkrimtarit” duket së është një shqetësim mbarë-kombëtar çka lidhet, me siguri, me “dinjitetin e humbur” të vetë letërsisë.

Sipas studiuesit Ridvan Dibra ”Konsumizmi i shfrenuar, triumfi i imazhit, realitetet elektronikë, ekspansioni i medias etj. duket se vërtet ia kanë lëkundur letërsisë dinjitetin e dikurshëm”.
Amerikani, Joseph H Bloom njëri ndër emrat më të lavdishëm të kritikës letrare bashkëkohore, shprehet plot dhimbje: “Talentet e mëdha janë shurdhuar një herë e mirë nga realiteti i medias amerikane.

Kush mund t’i rivalizojë me parodi lajmet e televizorit, gazetës dhe fjalimet e qeveritarëve?

Realiteti amerikan është më grotesk dhe më qesharak se cilado parodi, sado e mirë qoftë…”. (Kur realiteti amerikan paraqitet i tillë, imagjinojeni tonin, të dashur miq).

Të dënuar të përballen e të jenë pjesë e një realiteti të tillë, disa prej shkrimtarëve shqiptarë bashkëkohorë (post-modernë që të gjithë!) duket se kanë zgjedhur rrugën më të lehtë e më të shkurtër: e kanë hequr nga vetja e tyre dinjitetin, sikur ai të ishte zorrë qorrë a diç tjetër e panevojshme.

Kujt i është shitur dinjiteti?

Së pari, pikërisht asaj për të cilën kanë nevojë më shumë. Asaj që të bën të njohur e “person publik” edhe pse mund të kesh botuar vetëm dy-tre tekste të dyshimtë. Asaj që të bën të famshëm e delirant, deri edhe në ëndrra me Nobel. 

Asaj “lubie” që për ta shuar urinë e vet të përditshme, “gëlltit çorbën” e gatuar prej lloj-lloj grafomanësh e sharlatanësh. Domethënë medias.

Argumente?

– Shikojeni paraqitjen e shkrimtarëve nëpër gazeta ditore, ekranet televizivë: herë fodullë e herë kinse shpërfillës, teksa për hir të pranisë mediatike dëshmohen të gatshëm të debatojnë e diskutojnë për lloj-lloj argumentesh e problematikash jashtë fushës së dijeve të tyre, domethënë jo letrare.

(Para disa ditëve , një poet i lakuar bashkëkohor fliste plot kompetencë për avantazhet e centraleve atomikë).

– Lexuesi i pasionuar i lexon intervistat apo auto-intervistat e tyre nëpër faqet kulturore të përditshmeve tona: megalomani e neveritshme, vetëmburrje e vetëvlerësime foshnjarake, mungesë e plotë etike, modestie e qytetarie.

(“Kur flet libri, autori duhet të heshtë”, përsëriste më postulatin e njohur të filozofit gjerman me origjinë polake Friedrich Wilhem Nietzsche:” Merrni pjesë në promovimet për çdo libër të botuar: seanca të bezdisshme hipokrizie mes “miqsh të gotave dhe të femrave” e që fill të nesërmen media e unshme i bën publike.
– Shfletoni librat e botuar: foto autorësh delirantë e me pamje profetike (kujtesë: post-modernizmi nuk e pranon autorin-profet), shënime entuziaste në kapakët e pasmë, që do ta skuqnin nga turpi edhe vetë Xhejms Xhojsit për shembull etj.

Shkrimtari bashkëkohor shqiptar (përsëri u kërkoj ndjesë përjashtimeve) duket i etur për njohje e famë, qoftë edhe për një “filxhan lavdi”.

Dhe këtë lavdi (i yshtur, si duket, edhe nga ndonjë rast pararendës) kërkon ta arrijë sa më shpejt e më lehtë, duke e konsideruar punën e tij kryesore, domethënë punën e mundimshme me tekstin letrar, si punë të dorës së dytë. Kurse parësore për të bëhen:

1. paraqitjet e vazhdueshme mediatike në gazeta dhe televizonet tona ;

2. pjesëmarrjet nëpër lloj-lloj mitingjesh e festivalesh letrarë anë e kënd Kosovës, Shqipërisë, Maqedonisë dhe Globit;
3. radhitja e sa më shumë çmimeve të fituara (jo pak të dyshimtë e fiktivë) etj.

Këtë situate sipas Ridvan Dibrës “ në thelb tragji-komike – të letrave tona pas viteve 1990, e “favorizojnë” edhe dy mungesa extra, tipike shqiptare:

1. Mungesa thuajse e plotë (uluritëse kjo mungesë!) e kritikës letrare, e cila, kuptohet nëse do të ekzistonte, mund t’ia dilte (ndoshta?) t’i “ulte gjelat që këndojnë majë togut të tyre plehut” dhe të nxirrte në pah vlerat e mirëfillta letrare-estetike.

2. Mungesa e plotë e organeve të specializuara letrare, estetike e kritike (me siguri, duhet të jemi i vetmi vend në botë me një mungesë të tillë, thotë Dibra. 

E megjithatë, humbjen e dinjitetit ndër shkrimtarë nuk e justifikon asnjë mungesë apo situatë, sado të pafavorshme qofshin ato. Gjithnjë e më shumë po shtohen zërat (dashakeqë e nostalgjikë), që rreken t’ia mohojnë çdo vlerë letërsisë shqipe të pas viteve 1990, duke e vendosur bile në rrafshe krahasuese me realizmin socialist.

Dhe besoj që një dukuri e tillë bëhet e dhimbshme sidomos për ata shkrimtarë të përkushtuar, që kanë dhënë e vazhdojnë të japin vlera të qëndrueshme e të spikatura letrare nga Shqipëria :Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Fatos Kongoli, Eshref Ymeri,Bardhyl Londo,Xhevahir Spahiu, Fatos Arapi,Zija Çela, Visar Zhiti,
Fatmir Terziu, Skënder Buçpapaj, Mujë Buçpapaj, Izet Duraku, Përparim Hysi, Agron Shele, Amiko Kasaruho,Fatime Kulli,
Raimonda Moisiu,Rexhep Shahu, Zef Pergega, Rasim Bebo,Ferida Ramadani-Zmijani,Vullnet Mato, Ligor Shyti,Flutura Açka , Jerida Kulla, Fran Ukcama,Linditë Ramushi Dushku,Rami Kamberi, Vjollca Tiku Pasku,Riza Lahi, Kabil Bushati etj., ndërsa nga Kosova : Rexhep Qosja ,Agim Vinca, Ibrahim Rugova,Azem Shkreli,Ali Podrimja,Ramiz Kelmendi,Din Mehmeti, Flora Brovina, Mehmet Kajtazi, Iljaz Prokshi, Shyqri Galica, Rushit Ramabaja, Kadrush Radogoshi, Skënder Zogaj, Naim Kelmendi, Musa Ramadani, Reshat Sahitaj, Migena Arllati, Dibran Fylli, Ruzhdi Baloku,Sejdi Berisha,Halil Haxhosaj, Adem Zaplluzha,Nebih Bunjaku, Zejnullah Rrahmani,Bilall Maliqi,Bedri Zyberaj, Nazmi Rrahmani, Xheladin Mjeku,Begzad Baliu,Zeqir Fazliu, Esat Loshaj,Hydajet Hyseni, Gëzim Ajgeraj …etj).

Shkrimatri i famshëm çek Milan Kundera ka më shumë se 33 vjet që nuk jep intervista, i bindur tashmë në hipokrizinë dhe artificialitetin që ato, shpeshherë, përmbajnë në vetvete.
Kurse novelisti amerikan Thomas Ruggles Pynchon njëri prej zërave më interesantë të narratives bashkëkohore amerikane (natyrisht post-modern!), ka publike vetëm një foto të hershme në internet, kurse gazetarët që i kërkojnë intervista, i përzë me të shara.

Jam i bindur se ithtarët e post-modernes mund t’i konsiderojnë si donkishoteskë këto raste, duke shtuar se statusi i shkrimtarit ka ndryshuar dhe nuk është si ai i para 100 viteve.

Njëra anë e balancës, duket haptazi, qe plot. Ana tjetër e balancës kishte vetëm një njësi, himnizimin e kësaj parajse e cila përmes letërsisë së ideologjizuar, më shumë se përmes vetë indologjisë, bëhej jo vetëm e besueshme, por e dashur dhe e ëndërruar, duke krijuar edhe në mungesë lirie të shprehuri idiolatrinë mbi “statusin shoqëror të shkrimtarit”.

Të gjorët shkrimtarë të Perëndimit!

Ankesat për mungesë statusi dhe vëmendjeje tingëllojnë si një vetëlinçim publik. Kjo për faktin e thjeshtë se “esnafi” i shkrimtarëve, sipas atyre që shoh e dëgjoj çdo ditë, për mua rezulton se është më i përfaqësuari në Shqipëri e më pak në Kosovë.
Shkrimtarët (ose të ngjashmit) prej vitesh i gjemë këshilltarë në Presidencë, në Kryeministri, në Ministri të Arsimit, Ministri të Kulturës, e në të tjera ministri që nuk kanë lidhje me kulturën. Ata i gjejmë drejtues institucionesh kulturore, anëtarë bordesh ku miratohen strategji, projekte, politika e tekste për lexim.

Ata janë pjesë e kryesive dhe kolegjiumeve të medieve tona. Janë dhe kanë qenë parlamentarë, ministra, profesorë, dekanë, rektorë, profesorë e gjer tek mësues të thjeshtë. Ata janë pra të kudondodhur.

Studiuesi Arian Leka thotë “Atëherë kujt ia kërkojnë shkrimtarët “statusin” dhe përse u duhet ai?

Kujt i adresohen dhe a nuk e kuptojnë se ndodhen para pasqyrës sa herë që flasin për statuse shkrimtarësh dhe mungesë vëmendjeje nga shoqëria e cila pret t’i shohë ata sa më pak të rreshtuar nën modelin shkrimtarë të të gjitha llojeve bashkohuni”?

Si kanë ndryshuar shijet e lexuesit?

Ajo që ne quajtëm liri ka ndryshuar jo vetëm për krijuesin, por dhe për lexuesin. Tashmë shkrimtarët tanë janë një hap me lexuesin evropian.

Ne Kosovë, Shqipëri etj., jemi fatlum në krahasim me mjaft vende të tjera sepse kemi më shumë lexues.

Shkrimtari Zija Çela thotë “Nuk besoj se do të kem shpëtuar pa ndonjë kompromis të këtij lloji, për një fragment apo një fjalë të shkruar. Një shembull: si vjen letërsia.

 Në vitin ‘84 kam qenë në Kukës dhe kam shkruar një roman, “Burrat nuk dalin nga lufta”.

Thelbi i një shkrimtari është individualiteti i tij, që të jetë i ndryshëm nga të tjetër.

Nëse censura në vendin tonë tashmë është lënë mbrapa, ajo që nuk lihet mbas është autocensura…Etj.

“Potpuria” letrare e Flori Bruqit

Nga Prof.dr. Eshref Ymeri

Para pak ditësh, Shtëpia Botuese “Klubi i poezisë”, Tiranë, nxori nga shtypi dhe hodhi në qarkullim librin me titull “Moderniteti në letrat shqipe”, të autorit Flori Bruqi, poet, shkrimtar, historian, hulumtues dhe kritik i talentuar, një libër ky, i tridhjetenënti në serinë e veprave të tij, të botuara deri tani. Recenzent i librit është Rexhep Shahu, kurse redaktor – Izet Duraku.

Libri përshkohet tejendanë nga interesimet, emocionet, joshat, dyshimet e autorit që e lidhin artin e fjalës me realitetet shumëngjyrëshe të jetës së përditshme. Analizat kritiko-letrare i adresohen një spektri të gjerë çështjesh etikomorale dhe lidhen drejtpërsëdrejti me kërkesat e përditshme të organizmit shoqëror. Si një kritik letrar i kompletuar, Flori Bruqi ka shpërfaqur aftësitë e tij për të zbuluar para lexuesit tablonë e të kuptuarit të plazmimeve artistike në indin e veprave të analizuara. Kësisoj ai ka marrë përsipër rolin e ndërmjetësit në shtegtimin e veprës letrare nga autori te lexuesi. Brenda penës së tij vjen e ravijëzohet edhe “reparti i punës” së shkrimtarit, edhe bota e larmishme e lexuesit. Shkrimtari, poeti, kritiku dhe gjuhëtari gjerman Frederik Shlegel (Friedrich Schlegel – 1772-1829) thotë:

“Kritiku është një lexues, i cili merret me “tretjen” e gjërave që ka lexuar. Prandaj ai duhet të ketë disa stomakë”.

Funksionin e kritikës letrare Flori e shikon të lidhur ngushtë me ndikimin që ajo duhet të ushtrojë mbi opinionin shoqëror, mbi vetë autorët e veprave artistike dhe mbi zhvillimin e përgjithshëm të letërsisë dhe të artit. Në mundin e tij kritikoletrar, ndihet prania e heshtur e frymës polemike, dialogu i heshtur me autorin, me lexuesit e hamendësuar, me kolegët-oponentë.

Në këtë vepër të re, Flori Bruqi i drejtohet analizës së krijimeve letrare, të kahershme për nga prejardhja e tyre, por që vazhdojnë të ndikojnë me autoritet mbi botën shpirtërore të lexuesve edhe në ditët tona. Të tilla janë krijimet letrare të Homerit shqiptar Gjegj Fishta. Vepra e Fishtës, e këtij korifeu të kulturës shqiptare, përherë do të jetë objekt studimi dhe analizash nga ana e kritikëve dhe e studiuesve të letërsisë shqipe. Ajo ka qenë, është dhe do të mbetet përjetësisht burim frymëzimi për brezat e sotëm dhe pasardhës për farkëtimin e vetëdijes kombëtare, në kundërshtim me vlerësimin armiqësor që i pati bërë Enver Hoxha Fishtës dhe vepërs së tij, simbol i nacionalizmit shqiptar. Lexuesi me vetëdije të lartë kombëtare, vë duart në kokë për mjerimin e palakmueshëm të figurës së Enver Hoxhës, kur sulmin e këtij të fundit kundër Fishtës, e krahason me vlerësimet që kanë bërë për të mjaft personalitete të shquara kombëtare dhe të huaja, të cilat Flori i ka cituar në faqet e këtij libri. Ёshtë e turpshme për Enver Hoxhën, i cili, si argat i regjur i Beogradit, nacionalizmin e pastër të Fishtës, e vë në një peshore me shovinizmin tribal të Vlladan Gjeorgjeviçit, kur deklaron:

“Fishta dhe Vlladan Gjeorgjeviçi janë njerëz të po një shkolle dhe shërbëtorë të një ideje skllavëruese” (Citohet sipas: Enver Hoxha për miqësinë me sllavët, sulmon Fishtën”. Marrë nga faqja e internetit “Peshku pa ujë”. 06 dhjetor 2012).

Këtu po ndalem vetëm në vlerësimin e Prof. dr. Norbert Joklit, të cilin Flori e citon në veprën në fjalë:

“…me At Gjergj Fishtën gjuha shqipe u rrit, u madhnue, u ba zojë. Me At Gjergjin, kryetar në Kongresin e Manastirit, u caktue njëherë e përgjithmonë një alfabet i vetëm për mbarë Shqipninë, vendim ky me dobi që nuk numrohen. Me At Gjergjin zuni fill shkolla me shqipen gjuhë mësimi…”

Këtë shkrim e titullova “Potpuria” letrare e Flori Bruqit”, sepse Flori, nga vargjet gjëmimtare të Fishtës, kalon te vargjet dhe përgjithësisht te vepra bubulluese e Arshi Pipës. Mandej “e mban vrapin” te josha magjiplote e krijimtarisë së Mira Meksit, në endjen e saj lirike mes Tiranës dhe Parisit, vazhdon me shtresëzimet e letërsisë shqiptare, duke analizuar zhvillimet e saj jo vetëm brenda trojeve etnike, por edhe në diasporë, si në Bullgari, Rumani, Greqi, Turqi e deri në Evropën Perëndimore dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Për mendimin tim, Flori Bruqi, si një kritik erudit, është i pari në historinë e letërsisë shqipe, i cili ka nxjerrë si në një “parakalim festiv” të gjithë shkrimtarët dhe poetët e trojeve etnike shqiptare. Nga radhët e tyre në Perëndimin evropian dhe amerikan, ai përmend 54 syresh. Mes krijuesve të diasporës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, dëshiroj të shtoj edhe emrin e eseistes dhe të shkrimtares sa të talentuar, aq edhe fjalëpakë, Nimfa Hakani, e cila, në nëntor të vitit 2015, botoi në Shqipëri tre libra: përmbledhjen me tregime me titull “Pacientja 101”, një përmbledhje fabulash dhe rrëfenjash për të rritur, të titulluar “Luani i fjetur”, dhe një përrallë për fëmijë, me protagonist Gjeto Basho Mujin.

Flori vijon me Rexhep Hoxhën, me këtë krijues të heshtur hijerëndë, që të mahnit me ca vargje plot aromë ëndërrimtare:

As vetë s’e dij pse kot rrugëvet po sillem

Pa kurrfarë qëllimi – pa drejtim askund!

Nër rrugë t’ qytetit m’ duket se po hidhem

Sikurse Kolombi n’ oqean t’ pafund.

Paskëtaj Flori ndalet te Kadrush Radogoshi dhe analizon veprën e tij “Semantika e bregut tjetër”, ku del në pah talenti i tij si eseist, studiues dhe shkrimtar. Prej këtej, hidhet te Prenk Jakova, themeluesi i artit operistik shqiptar, autor i sa e sa këngëve dhe romancave plot lirizëm marramendës, i cili e mbylli jetën në një mënyrë tragjike, me vetëvrasje, për shkak se diktatura komuniste enveriane jetën ia pati lënduar rëndë me pushkatimin mizor të të vëllait, për shkak të bindjeve të tij nacionaliste, çka ai e mbajti peng në zemër sa qe gjallë.

Prekëse janë faqet që Flori i kushton krijimtarisë së Ali Podrimjes që të rrëmben me vargjet e tij plot afsh lirik, aq të pasur me një figuracion emocionues. Me vdekjen e tij enigmatike dhe të parakohshme në Francë, Kosova dhe mbarë trojet etnike shqiptare sikur humbën njërën nga arteriet e tyre me gjak gurgullues.

Martim Camaj zë një vend nderi në historinë e kulturës sonë kombëtare, i njohur si studiues i gjuhës shqipe dhe i dialekteve të saj, si njohës i shquar i botës arbëreshe, të cilin autori ia prezanton lexuesit si një poet dhe prozator të talentuar, të respektuar për thjeshtësinë e madhështisë së tij, për pasurinë e pamatë të leksikut të tij.

“Potpuria” floriane vjen e bëhet edhe më emocionuaes kur ai e ndal “fluturimin” e shënimeve kritike te njëra nga krenaritë e kulturës shqiptare me prejardhje shkodrane, te Ndre Mjeda, te autori i poezive aq të dhembshura që ta ngrenë zemrën peshë me notat e tyre elegjiake.

“Potpuria” në fjalë vjen e pasurohet edhe më shumë me elementet e folklorit dhe të etnografisë. Flori, me përshkrimin e qeleshes së bardhë që sfidon popujt në shekuj, ka folur për historinë e saj. Kjo qeleshe, e quajtur ndryshe plisi shqiptar, si një simbol karakteristik i etnisë shqiptare, është përcjellë nga thellësitë e shekujve, plis ky, i papërsëritshëm në asnjë etni tjetër, jo vetëm në kontinentin tonë, por edhe në mbarë botën. Prandaj kjo është edhe arsyeja që, siç thotë Flori, plisi shqiptar (qeleshja) ndodhet i ekspozuar në muzeun e Luvrit (Louvre) në Paris.

Në kreun e librit me titull “Moderniteti në letrat shqipe”, që shërben edhe si titull i kësaj vepre, kritiku Flori Bruqi është ndalur në tre momente kryesore:

Së pari, në zhvillimin e letërsisë në Kosovë, e cila zë fill që në vitet ’30 të shekullit të kaluar, kur dalin në skenë penat emblematike të Esat Mekulit dhe të Hivzi Sulejmanit. Më tej autori vazhdon me krijimtarinë e poetëve dhe të shkrimtarëve të tjerë, të cilët, edhe në kushtet e terrorit serb, asnjëherë nuk hoqën dorë nga krijimtaria letrare, duke e vlerësuar atë si një armë të fuqishme të identitetit kombëtar.

Së dyti, në zhvillimin e letërsisë arbëreshe, e cila përbën një faqe të ndritur në historinë e kulturës së kombit shqiptar. Domosdo që nuk mund të mos shpërthenin “sythet” e letërsisë artistike arbëreshe, qoftë në prozë, qoftë në poezi, përderisa atje jeton një popullsi prej 90 mijë frymësh që vazhdojnë të flasin gjuhën shqipe.

Së treti, në lindjen në diasporë të një letërsie në gjuhë të huaj, por me tema shqiptare.

Në faqen e internetit “Agjencioni Floripress” të datës 03 shkurt 2014, Flori kishte botur një shkrim me titull “Shkrimtaret e ekzilit” dhe përmendte konkretisht shkrimtaret Anilda Ibrahimi, Elvira Dones dhe Ornela Vorpsi, të cilat, siç thekson në këtë libër, përbëjnë treshen shqiptare të mërgimit në Itali, që i boton librat e veta në italisht, në shtëpitë botuese “Feltrinelli” dhe “Einaudi”. Ai përmend edhe zonjën Besa Myftiu që jeton në Zvicër dhe librat e veta i boton në Francë, në shtëpinë botuese “Fayard”. Asokohe, po më 03 shkurt 2014, unë pata botuar në internet një shënim me titull “Katër burbuqet e magjisë shqiptare”. Me këtë rast, dëshiroj të shtoj edhe një tjetër “burbuqe” të talentuar. Kjo është zonja Nimfa Hakani, e cila, siç e përmenda më lart, jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Karolinën e Veriut. Këtë vit, dhe konkretisht më 25 prill, ajo botoi një përmbledhje me tri novela, me titull “Under The Orange Tree” (Nën hijen e portokallit), me një vëllim prej 362 faqesh. Tematika e tri novelave ka për objekt fshatin shqiptar në jug të vendit, në periudhën midis dy luftërave botërore

Flori i rikthehet kritikës letrare me analizën e krijimtarisë së Gani Xhafollit, një krijues ky me një individualitet mjaft të spikatur në lëmin e poezisë për fëmijë, i cili u nda nga jeta më 15 qershor 2015, në moshën 73-vjeçare

Studimi kritik i Flori Bruqit pasurohet me një analizë të dialekteve të gjuhës shqipe, ku theksohet se dallimet mes tyre nuk janë të mëdha, me përjashtim të disa ndryshimeve në sistemin fonetik, në strukturën granmatikore dhe në leksik. Mandej ai e vazhdon analizën për shqipen e njësuar, duke u ndalur në parahistorinë e saj që prej shek. XVI-XVIII, në hartimin e fjalorëve të parë, në kontributin që dhanë shumë figura të shquara të Rilindjes Kombëtare para dhe pas shpalljes së pavarësisë, derisa u arrit në Konsultën Gjuhësore të Prishtinës të vitit 1968, e cila u mbështet në parimin “Një komb, një gjuhë, një flamur”, çka krijoi parakushtet për thirrjen e Kongresit të Drejtshkrimit të vitit 1972, që hodhi themelet e shqipes së njësuar në mbarë trojet tona etnike.

Në këtë pjesë të librit u është lënë hapësirë edhe studimeve shkencore për gjuhën shqipe që janë kryer nga shkencëtarë të huaj dhe shqiptarë, edhe në kuadrin e lindjes së gjuhësisë historike-krahasuese.

Disa faqe të librit të vet, Flori ia ka kushtuar Nënë Terezës, e cila përfaqëson simbolin e ngrohtësisë shpirtërore dhe të humanizmit botëror. Prandaj figura e saj ka shërbyer si objekt frymëzimi për shumë personalitete të njohura të kulturës sonë kombëtare dhe të kulturës botërore.

Pas një paraqitjeje panoramike të krijimtarisë së poeteshës, dramaturges dhe prozatores Shqipe Hasani, Flori zbret përsëri në truallin e folklorit dhe konkretisht në atë të artit rapsodik të Dervish Shaqa Kosovës, të cilin, me shumë të drejtë, ai e quan “gjeneral të folklorit shqiptar”. Aq përcëllues ishte mesazhi i këngëve rapsodike të Dervish Shaqas për kolonizatorët serbë, saqë ata filluan përndjekjen e tij. Prandaj ai, në vitin 1956, u detyrua të zhvendosej në Shqipëri, në Rashbull, ku pati themeluar grupin e famshëm rapsodik që ka lënë gjurmë të thella në traditën e folklorit shqiptar.

Emocionuese janë faqet e librit, kushtuar njërit nga personalitetet më të shquara të kulturës shqiptare, Mitrush Kutelit, ekonomistit mendjendritur dhe shkrimtarit erudit, poetit dhe përkthyesit me shije të hollë, të cilin diktatura komuniste e trajtoi si njerka fëmijën e gjetur. Dhe s’mund ta trajtonte ndryshe, sepse intelektualët me dije enciklopedike përbënin rrezik për përmbysjen e saj. Prekëse, deri në lëndim të shpirtit, është letra e fundit e Mitrush Kutelit. Përmbajtja e saj është tronditëse. Me atë letër, Kuteli, tërthorazi, zbulon një realitet tragjik të kohës së diktaturës, kur ai intelektual i madh ishte katandisur në një gjendje aq të rënduar shpirtërore.

Në “potpurinë letrare” Flori nuk mund të linte mënjanë artet e bukura. Prandaj ai i kushton disa faqe jetës dhe krijimtarisë së skulptorit mjaft të talentuar Agim Çavdarbasha, i cili është i njohur për hapjen e shumë ekspozitave jo vetëm në trojet amtare, por edhe në disa vende evropiane.

Me analizën e veprës së Odise Grillos, të simbolit të letërsisë shqipe për fëmijë, me vlerësimin e krijimtarisë së Esat Mekulit, si shkencëtar në fushën e veterinarisë, si poet me një talent origjinal, si përkthyes me një prodhimtari të jashtëzakonshme, si publicist dhe si një aktivist politiko-shoqëror, i cili zë një vend të veçantë në historinë e kulturës sonë mbarëkombëtare, me pasqyrimin e veprimtarisë së Enver Gjerqekut, poet, studiues, përkthyes dhe historian i letërisë, profesor i letërsisë shqipe në fakultetin filologjik të Universitetit të Prishtinës prej vitit 1962 deri në vitin 1995, mbyllet vepra në fjalë e Flori Bruqit.

Në parathënien e librit, autori ka bërë një analizë kritike të botës letrare shqiptare, me të mirat dhe me dobësitë e saj. Ai ka cituar shkëndijëza të fjalës së çmuar të figurave të tilla, si Ismail Kadare, Ridvan Dibra, Arian Leka, Fatos Kongoli, Visar Zhiti dhe Zija Çela, si edhe të personaliteteve të huaja të lëmit të kritikës letrare. Në këtë parathënie shpërfaqet krtitika letrare profesionale brenda këndvështrimit edhe të krijuesit, edhe të lexuesit. Si një kritik-profesionist, Flori Bruqi bie në sy për thellësinë e kujtesës letrare dhe për trajtimin estetik të artit të fjalës së shkruar, çka buron nga përgatitja e tij si një intelektual erudit, i papërsëritshëm në lëmin e shkencës së kritikës letrare. Prandaj sa herë që lexoj shënime kritike të Flori Bruqit, menjëherë më vjen ndër mend një thënie e bukur e Oskar Uajldit (Oscar Wilde – 1854-1900)

“Kritika kërkon shumë më tepër kulturë sesa krijimtaria”.

DIADEMË LETRARE (Kritikë, gjuhësi, pikëpamje, poezi)

	Shkruan: Flori BRUQI
	DIADEMË LETRARE (Kritikë, gjuhësi, pikëpamje, poezi) Librin e autorit Flori Bruqi, "Diademë letrare" mund ta shkarkoni falas në sektorin „Literaturë“ (E falënderojmë përzemërsisht autorin)
LETËRSIA DHE PSIKOLOGJIA             ...As që kam ndërmend të marr gjithsecilin shkrimtar emër për emër dhe të shqyrtoj ndikimin e Frojdit tek ta. Dua vetëm t’ju rrëfej se cili është thelbi i mësimeve të Frojdit; kësodore lexuesi mund të gjykojë vetë për këtë. Po i rendis çështjet më të rëndësishme sa më shkurt të jetë e mundur.             1. Forca e brendshme në të gjitha format e jetës është instinktive: libidoja, që në vetvete është e pandryshueshme dhe e pamoralshme, “fara e çdo veprimi dhe e çdo vetie që meriton të ndëshkohet”.             2. Gjendjet zanafillore të kësaj force gjatë aktivitetit krijues janë në kuptimin e zakonshëm të fjalës, fizike. Qelizat bashkohen dhe ndahen. Marrëdhënia më e rëndësishme dhe e dukshme mes individëve është marrëdhënia seksuale.             3. Me shtimin e rëndësisë së sistemit nervor qendror me më shumë kontroll qendror se sa periferik, numri i formave të kënaqësisë me të cilat libidoja përshtatet, bëhet kryekreje më i madh.             4. Njeriu ndryshon nga pjesa tjetër e botës organike në faktin se evolucioni i tij nuk ka përfunduar.             5. Njohja e vetëdijes shënoi një hap të madh në evolucion dhe gjithçka që shënjojmë si të keqe dhe mëkate, është rrjedhojë e kësaj. Frojdi ndryshon nga të dy, Rusoi, i cili mohonte Rënien, duke ua mveshur të keqen rrethanave fizike (Rusoi mendonte se njerëzit janë të këqinj për kah natyra. Ai e shihte të keqen tek ta dhe bënte një jetë vetmitarësh.) dhe po ashtu prej doktrinës teologjike, që e quan Rënien, rezultat të një zgjedhjeje të paramenduar, duke e bërë njeriun kësisoj moralisht përgjegjës.             6. Rezultat i Rënies, qe një ndërgjegje e ndarë në vend të ndërgjegjes në nivelin e kafshës, që përbëhej më së paku prej tre pjesësh: e pandërgjegjshmja, nënndërgjegja e vetëdijshme, nënndërgjegja e vetëdijshme, gjtihë çka e moralshmja dhe shoqëria kërkon e që duhet harruar dhe të mos shprehet.             7. Doktrina e shekullit XIX për progresin evolucionist të njerëzores që mposht kafshëroren dhe shuan instinktet shtazore është më së shumti e gënjeshtërt. Paraardhësit filogjenetikë të njeriut ishin të përunjur dhe socialë, ndërkohë që egërsia, dhuna, lufta, të gjitha të ashtuquajturat instinkte parake nuk shfaqen derisa qytetërimi të ketë arritur një nivel të lartë. Një epokë e artë po të flasim në mënyrë përqasëse (ndërsa kërkimet antropologjike priren drejt kësaj), është një fakt historik.             8. Ajo çka quajmë të keqe ishte dikur e mirë ose është tejkaluar dhe nuk u çua më tej nga mendja e ndërgjegjshme me idetë e saj morale. Është kjo çështje e Frojdit që shtjelloi D.H.Lavrenc-i dhe së cilës i kushtoi jetën e tij: Njeriu është imoral ngase ka mendjen dhe kurrsesi nuk e pranon këtë të vërtetë. Më e rrezikshmja në shkrimet e Lavrencit është lehtësia me të cilën mësimet e tij për të pandërgjegjshmen, me çka kupton nëndërgjegjen e pavetëdijshme, mund të interpretohet si domethënëse që “duhet lënë ndërgjegja jote e vetëdijshme të shprehë veten”, si akte gratuite e Andre Zhidit. Në marrëdhëniet njerëzore kjo në vetvete mund të ketë një efekt çlirues për individin. Nëse i marri do të këmbëngulte në marrëzinë e tij, do të bëhej i mençur. Porse marrëzia marrëzi mbetet sidoqoftë dhe një këshillë e llojit “Zemërimi është i drejtë - drejtësia kurrë nuk është e tillë”, e cila në jetën private është një kërkesë për ndershmëri emocionale, përbën një këshillë politike të dale boje, kur kjo do të thotë “bjeru atyre që të kundërshtojnë”. Po kështu, qëndrimi i Lavrenc-it në faktin se nëse doni të dini se çfarë është njeriu, duhet të këqyrni jetën e tij seksuale, fare mirë mund të bëjë të besojnë shumë syresh që përmbushja e nevojës seksuale është i vetmi aktivitet i nevojshëm.             9. Jo vetëm çfarë ne njohim si mëkat ose krim, por të gjitha sëmundjet janë të qëllimshme. Janë një përpjekje për t’u kuruar.             10 .Gjithë ndryshimi, si ai paravajtës, si prapavajtës, shkaktohet prej frustrimit ose tensioneve. Po të ishte kënaqësia seksuale krejtësisht e mjaftueshme, evolucioni njerëzor s’do të kishte ndodhur kurrë. Sëmundja dhe aktiviteti intelektual janë të dyja reagime kundrejt së njëjtës gjë, por jo të barazvlershme.             11. Natyra e ideve tona morale varet nga natyra e marrëdhënieve me prindërit tanë.             12. Në zanafillë të të gjitha ndjenjave dhe mëkatit është një ndjenjë faji.             13.Kurimi përqendrohet në heqjen e kësaj ndjenje faji, në faljen e mëkateve nëpërmjet rrëfimit, rijetimin e përvojës dhe faljen, kuptimin e domethënies së saj.             14. Detyra e psikologjisë ose artit në lidhje me sa u përmend më sipër, nuk është t’u tregojë njerëzve se si të sillen, por të tërheqë vëmendjen e tyre te ajo çka ndërgjegja e pavetëdijshme rreket t’u kumtojë dhe duke zgjeruar njohuritë e tyre për të mirën e të keqen, t’i bëjë më të zotë të zgjedhin, që të mund të jenë shumë herë më tepër të përgjegjshëm moralisht për fatin e tyre.             15. Për këtë arsye, Psikologjia u kundërvihet të gjitha përgjithësimeve. I bën njerëzit t’i përmbahen vetëm një përgjithësimi dhe padyshim do të vijë një kohë kur gjërat të rrjedhin asisoj që ai të mos mund të zbatohet. Atëherë ose do të përforcojë përgjithësimin, situatën, ndrydhjen, kur t’u fanitet, ose do të përfaqësojë pikëpamjen e kundërt. Vlera e këshillës varet krejtësisht nga konteksti. Ju nuk mund t’u tregoni njerëzve se ç’duhet të bëjnë, mundeni vetëm t’u rrëfeni parabola: dhe kjo është ajo që mund të quhet me të vërtetë art, histori të veçanta për njerëz dhe përvoja të veçanta e në varësi të nevojave të ngutshme e specifike ai mund të nxjerrë përfundimet e veta.             16. Të dy, Marksi dhe Frojdi, nisen nga dështimet e qytetërimeve, njëri nga të varfrit, tjetri nga të sëmurët. Të dy e shohin sjelljen njerëzore të determinuar, në mënyrë të pandërgjegjshme, nga nevojat instiktive, uria dhe dashuria. Të dy duan një botë ku zgjedhja racionale dhe vetëdeterminimi janë të mundshëm. Ndryshimi mes tyre është në mënyrë të pashmangshme ndryshim mes njeriut që studion turmat në rrugë dhe njeriut që sheh pacientin, ose të paktën familjen në klinikën private. Marksi e sheh kahjen e marrëdhënieve mes botës së jashtme dhe të brendshme pa të fshehta, Frojdi anasjelltas. Kështu, të dy janë dyshimtarë kundrejt njëri-tjetrit.             Socialistët akuzojnë psikologët për prishje të status quo-së, ndërsa përpiqen t’i përshtatin neurotikën sistemit social, duke e privuar atë nga një revolucion i mundshëm. Psikologët kundërpërgjigjen se socialistët përpiqen t’i japin pikë vetes me terma që as vetë nuk i kuptojnë, ose me faktin që etja për para është forma e vetme e etjes për pushtet - kështu që pasi të kenë marrë pushtetin me revolucion, do të rikrijojnë të njëjtat kushte. Të dy kanë të drejtë. Për aq sa qytetërimi mbetet siç numri i pacientëve që mund të shërojë psikologu është shumë i vogël, dhe sapo socializmi të marrë pushtetin, duhet të mësojë të drejtojë energjinë e  tij të brendshme, pra do të ketë nevojën e psikologut. Përmbyllje: Frojdi ka patur ndikime të dukshme teknike në letërsi posaçërisht në shtjellimin e kohës dhe hapësirës dhe përdorimin e fjalëve më shumë me vijueshmëri asociative sesa logjike. Ai e drejtoi vëmendjen e shkrimtarit kah materiale të tilla si ëndrrat dhe neurozat, gjer më tash të shpërfillura; kah marrëdhënie që gjer më tani nuk janë marrë parasysh sikundër është marrëdhënia mes njerëzve që luajnë tenis; ai e ka rishikuar kultin e njeriut hero. Ai është përvetësuar nga irracionalistët e etur për t’u ikur ndërgjegjes së tyre. Porse këto nuk qenë... shqetësimi ynë.             Unë u rreka të rrëfej se çfarë drite hodhi Frojdi mbi gjenezën e artistit, rendit dhe funksionit të tij në shoqëri dhe çfarë kërkesash ka ai për shkrimtarin serioz. Duhet të ekzistojnë gjithmonë dy lloj artesh: arti - arratiak ngase njeriu do të ikë ndërsa ka nevojë për ushqim dhe gjumë të thellë; dhe arti - parabolë, ai art që duhet t’i mësojë njeriut si të çmësoj urrejtjen dhe të mësojë dashurinë...             Pjesë nga libri "Diademë letrare"

Metafora e dritës,dhimbjes dhe dashurisë tragjike...

	Shkruan: Flori BRUQI
	DIADEMË LETRARE III Librin e autorit Flori Bruqi "Diademë letrare III"  mund ta shkarkoni falas në sektorin „Literaturë“ (E falënderojmë përzemërsisht autorin)
FATOS ARAPI, METAFORA E DRITËS, DHIMBJES DHE DASHURISË TRAGJIKE             Fatos Arapi u lind në vitin 1930 në Vlorë, ku kreu shkollën e mesme, ndërsa studimet e larta i ndoqi në Bullgari (Sofje) në fakultetin e Matematikës dhe të Ekonomisë. Ka punuar shumë vjet gazetar dhe pedagog në Fakultetin Histori Filologji të Tiranës. Disa herë ka fituar çmime kombëtare e ndërkombëtare për poezi. Në vitin 2008 e fitoi “Kurorën e artë” në manifestimin poetik “Mbrëmjet e poezisë strugane” dhe është ipari poet shqiptar që e ka fituar këtë shpërblim.             Vepra e Fatos Arapit është e pasur në lloje dhe zhanre. Përveç poezisë ku ai qëndron në rreshtat e parë, F. Arapi ka shkruar disa novela: “Patat e egra”, 1969; “Cipa e bores”, 1985; “Gjeniu pa kokë”, 1999 etj; disa romane: “Dhjetori i shqetësuar”, 1970; “Shokët”, 1977; “Deti në mes”, 1986; disa drama: “Partizani pa emër”, 1962; “Qezari dhe ushtari i mirë Shvejk, në front diku”, 1995; ka bërë disa përkthime: “Këngë për njeriun”, Nikolla Vapcarov, 1981; Poezi, Pablo Neruda, 1989; Safo, 1990; Antologji e poezisë turke etj; si dhe ka shkruar një numër të madh artikujsh e studimesh të ndryshme.             Poezitë e para F. Arapi i botoi në gjysmën e dytë të viteve pesëdhjetë, dhe, përkatësisht në vitet 1962 e 1966 botoi vëllimet "Shtigje poetike" dhe "Poezia dhe vjersha". Që në hapat e parë ai paralajmëroi një zë të veçantë në artikulimin gjuhësor të botës dhe të njeriut, një vizion të vetin mbi realitetin.             Fillimet poetike të Fatosit do të jenë tematikisht të rrudhura e të reduktuara, duke u kushtëzuar nga rrethanat politike të kohës. Në frymën e hovit ndërtimor dhe të entuziazmit për çlirimin e vendit, që mbizotëronte brenda parimeve krijuese të realizmit socialist poeti shpaloste besimin se Shqipëria ecte drejt një rruge të re, të lirë, dhe ky besim bënte të përballohej më lehtë durimi dhe sakrifica. Brenda këtij vizioni, Fatos Arapi shpesh do t'i përqeshë e përbuzë burokratët  dhe demagogët, si në poezinë "Antiburokratike", apo do të sjellë disa veçanti përmbajtësore dhe ekspresive si në poezinë "Pse erdha në jetë". Siç shihet, poeti i thur ode lirisë dhe "mejtimit të lirë" siç e quan ai. është synim dhe ideal madhor, pas të cilit poeti magjepset dhe përbetohet.             Pas prozës, tashmë dhe poezia shqipe mund të lexohet në polonisht. Libri me poezi të zgjedhura i poetit Fatos Arapi “Më jepni një emër” është botuar në Poloni nga shtëpia botuese “Komograf” në Varshavë nën përkthimin e Mazllum Saneja & Eva Smietanska. Libri shoqërohet me një parathënie të ndjerë të Andrzej Zaniewski, poet, prozator dhe kritik i njohur polak në botë. Njohës i mirë i Ballkanit dhe i historisë së tij, Zaniewski bën një udhëtim përmes fjalëve në vendet fqinje, për të mbërritur më pas në brigjet e Jonit, në Vlorë, aty ku lindi poeti shqiptar.             Pjesë nga libri "Diademë letrare III"

Një vepër pa kufizime gjeografike dhe kohore të letrave tona Flori Bruqi, kundër paragjykimeve të kritikëve letrarë

Një vepër pa kufizime gjeografike dhe kohore të letrave tona Flori Bruqi, kundër paragjykimeve të kritikëve letrarë

SHKRUAN: RESHAT SAHITAJ

Botoi Shtëpia Botuese "Mirgeeralb", Tiranë

Autori Flori Bruqi para lexuesit shqiptar paraqitet me librin e tij më të ri "Diademë letrare II", në të cilën vepër autori bën një studim shkencor lidhur me zanafillën e kritikës botërore e kryesisht asaj shqiptare, si dhe evoluimin e saj deri në ditët e sotme. Nihilizmi i Teki Dervishit Tanimë është e kuptueshme për secilin që merret me letërsi se kritika është studim, diskutim, vlerësim dhe interpretim i literaturës, e që autori Flori Bruqi përmes veprës së tij këto i zgjeron, duke hulumtuar në vepra të autorët klasikë e deri të kritikët bashkëkohorë, që të gjejë definicionin e saktë të kritikës, si dhe të kritikut letrar. 

Një kritikë letrare gjithnjë është e varur nga një kritik letrar dhe më të drejt autori Flori Bruqi librin e tij e hap me një thënie të shkrimtarit tonë tanimë të ndjerë, Teki Dervishit, kur thotë: "Nuk ekziston kritika e mirëfilltë letrare për arsye se nuk ekziston as letërsia e mirë- filltë", (f. 11, "Diademë letrare II". Kjo fjali e Teki Dervisht do ta shqetësojë Flori Bruqin, i cili do përpiqet me çdo kusht që të gjejë mesin e art, ngase nëse nuk ekziston kritika e mirëfilltë nuk ekzistuaka as letërsia e mirëfilltë dhe krijuesit do të pyesin vetën pse të shkruajnë romane kur nuk ekzistuaka roman i mirëfilltë. Edhe pse autori Flori Bruqi nuk pajtohet më thënien e Teki Dervishit, në nëntekstin e veprës së tij mund të vërehet se pjesërisht pajtohet më të kur ka parasysh kritikat që shkruhen në parathënie të librave, recensionet në gazetat tona të përditshme... ku vlerësimet e kritikëve nuk janë objektive, nuk janë profesionale e madje disa prej tyre janë mediokre, klanore dhe të paguara, me ç'rast shkruan: "Shumica e shtëpive botuese përbëhen vetëm nga pronari i saj e në të shumtën e rasteve nga një staf redaktorësh që vallëzojnë sipas xhepit të pronarit e jo sipas kritereve të vlerësimit profesional" (f. 38 "Diademë letrare II").

KRITIKA MBI KRITIKËN

Të analizosh një vepër që ekskluzivisht ka të bëjë me kritikë letrare, është puna më e vështirë, sepse para vetes ke një autor që ka bërë hulumtime të shumta rreth kësaj teme, ke një vepër tërësisht e mbushur me kritikë dhe vlerësime për autorë të ndryshëm, të cilat vepra duhet t'i kesh lexuar, në të kundërtën nuk ke bërë asgjë. Janë dy autorë për të cilët kam hezituar të shkruaj: Flori Bruqi dhe Prend Buzhala. I pari sqaron teorinë e kritikës letrare, gjykon për disa kritikë letrarë, duke i ngritur në piedestal si Rexhep Qosjen që i pari kishte thyer kritikën realizmit socialist në trevat shqiptare, duke e themeluar "kritikën shqiptare" e deri te Ibrahim Rugova si themelues i Hermeneutikës e strukturalizmit, pastaj merret me vlerësimin e autorëve të njohur botëror dhe atyre shqiptarë, ndërsa i dyti i ka botuar recensionet e tij, parathëniet për librat të autorëve vendorë me vlerësime për veprat e zgjedhura. Flori Bruqi nuk ngurron aspak t'i kritikojë ashpër disa vepra dhe disa autorë, ndërsa Prend Buzhala në shkrimet e tij ka vetëm vlerësime pozitive për autorët dhe veprat të cilat i ka trajtuar. Andaj, duke i krahasuar këta dy autorë dhe shumë autorë të tjerë shqiptarë dhe disa specialistë botërorë në fushës së kritikës, përsëri mund t'i kthehemi qëndrimit nihilist të Teki Dervishit, por që unë do ta formuloja më lehtë duke thënë se nuk ekziston kritikë krejtësisht objektive. Bazuar në studiues të njohur të kritikës letrare e njëri prej tyre Jean Starobinsku thotë:" ... kritika është kulmi që zhvillohet si një njohuri, e specializuar dhe e denjë: të figurojë në rangun e disiplinave shkencore: e vepra kritike do shndërrohet në diskurs shkencor mbi atë objekt të veçantë që quhet literaturë".

VLERËSIMI KRIJUESVE TË MARGJINALIZUAR

Flori Bruqi në "Diademë letrare II" kapituj të veçantë di t'u kushtojë krijuesve tanë tanimë të afirmuar, siç janë Isamil Kadare, Aleksandër Xhuvani, Mehmet Kajtazi, Ramiz Kelmendi, Sterjo Sapse, Haki Stërmilli, Jusuf Gërvalla, si dhe të autorëve më pak të njohur për opinionin tonë. Specifika e veprës "Diademë letrare II" është se autori vë theks të veçantë krijimtarisë letrare të Jusuf Gërvallës për të cilin shumë pak kritikë tanë kanë shkruar dhe kur disa kanë shkruar e kanë trajtuar vetëm si dëshmor, si aktivist i çështjes kombëtare dhe i cili u vra padrejtësisht nga shërbimi sekret i Jugosllavisë duke e lënë pas krijimtarinë artistike të tij. Flori Bruqin jo vetëm që do e lartësojë aktivitetin patriotik të Jusuf Gërvallës, por para se gjithash shpreh revoltën e tij se si është e mundur që Jusuf Gërvallës t'i harrohet vlerësimi për veprën letrare, andaj thotë: "Opinioni e respekton dhe e adhuron dëshmorin e kombit, simbolin e luftës për liri, shembullin e kurajës prej qytetari dhe intelektuali, ndërsa duket se e harron shkrimtarin e rëndësishëm që ishte dhe mbetët", (faqe 141 "Diademë letrare II"). Ata që e kanë njohur Jusuf Gërvallën e dinë se ai para se t'i rrezikohej jeta nga sistemi i asaj kohës dhe të ikte në Gjermani, ishte artist, këngëtar, poet, kritik dhe publicist, gjë që "elita" letrare e pasluftës ende ka frikë t'ia përmendë emrin dhe veprat e Jusuf Gërvallës. Ekziston mundësia që bashkëkohorët e tij nga frika se Jusuf Gërvalla mos të radhitet në piedestal të letërsisë dëshirojnë që ta lartësojnë në aspektin kombëtar për t'ia zbehur aspektin artistikoletrar, për ç'gjë e lartëson Isamil Kadare, Sabri Hamiti dhe Myrvete Dreshaj-Baliu e ndonjë tjetër. Autori i veprës "Diademë letrare II" do t'u kushtojë rëndësi të veçantë jo vetëm analizave të poezive të Jusuf Gërvallës, por edhe në aspekte të tjera si: Jusuf Gërvalla këngëtar, Jusuf Gërvalla dramaturg, Jusuf Gërvalla shkrimtar... Në pjesën ku shtjellohet Jusuf Gërvalla si këngëtar, autori shkruan më simpatinë më të madhe që ndjen për Jusufin dhe këngët e tij. Madje autori rrëfen se si gjatë sistemit të okupimit bashkë më Fatime Llugiqin, Skender Tafaj dhe Shyqeri Galicën kishin dëgjuar dhe mbajtur kasetën me këngë të interpretuar nga Jusuf Gërvalla. Ndaj nuk ishte aspak e rastësishme kur një pjesë e repertuarit të këngëve të Jusufit u gjetën në arkivin e aktores Fatime Llugiqi e që u bënë të njohura për publikun tonë, sepse në arkivin e Televizion të Kosovës ato këngë ende nuk gjenden. Jusuf Gërvalla si shkrimtar, në "Diademë letrare II", të autorit Flori Bruqi, trajtohet romani "Rrotull" që u botua pas vrasjes së tij, ndërsa si dramaturg merret drama "Procesi" po ashtu e botuar postmortum. Në anën tjetër, autori Flori Bruqi nuk do ta injorojë krijimtarinë e Mehmet Kajtazit, siç ka shumë tendenca që ky autor të mos përmendet, sepse Mehmet Kajtazi jo vetëm që shquhej si krijues i denjë, por ai ishte edhe aktivist i Lëvizjes ilegale dhe kishte kontribuar shumë në aspektin kombëtar. Në fakt qe nga paslufta e deri sot ekziston një rrymë e " elitës" letrare që t'i zhvlerësojë, t'i injorojë, dhe t'i shuajë të gjithë krijuesit që paralelisht kontributit në letërsi, kontribuuan në çlirimin e Kosovës. Flori Bruqi është i vetëdijshëm se veprimtaria letrare e Mehmet Kajtazit nuk mund të injorohet e as të zhvlerë- sohet si "Nata në gur", "Shote Galica", "Minatorët" "Një diell tjetër", "Shqiptarët në Goli Otok" ..., ku në qendër të veprave të këtij autori janë: luftërat, varrtarët, nënat shamizeza, heronjtë, gjëmimet e rrufeve, zinë e riteve mortore..

NJË VEPËR PA KUFIZIME GJEOGRAFIKE DHE KOHORE TË LETRAVE TONA

Autori Flori Bruqi në "Diademë letrare II" nuk u ka vu pikë krijuesve, të cilët i ka trajtuar dhe mund t'i trajtojë, nuk ka vu pikë letërsisë shqiptare për ta kufizuar vetëm në një regjion, por atë e ka zgjeruar në tërë trojet shqiptare e madje edhe në diasporë, duke mos u kufizuar as në hapësirën kohore. Për letërsinë në diasporë, në "Diademë letrare II", vlerësimi i autorit është ky:"Edhe pse e zhvilluar në kushte të një izolimi gjeografik e ideologjik, fati dhe perspektiva e letërsisë bashkëkohore shqipe duhet vështruar në një kontekst dhe më të gjerë gjeografik, d.m.th. dhe përtej kornizës ngushtësisht nacionale. Pavarësisht nga zhvillimet brenda Republikës së Shqipërisë, si dhe brenda viseve etnike si: Kosovë, Maqedoni, Mali i Zi, kjo letërsi pati dhe njohu zhvillime edhe në diasporë" (f 207 "Diademë letrare II"). Zhvillimeve të letërsisë në diasporë Flori Bruqi do ta tërheqë një paralele qe nga gjeneratat e para të autorëve, të cilët krijuan në diasporë deri të gjeneratat e sotme, siç merren shembull: Elvira Dones, Ornella Vorpsi, Besa Myftiu, Anilda Ibrahimi etj. Autori Flori Bruqi e ankon fatin e krijuesve të cilët në vende të huaja janë bërë të njohur më romanet e tyre, kurse në atdheun e tyre injorohen krejtësisht. Fenomeni i injorimit dhe zhvlerësimeve të krijuesve dhe krijimtarisë se tyre madje të atyre që kanë arritur të botojnë edhe në shtëpitë më prestigjioze botërore si "Fayard", duhet të zhduket në viset shqiptare, shprehet në mënyrë indirekte Flori Bruqi. Vepra "Diademë letrare II" krijuesit e diasporës autori i ndan në dy kategori: në ata që të përkthyer nga shqipja në një gjuhë tjetër dhe ata që direkt shkruajnë në gjuhë të huaj. Si e para edhe e dyta ata janë krijues shqiptarë, e të cilët duhet të gëzojnë statusin e barabartë me krijuesit që jetojnë në Shqipëri, Kosovë e Maqedoni Mirëpo, afirmimi i tyre edhe në vendin e origjinës shkakton xhelozi tek krijuesit e dobët të cilët i pengojnë të afirmuarit jashtë trojeve shqiptare, ngase fama e rrejshme e tyre do të zbehet në opinion e brendshëm. Këta krijues të dobët që kanë arritur të krijojnë një opinion brenda atdheut, janë kundër atyre që gëzojnë famë ndërkombëtare si Besa Myftiu e të tjerët. Në këtë mes të shkrimtarëve jashtë atdheut, vetëm Isamil Kadaresë nuk mundë t'ia mbyllin dyert, sepse të injorosh Kadarenë ke injoruar vetën dhe tërë popullin shqiptar. Libri "Diademë letrare II", është një vepër e cila duhet të lexohet nga të gjithë krijuesit shqiptarë, sepse mund të mësohen shumë jo vetëm për kritikën letrare, por edhe për disa personalitete shqiptare të cilët lanë gjurmë në kulturë, siç janë: Isamil Kadare, Bekim Fehmi, Rexho Mulliqi, Haki Stërmilli...

(Kosova Sot)