Liqeni i ujmanit i rrezikuar nga bandat çetniko-serbe

                      

                         Nga Flori Bruqi 

Zubin Potok,29.12.2024 

Një shpërthim ka ndodhur mbrëmjen e sotme në rrugën kryesore, në Uglar të Zubin Potokut. 

Korporata Energjetike e Kosovës ka njoftuar se pas shpërthimit në gypin e Ibër Lepencit, është në komunikim të vazhdueshëm me të gjithë akterët relevantë, përfshirë Iber-Lepencin, Njësinë për Politika dhe Monitorim të Ndërmarrjeve Publike, Ministrinë e Ekonomisë, organet e rendit dhe autoritetet tjera të përfshira.

KEK, përmes njoftimit për medie, bën të ditur se deri më tani nuk ka informacion të saktë lidhur me detajet e ngjarjes dhe shpreson për sanimit e shpejtë të gjendjes

 Nga ky shpërthim është dëmtuar një kanal i Ibër-Lepencit, çka ka shkaktuar rrjedhjen e pakontrolluar të ujit në atë zonë. 

 Izmir Zeqiri, kryetar i Komunës së Zubin Potokut, konfirmon për RTK-në që është e rrezikuar një shtëpi dhe që banorët e saj janë evakuuar. 

 Kurse Kompania Rajonale Ujësjellësi "Mitrovica", ka njoftuar se si pasojë e dëmtimit të një pjese të kanalit të Ibër-Lepencit, nga i cili kanal qytetarët e Mitrovicës furnizohen me ujë është ndërprerë furnizimi me ujë të pijes.

 Kjo kompani fton qytetarët që të sigurojnë rezerva të ujit të pijes. Ndryshe në dy ditët e fundit, në veri, ka pasur disa incidente të tjera, ku në Zveçan u gjuajtën bomba në stacionin policor dhe në oborrin e komunës. Policia e Kosovës ka njoftuar të premten se ka rritur masat e sigurisë në të gjithë vendin.

I kontrolluar nga serbët, por një pasuri e madhe për Kosovën, uji i kaltër i Liqenit të Ujmanit reflekton raportet e ftohta ndërmjet ish kundërshtarëve të luftës, mbi konstestin e tyre për kufijtë, Liqeni i Ujmanit vazhdon të ndajë Kosovën dhe Serbinë, dhe mbanë të mbyllura raportet diplomatike prej 25 vjetësh, pas një konflikti etnik që i ndau dy shtetet vite më parë. 

 Kosova ishte provinca jugore e Serbisë që u nda përgjatë konfliktit etnik përgjatë viteve 1998 dhe 1999. 

Një intervenim i NATO-s ndaloi luftën dhe e vuri Kosovën nën administratën e UNMIK-ut deri në shpalljen e pavarësisë në vitin 2008, lëvizje të cilën Beogradi ka refuzuar ta pranojë. Por tani të dy vendet janë nën presionin e normalizimit të raporteve si kushte për të lëvizur përpara drejt integrimit në BE. Zgjidhja e çështjes së kufirit është çelësi i çfarëdo marrëveshje. Policia e Kosovës, ka njoftuar se pak para mesnatës , është sulmuar stacioni policor në Zveçan. Sipas njoftimit zyrtar, drejt oborrit të stacionit janë hedhur dy granata dara nga persona të panjohur, të cilat kanë shkaktuar dëme materiale, mirëpo nuk ka lënë asnjë të lënduar. “Në lidhje me rastin është njoftuar prokurori i Shtetit, i cili ka udhëzuar që rasti të iniciohet si ‘shkaktim i rrezikut të përgjithshëm’”, thuhet në njoftimin e Policisë së Kosovës. Sulmi ka ndodhur vetëm dy ditë, pas njoftimit të kryeministrit Albin Kurti, se në fshatin Izvor të Zveçanit, në veriun e banuar me shumicë serbe, po ndërtohej një nënstacion i ri policor. Përfaqësuesit e komunitetit serb kundërshtojnë ndërtimin e stacioneve policore ose bazave policore, me arsyetimin se ata janë të ekspozuar ndaj “presioneve dhe diskriminimit” nga ana e Policisë. Beograd inga ana tjetër, e kanë vlerësuar ndërtimin e stacioneve të reja si “një mjet shtesë për shtypjen dhe dëbimin e popullatës serbe”.

Liqeni i Ujmanit-rezervuar uji i rëndësisë së jashtëzakonshme  është i rrezikuar nga bandat çetnike serbe .

Liqeni artificial i Ujmanit ose Liqeni i Gazivodës është liqeni më i madh në Kosovë, një rezervuar i madh uji, i ndërtuar në luginën e lumit Ibër. Liqeni ka gjatësi 24 km, gjerësi deri 1300 m, thellësi 107 m dhe sipërfaqe të tërësishme prej 11.9 km, ndërsa kapaciteti i tij është rreth 400 milionë metra kub ujë. Sipërfaqja e liqenit ndodhet në nivelin 694 m të lartësisë mbidetare dhe shtrihet në dy shtete; rreth 80 për qind e sipërfaqes së liqenit ndodhet në Republikën e Kosovës, komuna e Zubin Potokut (9.2 km2) dhe rreth 20 për qind ndodhet në Republikën e Serbisë, komunat Tutin dhe Pazari i Ri (2.7 km2). 

 Lumi Ibër, në shtratin e të cilit është ndërtuar diga dhe është krijuar Liqeni i Ujmanit, buron në trojet shqiptare të Malit të Zi, kalon shkurt nëpër territorin e Serbisë (Sanxhakut), hyn në territorin e R. së Kosovës në gjatësi prej 82 km dhe përsëri hyn në Serbi. Diga e liqenit, e ngritur në rrjedhën e mesme të lumit Ibër në vitet 1979 – 1984, është ndër digat tokësore më të mëdha në Evropë. Nën digën e lartë 107 metra dhe të gjatë 460 metra, ndodhet hidrocentrali i Ujmanit, me dy turbina, kapaciteti i të cilave është dy herë nga 17.5 MW, gjithsej 35 MW. Diga ndodhet rreth 25 km nga Mitrovica, nga përshkon rruga Mitrovicë – Rozhajë – Podgoricë. Në fshatin Bërnjakë, mbi liqen, është ndërtuar vendkalimi kufitar mes Republikës së Kosovës dhe Republikës së Serbisë. 

Nga Liqeni i Ujmanit furnizohen me ujë dy termocentrale, Kosova A dhe Kosova B. 

Uji nga ky liqen, përmes hidrosistemit “Ibër – Lepenc”, përdoret për nevoja industriale të kompanisë “Ferronikel”. Kanali i “Ibër – Lepencit”, i gjatë 49 km, kalon nëpër 33 fshatra dhe dy qytete, si dhe nëpër territorin e komunave Zubin Potok, Mitrovicë, Vushtrri, Obiliq dhe Prishtinë. Gjithashtu, furnizon me ujë të pijes një pjesë të Kosovës, përkatësisht komunat Mitrovicë, Vushtrri, Drenas, Skënderaj, Kastriot, Fushë – Kosovë dhe një pjesë e Prishtinës. Përmes këtij kanali ujiten rreth 12 mijë hektarë të tokës bujqësore në pjesën e epërme të Kosovës. 

Në raste të thatësirës së madhe, sikur në vitin 2014, uji nga Liqeni i Ujmanit është shfrytëzuar edhe për mbushjen e dy liqeneve nga furnizohet Prishtina me ujë; Liqeni i Batllavës dhe Liqeni i Badocit. Vlerësohet se pa ujin e Liqenit të Ujmanit do të paralizohej sistemi energjetik i Kosovës, rrjedhimisht edhe ekonomia e Kosovës. 

 Mirëpo, ky liqen sot e disa vite më parë është bërë mollë sherri mes R. së Kosovës dhe R. së Serbisë.

 Serbia pretendon ta përvetësojë me çdo kusht pronësinë mbi liqenin, bashkë me hidrocentralin e Ujmanit, kombinatin Trepça dhe trafon e Vallaçit. Një marrëveshje për energjinë elektrike mes R. së Kosovës dhe R. së Serbisë është nënshkruar në Bruksel në vitin 2015, por e pazbatuar nga ana e Serbisë. Serbia këmbëngulë se pronësia e liqenit i takon asaj, me pretekstin se gjoja e ka paguar borxhin e trashëguar nga Jugosllavia për ndërtimin e digës në vitet 70-ta. 

Ndërsa, është dokumentuar se diga e liqenit dhe hidrocentrali i Ujmanit janë financuar plotësisht nga fondet e Kosovës, me qëllim të përmbushjes së nevojave ekonomike dhe të qytetarëve të Kosovës. 

Madje, është dokumentuar se janë dëmshpërblyer nga fondet e krahinës së atëhershme të Kosovës të gjithë të zhvendosurit për shkak të ndërtimit të liqenit, si në Kosovë, ashtu edhe në Serbi.

 Dokumentet e Bankës Botërore kanë treguar se tërë projekti ka kushtuar 90 milionë dollarë; BB i ka dhënë 45 milionë dollarë hua dhe po aq janë siguruar nga fondi federativ për zhvillimin e viseve të pazhvilluara përmes Bankës së Kosovës. 

Në të kundërtën e tërë kësaj, Serbia vazhdon luftën e ashpër politike për ta përvetësuar këtë liqen, madje edhe duke u kërcënuar se, nëse nuk i njihet pronësia, do ta devijonte rrjedhën e lumit apo do ta ndërtonte edhe një digë sipër liqenit të tanishëm për ta zbrazur Liqenin e Ujmanit dhe për të shkaktuar kollaps ekonomik në Kosovë. 

 Është interesant se me liqenin udhëheq një kompani publike serbe e Kosovës, ndërsa me hidrosistemin “Ibër – Lepenc” udhëheqin dy kompani; “Ibër – Lepenc” (i Kosovës) dhe “Ibar” (kompani e Serbisë, me qendër në Zubin Potok, e themeluar në vitin 2002), të cilat nuk e njohin njëra – tjetrën.

 Kuvendi i Kosovës, si themelues i ndërmarrjes “Ibër – Lepenc”, e ka përcaktuar këtë ndërmarrje si menagjuese të Liqenit dhe të gjithë sistemit përcjellës të saj, kurse qeverinë e Kosovës, si pronare të saj. Në Shipol të Mitrovicës ndodhet edhe fabrika për përpunimin e ujit të pijes, që furnizon me ujë, pos tjerash, edhe Mitrovicën e Veriut dhe Zveçanin. Pjesë e marrëveshjes së 4 shtatorit 2020, e nënshkruar në Uashington nga kryeministri i Kosovës (A. Hoti) dhe kryetari i Serbisë (A. Vuçiq), në prani të presidentit të SHBA-së, (Donald Trump), është futur edhe Liqeni i Ujmanit. 

Në marrëveshje është saktësuar se do të bëhet një studim fizibiliteti nga Departamenti i Energjetikës i SHBA-së për ndarjen e liqenit apo për shfrytëzim të përbashkët të tij mes Kosovës dhe Serbisë. Madje, me këtë marrëveshje, e cila deri tash nuk është ratifikuar në Kuvendin e Kosovës, Serbia është bë palë në pronësi. Gjithashtu, me këtë marrëveshje liqeni mori edhe një emër të ri, emrin e tretë.

 

Ky liqen sot njihet si Liqeni i Ujmanit, nga shqiptarët, si Liqeni i Gazivodës, nga serbët dhe Liqeni Trump, si emër i përbashkët zyrtar, por që nuk është përvetësuar.

 Përkundër shumë problemeve që trazojnë dy shtete, Liqeni artificial i Ujmanit fle qetas mes Kosovës e Serbisë. Ai është një pasuri strategjike, që ndikon drejtpërdrejt në rrjedhat jetësore ekonomike, veçanërisht në energjetikën e Kosovës. 

 Liqeni i Ujmanit është një liqen i mrekullueshëm i shtrirë mes maleve, me ujë e ajër të pastër, i shpallur zonë e mbrojtur e rëndësisë së veçantë. Liqeni, si rrallëkund tjetër, mund të përdoret edhe për çështje rekreative, për peshkim, për pushim e për sporte në ujë. 

Si i tillë, është një pikë e rëndësishme turistike, i shtrirë në një natyrë fantastike.

Kryetari i Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës, ka reaguar për shpërthimin në Zubin Potok. Ai kërkon që Institucionet e sigurisë të punojnë ngushtë me KFOR-in dhe prezencën amerikane. Haradinaj në një postim në ‘Facebook’ ka shkruar se shpërthimet në veri të vendit janë si rrjedhojë e mungesës e qasjes pro-aktive të Qeverisë dhe Lëvizjes Vetëvendosje në këtë pjesë të Kosovës. Shpërthimi i sotshëm në Ibër si edhe shpërthimi i mëparshëm në Zubin Potok manifeston mungesën e qasjes pro-aktive të Qeverisë së Kosovës dhe është pasojë e një politike krejt të gabuar të Qeverisë dhe Lëvizjes Vetëvendosje në këtë pjesë të Kosovës. Institucionet e sigurisë të punojnë ngushtë me KFOR dhe prezencën amerikane”, ka shkruar Haradinaj Sipas tij, naiviteti dhe mosnjohuria me esencën e problemit nga ana e zyrtarëve politikë të qeverisë po rrezikon infrastrukturën strategjike të Kosovës.

Policia shton masat e sigurisë në shkallë vendi 

 Me qëllim të shtimit të sigurisë publike dhe parandalimit të incidenteve të natyrave të ndryshme, Policia e Kosovës ka njoftuar se ka shtuar masat e sigurisë, përfshirë veriun e vendit ku ditëve të fundit kanë ndodhur disa sulme. Përmes një njoftimi për media, Policia thotë se me planifikimet e parapara do të ketë shtim të aktiviteteve policore për të ofruar më shumë siguri në tërë vendin, për të gjithë qytetarët pa dallim. Sipas Policisë, planifikimet operative policore do të fokusohen në rritjen e prezencës policore në teren, duke realizuar më shumë patrullime në zona më kritike, më shumë pika kontrolli dhe rritje të bashkëpunimit me qytetarët. “Policia me anë të veprimeve operative dhe atyre inteligjente do të ketë synim që të ruajë rendin e qetësinë publike, të parandalojë aktet kriminale e të hetojë e vejë para drejtësisë të gjitha ata që do të guxojnë të atakojnë sigurinë, ligjin dhe rendin kushtetues”, thuhet në njoftim Qëllimi i operacioneve, Policia thotë se do të jetë siguria e qytetarëve, siguria e pronës së tyre e pronës publike dhe asaj institucionale. Policia ka ftuar qytetarët për bashkëpunim në informacionet që vlejnë për rritjen e sigurisë në të gjithë vendin. “Duke pasur parasysh se ndihmë të madhe në realizimin e objektivave policore për më shumë siguri në vend, ka edhe bashkëpunimi me qytetarë, policia duke falënderuar për bashkëpunimin e deritashëm, fton qyfterët që edhe tani e tutje të ndajnë me ne informacione që shkojnë në drejtim të rritjes së sigurisë për të gjithë pa dallim”, thuhet tutje në njoftim.

Shënimet e krimbit Smolinski

Shkruan: Flori Bruqi

 Gjinia: Roman ,:Azem Deliu 

Shtëpia botuese: Onufri Viti: 2018 Fq. 80 Pesha: 0.145 kg. 

ISBN: 978-9928-261-48-9

Azem Deliu u lind me 10 janar 1996 në Skënderaj, Kosovë. Në letërsi debutoi me vëllimin poetik "Funerali i shiut" në vitin 2013 ndërkohë që, si student i parakohshëm, kishte marrë çmimin "Student i dalluar".

Megjithatë, suksesin që do ta bënte emër të letërsisë shqipe, e arriti me romanin "Puthësi i paligjshëm", i cili u botua edhe në Londër në gjuhën angleze dhe u lexua në Festivalin e Fabulës në Poznan të Polonisë në shqip dhe polonisht.

Pjesë të krijimtarisë së tij janë prezentuar dhe botuar në anglisht, serbisht, gjermanisht dhe polonisht. 

Shtypi shqiptar dhe i huaj e ka krahasuar me emra si Dostojevski, Kadare e të tjerë.

"Shkrimtari i madh i vendit të vogël", titullohet komenti për të në shtypin freng ndërkohë që në gazetën më të madhe polake, Wyborcza, u argumentua se a janë të drejta krahasimet që shtypi ia bën Deliut me Kadrenë, derisa u komentua si ''një emër për t'u mbajtur në mend'' pak para takimit me publikun në Rezidencën e Artistëve në Poznan të Polonisë. 

Që nga mosha 19 vjeçare, Azem Deliu është antar i Shoqatës së Filozofëve të Kosovës.

 Mbi librin Piotr Smolinski, shkrimtar i njohur polak, ftohet në një rezidencë artistësh në Kosovë ku ndeshet me mentalitetin e pasluftës, e që në disa pika, i kujton problemet e pas rënies së komunizmit në vendin e tij. Shkrimtari biseksual me vetëbesim të pakët, na nis në një rrëfim që kapërcen nëpër krejt problemet e fëmijërisë që kanë rezultuar ndoshta, në pasiguritë e tij të sotme. Përballjet e tij me familjen, traditën, kishën, e në fund fare, me veten, e bëjnë të mbajë nofkën dëshpëruese "krimb i pandershëm". Ndonëse një nofkë e vënë nga të tjerët, në këtë roman ajo përjetohet si diçka që buron prej vetes. Sepse, siç thotë Smolinski, "Njeriu i merr seriozisht veç ato që ia ka thënë vetes para se t'ia thonë të tjerët". Komente mbi librin "Kush është shqiptari njëzetedyvjeçar, Azem Deliu nga Kosova, antiutopia debutuese e të cilit "Puthësi i paligjshëm" po i tërheq vëmendjen lexuesit evropian. A është ai një zë origjinal dhe i freskët në letërsinë shqiptare, apo vetëm një prodhim i kritikës vendase dhe të huaj, e cila me cdo kusht do të donte ta pagëzonte si "Ismail Kadarenë e ri", shkrimtarin më të njohur shqiptar, kandidat për Çmimin Nobel? Deliu pikëton robërimin. Ia vlen që emri Azem Deliu të mbahet mend. Ky shqiptar njëzetedyvjeçar flet edhe për ne. Dhe na flet ne." Dorota Horodyska, Gazeta Wyborcza, Poloni "Sidoqoftë, me Deliun, Kosova duket se e ka yllin e ri të letërsisë europiane." Shtypi frëng "Azem Deliu është prozator i pasionuar pas gjuhës së dëftimit, një alkimist i fjalës deri në perfeksionizëm." Agron Gashi "Deliu ka kaluar një sprovë duke lënë shenjën e një njeriu që kërkon të trokasë në prozën e sotme me atë çfarë i kërkohet njeriut të kuptojë jo vetëm sot..." Agim Baçi Mbi autorin Azem Deliu u lind me 10 janar 1996 në Skënderaj, Kosovë. Në letërsi debutoi me vëllimin poetik "Funerali i shiut" në vitin 2013 ndërkohë që, si student i parakohshëm, kishte marrë çmimin "Student i dalluar". Megjithatë, suksesin që do ta bënte emër të letërsisë shqipe, e arriti me romanin "Puthësi i paligjshëm", i cili u botua edhe në Londër në gjuhën angleze dhe u lexua në Festivalin e Fabulës në Poznan të Polonisë në shqip dhe polonisht. Pjesë të krijimtarisë së tij janë prezentuar dhe botuar në anglisht, serbisht, gjermanisht dhe polonisht. Shtypi shqiptar dhe i huaj e ka krahasuar me emra si Dostojevski, Kadare e të tjerë. "Shkrimtari i madh i vendit të vogël", titullohet komenti për të në shtypin freng ndërkohë që në gazetën më të madhe polake, Wyborcza, u argumentua se a janë të drejta krahasimet që shtypi ia bën Deliut me Kadrenë, derisa u komentua si ''një emër për t'u mbajtur në mend'' pak para takimit me publikun në Rezidencën e Artistëve në Poznan të Polonisë. Që nga mosha 19 vjeçare, Azem Deliu është antar i Shoqatës së Filozofëve të Kosovës.

Azem Deliu është prozator i pasionuar pas gjuhës së dëftimit, një alkimist i fjalës deri në perfeksionizëm."

Azem Deliu

 Azem Deliu eshte nje poet dhe prozator qe gezon reputacion ne qytetin e tij dhe me gjere, ndonese eshte vetem 16 vjecar dhe ndonese s'ka botuar ende asgje. 

Shkollen fillore e kreu ne fshatin Polac te Skenderaj-t, perkatesisht ne shkollen "Drenica".

Para se te regjistrohej ne Gjimnazin "Hamez Jashari" te Skenderajt.

Me 7 qershor te vitit 2012 ne sallen e leximit te bibliotekes komunale te Skenderaj-t, prezentoi punimin letraro-shkencor e analititk "Brilanca Kadare, stili, sukseset dhe zenkat" kushtuar gjeniut te letrave shqipe, Ismail Kadarese

.Punim ky qe pati nje sukses te papritur.Se ai e pelqen vepren e Kadarese do vije edhe nje deshmi tjeter, me 19 shtator 2012 ai dergon leter Komitetit NOBEL te Stockholmit, qe cmimin NOBEL ne letersi, t'ia ndaje Ismail Kadarese.

Kerkese qe fatkeqesisht, s'u mor parasysh.Ka shkruar shume poezi, qe ndonese te pabotuara kane korrur sukses me publikimin e tyre ne internet.

Poezite e tij kryevepra jane:"Telefonata", "Dasma e gjakut" qe ka mbajtur nje kohe te gjate vendin e pare ne webfaqen teksteshqip.com, si dhe balada e tij e vetme "Fli shpirti i motres".

Aktualisht ndjeke mesimet ne klasen e 11 te Gjimnazit natyror, dhe vazhdon te shkruaje me nje emer gjithnje ne rritje.Nuk jane te pakte ata qe mendojne se letersia nje dite, do ta shkruaje me te arta emrin e tij.

Puthësi i paligjshëm, Azem Deliu

Botuesi Onufri

Në Republikën e Moralistës i riu Ivan Shollohov burgoset për një arsye nga më të papërfytyrueshmet: puthje jashtë orarit të lejuar. 

Në një shtet ku privatësia nuk ekziston, ku identiteti është në krizë të vazhdueshme dhe ku gjithkush, gjithkund, është në rrezik, zhvillohet ngjarja e prozës së parë të shkrimtarit 20 vjeçar, Azem Deliu.

*****

Mbi librin

Në Republikën e Moralistës i riu Ivan Shollohov burgoset për një arsye nga më të papërfytyrueshmet: puthje jashtë orarit të lejuar. Në një shtet ku privatësia nuk ekziston, ku identiteti është në krizë të vazhdueshme dhe ku gjithkush, gjithkund, është në rrezik, zhvillohet ngjarja e prozës së parë të shkrimtarit 20 vjeçar, Azem Deliu.

Përpjekja nuk shkon kah portretizimi besnik i një diktature, siç jemi ta shohim në letrat shqipe të pasviteve 90' por kah një rrëfim dinamik që ka në qendër ankthin e karakterit dhe diktaturën e bën shumëdimensionale: pa kohë dhe pa vend. Një roman që duhet lexuar.

Komente mbi autorin

"Arti gjithnjë ka qenë i preokupuar me dy ekstremet e të qenit: dashurinë si mekanizëm riprodhimi dhe dhunën si mekanizëm vdekjeje. "Puthësi i paligjshëm" është pikërisht një rrëfim që mëton të lidhë këto dy ekstreme, duke sjellë me vete edhe konfliktin ndërmjet lirisë individuale dhe dogmës si normë shoqërore."

Bardh Rugova, profesor universitar i gjuhës shqipe

"Pasi e botuam një fragment të kësaj proze në revistën letrare "Jeta e re", njëri ndër lexuesit më përimtues të kësaj reviste, i habitur pyeti: "Cili shkrimtar fshihet pas këtij pseudonimi"?! S'kishte faj! Nga data e lindjes e kishte të vështirë të besonte, që një i ri, me moshën e Azem Deliut po debutonte si krijues i rryer në punë letrash. Tashmë, me këtë libër i hoqi 'dilemat'...

Ai, edhe pse i ri në moshë, vjen me një rrëfim mjeshtëror të një prozatori të sprovuar mirë në shkrime dhe i gatuar mirë në lexime. Proza e tij, me tërë kompleksitetin e saj, buron nga kultura e leximit dhe kthehet në art të shkrimit duke përmbysur fuqishëm ideologjinë si koncept universal dhe ngritur filozofinë individuale.

Kjo prozë, edhe pse lidhet me modelet e kulturës dhe të literaturës së përbotshme, përherë e ruan vulën autoriale. Azem Deliu është prozator i pasionuar pas gjuhës së dëftimit, një alkimist i fjalës deri në perfeksionizëm."

Agron Gashi:profesor universitar i letërsisë, kryeredaktor i revistës letrare ''Jeta e re'

Azem Deliu : Në ditën e vdekjes së Ismail Kadaresë 

Në orën njëmbëdhjetë në kafe Juvenilja – më tha Bujar Hudhri në telefon. 

I paduruar, siç pritet të jetë një gjashtëmbëdhjetëvjeçar të cilit po i jepet rasti i madh ta takojë heroin e vet, i bëra presion babait të shkonim më herët. Ndonëse isha para kohe, Kadareja tregoi mirëkuptim për çapkënllëkun tim duke pranuar megjithatë, ta bënim më parë takimin. 

 Kjo telefonatë, e bërë këtu e dymbëdhjetë vjet më parë, ishte gjëja e vetme që m’u kujtua mëngjesin e sotëm kur e mora telefonatën tjetër: atë që më njoftonte se Ismail Kadare nuk ishte më mes nesh. Ky tekst megjithatë, nuk ka qëllim të shpjegojë takimet e autorit të këtyre radhëve me Kadarenë, siç po shohim të ndodhë tej mase shumë në rrjete sociale sot. 

Konsideroj që ky tekst nuk ka as qëllimin të dëshmojë ndonjëfarë kompetence e njohjeje të veprës së Kadaresë. Këtë tekst dua ta përdor për vetëm një qëllim dhe asgjë tjetër përreth ose përveç atij qëllimi: kujtim për Ismail Kadarenë, i tillë çfare ishte e i tillë çfare është, sepse këtë gjë s’e ndryshon as vdekja. 

 Të të vallëzojë fjalia Bota, edhe ajo shqiptare, ka mjaftueshëm shkrimtarë. Vetë Kadareja, në një përbuzje sublime, krejt karakteristike për humorin e tij, fliste për botën komuniste kineze lideri i së cilës e kishte shpallur rekordin e arritjes së një milion shkrimtarëve.

 Por kjo, sikur edhe instituti Maksim Gorki ku studioi Kadare, ishte një investim në antiletërsi. Një përpjekje për ta prishur ngrehinën e letërsisë, duke ia kalbur tullat (pra shkrimtarët). Duke prodhuar shkrimtarë të këqij, diktaturat do ta rrëzonin lehtë letërsinë, ose do ta përdornin për vete. 

 I tillë nuk ishte, në asnjë kuptim, Ismail Kadare. Nuk besoj që jam i vetmi që, përjetimet që njihen si ‘’writer’s block’’ (bllokimi i shkrimtarit), kur fleta e bardhë të bëhet armiku kryesor, i kam shëruar me disa paragrafë nga Ismail Kadare. 

 Të shkruash fjali është një gjë, të të vallëzojë fjalia është diçka krejt tjetër. Fjalia e Kadaresë ka muzikalitet, është e aftë t’i japë përjetim estetik veshëve edhe nëse nuk lexohet, por dëgjohet. Kadareja në letërsi 

 Kam përshtypjen që mund të jetë krejt e kotë të flasësh për meritat letrare të Ismail Kadaresë: ata që kanë pasur dëshirën t’i dinë, i dinë tashmë. Ata që s’kanë dashur t’i dinë, e të kapen me të në kuptim tipik të smirës ballkanike, nuk do të duan t’i dinë as sot. 

 Kadareja nuk është rob i rrymave. Ai, siç thotë New York Times, ia ka dalë t’i shndërrojë temat krejt lokale, të cilave në parim s’do t’ia vlente t’ua kthesh sytë, në letërsi universal të klasit të parë. 

 Në parim, askush s’do të donte t’ia dinte për një legjendë mesjetare të murosjes së një gruaje, apo të ngritjes së vëllait nga varri për ta mbajtur besën, apo për një gjakmarrje kanunore tipike për organizime primitive. Por, duan t’ia dinë. 

Duan, sepse i ka shkruar Ismail Kadare, e i ka shkruar si askush tjetër. Në anën tjetër, po të shohësh tekste të mendimit për letërsinë, si “Eskili ky humbës i madh” e “Ftesë në studio”, ato kanë më shumë mendim letrar se aradha të tëra doktoratash. 

Për më tepër, vetë autori, i quan ese e jo studime. Mos të flas për neologjizmat, për rendin gramatik që ndërron në funksion të stilit (dhe sa bukur që ndërron), e mbi të gjitha, për diçka që nuk e jep teksti në vetvete, por që e ndiejmë çdo ditë si fuqi të jashtëzakonshme, e që quhet impakt. 

Unë personalisht, e kam përshtypjen edhe plot kolegë të tjerë, nuk kam pasur asnjë udhëtim profesional jashtë vendit ku referencë të mos ketë qenë Kadare. Kur profesionistët e huaj marrin vesh se je shqiptar, insistojnë të flasin për Kadarenë. 

Ai ka hapur dyer që me shumë gjasë s’e ka ditur as vetë që po i hap. Kadareja dhe shqiptarët Rambuje, 1998. Kosova është në zgrip të shkatërrimit dhe për këtë liderët shqiptarë e serbë janë mbyllur në kështjellën e Rambujesë për ta zgjidhur çështjen e Kosovës.

 Kësaj konference i paraprijnë një krah i madh letrash që Kadare i ka shkruar për të gjitha personalitetet e njohura botërore me të cilat, përshkak se ka qenë Ismail Kadare, është njohur.

 Fjalia me të cilën mbyllet letra e Kadaresë dërguar delegacionit të Kosovës në Rambuje me thirrje për ta nënshkruar marrëveshjen, është e vlefshme edhe sot e do të jetë e vlefshme saherë që ka marri në politikën shqiptare: “Mos i dëgjoni rrahagjoksat nga Prishtina që bërtasin për mosnënshkrim, edhe në këmbim të vdekjes. 

Askush s’ka të drejtë të propozojë vdekje për një popull të tërë. Ju jeni atje për jetën e Kosovës, jo për vdekjen e saj.” (citimi është parafrazim). Për të shkuar më tutje, mua personalisht nuk më kujtohet asnjë moment në të cilin Ismail Kadare ka mundur të bëjë diçka për popullin shqiptar, e ka zgjedhur të mos e bëjë. 

Por, as kjo s’i ka mjaftuar një mentaliteti që pret që shkrimtarët duhet të ndikojnë edhe në shtrim të rrugëve e ndreqje të kanalizimeve. Kadareja ka bërë për shqiptarët atë për të cilën shqiptarët me shumë gjasë ende s’janë të vetëdijshëm. S’jam i sigurt që do të jenë të vetëdijshëm, por gjithashtu e di që kjo për Kadarenë s’ka qenë kurrë e rëndësishme. 

 Për fund Edhe ky tekst, si çdo tekst tjetër, s’mund të jetë veçse tentim fort modest për kujtimin e një njeriu të madh. Është tekst inferior, siç edhe pritet të jetë, veçanërisht ndaj njeriut për të cilin shkruhet. Gjeneralit të ushtrisë së shkronjave i është bindur gjuha shqipe dhe, me atë bindje, ai ka bërë mrekulli.

 I është bindur për të mirën e vet, sepse ka fituar pavdekësinë. Po e përmbyll duke rrezikuar të përdor klishe të njohura për rastet e tilla. Sot vdekja nuk e mori Ismail Kadarenë. Sepse para njerëzve si Ismail Kadare, edhe vdekja nuk ka kurrfarë fuqie t’iu marrë asgjë më shumë se trupin. Jeta e Kadaresë është në veprën e tij. 

Aty, pikërisht vdekjes, ai ia ka hedhur prej kohësh.