Është kjo një pyetje brutale, e rëndë, e mundimshme. Për shumëkë është paradoksale. Nuk do të duhej të bëhej fare. Sepse është e kotë. Së paku në shikim të parë. Megjithatë, duhet shtuar këtu që kjo pyetje nuk ka të bëjë me këtë apo atë përbërje të një Qeverie të Kosovës, me këtë apo atë formulë politike të qeverisjes. Ka të bëjë me thelbin e nocionit të qeverisjes, të udhëheqjes me një shtet.
Kosova si territor është bërë e lirë në vitin 1999 me popullatë të njohur, me përbërje etnike të ditur, me kufijtë e përcaktuar me Kushtetutën e vitit 1974, dhe është bërë shtet në vitin 2008, mbi të gjitha, sepse rrjedha historike dhe politike në Kosovë dhe përreth saj, ka vërtetuar që kosovarët duhet të qeverisin me vetveten, apo që askush tjetër nuk ka të drejtë të qeverisë me ta.
Një qeveri funksionale, zatën, është njëri prej elementeve kyç të një shteti.
Bërja e Kosovës me Qeveri të mirëfilltë, në nivelin qendror, ka nisë më 2001, me dokumentin themelor ligjor, Kornizën Kushtetuese, me zgjedhjet e përgjithshme të po atij viti, ndërsa është rrumbullakuar në vitin 2008, me shpalljen e shtetit të Kosovës, me miratimin e Kushtetutës së Republikës së Kosovës dhe me transformimin e Qeverisë së përkohshme të Kosovës, të periudhës së Administrimit ndërkombëtarë, në Qeveri të Republikës së Kosovës. Natyrisht, qeverisja me Kosovën nënkupton edhe segmentin legjislativ (Kuvendin e Kosovës), garantuesin suprem të funksionimit të shtetit (Presidentin) dhe segmentin gjyqësor (drejtësinë). Gjithsesi, qeverisja me Kosovën për shkaqe të njohura për të gjithë, ka edhe atë dimensionin e ndjeshëm të respektimit të të drejtave të komuniteteve pakicë.
Në teori pra, gjithçka është definuar si duhet. Kosova në këtë aspekt, me letra (si thuhet), madje prinë përballë shumicës së shteteve të kësaj ane të Evropës së definiuar si Ballkani Perëndimorë.
Por çfarë na thotë realiteti?
Si mund ta zëmë të shpjegohet fakti i muajve të fundit që dhjetëra mijëra shqiptarë të Kosovës u larguan nga vendi i tyre dhe ia mësynë Perëndimit, ilegalisht?
Janë bërë një mori interpretimesh të kësaj dukurie. Njëra prej tyre, që është dëgjuar goxha shpesh, flet për një zhgënjim të përgjithshëm të qytetarëve me politikën kosovare. Nuk ka si të mos ndërlidhet ky konstatim me bindjen e shumëkujt prej atyre që shkuan nga Kosova, që ky vend nuk po qeveriset si duhet.
Janë edhe disa elemente të tjera që shfaqen si pyetje, për të cilat përgjigjja është në kërkim e sipër. Ndërsa pa adresimin e tyre, nuk do të mund të hiqet qafe ajo pyetja e rëndë e bërë krejt në fillim.
Ta zëmë, autoritetet qendrore të Kosovës, akoma nuk qeverisin si duhet me një pjesë të territorit të vendit, apo me Veriun. Është thënë shumë herë që, derisa integriteti territorial i Kosovës ka garancitë e duhura ndërkombëtare (por jo edhe ato finalet, të cilat merren me anëtarësimin në OKB, dhe më pas, me hyrjen në Paktin NATO), integrimi i kësaj pjese të Kosovës është temë e papërfunduar. Ndryshe, as që do të kishte nevojë të ketë bisedime në Bruksel.
Pastaj, edhe në segmentin shumë të rëndësishëm të Sundimit të Ligjit, nuk kemi arritë që të bëhemi zot të vetvetes, të qeverisim me vetveten. EULEX është ende këndejpari, ndërsa krijimi i Dhomave të Specializuara dhe Prokurorisë së Specializuar, është një tjetër dëshmi e deficitit të theksuar kosovar në këtë fushë, i cili është krijuar prej nesh dhe prej ndërkombëtarëve.
Gjithashtu, këtu mund të flitet shumë edhe për mungesat e theksuara në ekonominë kosovare, në fushën sociale poashtu, të cilat pastaj shpiejnë në konkludimet thellësisht mëdyshëse sa i përket qeverisjes me vend.
Këtu nuk ka si të mos përmendet edhe dimensioni i një stabiliteti politik, i cili shquhet me një konsensus politik në një shtet për çështjet e interesit kombëtarë/ shtetërorë, dhe me një rivalitet të mirëfilltë në një politikë dhe në një shoqëri demokratike.
Një konsensus i tillë nuk ekziston në Kosovë, për gati asnjërën prej këtyre çështjeve, hiç këtu temën e integrimit të Kosovës në Bashkimin Evropian.
Po shihet pra që pyetja e nisjes së këtij shkrimi, paska qëndrueshmërinë e saj.
Sidoqoftë, përkundër të gjithave, Kosova nuk ka fare këtu alternativë. Pra, duhet të mbërrijë, sa më parë që është e mundur, në stadin kur në plotëni do të qeverisë me veten.
2.
Kur u lind, kur u shpall, shteti i Kosovës, shtatë vjet më parë, ne ishim më të pjekur, më të mençur, më të matur, më të mirë se sa që jemi sot.
E dini: Numri shtatë ka një veçori dhe një cilësi në legjenda. Edhe në ato shqiptare.
E kuptuam: Numri shtatë nuk pati kurrfarë domethënie të posaçme, në realitetin kosovar të 17 shkurtit. Në ditën kur shënuam ngathtë, pa kurrfarë kreativiteti, kot madje, lodhshëm disi, përvjetorin e pavarësisë. Në atë stilin e kryerjes së një detyrimi.
Nuk ka këndejpari vullnet, disponim, as dije (madje), për ta bërë ndryshe këtë festim. Për tu marrë me të gjitha arritjet, sukseset, por edhe gabimet dhe dështimet që kanë ndodhur në shtetin e Kosovës që nga ai 17 shkurti i vitit 2008.
Në një ditë si kjo, mbase, do të duhej të prezantohej një lloj i ‘Raportit të Progresit’, të cilin do ta bënim ne vetë pra, për 12 muajt e kaluar në shtetin dhe në shoqërinë kosovare.
Do të mund të bëhej ky një Akt (a veprim) tradicional.
Do të duhej pastaj sa më parë që është e mundur, në muajt e ardhshëm, të krijohet një Këshill i Veçantë Organizativ, i cili në përbërjen e tij do të ishte bashkim i legjitimitetit dhe kreativitetit, që do të kishte një mandat trevjeçarë për përgatitjen e kremtimit të Ditës së Pavarësisë tash e tutje, me një synim të posaçëm për shënimin e dhjetëvjetorit të ekzistimit të shtetit të Kosovës, me 17 shkurt të vitit 2018.
Një vlerë e përbashkët politike që do të duhej të ishte si Top 1, si prioritet absolut politik, do të duhej të ishte që Kosova, atë 17 shkurt (të vitit 2018), ta pret si shtet me anëtarësi të plotë në OKB: Me flamurin e saj që do të valëvitej në East River, në New York, në selinë e OKB-së.
Diçka e tillë është e arritshme. Dihet se çka do të duhej të bëhej në ndërkohë nga politika kosovare që atë ditë, Kosova ta pret me ulësen në OKB.
Poashtu, nëse qysh tash do të nisnim të bënim bashkë idetë dhe propozimet e duhura dhe të mençura për anën artistike dhe kulturore të shënimit të Një Dekade të ekzistimit të shtetit të Kosovës, nuk do të ishte aq vështirë që me atë 17 shkurtin e vitit 2018, të bënim një ngjarje madhore politike dhe kulturore në Kosovë.
Këtu, gjithsesi do të duhej të ftonim të gjithë ata politikanë, diplomatë, intelektualë perëndimorë që na ndihmuan aq shumë në rrugëtimin kah çlirimi dhe pavarësia e Kosovës.
Dhe kështu me radhë. Janë këto vetëm disa ide a propozime.
Ka shumë punë për tu bërë tash e tutje në shtetin e Kosovës. Bërja e shtetit, para shtatë viteve ka qenë hapi i mbramë i një Lëvizje politike për pavarësimin e Kosovës. Dhe ka qenë, realisht, hapi i parë, më i madhi, gjithsesi, në dyzimin e këtij shteti me ndryshimin rrënjësor të shoqërisë kosovare dhe të jetës së qytetarëve të këtij vendi.
Kjo nuk ka ndodhur. Fajtorët janë të shumtë. Dhe fare të paktë janë ata që duan të gjejnë udhën që Kosova, si shtet, si shoqëri, të ecën përpara, pa qenë e detyruar që sërish të përballet me një dështim të përmasave të një katastrofe natyrore.
Andej, zaten, ia kem mësy ne. Dhe jemi goxha të vyeshëm në këtë aspekt. Po punojmë madje, me të madhe, që sa më parë që është e mundur të mbërrimë në stadin e përplasjes.
Me pasojat e saj, do të merremi më vonë.
Ka të ngjarë që ky rrëfimi për shtatëvjetorin e shtetit të Kosovës, t’i përngjet, natyrisht, jo në të gjithë përbërësit e vet, por në atë idenë kryesore, kallëzimit të filmit ‘The curious case of Benjamin Button’, të regjisorit David Fincher, me kryeprotagonist aktorin e njohur Brad Pitt.
Benjamin Button lind si plak, dhe duke jetuar, përtërihet, dhe vdes si foshnje.
Pra, ai bënë një jetë fare të kundërt me atë të rëndomtën, të secilit njeri.
Kur u lind, kur u shpall, shteti i Kosovës, shtatë vjet më parë, ne ishim më të pjekur, më të mençur, më të matur, më të mirë. Madje.
E dinim fare mirë se çka duhet bërë tash e tutje me veten, me Kosovën.
Duke kaluar vitet, në vend se të rritemi, të zhvillohemi, të ndreqemi tutje, me ne ka ndodhë e kundërta. Po zvogëlohemi, po tkurremi, po bëhemi të mbrapshtë.
Dhe po mendojmë se kinse e dimë çka duhet bërë me veten dhe me Kosovën.
3.
Për të mbërritur këtu ku jemi, është dashtë goxha mund nga të gjitha palët e mundshme, sepse ndryshe nuk do të kishim një shpërthim të këtillë në sheshet e Prishtinës, dhe një ikje të kësisoj nga Kosova.
Po dëmtohet imazhi i Kosovës. Po dukemi keq pra. Para vetes dhe para Botës.
Është kjo njëra prej faturave të dëmtimit të Kosovës që po ndodhë javëve të fundit.
Kështu po thonë të gjithë: Edhe Qeveria, edhe opozita, edhe qytetarët e thjeshtë.
Dy pamje janë të ndërlidhura këtu, në mbërritjen tek ky përfundim. Ajo e para, përcjell tabllot e përleshjes midis policëve dhe protestuesve, që ka ndodhë në rrugët e Prishtinës, me 27 janar. Ajo e dyta, lidhet ma xhirimet e autobusëve, të cilët deri para pak ditësh, me plotë shqiptarë të Kosovës, shkonin në Serbi, ku prej andej, udhëtarët e tyre gjenin rrugë për të dalë ilegalisht në Hungari dhe në Evropë.
Gjërat që duken pra. Që nuk të lënë pa reaguar. Që janë të mbushura me emocione. Nuk është njësoj këtu, në shpjegim të këtyre dukurive, si kur flitet në përgjithësi për rend dhe për ligj, për krim dhe për korrupsion, për mënyrën se si funksionon shteti.
Këtu gjithçka shihet. Dhe në fillim, një shtet, një shoqëri, në këto raste, kur një fenomen merr trajtën fare të dukshme, të prekshme, të matshme, duhet të bëj gjithçka, për tu marrë me këtë dimensionin që ka dalë në shesh, e pastaj, edhe me shkaqet e kësaj dukurie, për të mbërritur sa më parë që është e mundur tek masat që duhet ndërmarrë për ta trajtuar dhe për ta ndreçur një zhvillim politik, ekonomik, social, që shpërtheu në sipërfaqe në këtë mënyrën më të dhimbshme.
Këto pamjet e mbrama flasin keq për Kosovën. Mund këtu të shkëmbehen akuza sa të duash, në të gjitha adresat e mundshme politike, por për të mbërri këtu ku jemi, është dashtë goxha mund dhe përpjekje nga të gjitha palët e mundshme, sepse ndryshe nuk do të kishim një shpërthim të kësisoj të urrejtjes politike në sheshet e Prishtinës, dhe një ikje të këtyre përmasave nga Kosova.
E tëra për shumëkënd po i përngjet një katastrofe natyrore, një tërmeti të madh. Mund të jetë. Natyrisht, në një shtet që funksionon si duhet, së pari, reagimi ndaj kësaj sprove shfaqë një organizim goxha të mirë, që me sukses ia del të përballet me pasojat e një katastrofe natyrore. Së dyti, në atë shtet, ndërtimi bëhet ashtu siç duhet, pra, në respektim të parametrave që parashohin edhe dridhje të mëdha të tokës, prandaj, në parim, dëmet janë më të vogla.
Tërmeti dhe goditjet e natyrës nuk mund të ndalen. Kurrë. Mësa pakënaqësitë politike dhe sociale, në një shtet dhe shoqëri demokratike.
Në rastin e Kosovës, siç po kuptohet dhe po shihet (çka është më e keqja), gjithnjë e më shumë, as nuk kemi bërë si duhet ndërtimin e demokracisë dhe të shtetit, as nuk po dimë si të trajtojmë dy sprovat e mëdha, të cilat kanë dalë në shesh.
Ndërtimi i shtetit dhe i demokracisë, së paku në një element, është si tërmetet dhe fatkeqësitë natyrore. As këto ndërmarrje, nuk ndalen kurrë, apo, nuk arrijnë asnjëherë një stad kur mund të thuhet që puna është kryer. Por një shtet ka qëndrueshmërinë e tij, sikur organizmi i një njeriu, atëherë kur ka të forcuar imunitetin e tij në përballjen me problemet e vazhdueshme që janë ‘sëmundje’ të pashmangashme në jetën e një shoqërie.
Në shembullin e Kosovës, po shihet që jemi larg sigurimit të këtij imuniteti, dhe mbërritjes tek një qëndrueshmëri afatgjatë. Dhe dëmtimi këtu po na vjen prej të gjitha anëve. Më së shumti, për fatin tonë të keq, prej vetvetes, prej mentalitetit tonë politik (dhe jo vetëm politik), të trashëguar nga e kaluara. Në shumë aspekte, ne jemi ende robër të këtij mentaliteti. Ai në flet me mosdurim, me mllef, me urrejtje, përditë, kudo në Kosovë.
Imazhi i vendit prandaj, në masë të madhe është reflektim i gjendjes reale në vend.
U pata thënë, ju kujtohet kur Rita Ora xhiroi spotin e saj udhëve të Prishtinës, që ajo bëri më shumë për Kosovën, për dukjen e saj në Botë, sesa e gjithë politika e Kosovës.
Ia vlen ta shikoni edhe një herë këtë spot. Jo vetëm nëse dëshironi sërish t’i ktheheni një ngjarjeje që na bëri të gjithëve të ndihemi mirë, por edhe nëse ju ka marrë malli t’i shihni flamujt e shtetit të Kosovës, udhëve të Prishtinës. Ata më nuk gjinden askund në kryeqytetin e Kosovës.
Kaq për imazhin. Dhe kaq për shtetin e Kosovës.
