Ja bisedat në mes të Xhezair Shaqirit-Komandant Hoxhës dhe Mirsad Ndrecaj?

Bozhinovski zbuloi biseda midis Komandant Hoxhës dhe Mirsad Ndrecaj

Gazetari Zoran Bozhinovski

Gazetari kontrovers, Zoran Bozhinovski, në profilin e tij në Facebook thotë se ka nxjerr bisedat midis Xhezair Shaqirit-Komandant Hoxhës, dhe Mirsad Ndrecaj nga Grupi i Kumanovës.

Dihet, Komandant Hoxha disa herë kishte mohuar se kishte pasur kontakte me Ndrecajn e Beg Rizajn. Por, Bozhinovski thotë se ka dëshmi nga komunikimet e tij në Viber, Facebook, Skype dhe telefon, transmeton Telegrafi.

Mirsad Ndrecaj e akuzon Komandant Hoxhën si përkrahës i Ali Ahmetit, si dhe kërkon që ta përkrahe edhe për një aksion ushtarak. Në bisedë e sipër, Hoxha ia përmend podrumin, takimin ku Mirsad Ndrecaj ka kontraktuar sulmin në Kumanovë.

Për më shumë, shikojini fotot.

Një komedi e shpëlarë grekoevropiane që s’dihet se kur do t’i ulet sipari

Nga Prof.dr. Eshref Ymeri



U bënë kaq kohë që analistët e “gjithëditurisë”, me llafet e tyre tëpafundme nëpër gazeta dhe ekrane televizive, po urrokanisin kokën njerëzve me krizën greke. Greqia na është bërë si puna e atij njeriut epileptik që s’dihet se kur do të shembet në tokë pa mend e pa gojë.

Në analiza të mëparshme nëpër faqet e internetit, kam theksuaer se Greqia ka qenë dhe vazhdon të mbetet kështjella e gënjeshtrës, e hajdutërisë, e hipokrizisë, e mashtrimit dhe e pabesisë. Se domosdo që Greqia nuk mund të jetë ndryshe, përderisa ajo ka notuar dhe vazhdon të notojë në detin e legjendave të stisura, të cilat kanë qenë dhe vazhdojnë të mbeten thjesht legjenda, me lëndën e mashtrimeve të kulluara brenda vetes.

Sa herë që bie fjala për Greqinë, më kujtohet gazetari dhe shkrimtari francez Edmond Abu (Edmond François Valentin About -1928-1885), autor i librave “La Grèce contemporaine” (Greqia bashkëkohore), “L’Homme à l’oreille cassée” (Njeriu me vesh të thyer), “Le Roi des montagnes” (Mbreti i maleve) etj.

Në librin “Greqia bashkëkohore”, të cilin e pati shkruar në vitin 1851, ai thekson:
“Greqia bashkëkohore është i vetmi shembull i njohur i një vendi, i cili ka falimentuar që ditën qëështë krijuar… Në vitin 1846, ministria e financave nuk hartoi një buxhet orientues dhe që asokohe kjo erdhi e u shndërrua në një normë të zakonshme për qeverinë greke… Kur rezervat e krijuara nga borxhet e jashtme qeveria i pati shteruar plotësisht, fuqive të huaja që e kishin marrë në mbrojtje Greqinë, për forcë të shpirtmirësisë së tyre, iu desh t’i përballonin vetë ato, sipas përqindjeve: sepse Greqia s’kishte para për t’i larë ato borxhe… Taksapaguesit grekë janë të mendimit se kryeedrejta e njeriut është e drejta për të mos paguar taksa… Ministria e luftës u paguan 600 mijë dhrami, kurse ministria e marinës - 250 mijë dhrami njerëzve, të cilët nuk janë as ushtarë, as marinarë”(Citohetsipas: KristianMijo. “Atlantico”. “Greqia ka falimentuar që ditën që është krijuar”. Marrë nga faqja e internetit “inosmi.ru”. 28 janar 2013).

Pikërisht për këtë“kryetëdrejtën” e grekëve për të mos paguar taksa, 161 vjet më pas, bashkatdhetari i Edmond Abusë, kritiku i… restoranteve dhe shkrimtari Kristian Mijo (Christian Millau- 1928) vazhdon:
“Në Greqinë e Lashtë nuk ka pas ekzistuar një fjalë e tillë, si ekonomia. Por ama kjo do të thotë se të bësh politikë ekonomike në kushte të tilla, është, gjithashtu, e pamundur, apo jo? Jemi nëgushtin e vitit 2012. Një kontroll tatimor në restorantin e portit në ishullin Hidra, erdhi e u shndërrua në rebelim.Pronarin e lokalit e nisën për në polici për faktin se llogarinë ai nuk ua kishte paraqitur asnjëherë klientëve të vetë. Por atë po e përkrahnin të gjithë sipërmarrësit e tjerë, të cilët bllokuan të gjitha rrugët detare për në Athinë. Ja se çfarë deklaruan ata për t’u shfajësuar:

“NenëHidërasnjëherënukkemipaguartaksa. Dhe po ju themi me saktësi senuk kemi ndër mend të fillojmë ta bëjmë një gjë të tillë””(po aty).

Këto mendësi paradoksale për të mos paguar taksa, të shoqëruara edhe me mendësi të tjera egoiste dhe anarshiste, si mosrespektimi i ligjit, grevëthyerja etj., grekët janë munduar t’i kultivojnë edhe në vendet ku kanëpas emigruar. Kjo ka qenë edhe arsyeja që banorët vendës herë-herë kanë protestuar fuqishëm kundër emigrantëve grekë.

Aleksandra Filindra, me prejardhje greke, profesore e asociuar e Departamentit të Shkencave Politike në Universitetin e Ilinoisit, në një artikull të saj, flet për emigrantë grekë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Kanada në vitet e para të shek. XX. Ajo rrëfen:

“Në vitin 1909, komuniteti grek u vu në shënjestër të sulmit të banorëve të qytetit Omaha të shtetit Nebraska, sepse pronarët e uzinave i shfrytëzonin punëtorët grekë si grevëthyes. Një turmë prej 3 mijë amerikanësh, iu afrua lagjes greke për t’i dhënë një ultimatum:

“Nëse dëshironi të mbeteni gjallë, largohuni nga Omaha”.

Në Nju Jork, pronarët e restoranteve kishin varur nëpër vitrina tabela me mbishkrimin:
“Ushqim i pastër amerikan. Pa minj dhe pa grekë”.

Diasporës greke në Amerikën e Veriut, gjatë disa dhjetëvjeçarëve, i është dashur të përplaset me racizëm, me ksenofobi dhe me një izolim social në kontinent, i cili pranonte si qytetarë vetëm “të bardhët”, kurse grekët i vlerësonte si një racë të ulët. Antropologjia sociale e asaj epoke i pati klasifikuar grekët si një komb i pazhvilluar në aspektin biologjik dhe moral.

Prandajargumentetracoretëkësajnatyre i shfrytëzonin shteti dhe punëdhënësit, të cilët shkelnin të drejtat e emigrantëve grekë. Amerikanët i përbuznin grekët, meqenëse i vlerësonin ata të padisiplinuar, të pistë, të prirur për dhunë dhe kishin krijuar bindjen se grekët nuk janë të aftë për patriotizëm dhe për fisnikëri që vendi (Amerika) kërkonte prej tyre… (Citohetsipas: AleksandraFilindra. “Paminjdhe pagrekë”. Gazeta“Kathimerini”. Marrë ng faqja e internetit“inosmi.ru”09 nëntor 2012).

Aleksandra Filindra përmend edhe një episod të ngjashëm me atë të qytetit Omaha që qe përsëritur nëntë vjet më vonë, më 1918, në qytetin Toronto të Kanadasë. Ajothekson:

“…ky incident në historinë e Kanadasë ka një rëndësi të veçantë për ne, grekët, meqenëse në shënjestër të kanadezëve ishin emigrantët grekë. Në gusht të vitit 1918, më shumë se 5 mijë kanadezë sulmuan “grekët e pistë” që jetonin në Toronto” (po aty).

Lind një pyetje e thjeshtë: po si shpjegohet që në dy dhjetëvjeçarët e parë të shek. XX, banorë vendës të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe të Kanadasë, mes emigrantëve evropianë, sulmonin pikërisht emigrantë grekë dhe jo emigrantë, fjala vjen, polakë, hungarezë, austriakë, francezë, e le më pastaj gjermanë apo skandinavë etj.? Me sa duket, egoizmi dhe anarkizmi, që përbëjnë tiparet karakteristike të formimit psikologjik të grekëve, duhet të kenë qenë arsyeja kryesore që patën ngjallur revoltën e amerikanëve dhe të kanadezëve kundër emigrantëve grekë.

Po si duhen kuptuar gjithë ato pekule të Evropës Perëndimore për Greqinë, sidomos pas pranimit të saj në Bashkimin Evropian?

Pas shembjes së sistemit komunist, Greqia, me përkrahjen e fuqishme të Bashkimit Evropian,i pati mbushur mendjen vetes se vetëm ajo mund të bëhej “padronia” e Ballkanit, për,demek,“kultivimin”e vlerave të “demokracisë”në ish-vendet komuniste të këtij gadishulli. Për më tepër, në raport me Shqipërinë, ajo u bind përfundimisht se “mund ta vinte në jetë” ëndrrën e vet mbinjëshekullore për aneksimin e Shqipërisë së Jugut. Prandaj, në dhjetor të vitit 1990, kufijtë me Shqipërinë, po me aprovimin e heshtur të Bashkimit Evropian, ajo i hapi kat e kat, sikur të kishin qenë portat e ndonjë shtëpie publike, në mënyrë që emigrantët shqiptarë, të varfëruar deri në skajshmëri prej regjimit kriminal të Enver Hoxhës, të dyndeshin valë-valë drejt qyteteve greke.

Sipas Karolos Papuliasit, ish-ministër asokohe, emigrantët shqiptarë do të shfrytëzoheshin si karrem për klasën politike të Tiranës, së cilës do t’i kërkohej të bënte lëshime pas lëshimesh, siç edhe i ka bërë faktikisht, për kënaqjen e epsheve të shovinizmit grekokaragjoz në Shqipërinë e Jugut. Fill pas dyndjes së emigrantëve, Greqia mori masa të menjëhershme për dërgimin në Shqipëri të komisarit të vet politik, Anastas Janullatosit, i cili, duke shfrytëzuar veladonin e kryepeshkopit të kishës ortodokse, do të shërbente si kreu i shovinizmit grekokaragjoz në Tiranë.

Kësisoj u krijuan rrethanat që Greqia, si “pararoja e demokracisë”në Ballkan, t’i drejtohej Bashkimit Evropian, Bankës Botërore dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar, për t’i ofruar asaj kredi kolosale për mishërimin në praktikë të “vlerave të demokracisë” greke në ish-vendet komuniste të Evropës Juglindore, sidomos për përballimin e shpenzimeve për qindra mijë emigrantë të ardhur aty.

Nevojën për sigurimin e këtyre kredive e bënë më të ngushme edhe përgatitjet për organizmin e Lojërave Olimpike të vitit 2004, në të cilat Athinës i duhej të mburrte me të madhe madhështinë e lashtësisë së qytetërimit të vet, i cili duhej të shërbente si “shembull” për qytetërimet e tjera. Kështu, “dashnores së Perëndimit” nuk ia prishën qejfin për asgjë, borxhet iu ofruan me zemërgjerësinë më të madhe, aq më tepër kur të gjithë në Perëndim ia kishin mbushur mendjen vetes se pas shembjes së komunizmit, vetëm Greqia mund të luante rolin “e pazëvendësueshëm” të “dados zemërmirë” në Evropën Juglindore.

Dhe “dadoja” e zellshme greke, duke notuar në detin e kredive shumëmiliardëshe perëndimore, i ktheu mirë sytë nga Shqipëria. Këtu ajo, pas lëshimeve tradhtare që i bëri Tirana zyrtare, në dëm të interesave tona kombëtare, dhe me dijeninë e Bashkimit Evropian, vendosi të ngrinte varreza, memoriale dhe manastire për ushtarët kriminelë grekë që kishin rënë gjatë luftës italo-greke, duke siguruar paraprakisht blerjen e eshtrave të të vdekurve shqiptarë dhe reklamimin e tyre si eshtra të ushtarëve të vet.

Për një pazar të tillë të pistë eshtrash, i cili del bukur në spikamë në filmin e regjisorit të talentuar Edmond Budina, duheshin shpenzuar shuma kolosale, të cilat Athina nuk i kurseu asnjëherë, se ato ishin “drekët” e taksapaguesve evropianë. Shuma të tjera kolosale ajo i shpenzoi për ndërtime kishash greke në mbarë territorin e Shqipërisë së Jugut, deri edhe në Tiranë, ku ka ngritur një kala gjigante ortodokse, tërësisht me simbolikë greke, për hapje shkollash greke, për pagesa pensionesh për qytetarë shqiptarë në moshë pensioni, të cilët jo vetëm që nuk kanë punuar në Greqi as edhe një ditë të vetme, por që as nuk e dinë fare se ku e ka adresën Greqia, për rekrutime spiunësh të të gjitha kategorive, deri edhe në sfera të larta të politikës shqiptare. Për të gjitha këto bëma të shtetit grek në Shqipëri, Bashkimi Evropian ka qenë plotësisht në dijeni.

Se diplomatët e vet këtu,në kryeqytetin shqiptar,i ka patur dhe i ka, dhe nuk mund të mos u ketë rënë në sy kalaja janullatiste që kur iu hapën themelet dhe derisa u përfundua mu në kryeqendrën e Tiranës, një kala kjo që u ka zënë frymën, deri në dritare, disa dikastereve qendrore të administratës shtetërore.

 Pra, Bashkimi Evropian ka qenë plotësisht në dijeni që Janullatosi dhe administrata e tij grekoortodokse, si kreu i shovinizmit grekokaragjoz në Tiranë, ka vepruar dhe vepron si një shtet shumë më i fuqishëm brenda shtetit zyrtar shqiptar. Se ndryshe si mund të siguroheshin mjete aq të shumta financiare për bëmat e lartpërmendura janullatiste, të cilat shteti shqiptar nuk do të ishte në gjendje t’i përballonte dot kurrsesi.

Bashkimi Evropian nuk mund të mos ketë qenë në dijeni për armatimin kolosal që Greqia pati grumbulluar me kalimin e viteve. Ato armatime sigurisht që u blenë me malet e parave që kreditorët e huaj i jepnin Greqisë pa kursim. Po pse i duhen Greqisë gjithëato armatime? Me kë mendon ajo të hyjë në luftë? Me Republikën e Turqisë, para së cilës i shkojnë tetë në qase? Apo mos ndoshta me Shqipërinë, të cilën Greqia nuk e zëfare në hesap, se në të tillë derexhe e ka katandisur vendin tonë Tirana zyrtare. Ku ta dish? Mos ndoshta prandaj ajo edhe vazhdon ta mbajë në fuqi ligjin e luftës që prej vitit 1940?

Veç kësaj, Greqia mori përsipër shpenzimet për regjistrimin e popullsisë në Shqipëri, me vetëdeklarim të kombësisë dhe të fesë, në mënyrë që të ndryshohej përbërja e saj etnike në favor të Greqisë. Dhe për këtë regjistrim ajo kishte marrë bekimin e plotë të Bashkimit Evropian, i cili, me sa duket, i kishte ngarkuar Greqisë rolin e krishterizimit ortodoks të popullsisë shqiptare. Prandaj edhe për realizimin e një vetëdeklarimi të tillë duheshin shpenzuar shuma marramendëse për blerje shqiptarësh “pa identitet”.

Rrjedha e mëvonshme e ngjarjeve vërtetoi në praktikë se cila ishte fytyra e vërtetë e Greqisë dhe sa ishte në gjendje ajo, sipas politikës dritëshkurtër të Bashkimit Evropian, të kryente misionin e “demokratizueses” së Ballkanit.

Në tallazin e krizës së rëndë që pllakosi Greqinë në vitin 2008 e në vazhdim, është kërkuar që të shpiken edhe “koka turku”, të cilat na qenkan “fajtore” për gjendjen ku është katandisur vendi. Kështu, mitropoliti Pirej, si përfaqësues i lartë i klerit grek, “i paska gjetur fajtorët”.

Sipas mendimit të tij, përgjegjësinë për të gjitha problemet që ka shkaktuar kriza greke, na e paskan hebrenjtë e mbarë botës. Më 24 dhjetor 2010, në efirin e njërit prej kanaleve televizive kryesore të vendit, ai deklaroi:

“Për të gjitha fatkeqësitë tona ekonomike, fajin e kanë hebrenjtë e mbarë botës”(Citohet sipas: “Për krizën ekonomike të Greqisë fajtorë janë hebrenjtë”. Marrë nga faqja e internetit “poiskpravdy.com”. 24 dhjetor 2010).

Mitropoliti Pirej njoftoi teleshikuesit se lëvizja sioniste botërore, si edhe bankierët hebrenj, të tillë, si, fjala vjen, baroni Rotshild, qenkan përzier në një “komplot” që paska për qëllim dobësimin e kishës së krishterë ortodokse. Këto janë përçartje grekësh të lajthitur nga trutë që nuk duan ta kuptojnë se çfarë marrëzish nxjerrin nga goja. Mitropoliti Pirej do të bënte mirë të zbulonte faqe botës të vërtetën lakuriq se cila ishte arsyeja që Greqia, në vitet e Luftës II Botërore, shkatërroi me themel varrezat hebraike në Selanik dhe dhjetra mijëra hebrenj, në bashkëpunim me nazizmin gjerman, i degdisi për në kampet gjermane të shfarosjes në masë.

Ndërkohë, ditët e fundit, një tjetër mendje e lajthitur greke, del para opinionit publik grek dhe botëror me një tjetër deklaratë paradoksale, në të cilën kërkohet të bëhet kokë turku dikush tjetër për krizën greke. AnalistiMeralTamershkruan:

“…vëmendjen time e ka tërhequr libri i ministrit të financave Janis Varufaksis(YanisVarufaksis), me titull “Minotauri global”. Megjithë rreptësinë e vet shkencore, libri është shkruar në një stil letrar qëështë befasues për një ekonomist.

Duke bërë një paralelizëm me minotaurin e Kretës, të cilit athinjotët ishin të detyruar t’i paguaninnjë haraç, Varufaksisi i quan “minotaur global” Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilat, duke filluar prej viteve ’70 të shekullit të kaluar, vjelin një haraç nga pjesa tjetër e botës për financimin e buxhetit të vet dhe për deficitin e bilancit tregtar” (Citohetsipas: MeralTamer. “Gjatë 200 vjetëve të fundit, flamurin e bardhë të falimentimit e patën ngritur 83 vende”. “Milliyet”. Marrë nga faqja e internetit “inosmi.ru’. 03 korrik 2015).

Duhet të jesh prift apo politikan i lajthitur grek që të dalësh në publik me deklarata të tilla marroqe. Sipas tyre, “fajin” për malet me para që Greqia ka marrë borxh nga kreditorët e huaj, e paskan hebrenjtë e mbarë botës dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës! Sipas mendësisë greke, nuk mund të jetë ndryshe, se grekët gjithnjë janë mësuar vetëm të zhvatin dhe kurrë të mos japin. Se, sipas tyre, siç u përmend më lart, kryeedrejta e njeriut na qenka, demek, mospagimi i taksave! Një paradoks i pastër ky me autorësi greke.

Evropa Perëndimore, tradicionalisht, ka ushqyer një dashuri përvëlimtare për Greqinë. Për ç’arsye? Mos ndoshta për pozicionin e saj gjeografik? Për ishujt e shumtë për pushime turistike? Për gjatësinë e vijës bregdetare, e cila, ishullore dhe kontinentale, arrin në 14 mijë kilometra? Apo për monoteizmin e saj ortodoks?

Për hir të së vërtetës, duhet pranuar se në këtë dashuri çmendurake të Evropës Perëndimore ndaj Greqisë, ka një paradoks: si është e mundur që Greqia, duke mos qenë kurrë një vend demokratik, të gëzonte dhe të vazhdojë të gëzojë gjithë atë përpkrahje të gjithanshme nga ana e Perëndimit demokratik? Se një vend, i cili, ashtu si edhe në mesjetë, vazhdon të mbetet nën pushtetin e fesë, nuk mund të jetë kurrsesi demokratik.

Perëndimi vetë e ka larguar me kohë fenë nga shteti, kurse Greqinë e ka toleruar për t’i dhënëfesë një pushtet tëpakufizuar. Dhe domosdo që ky pushtet i pakufizuar i fesë në Greqi, nuk mbahet me lëmoshat e besimtarëve, por ka në themel malet me para nga kreditë e huaja qështeti grek ia ka vënë në dispozicion pa kurrfarë kufizimi.

Një tjetër gazetar francez shkruan:

“Në Greqi, kisha, pavarësisht nga autonomia e saj, nuk është e ndarë absolutisht nga shteti. Priftërinjtë janë funksionarë shtetërorë me mjekra të gjata dhe me veladonë të zinj. Ata t’i zë syri gjithandej. Ata përurojnë shkolla në një mënyrë solemne, u thurin himne fitoreve sportive, janë në krye të qoshes në ditët e festave. Dy shtylla ka shoqëria greke: ushtrinë dhe kishën. Kjo ka bërë që, në vjeshtën e vitit 2011, qeveria e Jorgos Papandreut, objektet në pronësi të kishës,t’i çlirojë nga një taksë e posaçme në kohë krizash që e paguajnë të gjithë grekët.

E gjendur nën goditjet e kritikës, kisha qe mbrojtur me njëfarë statusi të veçantë, kurse paskëtaj filloi të tundte flamurin e ndihmës sociale: me kontributin e pamohueshëm financiar në jetën e njerëzve në nevojë”(Citohetsipas: МаtjеМаrtiniеr (MathieuMartiniere). “Në Greqikisha është më e fuqishme se shteti”. “Slate.fr.” Marrë ngafaqjaeinternetit“inosmi.ru”. 13 korrik 2012).

Gazetari francez citon fjalët e Effi Fokasit, një sociolog grek ky, drejtor i forumit të feve të shkollës londineze të ekonomisë, i cili thotë:

“Shtetit grek i ka hyrë frika nga reagimi i kishës, sepse kjo, historikisht, ka qenë pjesë përbërëse e rëndësishme e politikës” (po aty).

Duke qenë nën pushtetin e fesë, Greqia e ka pasur të pamundur të përqafonte vlerat e demokracisë dhe të kulturës perëndimore. JorgosKraloglu shkruan:

“Ka vetëm një rrugë për lulëzimin e vendit: të punojmë dhe ta sigurojmë vetë këtë lulëzim.Natyrisht që ne vetë
gjithë
venaepristemendjaseasgjënukmundtëndërtohetmbibazënesistemitpolitikbashkëkohordhetëparullëssëtij: “Shpërndajitëgjithaparatë!”. Një shprehje kjo që kishte hyrë në fondin e fjalëve të urta, me të cilën kryeministri Andreas Papandreu i qe drejtuar ministrit të financave. Asgjë nuk mund të ndërtohet mbi bazën e ujdive të zuzarëve, e shkërmoqjes së shtetit, e mungesës së ligjit, mbi themelet e mashtrimit, të cilat kanë qenë burimet kryesore të të ardhurave, të qarkullimit të parasë dhe të mirëqenies. Asgjë nuk mund të ndërtohet, bazuar në idenë e marrjes së borxheve, për të cilën ne tani jemi duke e pësuar dhe për të cilën kanë për ta pësuar edhe fëmijët tanë, minimumi gjatë dy dhjetëvjeçarëve… Greqia mendon sikur i përket Perëndimit, por, nëtëvërtetë,ajonukkahedhurasnjëhappërtejBallkanit… Shtimi i rendimentit të punës në sektorin shtetëror dhe zbatimi me etikë i ligjeve, janë detyrime qëdo të na krijojnë mundësinë të shkurtojmë prapambetjen nga vendet e kulturuara të Bashkimit Evropian” (Citohetsipas: JorgosKraloglu. “Greqiaqë keminjohurkaperënduarnjë herë epërgjithmonë”.“Capital.gr”. Marrë ngafaqjaeinternetit“inosmi.ru”. 28 nëntor 2012).

E pra, ja cila është Greqia e vërtetë, e cila zyrtarisht quhet anëtare e Bashkimit Evropian, por që, në të vërtetë, edhe si “demokraci”, edhe si “kulturë”, ka qenë dhe vazhdon të mbetet brenda caqeve të Ballkanit, shumë larg standarteve të demokracisë dhe të kulturës së Evropës Perëndimore. Prandaj ka shumë të drejtë analisti amerikan Robert D. Kaplan (1952), i cili Greqinë e quan “dashnore të Perëndimit” dhe “grua të Lindjes” (sipas librit me titull “Greqia - dashnorja e Perëndimit, gruaja e Lindjes”. Shtëpia Botuese “Dituria”. Tiranë, 2002).

Ndërkohë, është vënë re se Greqia, kohët e fundit, për shkak të krizës ekonomike që e ka mbërthyer keqas nga mali i kredive të papaguara, po shikon me bisht të syrit nga“shtrati i burrit të saj të ligjshëm”:e ka kthyer një antenë nga Moska. Siç është bërë e ditur, kryeministri grek Tsipras, para do kohësh ka vizituar Moskën. Mandej, sipas një njoftimi të ditëve të fundit, “…udhëheqësi i SIRIZËS ka parashikuar një tjetër vizitë në Moskë edhe në muajin shtator të këtij viti… për të zhvilluar bisedime me qeverinë ruse” (Citohet sipas: “Vizita e Aleksis Tsipras-it në Moskë”. Marrë nga faqja e internetit “Grekomania”. 02 korrik 2015).

Po si duhet vlerësuar kjo lëvizje e fundit e Athinës drejt Moskës? Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, le t’ia lëmë fjalën një analisti rus. Ky ështëMatvej Ganapolski-1953), i njohur si gazetar, si regjisor teatri dhe si një figurë publike, i cili, që prej vitit 1991, drejton radiostacionin “Jehona e Moskës. Në të njëjtën kohë, ai është edhe drejtues i një rubrike të gazetës “Moskovski komsomolec”.Ai përshkruan një tablo të botuar në faqet e internetit, në të cilën një klysh ariu athinjot, diku, në njërin breg të një ngushticë detare, ka marrë drejtimin drejt një horizonti të kaltër, duke u kapur pas një kthetre të një ariu paqësor rus. Ndërsa përballë tij, në bregun tjetër, në ca degë shkarpash gjëmbaçe, janë varur dy flamuj: poshtë - flamuri i Bashkimit Evropian, kurse lart - flamuri i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Klyshi i ariut athinjot, me flamurin grek përpara vetes, ka kthyer kokën nga të dy flamujt e lartpërmendur dhe u ka nxjerrë gjuhën.

Dhe analisti vazhdon komentin e vet:

“Dy fjalë për faktin se çfarë fshihet pas asaj tabloje:

Greqia mori një mal me kredi nga Bashkimi Evropian. PastajiamorivallesSirtaki(është një valle popullore qëështë krijuar në vitin 1964 për filmin “Greku Zorba”. Vallen dhe muzikën që e shoqëron, e ka krijuar kompozitori Mikis Teodorakis(1925). Kjo valle nganjëherë quhet “Vallja e Zorbës”-E.Y.). Paratëmbaruan. Moripërsërinjëmalmekredi. Iamorivallespërsëri. Paratë mbaruan. Atëherë bolsheviku kryeministër Tsipras shpalli referendumin nëse duheshin shlyer borxhet. 61% thanë: “të mos shlyhen!” (Në këtë mes duhet nënkuptuar se njerëzit votuan jo vetëm “për të mos i shlyer”, por edhe “për t’i braktisur bisedimet për punën e shlyerjes”, në kuptimin: “unë nuk t’i jap dhe ti mos m’i kujto!”). Domethënë, shumica e njerëzve votoi për t’i braktisur kreditorët. Me sa duket, kjo është braktisja më e madhe masive në histori nga ana e vendit të Sofokliut, të Euripidit dhe të Fidit. Tani Greqia nuk e do më Perëndimin që i pati dhënë para, por do Putinin, sepse ky nuk e do Perëndimin. Sot, Greqia, duke ia marrë përsëri valles Sirtaki, me sa duket, pret ndihmë materiale nga Rusia, sepse, si puna e asaj damës së profesionit të kryelashtësisë, pranon të jetë trevë e subvensionuar e kujtdo qoftë. Si puna e Abhazisë dhe e Osetisë së Jugut, fjala vjen. Për ariun paqësor rus, ky është një shans që, për punë kredish, ta detyrojë Greqinë të dalë nga Bashkimi Evropian, të hyjë në Bashkimin Doganor (që përfshin Bjellorusinë, Kazakistanin, Rusinë, Armeninë dhe Kirkizinë, si njëterritor unik doganor - E.Y.) dhe të vendosë në territorin e Parfenonit (monument i arkitekturës antike, një tempull i lashtë grek ky që ndodhet në Akropolin e Athinës - E.Y.)nja dy “Iskanderë” (raketa ruse -E.Y.)paqësorë të paanshëm, për të drejtën e grekëve për të vazhduar të hedhin vallen “Sirtaki”, për të dërguar në Moskë ullinj dhe për t’u rrëfyer turistëve për heroizmin e stërgjyshërve, duke demonstruar gërmadha para syve të tyre. Dhe grekët do ta pranojnë një gjë të tillë se ata udhëhiqen nga shpirti i parazitëve të majtë. Të gjitha legjendat për ta janë thjesht legjenda. Përfundimi: referendumi në vendet e plebejve zbulon se masa kryesore e qytetarëve nuk është gjë tjetër, veçse një kope hajdutësh. Greqia, kam shpresë, do të fundoset, duke nxjerrë një mësim të mirë. Kurse historia do ta përfshijë këtë referendumnë eposin e saj, sepse ky është monumenti më i thekshëm i saj dhe i historisë së saj të dikurshme, të harruar me kohë e me vakt”(Citohet sipas: Matvej Ganapolski. “Greqia, kam shpresë, do të fundoset, duke nxjerrë një mësim të mirë”. Marrë nga faqja e internetit “politolog.net”. 07 korrik 2015).

Tani, së pari,“dashnorëtperëndimorë” të “dashnoresgreke”, duhettë tregohennjë çikëztë mëshirshëmdhet’ialirojnë pakëzlakunqë ikanë hedhurnë fyt. Nukduhenharruarkaqlehtë dhekaqshpejtvitete“dashurisë përvëlimtare”, kurGreqiakacagjelohejdheledhatohejtërë afshnë prehrinetyre. Se duhet pranuar që“dashnorët perëndimorë” vetë e kanë fajin se paskan qenë fare kaqolë nga trutë kur “dashnores greke”, për vite e vite me radhë, i dhanë male me para, duke harruar faktin që“dashnorët” asaj i duheshin për qejf, kurse “burrin” ajoe do për hall. Prandaj asaj nuk mund t’i shtrohet kërkesa për kthimin e borxheve gjigante se s’ka ku t’i gjejë paratë.

Së dyti, kreditorët perëndimorë nuk kanë dashur ta marrin parasysh një paralajmërim të ish-presidentit grek Karamanlis, i cili, në vitin 1981, pikërisht atëherë kur Greqia u pranua në Bashkimin Evropian, pati deklaruar:

“Greqia është një azil të çmendurish” (Citohet sipas librit të lartpërmendur të analistit Robert D. Kaplan, f. 40).

Pra, Bashkimi Evropian, në formë kredish, i pati ofruar male me para një azili të çmendurish. Vetë e ka fajin se me azilin e të çmendurve nuk merret kush. Prandaj le të heqë dorë nga kërkesa për kthimin e borxheve. Por mund të gjendet edhe një rrugëzgjidhje. Se Greqia nuk do të jetë në gjendje kurrën e kurrës të shlyejë një borxh prej 350 miliardë dollarësh.

Nga të dhënat e shtypit dhe nga faqet e internetit, është bërë e ditur se politikanët pasanikë dhe oligarkët grekë kanë të depozituar në bankat e Zvicrës një kapital gjigant prej 600 miliardë dollarësh. Kryeministri Tsipras pse nuk i kërkon Bashkimit Evropian ta ndihmojë përt’i ngrirë këto shuma kolosale që ata i kanë grabitur nga kreditë e ardhura nga jashtë vendit dhe t’ia kthejë Bankës Kombëtare Greke? Me këto kapitale financiare mund të shlyhen borxhet për bukuri, vendi të shpëtojënjë herë e mirë nga kthetrat e krizës ku e katandisi politika e PASOK-ut dhe e “Demokracisë së Re” dhe krerët e tyre të përfundojnë në bankën e të akuzuarve, si hajdutë kriminelë. Këtë të bëjë kryeministri Tsipras dhe jo të rri e të rrahë gjoksin se gëzuaka përkrahjen e shumicës së popullit grek. Se simpatia e popullit është si puna e shigjetës së peshores: një herë shkon përpara, një herë shkon prapa.

Nga Kabil Bushati :BUSHATLIJTË KANË SUNDUAR EDHE 30 VITE TË TJERË NE MEDINE

Të dhëna të reja mbi sundimin 1 shekullor të Bushatlijvet

Kalaja e Rozafës edhe sot qëndron kryelarte mbi Shkodër. Eshtë kjo kapriço e kësaj kështjelle apo eshtë pjesë e qenësishme e saj. Mendoj se eshtë pjese e qenësishme e saj. Poshtë këmbëve të saj buron e përgjumur dhe rrjedh e qetë Buna e cila duke gjarpëruar derdhet në detin Adriatik duke u përhapë në tërë Mesdheun. Retë shkojnë e vijne e perplasen mbi muret e kalase dhe zhduken duke lenë lageshtirën e tyre nepër muret. Kjo eshtë panorama 2400 vjeçare e e kësaj kalaje kryelartë që duket se nuk çan kokën për askënd…Shpeshehrë kam pyetur vehten: a fsheh enigma dhe mistere në gjirin e saj kjo kala? A eshtë thënë gjithçka për ndodhitë e kësaj kështjelle? A eshtë pasqyruar me vërtetësi e shkuara e saj heroike? Po për Dinastinë e Bushatlijve a eshtë thenë e tera, e përpjeta dhe tatëpjeta e saj? Mendoj që jo. Historia shqiptare ka mbetë në arkivat turke.... Kanë mbetur pjesë të errta të saj. Këto pjesë të errta kanë mbetë për arësye të shumta,por unë po rendis këtu ato më krucialet. Fajin kryesor e ka shteti shqitar që nuk eshtë interesuar të dergojë ekipe studiuesish në shtetin turk dhe të gërmojnë nëpër arkivat e Stambollit e Ankarasë. Dikush mund të ngejë supet dhe ta shpjegojë ketë për arësyet financiare. Por mendoj se për të berë historinë nuk kanë munguar paratë. Ndërsa shkaku i dytë janë vetë studiuesit që nuk kanë ditur gjuhën osmanisht dhe të ndërmerrnin nisma personale për të trokitur në këto arkiva,duke filluar nga arkivi Hamidije e duke vijuar më gjerë. Në Shkodër kemi pasë disa njerëz që kanë ditur osmanishten në mënyrën më perfekte, mjafton të përmëndim oficerin akademik Hamit Gjylbegun, por edhe ky nuk e pati luksin të shkonin në Turqi se nuk i lejoi regjimi komunist.

Sundimi i Bushatlijve të Shkodrës përbëhet nga një kostelcion prej pesë Pashallarësh që sipas rendit kronollogjik të drejtimit ndër vite eshtë respektivisht si më poshtë: Mehmet Pashë Bushati(1757-1774), Mustafa Pashë Bushati(1774-1778), Kara Mahmud Pashë Bushati(1778-1796), Ibrahim Pashë Bushati(1796-1810) dhe Mustafa Reshit Pashë Bushati(1810-1831). Kaq jep historia jonë për sundimin e Bushatlijvet. Në vitin 1831 merr fund sundimi i tyre dhe gjithçka pritet si me sopate druvari. I vetmi studim serioz mbi Bushatlijtë eshtë ai i Stavri Naços i përfshirë ne dy volume dhe i miratuar nga Akdemia e Shkencavet. Të tjerët janë me shumë folklorikë. Historianë të ndryshëm shkruajne se Mustafa Pashë Bushati ka përfunduar në Stamboll, ndonjë tjetër shkruan se ai pas faljes nga Sulltani shërbeu Konje,Adana,Izmir,Bosnje e Medine,pra siç duket studiuesit dhe historianët apo kanë bërë një mish mash duke u përpjekur që sejcili të dalë sa më i veçantë se tjetri,bile ndonjeri për interest e veta lakmoi ta bënte edhe kushëri të afërt. Pra viti 1831 eshtë viti i përfundimit të sundimit të tyre, por sa e vërtetë eshtë kjo e dhenë? A janë serioz keta historian e studiues. Por si qëndron e verteta në baze të të dhënave të reja që janë zbuluar nëpër arkivat e shtetit turk. Sepse sot falë përkushtimit të studiuesve Ermal Nurja dhe Sadedin Gubetini,arkivat turke po shpalosen përpara këtyre osmanollogevet.

Por le të merremi me temën kryesore për te cilën eshtë edhe qellimi i shkrimit. Pasi u kthye me humbje nga beteja e Babunës, Mustafa Pashë Bushati i pa shpresë u kthye në Shkodër tek sarajet e tin në Kosmaçë. Ndërsa Sulltani në kuadër të opercionit të përgjithshëm të rivendosjes së autoritetit të Portës së Lartë në Shqipëri, dërgoi kundër sundimtarit të Shkodrës, Pashait rebel, një ekspeditë të madhe ushtarake të komanduar prej Mehmet Reshit Pashës. Pas disa betejave që u zhvilluan midis dy palëve në periferi te Shkodrës, Mustafa Bushatlliu nuk fitoi asnjë përballje me ushtrine turke, keshtu që u detyrua të tërhiqej kokë ulur në Shkodër dhe të mbyllej në kala. Pasi qëndroi i rrethuar nga ushtria turke për 6 muaj, në nëntor të vitit 1831, ai u dorëzua me dinjitet. Mori me vehte familjen e tij, të shoqen Nurijen,te bijën e Abdurrahman Pashë Begollit,dy djemtë e tij Mahmudin dhe Hasan Hakiun, kusherijtë,adjutantët, dhe tërë shpurën e tij me sherbyesa dhe ordinanca dhe u nis drejt Turqisë. Uk harroi që të merrte edhe thesarin e tij personal të fshehur në menyrën më dinake. Vlen për t’u përmendur se në mes adjutantëve të tij besnikë, ishte edhe një Mustafa Suma, oficer shkodran shume i shkathtë dhe shumë i aftë që shpeshherë shërbente edhe si sozi e tij ngaqë ngjasonte shumë me Mustafa Pashën. Pasi qëndron dy javë në Stamboll,Sulltani Mahmudi i II-të e dënon me vdekje. Mirpo këtu ndodhi një mrekulli, doli në pah shpirti altruist i shkodranit të mirë dhe besnik i cili vendos të sakrifikojë jetën për Vezirin e Shkodrës. Familjarët bushatlij e pyesin a e ke me tërë mend këtë vetësakrifikim dhe përgjigja e tij eshtë:”jam gadi me hy qefil për Pashain tim”. Skuadra e egzekutimit,ngaterron Mustafa Pashë me Mustafa Sumen dhe e merr ketë të fundit Mustafë për Mustafë dhe i prêt kokën.

Mustafa Pasha u fsheh nëpër miq. Mirpo i biri, Hasan Beu që ishte 8 vjeç, dilte përditë i veshur me rroba kombëtare dhe sillej nga larg rrotull Sulltanit. Një ditë i doli para përpara dhe pasi u përkul gjithë respekt dhe kortezi i kërkoi Sulltanit që t’’i falte jetën te atit. Sulltanit i pelqeu veshja dhe levizjet plot finesë e Hasan Bej Bushatit. Vuri buzën në gaz dhe iu pergjigj djaloshit: “Më vjen keq por kerkon një gje te pa mundur. Babain tuaj kam dhënë urdhër për ta ekzekutuar…” Djali këmbënglte:”Të lutem shkelqesi ma fal babën,ma fal babën…” Dhe kështu djali nëntë vjeçar vijoj t’i dilte përpara Sulltanit dhe ti paraqiste të njëjtën kërkesë:”Ma fal babën.” Paparitur një ditë Hasan Beun e thirrën ne pallatin e Sulltanit dhe i dhane fermanin e faljes nga Sulltani….

Këtë ma tregon stërnipi i Mustafa Sumës,zoti Veli Suma me banim në lagjen Perash të qytetit të Shkodrës. Atij ja ka treguar kur ishte femijë gjyshi i tij i vdekur që ka qenë, Vela Suma i cili ka qenë një zotri Shkodret. Po të njejtin episod ka dhe Instituti i Historisë që i ka ardhë nga arkivat turke,i me një fond te blerë nga qeveria shqiptare.

Pas faljes,Mustafa Pashë Bushati filloi te dilte lirshëm nëpër Stamboll. U takua edhe me studenta shqiptarë si Daut Boriçi etj me te cilët pati relacione te mira. Pas disa mujash, siç na bën me dije Ahmet Xheudet Pasha, burrë shteti që hartoi Mexhelenë Osmane( E drejta Kushtetuese) dhe dinjitar i Sulltan Abdyl Hamitit të II-të i cili në librin e tij të titulluar “Tarih”ka edhe këtë fragment të shkurtër ku tregon se Konsulli i Mbretërisë së Spanjës i bën një relacion Sulltanit Abdyl Hamiti i II-të ku ndër të tjera i relation se gjatë periudhës së sundimit të Mustafa Pashë Bushatit, katolikët e Shkodrës kanë kaluar ditë të bukura dhe të paqta në harmoni me muslimanët e Shkodrës. Konsulli e quan periudhë e artë për harmoninë fetare, kohën kur sundoi ky pasha. Ky relacion me sa duket u bë shtysë dhe indicie kryesore për emrimin e Mustafa Pashë Bushati në Medine,Pasha duke ja dhënë përseri titullin e lartë:”Pasha me tre tuje” me detyrën e lavdishëm që nuk i jepej kujtdo, atë të Valiut Sherif. Medine Munevver(Medine e Ndritur) ishte qyteti i dyte më i rëndësishëm për fenë islame dhe eshtë rreth 430 kilometra larg Mekkes. Sot ai qytet numron rreth 1.700.000 banorë.

Le të themi shkurtimisht dy fjalë edhe për Medinen që ndodhet ne gadishullin arabik,ne Arbinë Saudite. Ky shtet ishte në rrëmujë të madhe nga përplasja e fiseve për të sunduar. Që nga viti 1750 një lëvizje e re po konfigurohej prej fisit Saud në krahinat e Nexhdit dhe Dirijahut. Shtysë për ketë u bë martesa e së bijës së Shejh Muhamed Abdulvehab me Pricin Muhamed Ibn Saud në Dirijah dhe akomodimi i tij në qytet, bëri që ideja dhe nisma e tij që të fillojqë me hov për marrjen e Gadishullin Arabik të përkrahej nga fisi Sadudit(tani Dinastia Saudite) për shkeputje nga Perandoria Osmane. Por përballë tyre keta kishin fisin El Reshid, kundershtar dhe aleat të Perandorsië Osmane. Fisi El Reshid ishte mik i Perandorisë. Pra ketu kishim dy fise që luftonin me njeri tjetrin,i pari lufonte për pavarsine e Gadishullit Arabik dhe i dyti ishte përkrahës dhe mik i Perandorisë Osmane. Me krijimin e shtetit Saudit(1744-1818),në vitin 1802 u pushtuan dy qytetet kryesore të Arabise Saudite dhe të islamit Mekke-i Mukereme dhe Medine-i Munevvere dhe viseve të Hixhazit, duke i përfshire ne ketë shtet. Me marrjen e këtyre dy qyteteve Perandoria Osmane ngarkon Mehmed Ali Kavalla, Vali dhe Guvernator i Misirit(E gjyptit). Më pas ai ngarkon te birin,Ibrahim Pashe Kavalla dhe vijon luftimet rimerr trevat e pushtuara nga Sauditët dhe me 1817, rrethon kryeqytetin Dirijah të Saudvet duke marrë rob Imamim(kreyn e Mbreterisë) Abdullah Bin Saud se bashku me të tjerët që ndodheshin aty. Një pjesë e kësaj familje arriti të ikë,ndersa të tjerët u zunë rob dhe u derguan në Kajro dhe Stanboll ku u dënuan me vdekje.

Pas marrjes se Arabisë Saudite nga ana e osmaneve në vitin 1802, Mekke dhe Medina u gjetën pothuajse të shkaterruara. Të gjitha gjerat që binin në kundershtim me ideollogjinë së fisit Saud u rafshuan. U prishën varrezat në Xhennetul Muala të Mekkës,po ashtu u prishën edhe varrezat e Xhennetul Baki të Medinës ku ishte varrosë edhe Familja e Profetit Muhamed (Alejhi Selam)së bashku me tyrbet që ishin ngritë sipër tyre u rafshuan me tokën.

Me t’u rimarrë nga Perandoria Osmane,të gjitha dëmtimet që ishin berë më parë nga Saudët, filluan të riparohen dhe korregjohen. Kështu mbasi u vu në krye të Medines Mustafa Reshid Pashë Bushati nga ana e Sulltan Mahmudi i II-të, iu përvesh punës për ringritjen e Medines. Ndërkohë ai mori me vehte familjen e tij, një pjesë të të afermvet dhe shpurën e tij shkodrane. Pjesën tjetër të të afermvet e la për të jetuar dhe punuar në Stamboll. Me qëndrimin e tij pothuaj për 30 vite si vali në Medine-i Munevvere bëri një punë të shkelqyer në restaurimin e shume objekteëve të demoluara dhe të dëmtuara nga rebelimet Saudite. Bëri riparimin e rrugevet egzistuese dhe hapi një seri rrugësh te reja me plane te studiura në hollësi, brenda në qytet dhe në fshatrat e ndryshëmi. Bëri krejt të ri ujësjellësin e qytetit. Sa ishte Vali/Guvernator i Medines Mustafa Reshid Pashë Bushati kishte një qetësi publike të admirueshme,kishte rend dhe rregull kudo.

Ndërkohë ai merrej edhe me shkrime të për moralin dhe etikën duke lënë një libër të rrallë “Ahlak”(Morali) i cili ka mbetur edhe në ditët e sotme. Me krijimtari letrare dhe filozofike, nga kjo derë fisnike shkodrane janë marrë shume nga pjestarët e saj si: Ibrahim Pasha, me pseodonimin letrar “Halili” (vdiq në vitin 1809); Mehmed Pasha, me pseodonimin letrar “Asaf” (1768-1802) dhe Mustafa Pasha, me emrin letrar “Sherifi” (1797-1860). Bijtë e Mustafa Pashës: Mahmud “Hamdi” Pasha, i lindur në Shkodër më 1824 dhe Hasan “Haki” Pasha, i lindur në Shkodër më 1826. Këta janë dëshmuar poetë të talentuar të cilët kanë realizuar pozi të bukura me vargje poetic me mendime të thellë. Nga këta do të veçonim Mehmed “Asaf” Pashë Shkodrën (1768-1802). Në shkrimet e tij, Mehmed Pasha është nënshkruar me pseodonimin poetik “Asaf”. Mehmed “Asaf” Pasha ka qenë dijetar i ngritur, shkrimtar letrar i formuar dhe poet me talent dhe shije të hollë artistike. Kështu, Mehmed Asaf Pasha ka qenë shëmbëlltyrë e poetit, intelektualit dhe e pushtetarit të kohës. Siç shihet më sipër Bushatlijtë kane qenë njerez të shpatës edhe pendës.

Kështu, Mehmed Asaf Pasha ka qenë shëmbëlltyrë e poetit, intelektualit dhe e pushtetarit të kohës.Poetët bashkëvendës të Mehmed Asaf Pashës, shkonin në zyrën e tij dhe lexonin poezitë e tyre. Me dijetarët dhe, sidomos, me letrarët që shkruanin në persishte, Mehmed Asaf Pasha shkëmbente letra me anekdota në vargje. Njëri nga ata ishte dijetari e poeti Mesud Kamber Demiri nga Shkodra, i cili, sipas Ali Emirit, ishte poet i rangut të Saibit dhe Nabiut[. Mesud Kanberi i kishte dërguar Mehmed Asaf Pashës një poezi të shkurtër në gjuhën perse, me të cilën kërkonte nga ai përmbledhjen e fetfave të Ali Efendiut.

Në vitin 1860 Mustafa Reshid Pashë Bushati ndërron jetë duke sunduar për 30 vite ne Medine-I Munevvere duke lenë pas një qytet të konsoliduar dhe ndërtuar me shije.Ai la pas një emër të mirë duke i zbardhë faqen Shkodrës dhe atdheut te vet. Ai ishte modeli i njeirut të përkushtuar për fe e atdhe. U varros në varrezat e Medines,te cilat sipas ritit islam nuk vendosen gur dhe beton. Pra i takon që bushatlijte te kene sunduar edhe 30 vjet të tjera në Medine që së bashku me sundimin e Shkodrës bejne 103 vjet sundim të pa ndërpere. Mehmet Pashë plaku e kishte filluar sundimin mbi Shkodër ne vitin 1757 dhe ky sundim mbyllet ne vitin 1860 në Medine i Munevvere. Pra është e vetmja dinasti shqiptare që sundoi mbi një shekull.

Ndersa e shoqja Nurije më vonë shkon në Stamboll dhe vdes katër vjet pas të shoqit në vitin 1864. Aty i ekziston edhe një varr madhështor ku shkruhet:” perkthimi: E nderruara gruaja ,e te nderumit shkodran , shejhut te vjeter te mesxhidul Nebeëij,zotni Mustafa Pasha dhe e bija e pejanit te nderum Abdurrahman Pashase, njeriu i mire Zonja Nurije,për shpirtin e saj nje Fatiha. viti 1380 (hixhr) (pershtatje. Shtojme se në Stamboll ajo u pranua në një tarikat dervishësh ku ka edhe varrin.
Ndërsa Hasan Haki Pasha ka qene zëvendës vali e Halebit dhe vali ne shume qytete të tjera të Gadishullit Arabik. Ka qenë i martuar me te bijen e Sulltan Mahmudit të II-të, por ajo ka vdeke dhe nuk ka pasë femije dhe më vonë u sëmur dhe vdiq. Eshtë martu përseri dhe ka linde Xheladin Pasha i cili u martua me një princeshë nga Dinastia Osmane, me të bijën e Sulltan Selimit..

Per të qenë të saktë,edhe sikur tehu i shpatës të bjerë mbi trupin tonë, na duhet të shtojmë se as Mustafa Pashë dhe as Hasan Haki Pasha nuk këthyen asnjëherë në Shkodër. Nuk u ra ndërmend as për shtëpijat dhe as për pronat. Kështu thotë edhe Nasuf Beg Dizdari në revistën Albania të Konicës. Të ardhurar e siguruara nga pronat i merrnin përmes përfaqsuesvet ligjorë. Ndërsa sternipi i Mustafa Pashës, Xheladin (Xhelal) Pasha erdhi në Shkodër në vitin 1924 pasi së bashku me tërë oborrin perandorak u dëbua nga Turqia prej Qemal Ataturkut dhe zuri vend në Nicë të Francës.

Nuk duhet harruar se edhe më parë në vitin 1920, në funksion të luftës së Koplikut si njeri xhymert që ishte dha një ndihmesë të madhe monetare edhe Xhelal Pashë Bushati,trashigimtari i fundit i Vezirëve Bushatli.Në borshurën e tij “Një pasuni e trashigueme” administratori ligjor i pronave të Vezirëvet të Shkodrës, Ymer Lutfija shkruan;”Asht për t’u përmend me lavd të madh ndihma atdhetare prej 10.000 Liretash it. qi i kushtoj per shpenzimet e Luftës së Koplikut në vj.1920 e po per kete qellim n’ate kohë,destinoj edhe korona.argj. 6.000 për të ble jamurdhekë ushtarve t’ushtris’ t’onë kombtare.” Ymer Luftija në broshurën “Një pasuni e trashigueme” faqe 11.

Siç e përmënda më lart Xhelal Pasha erdhi në Shkodër dhe u vendos në hotelin e Jukajvet në Parrucë me gjithë shpurën e tij, nën masa të rrepta sigurie nga ana e qeverisë shqiptare. Nuk kërkoj asnjërin prej bushatlijvet dhe nuk erdhi asnjeri nga bushaltijtë,ndonëse lajmi kishte ditë që ishte përhapur nëpër Shkodër. Duhet të shtojmë se pas vitit 1912 e këtej kishin ardhe shume bujq nga Bushati dhe kishin marre mbiemrin e Pashait,pra Bushati. Kishte një dyndje të njerëzvet për të marrë atë mbiemër,më tepër për përfitime personale dhe për t’u dukë se ishin dikushi.

Më përpara nuk kishte pasë në Shkodër as dhjetë familje të tilla. Kur e pa se asnje bushatli nuk shkoi me e marre ne hotel Xheladin Pashën, në derë ja behu me fëtyrë të qeshur, Dan Hasani me bashkëshorten e tij,një nga pasanikët më të mëdhej të Shkodrës, që e kishte shtepine 100 metra larg prej aty,tek Ura Dervish-beg. Shtëpia e tij e ndertuar model europian, ishte e hapur për miq dhe të huaj, pra vetkuptohej edhe për Xhelal Pashë Bushatin. Në atë shtëpi shkonin edhe të huaj.Pasi bënë përshendetjet e rastit siç e kërkonte kortezia, Dan Hasani e ftoi Xhelal Pashën në shtepinë e tij.Kështu Xhelal Pasha u riakomodua në shtëpinë e Dan Hasanit. Darka ishte fantastike me një kuzhinë të vjetër shkodranë me “ 101 pjata’. Nuk mungonte asgjë. Pasha e ndjente vehten si në shtëpinë e tij sulltanore në Stamboll,të cilën ishte I detyruar ta braktiste për vetë rrethanat që iu krijuan nga Qemal Ataturku dhe reformat e tij të gjera dhe të përmendura për kohën.

Ai kishte ardhë në Shkodër të sistemonte pronat e veta dhe të ju tregonte të tjerëve se Pronat e Vezirit e kishin nje zot. Pasi caktoi përfaqsuesin ligjor një advokat,Ymer Lutfinë duket se i vuri punët për vijë. Ndejti disa net në Shkodër dhe nuk levizi nga shtepia e Dan Hasanit i cili i shpotiste shpesh duke i ironizuar bushatlijtë se çdo nate kishin luajtë kumar,çdo natë kishin ba qejf dhe ne fund kishin hangër edhe haxhi-makulle,ndërsa ju nuk dukeni së paku për ta thirrë një natë… Pasi kaluan dy jave Xhelal Pashë Bushati iku nga Shkodra drejt Frances për të mos u kthyer më asnjë herë. Vdiq në vitin 1938 në Nicë të Francës. Këtu mbaron dhe historia e sundimit të bushatlijvet

Gjelosh Gjokaj, liriku plot fantazi

Gjelosh Gjokaj, është ndër krijuesit më të veçantë dhe të afirmuar, krahas Ibrahim Kodrës. Gjeloshi ka një dashuri të pakufishme për artin, përgjithësisht, por veçanërisht për pikturën dhe grafikën. Ngjyrat e tij nuk do të shlyhet kurrë, sepse i ka të theksuara dhe të magjishme.

Bisedoi: Smajl Smaka

Maestro Gjelosh Gjokaj, ka më shumë se pesëdhjetë vjet që është prezent në artet pamore në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. I lindur në Milesh të Malit të Zi, me 25 gusht 1933, ai sakaq i hapi horizontet e afirmimit, fillimisht në Prishtinë, ku themeloi degën e grafikës, pastaj qëndroi për gjashtëmbëdhjetë vjet në Itali, kurse aktualisht është në Augburg të Gjermanisë.
Cili është relacioni i krijuesit me vendlindjen - cili është raporti Juaj me Mileshin, me Malësinë. Sa kanë ndikuar në veprën, profilin e konceptin Tuaj artistik ambienti i këtushëm, e kaluara, elementet arkaike, gjeografia, nënqielli, ngjyrat e vendlindjes njerëzit?
Në fillim të fëmijërisë kur kam menduar se arti ka një domethënie, nuk i kam dhënë shumë rëndësi fantazisë fëmijërore. Porse, kur kam nisë me u pjekë, të merrem me art, sigurisht jam frymëzuar nga ngjarjet e fëmijërisë si element kryesor për artin tim figurativ. Psh. Ambientet e katundit që i kam përjetuar si fëmijë, kanë qenë elementet kryesore, ngjyra e çagjës, misrit të pjekur, mishit të thatë; ngjyra e hirit që e kam përjetuar në sofër të shtëpisë të fshatit.Keni ndërtuar shtëpinë Milesh. A mendoni të ktheheni këtu, për të lënë gjurmët e ekzistencës suaj?
Unë, çdo ditë e më tepër jam duke bërë përpjekje për t’u kthyer në vendlindje dhe tash e kam sjellë punëtorinë e grafikës, që e kam pasur në Romë dhe Gjermani. Besoj, që së shpejti do të hap edhe një shkollë të grafikës në ato troje tona, sepse edhe Malësia ka një progres, njerëzit kanë filluar të konsumojnë artin figuartiv.

Si u reflektua tek Ju shkuarja në Romë, vlerësimi se “laboratori më i mirë grafikës është Gjokaj”. Në vitin 1977 fituat shpërblimin më të lartë - si piktori më i mirë i vitit në Itali. Kritikët e artit në Itali e kishin vlerësuar krijimtarinë tuaj si një surrealizëm të ri. Si u reflektua ky çmim në karrierën e pozitën Tuaj materiale?

Në Prishtinë, aty ku kam jetuar, pata krijuar një artmosferë artistike shumë të mirë me kolegët e mi, Muslim Mulliqi, Rexhep Ferri, Tahir Emra e të tjerë. Ne, krijuam një ambient të bukur arti figurativ, pastaj edhe me fillimin e akademisë dhe shkollave të artit. Porse një ndodhi private, familjare, ma prishi pak atë atmosferë, dhe një ditë prej ditësh, mora valixhen dhe u nisa për në Romë. Kam dashur dikur që të shkoja në Amerikë, por atë e gjeta në Romë. Për një kohë të shkurtë, punimet dhe grafikat e mia e patëm një sukses. Dalëngadalë, ia fillova punës në një dhomë të vogël, me do punime të vogla që, disa kritikë të artit, i kanë konsideruar si një vlerë. Për dy-tre vjet, u bëra një emër në Romë me ekspozita dhe shoqëri të piktorëve më famë në Itali.

Jetoni larg vendit tuaj, si i mbani lidhjet me të?

Frymëzimin nga vendi i vet, artisti e mban gjithnjë ne krah dhe përpiqet t’ia tregojë botës. Kritikët e artit e kanë gjetur gjithnjë atë thelbin fillestar prej trojeve tona në punët e mia. Frymëzimet janë nga më të ndryshmet, që nga brumi i bukës së pjekur struktura ngjyrat ambientet e katundit, oxhaqet prej nga bie hiri... Janë elemente që më kanë tërhequr dhe gjenden në pikturën time.A mund të rikujtoni ndonjë nga takimet me piktorët e mëdhenj Pikason, Dalin, Kodrën?

Me Ibrahim Kodrën kam pasur takime qysh në fillim, në Romë dhe gjithnjë kam pasur më të raporte të mira miqësore dhe artistike. Kam pasur shumë miqësi me piktorin Renato Gottuso, Franco Gentilini, dhe një grup piktorësh shumë me rëndësi për Romën. Pastaj, më 1972, Pikasso kishte një ekspozitë shumë të rëndësishme në Romë dhe Gottuso, i cili ishte mik i tij, më ftoi në darkë të përbashkët me Pikasson. Aty e dëgjoja atë tek shpaloste përvojat e tij. Në një moment vjen një njeri me një pëlhurë dhe i thotë: mjeshtër a po ma firmoni këtë pëlhurë? Pikasso e kundërshtoi duke i thënë se nuk e di se çfarë do të bënte pastaj më atë pëlhurë, por mori një laps, ia bëri një portret shumë të bukur, ia firmos dhe pasi ai e pagoi, Pikasso, na thotë: ‘tashti jeni mysafir të mi’.
A mund të tërhiqni një paralele mes grafikes e pikturës?

Për mua, grafika ka qenë një teknikë që më ka ndihmuar shumë në pikturë. Grafika lidhet me vizatim, vizatimi me grafikë, grafika lidhet me pikturë. Është një proces, shumë, shumë i dobishëm për veprimtarinë time.

Dikur dominonte në pikturë koloriti. Tani sikur është reduktuar. Pse?

Unë dikur kam qenë adhurues i koloritit, porse unë e kam parë pikturën time të reduktuar nga ky element, sepse koloriti i tepruar e bën pikturës shumë dëme. Piktura me tre-katër ngjyra, si grafika duket estetikisht shumë më e mirë.

Pse në opusin tuaj dominon ngjyra blu?

Në pikturën time dominojnë ngjyra blu dhe e hirit. Ngjyra e hirit ka lindur prej ambienteve fshatare: hirit, tymi dhe çagja. Ndërsa, ngjyra blu, është ngjyra e lumit që e kam përjetuar në vendlindjen time.
Cili është opinioni Juaj për artet pamore përgjithësisht në Kosovë dhe sa e si komunikojnë me vlerat evropiane?

Gjithmonë e kam thënë se arti pamor i sotëm i Kosovës, është shumë i zhvilluar, ka talent të mëdhenj, porse ne nuk kemi pasur mundësi t’ia imponojmë Evropës vlerat tona si duhet dhe gjithnjë kanë mbetur pak lokalistë.

Si janë reflektuar ngjarjet dramatike në fatin e shqiptarëve këto dy-tri dekadat e fundit në profilin dhe veprën tuaj tuaj?

Unë kam qenë pak larg ngjarjeve, porse dhimbjen e ngjarjeve në Kosovë e kam ndjerë në zemër. Do të vie një kohë që veprimtarinë time do t’ia kushtoj atyre ngjarjeve, por ende nuk e ndjej aq të fuqishme për të mundur të krijoj.

Çfarë u shtyri që nga pozita e piktorit të figuracionit,të formave të kaloni në abstraksion, në artin më të estetizuar?

Abstraksioni është shumë më i vështirë se figura, është shumë vështirë të bësh një harmoni ngjyrash. Në figurë ti e sheh modelin drejtpërsëdrejti, ndërsa abstraksioni vetëm me imagjinatë dhe shpirt e ndjen ngjyrën, kompozicionin dhe efektet tjera.

Si arrini të mbeteni autentik, i mëvetësishëm, që nuk i ngjanë askujt, por vetëm vetes?

Mund të lidhet kjo edhe me folklorin që e kemi, sepse folklori ynë nuk ka qenë vetëm i Kosovës, Malësisë, por i krejt Ballkanit, është shumë origjinal. Ato elemente, shumë herë i përdori në pikturën time.

Cili është raporti Juaj me Kosovën dhe me Shqipërinë, një kohë të gjatë si atdhe i munguar?
T’ua them të drejtën, gjatë gjithë veprimtarisë time në Itali, Gjermani, kam pasur dëshirë të di se si reflektohet kjo në trojet tona. Mua më duket se kohët e fundit e kanë arsyetuar, e kanë pranuar artin tim figurativ.../Telegrafi/

Akademik Rexhep Ferri,midis atdheut dhe vetvetes...

Akademik Rexhep Ferri u lind më 1937 në Kukës (Shqipëri). Më 1958 mbaroi Shkollën e Mesme të Artit në Pejë. Më 1962 botoi poezitë e para nga cikli “Shëtitësit e vonë” në revistën letrare “Jeta e re” në Prishtinë. Më 1966 u diplomua në Degën e Pikturës, në Akademinë e Arteve në Beograd. Më 1967 hapi ekspozitën e pavarur në Galerinë e Qendrës Kulturore në Prishtinë.

Më 1968 hapi ekspozitën e pavarur në galerinë “Grafiıki Kolektiv” në Beograd, e më 1969 në Galerinë Darte II Cenacolo në Vicenca në Itali. Më 1970 mbaroi studimet pasuniversitare në Akademinë e Arteve në Beograd. Më 1971 mori çmimin e dhjetorit të Kuvendit të Kosovës. Më 1972 mori pjesë në Bienalen Mediterane të Aleksandrisë në Egjipt. Më 1973 hapi ekspozitën e pavarur në galerinë “Grafiıki Kolektiv” në Beograd.

Më 1974 u zgjodh pedagog i Akademisë së Arteve Figurative në Prishtinë e më 1975 mori çmimin për pikturë të Shoqatës së Artistëve Figurativë të Kosovës. Në vitin 1976 hapi ekspozitën e pavarur në galerinë “Kulturni Centar” në Beograd, e më 1977, në galerinë “Lambert” në Paris.

Më 1978 botoi librin me poezi “Punë gjaku”, “Rilindja”, Prishtinë, më 1981 botoi “Qafa e diellit”. Më 1982 hapi ekspozitën e pavarur në Galerinë e Arteve në Prishtinë e më 1982 u prezantua në ekspozitën kolektive në galerinë “Forum” në Zagreb. Më 1983 hapi ekspozitën e pavarur në Galerinë e Arteve në Sarajevë.

Në vitin 1984 botoi librin me poezi “Këmisha e bardhë”, “Rilindja”, Prishtinë. Më 1985 mori pjesë në ekspozitën “Arti bashkëkohor i Kosovës” në galerinë “Breht” në Munih. Më 1988 botoi librin me poezi “Trekëndësh me detin”, “Rilindja”, Prishtinë. Në vitin 1989 hapi ekspozitën e pavarur në galerinë “Vakko” në Ankara, e më 1992 botoi librin me poezi “Në profil”, “Rilindja”, Prishtinë.

Në vitin 1995 hapi ekspozitën e pavarur në Kullën e Balshajve në Ulqin. Anëtar korrespodent i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës u zgjodh më 1996. Në vitin 1997 mori shpërblimin “Penda e artë”, për poezinë më të mirë të botuar në revistën “Fjala” gjatë dy mitingjeve të poezisë në Gjakovë. Më 1997 hapi ekspozitën e pavarur në galerinë “Dodona” në Prishtinë e po atë vit botoi librin me poezi “Ndoshta ishte dashuri”.

 Në vitin 2000 u zgjodh anëtar i rregullt i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës. Më 2001 hapi ekspozitën e pavarur në Galerinë Kombëtare në Tiranë.

Me 2007 mori pjesë në ekspozitën “L‘art moderne kosovar” në Cite internationale des arts, Paris.

Më 2010 AshAK-u botoi “Monografi për Rexhep Ferrin” të Gëzim Qendros.

 Me 2012 me rastin e 100-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë mori titullin: “Qytetar Nderi i Vlorës”. Më 2013 hapi ekspozitën e pavarur në Galerinë Kombëtare në Tiranë .


Kritika i ka vlerësuar lartë veprat e tij në aspektin artistik. Ka botuar edhe disa përmbledhje të poezive, si dhe disa romane.

Tituj të veprave



"Ndoshta ishte dashuri", Prishtinë: Gazeta "Rilindja", 1997
“Punë gjaku”, “Rilindja”, Prishtinë,1998
"Atdheu im Torzo, Prishtine: Rilindja, 1998
"Kuartet për harqe : partiturë, Autorët" Rauf Dhomi, Rexhep Ferri. Prishtinë, 2001
“Portreti i një vetmie”, “Rilindja”, Prishtinë,2003
Frikë nga Guernika: roman, Tiranë: Onufri, 2004
Njeriu po kush tjetër: roman, Tiranë: Onufri, 2005
Shapo Albane: roman, Tiranë: Onufri, 2006
Humbës i lumtur, Tiranë : Toena, 2007
“Historia e hijeve”, Onufri, Tiranë,2008
“Atdheu im torzo”, “Onufri”, Tiranë,2009
“Harrimi antik”, Onufri, Tiranë,2009
“Britma e Munkut”, “Onufri”, Tiranë,2011
“Portreti në monedhë”, PEN Qendra e Kosovës, Prishtinë,2013
“Gabime të bukura”, ASHAK, Prishtinë,2015.

Etj.

Midis atdheut dhe vetvetes, Rexhep Ferri ka zgjedhur një rrugëtim që i përshkon të dyja, shkruan “Shqip”. Dhembja e atdheut ka qenë e ngjashme me dhembjen që ndiente mbrëmjeve teksa shihte sytë e trishtuar të së ëmës që nuk qeshën kurrë. Çdo të hënë ajo priste një shenjë

Tiranë, 22 nëntor - Midis atdheut dhe vetvetes, Rexhep Ferri ka zgjedhur një rrugëtim që i përshkon të dyja, shkruan “Shqip”. Dhembja e atdheut ka qenë e ngjashme me dhembjen që ndiente mbrëmjeve teksa shihte sytë e trishtuar të së ëmës që nuk qeshën kurrë. Çdo të hënë ajo priste një shenjë shpresëdhënëse nga Daja Peshk. “Hatixhe, kam disa lajme nga Malësia e Gjakovës. Shabanin e ke gjallë… Nëna nuk e di në e besoi, por u gëzua. Daja Peshku, duke pirë cigaren e vazhdonte rrëfimin… Komunizmi i ka ditët e numëruara.

Nuk e ka të gjatë. Shpejt do t’i humbë fara. Me këto mashtrime nëna e kalonte javën, derisa vinte e hëna tjetër. Pastaj gënjeshtra tjetër”. Tani vite më vonë, Rexhep Ferri i kujton ato mashtrime për nënën si diçka të mirë, si një terapi, për një grua që i duhej të kapej diku për të mbajtur familjen dhe fëmijët, qoftë kjo dhe gënjeshtër. Në atë kohë askush nuk e dinte se çfarë kthese do të merrte historia. “Nëna në ëndrrat e saj e kishte edhe një ëndërr edhe një besim, ku njeriu mund të mbështet shpresën, shpëtimin. Karakteri i saj ishte kodi i ruajtjes, kodi i shpëtimit. Vetëm në sajë të sakrificës dhe të mirësisë së saj jemi rritur me kujdes. Gjatë, shumë gjatë si e ruajti atë shpirt nuk e di. Me besimin e vet të madh i kalonte të gjitha vështirësitë e heroinës”, kujton sot Ferri. Besimi i saj do ta bënte të kuptonte se gjithmonë ka shpresë, fije shkëndije për të arritur atë që dëshirojmë.

Lufta i kishte çuar nga Plava në Pejë, nga Peja në Babaj të Bokës, nga aty në Gjakovë. Ishte koha e miqësive të rrejshme, atëherë kur shqiptarët mes Tiranës dhe Prishtinës besonin në iluzionin e dashurive të tepruara. Në këtë tablo historike, Rexhep Ferrit, vetëm një adoleshent nuk i mbetej gjë tjetër veçse të kapej fort pas librave dhe ngjyrave. Shumë shpejt do ta kuptonte se mes tyre mund të gjente zgjedhjen për t’iu larguar të gjithave, dhe syve të trishtë të nënës. Pas përfundimit të shkollës së mesme të artit në Pejë, ai u nis për studime në Shkollën e Artit në Beograd për të studiuar pikturë ku u diplomua në vitin 1966. Ferri i përket brezit të atyre artistëve që hodhën piketat mbi atë çfarë do të përfaqësonte arti pamor në Kosovë pas viteve ‘60. Në një situatë jo të lehtë politike në Kosovë ai do t’i përfundojë studimet përmes shumë rreziqesh.

Sot, gjithçka nga ajo kohë i vjen në formën e kujtimeve të ngjashme me ngjyrat që hedh në telajo. I kujtohet profesor Pavle Vasiqit, thënia e tij, kur ai i druajtur hyri në klasën ku rrinin arsimtarët. “Eja Ferri, pse po hyn aq turpshëm. Ti më je më i moçëm se grekët në Ballkan”. I kujtohet, Marta, fjalët e saj se “Ruaje zemrën, mos e jep lehtë”. Qeshja e saj, kur ai i fliste për të dashurat e Modelianit, ngjyrën e kuqe, fjalët e profesor Rajkut kur u ndal para pikturës së tij e i tha “Ferri nga piktura në pikturë, pjesa e dytë e sfidave po të pret. Të çlirohesh nga vetvetja e prapë të mbetesh vetja. Procesi nuk është i lehtë. Nga sfidat mësohet shumëçka. Koha para se të kthehet në famën e vet kërkon magji…”. Frikën për të pikturuar portretin e Martës. “Për të larguar frikën shko në Muzeun e Luvrit në Paris dhe bëje një fotografi me Mona Lizën.

Ajo gjatë fotografimit mund të thotë: ”A do kesh kohë sot për mua?! Për suksesin tim, për famën time!”. E ti, duke shprehur rebelimin e krijuar nga rebelimi thuaj: “E dashura zonjë e madhe e romantikes, buzëqeshja jote është diçka që nuk e prisja. Shkurt: tani njoha edhe një grua. Sot botën po e sundon afërsia artistike”. Këto kujtime Rexhep Ferri nuk ia ka lënë vetëm kujtesës. Ashtu si piktura shkrimi ka qenë një tjetër fuqi brenda tij, e cila shpeshherë kërkonte të dilte në sipërfaqe. Vitet e fundit shkrimi është më tepër brenda tij. Teksa Tirana është e zhytur në shi, ai nuk di ta shpjegojë, këtë ndjesi të hershme. Në duar mban librin “Portreti në monedhë”, i cili sapo ka dalë nga tregu në Prishtinë, që është në një farë mënyre portreti i tij artistik.

Një portret që ka dalë nga tabloja e një pikture e është shndërruar në fjalë pafund, për të treguar jetën e një të riu, mes pasioneve të mëdha dhe atdheut. Kjo jetë ndihet dhe në tablotë e mëdha që prej disa ditësh ndodhen në sallën kryesore të Galerisë Kombëtare të Arteve në ekspozitën e kuruar nga Suzana Varvarica Kuka “Afër dhe larg”. Arti i Rexhep Ferrit ndryshon nga arti i piktorëve të brezit të tij në Shqipëri. “Në Kosovë ne edhe pse ishim nën robëri, kishim fatin të kemi lirinë e mendimit artistik. Ish-Jugosllavia nuk e kishte dogmën e komunizmit në Shqipëri. Ne kishim një dritare të hapur nga Europa dhe filluam të krijojmë një art me mesazhe moderne duke qenë bashkëkohorë me kohën në të cilën krijuam”, thotë Ferri. Akademia e Beogradit ku ai dhe një brez i tërë piktorësh të Kosovës dhe vendeve fqinje studioi ishte e njëjtë me Akademinë e Brerës në Itali, apo De Bozaro në Paris.

Pedagogët vinin nga e njëjta shkollë, çka i bënte studentët e tyre të ndiheshin sikur ishin diku në Perëndim. Ky qe fat për Ferrin, një fat që ai e reflektoi në pikturat që krijoi. “Është e dhembshme që kjo liri nuk ishte në Shqipëri, por parullat e komunizmit”, thotë Ferri. Por në ato vite ai e ëndërronte Shqipërinë, jo vetëm për faktin se këtu ishte babai i tij, i cili e la 8 vjeç dhe do ta shihte vetëm pas 35 vitesh kur ishte 40 vjeç, por se Shqipëria ishte si një totem për Kosovën. “Në ato vite isha i verbër të shihja dramën e popullit shqiptar gjatë atyre viteve. Edhe Enver Hoxhën e donim pasi e lidhnim me Shqipërinë e nuk e dinim atë çfarë ndodhte këtu”, kujton Ferri. I kujtohet një vizitë në Shqipërinë e viteve 1974, vizita në studion e Abdurrahim Buzës, dhe frikën e tij për çdo bisedë… Rexhep Ferri i përket atij brezi artistësh që kanë shumë për të treguar… Ai zgjodhi pikturën dhe të shkruarin, si një formë për t’u thënë të gjitha përmes ngjyrave dhe fjalëve, edhe pse Ballkani ku ai jeton vazhdon të jetë vendi i dramave njerëzore. “Për artin tim nuk dua të flas, sepse arti është më shumë se një reagim, për ne që i takojmë kohës. Gjithmonë duam që koha të na sjellë mitet, mjegullat, legjendat. Sepse aty ku ka mjegull e legjenda ka dhe art”, thotë Ferri. E gjithë këtë rrugëtim drejt artit ai ia dedikon nënës, vështrimit të saj që edhe sot pas kaq vitesh i shfaqet si një tablo, ngjyrat e së cilës nuk mund t’i prishë koha…Ferri ka përfunduar shkollën e mesme të artit në Pejë në vitin 1958 dhe është diplomuar në pikturë në Akademinë e Arteve në Beograd në vitin 1966.

Akademiku dhe njeriu i letrave të Kosovës, piktori Rexhep Ferri prej disa ditësh ka hapur një ekspozitë personale në Galerinë Kombëtare të Arteve, kuruar nga Suzana Varvarica Kuka. Në ekspozitë paraqiten 50 vepra në pikturë, në teknikën vaj mbi pëlhurë. Veprat janë një pjesë e krijimtarisë së tij 50-vjeçare. Vepra më e hershme është e vitit 1967, me titull “Porosia”. Atmosfera e ekspozitës ndërtohet në idenë e titullit të saj: “Larg dhe Afër”, si një ndjesi e natyrshme dhe e gjeneruar nga hapësira e zhvillimit të arteve pamore në të dy vendet tona shqipfolëse, që në fillim të shek. XX. Rexhep Ferri, u lind në Kukës, më 10 tetor 1937. Familja dhe jeta e tij ka përshkruar pothuajse të gjithë Veriun e Alpeve shqiptare. Ferri ka përfunduar shkollën e mesme të artit në Pejë në vitin 1958 dhe është diplomuar në pikturë në Akademinë e Arteve në Beograd në vitin 1966. Kreativiteti i tij ka rrugëtuar në dy paralele: në pikturë dhe në letërsi, që njëkohësisht, janë zhvilluar së bashku. Në vitin 1962, botoi poezitë e para në librin “Shëtitësit e vonë” dhe në vitin 1967 hapi ekspozitën e parë personale, në Galerinë e Qendrës Kulturore në Prishtinë. Në vitin 1974 u zgjodh pedagog i Akademisë së Arteve Figurative në Prishtinë dhe në vitin 2000 u zgjodh anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, ku punon aktualisht.

Rexhep Ferri u përket artistëve që e formuan stilin e tyre, përmes studimit dhe kërkimit në disiplinat e modernizmit botëror. Ai kapërceu me shumë sukses kahet e forta e ndikuese të tyre dhe arriti të ketë gjuhën e tij pamore. Ajo spikat për imazhin e pastër figurativ, ku subjekti i nisur tretet si një mbresë e lënë dhe mediumi imagjinar merr pushtetin kryesor dhe dallon i pangatërrueshëm në mesin e pasurisë së pafund të eksperiencave ndërgjegjësore figurative.


*****

Profesor Ferri, cili është për ty kuptimi i këtij rikthimi pas një decenie në Galerinë Kombëtare të Arteve?

-Unë nuk mund ta kuptoj veten pa praninë time në Shqipëri. Një pjesë e trungut tim ka jetuar këtu, një pjesë në Kosovë. Ndaj këtë herë ndihem shumë i kënaqur. Më vjen mirë që jam këtu dhe që kjo galeri tani më duket ka një drejtor të mirë. E them nga instikti, sepse është hera e dytë që e shoh dhe as një kafe nuk kemi pirë bashkë.

Çfarë raportesh ke krijuar me vizitorët e pikturave të tua që në pamje të parë duken të vështira për t’u interpretuar?

-Njeriu nga koha që ka jetuar në shpella e deri tani që ne flasim për shpirtëroren tonë ka barë një rrugë të gjatë mes shumë e shumë shekujve. Ka bërë si të them jetën e një ëndrre e cila duhet të ndodhë. Ndaj arti qenka një ëndërr e cila duhet të ndodhë. Unë nuk kam ardhur në Tiranë prej vitesh dhe tani vij në moshën 70 e ca vjeçare për të ekspozuar dhe për t’iu treguar shpirtëroren time qytetarëve të mi të Tiranës. Nuk di të flas për krijimtarinë time. Dua t’ua lë të tjerëve të flasin për të. Qëllimet e mia kanë qenë që të jem sa më i formuar si krijues, i kam rënë një rruge shumë të gjatë për të bërë krijimtarinë tim. Kam besuar te krijimtaria ime.

Një krijues që nuk beson në atë që e krijon vet është falso. Unë kisha dalë nga atdheu im dhe unë nuk e kisha me vete atdheun tim, por në vetvete më mbante gjallë mendimi se unë isha prej një fisi krenar. Dhe kjo më mbajti më të fortë. Unë si në letërsi, si në pikturë kam besuar tek ajo që kam krijuar. Kjo është një rrugë shumë e gjatë që ka nisur nga mosha 20-vjeçare. Këtu në Tiranë më kanë vlerësuar. Fjalët që më kanë thënë kuratorja Suzana dhe drejtori e artisti Artna Shabani, në një farë mënyre m’i kanë thënë edhe në Paris në ‘97-n, kur kishte shkruar atëhere dhe “Le monde” për pikturat e mia. Dhe më kujtohet kur çela atë ekspozitë, ku meqë kishtë shkruar “Le monde” galeria kishte interesin e vet që të shiste ndonjë pikturë timen. Ne dalim të pinim një kafe dhe ata më thanë “Mëkat që nuk je spanjoll!”.

Atëherë ishte gjallë Pikaso, Dalia, Miroja e shumë e shumë spanjollë të tjerë të famshëm në Paris dhe nuk asnjëri prej tyre s’më kishte penguar mua në karrierën time, dhe shpesh e kam përsëritur këtë mendim timin dhe u thashë edhe atyre të galerisë. Unë kisha ardhur nga një vend i panjohur në Paris. Aman thashë, si mundet një Sali Shijak në Tiranë dhe një Myslim Mulliqi në Prishtinë të pengonin për t’u bërë krijues i njohur. Që nga ajo kohë unë kurrë nuk jamë xheloz me krijuesit e brezit të ri, ose me ata që janë edhe para meje.

Pse t’u kujtua në konferencën për shtyp historia kur të thanë “Mëkat që nuk je spanjoll!”

-Ne shqiptarët mundohemi me rrëzu njëri-tjetrin. Ne jemi duke penguar njëri-tjetrin dhe një qind piktorë të Spanjës nuk kam pasur mundësi të më pengojnë në karrierën time, por sot dy-tre piktorë ose dy-tre klane kanë mundur mua të të më pengojnë. Është e dhimbshme që kombi im nuk e pati fatin që shpitëroren e vet me kohë ta ushqente. Njëqind vjet para Naim Frashërit ka kaluar nëpër shqipëri babai i romantizmit Bajroni, dhe ne nuk e kemi krijuar romantizmin edhe njëqind vjet të tjera. Themi se nisi me Naimim.

Po ne e kishim romantizmin në fakt edhe para Naimit. E kishim te kënga popullore. Nuk ka poezi më romantike dhe më të bukur sesa “O bylbyl të bëra benë/Një të gjeça dot folenë/, Po të marrë të flakë në lumë/ se na le çupat pa gjumë. Është poezi e jona, e shpirtit të popullit tonë, e nuk ka pritur Naimin të na e thotë. Nuk është Naimi fillimi i romantizmit. Edhe nj rast tjetër ku ne nuk i studiojmë gjërta siç duhet. Në Galerinë Kombëtare të Arteve ka një koleksion të pikturave, por nuk është asnjë pikturë e Eduart Lirit. Në Shqipëri, edhe në Kosovë ka pasur e ka njerëz të pasur, dhe kurrkujt nuk i shkon mendja me e ble një pejsazh të Lirit, i cili para 150 vjetësh i ka pikturuar ullishta e Elbasanit, Urën e Shhkodrës, Kalanë e Gjirokatrës, dhe në Shqipëri ne nuk e kemi një pikturë të tij. Drita e pikturave të Lirit nuk është përsëritur ende në pejsazhin shqiptar. Ne themi se Vangjush Mion të parin e pejzazhit. Ajo është një pikturë shkollore, e mirë, por shkollore.

Ju keni një të bardhë interesante në pikturën tuaj, ç’shenjon për ty kjo ngjyrë?

-E bardha me ngjyra. E bardha nuk është vetëm e bardhë, është e bardha ftohtë, e nxehtë që shkkon nga kafeja te qumështi, por piktori nganjëherë nuk duhet të bëhet rob i ngjyrës, duhet ta thotë atë, sikur ai ushtari që është në front e lufton me çka ka. Unë kur pikturoj në studion e Galerisë së Arteve, që është e vogël, bëj piktura të vogla, por kur shkoj në studion time me hapësirë bëj piktura të medhaja. Kjo është edhe me ngjyrat. Por unë nuk flas për pikturën time. Ju brezi i ri jeni i mençur dhe i ndjeni vetë disa gjëra dhe më shumë nisa të besoja tek brezi i ri tek këto demonstratat për helmet. Dhe u mahnita. Brezi i ri e paska fjalën e vet të lirë.

Si është situata e artit pamor sot në Kosovë, çfarë ndodh atje?

-Unë para dy diëtve në gazetë pashë një artikull të gjatë për raportet kulturore mes Shqipërisë dhe Kosovës, por gjatë tetë viteve këto kanë mbetur vetëm në letër. Sinqerisht më vjen shumë inat ndodh kjo kështu. Nga Prishtina janë vetëm 200 km për të ardhur në Tiranë. Në perëndim njerëzit shkojnë 200 km në vikend. Ne fatkeqëisisht kemi krijuar nja ndarje të madhe, kemi krijuar dy mentalitete. Duket sikur kjo ndarje po vjen duke u zbehur, por do të marr fund kur të kemi harruar partitë dhe të merremi me shpirtëroren.

Artan Shabani: Si e shoh unë artin e Rexhep Ferrit

E quan “ogur të mirë” që ekspozitën e parë të Galerisë Kombëtare tashmë të drejtuar prej tij e ka nisur me ekspozitën e akademik Rexhep Ferrit. Artan Shabani, drejtori i Galerisë Kombëtare të arteve u shpreh dje se “Rexhep Ferri nuk është thjesht një piktor, por ka në dorë penën dhe inteligjencën për të shprehur idetë e tij, dhe asnjëherë piktura nuk ka hyrë në letërsi dhe anasjelltas”.

Përballë veprave të Rexhep Ferrit, Artan Shabani u shpreh se “Unë artikulova në këtë espozitë një vallëzim që ka një dimension global, por me aromë shqiptare, ndihet autori që ka një rrënjë të fortë që është mjeshtri Rexhep Ferri, dhe jo vetëm shkrimtari, jo vetëm filozofi, por ka në linjë dhe kjo ëshë një dans, si i Matiseit me njolla të forta dekorative. Ka një lojë piktorike që shfaqet një pjesë që të denoncon, por në mënyrë ineteligjente dhe në mënyrë delikate dhe mjeshtri të mrekullon. Ky është një penel që e kam ndeshur më muzeume të Europës dhe do të ishte një nder jo vetëm për Galerinë Kombëtare të Arteve, do të ishte nder për çdo koleksion prania e tij.”



Ferri, nga piktura te letërsia



Akademik Rexhep Ferri i përket artistëve që e formuan stilin e tyre, përmes studimit dhe kërkimit në disiplinat e modernizmit botëror. Vepra më e hershme, e vitit 1967, është “Porosia”. Atmosfera e ekspozitës ndërtohet në idenë e titullit të saj: “Larg dhe afër”, si një ndjesi e natyrshme dhe e gjeneruar nga hapësira e zhvillimit të arteve pamore në të dy vendet tona shqipfolëse, që në fillim të shek. XX. Rexhep Ferri, u lind në Kukës, më 10 tetor 1937. Familja dhe jeta e tij ka përshkruar pothuajse të gjithë veriun e alpeve shqiptare. Ferri ka përfunduar shkollën e mesme të artit në Pejë në vitin 1958 dhe është diplomuar në pikturë në Akademinë e Arteve në Beograd në vitin 1966. Kreativiteti i tij ka rrugëtuar në dy paralele: në pikturë dhe në letërsi, që njëkohësisht, janë zhvilluar së bashku. Në vitin 1962, botoi poezitë e para në librin “Shëtitësit e vonë” dhe në vitin 1967 hapi ekspozitën e parë personale, në galerinë e Qendrës Kulturore në Prishtinë. Në vitin 1974 u zgjodh pedagog i akademisë së arteve figurative në Prishtinë dhe në vitin 2000 u zgjodh anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, ku punon aktualisht.

Vlerësimet e Jean-Marie Dunoyer

Ja më në fund një piktor që nuk i lëshon pe aspak publikut dhe i cili, duke iu përkulur thirrjes për kthjelltësi të thellë dhe perandorake, me gjithë rininë e tij, paralajmëron një shpuplim shembullor. Ai quhet Rexhep Ferri. Edhe më shumë se pëlhurat e tij, vizatimet e tij me tush krijojnë personazhe dhe masive malesh të shformuara e të zhveshura dhe gjithsesi me një prani që të pushton. Personazhet shumicën e herave pa gjysmë koke, me trup e gjymtyrë të skematizuara janë të mbërthyera e të mbyllura në ekzistencën e tyre ("Le monde", 28 novembre 1977, Paris - Miti për njeriun)