Shqipe Hasani, ”PRUSHIMË NËN VELLO”,
poezi, botoi Shtëpia Botuese “MESHARI”, Prishtinë 2018, Faqe 98. ISBN:
978-9951-734-88-2
Shkruan: Shefqet DIBRANI
Poezia e Shqipe Hasanit, sidomos kjo në vëllimin ”PRUSHIMË NËN VELLO”, sjell
formën origjinale të krijimit poetik që i “prek
duart e skicuara të dashurisë”, dhe “Kurorën
e gruas/ ia vë muzgut krahë hapur”, për t’i ushqyer pastaj edhe “zogjtë mbi portat mitike”?!Këto vargje flasin
për një poetesh të profilizuar brenda arkipelagut të poezisë së sotme shqipe që
krijohet në Kosovë.
Origjinaliteti
i saj krijues sa vjen duke u përsosur në njërën anë, kurse në anën tjetër me
suksesi avancon aspektet estetike të poezisë, veçmas të poezisë lirike të cilën
e krijon më me pasion. E kjo gjëvërehet tek poezia “DIMRI I DASHURISË”, në të
cilën shprehet se “Nëse të takoj nesër/ A
do të duroj për zemrën që e dua/ E të mos digjem në përqafimin tënd/ E të mos
kënaqem para prushit të dashurisë”, faqe 22.Po kjo prushimë është artikuluar
qysh në titullin e librit “Prushimë nën vello”, ndërsaelementet
tjera metaforike dhe mënyra se si ajo e percepton lirikën e bëjnë atë dhe poezinë
e saj të veçuar,sepse “dashuria ka
zanafillë aq sa malli”, shprehet ajo, prandaj kritika letrare duhet të jetë
më e vëmendshmekundrejt formave dhe tipareve shprehëse që janë me bollëk në
këtë vëllim.Jo rrallë këto poezishprehin konotacione erotike, pornuk është e
dalldisur tej mase, e pasi ka një shprehje mjaftë elokuente e bëjnë këtë poezimjaftë
specifike. Vargjet janë të realizuara dhee artikulojnëmirë mendimin lirik i
cili është shprehur si një “LËKURË
E DASHURISË”, në të cilën ka vetëm “djersë lirike”, të
shprehura pa ndrojtjepa paragjykime për të krijuar“harta e kujtime me imazhe”, që janë vetëm “shtrydhje ndjenjash”, faqe 42.
Shikuar
në një këndvështrim tjetër, përjetohen ofshamat, gjëmatdhe mundimetqë si duket
janë rezultat i jetës dhe mbijetesës në një vend të ashpër dhe përplot
paragjykime patriarkale, por ajo gjen elementin më pozitiv për tu shprehur se: “M’i vështronte duart t’ia shërojë plagët/
Nuk më harroi kurrë bukën/ As shpinën nuk m’a ktheu prapa/ Të shtrirë nën
brymën e vetmisë, Aq shumë e desha sa njerëzit/ nga ajo kohë i njoha ma shumë”,
faqe 13. Ky përjetim dramatik duket kudo nëpër lirikat poetike të Shqipe
Hasanit, e cila si autore dhe intelektuale ka arritur të sfidojë mjaftë
vështirësi që mund t’ia ketë sjellë jeta asaj dhe shoqërisë për të cilën ajo
krijon: “Askush nuk më vërejti lotin në
fytyrë/ Askush nuk m’i dëgjoi ofshamat”, faqe 15, janë elemente të poezisëqë
shprehinofshamështeruese në të cilën,“Gjithmonë
me sy mëshire/ Ndonjëherë me fjalë thumbash më flisnit/... /Mbi urën eluhatjes rrinin librat/
Dorëshkrimet, vjershat e dikurshme”, apo si rënkim “Vështirë të jesh e paskllavëruar/ Sall klithma zhurmuese/ Që hapnin
plagë me ngjyra/ Duke mallkuar mitrën për mëkate”, faqe 15, por në mënyrë
aksiomatikelirikat e saj kthehet si këngë e jehonëedhe pse aty këtu ka pikëlimeme
shije erotike, si duketpër ta bërë lirikën e saj më të lexueshme dhe më të
pranueshmepasi ka “fsheh thesarin plot
dashuri/ Derisa t’i nxjerrë elegjitë prej gjaku/ Askush nuk ma ndjen zemrën/ Se
peng i mbetem pikëllimit, emrit/ Shekullit të drithërimtë", faqe
17.
Shqipe
Hasani, është poetesh e realizuar, asaj nuk i mungojnë as librat, por as
motivet për të shkruar poezi ku do të shprehet:“Te kufiri i huaj/ Më le shikimin e fundit/ Si kujtim të
kohës/.../Lirikën ma lagu shiu/ Tempullin e shpirtit/ M’a zunë ngushëllimet”,
faqe
53. Prandaj më duket se përpjekja e poeteshës ka të bëjë
me kompensimin e kohës të cilën ajo nuk e bjerr kot së koti, pasipërveç
ngritjeve në fushën profesionale, ajo arrin të konsolidojedhe poezinë të cilën ka
arritur ta kristalizojë poezinë qëka ndjeshmëri shpirtërore të përjetuar që
kapet përmes vargut të përjetuarnë mënyrë emocionale dhe ku nuk i mungon as
vlera estetikesiç vërehet te poezia “NUK VRITET LIRIKA”,
në të cilën ajo thotë: “Në m’a prekësh
harkun e syrit të vrarë/ Gjallë do mbetem me një pikë loti/ Njëmijë vjet le
t’më gjakosen ëndrrat/ Murosja e eshtrave të fëmijërisë/ Le t’më bëhet shtrat i
gurtë”, e më tej shton: “Të pijmë me
gotën e mallit/ Gjallë apo vdekur deri në dehje/ Liriken e përqafojmë të
zgjuar/ Derisa koha ka për t’u thinjur/ Pikturave të drunjta të natës”, faqe
59.
Vetëm
këto vargje janë të mjaftueshme për të besuar sevepra paraqet një dramacitet të
brendshëm sa lirik po aq poetik, e më shumë përjetojmë ndjeshmërinë e një nëne
ndaj sfidave të jetës, ndërsa në një aspekt tjetër shohim një bijë që ruan
kujtimin e mirë për të et, që shprehet në poezinë “PENGU
I KUJTIMEVE”. Si individualitet krijues e intelektual,
dihet se Shqipe Hasaniarrin të kualifikohet edhe në fushën e mjekësisë për t’i
krijuar vetës predispozita më të mira qoftë në vendin e punës, po më shumë për
ta dëshmuar vetën se mund të përballoj edhe vështirësi të tjera që ia sjell
jeta. Për ata që nuk e njohin këtë poetesh mjafton të thuhet se fillimisht ajo
ka mbaruar shkollim e lartë universitar në fushën e letërsisë shqipe, ndërsa viteve
të fundit, (sigurisht për nevoja të jetës
dhe punës),ajo është diplomuar edhe në mjekësi, çka do të thotë se lirikat plotësojnë
mozaikune jetës reale, kurse në një plan tjetër ajo i ka krijuar vetes dy
predispozita të mëdha duke u marrë me shëndetin shpirtëror,përmes poezisë dhe duke
u kujdesur për shëndetin fiziktë shoqërisë, si domosdoshmëri për të jetuar. “Le të mbytem detit të paanë/ Asgjë
s’dhimbka më shumë/ Se ecja ime në labirinte”, faqe
70, ndërsa në një rast tjetër ajo do të shprehet: “M’i zgjat duart sipër flokëve/ Mos hesht
thuaje një fjalë/ Se mosha për të fituar nuk ikën kurrë/ Dashuria ime mprehtë se
thika/ Shqyen errësira dhe rimat e grisura/ Fundja, më falë një fjalë/ Të
ngushëllohem me prehjen tënde/ Me lotin e arsyes”, faqe
82.
Si
duket drama jetësore e Shqipe Hasanit nuk i ka vetëm “SHTATË NETË DASHURI”, por
i ka sfidat tjera që i vijnë nga bërrylat, injorimet dhe patriarkalizmat e
theksuar të cilët sikur janë rrënjosur e betonuar në këto hapësira, por ajo në
lirikat e saj më shumë ka hall shëndetin shpirtëror dhe estetik, andaj e ka
përpunuar me kujdes strukturën artistike të vargut duke abstrahuarmbresat ngaperipecitëe
jetës që s’kanë të përbashkët me artistikensi “një ofshamë shpirti që i vibron mbi zemër”, faqe
85. Vetëm nga kjometaforë mund të përfundojmë se poetesha
vetën e ka gjetur më shumë në poezinë lirike e cila nuancon nga poezia erotike
sa për t’i krijuar shëndetit shpirtëror optimizëm i cili del në pah nëpër shumë
vargje të tjera të këtij libri, madje edhe atëherë kur ishte “...fjalë e pathënë apo lot i varur/ Kur
fati zemrën asaj ia ndau në 1999 copa”, ose atëherë kur “dielli i gjëmonte kraharorit të ngrirë”,
faqe
87. Në këto rrethana, një analizë më e thellë rreth
mënyrës së krijimit letrar që bënë Shqipe Hasani, do të ishte nxitje e mirë
edhe për gra të tjera,do të ishte një thirrje për të mos u dorëzuar,njëapel për
të sakrifikuar, tamam ashtu siç ka bërë Shqipe Hasani e cila sikur po vdes për
një fjalë, për një varg më të realizuar: “Një
pikë ujë ia zgjat jetën/ Një ngushëllim/ Një fjalë/ Një fotografi/ Javë për
javë plot dhjetëvjet”, është një refren që i shpjegon mynxyrat e jetës, faqe
88.
Natyrisht,
poezia është personale sikurse edhe sukseset dhe dështimet që janë forma të
personalitetit njerëzor, por detyrë e krijuesit përkatësisht e poeteshës është
që këto përvoja t’i kthej në shërbim të artit dhe shoqërisë njerëzore, në
shërbim të së mirës dhe asaj që i thuhet letërsi artistike, tamam “Urë që peshonte mbi shtyllat e lakmisë”, faqe
90 ose atëherë kur
”Pasqyra i është thyer në njëqind copa”, faqe
85. Nga leximi i kujdesshëm i kësaj poezie duket se jeta
e ka detyruar të përdorëvarg mjaftë të kursyer, metaforë që përkon me sjelljetnjerëzore
sa për të atakuar vese të shoqërisë e cila ka provokuar për të shkruar. Mënyra poetike
është balsampër shëndetinpoetik, kurse ajo mbetet e lumtur nëse këto lirika do
t’iu shërbejnë edhe të tjerëve, qoftë si “SHTEG
I KUJTIMEVE”, apo thjeshtë vetëm sa për t’i pasionuar“netëve të dimrit pa e ngatërruar udhën sa
për t’i çmallur bebëzat e syve ose deri sa të shtrihen fjollat e borës të cilat
i janë varë nëpër dritare me ofshama dashurish, me rrahje zemre përballë kujtimeve
duke pirë lëngun e dashurisë”, faqe 84.
Gjithsesi krijimi poetik është një përpjekje për të shpalosur konceptin lirik i
cili duket se është në kërkim të formave të reja, veçanërisht në kërkim të
qasjeve dhe fenomeneve në raport me përditshmërinë e vrazhdët, përpjekje për ta
kthyer gjithë atë vorbull ngjarjesh e përjetimesh në krijim artistik siç e
ndeshim nëpër shumë poezi që shprehin ledhatim atëherë“m’i zgjat duart sipër flokëve/ mos hesht po thuaja një fjalë”, faqe
82.
Poezia
e Shqipe Hasanit ka një dramacitet lirik e shoqëruar me tensione erotike të
cilat përbëjnë jetën dramatike të vet poeteshës e cila poezinë e shkruan si
përjetim emocional me të cilat përmbush boshllëkun e vlerës esenciale të jetës
duke hyrë në një ballafaqim me vetveten dhe me të tjerët. Sidoqoftë elementi
lirik e nxjerr nga grotesku, nga dëshpërimi dhe pesimizmi i cili në kohët
moderne sikur është shndërruar në mani krijuese qëshpreh dëshpërim e zhgënjim“derisa rrëqethet/ ashti i saj lirik”, faqe
83. Në aspektin meditativ, kjo poezi,shprehëtë kundërtëne
antivlerave dhe krijimit poetik mjaft të zbehur. Shqipe Hasani, mëton të riparoj
këto degradime, andaj me guxim intelektualajo ka prekur nervin e ndijimit
artistik duke iu dhënë lirikaveshije emancipuese, në kohën kur erosi i
marrëzive ka prekur përditshmërinëe një shoqërie e shndërruar në mumie a në
mekanizëm shpërdorues?! Në këtë plan, te poezia e Shqipe Hasanit, elementi
artistik del mbi të gjithamarrëzitë, ndërsa vlera letrare e kësaj poezie duhet
të shikohet përtej klisheve patriarkale, pasi lirikat moderniste e pasurojnë
poezinë e sotme që është e liruar nga klishetë dhe paragjykimet, sidomos të
atyre patriarkale.
Ky
ballafaqim metaforikështë shembull që shkon përtej shumë vrojtimeve që i kap sall
mendja e poetes. Si grua, Shqipe Hasani, duhet ta ketë përjetuar jetën si
zhgënjim, rrethin shoqërore si mjaftë konzervativ, kurse elitën intelektuale
tepër paragjykuese, prandaj thirrjen e saje lexojmë si një protestë poetike, si
guxim intelektual e ndërthurur në këto “Prushime nën vello”të cilat mjaftë
mirë artikulojnë një realitet të përjetuar i cili kamuflohet me dokrra jashtë
letrare të cilat po e rëndojnë jetën kulturore dhe artistike në ambientin e
sotëm krijues. Shikuar në përgjithësi këto lirika duhet të merren si guxim
poetik për të shkuar përtej miklimeve pranverore e aromave që i sjellin lulet,
apo cicërimat e zogjve, qofshin ata shtegtar.
Si
tërësi, drama jetësore dhe realiteti dramatik është vlerë artistike që bënë thirrje
për të dal nga kjo humnerë kulturore në të cilin është mbyllur një shoqëri e
tërë. Pavarësisht rrethanave dhe tensioneve dramatike që sjell realiteti i
përjetuar, Shqipe Hasani, përsëri do të gjen forcë për të sfiduar të gjitha dhe
për ta shikuar jetën drejt e në sy, ashtu siç duhet të veproj secila poetesh,
secila intelektuale, sepse sakrifica e tyre do të jetë në shërbim të tashmes po
sidomos në shërbim dhe emancipim të së ardhmes që e prosperojnë breza të tërë, pavarësish
cilës gjini mund t’i takojnë. Prandaj themi se kjo poezi është një artikulim për
realitetin që modifikohet artistikisht madje me një nivel të kënaqshëmartistik.Poetesha
Shqipe Hasanika reflektuar imazhe përjetuese, e duke i dhuruar vargut
elementinartistik ajo e bënë poezinë lirike më të afërt, më përjetuese. Këto
imazhe të fuqishme metaforike janë refleksion i thellë i vlerës esenciale të
kësaj poezie e cila duhet të lexohet me pasion dhe përkushtim!...
St. Gallen, tetor 2018.
