Policia: Tubimi-homazh përbën rrezik për sigurinë kombëtare

Zyrtare, Policia: Nuk e garantojmë demonstratën e dytë të opozitës

Policia e Tiranës me anë të një deklarate ka pohuar se tubimi i Partisë Socialiste i paralajmëruar për të premten më 28 janar, përbën rrezik për sigurinë kombëtare të vendit.

Në një deklaratë për shtyp drejtoria e policisë së Tiranës theksoi se tubimi i opozitës është një rrezik për sigurinë kombëtare. Policia e Tiranës thekson se nuk mund të garantojë mbarëvajtjen e tubimit duke marrë parasysh edhe ngjarjet në demonstratën e 21 janarit.

“Sot më datë 27 janar 2011, Drejtoria e Policisë së Qarkut Tiranë, bën publike përgjigjen e saj, lidhur me kërkesën për tubim të Subjektit Partia Socialiste, Dega Tiranë për ditën e nesërme, si vijon:

Ne përgjigje të shkresës Tuaj, Nr.4 prot, date 26.01.2011, “Njoftim për tubim”, dërguar në Drejtorinë e Policisë së Qarkut Tiranë, ku njoftoni për organizimin e një tubimi homazh në datë 28 Janar 2011, ora 13.30 deri ne orën 15.30, ku grumbullimi i pjesëmarrësve organizohet në disa vend grumbullime, duke lëvizur në drejtim te Bulevardit “Dëshmorët e Kombit”, Tiranë,

Pavarësisht nga masat qe po merr dhe do marrë Policia e Shtetit në përputhje me detyrimet e përcaktuara në Ligjin “Për Policinë e Shtetit” dhe bazuar në nenin 1, pika 2, te Ligjit Nr.8773, datë 23.04.2001 “Për Tubimet” ;

i) Duke patur parasysh se tubimi i datës 21 Janar 2011 degjeneroi ne akte dhune, cënim të rendit kushtetues, sulm ndaj institucioneve kushtetuese, sulme të dhunshme ndaj punonjësve te Policisë së Shtetit gjatë përmbushjes së detyrës së tyre funksionale për garantimin, mbarëvajtjen dhe ruajtjen e rendit dhe sigurisë publike;

ii) Duke patur parasysh se një numër i madh protestuesish në tubimin e lartpërmendur, dispononin armë zjarri, bomba Molotov, mjete të tjera te forta si gurë, shkopinj, etj,

iii) Si dhe duke u bazuar në informacionet që administrohen nga strukturat e Policisë së Shtetit,

për të cilat (re: pika i) dhe ii) Drejtoria e Policisë Qarkut Tiranë ka bërë referimet e veprave penale në lidhje me aktet e mësipërme,

Drejtoria e Policisë së Qarkut Tiranë, ka vendosur: Zhvillimi i një tubim-homazh të tillë, përbën rrezik për sigurinë kombëtare, sigurinë publike, mbrojtjen e rendit dhe parandalimin e krimit dhe mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut. Sipas sanksionimit ligjor, te nenit 1, pika 2, të Ligjit Nr.8773, date 23.04.2001 “Për Tubimet” dhe në rrethana të tilla, Policia e Shtetit, Drejtoria e Policisë së Qarkut Tiranë, nuk garanton mbarëvajtjen dhe zhvillimin e këtij tubimi”, thuhet në deklaratën e policisë së Tiranës.

Koha e shkrimeve të Rezarta Resos

Dikur njihej si prezantuesja e TVSH-së. Derisa u bë e njohur në botën e librave si përkthyesja e romanit “Kujtimet e një Geishe”. Por nga Amerika emri i saj ka ardhur në një tjetër formë: si autore tregimesh. Që premtojë vërtet shumë

Nga Iva Tiço

Rezarta Reso

Ka nga ata shkrimtarë që thonë se letërsia ka lindur bashkë me ta, bashkë me ato germat dhe vjershëzat e para të shkarravitura në kopertina fletoresh shkolle. Për gazetarët: shkrimtarët tipikë, ata që thonë që letërsia ka lindur bashkë me ta. Por ka edhe një kategori të dytë shkrimtarësh, ata që nuk e mbajnë veten për të tillë e që duket sikur letërsia ka fjetur tek ata për vite me radhë, derisa një ditë shfaqen kaq natyrshëm sikur ta kishin bërë këtë profesion prej kohësh. Rezarta Reso është një ndër tipiket e kësaj kategorie: kur disa javë të shkuara emri i saj i shkruar u shfaq mbi një tregim të botuar në të përditshmet shqiptare, shumëkujt iu duk më se e natyrshme që pas debutimit të saj në letërsi si përkthyese me “Kujtimet e një geishe” ajo të shfaqej me krijimtarinë e vet. Një talent që kishte qëndruar i fshehur brenda saj nuk dihet se prej sa kohësh, derisa kishte qenë përkthimi ai që ia kishte nxjerrë në sipërfaqe: “Eshtë e çuditshme se sa i dashur bëhet përkthimi i një libri për përkthyesin...”, rrëfen Rezarta, -“gati-gati të duket sikur e ke krijuar bashkë me autorin (të paktën këto ishin ndjesitë e mia) dhe diku thellë, në ndonjërën prej qelizave që nxisin kurajot çmendurake, mund  të përshkëndijë ideja që... hëmmm, mbase s’është e vështirë të provosh të shkruash vetë... Mbase kjo ka qenë një arsye e fshehur që kisha grumbulluar, ndonëse në mënyrë fare të paorganizuar, ngjarje, njohje, marrëdhënie, ca të hedhura në copa letrash, ca te strukura në kujtesë dhe që të nxitura nga një moment i jashtëzakonshëm në jetën time, më shtynë t’i rendisja e t’ia hapja vetes me guximin për të krijuar art e për të vazhduar ta ndaj me të tjerët...”. Kështu ajo nisi të shkruajë. Eshtë ende herët që ajo të mund të parashikojë reagimet e lexuesve për atë çka është vetëm e saja. Ajo ka shprehur atë ç’ka ndjerë e ç’ka përjetuar në mënyrën e vet. “Nëse kam mundur ta përcjell me po atë intensitet dhe vërtetësi te lexuesi... atëherë... do vazhdoj të shkruaj...”.

Nëse fillimi i të marrit me përkthime apo me të shkruarën mund të ngjajë si i rastësishëm, lidhja e Rezarta Resos me letërsinë vetëm e rastësishme që nuk është. Nuk kishte se si të ndodhte ndryshe: vajza e shkrimtares Ivoni Reso do të ndikohej patjetër nga profesioni i së ëmës, që e kishte rrethuar me libra, e me historira që fëmijë. “Mbi të gjitha besoj se kam trashëguar prej saj genin e dashurisë për artin dhe letërsinë. Ajo është përpjekur të kishte të njëjtin ndikim edhe tek im vëlla, por ai nuk “e ndjente” si unë letërsinë, parapëlqente shkencat... dhe u bë mjek”. Librat ishin kënaqësia dhe arratisja e Rezartës, lexonte dhe njehsohej me personazhet që i pëlqenin, me ngjarjen, qoftë kjo e gëzueshme  apo e trishtuar dhe gëzohej apo vuante sikur gjithçka po i ndodhte pikërisht asaj. “Pushimet e dimrit apo të verës mbi të gjitha i prisja me kënaqësinë që do lexoja vetëm libra, pa u ndërprerë nga mësimet e detyrueshme”, rrëfen Rezarta, teksa thotë që kur erdhi rasti të vendoste se çfarë do të bënte në jetë, nuk mund të gjente asgjë tjetër më të përshtatshme se fakulteti i Gjuhë –Letërsisë.
Por nëse me letërsinë emri i saj është lidhur vetëm tre vitet e fundit, që me botimin e librit “Kujtimet e një Geishe”, për të gjithë ata që kanë kujtesë të fortë Rezarta Reso ka qenë shumë e njohur që në vitet ’80, si prezantuese e emisioneve të TVSH-së së asaj kohe. Në fakt ajo mund të quhet që është aty: ka filluar që kur ishte 7 vjeç nëpër konkurse recitimesh sa në radio apo në televizion dhe më pas që në shkollë të mesme nisi të drejtonte emisionin e librit për fëmijë apo emisione të tjera deri në fillim të viteve ‘90. “Kur merrja pjesë nëpër konkurset e fjalës artistike, më ishte mbushur mendja të bëhesha aktore, por më pëlqente edhe të jepja mësim... më pëlqente t’u tregoja të tjerëve, sidomos fëmijëve, historira, t’u lexoja libra dhe t’u recitoja vjersha”. Por jo gjithçka ka qenë kaq rozë në botën televizive të Tiranës së viteve ’80. Rezarta e kujton atë periudhë “si vitet më të ndrydhura, më të ftohta, gati të frikshme, por në të njëjtën kohë të mbushura me shpresa, dëshira, ëndrra e pasione, që na ushqenin shpirtërisht dhe na jepnin kurajën që edhe në ato kushte jo vetëm të mbijetonim, por edhe të krijonim një atmosferë kënaqësish e lumturish të vogla rrotull vetes. Padyshim në jetën time televizioni zinte një pjesë të madhe,  me pasoja nga më të ndryshmet, që herë më jepnin kënaqësi e herë keqardhje, por që më vinin vazhdimisht në lëvizje dhe në kërkim. Me gjithçka pozitive apo lënduese janë nga eksperiencat më të rëndësishme të jetës sime”. Ndër të tjera televizioni i dha mundësinë që në moshë fare të re dhe ndryshe nga shumë moshatare të vetat të njihej me punën, të krijonte marrëdhënie me njerëz të moshave të ndryshme, gra e burra dhe njëkohësisht të njihej nga teleshikuesit, të vlerësohej e të gjykohej prej tyre. “Televizioni shqiptar dhe media e viteve ‘80 nuk ka asgjë të përbashkët me atë çka gëlon sot në Shqipëri. Vetëm diçka nuk ka ndryshuar dhe s’mund të ndryshojë kurrë dhe që është në të gjithë botën e njëllojtë: nëse bëhesh person publik, duhet të jesh i vetëdijshëm që do të kthehesh në qendër bisedimesh, hamendjesh, parapëlqimesh, antipatish, personazh historish apo thashethemesh, e kështu me radhë. Në kushtet e një stacioni të vetëm televiziv, me vetëm disa orë në ditë programe, ishte e natyrshme që jo vetëm atyre që u dilte fytyra në ekran, por edhe punonjësit e institucionit të njiheshin nga të gjithë qoftë edhe vetëm si emra. Nën presionin e një censure gati paralizuese ideologjike që kontrollonte që nga fjalët e hapjes apo të mbylljes e deri tek veshja, vështrimet, qëndrimi,  buzëqeshja, isha jo gjithmonë e kënaqur nga vetja. E dija që nuk mund të jepja tërësisht atë që ndieja, nuk thoja dot atë çka dëshiroja, megjithëse ishte e vërtetë dhe ndryshe nga ç’dilte në ekran. Ndërkohë edhe opinionet bënin punën e tyre: “është e ngrohtë, komunikuese”, “përkundrazi është si e ngrirë”, “ buzëqesh shumë, vend e pa vend” , “më pëlqen zëri i saj’, “pikërisht zërin s’ia duroj dot”...”. E nëse atëherë nuk ekzistonin gazetat e revistat ku Rezarta dhe koleget e saj të mund të lexonin se çfarë thuhej për to, komentet për veten mund t’i dëgjonte gjithkund: nëpër autobusë, radha apo nga miqtë e të afërmit. Sidoqoftë, për të televizioni mbeti një pasion që nuk u shuajt kurrë, pavarësisht nga rrethanat dhe kushtet.

Ishin pikërisht një sërë rrethanash dhe kushtesh që e bënë Rezarta Reson të hiqte dorë nga ky pasion i saji dhe të merrte vendimin për të jetuar në Amerikë. Një vendim as i shpejtë dhe as i lehtë, për më tepër që ishte e bindur se ishte një nga ato vendime që nuk të lënë të kthehesh mbrapa dhe pas të cilit do t’i duhej të niste një jetë të re krejt ndryshe nga tridhjetë vjetët që kishte kaluar në Shqipëri. “Mbërritja në Amerikë qe një shok psikologjik. Frika dhe pasiguria e mospërshtatjes, përhumbja, gjuha e pastërvitur, mungesa e shoqërisë, komunikimi i kufizuar herë nga droja, herë nga indiferenca, m’u kthyen në demonë torturues”. Vetëm këmbëngulja e familjes dhe besimi që ai vend do t’i jepte më në fund diçka për t’i shpërblyer sakrificën që kishte bërë, dalëngadalë ia rikthyen vendosmërinë që të mos kthehej mbrapsht. Tashmë, 12 vjet pas ikjes, Rezarta mund të thotë pa asnjë hezitim se Amerika është me të vërtetë vendi i mundësive të jashtëzakonshme, mjafton të kesh vetëm dy cilësi, dëshirën dhe vullnetin për të bërë diçka”. Rezarta është nga ato që nuk i mungon as dëshira dhe as vullneti.

Katër vitet e para në Amerikë, pasi kreu një vit në “Becker College”, për të plotësuar lëndët e diplomës së Shqipërisë, punoi si mësuese. Nuk ishte e bindur se ky profesion ishte ai që ajo do të donte të bënte deri në fund të jetës, ndaj kur iu dha rasti të aplikonte në bibliotekë, e bëri me mjaft dëshirë dhe kur pas një konkursi dhe dy intervistave arriti të punësohej, ishte plotësisht e bindur se kjo punë i përshtatej më mirë se gjithçka tjetër. “Diploma e Shqipërisë dhe ajo e marrë nga “Becker College” nuk ishin të mjaftueshme për t’u emëruar si bibliotekare profesioniste”, - thotë Rezarta, -“prandaj vendosa të vazhdoj për Master dhe për tre vitet  tjera, dy herë në javë, pas pune ose të shtunave kam udhëtuar në shtetet fqinjë Rod Ajland dhe Nju Hempshajr për të marrë klasat e nevojshme që kërkonte programi i Universitetit të Rod Ajlandit për Masters për Biblioteka dhe Informacion Shkencor. Ka qenë një periudhë e lodhshme dhe e ngarkuar. Shpesh largohesha nga shtëpia në 8.00 të mëngjesit e kthehesha më 10.00-11.00 të mbrëmjes. Prindërit e mi ishin të përkushtuar të më lehtësonin nga detyrimet familjare dhe mbi të gjitha duke u përkujdesur për vajzën, që ndodhte të mos më shihte tërë ditën”. Por gjithë kjo sakrificë nuk i shkoi dëm. Pas Masterit u emërua në Departamentin e Rinisë dhe të Fëmijëve, po në bibliotekë. Një përvojë kjo krejt e ndryshme nëse do të krahasohej me punën që bëjnë koleget e saj në bibliotekat shqiptare. “Amerika, e ndjekur nga Kanada-ja dhe Australia kanë sistemin më të pasur dhe më të përparuar në mënyrën se si janë të ndërtuara bibliotekat publike dhe se si funksionojnë. Biblioteka publike në këto vende, është një qendër internacionale informacioni, edukimi, argëtimi,  një qendër arti dhe kulture ku zbatohet një nga pesë ligjet e arta të bibliotekës të përcaktuara nga profesori dhe bibliotekari i famshëm Indian, Shiyali Ramamrita Ranganathan: Çdo libër të ketë një lexues dhe për çdo lexues të ketë një libër”. Përveç librave, biblioteka ofron shërbime dhe programe nga më të ndryshmet dhe për të gjitha moshat, duke filluar që nga bebet e sapolindura, fëmijët e vegjël, nxënësit e shkollave, studentë, studiues, profesionistë, amatorë me interesa të veçanta, pensionistë e deri tek të moshuarit që jetojnë në Shtëpitë e Përkujdesjes së Pleqve, si dhe për individët me aftësi mendore apo fizike të kufizuar”. Një eksperiencë e gjithanshme kjo, që e ka ndihmuar Rezartën të njohë më thellë e më mirë komunitetin e Uorçester-it, dhe gjithë shoqërinë amerikane. Puna në bibliotekë i ka dhënë mundësinë të njihet me emigrantë nga vende të ndryshme të botës me të cilët ka shkëmbyer mendime, për jetën dhe për mënyrën se si janë përshtatur, çfarë kanë humbur duke lënë vendin e tyre dhe çfarë kanë gjetur në Amerikë... Të gjithë i kanë shprehin hapur faktin që Amerika jep mundësi shumë më të larmishme e të pakufizuara për veten e mbi të gjitha për të ardhmen e fëmijëve. “Këtë e provova tek vetja ime dhe e shoh edhe te komuniteti gjithnjë e në rritje të shqiptarëve të ardhur pas viteve 90-të. Në këtë moment, me punën dhe gjithë ç’kam arritur gjatë këtyre viteve, them se vendimi për të emigruar në SHBA ka qenë një nga vendimet më të mira që kam marrë ndonjëherë. Ndjehem e lirë dhe e plotësuar”.

Fakti që biblioteka, si një nga institucionet që organizon dhe ofron shërbime të përbashkëta, është kthyer në një vend takimesh, njohjesh dhe programesh ku fliten gjuhë të ndryshme, është një nga gjërat që Rezarta çmon më shumë në punën e saj të përditshme. “Koleksioni që kemi ngritur vitet e fundit, së bashku me dy koleget e mia shqiptare, Ermira Topi e cila punon në departamentin e Periodikut dhe Afërdita Lamani, e cila punon në departamentin e Qarkullimit të Librave, ka tërhequr dhe ka sjellë shumë shqiptarë, emigrantë të dhjetë vjetëve të fundit, të cilët frekuentojnë rregullisht bibliotekën dhe marrin pjesë në programe të ndryshme, sidomos në ato të fëmijëve. Para 6-7 vjetësh, biblioteka kishte vetëm 17 libra të vjetër në shqip. Tani ka rreth 400 libra për të rritur, 150 për fëmijë, revistat JETA dhe KLAN si dhe Gazetën ILLYRIA që botohet në Neë Jork. Për çdo vit është aprovuar një fond i veçantë për të blerë libra të rinj, por ne inkurajojmë dhe dhurata që qytetarë të ndryshëm dëshirojnë t’i sjellin në bibliotekë për koleksionin e gjuhës shqipe”.
Eshtë pikërisht ruajtja e gjuhës shqipe një punë më vete për Rezartën, aq më tepër tani që i është përkushtuar marrjes mirëfilli me letërsi. “Mbi të gjitha më ka ndihmuar komunikimi i pandërprerë me shoqërinë që lashë pas”, thotë Rezarta, “e sidomos me miken time më të ngushtë Kristina Jorgaqin, e cila më ka furnizuar pa kursim me libra, revista, komente, biseda rreth kulturës në Shqipëri”. Ky kontakt e ka bërë që të mos ndihet asnjëherë e shkëputur, jo vetëm me atë që ndodh këtu, por edhe të bëjë “stërvitjen gjuhësore”. Gjë të cilën ia mundëson edhe “gjuha e shtëpisë”. “Në shtëpi flitet vetëm shqip”,- thotë Rezarta -“me gjithë “gabimet” e vajzës sime 17-vjeçare, Kristel, e cila preferon të flasë vetëm anglisht. Nuk e fajësoj. Shkon në shkollë, ku flitet vetëm anglisht, pas shkolle shkon në aktivitete të paktën dy orë në ditë, kthehet dhe bën mësimet po në anglisht 2-3 orë të tjera... sa kohë do t’i mbetet për të mësuar dhe për të folur një shqipe korrekte, kur edhe unë takohem me të vetëm në darkë? Pavarësisht nga këto pengesa, Kristeli flet shqip, sidomos me gjyshërit dhe me mua dhe sa herë që gjyshja mundohet t’i flasë anglisht, Kristeli i thotë: “ Nëna, ti bën gabime kur flet anglisht... flit shqip që unë të kuptoj...”.
Ideja për të përkthyer në shqip Rezartën e ka rrokur sa herë lexonte libra të bukur që nuk ishin të botuar në Shqipëri. Por asnjëherë nuk kishte pasur guximin ta merrte përsipër këtë punë. Ishte nxitja e së ëmës dhe e kunatës së saj Eva, e cila i rekomandoi librin e “Geishës” duke ditur dobësinë e Rezartës për kulturën aziatike, por mbi të gjitha ishin fjalët e Kristina Jorgaqit, e cila pasi dëgjoi shkurtimisht disa përshkrime nga libri, i tha: “Kështu si ma tregove mua hidhe në letër...”. Ashtu siç e kishte rrëmbyer leximi i atij libri, po ashtu Rezarta Reso u përfshi e tëra në përkthimin e tij. “Kristina ofroi me kënaqësi dëshirën ta redaktonte dhe falë përkujdesjes së saj për të nënvizuar dobësitë e shqipes sime, nuancat që shkisnin pa dashur nën influencën e anglishtes apo tendencës për t’i qëndruar sa më besnike frazës në origjinal, e shihja që pas çdo kapitulli ndjehesha më e sigurt”. Pas marrëveshjes me shtëpinë botuese Dudaj, Rezarta u angazhua vullnetarisht të siguronte lejen e botimit duke kontaktuar autorin, Artur Golden i cili e vuri në dijeni se ia kishte shitur copyright-in shtëpisë botuese “Random House”, nga agjentët e të cilës Rezarta ruan kujtimin e mirë të një komunikimi të shpejtë, korrekt dhe dashamirës. Ishte sigurisht një kënaqësi e madhe ta shihte më pas emrin e saj në faqen e brendshme të librit, por kënaqësia më e madhe qenë sigurisht komentet. “Megjithëse libri, në rrethe të ngushta ishte pëlqyer, unë kisha emocione dhe kureshtje të dija se si do të ecte në treg dhe si do të pritej nga lexuesit e ndryshëm... Kam ndjerë një kënaqësi të rrallë kur lexoja apo merrja mesazhe që libri ishte pëlqyer aq shumë... e ndjeva veten përsëri në Shqipëri... sikur nuk isha larguar ndonjëherë... Nuk kishte më asnjë rëndësi nëse emri im do t’i kujtonte lexuesve drejtuesen e dikurshme të emisioneve të fëmijëve në televizion. Kisha zbuluar diçka të re te vetja që po e ndaja sërish me të tërë dhe ky ishte një vazhdim i asaj ç’kam ëndërruar që fëmijë... t’u tregoja histori të tjerëve”.

"...Një shportë sa Qielli - me Dashuri..."

Intervistë me poeten Iliriana Sulkuqi ( Kësulkuqja)




Sulkuqi - Xhepa


Aty nga fundi i viteve '70 , në një rreth miqësor, do të më jepej rasti për herë të parë, fizikisht , të takoj poeten dhe shkrimtaren Iliriana Sulkuqi. Ishte e veshur ushtarake e ndodhej mes nje grupi ushtarakësh me grada të larta si, Arif Hasko, Vehip Fejzulla,...por qe kjo vajzë simpatike e hijshme me uniformë,me flokët e gjata mbi supe, i kishte bërë " zap" gjeneralët, duke ju recituar vargjet e saj poetike që sapo kishte krijuar. Ekspresiviteti i vargut të saj poetik, plot dashuri , ndjenjë e mirësi, më bëri që gjatë gjithë jetës sime ta ndiqja,këtë talent të lindur vetëm për poezi, në gazetën "Zëri i Rinisë", Drita ", revista "Shqiptarja ..."...si dhe në organe të tjera letrare të shtypit shqiptar.
Por bota është e vogël ! Ja ku unë përsëri takohem me këtë urtësi e mençuri, madhështi për nga krijimmtaria e saj, këtu në USA.Ajo nuk ndalet! Vargu dhe pena e saj krijuese vërshon vrullshëm ,kudo, në listat virtuale, shtypin shqiptar në Diasporë , Shqipëri ,Kosovë e kudo në botë! Meraku i vetëm i poetes , shkrimtares , është :Dhuro sa më shumë dashuri, tek të gjithë njerëzit pa dallim feje,race apo ideje!

Meraku i saj janë fëmijët e lindur në tokën e huaj, për brezin e ardhshëm shqiptar në Diasporë ,USA, e kudo ku ka komunitet shqiptar në botë dhe mesazhi që transmeton kjo poete , shkrimtare , nënë , gjyshe: Mësojuni fëmijëve gjuhën e Mëmëdheut , gjuhën shqipe ,trashëgoni të ta,traditën, zakonet e vlerat më të mira kombëtare dhe IDENTITETIN tonë KOMBËTAR!

Duke lexuar intervistën e Lili -t (Sa më pëlqen ta thërras me këtë emër!), ju do të befasoheni , nga forca dhe e vërteta e fjalës së saj, nga " vrapimi" i saj për të krijuar, nga virtyti i mirësisë dhe i dashurisë (me plot bindje do ta quaja Binomi Poet-Njeri), që e karakterizon këtë perlë të letrave shqipe!

-Kam shumë kohë që kam dashur të realizoj një intervistë me ju. I jeni përgjigjur me heshtje. Përse ?

-Ke të drejtë Monda, kur thua se disi jam shmangur, por pa të keq. Intervista është portreti i dyfishtë, ose më saktë, një portret me dy personazhe. Prandaj, unë me "heshtjen" time kam patur dhe merakun, që të justifikoja "fjalën" time para jush dhe lexuesit. Duhet të flasësh kur diç ke për të thënë. Edhe kur pi një kafe me një shoqe apo shok duhet të shkëmbesh informacion, aq më tepër në një bashkëbisedim publik siç është intervista....

Pastaj, për të qenë e sinqertë, a do të të them të vërtetën e vërtetë që më dhemb në shpirt?

Të tilla intervista, me postime pyetjesh dhe me postime përgjigjesh, për mua janë hipokrizi. Vetëm se i bëjmë qejfin vetes dhe njera-tjetrës apo njeri - tjetrit. Por këto janë kushtet e sotme..

Tjetër, kujt i shërbejnë? I bëjmë për njeri -tjetrin? Kjo s'ka kuptim. I bëjmë për brezin pas nesh, d.m.th, për fëmijët tanë? Edhe kjo s'ka asnjë vlerë. Ku janë, ku i kemi? Ku kanë kohë ata të lexojnë "bëmat" tona... Ata, ende vrapojnë, sa nga një shtet në tjetrin, sa nga një "fshesë", në tjetrën. Sa nga një shkollë në tjetrën... Harrojnë edhe gjuhën e mëmës, harrojnë edhe ata që i kanë lindur... Mirë, ata që kanë prindërit, gjyshër apo gjyshe pranë, diçka mësojnë ... Po pastaj... çfarë do të lexojnë? Sa të rinj lexojnë gazetën shqiptare, këtu në Amerikë, sa të tjerë qoftë edhe në Shqipëri apo nëpër shtete të tjerë mërguar...? Ndoshta vetëm për ndonjë lajm mërgimi, punësimi, shkollimi, biznesi... dhe këtu mbaron gjuha. Fillon artikulimi i saj drejt mbijetesës, drejt së panjohurës, duke hedhur pas shpine të njohurat e trashëguara...

Ka edhe shumë arsye të tjera...


-Jeni një krijuese shumë prodhimtare, ç'mund të na thoni për botimet tuaja të fundit?

-Shkruaj. Pa shkruar nuk mund të rri. Por jo çdo gjë e shkruar ka vlerat e botimit. Këtu është "udhëkryqi" midis poetit dhe lexuesit. Krijimtaria është e poetit (shkrimtarit), sa nuk i janë venë kapakët librit dhe ISBN-ja e Shtëpisë Botuese. Pastaj bëhet pronë e lexuesit. Kështu ndodh edhe me ato krijime që hidhen për lexuesin në faqet e internetit. Pra, për botimet e mia le të flasë lexuesi im.

-Ju jeni një emër i dëgjuar. Ne ju lexojmë vazhdimisht, në shtypin shqiptar në Shqipëri e Diasporë, edhe pas ardhjes në SHBA. Çfarë ka sjellë në krijimtarinë tuaj ky ndryshim gjeografik?

-Njeriu në gjithë jetën ka vetëm një Atdhe, ose Mëmëdhe, që mua më duket më intime si fjalë. Njeriu mund të lëvizë në të gjithë kontinentet e rruzullit, mbase dhe në Hënë, por Atdheun nuk e tjetërson dot. Dhe kush thotë se "... m'u bë Atdhe i Dytë", mashtron veten dhe atë që e lexon apo e dëgjon. Kam lexuar një mikun tim-poet, i ikur dhe ai jashtë Shqipërisë. Kur e pyetën nga je? U përgjigj: Nga vendi më i bukur në botë!" Sikur Dantja të kishte shkruar vetëm për Parajsën, nuk do të ishte e pavdekshme "Komedia Hyjnore". Duhej dhe Ferri, që t'i jepte vlerë e kuptim. Dhe kjo ndjenjë e Mëmëdheut të mirë e të bukur nis nga Gjiri i Nënës, nga Vendlindja, porta, rrugicat e deri në bulevardet e qytetit, në malin e Krastës, në ujin e Shkumbinit, në... Pra, Atdheu është si Atomi në një Molekulë-jete. Edhe krijimtaria aty nis dhe... aty mbaron. Ardhja ime në SHBA, më ka pasuruar me ndjesitë pranë familjes, me aromën e dy nipërve dhe mbesës, aq të dashur e të domosdoshëm për mua... Pastaj dhe ngopjet e syrit me pamje të tjera. Të qenit këtu i ka dhenë vlera të tjera Dashurisë dhe Mallit, pa të cilat nuk punon dot "Shpirti i Poetit".

-Ju kaluat një periudhë të gjatë në Greqi, me çfarë mbresash vjen Iliriana që andej dhe diçka rreth aktivititetit e krijimtarisë suaj atje.

-Greqia për poetin është thesar. E lakmuar në të gjitha kohët. Greqia ka statujat e Perëndive dhe shtatoret e filozofëve të lashtësisë, ka diellin, detin, gjelbërimin, ka rreth 2000 ishuj. Më i madhi është Kreta, ku edhe unë kam jetuar. Por unë nuk vajta turiste për t'u frymëzuar si Gëtja, apo Gorki... Unë isha emigrante, që doja të jetoja duke mbijetuar. Dhe, në këtë mbijetim, frymëzimi ishte i pranishëm.

Sa bukur e kemi ne fjalën "Frymëzim"! Ka në rrënjë fjalën "Frymë", domethënë të zihet fryma. M'u zu edhe mua fryma në Kretë dhe shkruajta poezi e tregime, që nuk më pëlqejnë vetëm mua. Disa prej tyre, do t'ia rijap lexuesit edhe tek libri i ri që kam në proces botimi... Të jetosh në Kretën e Kanzanxaqit të madh, është fat, edhe kur je i pafat! Edhe pse punoja për bukën e gojës, një javë shkundje ullinjsh ia bëra hallall Kanzanxaqit. I vajta deri te varri, shumë larg nga vendqendrimi im, me një kurorë lulesh të freskëta, thuajse të gjitha ngjyrat e trëndafilave. Sa varr i thjeshtë. Vetëm një kryq dhe mbishkrimi, epitaf i lënë prej tij: "Sot dhe përgjithmonë...". Sikur të kisha mundësi, do të kisha mbledhur lule malesh e fushash e do ta kisha thurrur vetë kurorën... Do t'i shkonte më shumë këtij varri...

-Ndryshimi midis dy mërgimeve

-Emëruesi ka të njëjtin emër-mërgim.

Numëruesi ndryshon si nata me ditën. Nëse në Greqi, edhe pse punova familiarisht për shumë kohë, edhe pse kisha miqësi me familje greke (të cilat i ruaj edhe sot), prapë racizmi dhe "fshesa e hekurt" e politikës greke janë të pashembullta në kohën e sotme, aq më tepër nga një shtet që pretendon se është fillesa e Botës dhe vetë kultura ...

Ndërsa Amerika, tjetër gjë, edhe pse dua të iki një orë e më parë prej këndej... Ama, për këtë, nuk ma ka fajin Amerika, e cila më ka pajisur me të gjitha dokumentet legale dhe sigurimet sociale, që pas një jave të ardhjes këtu; që jam e lirë të lëviz ku të më çojë edhe ëndrra, që gati 120 kombe, të racave dhe të ngjyrave të ndryshme-punojnë së bashku dhe respektojnë njeri-tjetrin pa asnjë dallim...

- Poezia juaj është e arrirë dhe e vlerësuar nga kritikët . Çfarë mund t'ju ofroni krijuesve në përgjithësi nga përvoja juaj?

-Sot, dhe fjala "sot" mban gati dy dekada brenda, kritika e specializuar ka heshtur. Apo nuk qëndron më si "institucion". Është zëvendësuar nga "mendimi i shokëve". Kjo ka të mirën dhe të keqen e vetë. Mendimi shoqëror ka sinqeritetin dhe vërtetësinë brenda, por mund të ndodhë dhe e kundërta. Sot, brenda ditës, bëhesh poet, pa ditur se ç'është poezia. Ose dhe e kundërta, harrohesh po nuk "trokiti" kush në dyert e krijimtarisë tënde. Sa për përvojën? Nuk ka shkollë. Çdo krijues ka përvojën e vet, që ndryshon nga e tjetrit. Përvoja është si e ndjej unë jetën-botë, si e shoh unë botën-jetë,... si puna e numërave të syzave, dikush i ka 0, 75, dikush i ka, 2.5 dhe unë...(e kam treguar numrin në një poezi). Veç ka një të vërtetë të përbashkët: Të jemi të vërtetë në krijimtari. Poeti s'duhet të gënjejë kurrë... Poeti është si Profetët... (flas për ata që s'gënjejnë)...

- Keni qenë ushtarake në Shqipëri, kur filloi poezia të trokasë në shpirtin tuaj? Çfarë ndikimi ka patur në krijimtari jeta ushtarake?

-Kam qenë me fat që kam qenë ushtarake. Këto fjalë do të thoshja edhe po të kisha një profesion tjetër. Por të qenit ushtarake më ka dhënë një "Botë" tjetër që nuk e kanë pasur të tjerët. Privimet që më ka krijuar jeta ushtarake (për femrën janë më të mëdha) kanë bërë që unë sot jam Iliriana, siç jam! Si mund të isha nuk e di. Letërsia botërore ka shumë shembuj të poetëve ushtarakë, ku model është Lermontovi, por dhe unë kam pasur shokë e shoqe në ushtri që mund të quhemi "Familja e Poetëve me Uniformë" si:, Lirim Deda, Ibrahim Gani, Thanas (Nase) Jani Julia Naçi (Gjika), Lida Rrapo (Grazhdani), Merita Caci, Sotir Lashova, Nevruz Shehu, Kujtim Halili (i ndjeri), Bashkim Çepele, Hysni Milloshi, Thanas Tane, Apostol Duka, Roland Musta, Bashkim Kozeli, Fuat Çeliku, Fluturak Germenji, Mina Qirici, Afrim Himaj, Luan Malaj, Bardhyl Gosnishti, Kasem Saliasi, Riza Lahi, Kujtim Boriçi, Milianov Kallupi, Fation Pajo, Thanas Mustaqi, ....

-Ju keni një revistë për fëmijë të titulluar "Kësulkuqja". Ç'mund të na tregoni për të?

-"Kësulkuqja" ime ka një ndryshim. Erdhi me mua në SHBA, fle me mua në "ninulla fëmijësh", zgjohet me "vogëlushët" e gjyshe Ilirianës... Është "Kësulëkuqja", tashti "Pelegrine" nëpër botë...

Ndoshta do të "trokasë" edhe te "Bota e gruas shqiptare". Aty, ka shumë nëna dhe gjyshe. "Ajo" do t'i lutej që kur të shkruajnë për të rritur, mos harrojnë të shkruajnë e t'i "postojnë" vjershat, tregimet, përrallat për fëmijët. Apo jo, "teta" Drenusha? Edhe ju "tetat" dhe gjyshet e tjera...

- Reportazhet janë po aq të bukur si edhe poezia. Cila është gjinia juaj më e preferuar?

-Reportazhi është gjini e publicistikës, ku shprehesh lirshëm. Reportazhi ka ngjarjen, mendimin e mençur, personazhet, mjedisin ku veprohet... Pra, është një gjini që ngjason më tepër me tregimin. Poezia është "e shenjtë". Një krahasim: Në një vazo lulesh është vazoja, dheu, plehu, krimbat e dheut, pika e ujit, rrezja e diellit, rrënjët e lules, trupi i lules, gjethet e lules,... dhe çelja e lules, që është vetë lulja. Qoftë lule-thane, lule-pjeshke apo bajame, lule-ftoi apo manushaqe,... (nuk them për trëndafilin, se ai të josh dhe me gjembat) për mua, ajo është poezia. Dhe këtë dua më tepër!

- Kush janë rrënjët e origjinës së Ilirianës?

-Devolli dhe Elbasani, ose anasjelltas.

-Po citoj diçka, nxjerrë nga parathënia e vëllimit tuaj: "(F) Shihemi në sy":

"...Të udhëtosh në jetën e kësaj femre (një jetë që do ta lakmonin shumëkush prej shkrimtarëve për ta pasur subjekt të prozës së tyre, e kësaj shoqe-madheje, e kësaj gjyshe-fëmije, e kësaj ëndërr-zgjimi dhe bukuri-plage, e kësaj mall-pritjeje, është njësoj si të shkosh përtej, sikur të hysh brenda mrekullisë dhe të ndodhesh si hy mes hyjnive. Nga ai shtat i bukur vajze, para të cilit turpërohej edhe fustani me vellon e nusërisë, tashmë ka mbetur një trup që thua se tallet përditë e për çast me gravitetin dhe, kur ia do puna, mund të fluturojë si hareja më e natyrshme ose mund të peshojë sa gjithë tragjeditë e kësaj bote. Vazhdimisht në lëvizje… së bashku me sinqeritetin e fjalës së saj. Ku i merr energjitë?!…Me këtë pyetje të befasishme ti ke trokitur pikërisht në portën e përtejshmërisë, atje, tek mrekullia...". Pra, Ilirianë,cilat janë lëvizjet e tua më mbresëlënëse. A kanë ndikuar në krijimtarinë tënde? Diçka për udhëtimin tuaj nëTeksas, ku ju ishit ftuar para disa ditëve... Dhe vërtetë, ku i gjeni energjitë tuaja...?

-Që kur "mora këmbët" siç thonë, nuk ecja por vrapoja..(nuk lija dy gurë bashkë). Dalëngadalë fillova të "vrapoja" me këmbë, me mendje, me zemër... Më vonë, jeta ushtarake e bëri "profesion" vrapimin. Por nuk është kjo e gjitha, në të gjitha stinët e jetës njeriu gjen llojet e "vrapimit", duke bërë stafetë me veten dhe me fëmijët, me miqtë e shokët... Është "vrapim" i pashpallur, i padukur, por shumë i domosdoshëm. Jeta për njeriun është e duhet të jetë lëvizje. Për poetin lëvizja është më tepër se lëvizje. As dy vjet plot (1786-1788) nuk iu deshën gjeniut-Gëte, që të ikte nga Vajmari, drejt Italisë dhe shkruajti veprat aq të bukura "Elegji Romane" dhe "Epigramet Veneciane". Ndryshon mjedisi, ndryshon dhe njeriu. Unë nuk kam shkruar "Elegji" e "Epigrame", por disa poezi, mbresa, tregime etj. I kam shkruar pikërisht nga jetimet e përjetimet e lëvizjeve të mia. Poezia dhe proza ime nuk janë thjesht fantazi, por një realitet i prekshëm dhe i ndjeshëm, sigurisht, i ngritur në art, aq sa ka arritur pena ime ta bëjë.

Jam munduar që lëvizjet e mia, qoftë të detyruara apo spontane-të jenë deduktive, prej nga kanë dalë mesazhet që i kam dhënë nëpërmjet krijimeve...

Nëse, kur isha e vogël, nuk lija "dy gurë bashkë", tani, lëvizja ka tjetër kuptim. Sot dëshiroj dhe përpiqem që jo vetëm "dy gurë", por të gjithë "gurët" e çmuar, t'i bëj bashkë...

Po ndalem pak , tek udhëtimi, prej të cilit sapo jam kthyer - Teksas (Dallas), reportazhin për të cilin e kam titulluar. "Kësulkuqja në Botën e çudirave...".

Pa dashur të sjell detajet dhe përshtypjet e plota, doja të theksoja diçka specifike për këtë udhëtim, pasi kjo bisedë është kryesisht në kuadrin e forumit "Bota e Gruas Shqiptare". Pikërisht e veçanta qëndron tek personazhi kryesor i këtij reportazhi, e cila u bë shkak i realizimit të njërës prej ëndrrave të mia të para shumë viteve dhe që nuk e mendoja se do ta realizoja ndonjëherë, kaq befas dhe kaq mrekullisht.

Znj. Media Vraniqi dhe vajza e saj Vanesa, të cilat i takova në Nju Jork në Qershorin e kaluar, në promovimin e librit tonë të përbashkët "Nënës". Aty lindi idea dhe dëshira e një ftese udhëtimi, sidomos nga Vanesa, e cila më përkëdhelte me fjalën e dashur, siç më thërrasin binjakët e vajzës, gjyshe. Ky udhëtim, u realizua në shtator! Kur të lexoni reportazhin do e kuptoni pse flet "Kësulkuqja" për botën e çudirave, por këtu ka vend ajo, realja, bota e madhe e Prizrenases së Teksasit, e cila më ka mahnitur me forcën dhe energjinë, me pjekurinë dhe zemërgjerësinë, me ngrohtësinë motrore dhe bujarinë.

E tillë është Media e tillë dhe e bija dhe jo vetëm ajo, por edhe fëmijët e tjerë si yje, Vepra dhe Vendimi si dhe bashkëshorti i denjë i saj, z.Mustafë, patritot i mirënjohur në qarqet e gjera shqiptare.

Ja pra, e dashur, Mondë, çfarë mrekullie dhe pasurie shpirtërore të japin lëvizjet, sidomos, kur ato shkojnë në drejtim të dashurisë njerëzore... Edhe բse nuk ke fuqi, merr energji edhe për vite të tjera jete.



-Çasti më i vështirë...

-Nuk e di a do të kem të tjera, për t'i krahasuar me ato që kanë shkuar dhe që mundohem t'i harroj.

-Po më i lumtur?...

-Është në arkivën e shpirtit tim dhe nuk mund ta rrëfej. Kam frikë nga lumturitë..

-Cila është dashuria më e madhe për Ilirianën?...

-Vetë Dashuria, kur ajo është e tillë.

-Po urrejtja?

-Thuhet se po nuk di të urresh, nuk di as të dashurosh. Unë nuk jam plotësisht dakort me këtë përcaktim...

- A ka në jetën tënde ndonjë ngjarje që ia shihni apo ndjeni gjurmët ende?-

-Sigurisht që ka, ashtu si tek të gjithë. Mundohem të mos m'i shohë as gjysma tjetër e vetes. Megjithatë: -Dita e dasmës (pa dasmë); një piano e lënë gati në kulmin e karrierës sime dhe një kitarë e thyer, për të mos i rënë më kurrë..., thinjat, që si në legjendë, m'u shfaqën brenda 12 orëve; çasti, kur ndahesha me fëmijët në aeroportin e Rinasit, në drejtim të një klinike të huaj për kurim. Befas, veshi më zuri fjalët:"... gjynah, e shkreta, nuk e di që s'ka për t'u kthyer më..."

-Çfar të kënaq më shumë?

-Kur luaj me fëmijët; kur ma pëlqejnë atë që kam gatuar; kur shkruaj një poezi që ende më pëlqen, pas dhjetë herëve të lexuar; kur flas dhe marr mesazhe nga miq që më duan dhe më respektojnë. U jam borxh gjithë jetën, të gjithëve.

-Çfarë të shqetëson?

-Largësia me njerëzit, sidomos me krijuesit, sidomos me poetët, si me ata që janë në Shqipëri, në vendlindjen time, ashtu edhe ata që janë këtu, në Amerikë, apo nëpër shtete e kontinente të tjerë...

-Cilët autorë të ndjekin në muzë...

-Janë shumë jashtë dhe brenda vendit tim, shkrimtarë e poetë, të ikur dhe në jetë, por të përjetshëm... Për hir të respektit të veprës së tyre po përmend disa: Çehov, Cvajg, Remark, Simonov, Anna Ahmatova, Bërns, Alen Boskie, Pavlo Neruda (e veçoj), Pol Elyar, Agolli, Reshpja, ...

-Cilën ëndërr nuk keni realizuar

-Aty ku mbaron ëndrra mbaron dhe jeta. Pas ëndrrës vrapon njeriu dhe nuk e zë dot kurrë...

-Po atë që nuk doni ta kujtoni?

-Ëndrrën e vrarë, ëndrrën e mashtruar, ëndrrën e fjetur... Por edhe pse nuk do ato janë brenda trurit, brenda kujtesës së jetës dhe njeriu gdhihet me 'to, fle për t'u gdhirë përsëri... Njeriu ka vetëm kujtesë, nuk ka harresë...

-Po atë që nuk doni ta prekni?

-Dhimbjen. Dhimbjen as nuk e ftojmë, as nuk e përzejmë dot. Ajo vjen e paftuar është bashkëudhëtare e pashmangshme me jetën e secilit... Puna është mos i biem në gjunjë e të na mbysë loti. Nuk jam dakord me shprehjen: "Nga dhimbje të mëdha dalin vepra të mëdha". Mos paçim kurrë vepra të tilla dhe nuk ia uroj asnjë krijuesi të tilla vepra...

-"Sikur të isha djalë!" Këtë libër të Haki Stërmillit sikur ta afronim në vite dhe shkrimtari t'ju kishte Juve "personazhin" kryesor, do e pranonit?


-Kam një kujtim të bukur, si ushtarake. Marshoja me studentët mbi një javë, me ata marshimet e gjata. Një natë e kaluam te Kasollja, në Prodan, ku ka jetuar Haki Stërmilli dhe ka shkruar romanin "Sikur të isha djalë!" Na ndrinin urat e zjarrit. Aty një kolegu im më tha: "Iliriana sikur të ishe ti, personazh i romanit të Stërmillit, do të doje të ishe "djalë"? "Nuk do ta ndërroja, mbase jam më mirë kështu?!"-fola, pa u shpjeguar. Ndoshta do të isha e para, që në atë kasolle, të meditoja për romanin e H. Stërmillit, por ndjehesha e sigurtë në gjininë time. E doja veten, siç më kishte lindur nëna, e doja nënën dhe doja t'i ngjaja...

Pra, kam rënë në "mirëkuptim" me veten për të qenë "personazhi" femër, në të gjitha etapat e jetës. Dhe nuk do e ndërroja.. Kulmi, apo qendra e jetës së një femre është "të qenurit Nënë". Edhe pse kohët e kanë shtypur më tepër femrën, përsëri ajo ka qenë dhe është në rolin e vetë më të patjetërsueshëm. Le të flasin mençuria e popujve dhe gjenitë më mirë: "Nëna, ju e keni në dorë shpëtimin e botës!" thotë Tolstoi. (Le të bëj edhe unë, detyrën time për këtë!). " Zoti nuk mund të jetë gjithkund prandaj bëri nënat"... (le të jem edhe unë një krijesë për të bërë "punët e Zotit"). "Grua do të thotë udhëheqëse shpirtërore!" (le të jem dhe unë sadopak e tillë!)... "Një nënë fal kurdoherë, për këtë ka ardhur në botë"- thotë Aleksandër Dyma. (Le të bëj dhe unë aktin e faljes, për të qenë më të mirë e më të dashur njerëzit)."Për gruan dhe tokën le kokën" - thotë poeti ynë Dritëro Agolli, duke e shenjtëruar rolin e gruas... (Le të jem dhe unë një varg i asaj poezie)... "Për nënë dua të kisha një shqiptare"-shkruan anëtaria e Akademisë Franceze, shkrimtaria Marguerite Yorcenar. (Nuk ka koment kjo thënie!) Dhe le ta mbyll me një thënie të kandidates për presidente të SHBA-ve, Hillary Klinton: "Të drejtat e gruas janë të drejtat e njeriut!"... Ç'mund të them unë më shumë?! Ja pse nuk e ndërroj të qenit grua!

-Keni shumë miq këndej e andej kontinentit, të hershëm e të rinj, cili është sekreti i këtyre lidhjeve të qëndrueshme?

-Nuk ka asnjë "sekret". Është Dashuria, më universalja fjalë e bukur, pa motivin e së cilës nuk mund të bëjmë as edhe një hap, nuk mund të kapërdijmë as edhe një kafshatë bukë, apo një gllënkë ujë. Që të duash të tjerët apo të të duan-është më e thjeshta që mund të bëjmë, pa paguar as një cent. Ta duam njëri-tjetrin, me të mirat dhe me të metat (gabimet) njerëzore; të njohim, pranojmë dhe të respektojmë vlerat e njëri-tjetrit. T'i "fshijmë" lotin, pa e pyetur "pse qan" dhe, kur ka nevojë për dikë , ta kuptojmë pa na e thënë dhe në çast t'i ndodhemi pranë (edhe duke qenë larg), me një fjalë , me ...ç'mund të jetë më e duhur sipas mundësisë. Dhe, kjo ka rëndësi , asnjëherë të mos ia përmendësh (ka një shprehje populli, nga më të vyerat: "Kur e jep njëra dorë, nuk duhet ta dijë dora tjetër"); t'i kuptosh dhe të të besojnë se, kur ke kohë i merr (apo të marrin), në telefon edhe disa herë në ditë. Kur nuk mundesh ti apo ata (ato), nuk duhet të dyshohet tek dashuria, miqësia... Kur heshtja vonon, shqetësimi nuk është dyshim për dashurinë, por për gjendjen shëndetësore apo probleme të tjera...

Kur erdha këtu, në Amerikë (detyruar nga detyra prej gjysheje), qaja me vete në çdo sekondë të njëzetekatërorëshit. Telefoni rrinte non-stop në veshin tim (në orët, kur latantët-binjakë të vajzës, më shumë flinin se ishin zgjuar), në drejtim të të gjitha hapësirave që mbulonte shpirti im, nga shtëpiza e vendlindjes, deri nëpër shtete e kontinente ku ishte i fluturuar...

Sot, nuk kam mundësi ta mbaj telefonin në vesh. Ma rrëmbejnë vogëlushët e "rritur". Por, edhe pse nuk mund të jem në "linjë" me 'ta jetoj më shumë se kurrë pranë tyre. Mendoja se do t'i humbja miqtë e jetës sime. Ndoshta do të mendonin se më "rrëmbeu" Amerika... Gabova. Më njihnin më mirë ata mua se unë veten time. Çdo ditë dhe në çdo orë të saj, më marrin në telefon, më dërgojnë një mesazh, më postojnë libra të sapo dalë në librari, apo pa dalë ende në "treg". Pra, më japin motivin e shenjtë të të jetuarit, edhe pse në largësi humbëtire...

-A ka emra të përveçëm?

-Të gjithë kanë emrat e tyre të përveçëm. Janë shumë t'i përmend. Janë nga të gjitha fushat, poetë , shkrimtarë, gazetarë, këngëtarë, piktorë e aktorë, ushtarakë, mësues(mesuesit e mi dhe të fëmijëve që nga fillorja...), shoqet dhe shokët e mi, që nga klasa e parë fillore, të tjerë nga jeta në ushtri...,komshinj...; shumë e shumë të tjerë në Shkup, Tetovë, Strugë, Kumanovë, Kërçovë, Gostivar.., në Prishtinë, Gjakovë, Prizren, Vushtri, ...Ulqin... Secili (secila) ka emrin në kujtesën e zemrës sime...

-Ju kanë kushtuar poezi miq poetë, të cilët i kanë postuar në forume apo botuar nëpër organe të ndryshme të shtypit... Po citoj vargje nga disa prej tyre...



Kësulëkuqes



s'ka plakje për ty, mikja ime e fëmijërisë

mpleksur tërë jetën me ëndrra pyjesh

me panja e bredha e dhelpra që fshihen

e të ndjekin tinëzisht nëpër lirishtat e botës...

... (Kolec Traboini - Boston)

Urim, Ilirianës

Sot është e Diel, 9. 9. 2007.

E Diel ka qenë edhe para

gjysmë shekulli e ca...

E diel do të jetë edhe pas

gjysmë shekulli e ca...

Në gjithë Ditë Lindjet e Tua!...


Dhe Dielli do të ketë diell...

Dhe deti do te ketë dallgë...

Dhe mali do të ketë erë...

Dhe fëmijët do të dijnë të qeshin...

Dhe nënat do të kenë mall...

Dhe Njeriu do të ketë emër...

Si Poezia jote.


(Nase Jani.... Athinë)


Ilirianës, në vend të portretit


Një fluturz e bukur

Më çiku nën vetull.

Më qeshi si kukull

Dhe më foli heshtur…

…

Një dritëz universi

Nën vetull më çiku

Aizbergët m'i ndezi

Vullkanet m'i fiku

(Demir Gjergji -Tiranë)



Kthjellët…

-poetes I.Sulkuqi-



E tejdukshme krejt:

Me kocka të holla zogu…-

Lot borziloku.

(Qazim Shemaj -Tiranë)


Si të kam njohur dikur..

-poeteshës Iliriana Sulkuqi-



Si të kam njohur dikur...

Je dhe sot

Një princeshë e pagjumë

Që të bukurës,

Bukurisht i flet

Jo më kot.

(Fation Pajo - Çikago)


…Si e keni ndjerë veten kur i keni lexuar...?

-Si në ëndërr. Mrekullisht mirë. Pse, a nuk do të ndjehej çdokush kështu? Kjo më bën të besoj se do të jetoj për t'i larë këto borxhe ... Se nuk ka jetë tjetër. Këtu lahemi dhe lyhemi. Lyhemi dhe lahemi. Paguajmë ose na paguajnë. Askush nuk ikën nga kjo botë pa larë borxhet e bukur dhe të shëmtuar... Faleminderit, shpirtërisht, miqve të mi poetë për dhuratën kaq humane, siç është Kushtimi Poetik.

-Janë shprehur për ju "… Do të kërkoja që Sulkuqi dhe të tjerë poetë në mërgim të vendosen në antologjitë që botohen nga shteti dhe në librat e shkollës dhe të përmenden sidomos autorët që jetojnë në mërgim që kanë pasuri shpirtërore e vlera shumë më tepër se disa që jetojnë këtu dhe ende me miq zenë vend nëpër libra shkollore. A është e mundur që poezitë e këtyre të jenë edhe pikë referimi për ato dhjetëra universitete shqiptare ku studiohet për letërsinë shqipe?

-Shteti sillet indiferent ndaj njeriut. Si për shumë pjesë të jetës, që nuk i siguron dot normalitetin (drita, ujë, rrugë, spitale, paisje spitalore, shkolla, antingujimin, punësimin, etj. etj.) edhe për letërsinë dhe mbarëvajtjen e saj. Kush ta përzgjedhë të bukurën dhe letërsinë me vlerë? Më tepër harrohet, apo nuk njihet vlera dhe hyjnë nëpër antologji ata që duken, që "kapin nga xhaketa", apo lenë xhaketën me gjithë xhepa. Janë bërë disa Antologji nga botues, me "të përzgjedhurit" e tyre. Tekstet shkollorë, që nga gjimnazet e deri në universitete, mbajnë brenda më tepër "letërsi hatëri". Kjo është një e keqe e madhe, që s'dihet kur do të ndreqet në të mirë të përfaqësimit të letërsisë shqiptare dhe të pasurimit të kulturës shqiptare.

-Ç'mendime keni për femrën krijuese dhe intelektuale në Diasporë?

-Është gjë e mirë që Femra të ketë organizmat e veta të bashkimit, ku të dalin vlerat e femrës deri tek virtyti. Por nuk e konceptoj dot emërtimin "krijuese femra e meshkuj" Unë mund të bëj një libër duke i dhënë poezisë "gjininë" mashkullore. Siç mund të bëjë dhe një poet në gjininë tonë. Në Greqi është "Mali i Shenjtë" me manastire, kisha, priftërinj e murgjër. Venë vizitorë nga gjithë bota, por vetëm meshkujt. Thuhet se vetëm Shën Mëria ka shkelur në atë Mal. Pse? "Unë duke lexuar "Krishti u ngjall përsëri" të Kanzanxaqit, kam shkuar në atë Mal të Shenjtë. Për Shpirtërat s'ka doganë dhe policë-ndalimi... Shpirti poetik nuk njeh gjini.

-Ka shumë shoqata shkrimtarësh si në SHBA, apo në vende të tjerë të Europës, ku jetojnë krijues shqiptarë, si ju duken këto bashkime?

-Letërsia bëhet vetëm, është punë individuale, por ka nevojë edhe për "tavolina" shokësh e miqsh... Konti i letërsisë ruse Leon Tolstoi mblidhte shkrimtarët e kohës, që nga Turgenievi e deri tek Çehovi që ishte më i ri dhe lexonin tregimet, apo fragmente romanesh nga njëri-tjetri. "Ja kështu shkruhet tregimi!"- thoshte Turgenievi për novelat e Çehovit. E harronte gjeninë e vetë mjeshtri i letrave, se duhej harruar. Këtë rol duhet të luajnë edhe "tavolinat", shoqatat, apo Klubet e shkrimtarëve të ikur nga Shqipëria. Më pëlqen kjo fjala "Klub" si Klubi "Petëf " ( kam pasur fatin të marr pjesë në një mbrëmje poetike. Recitova "Atdhe"të Petëf-it, shqip dhe hungarisht, duke i rënë edhe pianos, me një pjesë nga Shophen. Kjo ka ndodhur më 1989, një natë para operacionit, në Budapest), apo ata të Parisit etj. Jam njohur me veprimtarinë e Klubit të Shkrimtarëve "Drita" në Athinë, që ka edhe një Revistë Letrare me emrin "Pelegrin", ku bashkon krijues të ikur nga Shqipëria, kudo qofshin ata. Bën Antologji e organizon konkurse me krijues edhe jashtë Greqisë... Vetë liria e të shkruarit i jep edhe liri gjeografike poetit apo shkrimtarit. Siç ka ky Klub anëtarë deri këtu në Amerikë edhe bashkimet e tjera të poetëve mund të kapërcejnë "kufijtë"... Pra, çdonjëri mund të bëjë zgjedhjen e vetë, ku ndjehet më mirë, larg fallciteteve letrare e mendjemadhësive vulgare... "Shokët (shoqet) i zgjedh, motrën e vëllanë nuk e zgjedh dot.", thotë mençuria popullore...

-Ju jeni anëtare e Forumit Bota e Gruas Shqiptare, forum të cilit ju i keni dhuruar shumë si me krijimtari ashtu edhe me komunikim që në ditën e anëtarësimit. Ç'mendim keni për këtë Forum dhe a keni ndonjë sugjerim për organizimin apo pasqyrimin e krijimtarisë në blogun revistë të tij?

-Faleminderit që çmoni kontributin tim modest në këtë forum special.Them modest se nuk kam dhënë shumë. Por ajo që ka më shumë rëndësi është fakti se pavarësisht nga kontributet individuale në këtë forum, si në krijimtari apo komunikime të ndryshme, diskutime dhe përshëndetje, kjo bashkësi e jona ka një të vërtetë të madhe. Një miqësi dhe një harmoni që na jep frymëzim dhe motivim, na qetëson dhe na jep forca. Një bashkësi intelektuale dhe krijuese. Një bashkësi nënash dhe motrash që gjejnë veten dhe ripërtërihen nga komunikimi dhe mbështetja shpirtërore. Një oaz qetësie dhe besimi reciprok. Ne që jemi të shpërndara nëpër skajet e globit gjejmë këtu njëra-tjetrën, ndajmë hallet e shqetësimet, mbështesim, frymëzojmë e frymëzohemi dhe krijojmë. Mësojmë për njëra-tjetrën, rritemi e piqemi shpirtërisht dhe artistikisht. Fakti i realizimit të librit "Nënës", përmes një grupimi të tillë specifik, flet më shumë se sa mund të flasë Kësulkuqja!

Por, megjithëse krijuesja e këtij forumi, të cilën e adhuroj, për organizimin, fantazinë kreative, për inteligjencën, shkathtësinë dhe dashamirësinë, Merita Bajraktari McCormack dhe ju moderatoret, Monda, Aida , meritoni fjalët më të mira e të sinqerta dhe përkedhelje mbas shpatullave, për punën e madhe që keni bërë e bëni, si me grupin, si me revistën letrare në internet, mendoj se ka vend për një sugjerim,meqe jam edhe pak "më e moshuar" në vite dhe krijimtari.Mendoj se duhet t'i hapet vend një rubrike për fëmijët shqiptarë në emigracion.

-Çfarë po shkruan Iliriana?

-Mendoj tregime e shkruaj poezi... Kështu ndodh me krijuesit. Dhe kur mendon dhe shkruan nga ato gjinitë e mëdha, si novela apo romani, poezia të shfaqet befas.

- Si një poeteshë me përvojë, ç'farë mesazhi kini për talentet e rinj, për inkurajimin e tyre në zhanrin e poezisë?

-Veç një gjë i them vetes që ta dëgjojnë dhe të rinjtë. Gjithë jetën e mendoj veten "Letrare e Re". Njeriu nuk është si e mendon veten, por si e mendojnë dhe e vlerësojnë të tjerët...

-Sa citova me lart, profesioni i juaj është ushtarake. Një pyetje paksa delikate: Si ju duken përpjekjet e politikës ndërkombëtare, asaj shqiptare e kosovare e në Diasporë për çështjen e Kosovës e në përgjithësi për çështjen kombëtare shqiptare?

-Të qenit ushtarake nuk ka ndonjë të veçantë për këtë pyetje, se ushtria tashti ka dalë nga "kornizat" për "Mbrojtjen e Atdheut". Atdheu sot (për ne) "mbrohet" më tepër nga politika ndërkombëtare dhe strukturat ndërkombëtare. Sa aktive janë ato sot s'kanë qenë kurrë në historinë e të qenit Shqipëri apo Komb Shqiptar. Edhe lëvizja e emigrantëve, nëpër shtetet e Europës dhe SHBA, kanë bërë që "Bota" të na e dijë emrin, pastaj të na kushtojë vëmendje më të madhe. Intelektualët shqiptarë nëpër botë dhe veças njerëzit e letrave, të artit e të kulturës, janë bërë "ndërgjegja" e kombit... Shoqatat, veprimtaritë, kanë shërbyer për njohjen dhe integrimin tonë aty ku na shpuri "fati". Sa për politikën dhe diplomacinë? Ajo është e kontrolluar, e udhëzuar, e rekomanduar dhe shpesh e vonuar... Kur hapet ndonjë "dritare" duhet shfrytëzuar. Po e humbe? E humbe. Kosova sot është "Emër i përvetshëm" në politikën botërore dhe në njohjen qytetare. Pastaj vjen dhe Shqipëria... I vaftë mbarë Kosovës, në Fitoren e Pavarsisë se i ka munguar në shekuj dhe e ka ushqyer me gjak "Pemën e lirisë"! I vaftë mbarë dhe Shqipërisë! Asgjë nuk mund të parashikohet. Se, më tepër ndodh e pamundura sesa e mundura. Kështu ndodh, duam apo s'duam ne...

-A do kthehet Iliriana ndonjë ditë në Atdhe!

-Unë s'jam e ikur nga Atdheu. Aty kam njerëz, kam shokë e shoqe, kam fëmijërinë, rininë, jetën... Kam nënën mbi të gjitha dhe varrin e babait... kam Atdheun, me një fjalë. "Atdheu fillon nga zemra", shkruante para disa vjetësh një poet tepelenas. I jap të drejtë Poetit. Dhe trupërisht vete në Atdhe, dua të vete dhe do të vete...

-Si një njeri i letrave shqipe, cili është mesazhi i juaj, për krijuesit në Diasporë, në veçanti për femrën krijuese, për ruajtjen e vlerave dhe identitetit kombëtar?

-Femra lind njeriun, por kur lind dhe poezinë apo bën letërsi, është dy herë krijuese... Dhe kur është jashtë vendlindjes, është krijuese më e dashur e më e dhembshur. Vlerat kombëtare ruhen duke krijuar dhe ruhen duke ruajtur simbolet e jetës e të kombit. Tre janë simbolet, sipas meje: Emri-Shqipëri, Flamuri-kuq e zi, Gjuha-shqipe. Ruajtja më e madhe dhe më me vlerë është gjuha shqipe. Të mos e harrojmë vetë, t'jua mësojmë fëmijëve, nipërve e mbesave. Ky është shërbimi më i madh që i bëjmë familjes, fisit, historisë së kombit...
Ju faleminderit dhe Suksese ne krijimtarine Tuaj!

Interviste me shkrimtarin Reshat Sahitaj

Kam filluar të bindem se e mërkura është ditë që me siguron sukses dhe ndoshta edhe vdekjen. Unë asnjëherë nuk e kam munduar vetën që të shkruaj tema të “mëdha”, siç pretendojnë disa krijues, sepse nuk ekziston temë e madhe dhe e vogël. Assesi!Secila temë është e madhe por varësisht si krijuesi i qaset,si krijuesi e shtjellon, si krijuesi futet ne botën psikologjike të personazhit...
Bota Sot: Nëse kultura, krijimtaria artistike është realitet në vete (dhe jo për vete), nëse tradita është tepruar fatkeqësisht deri në paskajshmëri, se kultura, historia (në kuptimin e të “mbeturës” alias trashëgimisë) dhe “vepra krijuese artistike” është “gllabëruar” nga një art ta quaj kushtimisht të TETI- n apo hermafrodit, është fjala për internetin (@), si e konceptoni nocionin apo raportet mes kulturës për karshi traditës, kritikës dhe teknikës?



RESHAT SAHITAJ: Kjo pyetje e do një përgjigje më të gjerë, por unë do përgjigjëm konciz dhe shkurt. Tradita, historia dhe kultura respektivisht ne rastin konkret krijimtaria letrare, janë të lidhura ngushtë dhe njëra pa tjetrën nuk mund të ekzistojnë. Fatkeqësisht disa nga krijuesit tanë i kanë harruar ose eliminuar traditën dhe historinë duke shpresuar se mund të lënë gjurmë në krijimtari kulturore. Ne fakt çdo krijim artistik me përmasa botërore mbështetet në këto baza dhe mbi këtë bazament krijojnë vepra monumentale siç kemi rastin e Ismail Kadaresë me “Prillin e thyer”. Sa i përket anës tjetër të “gllabërimit” nga interneti @, ky është një problem ndërkombëtar që i ka shqetësuar shtëpitë filmike, shtëpitë botuese etj, dhe ka ndikuar që librit t’ia zvogëlon lexuesit, mirëpo interneti nuk ka të bëjë asgjë me “gllabërim” të kualitetit. Andaj, shtëpitë botuese, filmike, po përpiqen që t’i përshtatën internetit e jo interneti atyre. Interneti nuk dëmton veçse qytetarëve ua lehtëson veprimtarinë kështu që lexuesi nuk ka nevojë të dali për të blerë gazetën,librin por atij i ofrohet në banesë. Edhe ne në Kosovë, internetin nuk duhet shikuar ne prizmin e “gllabërimit” por si një avancim teknologjik i ardhmërisë.

Bota Sot: Burimet dhe materiali prej nga i merrni për shkrimin e veprave fiktive? Fillimet e të shkruarit, frymëzimi, ndikimet, redaktimi, personazhet, “zakonet” tuaja të të shkruarit?

RESHAT SAHITAJ: Unë asnjëherë nuk e kam munduar vetën që të shkruaj tema të “mëdha”, siç pretendojnë disa krijues, sepse nuk ekziston temë e madhe dhe e vogël. Assesi!Secila temë është e madhe por varësisht si krijuesi i qaset,si krijuesi e shtjellon, si krijuesi futet ne botën psikologjike të personazhit...
Tema e romaneve te mia është e thjeshtë por dalë nga dalës ajo lexuesin e tërheq duke e shpie labirinteve herë më pak të ndriçuara e herë të errëta për ta shpie në pjesën ndriçuese të cilën lexuesi e ka pritur ose nuk e ka pritur. Në një prej romaneve të mia ku përshkruhet dashuria e dy të rinjve lexuesi gjatë leximit ka dëshirë që djaloshi ta puth vajzën por krijohen asi kushte që vetëm pas 60 faqeve dy të dashuruarit bashkohen. Tash po rikthehemi të Umberto Eco, i cili thotë se nuk është tregim i mirë nëse e përshkruajmë dashurinë e dy të të rinjve duke u puthur ne një lulishte por ne një vepër artistike pritja/vonesa është ajo që lexuesin e përfiton. Sa i përket ndikimit tim në letërsi disa kritikë kur shkruajnë për romanet e mia thonë se jam i ndikuar nga Paulo Coehlo, disa tjerë thonë nga Tolstoi, ka tjerë që thonë nga Markesi, unë nuk e di ndoshta nga leximi i shumë romaneve secili ka ushtruar ndikim të unë. Gjatë shkrimit nuk kam ndonjë orar të caktuar por fillimin e çdo vepre time e filloj ditën e mërkurë.

Bota Sot: Pse pikërisht të mërkurën e jo një ditë tjetër?!

RESHAT SAHITAJ: Secili njeri ne botë është supersticioz, por kur gjërat përsëritën pa qenë ti i organizuar dhe pa dijeninë tënde këto shndërrohen ne obsesion ose në bindje. Ne rastin tim kam shumë gjëra që në fillim nuk u kam kushtuar rëndësi por me kalimin e kohës dhe me përsëritjen e fenomenit kam filluar edhe të bindem se e mërkurja është ditë që me siguron sukses dhe ndoshta edhe vdekjen. Në fëmijëri nëna me thoshte se të mërkurën kur kisha lindur ajo ishte gëzuar dhe kjo ishte asgjë për ato kohë. Më vonë në rini pa asnjë përgatitje në një orë letrare që kishte organizuar Frrok Kristaj në Zym me 1973, u takova me Beharen dhe prej asaj kohe jemi bashkë. Prej tre fëmijëve që i kam secili ka lindur ditën e mërkurë dhe këtë gjë unë nuk e kam planifikuar. Ka edhe shumë raste të tjera të lumtura dhe të rëndësishme që më janë realizuar ditëve të mërkure. Kështu që kurrë unë nuk e filloj romanin tim tjetër ditë.

Bota Sot: Filozofia e studimit të letërsisë ka shkuar në një rrjedhë kontinuitive: Shkrimtari, autori, krijuesi- vepra- lexuesi, recepienti, pranuesi. Çast nga ndonjë “përplasje”, mbresa që nuk do t’i harroni kurrë, apo, që mund të shërbej për gjeneratën tonë dhe për të ardhmen? Dhe për lexuesit e gazetës “Bota sot”?

RESHAT SAHITAJ: Ky kontinuitet, qe e thoni ju, është i pashmangshëm. Shkrimtari krijon që vepra e tij të gjej impakt te lexuesi e që ky ta pranojë atë rrëfim të shkrimtarit si një ngjarje që e ka përjetuar ose që do ta përjeton. Në të kundërtën kur lexuesi nuk do e gjen veten shkrimtari dështon. Mbresa që nuk mundem t’i harroj kurrë kam përjetuar kur lexuesit që kurrë më herët nuk i kam parë më kanë ndalur në rrugë, në vetëshërbim, në plazh etj dhe m’i kanë rrëfyer mbresat e tyre gjatë leximit të romanit tim. Kjo është kënaqësi për autorin. Gjer më tani, asnjëherë nuk më ka rënë të kem “përplasje” lidhur me krijimtarinë letrare, por përplasje në veprimtarinë atdhetare po.

Bota Sot: Ju , Gani Azemi dhe Behare Rexhepi jeni ndër bashkëpunëtoret më të ngushtë të Enver Hadrit, si ka mundësi që të keni edhe “përplasje”?!!

RESHAT SAHITAJ: Pikërisht këtu qëndron edhe enigma. Në kohën kur ne kemi vepruar për sensibilizimin e çështjes kosovare, disa janë marrë me gjëra tjera dhe kurrë me ne nuk kanë pasur guximin të pinin një kafe. Njerëzit që kurrë ne jetën e tyre nuk kanë bërë një punë edhe më të vogël kombëtare e biles as nuk janë marrë me shkrime tash shkruajnë libër për biografinë e Enver Hadrit, jo për ta ngritur punën e Enver Hadrit, por për ta zhvlerësuar dëshmorin që Kryetari i Kosovës Ibrahim Rugova e dekori veprimtarinë patriotike të Enver Hadrit. Nuk mund të mblidhen opinione të disa rrugaçëve, të disa të dehurve dhe kategorikisht të shkruhet se Reshat Sahitaj,Gani Azemi dhe Behare Rexhepi nuk ishin bashkëpunëtorë të Enver Hadrit kur opinioni shqiptar i ka parë dhe i ka në dispozicion videokasetat e televizioneve më prestigjioze evropiane si RTL,RTBF etj, gazetat më prestigjioze botërore si “Times”,Le soir” etj fotografi nga agjencitë me të njohura botërore si “Belgapresse” Asochdessprese etj ku shihet Behare Rexhepi, Gani Azemi ne konferenca te shtypit, ne Parlament, ne demonstrata bashkë me Enver Hadrin e këtë duke filluar qe nga 1981 e deri në vrasjen e Enver Hadrit. Ato që shkruhen ne asi libra janë gënjeshtra të thjeshta të ditës. Aty gënjehet kur shkruhet se familja e Vehbi Ibrahimit nuk e ka lejuar Reshat Sahitajn të marri pjesë ne zbulimin e përmendores, kur tërë Kosova e ka parë përmes mjeteve televizive dhe te shtypit se pikërisht familja e Vehbi Ibrahimit me ftuan dhe unë e Musa Hoti e bëmë zbulimin e përmendores se Vehbiut ne prezencën e shumë qytetareve Gjilanas e te personaliteteve politike siç ishte prezent Hidajet Hyseni, Ahmet Isufi dhe Trupat Mbrojtëse të Kosovës. E mos te flasim për gënjeshtra të tjera të paskrupullta të cilat e kanë vetëm një qëllim destruktiv ndaj figurës se Enver Hadrit dhe tre bashkëpunëtorëve më të devotshëm. Ato janë gënjeshtra të përgatitura në Beograd e të serviruara pikërisht në kohën kur Kosova po i numëron ditët e konkretizimit të Pavarësisë. As që dua të flas për sharlatanë të tillë që paguhen nga Beogradi. Një ditë shteti ynë do t’i hap dosjet dhe do të shohim kush ishte shqiponje e kush ishte korb. Me vjen keq për dy recensentët të cilët do të japin përgjegjësi historike.

Bota Sot: Në këtë pyetje (A do të mund ta thyejmë porosinë e Eco-së për autorin dhe krijuesin: “Rrëfimtari nuk duhet të bëj interpretimin e veprës së vet…” apo “Autori ishte mirë të vdiste pasi të shkruante. Që të mos pengonte rrugën tekstit.”) a do të mund të nxirrni intimitete individuale nga laboratori i labirinteve të shkrimtarit, studiuesit të letërsisë, siç jeni ju, që për lexuesin janë pak të njohura?

RESHAT SAHITAJ: Këto thënie të Umberto Eco-s, janë cituar edhe shumë kohë para tij nga teoricientë të njohur të letërsisë dhe akoma qëndrojnë aktuale. Kritikët dhe studiuesit janë ata që një romanit ia bëjnë autopsinë dhe e zbërthejnë në detaje. Në letërsi shpesh ndodh që autori i një vepre as vetë nuk ka qenë i vetëdijshëm se e ka zbuluar një sistem të ri të shkrimit. Gjatë një recensioni të një romani në dorëshkrim që ma solli shkrimtari M.M., bëra analizën time duke e zbërthyer karakterin e personazheve nga ana psikologjike dhe në fund autori u detyruar të ndërronte emrat e personazheve te tij për shkaqe subjektive. Një recension që ia bëra romanit të Gani Gjafollit, autori mbeti i mahnitur sesi kisha bërë studimin e personazhit dhe kisha gjetur elemente të cilat vetë autori i kishte shtresuar ne pjesën e pavetëdijshme të tij por që në një moment ai pavetëdije ua kishte veshur personazheve te tij.

Krijimtaria e Reshat Sahiatj me shifra:
Reshat Sahitaj ka interpretuar në teatër dhe film: në dramën “Sfinga e gjallë”, në regji të Sefo Beta Krasniqit, 1977; “Vdekja e Gjergjezit”-radiodramë për RTP,1978; “Rropullari”- film televiziv i RTP-së, 1978; “Procesi” – autor Jusuf Gërvalla, film televiziv 1984; “Prilli i thyer”- film franko-amerikan, Francë 1986; “AD” –film ne regji të Isa Qosjes, ku luajnë Iliri Shaqiri e Reshat Arbana, 1997; “Zemër e vetmuar”- seri televizive TV21,2004; “Krim pa krisma” –film nga Halil Budakova.

Reshat Sahitaj der më tash ka botuar këto libra:
“Rojtari i Shqipërisë së harruar” –tregime, 1982;
“Rruga pa kthim”-roman ,1983;
“Mali i ndaluar”- roman , 2003;
“Ëndrra e nuses”- tregime, 2004;
“Jeta e dyfishtë”- roman, 2005;
“7 Minutat e fundit”- roman, 2007;
Përktheu nga frëngjishtja “Munuali i luftëtarit te dritës”, nga Paulo Coelho etj

Autor i emisionit letrar “ Labirintet e fjalës” RTK 2006

Autor i filmave dokumentar:
“Atdheu mbi të gjitha”
“Kosova është gjaku ynë që nuk falet”
“Miftar Hasani-legjendë apo realitet...? “ etj
Ka shkruar disa skenarë te filmit dokumentar dhe artistik
“Krim pa krisma” film artistik nga Halil Budakova
“Mësuesi i malit”
“Kosova është gjaku ynë që nuk falet”- dokumentar për jetën dhe vrasjen e Enver Hadrit
Atdheu mbi të gjitha” – dokumentar për jetën dhe vrasjen e Vehbi Ibrahimit RTK
“Miftar Hasani-legjendë apo realitet” dokumentar për jetën dhe pushkatimin
e M.Hasanit- RTK
“Musli Dumoshi” RTK etj.

Bashkëbisedoi: Enver S. Morina

Skënder Drini: Elita është ajo që duhet të imponohet

Autori më i dëgjuar dhe lexuar shkodran si romancier dhe aktivitet të gjatë në letërsi me dhjetëra romane apo tregimet e tij, por edhe me mendimet e tij të thëna pa asnjë ndrojtje dhe para apo mbrapa mendim si Skënder Drini, është tepër aktiv edhe sot, por dhe i botuar dhe përkthyer nëpër botë.

Nga Besi Bekteshi

Skënder Drini për fillimet e aktivitetit letrar tregon se “botimi i tij i parë ka qenë prozë”. Por ai sqaron se përpara se të botonte këtë, ai ka shkruar poezi dhe ato ja kishte dhënë për ti shikuar një personi më të vjetër të letërsisë, i cili “u tremb” dhe nuk donte ti shikonte më, megjithëse ishte një njeri i ndershëm. Unë kam botim të parë “Tregimet e së Shtunës” që ishte një libër për fëmijë thotë zoti Drini, duke shtuar se botimet për fëmijët ishin një taktikë e përdorur për të depërtuar në fushën e letërsisë me qëllim që të mos rrëmonin shumë në biografinë te tij. Këtë taktikë e kam përdorur edhe në botimin historik “Shqipja e Kreshtave Tona” dhe pikërisht këtu filluan telashet thotë ai, sepse më penguan të botoj vëllimin e dytë. Ky është rasti i parë që po i them këto dhe nuk dua ti deklaroj për të mos bërë analizë të tillë të kaluar, por ka qenë tema historike ajo, e cila na largonte disi nga kontrolli dhe censura, sqaron romancieri i madh shkodran. Skënder Drini në dhjetorin e sapo kaluar, ka qenë thirrur në një takim në Bari të Italisë në formën e një “tryeze të rrumbullakët” për letërsinë shqipe. Aty ishin studiues dhe pedagogë italianë të ardhur nga disa universitete dhe fillimi i kësaj tryeze ka qenë debati për librin tim të përkthyer aty disa herë që është “Tregimet e Veriut”. Unë për këtë libër tepër të përkthyer në Itali, kam pasur kontakte të shumta dhe të rëndësishme, ka shpjeguar zoti Drini. “Në të gjitha takimet debat që janë bërë për librin tim, jam munduar të shpalos një natyrë shqiptare duke u munduar t’ju them atyre që “ne aspirojmë të hyjmë në Evropë, por praktikisht ne jemi në Evropë”. Janë bërë në këtë takim të fundit përmbledhje të letërsisë shqiptare përpara dhe pas diktaturës, ku kam sqaruar se “kemi qenë të detyruar të veprojmë nën kafshimin e metodës shumë arkaike dhe të egër si ajo e realizmit socialist”- tregon ai. Aty kam thënë se disa vepra madhore të letërsisë shqiptare për një arsye apo ndonjë tjetër, kanë arritur ti shpëtojnë kësaj metode dhe ju kam përmendur me plot bindje romanin “Lumi i Vdekur” i Jakov Xoxes, por edhe “Qyteti i Fundit” i Petro Markos që i ka shpëtuar pikërisht kësaj metode, tha për gazetën “Sot” shkrimtari. Për ti shpëtuar kësaj metode unë kam shkruar nga e kaluara apo me tema historie si “Vraje Tradhtinë” apo “Midis Dy Kohëve” etj, ka shtuar shkrimtari i madh shkodran Skënder Drini. Këto dy tema kishin një farë tolerance më të madhe sa që mbaj mënd thotë Drini, që “regjimi dhe censura e kohës” e kuptoi këtë veprim dhe filloi zhurma se “po trajtohet si shumë tema historike”. Në problemet e “disidencës” në takimet e debatet jashtë shtetit, kam deklaruar se “e vuajmë faktin se nuk kemi arritur të kemi një disidencë të vërtetë”. Por, për këtë gjë privatisht ju kam dhënë dy shembuj njëri për Kurt Valhajm dhe për shkrimtarin rus-sovjetik Jevtushenko, i cili ka bërë një farë disidence, por që ka dhënë edhe shembullin nga Galileu dhe për të cilin tha se: Galileu tha e “pure si muove”, por ai nuk kishte fëmijë. Nuk ka qenë kollaj të bëje një disidencë në atë kohë pohon ai, sepse hakmarrja shkonte deri në brezin e shtatë. Mbi këtë koncept shkrimtari Drini deklaron se “ka një s’takim të brezave” dhe për konceptin e mos kuptimit të këtyre periudhave të diktaturave dhe letërsisë, ai dha shembullin se: “është edhe një pjesë e rinisë gjermane që nuk kuptojnë dhe besojnë holokaustin dhe kampet e përqendrimit, duke i marrë si montatura”. Më tej ai ka shpjeguar se libri i tij i anatomisë së kohës së pavarësisë është “Vraje Tradhtinë” i botuar shumë edhe në Kosovë që bën fjalë pikërisht për Shkodrën dhe shpirtin patriotik të saj, një libër që i ka shpëtuar të gjitha censurave dhe filtrave të kohës. Skënder Drini duke dashur të trajtojë temën e dramës shqiptare dhe problemeve të saj, ka thënë se “drama shqiptare nuk arrin sot të imponohet” dhe kjo për shumë arsye dhe e para është se pengesë është kualiteti i veprave dhe mund të them se si gjini drama është ajo që takon më shpejt me plagën e jetës sociale. Pastaj ai ka shtuar se “në qoftë se nuk prekim në plagë apo sillesh rrotull, nuk tërheqim vëmendjen e spektatorit” dhe patjetër që këtë vërejtje dhe kritikë e ka pasur në përgjithësi për dramaturgët edhe në Shkodër. Por shkrimtari shkodran ka shtuar, se e dyta është kur merresh vetëm me konstatimin në dramaturgji përsëri nuk tërhiqet vëmendja e spektatorit. Duhet dhënë një zgjidhje qoftë edhe me një farë ekuivoku dhe veprat e mëdha të gjitha e kanë nga një zgjidhje, të cilat janë herë të qarta dhe herë “underground” sipas nivelit të lexuesve. Për teatrin Drini thotë se është “plakur” si moshë fizike e aktorëve dhe ka shtuar se e kemi përpara syve, duke pasur parasysh Shkodrën. Unë nuk shoh prurje të reja në teatër, ka thënë shkrimtari i madh i qytetit më tradita të larta në letërsi dhe dramaturgji. “Ne kemi shumë “drama të ditës”, të cilat duhet ti mbështesim në elementët filozofikë dhe ndoshta edhe ato ekonomikë dhe politikë, për të trajtuar qartë në teatër dhe kjo është mënyrë përndryshe po nuk pati këto, dramaturgjia është kot dhe le të priremi drejt gjërave shumë të lehta”- shton ai. Nuk mund të shtyhemi me dramën gjithmonë deri te stresi, por edhe të “dalë ku të dalë”, nuk mund ta kalojmë, ka thënë ai. Shkrimtari i dëgjuar shkodran ka një ide të veten për mungesën e talenteve për në dramën dhe teatrin e qytetit. Ai ka deklaruar se “disa nga aktorët më të mirë që njoh unë si shkodranë dhe jo, nuk kishin shkollë fare”. Këtë gjë Drini e ka thënë për kërkesën që ka teatri për të shkolluar me Akademinë e Arteve. Për këtë duhet ndjekur dhe gjurmuar talenti, ka përforcuar idenë shkrimtari. Kurse në drejtim të letërsisë dhe sidomos asaj të bërë në Shkodër, ai tregon se ka disa arritje dhe kryesisht në poezi dhe veçanërisht nga femrat. Drini përmendi një poete si të talentuar dhe pikërisht Ledia Dushin, por ai përmend edhe Ledri Kurtin dhe Ben Prendin, si poet shumë të mirë dhe seriozë. Kurse për sa i përket “pjekurisë së letërsisë” që ai quajti prozën, shkrimtari i dëgjuar shkodran ka përmendur kolegun më të ri Ritvan Dibra. Shkrimtari ka përmendur lirinë e madhe të sotme, por ai ka shtuar duke përmendur Andre Zhitin me shprehjen se “liria e vret prozën”, të cilën e quajti paradoks, por që natyrisht ka zbatimin e saj. Natyrisht që nuk do të kërkojmë “atë kohë”, por ky paradoks duhet shpjeguar me disa elementë që sjellë liria. Për këtë gjë ka thënë ai, mund të përmend se ndodh që “janë 10-të veta që kanë lekë dhe shkruajnë romane” dhe më “shpartallojnë” mua, sepse libri im është pas atyre të dhjetëve. “ Ato bëjnë kopertina të bukura, financojnë librarin dhe shtëpinë botuese dhe natyrisht deri sa ta marrin vesh njerëzit se kush është vepër më e mirë, kalon pak kohë dhe....Habitem sot me një pjesë të rinisë që luajnë mendsh për Daniel Still që për mua është për shkrime trotuaresh në Amerikë. Për mua ato 20 botime romanësh të tilla nuk vlejnë asnjë. Për mua nuk është vepër e mirë as “Kodi i Da Vinçit” dhe Dan Brown gjithashtu nuk është ndonjë shkrimtar kushedi çfarë. Pse është “best seller” për mua nuk është libër i mirë, sepse ka vetëm artifica dhe për këtë është libri më i shitur”- ka vazhduar mendimin e tij kritik shkrimtari me një aktivitet 50-të vjeçar Skënder Drini. Sot letërsia ka krijuar disa kupola opinionesh dhe sidomos në Tiranë dhe kur vjen një i huaj dhe rastësisht pyet kush shkrimtari më i mirë në Shqipëri i tregojnë “x-in”, por që në të vërtetë për mua është shkrimtar krejtësisht kot. E tregojnë si shkrimtar të madh atë që është mbajtur të gjithë kohën nën sqetull dhe në të gjitha kohërat, ka precizuar shkrimtari. Në këtë kontekst në Itali ju kam thënë “faleminderit që më keni përkthyer”, pohon ai, por njëri nga brilantet e letërsisë shqipe si Mjeda, nuk është i përkthyer. Drini pastaj ka dhënë edhe mendimin e tij mbi figurën e Migjenit dhe trajtimin e saj sidomos në Shkodër. Sipas tij, Migjeni i takonte një temperamenti tjetër, filozofie tjetër dhe një talenti disi të veçantë. Mbase ka një heshtje për të ka thënë Drini, sepse janë bërë disa orvatje për ta etiketuar në një mënyrë tjetër që për mua nuk qëndrojnë. Kanë thënë se nuk është shqiptar apo është malazez, por unë do të thosha se Durhami është më shqiptare se të tjerët megjithëse nuk është shqiptare, pra vazhdon Drini, edhe sikur të marrin një origjinë të tillë të Migjenit ai jetoi dhe u shkri apo qau, u ankua dhe u revoltua për këtë qytet dhe në mënyrë pak spekulative regjimi tjetër u mundua ta “korruptonte” në vazhdën e shkrimtarëve të majtë gati komunistë. “Kanë thënë se është “shkrimtar revolucionar” dhe ka një identifikim të pa drejtë mbi termin revolucionar që barazohet me termin komunist. Kjo është e pa pranueshme, sepse revolucionari është ai që lufton dhe përpiqet për ide të reja”- ka pohuar për këtë problem Drini. Ai ka vdekur vetëm 26-të vjeç dhe unë mendoj se po të ishte gjallë në fillimet e diktaturës ai do të pushkatohej dhe për këtë jam i bindur, ka thënë shkrimtari i madh i Shkodrës. Drini mesazhin e tij për Shkodrën e pranon se e ka dhënë në veprat e tij, dhe është pikërisht vepra e tij që përbën edhe atë që konsiderohet mendimi filozofik dhe racional për qytetin dhe kohën e tij, e shtrirë ndër vite apo edhe shekuj. Por në fund shkrimtari dhe romancieri shkodran ka thënë se shprehja: “Shkodra djepi i kulturës” e stërthënë në takime apo seminare është regresive, dhe të duket sikur thotë: Rri aty ku ke qenë, sepse ke qenë i lavdishëm, por nuk është ashtu, sepse duhet sot ku je. “Optimizëm për Shkodrën do ta besoja në qoftë se do të shikoja elitat në krye. Nuk them se nuk ka, por do të besoja vetëm atë here kur “elita të jetë ajo që imponohet”- pohon shkrimtari. Drini për të përforcuar rëndësinë e artit dhe kulturës në ndërtimin e një vendi tregon se kur ka pyetur disa arkitektë gjermanë të moshës së tretë mbi rindërtimin e qytetit të tyre në Gjermani ato i janë përgjigjur se: Ndërtimin e qytetit të tyre e kanë nisur nga opera fillimisht dhe krejtësisht më atë të parën.

Zbulova natyrën shqiptare përmes librave të Kadaresë

Bisedë me Bente Christiensen, përkthyese e Ismail Kadaresë në norvegjisht dhe drejtuese e KOPINOR, një shoqatë ndërkombëtare shkrimtarësh, përkthyesish dhe artistësh të njohur.

Në të menduarin tim çdo gjuhë është një perlë, tingull i muzikës së botës që këndojmë përherë, por çdo shkrimtar është një koral në shtratin e koraleve....Për ju si përkthyese, a është e vështirë apo e thjeshtë ti mbash këto perla e koralë të sigurta në kohët moderne?

Mendoj që është një prej detyrave më të rëndësishme të përkthyesve të mbajnë gjallë gjuhët e ndryshme të botës, duke i përkthyer ato e duke krijuar ura lidhëse midis gjuhëve dhe letërsive. Nuk kam asgjë kundër gjuhës Angleze si një gjuhë, por jam kundër faktit që pothuaj të gjitha komunikimet bëhen në këtë gjuhë, e kështu gjuhë të tjera kanë tendencën të shtypen prej kësaj gjuhe të gjithepushtetshme. Përsa u përket shkrimtarëve, ka kaq shumë zëra dhe kaq shumë vepra, e kaq shumë mënyra të shkruari sa është pak a shumë e vështirë ti përshtatësh të gjithë, pavarësisht afinitetit që një përkthyes mund të ketë për ndonjë shkrimtar në veçanti. Disa shkrimtarë kanë një zë dhe një fjalor të cilin unë nuk jam në gjendje ta përshtat, ndaj në këto raste i them jo përkthimit të tyre, por dikush tjetër duhet t’i përkthejë ata.

Përmes leximit dhe përkthimit ju keni prekur kultura të ndryshme të vendeve të ndryshëm. Ku po shkon bota?

Mendoj se bota po shkon në dy drejtime të kundërta. Një drejtim është drejt sipërfaqësores, sensacionales, globalizmit në kuptimin e keq të fjalës. Drejtimi tjetër është drejt globalizmit në kuptimin e drejtë të fjalës: Vetëndërgjegjësim dhe krenari në një kulturë të caktuar, kërkime për kuptime të thella, qëllime të rëndësishme për zhvillimin e gjuhëve dhe kulturave dhe mbi këto baza komunikim me gjuhë dhe kultura të ndryshme.

Ju keni përkthyer disa vepra nga Kadare në Norvegjisht. Si ndodhi?

U pyeta nga Shtëpia Botuese CAPELEN, në Norvegji, të përktheja “Pallati i Ëndrrave”, nga një shkrimtar për të cilin kisha dëgjuar por që nuk e kisha lexuar ende, Ismail Kadare. Normalisht, nuk është e këshillueshme të përkthesh nga një gjuhë që nuk është origjinali, por në këtë rast askush në Norvegji nuk mund të përkthente nga gjuha shqipe kështu që vendosëm ta përkthenim përmes gjuhës frënge në norvegjisht. Përkthimin e bëra pra nga frëngjishtja, në këtë gjuhë Pallati i Ëndrrave ishte përkthyer nga Jusuf Vrioni, një përkthyes që vetë Kadareja e kishe aprovuar. U dhashë menjëherë mbas tekstit, kur shtëpia botuese më kërkoi të përkthej edhe dy libra të tjerë “Prilli i thyer” dhe “Dosja H”, thashë menjëherë po!. Më vonë Kadare erdhi në Norvegji të merrte pjesë në një panair libri dhe u takuam e folëm. Kjo ishte një eksperiencë mjaft interesante për mua.

Më kujtohet që më keni thënë se “Zbuluat natyrën shqiptare përmes librave të Kadaresë”....

Mendoj që tekstet e Kadaresë kanë një kualitet vizual dhe taktik. Unë shoh, ndiej dhe përfytyroj natyrën, male dhe borë, njerëz që jetojnë nën çati të njëri tjetrit.Para se të lexoja prej librave të Kadare, e njihja Shqipërinë në rininë time si “fanar ndriçues të socializmit në Europë”, sikur ishin mësuar të shpreheshin studentët e kohës sime. Kisha dëgjuar edhe për Enver Hoxhën. Por, nuk kisha lexuar tjetër shkrimtar shqiptar. Shpresoj që letërsia shqipe dhe veprat e saj të përkthehen më tepër për t’u njohur më mirë me botën.

Ju jeni anëtare e bordit drejtues të KOPINOR. Si funksionon kjo organizatë dhe cilat janë disa nga qëllimet dhe planet strategjike më të rëndësishme të KOPINOR?

KOPINOR është ndërtuar prej 21 organizatave të fushës së kulturës, shkrimtarëve, përkthyesve, kompozitorëve, piktorëve, gazetarëve, botuesve etj. Është ajo çka ne e quajmë një Shoqëri e përmbledhur. Një shoqëri që kujdeset për të drejtat e botimit dhe mbajtësit e të drejtave. Qëllimi i saj kryesor është t’u japë përdoruesve akses me tekste dhe punë të tjera, dhe në të njëjtën kohë të respektojë kopiraitin, dhe mbajtësin e të drejtave.. Ka në bord ekzekutiv që përbëhet nga përfaqësiese të organizatave të ndryshme antare, dhe një administratë që kujdeset për çështjet e përditshme. KOPINOR ka nënshkruar marrëveshje të ndryshme me sektorë të ndryshme të shoqërisë norvegjeze, dhe grumbullon para, që i dërgohen organizatës dhe kjo ua shpërndan antarëve të saj si grant. Kur është e pamundur të gjejmë Mbajtësin e të drejtës së një vepre, a teksti që është fotokopjuar, paratë për këtë tekst kalohen në fond i cili rritet vit pas viti, dhe në këtë menyrë ne aplikojmë për te organizuar aktivitete të ndryshme. Në të ardhmen do të shohim c’mund të bëhet me zhvillimet dixhitale, një fushë kjo më e komplikuar se fotokopjet e letrave.

Ne të gjithë kemi prirjet tona drejt një letërsie të caktuar, sidomos ndaj asaj që shkruhet dhe lexohet sot në botë. Për ju konkretisht, cili është libri më i dashur midis atyre që keni përkthyer, si edhe autori më i preferuar?

Mendoj që ka shumë autorë të rinj mjaft interesantë në ditët tona, dhe ne jemi me fat që bota po zvogëlohet, kështu që ne kemi fatin ti njohim ata. Një gjë mjaft interesante janë autorët që kapërcejnë kufijtë gjuhesore dhe gjeografike dhe që kanë tendencën të shkruajnë në gjuhët e mëdha si Anglishtja, Frëngjishtja, Gjermanishtja. Kjo përbën ndryshim dhe zhvillim. Ndërsa them këtë mendoj që ekziston edhe një prirje e jashtëzakonshme për tu përhapur me gjuhë letrare angleze nëpër botë të cilën do ta përcaktoja si prurja kryesore, dhe që vende të ndryshme dhe vende të ndryshme blejnë të njëjtët libra në panaire madhështore të librit dhe i përkthejnë ato. Kjo do të çonte lehtësisht drejt një uniformizimi. Kam përkthyer 50 libra, kështu që nuk është e lehtë të zgjedh, por mendoj që “Dosja H” i Kadaresë është absolutisht një librër mbresëlënës, veçanërisht për mua, si specialiste në letërsinë e krahasuar, me “Iliadën” dhe “Odisenë” gjithmonë në mendje. Në një stil krejt të ndryshëm, kam Simone de Beauvoirs me librin “Seksi i dytë”, një prej librave më të preferuar për mua. Është një libër kompleks dhe i pasur, një libër që çdo burrë e çdo grua dueht ta lexojnë. Përsa u përket autorëve të mi të preferuar, më pëlqen të kthehem mbrapa në kohë. Mendoj që të dy dramaturgët, Molieri dhe Ibseni janë gjenialë në mënyret e tyre të ndryshme për të pushtuar psikologjinë humane e cila nuk ka ndryshuar shumë në këto 400 vitet e fundit. Po kështu jam shumë e dhënë mbas shkrimtarit nga Trieste, Italo Svevo, dhe prej austriakëve më pëlqen Elias Canetti. Së fundmi por jo e fundit është shkrimtarja suedeze për fëmijë, Astrid Lindgren, “nëna” e “Pipi Çorapegjata”. Mendoj se vetëm sepse shkroi për fëmijë, ajo nuk mori çmimin “Nobel” për letërsi.

...Ndodh që shkrimtarët “kanë frikë” për fatin e veprës në një gjuhë tjetër për shkak të ndryshimeve kulturore dhe ndryshimeve në strukturën e gjuhës që kanë zgjedhur ta shkruajnë veprën së pari, apo sepse i përkasin fillimisht një gjuhe të caktuar....

E konsideroj çdo shkrimtar të ri që përkthej si një udhëheqës që më drejton kah gjërave të reja që zbuloj dhe mësoj për gjuhët dhe kulturat dhe stilet. Ndërkohë që ata që i kam përkthyer më duken si miq të mirë të vjetër. Për mua përkthimi i letërsisë është të kapësh zërin e shkrimtarit dhe ta përshtatësh e përkthesh atë në mënyrën më të bukur për lexuesin norvegjez. Është gjithashtu dialog midis kulturave, për ketë arsye e ndiej që bëj një punë shumë të rëndësishme.

LETËRSISË SHQIPE DOMOSDO I NEVOJITET NJË RIKONFIGURIM

Kohë më parë, kritikës letrare iu shtua edhe një emër, pikërisht në kohën kur mendimi kritik për atë që ka mbetur si trashëgimi letrare apo për që po krijohet sot, është fare I pakët.
Ky emër I ri I kritikës vie nga Gjilani, dhe quhet Tahir Arifi. I bashkangjitet emrave të rrallë nga ky qytet që merrem me studime në fushën e letërisë, sidomos të plejadës së re me Nuhi Ismajlin e Mehmetali Rexhepin.
I heshtur për nga natyra, I kursyer prej fjalësh dhe sidomos për veten, hyri bindshëm dhe tepër serioz në fushën më të ndjeshme të kritikës letrare me studimin “Poezia e Rexhep Elmazit”, përmes të cilit studim edhe magjistroi në letërsi.
Ky dhe ishte shkasi për një bisedë për të përditshmen “Zëri” dhe lexuesit e saj.

“Zëri”:
Botës letrare shqipe, tash së voni, në fushën e letrave dhe, mbi të gjitha fushës së mendimit kritik, ju shtua dhe një emër i ri, Tahir Arifi. Cili në të vërtetë është ai?

Tahir Arifi:
Në vitin që poeti Rexhep Elmazi i dha “Frymëmarrje” artit të tij,në një kënd tjetër të hapsirës sonë pa pasur asnjë lidhje me këtë zhvillim ndjeu frymën e parë Tahir Arifi,që rreth dyzet vjet më vonë do të ndjejë më ndryshe “Frymëmarrjen”e vitit jo shumë të largët 1972.

“Zëri”:
Sfiduat bindshëm fushën e kritkës me një studim letrar duke riaktualizuar krijimtarinë poetike të Rexhep Elmazit, një ndër krijuesit më premtues të kohës dhe njëkohësisht më tragjikët. Ju provokoi veprimtaria e tij atdhetare, poezia apo fati tragjik i një krijuesi?

Tahir Arifi:
Individët nuk janë tragjik,ata mund të jenë vetëm komik …do të thoshte një emër i njohur i letrave,prandaj mendoj se ishin që të tria këto momente që ju shtroni në pyetje.Fati tragjik lind një poezi “par exellenc”,ndërsa veprimtaria atdhetare e përplotëson sinqeritetin e kësaj poezie dhe tërë kjo e ndërthurur me një talent të lindur të jashtëzakonshëm.

“Zëri”:
Duke e vlerësuar nga shumë aspekte krijimtarinë letrare të Rexhep Elmazit, ç’ vend zë figura e tij në letërsinë shqipe? Në të vërtetë, Rexhep Elmazi a ishte më shumë poet apo atdhetar, apo një simbiozë e pandarë dhe fatkeqësisht e ndërprerë?

Tahir Arifi:
Ishte një “Uragan i ndërprerë” siç do të thoshte Kadare në situate tjetër;ishte simbiozë më e përkryer e mundshme e krijuesit dhe atdhetarit siç do të thoshte dikush nga miqtë e tij;ishte njeriu i veçantë prej të cilit do të mësonin edhe ata që sot janë”emra” në letërsinë tonë.Ai ishte i tillë,i veçantë edhe si atdhetar,edhe si poet…madje edhe si njeri që politika i ka ngushtuar frymëmarrjen.

“Zëri”:
Pse e zgjodhët pikërisht Poezinë e tij për një studim letrar? Ishte një vlerë letrare e pashtjelluar nga kritika , një fat i ndërprerë prej krijuesi apo dhe një mosgatishmëri i kritikës së kohës për t’u marrë me poezinë e Rexhep Elmazit?



Tahir Arifi:
Ata që më shumë folën për Rexhepin si poet e atdhetar ishin kryesisht miq të idealit të poetit.Kritika me ndonjë përjashtim pak e lakoi emrin e tij sepse s’ishte lehtë të flasësh për të në rrethanat e asobotshme.Më vonë me përjashtim të miqëve të tij në Gjilan sikur u harrua,ndërsa gjithkund ishte potencuar talenti,origjinaliteti dhe vlera e pakontestueshme e artit të tij.Marrë parasysh të gjitha këto,si bashkvendës dhe studiues ndjeva obligim edhe profesional po edhe moral që artit të këtij poeti t’i depërtojë më në thelb nga sa i ishte depërtuar më parë.

“Zëri”:
Cilat janë mesazhet letrare të riaktualizimit të figurës dhe krijimtarisë letrare të Rexhep Elmazit?

Tahir Arifi:
Letërsisë shqipe domosdo i nevoitet një rikonfigurim.Duhet të lirohemi,mbase nga deklamimi i vargjeve për plisin,gurin,kështjellën (sigurisht jo t’i hedhim në harresë) dhe të shohim dimensione të tjera të shtrirjes poetike në dekadat e fundit.Në këtë drejtim Rexhep Elmazi është njëri nga emrat më emblematik,që mbase qëllimshëm “është harruar”.Në këtë rikonfigurim vendi i poezisë së këtij poeti duhet të jetë as më pak e as më shumë se aty ku ishte në vitet gjashtëdhjetë e shtatëdhjetë të shekullit të kaluar,kur hierarkinë e përcaktonte Kuvendi i poezisë shqipe “Jeta e Re”.

“Zëri”:
Meqë e keni filluar me studime të këtilla letrare veprimtarinë tuaj kritike ( me shkrimtarë që kanë përmbyllur punën krijuese për fate dhe rrethana të ndryshme) , do ta vazhdoni kështu edhe me studime tjera.

Tahir Arifi:
Sikur më tërheqin krijuesit që jeta u fali pak gëzime,shumë ëndrra dhe ne na e falën shpirtin e tyre përmes artit jashtëzakonisht të realizuar.Sigurisht,është më e lehtë të flasësh për krijues që kanë përmbyllur veprimtarinë, duke e ditur se njeriu është qenie dinamike.Pastaj edhe logjika e “distancës” të jep më shumë mundësi që të njohësh më mire artin poetik në këtë rast.

“Zëri”:
A ju duket se në dekadën e fundit, veçanërisht, ndjehet një boshllëk i mendimit dhe vlerësimit kritik për atë që shkruhet dhe botohet sot në Kosovë

Tahir Arifi:
Kritka është po në atë nivel ku është edhe krijimtaria.Nuk ka “censure”ndaj secilin mund ta shpllësh poet;ndaj secili mund të merret me kritikën.Në këtë pështjellim edhe arti serioz e edhe vështrimet serioze për të kalojnë pa u vërejtur.Megjithkëtë ajo që shënon vlerë në të dyja këto veprimtari do të mbijetojë.Boshllëk të analizave serioze ka sigurisht,po në këtë inflacion shkrimi dhe rrethanash të pavolitshme sociale, ata që do të mund të bënin punën e duhur janë diku “jasht” në një formë a tjetër.

“Zëri”:
Mos edhe ai mendim i pakët kritikë më shumë po shqyrton jovlera dhe emra sipas preferencës, duke mos patur kaçik ( pse jo dhe mungesë guximi) të ballafaqohet pikërisht me vlerat?

Tahir Arifi:
Shpesh nuk është fjala vetëm për “kaçikun”.Keni ju emra të dëshmuar të artit e kritikës që me përplot epitete i shihni të flasin e shkruajnë për jovlera e madje antivlera.Po ç’të bëhet; mecenëve të sotëm u mungon niveli minimal kulturor për të ndihmuar atë që duhet ndihmuar.Në këtë prizmë secili bëhet krijues,secili bëhet kritikë.

“Zëri”:
Cili mund të jetë shkrimtari i radhës që do t’i “nënshtrohet” vlerësimit kritik në laboratorin tuaj prej studijuesi?

Tahir Arifi:
E pata filluar me Bilal Xhaferin; e vazhdova me Rexhep Elmazin..të shohim…mbase Mirko Gashi.

Bisedën e zhvilloi: Sabit Rrustemi