Nga Mr. sc. Nue Oroshi – Historian
http://kosova.albemigrant.com/?p=27938
Autorin e shkrimit Vrasja e Ded Gjon Lulit, z. Gani Qarri, nuk e njoh as si përson dhe as si studius, prandaj gjatë këtij reagimi nuk do të merrem fare me autorin e shkrimit, e as me motivet që e kanë shtyer z Gani Qarri që ta ripërseris një të pavertetë historike që për 50 vite me radhë është shkruar e përshkruar nga historianët komunistë në kohën e diktatorit antishqiptar Enver Hoxha. Por, do të sqaroj të vërtetën historike dhe shkencore të vrasjes së burrit të madh të Kombit Shqiptar Ded Gjo Lulit. Këto të pavërteta rreth vrasjes së Ded Gjon Lulit historiografia e kuqe komuniste i ka bërë me qëllim për t’ja humbur vlerën kombëtare familjes princore të Kapidan Gjon Marka Gjonit për tri arsye:
1. Që të gjuhet sa më tepër gurë e dru mbi familjen atdhetare të Kapidan Gjon Marka Gjonit që për pesqindë vjetë e udhëhoqi Mirditen në luftë kundër Perendorisë Osmane.
2. Që me të gjitha metodat të shkatërrohet kjo familje atdhetare, pasiqë dy djemt e Kapidan Gjon Marka Gjonit, Kapidan dr Mark Gjon Marku dhe Kapidan Llesh Gjon Marku e kishin udhëhequr me plot sukses luftën antikomuniste jo vetëm në Mirditë por në mbarë Shqipërinë Etnike derisa ranë heroikisht.
3. Për të mbjellë urrejtje në mes të dy krahinave heroike Shqiptare Mirditës dhe Malësisë krahina të cilat gjithmonë bashkëpunuan me njëra tjetrën për të mirën e kombit shqiptar, për këtë flet edhe fakti që trimi i Malësisë Ded Gjon Luli nuk i kishte rënë në dorë Knjaz Nikollës së Malit të Zi pas përfundimit të kryengritjes së Malësisë por kishte gjetë strehim dhe mikpritje pikërisht në Mirditën kreshnike. Në Mirditën e cila në mbrojtje të Ded Gjon Lulit dha shtatë djemë më të mirë të saj.
Para se ta bëjmë sqarimin në baza shkencore dhe historike rreth vrasjes së Ded Gjon Lulit do ti japim disa të dhëna të shkurtëra historike lidhur me kontributin kombëtar të familjes princore të Kapidan Gjon Marka Gjonit, që rrjedhë direkt nga vëllai i Lek Dukagjinit, Pal Dukagjini, që lexuesit dhe studiuesit të kenë mundësi që, së paku shkurtimisht të njihen me kontributin e kësaj familje princore të Kapidanit të Mirditës.
Pak gjeneologji
Kur Principatat Arbërore me qendër në Durrës, Shkodër e Artë, filluan dobësimin e tyre kur shteti i Gjergj Kastriotit filloi rënien pas vdekjes se Gjergjit në vitin 1468, si dhe kur dukagjinasit u dobësuan tej mase, me depërtimin e osmanlinjve në viset Arbërore, filluan shpërngulje masive dhe lëvizje të mëdha të popullatës Arbërore përtej viseve të Adriatikut. Por njërit nga vëllezërit e Lek Dukagjinit, konkretisht, Pal Dukagjini, më tepër i pelqeu shkrepat, kreshtat dhe ato bjeshkë te bukura të Mirditës kreshnike dhe u vendos njëherë e përgjithmonë në Grykë të Oroshit, në atë grykë ku për pesë shekuj shqiptarët në Mirditë qëndruan me një heroizem të paparë. Dhe, nga Pal Dukagjini rrjedh familja e Kapidan Mark Gjon Markut udhëheqësit trashëgimor të Krahinës së Mirditës. Kjo gjeneologji duket kronologjikisht në këtë mënyrë:
Pal Dukagjini, i biri Kol Pal Dukagjinit. Nga Kola rrjedh Mark Kol Pal Dukagjini, nga Marku rrjedh Gjon Mark Kol Pali apo Gjomarku I-rë, nga Gjon Marku I-rë rrjedh Marka Gjoni I-rë, nga Marka Gjoni I-rë rrjedh Gjon Marku II-të, nga Gjon Marku II-të rrjedh Llesh Gjoni I-rë.
Më pas, trungu gjeneologjik i kësaj familje arbërore ndahet në tri pjesë: Preng Lleshi, Lleshi i Zi dhe Dod Lleshi. Nga familja e parë e Preng Lleshit që njëherit trashëgon derën e Gjon Markut, sepse ishte vëllai i parë, rrjedhin Dod Prenga, Nikoll Doda, më vonë Dod Doda dhe Bib Doda e nga Bib Doda rrjedh atdhetari Prenk Bib Doda. Me vrasjen e Prenk Bib Dodës, i cili nuk lë pasardhës, drejtimin e udhëheqjes së derës së Kapidanit të Mirditës e merr barku i Lleshit të Zi, ku pason kjo renditje: Mark (Mar) Lleshi, Ndue Lleshi dhe Dod Lleshi; nga Mark (Mar) Lleshi do te rrjedhë Gjon Mark (Mar) Lleshi, e nga Gjon Mark Lleshi do të rrjedhin Llesh Gjoni, Marka Gjoni, Ndue Gjoni dhe Ded Gjoni, ndërsa nga Llesh Gjoni do të rrjedhin Dod Lleshi dhe Preng Lleshi; nga Marka Gjoni do të rrjedhë Gjon Marka Gjoni e nga Ndue Gjoni, Lleshi e Kola; nga Dod Lleshi, Frrok Doda e Zef Doda; nga Prenk Lleshi -Nikoll Prenga; nga Lleshi e Kola, Ndoi, Gjoni e Kola, ndërsa nga Gjon Marka Gjoni rrjedhin pesë djem (i pari kapidan dr. Mark Gjon Marku, i vrarë në luftë kundër komunizmit, i dyti kapidan Ndue Gjon Marku, i cili e udhëhoqi për gjashtë muaj luftën antikomuniste në Mirditë dhe për 45 vjet Bllokun Kombëtar Indipendent dhe kapidan Llesh Gjon Marku i vrarë në luftë kundër komunizmit si dhe dy vëllezërit më të vegjël, Deda i cili mbajti 45 vite burg dhe internim në kohën e Komunizmit në Shqipëri, si dhe Nikolla udhëheqës i Blokut Kombëtar Independent). Dhe, kur i bën nje vështrim shekullor kontributit të kësaj familje kapidanësh, shikon se të gjithë këta kapidanë të Mirdites, prej Pal Dukagjinit e deri në ditet e udhëheqësit të luftës për Shqipërinë Etnike, Kapidan Dr. Mark Gjon Markut, çdo brez u vra në mbrojtje të atdheut në luftëra të ndryshme. Japim faktet e pamohueshme: Në vitin 1500 Gjon Marku I-rë ka nxjerrë autonominë e Mirdites; Mark Gjoni në vitet 1600 ka përzënë agjentët e Begollit prej Mirdite; Gjon Marku i dytë ka mbetur në luftë në rreth të Peqinit në vitin 1775; Llesh Gjoni I-rë ka bashkuar Fandin me Mirditë dhe është vrarë prej turqve; Prenk Lleshi ka vdekur në vitin 1815 prej plagëve të marra në luftë kundër Malit te Zi; Dod Prenka ka vdekur në Kotorr i helmuar nga turqit; Bib Doda ka vdekur në Shkodër i helmuar prej turqve ndërsa trupi i tij u la jasht për disa netë ku një pjesë e trupit të Bib Dodës është ngrenë nga qentë endacakë mu sikur Pjetër Bogdanin e madh; Prenk Bib Doda është vrarë në afërsi të Lezhës nga të shiturit qe ishin në shërbim të sllavëve; Lleshi i Zi në vitin 1812 ka marrë Dibren duke ngritur Mirditen në pesë bajrakë si dhe ka bashkuar bashkë me Mirditë edhe katër bajrakët e Lezhës duke bërë Mirditen në 12 bajraqe. Është vrarë prej shërbëtorëve te Turqisë. Në luftë për mbrojtjen e dinjitetit kombëtar kjo familje kapidanësh ka dhënë edhe Mark Lleshin, Ndue Lleshin e Dod Lleshin. Gjithashtu në mbrojtje të nderit dhe dinjitetit kombetar nga kjo familje janë vrarë edhe Llesh Gjoni e Ded Gjoni, Frrok Doda, Nikoll Prenga e deri tek udhëheqësi i luftes për Shqipërinë etnike, kapidan dr. Mark Gjon Marku, i cili u vra në natën në mes të 13 e 14 Qershorit 1946, dhe më vonë heroikisht do të bie në vitin 1947 edhe vëllai i tretë i kapidan dr. Mark Gjon Markut, kapidan Llesh Gjon Marku. Nga ky përshkrim i shkurtër gjeneologjik del se familja e kapidanëve të Mirditës prej Pal Dukagjinit e deri tek Kapidan dr Mark Gjon Marku për 500 vjet ishin në shërbim të mbrojtjes se identitetit kombëtar qe u rrezikua dhe erdhi deri në prag të shkatërrimit nga pushtuesit e ndryshëm aziatikë e karpatianë të përkrahur nga shqipfolësit e ndryshem, që ishin të mjerë shpirterisht dhe të shitur poshtërsisht.
Ded Gjo Luli u vra nga dora e kriminelit serb, kapedan Gjura
Në këtë shkrim, zoti Gani Qarri, citon komplet variantin e historianëve komunistë, që këto gjëra i bënin vetëm e vetëm që ta degradojnë kontributin kombëtar të familjes princore të Kapidanave të Mirditës. Madje ky variant i vrasjes nuk ka asnjë argument historik përpos rrëfimeve të trilluara kinse këto gjëra i paska thënë Nora, reja e Dedë Gjon Lulit, -pra përralla të imagjinuara që ka mundur t’i pjellin vetëm mendje të sëmura të historianëve të kuq të cilët shkruanin për qefë të udhëheqsit të tyre. Qika e babës e qika e nanës. -Jo zoti Qarri, Mirdita dhe Mirditorët nuk e lanë vetëm Ded Gjon Lulin. As nuk e lanë në përcjellje të grave por ia dhanë me vete shtatë djem Mirditorë të cilët u sakrifikuanë në moshën më të re për nderë, besë e burrni dhe për mos ta prerë asnjëherë mikun në besë, se, kjo ka qenë traditë e Mirditoritë nëpër shekuj. Ded Gjon Luli është vrarë nga dora e kriminelit serb Kapetan Gjura. E vërteta historike e vrasjes së këtij vigani të Malsësisë dhe mbarë Shqiptarisë është kështu: Serbët pas hyrjes në Mirditë filluan akte violence dhe terrori. Plaqkitën dhe dogjën Abacinë e Oroshit dhe vilën e Monsinjor Doqit, në maje të Malit të Shëlbuemit në Malin e Shejtë. Populli i Mirdites filloi me jetue nën Terror. Tue pa këto akte terrorizmi Ded Gjo Luli kujtonte se, mund t’i bindte serbët që mos të terrorizojnë popullin dhe pa e pyet askënd, vendosë me shkue në komandën e ushtrisë serbe, me i thanë komandantit ta ndalonte dorën. Megjithë këshillat e këshillit të te parëve që mos të shkonte atje, se shkau është i pabësë, ai vendosi me shkue. Tu mos mundë me bindë me hjekë dorë prej atij qëndrimi, Mirditasit ia dhanë shtatë burra për ta shoqërue, dhe emrat e të cilëve janë këta: 1. Mark Llesh Doda, 2. Ndue Kol Pjetri, 3.Zef Ndue Gjoka, 4.Preng Qup Deda, 5.Preng Gjok Skana, 6.Bib Marlula, dhe 7.Llesh Deda.
Porsa mbërrijtën në komandën serbe, që ishte vendosun në Abacinë, e pa i lënë shtek të paraqiste ankesën, i qarmatosin dhe i lidhin, e Ded Gjo Lulin e qojnë në rrafshnaltën që quhet Sheshas, e aty e pushkatojnë, kurse të shtatë burrat i qojnë në Breshten (Pyllin) e Oroshit, në Mal të Shejt, e atje në grykë të shpellës së Akullit, që është 15 metra e thellë në tokë, jua nxjerrin shpirtin duke i therë me bajoneta, e ashtu të gjallë i hedhin mbrenda ku kanë vdekë të ngrimë.
Në vend të përfundimit
Për të parë se kush ishin komunistët, në mesin e shumë fakteve, po e sjellë vetëm një dialog të pazakontë të zhvilluar në mes të atdhetarit Prenk Cali dhe kriminelit Mehmet Shehu. Kryekomandanti kriminel Mehmet Shehu në një shkëmbim fjalësh me Prek Calin atëherë të lidhurë këmbësh e duar në Rapshë të Hotit, pasi e zunë me tradhëti komunistët, në rrugën për në Shkodër e zhvilluan këtë Dialog. Kryekrimineli komunist Mehmet Shehu i drejtohet Prenk Calit me këto fjalë: E more Prenk Cali të pat ardhur dita ta mbyllje historinë tënde me shkronja ari po t’ishe bër me ne komunistat. Pse bëre kështu. E drangonji i Malësisë Prenk Cali i përgjigjet: Zotni, faji bjen mbi ju komunistat, se ju u batë aleatë me anmikun tonë shekullor me Serbinë“, iu përgjigj burrnisht Prenk Cali.
Prandaj, zoti Qarri, është koha e fundit që ata që dëshirojnë të merren me studimin e historisë mos të bazohen asnjëherë në argumentët e atyre që u bënë me armikun tonë shekullorë serb, siç e tha burrnisht Prek Cali, edhe pse e dinte se po shkonte drejt pushkatimit. Kështuqë studiuesit seriozë mos të përdorin burimet e fallsifikuara historike komuniste, sepse ky brum që është gatuar në elaboratet pansllaviste është brum i thartuar.Por të bazohemi në fakte shkencore, edhe pse faktet dhe argumentet shkencore shpeshëherë janë kokforta por historia duhet të shkruhet ashtu siç ka ndodhë dhe jo ashtu siç kanë dëshirë disa të ketë ndodhur. Prandaj, ne të gjithë duhet të punojmë që në këtë 100 vjetorë të Kryengritjes së Malësisë, Ded Gjon Lulit t’i ipet vendi i merituar në Historinë Shqiptare si njëri ndër udhëheqsit e Kryengritjes se vitit 1911, që i parapriu shpalljes së Pavarsisë së Shqipëris.
Gani Qarri:Dedë Gjon Luli; Jetë e shkrirë në luftë kombëtare
Në kujtim të 100 vjetorit të luftës së Malsisë Madhe
Ishin periudha të vështira dhe vendimtare ato,kur popullit tonë nën robërinë afro 500 vjeçare ,për lëvizjet e reja që kishin zënë fill në Ballkan dhe Evropë i duheshin më shumë se kurrë më parë,patriot të vërtetë, të gatshëm për flijime të mëdha dhe luftëra të vështira që do të zhvilloheshin ,për çlirim kombëtar.
Në Familjen e Gjon Lulit,pas një pritje të gjatë,do të lindte,një kolos i tillë i cili do të bëhej shembulli më i mirë i luftërave kombëtare të atyre viteve me vetëflijim personal dhe familjar në historinë shqiptare të atij shekulli. Në vjeshtën e vitit 1840,në Traboin,Gjon Lulit i kishte lindur djali i parë dhe i vetëm në shtëpinë e tij i cili kishte trashëguar emrin e gjyshit,Dedë Broçit. Ai edhe pse trupvogël në kuvendet e malësorëve njihej për dije të gjerë dhe trimëri të mëdha në ato anë. Deda qysh në moshë të re ishte martua me Prende Gjeloshin nga Selishta e Grudës,me të cilën kishte pasur katër fëmijë,dy djem dhe dy vajza të cilët i pati krah gjatë gjithë luftërave kombëtare për mbrojtjen e Atdheut.
Sipas rregullave të kanunit, bajraktar i fisit të Hotit ishte familja e Çun Mulajve,kurse Dedë Gjon Lulit në hierarkinë e fisit i takonte vendi dytë, por me aftësitë që kishte treguar qysh i ri,dhe trimëritë e dëshmuara luftarake që në moshën 21 vjeçare, nga momenti kur i kishte shkuar në ndihmë edhe Oso Kukës, Dedë Gjon Luli i Hotit, "1840 - 1915) u kthye ndër figurat më të mëdha që pati shqiptaria duke u bërë i pari në kuvend burrash dhe në kushtrim luftërash për mbrojtjen e trojeve shqiptare në Malësi dhe Shqipërinë, kudo.
Formimi i lidhjes shqiptare të Prizrenit me 10 Qershor të vitit 1878
Pas luftërave ruso-turke të viteve 1877-1878), me 3 mars të vitit 1878 ishte mbajtur takimi i Shën Stefanit me ç`rast ishin marrë vendime në dëm të disa fuqive të mëdha e veçanërisht në dëm të Austrohungarisë,ndaj ato fuqi kishin vendosur për mbajtjen e Kongresit të Berlinit,punimet e të cilit do të zgjasnin që nga 13 qershori deri me 13 korrik të vitit 1878. ku do të ishin rishikuar edhe një herë vendimet me të cilat dëmtoheshin interesat e fuqive të mëdha e veçanërisht interesat e Austro-Hungarisë,por çështja e Popullit shqiptar nuk ishte shqyrtuar dhe as pranuar kombi ynë , përkundrazi me vendimet e atij kongresi, me të cilat ishte dakorduar edhe Turqia, ishin dëmtuar shumë interesat e Shqipërisë dhe çështja jonë kombëtare,pasi ishte vendosur që trojet tona etnike dhe disa pjesë të atdheut tonë, fshatra dhe qytete, tu ipeshin vendeve hegjemoniste fqinje.
Nën rrethanat e zhvillimeve të reja ndërkombëtare,me një paraprirje kohore afro pesë-javëshe para se të fillonte punimet Kongresi i Berlinit,pikërisht me 10 Qershor të vitit 1878 ishte formuar Lidhja shqiptare e Prizrenit si organizata e parë politike dhe ushtarake shqiptare e cila në gjithë historinë e ekzistencës së popullit shqiptar, për herë të par, paraqitej me një platformë dhe program gjithëkombëtar ,për realizimin e të cilave,Lidhja Shqiptare,në vitet pasuese do të bënte përpjekje me të gjitha kapacitetet e saja njerëzore dhe ushtarake për mbrojtjen e të gjitha trojeve tona kombëtare, me aktivitete të kombinuara diplomatike dhe luftë të armatosur,deri në vitin 1881.
Në lidhjen shqiptare të Prizrenit, përfaqësoheshin të katër vilajetet shqiptare, madje Malësia si pjesë e vilajetit të Shkodrës, kishte 6 përfaqësues, Shkodra dy dhe Podgorica një. Nga Kryesia e Lidhjes së Prizrenit,për trimëritë e treguara në luftërat e zhvilluara dhe aftësitë e dëshmuara në udhëheqje, Dedë Gjon Luli, ishte zgjedhur udhëheqës ushtarak i Hotit dhe zëvendës komandant i përgjithshëm i forcave të Lidhjes Shqiptare për Shkodrën. Ky Luftëtar i lindur për pushkë e luftëra,trimëritë e tij i dëshmoi qysh në moshën 21 vjeçare në luftën e Vraninës ku Dedë Gjon Luli i kishte shkuar në ndihmë Oso Kukës,trimit që luftoi deri në frymën e fundit kundër malazezve, dhe në momentet kur po i ngushtohej rrethimi,Oso Kuka i kishte vënë zjarrin kullës së tij, për të mos rënë i gjallë në duart e malazezve.
Lidhjes shqiptare të Prizrenit i duheshin organizim i njëmendët dhe veprime të shpejta ngasePas vendimeve të Kongresit të Berlinit për dorëzimin e tokave shqiptare,vendeve fqinje, forcat turke largoheshin nga pozicionet të cilat duhej ti zinin forcat e lidhjes shqiptare të degës së Shkodrës,para se t'i pushtonte ushtria malazeze duke u konfrontuar shpesh me ushtritë e tyre pushtuese. Dedë Gjon Luli kundër malazezëve,kishte luftuar edhe në vitet 1880-1881 dhe Ai tashmë i kishte bindur të gjithë se ishte mjeshtër i rrallë i luftës dhe shfrytëzimit të terrenit të cilin e njihte me pëllëmbë në ato anë, duke mos u koritur asnjëherë përballë armikut,e as atëherë kur u priu forcave shqiptare,me pushkë në dorë kundër ushtrisë së Malit të Zi, të cilën e udhëhiqte, ish shqiptari i dikurshëm i Fisit të Kuqit i kthyer në malazez-Mark Milani,me të cilin Dedë Gjon Luli, në krye të 18 trimave të zgjedhur të Hotit dhe Grudës,do të matej tek ura e Rrzhanicës ,duke i thyer me turp ushtarët e Mark Milanit,ku malësorët me lavdinë e fitores së tyre të re, shkruan edhe një faqe të ndritur në historinë kombëtare shqiptare.
Ushtria malazeze kishte organizuar edhe disa sulme me 23 dhe 24 prill, që të pushtonte pozicionet e ushtrisë shqiptare, por pa sukses ngase Forcat e Hotit dhe të Grudës të udhëhequra nga Ismail Marku dhe Baca Kurti thyen sulmet e armikut malazez dhe me qëndresën në frontin e Hotit dhe të Grudës i cili zgjati për disa muaj,tendencat malazeze për pushtimin e Hotit dhe Grudës kishin dështuar.
Siç dihet nga historia, në pranverën e vitit 1881, Hoti dhe Gruda ishin djegur nga turqit dhe Dedë Gjon Luli për afro tri vite, ishte detyruar ta linte malësinë dhe të strehohej në shtëpinë atdhetare të Binak Alisë së Krasniqes dhe të Mehmet Shpendit në Shalë të Dukagjinit,por luftëtarët shqiptar me Dedë Gjon Lulin në krye, nuk ishin dorëzuar,ata po prisnin rastin e përshtatshëm për tu kthyer në Malësinë e tyre dhe me 26 prill të vitit 1883 në Kuvendin e mbajtur në Kastrat, kishin vendosur të formonin "Lidhjen e Vogël" e cila jo vetëm se do ta kundërshtonte dhurimin e tokave tona vendeve fqinje nga Turqia por edhe do të mbronte trojet shqiptare me armë në dorë nga sulmet e pareshtura pushtuese të Malit të Zi.
Kështu që Hafiz Pasha në qershor të vitit 1883 do të organizonte një ekspeditë ushtarake ndëshkimore për çarmatosjen dhe nënshtrimin e Malësisë së Madhe,për ti detyruar me forcë shqiptarët që të pranonin dorëzimin e tokave të tyre, duke djegur Kastratin, Hotin e Grudën,me ç`rast luftime të ashpra ishin përhapë edhe në Spi, Qafë Kishë dhe Traboin,ku forcat mbrojtëse të udhëhequra me shumë sukses nga Dedë Gjon Luli të cilëve me ardhjen në ndihmë të Hotit, Grudës dhe Trieshit,e kishin detyruar Hafiz Pashën që të kërkonte armëpushim.
Pas luftërave të Serbisë me ushtrinë e Perandorisë Osmane,gjatë viteve 1876-1881, ajo e ndihmuar edhe nga Rusia,kishte arritur që në vitin 1878 ti pushtonte; Pirotin,Prokuplen,Toplicën, Sanxhakun e Nishit dhe pjesë të Kosovës verilindore nga të cilat kishte përzënë të gjithë shqiptarët që jetonin atje,duke bërë spastrimin e plotë etnik dhe aneksimin e tyre. Kurse Malit të zi iu kishin dhënë për fillim,trojet e shkëputura shqiptare si Fudnat, Koja dhe Trieshi.
Luftëtarët shqiptar ,përveç luftës fizike në frontet e mbrojtjes së trojeve të tyre, ata kishin bërë përpjekje edhe në mënyrë diplomatike për ruajtjen e integritetit territorial,duke iu drejtuar konsujve evropian me kërkesa të formuluara në formë të shkruar, përmes letrave që ua kishin dërguar atyre, duke ua bërë të qartë se nuk i pranonin vendimet e padrejta të Kongresit të Berlinit dhe se ishin betuar që tokat e tyre, të mos i lëshonin pa luftë. Këto letra i ishin dërguar ambasadorit të Austrisë, me 1 mars të vitit 1880 dhe me 4 Prill të po atij viti edhe konsujve tjerë evropian në Shkodër.
Por, përkundër të gjitha përpjekjeve diplomatike dhe luftarake të shqiptarëve për mbrojtjen e tërësisë së tyre territoriale, fuqitë e Mëdha dhe Turqia,pa i pyetur shqiptarët fare , bënin tregti me trojet tyre duke i shitur shumë lirë ato,pjesë të mëdha të të cilave u kishin falur vendeve hegjemoniste fqinje.
Sipas vendimeve të Kongresit të Berlinit, Porta e Lartë duhej që Malit të Zi t'ia dorëzonte edhe Ulqinin,mirëpo Ushtria e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit "Dega e Shkodrës" nën udhëheqjen e Mehmet Becit, Mehmet Gjylit, Sali Hylës, etj. bashkë me popullsinë vendase kishin kapur armët për ta mbrojtur me luftë të armatosur Ulqinin,por me gjithë luftën heroike kundër ushtrisë turke nën komandën e Dervish Pashës dhe presionit të pa ndërprerë luftarak të Flotës ndërkombëtare të komanduar nga admirali anglez Sejmur, për dorëzimin e Ulqinit, forcat mbrojtëse vullnetare ishin thyer,dhe me 26 nëntor të vitit 1880,forcat pushtuese turke bashkë me ato të flotës ndërkombëtare, i kishin dorëzuar Malit të Zi,Ulqinin.Lidhja Shqiptare e Prizrenit,që nga formimi me degët e saj në të gjitha trojet shqiptare, ishte shtylla kryesore e luftërave për mbrojtjen e tërësisë territoriale të shqiptarëve dhe paraprijëse e pavarësisë së popullit shqiptar,nga Turqia. Kryengritjet shqiptare me gjithë dëmtimin e përkohshëm,frymën e tyre patriotike dhe idealin për çlirim kombëtar, turqit nuk arritën ta shuanin kurrë, Ndaj pas përpjekjeve të shumta e të pa ndërprera,rifuqizimi dhe përhapja e përgjithshme e kryengritjeve të tyre për çlirim kombëtar nga Turqia do të arrihej që nga viti 1909 të cilat do të vazhdonin, hovshëm me 1910 në Kosovë dhe 1911 në Malësi të madhe,për tu përhapur në të gjitha trojet shqiptare, duke mos pushuar asnjëherë deri te çlirimi nga Turqia dhe Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë me 28 Nëntor të vitit 1912 në Vlorë.
Kryengritja e Malësisë së Madhe me 1911
Kryengritja e vitit 1910 në Kosovë e udhëhequr nga Idriz Seferi,Isa Buletini, Bajram Curri ,Mic Sokoli, e të tjerë do të rishfaqej në përmasa të reja e shpejt dhe e fuqishme tanimë në Malësinë e madhe, nën udhëheqjen e Dedë Gjon Lulit të Traboinit të Hotit, ku përveç luftërave me turqit,Malësorët u dashtë të luftonin në dy fronte edhe kundër ushtrisë malazeze,të cilët shfrytëzonin çdo rast për pushtimin e trojeve tona. Gjatë kryengritjeve shqiptare të viteve 1910- 1911 kundër xhonturqve,shumë familje shqiptare ishin detyruar të iknin në mal të zi,fatkeqësinë e të cilëve e keqpërdorte qeveria Malazeze,pikërisht në kohën kur shqiptarët zhvillonin luftime për çlirimin e trojeve të tyre nga Turqia,Mali i zi ua ndaloi të gjitha ndihmat madje edhe bukën, refugjatëve shqiptar duke u mundu ta përdor fatkeqësinë e tyre për pretendime territoriale ndaj Malësisë dhe vet qytetit të Shkodrës.
Mali i Zi që me 14 mars të vitit 1911, për ti nënshtruar shqiptarët me uri,ua kishte ndërprerë të gjitha ndihmat refugjatëve të luftës,në momentet më të vështira të përgatitjeve për luftërat shqiptaro turke. Madje edhe pse, Isa Buletini dhe Dedë Gjon Luli,kishin hedhur poshtë tendencat e krajl nikollës, që Kryengritja të fillonte e papërgatitur dhe e pa koordinuar me viset tjera shqiptare, malazezët me qëllim të dështimit të kryengritjes shqiptar, kishin informuar si Turqit-ashtu edhe Fuqitë e Mëdha se malësorët do të fillonin kryengritjen që me 28 mars të vitit 1911,gjë që më në fund i kishte detyruar shqiptarët, që ta nisnin kryengritjen jo vetëm para kohe dhe para përfundimit të përgatitjeve të duhura, por edhe 4 dit përpara datës së paralajmëruar nga malazezët, duke filluar me 24 mars vitit 1911 nga malësorët e Hotit, të udhëhequr nga Dedë Gjon Luli,për tu përhapur me shpejtësi në Grudë,Kelmend dhe Kastrat.
Kryengritësit e Malësisë së Madhe me 30 mars të vitit 1911 u kishin drejtuar edhe një memorandum Fuqive të Mëdha të nënshkruar nga Muharrem Bushati, Isa Buletini, Dedë Gjon Luli, Sokol Baci, Abdulla Aga, Preng Kola,Mehmet Shpendi, e të tjerë,përmes të cilit kërkohej të njihej zyrtarisht kombi shqiptar,paprekshmëria e trojeve tona, njohja e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare në të katër vilajetet e Shqipërisë etnike,hapjen e shkollave në gjuhën shqipe, që nëpunësit në zyra dhe gjyqe në Shqipëri të ishin shqiptarë, ushtarët shqiptarë të mos shërbenin jashtë trojeve shqiptare dhe tatimet shtetërore të përdoreshin për nevojat në vend
Për Kryengritjen e re,shqiptarët u përpoqën që përmes atdhetarit të njohur Nikollë Ivanaj dhe patriotëve të tjerë të çështjes kombëtare,në fillim të siguronin përkrahjen e qeverisë italiane,por Roma nuk ishte e interesuar të ndihmonte kryengritjen e malësorëve shqiptar,madje ajo që nga shkurti i vitit 1911, kishte ndaluar edhe vullnetarët arbëresh,për pjesëmarrje në kryengritje dhe çdo ndihmë të mundshme që mund t’u jepej kryengritësve shqiptarë, me arsyetimin se kryengritja dëmtonte interesat diplomatikë të Italisë, kurse Qeveria austro-hungareze,kishte kërkuar nga Porta e Lartë që t’u pranoheshin një numër i të drejtave,të shqiptarëve.
Organizimi i Kryengritjes shqiptare u ndihmua për aq sa mundej,brenda dhe jashtë vendit nga atdhetarët; Nikollë Ivanaj, Hilë Mosi,Luigj Gurakuqi,Ismail Qemali, dhe Përfaqësues tjerë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare ,të cilët përveç Italisë, bënë përpjekje për të siguruar edhe përkrahjen e shteteve fqinje,por kryengritja e malësorëve i kishte tronditur shtetet hegjemoniste fqinje të cilat kishin pretendime territoriale ndaj tokave shqiptare që nga Mali i Zi, Serbia dhe Greqia e deri te Bullgaria kështu që Serbia,jo vetëm se nuk pranoi kërkesat për ndihmë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare,por bashkë me Qeverinë e Malit të Zi,penguan me çdo mjet dhe mundësi, kryengritjen shqiptare që ajo të fitonte karakter gjithë-kombëtar.
Ngritja e Flamurit Kombëtar me 6 Korrik të vitit 1911 në Deçiç
Shqiptarët luftonin edhe një herë të vetmuar kundër perandorisë turke e cila me 13 maj të vitit 1911, me rreth 40 mijë ushtarë dhe artileri të rëndë, të udhëhequr nga Turgut Pasha,kishte filluar sulmin kundër Malësisë së Madhe, kur çetat e malësorëve të prira nga Dedë Gjon Luli numëronin rreth 3500 luftëtar. Por,Malësorët të udhëhequr nga Dedë Gjon Luli sulmit të ushtrisë turke iu kishin përgjigjur me luftime të rrepta dhe të përgjakshme që nga treva jugore e Shkrelit deri në Dinoshë. Përpjekjet e turqve për marrjen e Deçiçit ishin larë me gurra gjaku ku Dedë Gjon Luli edhe pse në moshë të shtyrë, përkrah dy djemve të tij, Kolës dhe Gjergjit,të së re`së- Norës dhe malësorëve të cilët jo vetëm se luftuan me shumë suksese por zunë edhe shumë armë e municione, me të cilat ishin hidhur edhe në sulme kundër pushtuesve turq. Lufta e malësorëve trima ishte ndër më të rreptat e të gjitha kohërave,bile edhe më e rreptë se vetë shkreptimat e rrufesë të cilën Dedë Gjon Luli e kishte drejtuar me shumë sukses duke mos u ligur as atëherë kur bashkë me 20 hotjanët e vrarë në luftë, kishte rënë edhe djali i tij 22 vjeçar,Gjergji.
Pas humbjeve të mëdha të turqve, Turgut Pasha kishte tentuar edhe një herë ti mashtroj malësorët me premtime për falje,për t’u ndërtuar shtëpitë e djegura,për t’u dhënë ndihmë me para etj. por lufta e malësorëve nuk kishte të ndalur e cila Piedestalin e shkëlqimit në heroizmin e saj kjo luftë kombëtare e arriti me 6 Korrik të vitit 1911 kur në Bratile të Deçiçit u ngrit Flamuri Shqiptar i Gjergj Kastriotit- Skënderbeut, nga kryengritësit malësor nën udhëheqjen e Dedë Gjon Lulit të Traboinit.
Mbas fitores së malësorëve shqiptar mbi turqit,porta e lartë e kishte shkarkuar nga pozita dhe larguar nga Shqipëria,Turgut Pashën kurse Ethem Pasha,duke u tërhequr në drejtim të Gjakovës kishte rënë në pritën e çetës së Bajram Daklanit, ku ishte plagosur rëndë, dhe kishte vdekur në spitalin e Shkupit.
Sipas informatave të kohës, në luftën kundër shqiptarëve,nga rreth 40 mijë ushtarët e angazhuar turq,mbi shtatëmijë ishin vrarë në beteja. Ndaj edhe Lufta heroike nën udhëheqjen e Dedë Gjon Lulit e cila kishte zgjatur afër katër muaj, kishte mahnitur gjithë opinionin vendor dhe ndërkombëtar,duke arritur një fitore të shkëlqyer të kryengritësve shqiptar.
Dedë Gjon Lulin,si pashallarët turq ashtu edhe shovinistët malazez, përkundër gjithë atyre luftërave të zhvilluara ,nuk do të arrinin ta përkulnin asnjë herë,dhe megjithë gëzimin e pa masë që ai do ndjente me rastin e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë me 28 nëntor të vitit 1912, në mbrojtjen e trojeve të së cilës, në mënyrë të veçantë për mbrojtjen e Hotit dhe Malësisë,Dedë Gjon Luli dha çdo gjë, për çka edhe Ismail Qemali,në shenjë nderimi për atdhetarizmin e tij të kulluar kombëtar, këtë burrë të madh të kombit - do ta quante me krenari; “Pushkë e ngrehur për Shqipërinë”. Por që në vitin 1913 Dedë Gjon Luli do dëshpërohej thellë në zemër nga vendimet e konferencës së ambasadorëve në Londër për t’ia dorëzuar Hotin dhe Grudën Malit të Zi.
Dëshpërimi i tij do ta arrinte kulmin,me 6 Prill të vitit 1913 kur pushtuesit malazezë, në befasi kishin pushtuar Malësinë e madhe ,për të cilën Dedë Gjon Luli me malësorët trima dha çdo gjë,duke mos pranuar ofiq as para ,në këmbim të Atdheut,kurse tani bashkë me 560 familje shqiptare nga këto troje,do të shpërnguleshin nga vatrat e tyre shekullore për tu vendosur në afërsi të Shkodrës,ku do të formonin lagjet e veta, të quajtura; Hoti i Ri dhe Gruda e Re, duke ikur në pleqërinë e tij të thellë nga pushtuesit malazez të cilët ia kishin pushtuar malësinë e tij të dashur dhe në Hotin ku dikur ai me bashkëluftëtarët, kishte ngritur me aq krenari Flamurin Shqiptar të Gjergj Kastriotit, sot,në vend të tij, valëvitet flamuri i pushtuesit malazez.
Dedë Gjon Luli në Shkodër,do binte në kontakt me shumë atdhetar tjerë shqiptar,dhe si ushtar i devotshëm i kombit që ishte,ai mbeti gjithmonë në shërbim të atdheut,duke u gjendur çdo herë aty ku Vendi kërcënohej nga pushtuesit dhe tradhtarët,bashkë me malësorët trima,i gatshëm të hidhej në lufta të reja të bëhej shkrumb e hi derisa të ketë gjak ndër dej,për lirin e rrezikuar të kombit dhe për të mos ia fal kujt Shqipërinë.
Në shtator të vitit 1914,në fillim të Luftës së Parë Botërore, Dedë Gjon Luli i shqetësuar për fatet e Shqipërisë,do tu drejtohej për herë të fundit edhe me një letër të gjithë atdhetarëve shqiptar për mbrojtjen e trojeve tona deri në pikën e fundit të gjakut të tyre siç e meritonte rasti historik që të realizohej me sukses, pavarësia e Shqipërisë me moton"Shqipëria e Shqiptarëve"që i bashkoi të gjithë patriotët e kombit, pa dallim feje a krahine.
Lufta e Dedë Gjon Lulit ,ishte aq e madhe dhe historike,sa që askush dhe asnjëherë nuk mund ta zbehë shkëlqimin e saj diellor,me gjithë përpjekjet për hijëzimin e veprimtarisë së tij kombëtare që e bëri Dedë Gjon Lulin, të dashur dhe të pranueshëm për të gjithë shqiptarët, janë të dëmshme tendencat,për tërheqjen e Portretit të i tij shkëlqyes nga piedestali rrezatues i Diellit të gjerë kombëtar,që ngrohë të gjithë shqiptarët,për tu mbyllur në dhoma të ngushta murgjish fetar nën hijen e peisazheve surreale të vizatuara njëanshëm pas ngjarjeve të mëdha.
Në librin "Lufta për çlirim kombëtar" të P. Pepos, thuhet se Palokë Traboini,më 1911 kishte sjellë tre flamuj kombëtar nga Vjena e Austrisë dhe një nga ta i kishte dhuruar Dedë Gjon Lulit, i cili që "Ditën e diele, më 6 prill të vitit 1912 e kishte urdhëruar të birin Kolën që te kisha e Traboinit, ta shpaloste flamurin kuq e zi, dhe Kola i entuziazmuar kishte thirrur: "Shiko popull! Nji ky asht flamuri i Shqipnisë, i kuq me shqipe të zezë me dy krena" dhe nga gëzimi,Flamuri Kombëtar, ishte përshëndetur me një batare pushkësh nga të cilat kishin ushtue malet për rreth! Hare ma të madhe s'ishte pa ndonjëherë ndër Hot...!
Vrasja me tradhti e Dedë Gjon Lulit
Dedë Gjon Luli mbeti luftëtar i denjë kombëtar deri në çastin e fundit të jetës së tij kur edhe u vra me tradhti në moshën 75 vjeçare, në një prit të organizuar në Orosh të Mirditës. Edhe pse Pavarësia e Shqipërisë së cunguar nga konferenca e Londrës, ishte njohur nga shumë vende, armiqtë dhe tradhtarët e kombit shqiptar nuk pushonin së luftuari për ti zhdukur luftëtarët e mbetur të çështjes kombëtare dhe zhduk edhe atë pak Shqipëri që kishte mbetur nga trojet e pushtuara shqiptare gjithandej rreth e rrotull nga fqinjët tanë hegjemonist.
Në listën e atyre që duhej zhdukur ishte edhe Dedë Gjon Luli i cili për t'i dalë zot atdheut muaj me radhë kishte qëndruar edhe në malet e Pukës ku ishte përpjekur ti luftonte forcat anti kombëtare esadiste,derisa një ditë vjeshte,mercenarët e kishin kryer punën e vetë duke e vrarë Dedë Gjon Lulin me tradhti.
Nga gjendja e mjegulluar që mbulonte ato kohë të liga Shqipërinë,Dedë Gjon Luli kishte një parandjenjë të keqe, dhe sipas dëshmive të Norës, Nuses së djalit të Dedë Gjon Lulit-Kolës, e cila nuk iu kishte ndarë luftës kurrë, bashkë me Burrin dhe Vjehrrin e saj,ndaj edhe Dedë Gjon Luli kishte krijuar aq raporte prindërore ndaj saj sa që atë e quante "Djali ma i miri i Babës"! ndaj, pak kohë para se të vritej me tradhti,në qershorin e vitit 1915 i kishte lënë asaj edhe një testament, që në rastin më të keq, Nora të shiste ato pak gjëra që u kishin mbetur, për ti lar borxhet që kishin në Qytet dhe Malësi , sepse Dedë Gjon Luli kishte blerë armë e fishek dhe nuk donte, as pas vdekjes, të linte gjë peng.
Nora e dëshpëruar kur kishte marrë Testamentin, sikur të kishte marr mortjen e të vjehrrit,kishte parandier rrezikun e vdekjes së shpejtë të Dedë Gjon Lulit, gjë që pas dy muajsh edhe kishte ndodhur.
Sipas shënimeve nga Historia shqiptare, të bazuara edhe në dëshmitë e Norës, Dedë Gjon Lulin e kishin thirrur Gjonmarkajt në një mbledhje të fshehtë për Malësinë , e cila gjoja- do të mbahej në Orosh. Nora nga droja se do ti ndodhte gjë e keqe Dedë Gjon Lulit,e kishte lutur shumë;Babë Deda,i kishte thënë Nora , ta kam rixhanë- mos shko Babë, se ja druej sherrin asaj mbledhje!!! por Dedë Gjon Luli edhe pse shumë herë edhe në raste të vështira lufte e kishte dëgjuar Norën " Djalin ma të mirin të Babës" fatkeqësisht, kësaj radhe nuk e kishte dëgjuar , duke i thënë; Norë " Djali im më i miri" shtatëdhjetë e pesë vjet i bana, e fjalën peng kurrë nuk e kam lanë,kur më thirrën në atë mbledhje,u thash, po - do të vij, e tani vetëm nëse vdekja më ndal, se nuk e la pa shku.
Nora si shumë herë tjera gjatë luftës edhe kësaj radhe vëzhgonte terrenin e rrugëtimit të tyre, ndaj edhe kishte hetu se diçka e keqe në Orosh do t'u ndodhte,madje kur ishin afrua pranë kullë së "mbledhjes" një nuse e shtëpisë, fshehurazi u kishte tregu se aty nuk kishte mbledhje, por ,ata ishin të tradhëtuem
Dhe sipas historianëve shqiptar kjo ishte Tradhtia e Esad Pashës ,në koordinim me miqtë e tij Gjonmarkajt të cilët bashkëpunonin me serbët, ata i kishin përgatitur Dedë Gjon Lulit një vdekje të tillë, të mistershme Trimit të Traboinit, të cilin do ta vrisnin në moshën e tij 75 vjeçare me 5 shtator të vitit 1915 në Sheshëz të Oroshit
Në betejën e 29 gushtit të viti 1912,në mesin e 20 luftëtarëve të rënë ishte edhe djali i dytë i Dedë Gjon Lulit- Gjergji 22 vjeçar. Pas tre vjetësh në shtator të vitit 1915, do të vritej vetë Deda,kurse Djali parë i Dedë Gjon Lulit, Kola, do të largohej për afro tri vite në Itali nga ku do ti dërgonte Norës një letër në të cilën do ti shkruante, "Të lutem na i mblidh eshtrat" për tu kthyer edhe vetë nga Italia me 1918, me ç`rast edhe ai tre vjet pas të atit, do të vdiste i helmuar në Vlorë, duke shtuar edhe për një, numrin e dëshmorëve kombëtar për Atdheun nga Familja e ngushtë e Dedë Gjon Lulit.
Kështu që Norës- Re`së, së Dedë Gjon Lulit dhe gruas së Kolës, tanimë vërtetë nuk i kishte mbetur asgjë tjetër,përveç se tua mblidhte eshtrat e këtyre patriotëve e cila pas shumë përpjekjeve që bënë bashkë me bijën e Dedë Gjon Lulit,Nareja, ato arritën që në maj të vitit 1923, ti bartin eshtrat e Dedë Gjon Lulit prej Oroshit dhe ato të Kolës prej Vlore për ti sjellë dhe bashkuar në Shkodër.
Nora nuk iu kishte ndarë kurrë luftëtarëve,ajo me ndërresa nën sqetull,shkonte gjithkund me ta,shpesh herë edhe duke pri ndër shtigje të vështira të pusive deri që udha i çoi atje ku tradhtia përmes kurtheve të ngrehura, kishte futur në përdorim edhe bajonetat sllave për vrasjen e patriotëve kombëtar pas shpine,siq ndodhi me Dedë Gjon Lulin.
Vrasja me tradhti e një patrioti të tillë kaq të madh dhe të kulluar kombëtar, siç ishte rasti i Dedë Gjon Lulit, nuk ishte fundi as fillimi i tradhtive të mëdha, por ishte mënyra më e ligë e një praktike shumë mizore,e cila do të përdorej shpesh për likuidimin edhe të shumë patriotëve tjerë të kombit.
Dhe me 18 mars të vitit 1964 do të vdiste edhe Nora, pjesëmarrësja e të gjitha luftërave të lavdishme për çlirimin e vendit dhe bashkimin gjithë shqiptar,dhe dëshmitarja e fundit e një tradhtie të madhe mbi vrasjen në prit të një luftëtari të dëshmuar kombëtar .
Gani Qarri Cyrih, 24 Mars 2011
Palok Traboini ka lindur në prill të vitit 1888 në Trabojin të Hotit, në trojet që ndodhen në shtetin e Malit të Zi, në një familje që i takon fisit Gojçaj.
Palok Traboini (1888-1951)
Jeta
Kopertina e librit "Gjurmë në histori", të shkruar nga Kolec Traboini.
Ka mbetur jetim në moshë të vogël dhe e ëma Nora, gjendur në varfëri, deshi ta çonte në Shkrel tek gjinia e vet, por vojvoda i Traboinit Dedë Gjo Luli, që kishte mendimin për të shkolluar një njeri nga Hoti, ku të gjithë ishin analfabetë veç priftit, ndërmjetëson dhe e dërgon në Shkodër, në Shkollën Tregtare Italiane, e ku ky vogëlush hotjan do të jetonte në shtëpinë e profesorit zemërmirë Andrea Skanjeti (i vjetri), italian ky i martuar me një vajzë shqiptare, atë bukuri qytetare shkodrane që tashmë të gjithë e njohin si Xhokonda shqiptare, Motra Tone e Kolë Arsen Idromenos.
Me të mbaruar shkollën në vitin 1908, në pamundësi për të vazhduar studimet e larta për gjuhësi, siç aspironte, kish arritur të mësonte pesë gjuhë, me ndërmjetësimin e Kolë Idromenos emrohet mësues në shkollën e fretënve. Po këtë vit martohet me vajzën e profesorit të vet, Katrinën, çfarë e afroi familjarisht me rrethin e elitës aristokrate shkodrane, bartëse e kulturës dhe traditave që prej kohës së venecianëve, se Shkodra dihet, ishte një Venecia e vogël, madje e ngjashme edhe nga rrethimi me ujra; tre lumej e një liqen përreth qytetit që frymëmerrte prej daljes përmes Bunës në det, duke u bërë qendra tregtare ndër më të njohurat në Ballkan.
Shërbeu si mësues në Prizren në vitet 1910-1911 dhe u gjend në mes të luftëtarëve në Hot kur nisi kryengritja e Malësisë së Madhe më 24 mars 1911.
Dedë Gjo Luli, të cilit i shërbente si sekretar (sipas shkrimeve të Gjush Sheldisë që mbajnë vitin 1959), duke qënë se ishte i vetmi hotjan i shkolluar, njohës i shumë gjuhëve dhe i pari mësues i Malësisë së Madhe, e ngarkon me detyrë të sjellë flamurin kombëtar të porositur muaj më parë nga Kolë Ded Gjo Luli gjatë një vizite që kishte bërë në kancelaritë e oborrit perandorak në Vjenë. Por, disa hotjanë të moshuar, luftëtarë të kryengritjes antiosmane, thonin se flamuri ishte porositur në një punëtori artistike të kryeqytetit perandorak me përkujdesjen e pretendentit si pasardhës i heroit kombëtar të shqiptarëve, Gjergj Kastrioti - Skënderbeut. Ky pretendent për kurorë në Shqipëri që mbante një emër të gjatë aristokratik Juan Alardo Castriota de Perez y Valesco, më herët kishte patur lidhje me Faik Konicën, por më pas shkrimtari ynë e kishte satirizuar thekshëm.
Dedë Gjo Luli me të birin, Kolën
Lufta e Maleve - Palok Traboini
Palok Traboini me te shoqen Katrina Skanjeti,vajza e Motres Tone, mbese e Kol Idromenos.
Palok Traboini, i veshur me rrobe kombetare, ne kohen
kur sapo kishte mbaruar studimet ne shkollen tregtare
italiane, Shkoder, dale me mesuesin vet, Andrea Skanjeti,
burri i Motres Tone dhe babai i Katrina Skanjeti-Traboini.
Flamuri që solli Palok Traboini është pikërisht ai që njihet si “Flamuri i Dedë Gjo Lulit“ dhe është fiksuar në fotografi nga Kel Marubi me shënimin “Flamuri që u ngrit në Deçiq”. Ai flamur është shpalosur së pari tek Kisha e Traboinit në Hot, dhe luftëtarët …’e ngritën disa herë në Majën e Bratilës, duke i paraprirë kështu shpalljes së pavarësisë e ngritjes së flamurit kombëtar shqiptar në Vlorë me 1912”.(sipas Prof.dr. Gjovalin Shkurtaj, 2002). Ish mik e bashkëluftëtarë me poetin Hilë Mosi, tribunin Luigj Gurakuqi, shkrimtarin e botuesin e shquar Dom Ndoc Nika, me luftëtarë si Prel Keri e Ndoc Deda, i afërt shpirtnisht e familjarisht me Kolë Idromenon, inxhinjerin Zef Skanjeti e Jak Zorbën, koleg me mësuesit Mati Logoreci, Lazër Lymezi, Kolë Kodheli, Kolë Rrota, Ndoc Lezhja, Lukë Lukaj, Kolë Laca, Pjetër Pali (mësues ekzekutuar nga diktatura menjëherë pas luftës së dytë botërore) e tjerë.
SHTEPIA MUZE E DEDE GJO LULIT
Ka qënë një prej bashkëpunëtorëve të gazetës “Koha - Bashkimi“, Shkodër 1910, ku gjenden koleksionet e shkrimeve, të cilat bashkë me poemën epike Lufta e Maleve - Palok Traboini, 1911 për kryengritjen e vitit 1911, përbën krijimtarinë e tij të zbuluar deri më tash, si autor i para pavarësisë.
.png)
Dedë Gjo’ Luli me bashkluftarët e vitit 1911. (Foto Marubi)
Është propozuar për t’u dekoruar pas vdekjes nga veteranët kombëtarë të Hotit të Ri, në vitin 1962, si luftëtar për pavarësi, por edhe si i pari mësues i Malësisë së Madhe, por Kuvendi Popullor i atëhershëm e ka lënë në harrim, ashtu siç vazhdojnë ta lënë në harrim edhe sot e kësaj dite shtetarët mentarë të kohërave të reja, edhe pse demokracia shumë gjëra i ka rishikuar për të shmangur denigrimet e qëllimshme historike. Shpirti, idetë e atdhedashuria e zjarrtë i kanë mbetur derdhur në esè e vargje, ndërsa trupi i luftëtarit që kish marrë edhe plagë, më 14 korrik 1951 shkoi të pushojë në Rrmaj, në varrezën katolike të Shkodrës, ku tashmë ndodhet bashkë me të shoqen Katrina Skanjeti-Traboini, ajo grua trupvogël, e zgjuar, e kulturuar, ajo besimtare e devotshme; tezja e Arqipeshkvit të Kishës Katolike Shqiptare Dom Ernest Çoba, i vdekur në burgjet e diktaturës, si dhe e poetit të mirënjohur shkodran Bep Zorba.
Kujtimeve të botuara apo të lëna në doreshkrim të luftëtarit kryengritës Martin Ujk Çeku-Traboini, regjisorit të mirënjohur Andrea Skanjeti, që ruajti dhe dorëzoi të birit te PT kopjen e vetme të poemës së humbur “Lufta e maleve” të vitit 1911 të Palok Traboinit, në numurat e gazetës “Koha-Bashkimi”, Shkodër, të vitit 1910 dhe revista “Hylli i Dritës” 1937, nga ish-nxënësit miqtë e tij në të gjallë si Pjetër Hil Pali, Gjergj Gjok Shabani, Palok Prel Vuçetaj, Kolë Duku dhe Preng Gruda. Për jetën e veprën atdhetare të Palok Traboinin gjen të shkruar në librat dhe studimet e Petraq Pepos, At Donat Kurtit, Prof. doktor Hamit Boriçi, shkrimtari e studiuesit Fran Camaj, Prof.dr. Gjovalin Shkurtaj, Prof.dr. Gazmend Shpuza, editorit të gazetës “Illyria” dhe "Dielli" në Nju Jork, Dalip Greca, historiani Gjergj Nikprelaj në Tuz, Gjokë Lulit në Kastrat.
Në këtë fotokopërtinë libri është botuar fotografia e Marubit "Krerët e Malësisë" ku duken pranë e pranë prijësi kryengritës Ded Gjo Luli dhe Deli Meta, bajraktari i Hotit, pas Deli Metes është Palok Traboini. Shënim: Shkrimi është parathënia e librit "Lufta e Maleve - Palok Traboini" nga autori Kolec Traboini.
Përgatiti për botim :Flori Bruqi
Arif Bozaxhi me poezite e tij liridashese, humaniste, altruiste dhe te perkushtuara deri ne fund per kete vend, ishte ambassador I Kosoves edhe ne boten perendimore, ngase duke qene I rrezikuar nga regjimi serb kishte migruar per disa vjet ne Gjermani, prej ku e vazhdonte misionin e tij te larte. Poezite dhe shkrimet e tij te shumta ne gjuhe te ndryshme kishin arritur ta zgjonin edhe ndergjegjen evropiane ne drejtim te Kosoves dhe peresekutimeve te llojllojshme te cilat beheshin mbi kurrizin e saj.Poezite e tij te shumta botoheshin ne Turqi, Shqiperi, Kosove , Gjermani dhe ne disa nga vendet skandinave te cilat ndikonin ne sensibilizimin e ceshtjes sone madhore.Ai me dinjitet dhe me merita te plota eshte prezentuar edhe ne disa permbledhje antologjike te poezise kosovare te cilat jane botuar dhe perkthyer ne vende te ndryshme.Si perfaqesues I pakicave te ketij vendi,bashke me disa serbomalazias, jepte nje pasqyre te drejteperdrejte te prezentimit te vlerave te njemendeta multietnike ,per te cilat Kosova kishte kujdes te madh.Me kete duam te themi se Kosova nuk ishte egocentrike dhe nje ishull I izoluar, por nje konglomerat I bashkejeteses se lakmuar midis popujve te ndryshem gjersa nje dite dikush e solli faren e keqe ne keto hapesira..Qellimi I Kosoves ishte qe permes antologjive te botuara, botes
