Romani "Dueli"

 

Bekri Murselaj

”Dueli” i Agron Tufës,  një roman që shfaq idenë për menyrën e sjelljes 

ROMAN I DOMINIMIT

“Romani “Dueli” i Agron Tufës, të shfaq një pamje dhe përvojë të gjerë në sferën e jetës njerëzore, por në të njejtën kohë dhe praktikat dhe sjelljet e njerëzve se si dëshirojnë të përfitojnë dhe atëherë kur nuk munden dhe nuk e kanë pëlqimin e të tjerëve.”

Nga Bekri S. Murselaj

Dueli është një roman që shfaq idenë për menyrën e sjelljes dhe dominimin mes personave në mesvete.Romani “Dueli” që në titull të shfaq të paktën idenë dhe temën e tij, në vete.Ideja e dominimit në këtë roman zhvillohet përmes temës së dashurisë, ku dashuria bëhet arenë debatesh dhe idesh, që secili në mënyrën e vet e dëshiron dominimin ndaj dashurisë së femrës.Emri i romanit lakohet nëpër gjithë fabulën e romanit, vetvetiu duke përshkruar situata dashurie  nga më të ndryshmet.Vetëm në kapitullin Etleva Xh. hasim në një numër mjaft të madh konfliktesh, që të kujton një “Duel” të ashpër për të rrëmbyer zemrën e një vashe, duke përdorur të gjitha metodatë për të fituar duelin.Romani “Dueli” i Agron Tufës, të shfaq një pamje dhe përvojë të gjerë në sferën e jetës njerëzore, por në të njejtën kohë dhe praktikat dhe sjelljet e njerëzve se si dëshirojnë të përfitojnë dhe atëherë kur nuk munden dhe nuk e kanë pëlqimin e të tjerëve.Në kuadër të gjithë këtij mendimi të më sipërm që i dedikohet personazhit Fari Ferrës, personazhit në roman, që në një mënyrë apo tjetër t’ia rrëmbejë zemrën e Etleva Xh., dhe dëshira e tij për dominim dhe sundim në dashurinë e tij nuk tretej.

DUELI DUEL NË DYLUFTIM PËR DASHURI

Historiku, i “Duelit” për ta fituar dashurinë, vazhdon edhe më tutje, që gjithmonë “Dueli” i merr përmasat e një historie të thellë dashurie për një vashë, që ka një aventurë të pasur dashurie.Historia e një vashe aventuriere me emrin Etleva Xh. vazhdon të merr përmasa të gjera në jetën shoqërore.Kjo linjë e dashurisë që zhvillohet Brenda romanit, vazhdon të krijojë konflikte dhe duele mes njerëzish në mënyrë të pandërprerë .“Dueli” i Tufës, zhvillohet në një trinom konfliktesh, mes Maksit, Martin Geges, dhe Fari Ferrës.Maksi, që paraqitet si pretendues që mendon se ia ka fituar zemrëm Etleva Xh.,Martin Gega, që njëherit dhe është dashnor i Etleva Xh. por dhe shok i hershëm i Medarit (burri legjitim i Etleva Xh.).Kurse Fari Ferra, që paraqitet se kinse Etleva Xh. e dashuron, por në të njejtën kohë ai është vetëm një dhunues dhe njeri pa moral bashkë me shokët e tij.Trinomi që zhvillohet brenda romanit është një betejë shumë herë kacafytjesh si Martin Gega me Fari Ferrën, por nuk mungojnë as debatet dhe metodat që i përdor Martin Gega që vetem e vetëm të takohet mes Etleva Xh. Por si duket këtij “Dueli”mes trinomit në fjalë i ka paraprirë shumë dhe Etleva Xh. Ka kontribuar shumë me sjelljet e saj, duke i shfaqur dashuri të rrejshme Medarit, kurse Martin Gegës dashurinë e parë, që në fund futet Fari Ferra, që e dëshiron dominimin dhe ta fitojë duelin mes të tjerëve.

DASHURIA E KAPLUAR NË ËNDËRR

Tipi i ligjerimit brenda romanit ka një përshkrim të ngjeshur me biseda të shumta që zhvillohen brenda në roman.Ëndrra për një dashuri të pastër dhe kërkimi i lumturisë së vërtetë, e shfaq e gjithë fabula e romanit duke bërë shumë përpjekje për të arritur deri në synimin e të gjithëve që ta fitojnë dashurinë e plotë të Etleva Xh.-së. Ëndrra që ushqen Martin Gegën, që në rininë e hershme që ta ketë Etleva Xh-në  në krahët e tij që t’i falë dashurinë e plotë njejtë, sikurse edhe ajo e ushqen dashurinë e parë për Martin Gegën shokun e shkollës.Romanin “Dueli” e mbështjellë ëndrra si duket në tërësi, përshkak se të gjithë ambicien për kërkim të dashurisë së vërtetë të Etleva Xh-së e ushqejnë në veten e tyre, por dhe e shfaqin herë pas here sa herë që është nevoja për ta fituar zemrën e Etleva Xh-së.Filozofia e mirësjelljes së tyre, ndaj vajzës, në fjalë shfaqet shumë njerëzore përveç Fari Ferrës, i cili njihet për sjelljen e tij, arrogante i cili dëshiron që gjërat t’i çonë ashtu si don vet.Insistimet dhe aluzionet e ëndrrës i përcjellin në çdo hap personazhet e romanit.Ëndrra për t’ja shfaqur një dashuri të sinqertë Etleva Xh-së, nuk pushon pareshtur te asnjëri personazh, duke i marrë parasysh veprimet e çdo njërit, prej tyre me qëllim që të dalë fitues njëri prej tyre.Ëndrra i shtyn çdo njërin (Meksin, Martin Gegën, Fari Ferrën), që të marrin veprime konkrete si: Meksi ndërmerr veprimin e kërkimit të duelit mes tij dhe Matrin Gegës, Fari Ferrën, e shtyn ëndrra që të veprojë në mënyrë ç’njerëzore duke e dhunuar Etleva Xh-në, bashkë me shokë e tij cuba dhe të pa moralshëm duke menduar se me veprimet e tij e fiton dashurinë e vërtetë.Kurse kulmi i ëndrrës që realizohet brenda romanit, është momenti i ardhjes së Martin Gegës, në shtëpinë e shokut të tij, Medarit, i cili pritet si një mik shumë i  respektuar që kishte ndonjëherë kjo shtëpi. (Kolë Kukeli i ati i Medarit, dhe i zoti shtëpisë) nuk ishte në dijeni se çfarë ëndrre ushqen në shpirt miku i tij Martin Gega,  Jo rastësisht themise me ardhjen e Martin Gegës, në shtëpinë e Medarit, arrin edhe kulmi i ëndrrës, sepse këtu si duket ëndrra i merr përmasat e realesë, duke e marr për bazë takimin e shumë pritur mes Etleva Xh-së, dhe Martin Gegës, pavarësisht se për këtë takim pati mendime të ndryshme.

DUELI I TUFËS DUEL PËR FITORE

Jo rastësisht themi se romani “Dueli” është roman për fitore, sepse personazhet e tij secili në mënyrën e vet lufton dhe insiston për fitore të duelit, ndaj njëri-tjetrit.Por kur bëhet fjalë për një duel të fitoresë mes tyre atëherë mund të themise se Martin Gega, as Maksi, që ky i dyti që ftoi për duel nuk arritën fitore.Nga ky roman mësojmë se kur bëhet fjalë për fitore atëherë padyshim se Medari, mendohet se është më fituesi i duelit ngase ai ishte martuar me Etleva Xh. pavarësisht se a e gëzonte apo jo dashurinë e plotë të Etleva Xh. Medari.Kurse Martin Gega, që e gëzonte simpatinë dhe dashurinë e Etleva Xh ai nuk e gëzoi dashurinë e plotë të saj, edhe pse e jepte tërë mundin nga ana tij me qëllim që ta gëzon dashurinë e plotë dhe legjitime të Etleva Xh.Kurse Fari Ferra, paraqitet si njeri që e dëshiron fitoren dhe dominimin ndaj të gjithëve pavarësisht që vullneti i të tjerëve nuk përputhet me të tij.Fari Ferra, është tip i kategorisë së njerëzve arrogant që me çdo kusht e dëshiron fitoren në duel por mënyra e tij është e vrazhdë.Pavarësisht sjelljes dhe veprimeve të tij Fari Ferra, nuk mund të quhet në asnjë mënyrë fitues i duelit, por njeri arrogant dhe i dhunës.

(Autori vijon studimet posdiplomike në  Universitetin e Prishtines në  Fakultetin e Filologjisë)

Shefqet Dibrani:Një veshtrim kritik i letërsisë shqipe nga

 

 

Gjeke Marinaj

 “Libra dhe mbresa” , një veshtrim kritik i letërsisë shqipe nga Shefqet Dibrani

 Protonizmi si epiqëndër letrare

“Universi analitik letrar i Shefqet Dibranit në këtë libër, për fatin e tij të mirë dhe të letërsisë për të cilën ai shkruan, nuk është i kontaminuar me parazitët falsë-teorik që i kanë krijuar kolonitë e veta mu në zemër të kritikës se sotme letrare në Shqipëri, Kosovë e Diasporë. Ai shkruan i ndërgjegjshëm për ndryshimin midis vlerave relative dhe absolute të librave që i bien në duar, por gjithmonë gjen diçka pozitive për të thënë.”

 

Nga Gjekë Marinaj 

Libri "Libra dhe Mbresa" shpalos një dimension që nuk e kemi parë më parë në potencialin krijues të Shefqet Dibranit. Nisur nga përshkrimi që ai i bën së bukurës në këtë libër, nga logjika që ai aplikon gjatë vlerësimit të mendjeve të holla, apo nga perceptimi analitik që ai u bën veprave letrare të kolegëve të tij, mund të themi me plot gojën se Shefqet Dibrani të bind se është një kritik i denjë letrar.

Kjo është e mundur ngaqë Dibrani ka avancuar me kohën, është formuar si njeri, sofistikuar si poet, kalitur si gazetar, dhe se ka guxuar të hyj më me gjoks se të tjerët në tunelin e mjegullt të kritikës letrare shqipe. Pjekura e gjithanshme që ai ka fituar këtë dekadën e fundit është evidente kudo në faqe të librit "Libra dhe Mbresa." Ndërkohë që edhe kritikët më me përvojë pohojnë se natyra e vështirë e punës se tyre ndikon ndjeshëm në numrin e projekteve që ata marrin për sipër, Shefqet Dibrani shfaqet nga askund dhe me shkathtësinë dhe elegancën që tregon gjatë punës me librat, e bën rolin e kritikut letrar të duket një gjë e lehtë për t’u realizuar. Dibrani e bën këtë pa u merakosur se kush është autori i librit që ka nëpër duar, le të jetë Ismail Kadare apo një emër që nuk e kemi dëgjuar kurrë më parë. Sekreti është se ai përqendrohet në veprat e autorëve dhe jo në emrat e tyre.

Universi analitik letrar i Shefqet Dibranit në këtë libër, për fatin e tij të mirë dhe të letërsisë për të cilën ai shkruan, nuk është i kontaminuar me parazitët falsë-teorik që i kanë krijuar kolonitë e veta mu në zemër të kritikës se sotme letrare në Shqipëri, Kosovë e Diasporë. Ai shkruan i ndërgjegjshëm për ndryshimin midis vlerave relative dhe absolute të librave që i bien në duar, por gjithmonë gjen diçka pozitive për të thënë. Nëse ndonjë libri i mungojnë tërësisht vlerat letrare, ai falënderon autorin për dhuratën dhe e le atë mënjanë, pa kërkuar ndihmë tek filozofia që diskriminon dualizmin nga pluralizmi.

Me fjalë të tjera, ai nuk zihet ngushtë apo detyrohet të huazoi, kot së koti, fjalë apo fjali nga fjalorët teorik të letërsisë, dhe pa asnjë lidhje as logjike as letrare të filloi të komentoi me falsitet mbi librat. Dibrani nuk e bën këtë sepse ai nuk ka as deficite kulturore në vetvete, as komplekse për t’u paraqitur sa më i pakuptueshëm me shpresën se një "idiot" do e quajnë atë "kritik të zotin". Kësisoj, midis pasurive profesionale të këtij libri, pastërtia e gjuhës dhe sinqeriteti i mendimeve të autorit përbëjnë dy nga pikat më të forta të librit "Libra dhe Mbresa."

Eliminimi i faktorit fals gjatë punës sugjeron se kur Dibrani lexon një libër dhe vendos të shkruaj rreth tij, më parë se të filloi të shkruaj në fletën e bardhë ai e ka krijuar atë lidhjen e brendshme me veprën në fjalë, e ka ndjerë nevojën për të thënë diçka rreth tij, dhe është gati për t’u bërë ndërmjetës midis librit dhe lexuesit. Ndër këto kushte, kritika letrare e prodhuar nga Dibrani duket se është pjesë e qëllimit të tij për të justifikuar e mbështetur plotësisht autoritetin e tij profesional.

Një punë kaq e vyer dhe kaq voluminoze nuk do të arrihej kurrë me pretendime apo shpresa të rreme. Idetë dhe materialet që ai ka kompozuar në këtë libër janë djersë e një pune këmbëngulëse më se 15-vjeçare. Ato janë pjesë e dashurisë së tij për letërsinë, shkrimtarët dhe lexuesit shqiptar. Ato janë pjesë e karakterit të tij—kur dikush ja dhuron një libër Shefqet Dibranit, ai nuk e vë në raft pa e lexuar fare, por e studion atë, e vlerëson atë, shkruan për të. Asnjë autor shqiptar (që di unë) nuk ka punuar më me shpirt se Shefqet Dibrani për ta ngritur veten në nivelin profesional që ka dhe për të fituar respektin që gëzon sot midis kolegëve dhe lexueseve të tij. Me ketë libër ai vërteton se letërsia është zanat dhe zanati mësohet po t’i dedikosh shpirtin, kohën dhe vëmendjen e duhur.

Nëse përpiqemi të shpjegojmë se ku i ka pikat nxitëse literatura e prodhuar nga cilido poet a shkrimtar që është përfshirë në veprën "Libra dhe Mbresa," e pastaj të tentojmë të arsyetojmë rreth atij fenomeni të çuditshëm që në të njëjtën kohë e ka nxitur Dibranin të shkruaj rreth tyre, mendoj se rezultatet do të ishin diçka më tepër se një opinion i edukuar. Gjithsesi, pavarësisht nga thellësia e kulturës prej të cilës do të gjenerohej përgjigjja, ajo nuk do të pranohej kurrë nga të gjithë si një përgjigje plotësisht e saktë. Kjo jo për natyrën abstrakte të temës në fjalë, por më tepër për natyrën e argumenteve që do të shpërthenin, sidomos nga dy grupet ekstreme të gjykuesve. Disa do e miratonin atë vetëm nëse mendimi do të anonte nga ideja se çdo lloj letërsie është e shtyrë tek krijuesi i saj tërësisht nga faktorë krejtësisht të jashtëm, kurse pjesa tjetër e spektrit do të këmbëngulte se çdo gjë që shkruan kritika letrare është e kontrolluar jo nga krijuesi, por nga kritiku që e analizon punën e tij.

U futa në këtë temë jo për të ikur nga analizimi i librit të Dibranit, sepse çdo fjalë e këtij ka për mision nxjerrjen në pah të vlerave të punës se Dibranit, por për të justifikuar, apo marrë në mbrojtje rolin e Dibranit si kritik letrar. Këtë ndërhyrje e ndjej të nevojshme nisur nga fama e keqe që fjala "kritik letrar" ka fituar këto pesëdhjetë vitet e fundit të letërsisë shqipe. Ndonëse kritika letrare e realizmit socialist ka kohë që e ka "thyer qafën" për shqiptarët akoma ekziston një inat i brendshëm ndaj kritikëve. Shpresoj të jemi gabim, por nga bisedat që mbaj me miqtë e mi krijues, akoma për një shkrimtar apo poet, një kritik letrar konsiderohet si dikush që zgjatë kokën nga një qoshe e fshehtë duke përdorur hamendjen se ç’shije kanë ushqimet e shtruara mbi tavolinë. Për një kritik letrar, nga ana tjetër, shkrimtarët dhe poetët janë shpesh si topa plasteline që presin të marrin formën e duhur nga duart e kritikëve, teoricienëve apo akademikëve. Por edhe në këtë pikë, e siguroj lexuesin dhe kolegët se Shefqet Dibrani nuk paraqitet as i akademik, as si teoricien, as si kritik letrar i tipit të realizmit socialist.

Përkundrazi, ai paraqitet thellësisht njeri, intelektual dhe njohës e dashamirës i fjalës se shkruar letrare. Lexon librin dhe menjëherë e kupton se ai gjendet diku midis ekstremeve të mësipërme, i pa mënjanuar as andej as këtej. Në këtë vepër letrare, të cilën me zgjuarsi e ka emërtuar me nëntitullin "Venerime Letrare" (që mesa kuptoj unë është një shprehje lokale që nga kosovarët kuptohet si një vëzhgim i preokupuar në fushën e letërsisë) Dibrani të lë përshtypjen e një kritiku që beson plotësisht në synimet autoriale. Në të njëjtën kohë ai nuk e hedh poshtë as probabilitetin se edhe për atë ekziston mundësia e influencës profesionale nga kultura, edukimi, përvoja e nganjëherë edhe nga paragjykimet e mjedisit ku punon dhe jeton. Por ai nuk ka huazuar asgjë nga kultura letrare e ish komunizmit.

Ky pozicion autorial, pra kjo fizionomi individuale e perceptimit të modelit të ndjekjes së letërsisë me një sy të ri kritik, nuk është i vështir të nuhatet gjatë leximit të 670 faqeve të librit. Në çdo paragraf, në mos asgjë tjetër, duket se tabani filozofik i librit mbështetet mbi idenë se këto recensione letrare janë kompozime shpirtërore aq sa ç’janë edhe prodhime mendore. Ato janë fryt i futjes dhe i meditimit të gjatë në zemër të çdo libri që Dibrani trajton.

Ndonëse synimi depërtues i autorit në këto faqe është i maskuar nga tentativa për t’u shmangur nga sferat e mekanizmave teorik, ai nuk e fsheh dot dëshirën që libri i tij të mbetet një dritare e varur midis krijueseve dhe lexueseve. Për këtë ai është treguar i kujdesshëm gjatë punës së tij. Në këtë libër, Dibrani tregon se është i informuar mirë rreth analizimit me përkushtim bibliografik të veprave letrare. Pra ai në një farë mënyre e njeh si të arsyeshme dhe me potencial historik idenë e atyre kritikëve letrar që besojnë se shkrimtarët janë shembuj të njerëzve superior, dhe si të këtillë, duke e shpalosur dhe shpjeguar para lexuesit jetën e tyre, përveç se do e bënin më të kuptueshëm atë, nëpërmes këtij kuptimi do të dilte në pah edhe fuqia e tyre individuale prej gjeniu. Megjithëse kritika bibliografike na jep një informacion të vlershëm në lidhje me jetën, veprën dhe rrethanat ndër të cilat projekti është hedhur mbi fletën e bardhë, Dibrani është mjaftuar duke përfituar nga kjo metodë kritike vetëm me dhënien e idesë se e njeh, mund të përdorë me efektivitet atë dhe se i respekton mendimet e paraardhësve të tij që i kushtuan një jetë të tërë kësaj metode analitike. Pavarësisht nga kujdesi për një evitim esencial të kushteve që vë kritika bibliografike, Dibrani nuk ka hezituar t’i aplikoi aftësitë e tij në këtë drejtim, sidomos atu ku e ka parë si të domosdoshme. Shënimet me titull "Tkurrja e Atdheut" , "Është koha të duhemi" dhe "Kuajt," janë vetëm një pjesë e koleksionit ku pozicioni bibliografik përbën epiqendrën e punës së Dibranit në këtë libër.

Kjo nuk do të thotë aspak se jeta e autorëve për të cilët shkruan Dibrani ka mbetur e distancuar nga veprat e tyre. Ndryshimi ka të bëjnë me llojin e kritikës letrare. Përkujdesja profesionale e këtij aspekti vihet re në fund të shënimit për çdo libër të trajtuar. Aty gjenden hollësi rreth vendlindjes, shkollimit, veprave letrare, pa lënë pas dore as peripecitë jetësore të disa autorëve, natyrisht ku ato kanë ekzistuar. Dhe kjo punë është bërë me përkushtimin e duhur jo vetëm për autorët, por edhe për emrat e rreth 1250 krijuesve apo personaliteteve, të cilët përbëjnë treguesin e librit "Libra dhe mbresa."

Siç do e shohim edhe më poshtë, Dibrani nuk i fsheh ambiciet e tij për t’u paraqitur para lexuesit jo vetëm si një njeri me cilësi të admirueshme humane, por edhe si një lexues i ndjeshëm dhe i kualifikuar, pena e së cilit nuk ngjyhet asnjëherë në vrer, por në hokën e përpjekjeve për ta ngritur sa më lart punën dhe personalitetin e kolegëve të tij nëpërmes shkrimeve që bën për librat e tyre. Për këtë tip kritike letrare deri vjet nuk kishim emër zyrtar, ndonëse ajo si koncept ka ekzistuar më parë, ndonëse ka filluar të marrë jetë më vrullshëm vetëm aty nga vitet 60 të shekullit që kaloi. Shefqet Dibrani ka qenë njeri prej atyre kritikëve bashkëkohor letrar që më ka frymëzuar të mendoj për një emër dhe ta promovoj atë për në një lëvizje letrare që do të njihej nga institucionet botërore të letërsisë zyrtarisht. Protonism (në shqip "Protonizëm") është emri që kam propozuar për miratim në Konferencën e Profesorëve të Letërsisë Botërore në Des Moines, Ioëa, në dhjetor të vitit 2005 për këtë lloj këndvështrimi kritik. Sa relevant është propozimi im në kufijtë e këtij shkrimi? Unë mendoj se është relevant sepse Shefqet Dibrani ka zbatuar më shumë ide të protonizmit se çdo lloj tjetër të kritikës letrare.

Nën ombrellën e protonizmit dhe të shpjegimit se si Dibrani e ka punësuar atë si mekanizëm për t’u dhënë jetë ideve të tij në lidhje me vlerat në letërsi, është me vend të shpjegojmë se jam i ndërgjegjshëm se roli i një kritiku letrar, në krahasim me tërësinë e letërsisë që prodhohet në botë, është po aq i vogël sa ç’është një atom në një element kimik. Pasi kjo u tha, vlen për të shtuar se çdo kritikë letrare në natyrën e vet edhe çdo vepër letrare në universin që bën pjesë, janë respektivisht pjesë e pandashme e fatit të asaj kulture letrare që ne sot e quajmë letërsi.

Parë nga ky kënd, edhe kritika letrare, si fizika, e ka "atomiken" e vet dhe kjo "atomikë" është e pranueshme për sa t’u përmbahet ligjeve përkatëse. Pra rreth bërthamës së letërsisë shqipe, si edhe asaj botërore, kemi parë plot kritikë letrar që sillen tamam si elektrone, të predispozuar të përçojnë gjithë jetën vetëm energji negative. Ata shpesh janë të zymtë nga pozicioni që gëzojnë profesionalisht, nga shijet që kanë për artin dhe fjalën e shkruar artistike, vuajnë shpirtërisht ngaqë ndërgjegjen nuk e kanë kurrë të qetë, dhe më e keqja, në syrin e shumicës jetojnë nën etiketën e letrarëve të dështuar. Kjo ndodh se kur shkruajnë për një libër, apo komentojnë rreth filanit, jo rreth një autori, ata nuk shkruajnë duke gjykuar veprën e tij, por veten e tyre, smirën që kanë fituar nga sukseset e të tjerëve, dështimet e veta në jetë, e nganjëherë, zbulojnë veten duke u orvatur të tërheqin të tjetër poshtë ngaqë nuk arrijnë dot të ngjiten në nivelin e tyre.

Po kështu të gjithë jemi dëshmitarë të asaj pjese të kritikës që brenda bërthamës letrare vepron me ngadalshmëri pa ndonjë ngarkesë elektrike pozitive apo negative. Ata mundohen të japin e të marrin duke u përpjekur të jenë sa më racionalist. Tradicionalisht këta soj kritikësh kanë mbetur si më të respektuarit. Ata mundohen të gjykojnë sa artin aq edhe autorin. Të zhveshur nga çdo barrierë e jashtme, punojnë me librin duke zgjedhur për lexuesin ato gjëra që ata mendojnë se kanë më vlera, pa lënë pas as mangësitë.

Pastaj kemi Shefqet Dibranët e  kritikës letrare që luajnë rolin e një protoni në peshën apo në strukturën “atomike” të një vepre letrare. Pra ata vërshojnë drejt letërsisë me energji pozitive. Për fat të mirë, protonistët veprojnë apo reagojnë drejt letërsisë me ngarkesa të mjaftueshme “elektrike” te karakterit pozitiv sa të mbajnë në ekuilibër apo të barazojnë numrin e “ngarkesave “ negative të “elektroneve”. Në protonistët, në rastin tonë në veprën e Shefqet Dibranit, mbizotëron thelbi njerëzor, shpirti human, dëshira për të inkurajuar të tjerët, për të dalluar vetëm të bukurën në gjithçka e në këdo, pra mbizotëron ajo pjesë e shkrimtarit  që e ka bërë botën letrare kaq moderne sa ç’e kemi sot.

Kaq njerëzore është përmbledhja “Libra dhe Mbresa,”  kaq pozitiv është autori i saj Shefqet Dibrani. Ai ka gjetur diçka të mirë për të thënë për një numër të konsiderueshëm shkrimtarësh e poetësh që jetojnë në Zvicër, për një numër disa herë më të madh krijuesish që jetojnë në mërgim nëpër vendet e tjera të botës, për dhjetëra e dhjetëra personalitete letrare që jetojnë në Shqipëri e Kosovë. Ai ka gjetur mirësi në vetvete për të mbushur më se 650 faqe, pa përsëritur veten, me komente e mendime pozitive për kolegët e tij shqiptar e të huaj.

Siç e përmenda edhe më lart, Shefqet Dibrani në këtë libër nuk paraqitet para lexuesit thjesht si një kritik, por si një kritik letrar i tipit të ri, si një kritik protonist. Kjo jo se ai nuk është në gjendje ta dalloi të mirën prej të keqes në letërsi. Kur ai ka ditur të dalloi të mirën, do të thotë se bagazhi i tij ka njohuri të mjaftueshme për etikën në letërsi. Kur ai ka aftësitë të komentoi me aq pasion e kompetencë për të bukurën, do të thotë se horizonti kulturor i tij i plotëson kërkesat e një gjykuesi të denjë të estetikës letrare. Dibrani e di se jo të gjithë autorët kanë arritur përsosje në krijimtarinë e tyre. Por ai është i vetëdijshëm se koha, talenti, e mbi të gjitha shpirti madhështor i tij si njeri, janë shumë më efektive në kërkim të së bukurës se sa të së shëmtuarës në letërsi.

Në këtë pikë ai do të respektohet jo vetëm nga krijuesit, por edhe nga kritikët, sidomos nga ata kritikë që e gjykojnë letërsinë në aspektin ekokritikal (ecocritical). Ekokritikët i kërkojnë rrënjët e veta jo në momentet politike jashtë sferave të studimit të letërsisë, siç bënin marksistët e nganjëherë feministët, por tek lëvizjet ambientale dhe tek historia e gjatë e letërsisë së shkruar me subjekt kryesor natyrën. Ajo që do të dëshiroja që të mbanin mend lexuesit e këtij shkrimi është fakti se edhe tek natyra, dhe tek njerëzit, pavarësisht nga përzgjedhja e tyre, po të kërkosh në brendësi të tyre do të gjesh si gjëra që mbajnë erë të mirë ashtu edhe gjëra që mbajnë erë të keqe. Shumica e njerëzve do u bashkohen ekokritikëve dhe protonistit Shefqet Dibrani: ata nuk duan të dëgjojnë, fjala vjen, për dushqet e kalbura apo për ferrat në qoshet e fshehta të një parku të bukur, por për gjelbërimin, lulet, frutat, ujin dhe ajrin e pastër që të fal natyra në këtë vend. Është e kuptueshme se çdo krijesë, madje edhe ajo më e rëndësishmja, krijesa njerëzore, e ka pjesën imperfekte të saj. Por Shefqet Dibrani është protonist, dhe si tillë angazhohet vetëm pas të bukurës në letërsi.

NATO dhe BE borxhlinj ndaj Kosovës ?

Nga Elida Buçpapaj

NATO dhe BE në borxh ndaj Kosovës? Është një pyetje retorike, dhe si të gjitha pyetjet retorike nuk ka nevojë për përgjigje, sepse përgjigja nënkuptohet, bashkë me pyetjen. Një përgjigje e cila do të shprehej me një fjalë të vetme pohuese apo mohuese, me një “jo” apo me një “po”.

Kjo pyetje retorike përmban në vetvete dy sosh, që të ndara, do të ishin: “NATO borxhlie ndaj Kosovës “? dhe “BE borxhlie ndaj Kosovës ?”

Autorja e këtij shkrimi është një ithtare e thekur e NATO-s dhe përsëri do të thoshte se sot në prag të vitit 2010 Organizata e Paktit të Atlantikut Verior është borxhlie ndaj popullit të Kosovës, po aq sa populli i Kosovës është borxhli ndaj kësaj Organizate.

Nuk ka vend për retorikë kur themi se populli i Kosovës prej 1999 ia dedikon mbijetesën dhe gjithçka NATO-s. Ishte NATO, me në krye SHBA, që arriti të ndalë me sukses fushatën barbarike të një spastrimi etnik dhe genocidi që regjimi mizor i Milosheviçit kishte ndërmarrë kundër shqiptarëve të Kosovës. Prej 1999, forcat e NATO-s nën emblemën e KFOR-it janë dislokuar në Kosovë duke ndërmarrë mbrojtjen e sovranitetit tokësor të Kosovës nga një rrezik eminent.

Populli i Kosovës ishte viktima, NATO shpëtimtarja. Kosovë-NATO, ky është një binom jetik për Kosovën.

Hapin vendimtar drejt anëtarësimit në NATO Kosova e bëri me shkrirjen e forcave të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe transformimin e tyre, duke e lënë në duart e NATO-s krijimin dhe konsolidimin e ushtrisë së re të Kosovës dhe forcave të reja të armatosura të Kosovës.

Pas një dekade të pranisë së KFOR-it në Kosovë, do të ishte krejt e natyrshme dhe e ligjshme që Kosova e pavarur dhe sovrane të pranohej anëtare me të drejta të plota e NATO-s. Vetëm atëherë kur Kosova do të jetë anëtare e NATO-s mund të flitet për largim të KFOR-it nga Kosova, kur nga ana tjetër Kosova e ka legjitimitetin për të qenë vendi për një bazë të përherëshme të Organizatës të Paktit të Atlantikut Verior.

Sa i përket pyetjes të dytë retorike: “BE borxhlie ndaj Kosovës ?” Dihet se përgjigja do të ishte “Po” është borxhlie. Sidomos kur sot BE i ka hapur dyert për Serbinë, Malin e Zi dhe Maqedoninë. Nuk jam kundër vendimit të tyre, por jam kundër lënies jashtë këtij vendimi të Kosovës dhe Bosnjes, dy vende me shumicë myslimane. Bosnja e përbërë me tre etni, ku serbët dhe kroatët kanë përfituar prej Serbisë dhe Kroacisë, ndërsa boshnjakët me religjion mysliman janë të ekskluduar, ashtu si edhe shqiptarët e Kosovës.

Çdo kush ka të drejtë të mendojë se, Kosova që vazhdon të mbetet një shtet gjysmë kolonial me varësi nga EULEX-i, një organizëm i BE-së, vazhdon të jetë e diskriminuar nga BE-ja, për arsye të qarta fetare. Pasi Kosova me një territor 11 mijë kilometra katrore është total nën kontrollin e EULEX-it dhe KFOR-it. 

Fakti që nga liberalizimi i vizave ndaj Serbisë, Maqedonisë dhe Malit të Zi përfitojnë shqiptarët që ndodhen në hapësirat e veta kombëtare në ato formacione shtetërore, sado poziv, është mirëfilli i papërfillshëm, kur përjashtohen 6 milionë shqiptarë, të Kosovës dhe Shqipërisë, së cilës i është premtuar se liberalizimi i lëvizjes do t’i realizohet nga mesi i 2010-ës.

Nga liberalizimi i vizave për Serbinë përfiton edhe pakica serbe në Kosovë, ndërvarësia e të cilës me Beogradin tani tingëllon se shpërblehet edhe nga BE-ja.

Nuk duhet të harrojmë se shtetet kryesore të BE-së kanë qenë ato që kanë njohur pavarësinë e Kosovës, por kjo nuk duhet të na bëjë që të mos kemi guxim e të mos e kritikojmë BE-në, kur e përjashton Kosovën tani nga liberalizimi i vizave, pasi ky veprim diskriminues do të përdoret me qëllime manipuluese nga Serbia, duke u thënë shqiptarëve të Kosovës, se nëse Kosova do të ishte nën Serbi, ajo sot do të udhëtonte lirisht në Europë. Dhe për një vend të pasur por paradoksalisht me popullsi të varfër, ku papunësia shkon mbi 60%, hapja e dyerve të Europës, përbën një ëndërr, aq më tepër kur dihet se Kosovës edhe sot e kësaj dite ia mban frymën diaspora e saj në BE dhe SHBA.

Populli i Kosovës e ka shprehur verdiktin e vet dhe rrota e historisë nuk kthehet mbrapa, prandaj, në mënyrë që BE-ja t’i largohet hijes së dyshimit se është duke i diskriminuar shqiptarët, ashtu si dikur diskriminoheshin hebrejtë, duhet të liberalizojë vizat menjëherë edhe për shqiptarët e Kosovës, pasi shqiptarët e Kosovës janë po aq evropianë sa të gjitha ata që sot kanë të drejtën për të qarkulluar të lirë nga njëri shtet apo qytet i Evropës tek tjetri.

Nga DRITON MEHMET KAJTAZI:Vështrim mbi mos-mësimin e gjuhës shqipe në Zvicër dhe përgjithësisht në diasporë

Në biseda, në media, në faqe të Internetit, në LAPSH, por jo edhe tek autoritetet e thirrura, shprehet brenga për mos-mësimin e gjuhës shqipe apo për mos-përcjelljen e orëve shtesë në mësimin e gjuhës shqipe. Prindërit vihen shpesh në shënjestër të kësaj problematike.

FAJI NUK ËSHTË TEK PRINDËRIT

Duke mos dashur të hiqet aspak përgjegjësia e prindërve të cilët e kanë rolin parësor në nxitjen, kultivimin dhe mbarëvajtjen e përcjelljes së trashëgimisë gjuhësore, në rreshtat në vijim kam provuar të bëj një përmbledhje të disa faktorëve tjerë, pos përgjegjësisë prindore, të cilët po ndikojnë në mos-mbarëvajtjen e mësimit të gjuhës shqipe.

Prindërit shqiptarë nga mërgata, me lidhje të ngushta familjare, me ndërtime të shtëpive në Kosovë e gjetiu, me përcjellje të rregullt e me zell të festave kombëtare e shtetërore, me vajtje në lokale muzikore etno-folk-biznisi, me angazhime shoqërore, partiake e sportive, me përcjelljen e medieve në gjuhën shqipe tregojnë lidhshmëri të madhe me vendet e tyre të prejardhjes. Megjithatë, realiteti i të dhënave statistikore mbi përcjelljen e mësimin e gjuhës shqipe tregon një problematikë që duhet të merret thellësisht në trajtim.

Statistikat mund të jenë, dhe janë, parametër për t'u vështruar me kujdes sepse për të mos përmendur shumë shprehje, po e marr një ndër më «vulgaret» dhe paksa komike : «Statistikat janë sikur bikinet, e tregojnë tërë trupin por e fshehin themeloren». Një diktator përtej Karpateve thoshte madje se «vdekja e një milion njerëzve është statistikë, vdekja e një njeriu është tragjedi ».

Prapa statistikave është drama fëmijërore dhe tragjikomedia e qasjes së kësaj çështjeje nga autoritetet të thirrura në Kosovë, Shqipëri dhe Maqedoni.

Si duket janë mbi 3000 nxënës që e vijojnë mësimin plotësues, apo sipas këndvështrimeve shtues, në Zvicër. Gjersa të dhëna që i janë përcjellur vitin e kaluar Ministrisë së Arsimit të Kosovës përmenden 617 nxënës për të cilët janë në dijeni autoritetet arsimore. Kjo tregon një komunikim të cekët të vendit amë me diasporë. Pak edhe mbi 3 000 nxënës edhe pse prapa secilit nxënës qëndron një angazhim i pashoq i mësimdhënësve të LAPSH-it të cilën derë më derë e familje më familje bëjnë që prindërit ti dërgojnë fëmijët në shkolla shqipe.

Krahasuar me mundësitë por edhe me mbarëvajtjen afër 20 vjeçare, kemi të bëjmë me punë titanike. Por kjo nuk mund të lë vend për kënaqësi.

Nëse e marrim atë se në Zvicër jetojnë si duket të paktën rreth 270 000 shqiptarë (disa e përmendin edhe numrin 300 000), dhe se në mesin e tyre ka në mes të 50 000 e 100 000 fëmijë shqiptarë nën moshën 16 vjeçare (mbi 855 000 nxënës ka Zvicra), të dhënat e sipërpërmendura të vijimit janë të pamjaftueshme, për të mos thënë simbolike. Rasti i shkollës së mesme në Aigle të kantonit Vaud me 1 400 nxënës nga të cilët si duket rreth 250 janë shqiptarë nuk është i vetmi në Zvicër. Kuptohet, këto janë të dhëna tejet sipërfaqësore, pa as edhe një studimi të vetëm në këtë fushë.

Kush është fajtor? Nuk ka këtu fajtor se nuk është qëllimi që të dënojmë, e edhe sikur të dëshironim, nuk kemi tribunale për këtë çështje. Kemi këtu faktorë e jo fajtorë që e japin këtë rezultat apo jorezultat. Unë do i përmend 9 faktorë që mendoj se luajnë rol kyç në këtë drejtim.

(Mos)veprimi i autoriteteve në Kosovë, Maqedoni e Shqipëri

Kemi në këto tri vende: tri Ministri të Arsimit, tri Ministri të Punëve të jashtme, tri Institute të Albanologjisë, tri Ministri të Kulturës, tri Qeveri... Pra të paktën 15 institucione politike dhe as edhe një politikë të vetme.

Ligji mbi mërgatën e Kosovës (publikuar më 20 maj 2010 në Gazetën Zyrtare), bazuar në nenin 65 të Kushtetutës së Kosovës, në nenin 12 thekson: „Agjencia e Mërgatës së Kosovës e merr përsipër ruajtjen dhe kultivimin e identitetit gjuhësor, kulturor dhe arsimor të pjesëtarëve të Mërgatës". Ligji kërkon zbatim por me këndvështrimet antropologjike apo etnologjike nga autoritete të thirrura Kosova, Shqipëria apo Maqedonia për mërgatën, me ca vizita, me intervista të numërta e me përfitime personale me rrugëtimet e tyre të turizmit akademiko-politik, nuk mendoj se nismat lënë vend për të shpresuar në ndonjë qasje serioze.

MOS-HARMONIZIMI I PROGRAMEVE DHE TEKSTEVE SHKOLLORE

Historia e Nënës Terezë me prindër nga Kosova, e lindur në Maqedoni, lufta e Isa Boletinit për pavarësi tejkufiri, Shote Galica e Drenicës me pushim të përmotshëm në Fushë-Krujë dhe shumë personalitete të tjera nuk mund të mësohen ndaras me kufij politikë. Me harmonizim të një programi kulturo-gjuhësor shqiptar, jo vetëm se nuk shpenzohen energji të shpërndara në disa shtete por edhe krijohet një tërësi logjike.

Librat e sajuara për nxënësit në mërgatë do të duhej të kenë parasysh se nuk mund të kenë efektin e tyre nëse nuk iu përshtaten rrethanave të sistemeve të formimit dhe mendimit shkollor të vendeve ku jetojnë.

Historiku i mërgatës shqiptare në Zvicër apo në shtetin ku jetojnë mërgatat meriton një vështrim të veçantë gjatë përpilimit të këtyre teksteve…

STRUKTURAT E LAPSH-IT

Në vitet e 90-ta, LAPSH-i ishte një nga shtyllat kryesore e organizimit të mërgatës. Edhe pas lufte në Kosovë LAPSH-i vazhdoi dhe vazhdon me zell të bëjë mbarëvajtje të mësimit që në krahasim me kushtet e punës dhe me mbështetjen apo mosmbështetjen nga vendet e prejardhjes, po bëjnë punë titanike. Mjafton të kalohet vetëm një ditë e vetme me këta mësimdhënës të mërkurave apo të shtunave, me nxënës për të cilët nuk kanë asnjë cytje notimi apo një mbledhje me ca prindër të cilët më tepër janë aty për t'i marrë në pyetje mësimdhënësit se sa për të pyetur, për të parë se sa e lodhshme është puna e tyre.

LAPSH-i ka dëshmuar dhe dëshmon në përpjekje e në veprime. Tani iu mbetet institucioneve që të shpijnë më lart strukturimin dhe mbështetjen ndaj LAPSH-it.

STRUKTURAT E VENDIT MIKPRITËS

Zvicra ka një sistem të veçantë gjuhësor ku 4 gjuhët zyrtare vendore parapëlqehen së pari (gjuhët gjermane, frenge, italiane dhe romanshe), pastaj gjuha angleze, më pas latinishtja apo greqishtja e në rendin e 4 gjuha e prindërve.

Zvicra ka 24 sisteme shkollore me reforma jo të shpeshta (çdo 25-30 vite). Tani janë duke u bërë disa reforma (është rasti të përfitohet nga PER – Plani i studimeve në Zvicrën franceze dhe HARMOS, harmonizim i plan-programeve në nivel Zvicre).

Zvicra në marrëveshjen e vitit 1999 në mes të CDIP (Konferencës ndër-kantonale të mësimit publik) dhe Bashkimit Evropian nuk e përfshin rregulloren e Bashkimit Evropian e vitit 1997 (77/486/CEE) ku theksohet se "Vendet anëtare marrin masa, në bashkëpunim me shtetin e prejardhjes, me qëllim promovimi dhe koordinimi të mësimdhënies në gjuhën amtare".

Nga kjo rrjedh se mësimdhënësit e gjuhës amtare nuk përfshihen tërësisht në sistemin shkollor (formim të mësimdhënësve, pagesa, nota etj.).

Përkundër asaj se mbi 28 miliardë franga shpenzohen për Arsimin publik në Zvicër (për krahasim rreth 1 000 miliardë shpenzohen për shkollim në vendet e OEBSH - fr. OCDE-ang. OECD - shumë kjo që e tejkalon edhe industrinë e automobilit), rreth 800 000 persona konsiderohen, sipas ca kritereve gjuhësore, analfabetë në Zvicër. Sipas raportit PISA, Zvicra në vitin 2003 ishte e 17-ta nga 30 vende sa ishin në garë për rezultate shkollore. Në masë të madhe kjo është për shkak të rezultateve të dobëta shkollore të të huajve. Në këtë drejtim përparime të mëdha po bëhen viteve të fundit, sidomos me programin EOLE por mbetet akoma për t'u bërë.

FORMIMI I MËSIMDHËNËSVE ZVICERANË DHE SHQIPTARË

Kur iu drejtohem nxënësve me ndonjë fjalë në gjuhën portugeze, Bom dia, në atë kineze Nihao, dobar dan në gjuhën serbe, apo në gjuhën shqipe Mirëdita, e shoh ngazëllimin në sytë e fëmijëve.

„Shkolla ka bërë një kohë të gjatë sikur nxënësi emigrant nuk kishte gjuhë para se të vinte. Në realitet çdo fëmijë është një ekspert", shkruan profesori i Universitetit të Neuchatelit Jean-François de Pietro në një shkrim në gazetën 24Heures (30 janar 2003).

Sipas autorit Ouillet, "një edukatë në mohim të identitetit të fëmijës dhe të kulturës familjare të nxënësve (…) nuk mund të thekson se bën një edukatë të mire. Në një shkollë fillore të një lagje elegante të një qyteti zviceran, asnjëherë mësimdhënësit nuk i pyesin nxënësit që të shkruajnë apo thonë një fjalë të vetme në gjuhën e tyre".

Iso Camartin në De la cohabitation des langues - Nga bashkëjetesa e gjuhëve shkruan: „Të mos kesh para është fat i keq, por të mos kesh identitet është një padrejtësi e vërtetë shoqërore e ekzistenciale. Habitem si Deklarata Universale e drejtave të njeriut nuk e ka në tekstin e saj."

Në Forumin e Cyrihut më 24 janar 2004 : Laramania gjuhësore në shkollat zvicerane, një potencial i rëndësishëm, thuhet në një nga 4 arsyet për të mësuar gjuhën amtare se «nuk është vetëm pasuri kulturore që të mësohet gjuha amtare por edhe pasuri ekonomike. Për këtë arsye e shpjegojnë domosdoshmërinë që të financohen këto kurse nga fondet publike."

«Me njohjen e gjuhës amtare nuk e kemi vetëm shprehjen e fjalës por edhe mundësinë që të kemi këndëvështrime të tjera mbi botën. Gjuha është baza e komunikimit dhe mësimit. Fëmija mëson duke shtruar pyetje e duke dëgjuar përgjigje së pari në familje». Ky seminar e vë në pah domosdoshmërinë që të ketë vlerësim më të mirë të nxënësve në gjuhën amtare sepse shpesh drejtohen në drejtime më të ulëta shkollore ku kanë kompetenca më të larta se nxënësit e tjerë në gjuhë dhe matematikë. Shumë mësimdhënës nuk e respektojnë sa duhet gjuhën amtare të nxënësve», thuhet në përmbledhjen e këtij forumi.

Një problem tjetër, sipas këtij forumi, është hierarkia e gjuhëve në kategori : gjuha angleze, italiane e spanjolle në njërën anë e gjuhët e tjera në anën tjetër.

Sipas këtij forumi kurset duhet të mbahen :

- Në salla të mësimit publik e jo të ndara

- Me program e material shkollor zyrtar

- Me notim të nxënësve në libreza të shkollës

- Me formim të mësimdhënësve zviceran dhe të huaj

METODOLOGJIA

Nuk mund të mësohet gjuha shqipe në mesin e mërgatës ashtu sikur mësohet ne vendin ku gjuha shqipe është gjuhë e komunikimit në rrugë, shtëpi e punë. Metodologjitë e mësimdhënies edhe në Zvicër nuk janë të njëjta për frengjishten gjuhë amtare sikur për frengjishten apo gjermanishten gjuhë e huaj, për nxënës të huaj apo allophones, për të marr këtu shprehjen kanadeze të Quebec-ut për nxënës që studiojnë në një gjuhë që nuk është e tyre. Kërkohet një qasje tjetër metodologjike, pedagogjike apo didaktike në të dy situatat. Bëni që fëmijët të kërkojnë atë që mund të gjejnë me mundësitë e tyre, thoshte Pestalozzi.

Pasaporta Evropiane e Gjuhës - Passeport européen des langues (përpiluar nga Këshilli i Evropës), i përdor 6 nivele të përbashkëta të referimit në Evropë për standardizimin e arritjes së nivelit të kompetencave (Cadre Européen commun de référence pour les langues). Këtu bëhet fjala për standardizim të kritereve në mes të gjuhëve deri sa ne merremi akoma me vetë idenë e standardizimit të një gjuhe të vetme….

SITUATA E PRINDËRVE

Prindërit shqiptarë në mërgatë shumicën e rasteve kanë punë të vështira, jo liberale, më tepër fizike, me orare shpesh jo të përshtatshme e që nuk përkojnë me orarin e fëmijëve për të qenë të lirë në mbrëmje apo gjatë vikendeve (restorante, pastrime, roje nate, kujdestari në shtëpi të pleqve etj.).

FJALA PUBLIKE DHE MEDIAT SHQIPTARE

Duhet të „evakojmë kujtime" (është fjala për një personalitet publik që mendonte se e thoshte fjalën evokim të kujtimeve e jo evakim apo heqje-mënjanim të kujtimeve) apo pas një votimi në „memorandumin popullor në Sudan" (është fjala për një tjetër fytyrë publike që në një emision në një nga televizionet tona provonte të thoshte referendum popullor), janë vetëm disa nga shprehje të huaja gjuhësore që personalitete apo figura publike përdorin vend apo pa vend. Fëmijët dhe nxënësit i shohin këto gabime, këto ngurrime për të përdorur fjalë shqipe por edhe këto qasje me logjikë robi për të mos thënë të pozitave të inferioritetit intelektual që i bëjnë të mendojnë se nëse këta e kanë një lloj ndjenjë inferioriteti për gjuhën e tyre në vendin e tyre, pse të mos kenë edhe këta fëmijë ndjenjë të tillë në vend të huaj.

Kur shihet se si ekspertët e UNMIK-ut, Eulex-it, ambasadorët por edhe OJQ që me asnjë fjalë të vetme në gjuhën shqipe nuk shprehen para opinionit, kjo lë pak vend për nxitje pozitive.

As mediet në gjuhën shqipe me ca emisione sipërfaqësore e amatore për diasporën, ku vihen në spikamë më tepër mbrëmje tollovi-tallava se ato studimore, nuk kontribuojnë në këtë drejtim

MOSINFORMIMI MBI RËNDËSINË DHE STUDIMET

Sa kanë qasje prindërit në të dhënat se të mësohet gjuha amtare nuk është vetëm folklor patriotik apo ndonjë nostalgji romantike e ca idealistëve gjuhësor dhe kombëtar por është çështje pozitive sa në aspekte të ekuilibrit psikologjik, në rezultate shkollore dhe ekonomike por edhe në baraspeshimin familjar e mendor ?

Edhe pse shpesh përmenden nga ca „aktivistë shkollorë" fjala studime këndej, studime andej, rrallë hasim në media dhe takime rreth kësaj tematike të këtë citime konkrete se për cilat cilët studime bëhet fjala.

Pa u ndalur të përmend më shumë studimet e studiuesit themelor të kësaj tematike në Zvicër, z. Basil Schader, albanolog, Profesor dhe një nga bashkëthemeluesit e Institutit Zviceran të Studimeve Shqiptare – ISEAL, po përmend vetëm ca studime në lidhshmëri me këtë tematike:

o Në një shkrim të Ursula Utz dhe Monica Prodon në gazetën EDUCATEUR (tetor 2005) thuhet : «Studimet e vonshme tregojnë se derisa nxënësit mund të kenë qasje në libra në gjuhën e tyre amtare, mësimi i leximit në vendin mikpritës është lehtësuar në mënyre të vendoshme».

o Në raportin mbi Integrimin e të huajve të Zyrës Federale të Mërgatave të vitit 2006, ne «mes tjerash për shkaqet e dobëta të rezultateve shkollore përmendet edhe «njohja e dobët e gjuhës amëtare».

o Një studim i bërë në vitet 2005-2007 në La Chaux-de-Fonds, në dy klasa parashkollore arrin në përfundim se familjet të cilat u flasin fëmijëve në gjuhën françeze dhe jo shqipe, me një frengjishte të përafërt e jo të qartë, ka për pasojë në identitetin e nxënësit : një jo-barazi gjuhësore krijon jo-barazi statusi tek individi… ». Duke u devalorizuar gjuha amtare, devalorizohet vetë personaliteti. Ky studim tregon se bazat solide, të qëndrueshme, të gjuhës amtare hapin baza të qëndrueshme të mësimit të gjuhës vendore. Problemi qëndron në atë se prindërit nuk e zotërojnë shpesh as gjuhën amtare e as atë të vendit mikpritës. (Educateur, Mona Ditishung, prill 2008)

o Projekti i vitit 1996 QUIMS (Qualitat in Multikulturellen Shulen) – Cilësi në shkollën multi-kulturore, në Cyrih, i vë bazat e refleksioneve mbi rëndësinë e zotërimit të gjuhës amtare. (Michel Nicolet, Educateur, prill 2008).

Së fundi, rezultatet e nxënësve të Komunitetit Hebraik të cilët e flasin me ngulm gjuhën e ringjallur sikur feniksi, dhe arrijnë rezultate shkollore si dhe rezultatet e studentëve nga Shqipëria në Universitetet zvicerane dëshmojnë se me një pasuri gjuhësore solide, hapin shtigje të suksesit edhe në gjuhë të tjera.

Gjuha ushqen tri rrethe pedagogjike: raportin me vetveten, me mjedisin jetësor dhe me botën.

Pyetjet janë universale, por përgjigjet janë kulturore, thotë astrofizikani Reeves. Përgjigjet tona kulturore pak e kanë kultivuar këtë sferë.

Diaspora apo etimologjia e kësaj fjale: shkapërderdhje, tek ne e ka kuptimin e dyfishtë: në mërgim shkapërderdhje, në Ballkan shkapërderdhje. Derisa të mos e kuptojmë se na duhet dy here më shumë të punojmë në këtë drejtim, rezultatet nuk do të jenë dy here më të vogla por më të vogla në rrënjë të dyfishtë katrore. Prindërve ju mbetet përgjegjësia kur të sqarohen temat si:

o Financimi i mësimdhënësve

o Formimi i mësimdhënësve

o Strukturat dhe lokalet shkollore

o Informimi i prindërve

o Standardizimi dhe harmonizimi i teksteve, plan-programeve dhe notimi.

Prof. Doris Jakubec, thotë se gjuha është nëna e mendimit, dhe unë mendoj se nëse Rilindja kombëtare nuk u bë pa mërgatën, as rritja kombëtare nuk do të bëhet pa mërgatën.

Nga 6’000 gjuhë dhe dialekte vetëm 150 janë të shkruara apo që kanë arritur ta kristalizojnë mendimin në letër e në mesin e tyre gjuha shqipe. 50% do të zhduken deri në vitin 2011 (90% në Amerikë dhe Australi). Çdo 2 javë zhduket nga një gjuhë. Kur edhe gjuha latine është zhdukur, e fuqishme me shekuj pse jo të tjerat. Asnjë gjuhë nuk e ka të sigurt të përmotshmen.

--

Driton M. Kajtazi është Drejtor i Institutit Zviceran të Studimeve shqiptare (www.iseal.ch) e Mësimdhënës në Kolegjin Léon-Michaud në Yverdon të Zvicrës.

BALADA E NUSES SË ZEMËRUAR

Poezi nga THANI NAQO Zogjtë u kthyen, ti s’u ktheve, Ike, the: "Shpejt do të vij". Drithëron bryma përmbi gjerdhe, Më gënjeve, pse, s’e di! Ikën zogjtë, unë prapë të prita, Sypërlotur jam përherë. Numëroj vitet nëpër gishta, Dhjetë dimra zbardhin dhenë. Unë e zeza, fatin lidha, Me premtimin që më dhe. Si dëborë qëmtojnë thinjat, Mbeta mbyllur kallogre. Ikën shoqkat, fatin gjetën, Të gjithë shkojnë diku tej. Marr guxim dhe gënjej veten, Me not të nisem të të gjej. Kush e di ç’bën atyre anëve, Syri im ty nuk të sheh. Me të tjera shuan zjarre, Xhelozia po më gërryen. M’erdhën fjalë se ke një tjetër, M’e mirë se unë të jetë ajo? Jam nuse e re, s’jam e vjetër, Çapkënia unë, e mjera-o! Do duroj gjer në pranverë, Nëse ti do të mungosh, Fole balti nën strehë, S’kam dëshirë më të shoh. Do duroj sa të vijë vjeshta, Të takoj shtegtarin e fundit, T’i shkul thinjat nëpër leshra, T’ia dërgoj kujtim burrit. Do duroj sa të dalë dimri, Fustanshkurtën do të vesh, Dikujt tjetër t’i shkel syrin, Kur të kthehesh s’do t’më gjesh!... 2008

NË POEZITË E BUÇPAPAJT DËGJOHEN KLITHMAT E NJË KOMBI TË TËRË

"Fitorja e padukshme" e Mujë Buçpapajt një libër i nivelit botëror

Studim nga LAURA BOWERS*

"Në se e dini se çfarë do të thotë të ndihesh si në shtëpi, libri poetik "Fitorja e Padukshme" e poetit Mujë Buçpapaj të trondit zemrën. Në të përshkruhet portreti i bukur dhe i fshehtë i një kombi dhe vendi të coptuar nga lufta, dhe nga plagët e saj. Buçpapaj shndërrohet në thirrjen e turmave të të gjallëve dhe të vdekurve që përjetuan luftën e Kosovës dhe bashkimin e burrave dhe grave si dhe fëmijëve të vendlindjes së tyre. "
Poezitë e librit "Fitorja e Padukshme" përbëhen nga copëzat e zemrës së poetit me thellësi mendimi dhe drite, të cilat vijnë të gjalla dhe të shpërndara mes dy popujve. Shpirti human është ai që i bashkon të gjitha poezitë e tij me mallin për atdheun e dikurshëm dhe popullin e humbur si dhe trishtimin e madh se ai ka mbetur vetëm një kujtim. Brishtësia pasqyrohet në zemrat e vëllezërve dhe motrave të poetit, të miqve, familjeve, armiqve dhe gjithë njerëzores që jeton brenda gjithësecilit prej nesh. Të gjithë janë bashkëvuajtës, të lidhur me dhembjen e tyre, prandaj dhembja dhe brishtësia janë pjesë e asaj që unifikohen si një e tërë në librin me poezi "Fitorja e Padukshme". Libri hapet me vuajtjet dhe përfundon me fitoren. Poezia e fundit profetizon dhe bën të njohur historinë. Në përmbledhjen poetike emocioni më i veçantë vjen nga trishtimi i poetit e mbi të gjitha nga trishtimi i kombeve. Megjithëse emocioni më i brendshëm është edhe përcaktimi i mprehtë i poetit në mbrojtjen e lirisë së fjalës për të mirën e kombeve.
Gjatë kohës që poeti shkruan këto poezi, ai jeton me pasion, dhe "Fitorja e Padukshme" kthehet në mposhtjen e çdo frike e cila mund të pengojë shpalljen e së vërtetës. Dëshmia e dashurisë së tij për vendlindjen dhe dhuntia e imagjinatës së gjallë, brilante dhe metaforike krijon mundësinë që Buçpapaj të unifikojë konceptet e shtëpisë dhe kujtimeve për të, e cila
është prekëse për secilin prej nesh. Sipas traditës, në poezi ndjehet malli për të kaluarën e humbur e cila mbetet e gjallë në kujtesën e tij, por është ndarë nga një vel i hollë dhe i palëvizshëm i kohës.
Buçpapaj e sjell substancën e kohës sipas një mjedisi poetik, megjithë shpresën se ai do të gjejë hapsira nga të cilat do të shpëtojë atë që ka humbur. Libri "Fitorja e Padukshme" nis në mënyrë ironike me imazhin e perëndimit të diellit, fillimi i fundit dhe mbyllet me poezinë "Ky është veç fillimi", i cili nis me imazhin e djalit të djallit që mbretëron mbi një fron të zjarrtë dhe përfundon me trishtimin dhe fitoren e kobshme.
"E korra afroi dhe vdekja pret".
Në strofën e fundit lexojmë: "Lamtumirë/o popull i fundit/ në fillim".
Në këtë vëllim poetik të duket sikur flitet se e gjithë përjetesa e ferrit është pasqyruar si paraardhëse e asaj që do të vijë. Por që të dyja si në poezinë "Fitorja e Padukshme" ashtu edhe në atë "Ky është fillimi" janë shkruar në kohën e shkuar. Përmbledhja ndryshoi nga poezi të shkurtra imagjinative në poezi si foto filmike të dala prej mendjes dhe kujtesës së tij. Ato e ndihmojnë lexuesin të ndalojë, të kthehet mbrapa dhe të hedh një vështrim plot ankth, duke arritur në përfundimin se çastet nuk kanë kohë. Buçpapaj flet në vetën e parë, duke sjellë gradualisht humbjen dhe trishtimin në këtë vepër. Në poezinë që mban edhe titullin e vëllimit poetik, poeti e bën të njohur vetveten si pjesë integrale e botës dhe rrethanave të tij:
Isha edhe unë
Nën lëkurë të çarë
Të rrobave të ndryshkura
Të diellit
Duke matur ngjyrat e Arave ( nga "Fitorja e Padukshme")
Dielli po perëndon dhe ekziston një shpërbërje kërcënuese në faktin se poezia është shkruar në kohën e shkuar:
"Jeta/ Nuk mjafton për njeriun të bëjë mirë." Poeti flet përtej kësaj kohe dhe tonet e tij derdhin një lloj melankolie që të lë pa frymë. Ndërkohë ti dëgjon jehonën vajtuese, ndërsa dielli fshihet më vonë, shumë më vonë.
Fillimisht i pari person duket se është disi larg ngjarjeve dhe i dëshpëruar nga ajo që ka dëshmuar. Por ai nuk ndodhet shumë larg, edhe pse rrëfimtari i drejtohet më parë vetvetes, kur nis të jetë i fshehtë dhe më i gjallë duke e shndërruar personalen në trajta universale.

O Zot
Siç duket nuk kam lënë Atdheun
Prapa derës së avionit
Por një fushë
Njerëzish
Të zhveshur nga vështrimi (nga "Fantazia e ndotur")
Atëherë kur autori e sjell vetveten si më të dukshëm në poezitë e tij, të duket se dëgjohen klithmat e një kombi të tërë. Në poezinë "Letër nënës" e cila është një nga më të gjatat dhe më të fuqishmet.
Poeti jeton në sipërfaqen e poezisë së tij dhe në to ndihen disa nga pasazhet më drithëruese. Lotët e tij i shohim në këto vargje:
E dashur nënë,
kalova një dimër të zi
mbi varrin e mallkimit
ku vdekja të gjen
Në vetmi
Me rrugë të mbështjellë rreth kokës
Dhe qytetin
E prej fushës së rëndë
Lashë njërën këmbë
Dhe lotët e vajzës së vogël
Në pluhur Fjalët e Buçpapaj mbartin një trishtim të hollë. Ai është krenar dhe joapolegjik në vajtimin e tij. Në poezinë: "Nata në Kosovë" flitet për zjarrin e urrejtjes që rrënoi shtëpi, zemra dhe një bukuri të tillë. Ai vajton mes lotësh e flakësh dhe përmes tyre kombi nis të ngrejë zërin e tij. Poezitë e Buçpapaj janë të shkurtra për nga forma, dhe zakonisht shkojnë jo më shumë se një faqe, dhe mbyllen në mënyrë të befasishme përmes një aforizmi të fuqishëm, por të nënkuptuar mjaft mirë, ndikimi i së cilës është mjaft mbresëlënës, ashtu si edhe pasojat që lë lufta nga pas. E gjitha kjo nuk ndodh aksidentalisht.
Kjo madje tërheq vëmendjen e lexuesit drejt një përfundimi të dhimbshëm në fund të çdo poezie. Vargjet e shkurtra funksionojnë mjaft mirë përmes kësaj teknike, e sidomos mjetet pasqyrojnë tek njëra-tjetra formën dhe ndikimin e tyre. Këto vargje krijojnë melodi tek lexuesi, të cilat japin ndjesinë e marrjes së frymës, sikur je i plagosur apo i lodhur. (si tek poezia "Letër nënës")
Vargjet e shkurtra në formë vertikale bashkohen me tonet poetike për të përshpejtuar leximin e poezisë dhe në këtë mënyrë krijojnë përfundime
të befasishme duke na tronditur, sikur të fluturoje nga toka në hapsirë, duke na lënë të kuptojmë se poeti i kishte të gjitha në mendjen e tij, për të na shkundur nga themelet e forta brenda nesh që të kuptojmë se sa shumë kanë vuajtur njerëzit për humbjet e mëdha.
Në mbylljen e poezive dhe brenda tyre gjithsecili sheh ngritjet mbi sipërfaqen e tokës dhe kundërshtinë e madhe të gravitetit e cila sjell ndryshimin në të kuptuarit e ‘domosdoshmërisë’ së këmbëve, po në të njëjtën mënyrë sikurse ata që kanë humbur të afërmit e tyre në luftë.
Ajo që më befason më shumë në këtë libër qëndron në atë që Buçpapaj sjell imazhe tronditëse dhe të qarta përmes metaforave. Për këtë arsye kam përzgjedhur tre shembuj nga libri:
Muzgu ra
mbi pemë
mbi çantat e nxënësve
Kërcitja e hirit të zjarrit
Vjen rreth e qark botës
(nga "Kosovë" 1999)
Këneta e Madhe
Ha prapë dhe, nën brinjë
Të të vdekurve
(nga "Fusha Tplani")
Lumi ngjyrë veriu
Ish portret i erës
Mbi pemë ( "Portreti i Erës")
Buçpapaj sjell gjithçka që urren dhe do për të pikturuar portretin e zemrës së tij të thyer. Faqet e librit shpalosen me perëndime, male, zogj, libra, dhe fusha me grurë, eksode të veshura nga errësira, baltosje, duar të ngrira të fëmijëve dhe një i vdekur poshtë një flake, rrugë të ngatërruara të një toke të shkatërruar.
I vdekuri na kujton se nuk ka vetëm stinë ripërtëritëse, por se disa nga të humburit nuk do të rikthehen më.
Poeti shkruan:
"Zhgënjime", "Vendi e ka braktisur/shtëpinë e tij" Poezitë janë drithëruese, ashtu si edhe zemra e poetit, e mbushur me fantazmat e të humburve dhe me heshtjen e mundimshme të një moti tronditës. Në drithërimat e zemrës së poetit, shohim të vdekurin:
Ata që tashmë qajnë në
Varre
Janë në fund të livadhit
Të rrahur prej ere.
Të frikësuar nga lopët.
(nga "Heshtja e kobshme")
Më merrni me vete
O trena të braktisur,
Të pajtojmë të vdekurit
Që qajnë nën shi. (nga "Trenat e Jugut")
Përveç faktit që libri mbyllet me fitoren e rënimit, nuk ndjehet frika e shkatërrimit, por është fitorja e shkruar dhe pushteti i lirisë.
Këtu prehet ëndrra jonë e përmbysur
Prej lirisë së ndaluar
Për të hyrë
Në botë [....]
Do të shkojmë në rrënojat, të ringremë
LIRINË
E letrave të shkruara
Nga fundi i baltës (nga "Sheshi Demokracia")
Frika e mposhti botën, thotë poeti tek "Frika e zezë". Ndoshta atëherë "Fitorja e Padukshme do të mundi frikën dhe shpirti i lirë i njerëzimit do të shpallë të vërtetën e cila është ajo për të cilën flet autori.
Shpresat s’më kanë lënë
Po ti ndize një zjarr të drunjtë
Përmbi këtë botë të shkretë;
Lutu për mua shqip
Sepse jam gjallë dhe
S’dua të humbas. (nga "Letër nënës")
Në poezitë e tjera si: "Statujë e erës" zbulojmë një tjetër ironi: atë të dhunës që ka mbytur poetin, ndërsa ai flet për të gjithë ata që kërkojnë lirinë e fjalës. Ende zërat e popullit mbijetuan brenda tij, ndërsa shumë të tjerë u vranë.
Fitorja është e dukshme në faktin se përveç vdekjeve, ata mbetën në heshtje, sepse ai që mundi të mbijetojë nuk pati më frikë. Ndaj shumë të tjerë pas meje do të këndojnë lavde për punën e madhe të bërë nga autori.
Fitorja e Padukshme
-
*Laura Bowers është poete amerikane e konsideruar nga kritika si e ardhmja e poezisë se këtij vendi. është një fitore e bukur, pa kufij kohorë.

MINISTRI

 

Tregim nga DANIEL GÀZULLI

Si përshëndeti miqtë me lot në sy, Ministri doli nga dhoma ku kishte kalue pothuej njëzet vjet jetë, dhe me një strajcë të vjetër në dorë u ndal edhe një herë në korridor të burgut. Kishte pasë fat: polici që erdhi ta merrte në dorëzim e ta shoqnonte ishte Kurti, kështuqë nuk e nxitoj, e la t’i përshëndeste edhe një herë miqtë e tij, që ndoshta nuk do të dilnin kurrë nga ai vorr të gjallësh.

Nuk i besohej se nuk do të kthehej ma në atë dhomë. Kështu i kishte ndodhë edhe njëzet vjet ma parë kur shokët e tij i dënuen me vdekje, kurse atë, Ministër në periudhën e luftës, me vetëm njëzet vjet burg. Atëherë, më 1946, tek dilte i fundit nga salla e gjyqit, iu afrue një djalë i ri, i pashëm, i shëndetshëm, një shuplakë ma i naltë se ai, dhe i tha me za të lehtë:

- Nuk mund të baja ma shumë, zotni Ministër.

Ai shtangu. Kush ishte ai që e kishte shpëtue nga pushkatimi? Kush ishte ai që e quejti "Ministër"?!

Në darkë vonë, si kishte qa mirë e mirë për miqët që do të pushkatoheshin, u kujtue: ai djalë …

… Kishte shkue të vizitonte burgun. I kishin thanë se të burgosunit po trajtoheshin keq, për hiçgja. Dhe ashtu vërtetë, i pa me sytë e tij, gjithë plagë në fytyrë e në trup nga keqtrajtimi.

Në qoshe të birucës ishte ulë një djalë i ri, mbetë kockë e lëkurë, por buzëgaz, gati ironik, shikonte Ministrin shpërfillës.

- Çfarë ka ba ai, që e keni degdisë kështu? – iu drejtue oficerit që e shoqnonte.

- Asht nga këta të guerriljeve – i tha oficeri, sikur t’i thonte, ç’deshte të kishte ba ma shumë, zotni Ministër? Tepër mirë e kemi trajtue.

Ministri iu afrue edhe ma shumë djalit, deri sa oficeri iu lut të mos afrohej ma shumë.

- Ke vra njeri? – se si i erdhi ashtu pa pritë ta pyeste Minsitri djalin e degdisun në një grumbull kockash të mavijosun.

- Jo - i tha ai. Mbas pak shtoi: - Nuk kam pasë rast, po mund edhe të kisha vra.

Ministrit i ngeli në mend përgjegja e parë dhe e besoj.

Në darkë vonë erdhi përsëri ai oficeri që rrinte mbas shpinës së Ministrit, jo ai që foli, hapi derën e qelisë, dhe i tha djaloshit të dilte e të ikte tue kapërcye murin. Nuk do ta shikonte njeri, se atë çast nuk kishte roje. Por shpejt, shpejt, i tha.

Duen të më vrasin, mendoi djaloshi. E të thonë se u vra tek arratisej. Megjithate, ç’do të humbas? Le të provoj.

Nuk kishte shkembye asnjë fjalë ma shumë me oficerin e burgut dhe ja ku gjendej mbas pesë minutash në shtëpinë e një plake të panjohun. Ajo u trondit, po nuk bani za. Pritën deri të nesërmen natën dhe djalin erdhën dhe e morën shokët e tij.

Mbas rreth një muej, si e kishte marrë veten, u gjend papritë përballë oficerit të burgut që e kishte ndihmue të ikte. Ishte natë, pothuej errsinë, po ishte i sigurtë se nuk po e ngatrronte. Iu afrue me të shpejtë dhe i tha vetëm dy fjalë:

- Të lutëm, më thuej, kush të tha të më liroje?

- Ministri, - iu përgjegj i qetë oficeri – Ministri më tha të baja të pamundunen. E kemi mik shtëpie. Ashtu si ishe degdisë, "më ngjan me Jezusin në agoni", tha Ministri, dhe unë ia mbajta fjalën.

Tashti, ai "Jezusi në agoni", kushedi çfarë ishte, me siguri ndonjë funksionar shumë i naltë, mendoi Ministri me vete, i sigurtë që kishte qenë ai djalë që kishte ndikue të mos pushkatohej.

Mbas dhjetë vjetëve, kur erdhi fjala edhe në burg se diçka po ndodhte në Konferencën e Tranës, papritë, gjatë orës së ajrimit, Ministrit iu afrue një djalë tashma i pjekun, shtatnaltë, por i dobët, shumë i dobët, që i tha:

- Mirë se të gjeta, zotni Ministër.

Ai u drodh. Po, tha, ky asht ai që shpëtova nga burgu në dimën të vitit 1944. Ky asht ai funksionari i shëndetëshëm, i bukur, i fuqishëm, që i kishte thanë "Nuk mund të baja ma shumë, zotni Ministër". Por tashti ishte tejet i drobitun, ma keq se në dimnin e vitit 1944 kur e gjeta të masakruem në një birucë të Burgut të Tiranës.

Sa herë takoheshin, ai do t’i drejtohej gjithmonë "zotni Ministër". Kurrë nuk folën me njëni tjetrin as për ikjen e djaloshit nga burgu më 1944, as për dënimin me vetëm 20 vjet burg të Ministrit dy vjet ma vonë.

Djaloshi shoqnohej shpesh gjatë orës së ajrimit me Bedri Spahiun. Edhe në dhomë bashkë me gjeneralin ishin. Ai nuk kishte pasë rast ta dëgjonte, po thuhej se djaloshi, ndërsa e shoqnonte "gjeneralin" në orën e ajrimit, këndonte nën zë:

Kush e njeh Bedri Spahinë,

I pakët, por vetëtimë.

Kur këndonte djali, gjenerali bahej edh ma sterrë në fytyrë.

Bedri Spahiu kishte qenë Prokuror në gjyqin kur ishte dënue Ministri. Kurrë nuk kishin këmbye dy fjalë bashkë që kur e kishin sjellë në Burrel edhe gjeneral Bedriun, "i vogël si floriri", siç i kishin këndue dikur në kohë të luftës lebrit.

Po ja që kishte disa kohë që Bedri Spahiu e shikonte drejt në sy dhe më në fund një ditë, iu afrue dhe i tha:

- Mirëmëngjes, zoti Ministër.

- Mirëmëngjes …. Bedri, - iu përgjegj Ministri. Ia vonoi përgjegjen, sepse nuk desht t’i thonte "zotni prokuror".

Kaluen vitet dhe ja, erdhi dita dhe Ministri e mbaroi dënimin.

Polic Kurti po e shoqnonte buzëgaz, pa e nxitue. Edhe polic Kurti i kishte thanë tre a katër herë "zotni Ministër". Natyrisht, kur kishin ndodhë krejt vetëm. Nuk e mori vesht kurrë përse e thërriste edhe polic Kurti "zotni Ministër".

Lanë edhe korridorin dhe dolën në oborr. Ministri u ndal përsëri. As Kurti nuk e trazoi.

Bedri Spahiu po shëtiste krejt vetëm. Kushedi pse e kishin nxjerrë në oborr në atë orë gjeneralin, si e thërrisnin shumë prej të burgosunve, dhe po shëtiste i përhumbun.

Jo, nuk i ikej pa u përshëndetë me Bedriun. Nuk duhej … të largohej pa e përshëndetë.

- Mirëmëngjes, Bedri – iu drejtue ai tejet i përqëndruem në sytë e vegjël të ish prokurorit të tmerrshëm.

- Mirëmëngjes, zoti Ministër. Po liroheni?

- Po, Bedri, e mbarova dënimin.

Dy burrat u shikuen gjatë në sy.

- U bënë ca vite që jemi bashkë këtu, zoti Ministër, kështu? – foli Bedriu ndërsa fërkonte me nervozizëm duert e mavijosuna nga të ftohtit. – Dhe …. nuk të kam kërkuar ndonjëherë të falur.

Ministri i zgjati dorën për t’i dhanë lamtumiren:

- Nuk asht e nevojshme, Bedri. Uroj të shihemi shpejt përjashta.

Bedri Spahiu qeshi hidhun.

Një natë përpara, atë, "të voglin si floriri", e kishin dënue për herë të dytë edhe me dhjetë vjet burg të tjera, pse i kishte shkrue letër komandantit.

Në tirani, e çfarëdo lloji qoftë ajo, xhelatë e viktima, reciprokisht, kanë të njejtin fund.