Duke dëgjuar Namik Ibrahim Selmanin...

...E ua mora dritën gjithë fareve të botës, i lashë përjetësisht si vuvër. Hej, këndon Pagarusha... e thyhen pasqyrat e vitrinave në shitoret dritëmagje. E shkrihen akujt, që të vijnë nëpër këmbë si kone e zbutur...

Namik Ibrahim Selmani lindi më 18 nëntor 1950 në fshatin Ninat të rrethit të Sarandës.


 Ka mbaruar shkollën e mesme pedagogjike “Luigj Gurakuqi” më 1968 në qytetin e Elbasanit dhe më tej ka mbaruar studimet e larta në Fakultetin e Historisë dhe Filologjisë, në degën gjuhë-letërsi shqipe pranë Univeritetit të Tiranës.


 Ka punuar mbi 35 vjet si mësues i gjuhës e letërsisë shqipe në disa shkolla të mesme, kryesisht në rrethin e Beratit. Aktualisht është mësues i gjuhës e letërsisë shqipe në shkollën e mesme pedagogjike “Kristo Isak” në qytetin e Beratit.


Krijimtaria letrare e tij është shumë e pasur dhe e larmishme, ka shkruar gjashtë vëllime me poezi, disa libra publicistikë, monografi, libra për kulturën e të folurit e të të shkruarit në shkolla të mesme, libra të karakterit fetar, etj. Ka botuar me qindra shkrime të karakterit studimor, kryesisht të fushës së kulturës kombëtare, opinone të ndryshme në organe të shumta të shtypit shqiptar e të huaj. Pra, prej disa vitesh ai është një autor, i cili me botimet e tij është përfaqësuar denjësisht edhe në disa vende të botës si në SHBA, Zvicër, Maqedoni, Kosovë, etj.


Në krimtarinë e tij zë vend edhe publicistika. Ka punuar si kryeredaktor i gazetës “E vërteta” në qytetin e Beratit, ka qenë edhe bashkëpunëtor i disa gazetave kombëtare.


 Namik Selmani ka patur shumë suksese edhe në lëmin e fotografisë artitike duke hapur disa ekspozita vetjake në Shqipëri, Itali, Maqedoni, Kosovë, etj. Është fitues i disa çmimeve kombëtare në letërsi e në publicistikë. Ka marrë pjesë në disa tubime krijuesish në shkallë kombëtare.


Namik Selmani është anëtar kryesie në OJQ Shoqata Kulturore "Bilal Xhaferri" dhe zëvendëskryeredaktor i revistës “Krahu i shqiponjës”. Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë dhe anëtar i Klubit të Shkrimtarëve “Kostandin Kristoforidhi” me qendër në qytetin e Elbasanit, etj.

Tituj të veprave

• “Vatra e mallit”, poezi, 2000
• “Zërat e brigjeve të mia”, poezi, 2003
• “Dallandyshet e Çamërisë”, proza, 2004
• “Kroi i këngës çame”, poezi, 2005
• “Trokitje në Dodonë”, proza, 2006, ISBN 99943-855-6-9
• “Filizët e fjalës gjimnaziste”, botim pedagogjik , 2006
• “Abaz Dojaka - Mjeshtër i Kulturës popullore”, monografi, 2006, ISBN 99943-33-82-8
• “Fari çam”, poezi, 2006
• “Kërkoj monumentet”, proza, 2007, ISBN 978-99956-621-0-3
• “Shpirti çam”, antologji personale me poezi, 2007, ISBN 978-99943-967-8-8
• “Dritaret e besimit”, poezi fetare për rininë islame, 2007, ISBN 978-99956-652-3-4
• “Rruga e një shkolle”, monografi për shkollën mesme profesionale “Stiliano Bandilli”, Berat, 2007, ISBN 9789994396795
• “Arkivi i fjalës”, botim pedagogjik për kulturën e të shkruarit në shkollat e mesme, 2008

Redaktor i librave:

• “Noos”, poezi nga Rizvan Nepravishta, Berat, 1998
• “Më fal, ëndrra ime!”, poezi nga Drita Braho, Berat, 2000
• “Në krahët e ëndrrës”, poezi nga Esmerlada Mile, Tiranë, 2007, ISBN 978-9943-967-7-1
• “Fjongoja e pranverës”, poezi nga Fabiola Abazi, Tiranë, 2007, ISBN 978-99943-967-3-3
• “Dollia e dashurisë”, poezi nga Laura Selmani, Tiranë , 2008
• “Fluturim”, poezi nga Hanife Hoxhallari,Tiranë, 2008, ISBN 9789995622206
• “Pranë njerëzve”, sprovë për një punonjës social”, Andi Selmani, Tiranë, 2008
• “Hapësira të kulturës islame”, (Berati), redaktor i fotografisë, Berat, 1999
• “Këngët e Beratit”, Studim, (redaktor i fotografisë), Berat, 2004

Burime të dhënash

• “Këngët e para”, antologji poetike për të rinjtë e shkollave të mesme, 1968
• Ali Podrimja, “Eni vjen pej Çamërie”, antologji poetike për Çamërinë, 2003, ISBN 9951-02-041-0
• Astrit Kaziu, “Legjenda Mustafa Gjinishit”, bashkautor në përmbledhje artikujsh, 2004
• Mehmet Gëzhilli, “Kolonel Zylyftari”, antologji kushtuar Dëshmorit të Atdheut Arben Zylyftari, 2004, ISBN 99927-43-26-3
• “Përtej detit – Oltre mare”, përmbledhje poetike, botuar në Ankona ( Itali), 2004, Shoqata e Emigrantëve
• Hajro Ulqinaku, “Ulqin, ti det”, antologji poetike për Ulqinin (Mali i Zi), 2007
• Arben Llalla, “Shtypi shqiptar dhe arvanitasi Aristidh Kola”, përmbledhje krijimesh,Tetovë,( Maqedoni), 2007, ISBN 978-9989-2720-2-8
• Mevlud Buci, “Dritare fisnikërie”, antologji me shkrime e poezi, 2007, ISBN 9789994357185
• Ahmet Mehmeti, “Nektari i shpirtit shqiptar”, antologji për Çamërinë, 2007, ISBN 9789994350131
• Fatos Daci, “Dibra ‘07”, Antologji me krijime letrare për Dibrën, 2008
• Andi Selmani “Pranë njerëzve”, 2008, ISBN 9789995-622398
• Laura Selmani, “Dollia e dashurisë”, 2008, ISBN 9789995 622268
• Shefki Hysa, “Diplomacia e vetëmohimit”, 2008, Tiranë, ISBN 978-99956-650-3-6

Shih edhe

• Faqe e revistës “Krahu i Shqiponjës
• Komuniteti Kulturor Çamëria
• Faqe e LSHA
• Diplomatic Mission Peace And Prosperity

• Personalitet që e nderon Çamërinë
• Faqe e Namik Selmanit
• Faqe e revistës “Krahu i Shqiponjës
• Faqe: Sh. K.” Bilal Xhaferri”
• Faqe: Sh. B. “Bilal Xhaferri”
• The Cultural Association “Bilal Xhaferri”
• The publishing house “Bilal Xhaferri”
• Krahu english
• Faqe e Shefki Hysës
• Kur hapen dritaret

Duke dëgjuar pooezitë e  Namik Ibrahim Selmanit...

 
 AKADEMIA E PREHËRIT TË NËNËS
 
 1.
 Do të kemi lindur
 Që kur këngët e dasmës suaj thureshin ndër oda
 Jemi shfaqur nën ca qerpikë 
 Ku pasqyrosej ëndrra e vajzërisë qerpikfshehur
 Ca burra 
 Uronin e ndërronin kutitë e duhanit në sofra.
 Pa harruar 
 Se të nesërmen do të niseshin pas farës së hedhur.
 
 2.
 Në prehërin tuaj, nëna 
 U bëmë Akademikë me diplomë përjetësie
 Tak, tak, tak 
 Trokëllinin në sy legjenda, ninana e amanete
 Rrudheshit para syve fëmijërorë
 Si shtëllunga të leshta që ktheheshin në fije
 E hapnit sinorë malli
 Q nuk i njomte, breshëri, shiu e as i rrëzonin tërmete.
 
 3.
 E gjilpëra e vogël
 Sillte mes nesh një botë të madhe pa gjerdhe
 Ku ta dinim ne 
 Se sa det detëronte në gjoksin tuaj ëmbëltor?
 Silleshim rreth fustanit, 
 Çuçurinim fjalët si burim pranvere.
 E bëheshim mbretër të vërtetë 
 Në atë prehër të ngrohtë me vështrimin hyjor.
 
 4.
 Nga duart bujare 
 Merrnim bukën e ngjyer e vraponim në rrugë
 Pa e parë 
 Se si kërruseshit e iu thinjej bukurisht pala e flokut
 Mëngjeseve
 Ju nxitonit të hidhnit pelenat në telat e mbushur
 E në vazot e luleve 
 Të rimbillnit farën e re të borzilokut.

Poetëve të Kosovës


Krahët e gjëmbuar
S'i pyetën malet ngjyrë gjaku.
Nuk vrapuan të shkruanin testamente të mermerta.
Do ta thonë më mirë:
Kullat e djepet, 
Magjet e kengët majëkrahu
Do ta thonë 
Monumentet që kishin gdhendur në Netët e errta.


Kacekët e Dertit
Mblodhën pikëlat e lotit të gazmuar në dasma.
Po si të mbeste sofra
Pa djersën e valles e kulaçin e fjalës?
Po si të mbesnim
në supet e një Nate ku na rëndonin hapat?
Po si të mos shkruanim ftesa
ku kryefjalë ishte E ardhmja?


E çka shkruat
Kur dielli sterronte
Kur qielli gardhohej nga Pyjet e Dhimbjes?
E çka shkruat
Kur tokat futeshin ne trasta diplomatësh
E në Prevezën çame loti thahej në gjokse burrash?


Vëllezër poetë të Kosovës!
Libra të hapur me ballina dashurie,
Krisma të fshehura në gurë themelesh kullash.


LOKJA E KËNGËS
 
 Duke dëgjuar Nexhmije Pagarushën
 
 1.
Duke dëgjuar Pagarushën
 Ia gjeta burimin lotit të gaztë që derdhet në sofra.
 Dyert e shpirtit
 Për besë, një nga një, si gardian dashurie i hapa
 Për fajin e vjetër
 Gjykatësin e munguar që nga nëntë malet e solla.
 Amëshimin
 E preka si gjethe në miliona tinguj rrezore, të kaltra.
 
 2.
 E frymë më frymë
 I trazova lumnueshëm gjithë drurët e lulet e Sharrit
 Fushë Kosova
 Po më duket si lëndinë e fëmijërisë, si shtegu i lojës
 E heshta i memecëruar
 Kur një ujëvarë ma mbyti kurmin në rrëzë të malit.
 E u fëmijërova
 Me bastunin në duar që nuk ka statusin e lodrës.
 
 3.
 E lisat,
 I ngrita në duar si të ishin të gjithë kukulla.
 Më Ante se Anteu
 Në fjalët e Lokes gjeta palcë nga palcë toke.
 Duke dëgjuar Pagarushën
 Qiellit tim ia gjeta tetë shkallë të bukura
 Një balon
 Me tinguj tupanash më shtrëngonte gishtërinjtë e dorës.
 
 4.
 E u verbërova
 Si garues pa kundërshtar qoftë edhe të vetëm, në lirishte.
 E ua mora dritën
 Gjithë fareve të botës, i lashë përjetësisht si vuvër
 Hej, këndon Pagarusha
 E thyhen pasqyrat e vitrinave në shitoret dritëmagje.
 E shkrihen akujt
 Që të vijnë nëpër këmbë si kone e zbutur.
 
 5.
 Ia gjeta
 krahët e munguar zogut trupdridhur mes dëborës
 Ia gjeta
 Farën dhe ujin plisit të tharë për pikën e dritës.
 Këmbët m’u ndalën
 Tek shihja akrepat e ndaluara të orës
 E në udhëkryqet njerëzore
 Po bëhem me Loken e Këngës semafor rrezëllitës.
 
 6.
 E Kosova 
 Po më vjen si Zamabak në piedestalin lulëror
 E nuk kam gojë 
 Të flas me shtiranakët në Mbretërinë e Fjalëve
 Dora 
 Po më mbeska pak e tharë, si ta kish bërë një skulptor
 E nuk po gjej dot një ekran
 T’ua përcjell miqve të gjitha adresat e mesazhet
 
 Duke dëgjuar Pagarushën…




ALFABETI I LISAVE
 
 Shkrova fjalë në një trung lisi
 Si pëllumba dashurie
 M’u gjakos dora e gishti
 M’u bë zemra si anije.
 M’u bë syri det e shkrumb 
 Ty të kisha vënë në maja
 Pa m’u dridhur dora kurrë.
 Pa më ndalur era dallga.
 
 2.
 Po druvarët ma prenë lisin 
 Emrin tim e mori zjarri
 Ku ta gjej një ditë prili
 Kur m’i ndezi sytë masati?
 Kisha vënë në radhë libra
 Ditë pas dite, vit pas viti
 Veç një fjalë gdhendur në lisa 
 Ma kish vjedhur rreze dielli.
 
 3.
 Kisha parë nga bedena
 Kisha folur fjalë me mijëra
 Po aty, në klasë mbeta
 Kur pashë zjarrin me shkëndija 
 Më kish mbetur alfabeti
 Që kish nisur në një trung
 Si një varkë që shkon te deti
 Pa një busull nëpër muzg.
 
 4.
 Kisha mbetur fytyrëskuqur
 Para emrit që thosh zemra
 Lis i blertë me degë mbushur
 Fle e zgjohet sa vetë jeta.
 Ku ta gjej lëvore lisi
 Ta vë fjalën që s’e thashë
 Si thengjill fshehur te hiri
 Mbete ti, moj gushëbardhë.
 
 5.
 Fle e zgjohet vit pas viti
Alfabet shkruar te lisi…


Po vijnë Don Kishotët...


Po vijnë nga larg ca Don Kishotë
Zezon një shall përmes sherrnajës
Qyqon një derë, një shpat, një hon
Garojnë pa fund përmes piskamës


Piskon kjo kohë e verbëruar
Që kërkon sy e kërkon veshë
Mbi zjarr sheh djepin e shkrumbuar
Mbi det po mbyten libra, fletë.


E Sançot e ndërrojnë pa fund kollaret 
se Donët duan madhështi
Nuk di ku janë Rosinantët
Tek shoh një vile, një benz të ri...


Po vijnë ata me vrap galopi
Pa një patkua e kapistall
E dora ngrirë mbet nga të ftohtit
E gjaku si përrua pa ujë u tha.


Po vijnë e shkojnë nëpër avionë 
Në çdo hotel i pret Dylinja
Ca celurarë po cicërojnë
Në tavolinë ku vret vetmia.


Po vijnë serish ca Don Kishotë 
Gërdallur mes dhimbjes së ëndrrës
U thyen e humbën purtekat e lodrës
U terratis në det profecia e këngës.


Në zjarr Prometeu ndez shkrepsen
Të mos shuhet ky qiell, kjo dritë
Ata vijnë e shkojnë mes njerëzve
E njerëz s'u bënë kurrë një ditë


S'ia ndalkan turrin dallga, vala
S'ia mbyllin udhën gjerdhe, frerra.
Po vijnë pa fund ca Donë gërdalle...
Mes nesh po mblidhet dhimja, heshtja...


Po vijnë pa fund ca Don Kishotë...






Sytë e mallit


Mes nesh një det me nimfa malli
Një lot që fsheh qerpik i njomë.
Po sa i lartë na qënka mali
Që nuk na lë të kuvendojmë?


I gjatë, i gjatë litar i udhës.
Asnjë së patë nuk e pret.
Në ç'jastëk i vë ti sytë e bukur?
ç'mendon pas grile kur mbrëmja vjen?


I lartë ky mur, si gardh i hekurt, 
Pelin i fortë kjo ndarje detesh.
Po si ta marr një përkëdhelje
e si ta jap një fjalë që tretet?


Një drithërimë shpirti zien në gjokse.
Një thinjë, një rrudhë flet si njeri.
Në sytë e tu si mijëra kroje
do ndez një zjarr me dashuri.


Si të të vë një fjongo lulesh
Mbi flokë të thinjur nga mundimi?
O, c'barrë që mbajtëm përmbi supe
Po kurrë s'u lodhëm nga rënkimi.


Kur trungjet, shkarpat të mbarohen,
Një malet me dallgë do prushëroj...
Të kesh vec gaz në sy, moj motër,
Ndër hapa diellin do ndaloj.


Jam bërë, vëllea, si një memec.
Si një fëmijë i burrëruar.
E zemra dridhet si në rrebesh
..dhe dora s'hesht, po shkruan, shkruan...


Mes nesh një det me nimfa malli
Një lot që fsheh qerpik i njomë.
Po sa i lartë na qënka mali
Që nuk na lë të kuvendojmë???

Kur dëgjoj këngën e Shkodrës…

Pak dritë kënge, vëlla, për të mundur trishtimin e lumenjve që na mbyllën
pragjet!


Këtu ka vetëm dritë, fllad maji e sy të dashuruar
 Ka rreze, urime dasmorësh, tinguj drithërimë
 Pa nxjerr duhmë e vlug shpirti kalaja gurbekuar
 E jarja çel dhe mbi sythe në gonxhe të trëndafiltë.

Këtu shpërthen gazmueshëm fjala shkodranishte
 Që ta heq rrudhën, lodhjen e t’i dëboka thinja
 Prag më prag garojnë brezat në një rrugë lavdie
 E pranverohen mes këngësh ditët e pambarimta.


Baçallëku po na vë me të menjëherë në radhë
 Teksa lulet mbijnë e rriten edhe mes greminës
 Këtu nuk ka ushtarë, komandantë e gjeneralë
 Ka vetëm zogj që i bien e i bien pa fund violinës


Këtu dorë e vashës prek malin, valën e gurin
 Këmbë e vogël sjell beharin edhe më shpejt
 O këngë shkodranishte që zgjon edhe drurin,
 Na mbyt të gjithëve në parfume urimesh përjetë.


Këtu dimri ndal frymën e mbytet mes tingujve
 Mbi bisk të drurëve kurorën si fitimtar e prek.
 Luleborat mbysin ditët e njëqind dimrave
 Shatërvanët e gazit mbulojnë diell, qiell e det


Këtu Buna rri përqafuar aq fort me Drinin
 Nën dritë hëne puthet me të pa droje fjalësh
 E kënga shkodrane, mbush sofra e sjell agimin
 E det i lumturisë rizgjohet si Poseidoni mes dallgësh




Në bedanat e tingujve vëmë fjongon e këngës e zemrën
 Zgjojmë Rozafën tek tund malluar djepin e foshnjës
 Vdesim e ringjallemi mes saj të tërë vrik njëherësh
 Si në asnjë skenë, prag shtëpie a në një qytet të botës

Lavërtar të parë të fjalës të duam, Baca Din!


1
Hej Baca Din,
Ma flatro atë mandile Juniku thinjur ndër ortekë!
Ma thuaj njat kangë të pathënë
Ta kall Mandatën që tinëzisht më vjen kah mote.
Kur drita derdhet,
Qiriri i fjalës tande bahet mal apo çetinë bjeshke
Bahet piskamë e pëllumb
Në këto gryka e në këtë qiell të lirë Kosove.




2.
Mos hesht bre, Baca Din,
Mas ia baj askurrë qejfin Ujkut të Heshtjes vrastare
Mbahu pas Parmendës së Fjalës
Se lavërtar të parë të duam tash sa shekuj shqiptarie.
Trimërohu ndër oda
Se fjala na mrrolet nga Myku i Ngrehosjes vdekatare
Bajrakrohu
Në rudinat e poezisë ku mbijnë filizë pavdekësie.




3.
Bahu fluger shpirtërash Baca Din,
Mos të të shuhet kurrë ai zjarrm i lisnajtë i votrës.
Tymtarët
Të mos prajnë së nxjerrë pa fund shtëllunga jete.
E pelenat e bardha
Një dekik mos mbetshin pa të qarat e fosnjës.
E lavdia
Të mos mbesë jetime pa fjalët e poetëve


4.
Mos hesht, o Bard i Gjuhës së Zogjve
Që fort bukur po i ditke gjuhën e luleve të globit.
Me kreni
Na gurro tinguj e gurra të reja që solli liria!
Na shkundullo në ujëvarat e Junikut
Që gëlojnë gazmueshëm mes gjoksit
Për të na thënë
Se kurrë s’po u thakan këngët si flakaresha fisnike.


5.
Fjala mos të vdektë, baca Din!


Zinxhirët e mallit


Bëj të zë me vrap erën e luleve në vendlindje
Me një bastun të fshehur dikur nëpër ferra
Po ajo më tretet në disa ëndrra që vetëm thinjen e thinjen
E më mbeten në duar vetëm luleshqerra.


Bëj të zë ca tinguj këngësh të gjyshërve të lashtë
Nga turravrapi amerikan marr fuqi prej divi
Po ato shpesh bëhen si tespihet e qelibarta të babait
Shkërmoqur në një sofre, shkëputur nga filli.


Bëj të puth atë prag të shkollës së parë
Ku zilja na thërriste si zogjtë e klloçkës
O, ku ta dinin sytë e menduar në pikëlotin e tharë
Se një ditë do preknim trastëngarkuar doganat e botës


Ku ta gjej puthjen e parë pranë një pishe të njomë
[ Pyllin që më rriti putrën e vogël, të zbathëruar
Dritat këtu m’i verbojnë sytë e bëhem si ciklop
Tek eci semaforëve me këmbë, me gjunjë e me duar.


E mbledh pëllëmbën e shukosur me dollarë
Që të blej një vilë, një Leksus * të ri, mbase një avion.
Po ku ta gjej lëndinën, hirin e vatrës, abetaren e parë
Që më dha sy për të parë botën që gjallon.


E malli më ndjek si hija e trupit të kërrusur
Jo si një kone që një ditë mbetet në kuvli pa lehur.
Kështu mbetëm ne, udhëtarë të udhës mallmbrujtur
Me një lëmsh lotësh thellë gjoksit, të fshehur


E bëhem dallandyshe që nuk njeh stinimin
Për të trokitur te malli me frymën e fjalën-behar.
Kështu mbetëm ne, drurë që s’njohin zverdhimin
Kudo ku ecim, kudo ku do të kemi një ditë një varr…


* Leksus – markë e mirë makinash luksoze bashkëkohore që preferohet shumë nga amerikanët


Kur shkruajmë për ty !


(Kushtuar mikut tone të mirë, poetit e shkrimtarit, aktivistit më të dalluar
shqiptar ne Skandinavi ,z. Remzi Basha)


Kur shkruaj per ty më bëhet më i ëmbël gruri dhe guri
E më vjen ne mend një fjalë burri e lokehe që më ngroh.
Në odën e largët zemra më bëhet bash si flamuri
E fjala më peshon si të kisha në duar mbarë një botë.


Kur shkruaj për ty kujtoj shtigjet, malet e rudinat
E urtia e një bace atje larg në Suhareke më vjen në sy.
Një oxhak të ri kulle ndez si të ndizja vetëtimat
Dhe loket e bjeshkëve një nga një i takoj aty.


E më vjen aq pranë nëna jonë e madhe Tereza,
Si një mal të lartë, që bora s’e thinj kurrë
Kujtoj vatanin që na lindi e na dha gjuhëshqipen në breza,
Kujtoj një amanet që më duket si një zjarr i prushtë.


E ulem në një Sofer nderimi, që më bën edhe më mentar,
Se të kam ty pranë, o vëlla i vëllezërve të mirë.
Në bujarinë tënde skuqem dhe hesht, si një fëmijë syzjarr
Dhe arin e fjalës me malet e Sharrit, a me lumenjtë ujëdlirë.


Me trup ti bredh në këto drita të forta, ndër semaforë,
Po shpirti yt fluturon në atë baltë të ëmbël Kosove
Dhe kur qepallat të mbyllen në një dhomëz të ngrohtë,
Ti je atje, ku trimat e lirisë flasin për gjurmë kohe.


Ti je këtu ku krenia jonë, na ngroh zemrat njerëzore,
Ti je me ne dhe lumnia na mbush të ardhmen dhe jetën,
O vëlla i mirë, ndizna sërsish një flakadan Kosove
Dhe je bash si një krua që kurrë s’e faron rrjedhën.


NË MOSHËN TËNDE
 
 Në moshën tënde vërtet nuk e rrëzoja malin
 Po lumin e fjalës e bëja turbinë me eho, me lule
 E erës nuk ia ndalja dot me duar turravrapin
 Po lesën e oborrit për mikun nuk e mbylla me shule.
 
 Në moshën tënde vërtet kam qarë si fëmijë i rritur
 E në dritarezën e lotit mund të prekje sa e sa drithërima
 Në vend të celularëve ca letra fluturonin si zogj krahëdridhur.
 Para qiellit kaltërosh nxirrja fytyrën plaguar nga dhimbja.
 
 Atëherë, besomë, s’i dija gjithë këngët e gjuhët e globit
 Po me valsin e erërave garoja në valsin tim hyjnor.
 Buka e palosur shpesh njomej me pikën kristalore të lotit
 E kalldrëmet e gurëzuar më prisnin me urimin qumështor.
 
 Në moshën tënde gjithë arat doja t’i mbillja me shkronja
 E sytë prisnin agimin që të etur të pinin në kroje diturie
 Falmëni për heshtjen e fjalës kur na vrastonte koha.
 Falmëni që foshnjat s’i ngopëm me aq shumë filizë drite
 
 Pranë zjarrit thamë këmishën e larë për ditën që vinte
Pranë gjurit të grisur librat mbulonin arnat e qepura
 Lapidarët me yje na i morën të gjitha lulet e lëndinave
 Në dorën e lodhur rrudhat vraponin të linin vraga të egra.


KUAJT
 
 1.
 Mbi shpinën e tyre janë krekosur perandorë dhe mbretër
 Princeshat nazike kanë tundur flokët e gjerdanët e florinjtë
 Si garues të përjetshëm ata ecin balldjersitur ndër shekuj
 Pa u mburrur kurrë në tribunat me buzëqeshje të ngrirë.
 
 2.
 Me atë trok hyjnor kanë pritur shira, muzgje, agime.
 Pa bërë peticione proteste për urinë e këmbët e lodhura.
 Mbi shpinën fisnike kalorësit rreshtuan fletë lavdie.
 Ndërsa ata rrëmihnin dheun për udhë të pasosura.
 
 3.
 Mbi atë shalë të stolisur ka ecur një nuse sydritë.
 Me qiejt e lumturisë aty dhëndurrët janë matur
 Mbi to, të gjthë jemi bërë pak Hektorë e Akilë
 E një kurorë mbretërish na ka ardhur në ëndrrën syhapur.
 
 4.
 E kënga i ka marrw në supe më shumë se kalorësit e dehur
 Kronikanët përherë kanë lënë për ta një rresht të pathënë 
 Hyjnë e dalin elegjive e baladave si zjarre të ndezur.
 Pa lakmuar para, dekorata e flamuj hijerëndë.
 
 5.
 Shkëlqejnë sytë qelqorë të kuajve në atë pafajësi hyjnore
 E vargjet e poetëve në atë thellësi tërheqin kapistallin
 Qielli i fëmijërisë mblidhet në një spango tw holw balone. 
 Teksa këmbët e kuajve në rrugë ta pashkelura hedhin hapin.
 
 6.
 Dolli për besën e florinjtë të kuajve do të ngre pa drojë
 Kur kokën e gjurin e ulin te kalorësi truprrëzuar.
 E pragu i shtëpisë së largët bëhet udhë pa semaforë
 E gjuha memece sjell fjalë me përkëdhelje të pambaruar.

 NË URËN E BRUKLINIT, NË NJU JORK
 
 Në Urën e Bruklinit do thërras tupanxhinj e lahutarë teltendosur
 Sup më sup një valle Rugove të marrim shqiptarçe
 Nga Çamëria do thërras Osman Takën gjoks-sofër
 Nga Dibra do të pres që në agim karvanarë dasme.
 
 Pres zërin magjik të Vaçe Zelës nga Zvicra me Alpe
 Nga Prishtina Pagarusha do të më vijë patjetër
 Me serenatat korçare do ta mbaj Njy Jorku zgjuar nw dritare
 Me ison e labit, oqean të ri do të sjell këtu aq i etur.
 
 Do të jetë ngritur nga Valë e Bregut Neço Himarioti
 I ka ardhur nga Parisi një pllakë e re e ujdisur.
 Vetë Rozafa e gurtë paska lënë një çast foshnjën 
 Tek dëgjon më gjunjë Usta Laverin e thinjur.
 
 Po më vjen Tefta engjëllore të zgjojë të tjerë syylynjarë
 Lasgushi paska sjellë një shami kaltërore liqeri
 Çetinat përcjellin thirrjen majekrahu bash si njw ujëvarë
 Si një mollë dasme që sjell nëna mes reve nga deti
 ………………………………………………….
 
 Kanë hedhur bastunët e gdhendur në det gjyshërit e mi
 E s’duan t’ia dinë për semaforë që shuhen e ndizen
 Një vello ullishtore e mbushur me fëshfërimë
 Po iu zgjon në këtë Urë të lartë damarët e shqipes.
 
 E s’pyesin gjyshërit për litarët e shiut që bien si kamxhikë
 Po iu rizgjohet gjuha, kënga gjer në thoin e këmbës
 Ooo, mos më thuaj, poet, se kënga nuk është orteku me vrik
 Mos më thuaj kurrë, bre, se isha në flatrat e ëndrrës.

Une nuk qaj shpesh ta dish ti mik besome...

Buzëqeshja e fëmijës

Buzëqeshja e fëmijës, drejtë nënës është robëri e përjetshme për të. Aty lidhen shpresat, ëndrrat, dashuritë prej nga nisë e merrë vrullë jeta. Ajo hynë në shpirtin poetik, merrë frymë, gjallëri, merr shpirtë nga shpirti i poeteshës dhe hapronë hapsirave të bardha si mision i një vërtetësie artistike të një shpirti poetik. është shpresa e jetës, rrezja e parë, Alesio i cili hynë në prologun e librit dhe bëhet vargë;(Je ti lumturia, je ti muze e frymëzimit tim je ti poezia, Alesjo biri im!)

Mardena Bardhyl Kelmendi u lind, nė Berat nė njė familje patriotike me tradita intelektuale. Kėngėtare e talentuar nė Shqipėri, pėrjetoi nė moshė tė njomė traumat e persekutimit komunist dhe emigroi tejmatanė brigjeve tė Adriatikut, nė Itali, ku merret me krijimtari letrare e artistike, si dhe me afirmimin e kauzės shqiptare nė botė. "Fala qė tė jetoj", ėshtė libri i saj i parė, pas tė cilit pasojnė themelimi i disa gruplistave nė internet, bashkėveprime pėr ta parė dritėn e botimit disa antologji poetike, kontribute konkrete pėr afirmimin e femrės shqiptare nė botė, veprat: "Ēasti im shekullor", "Nga shpirti nė shpirt", etj. Autorja gėzon vėmendjen e kritikės nė Itali, SHBA, Danimarkė dhe Rumani, ku ka fituar njė serė shpėrblimesh dhe prezantimesh. Po kėto ditė diēka nga krijimtaria e Kelmendit ėshtė botuar edhe nė Romė, si pjesė e antologjisė trigjuhėshe “Gjuha e dashurisė poetike", vepėr e 19 autorėve nga tė gjitha trevat shqiptare nė diasporė.

Shpirti i fjalës dhe princesha e ndjeshmërisë

Thonë se vajzat dhe bilurët janë gjithmonë në rrezik: mund të thehen. E këtillë duket edhe autorja e këtij vëllimi – një shpirt i brishtë, i ndjeshëm, i frymëzuar. Mardena Kelmendi është ndjeshmëria lirike e shqiptares që i godet intrigat, injorancën dhe pandjeshmërinë: Lermë të të shoh me hijen e dyshimit/ Që ty mos të të quaj pabesi! (Lermë). Fjala e saj është triumf i imagjinatës, ngashnjim i dashurisë dhe kushtrim kundër tradhëtisë. Ngreu, o Zot: shpëto shpirtin t’em prej të pa-besit! - shkruante Konstatntin Kristoforidhi, duke i përkthyer në mërgim Psalmet e Biblës para 140 vitesh (Psalteri, Konstantinopojë, 1872). Edhepse ka kaluar nëpër faza tendencash për thyerje, ajo ka ditur t’i bëjë ballë situatës duke krijuar vlera hyjnore. Lirika e saj erotike është e përmbushur me luciditet dhe ndjeshmëri. Duke e deshifruar shpirtin e saj poetik, lexuesi parashtron disa pyetje që të joshin ta kuptosh jetën si një libër që të mëson të dashurosh duke u mahnitur: Si e bëre o Zot kaq të ëmbël femrën, për ta puthur me mjaltën e shpirtit?
Gruaja, poezia dhe shpirti. Shpirti, familja dhe atdheu. Diaspora, dashuria dhe atdhedashuria. Shpirti i fjalës dhe fjalët e mbushura me shpirt. Mendime, kujtime dhe pak shpirt. Ç’është shpirti? Mardena është poetesha që e kërkon mrekullinë. Ajo është princesha e diasporës shqiptare që din të na mahnisë përmes ndjenjës së ndjeshme të ndjeshmërisë. Ku janë vlerat e mërgimit, magjia e fjalës dhe fuqia e dashurisë? Ku janë ata që s’janë? Ku është shpirti i dritës dhe busolla e shpirtit? O shi, o diell/ o ishull që lundron/ me kukulla dykëmbësore që zhyten/ sillma shpirtin/ në token që më pret (Sillma shpirtin). Thonë se ilaçi më i mirë për shpirtin është nxitja e trupit.
Trup e shpirt. Trupat tanë u përpinë nga valët e ngrohta të atij deti tropik/ Duart tona lëviznin nëpër gishtërinjtë me mijëra gjuhë...(Ne mund të takohemi përsëri). Ajo që ndodhi më pas nuk përshkruhet dot/ se i përket një gjuhe të pafolur/ të pashkruar/ të paharruar. (Po aty: Ne mund të takohemi sërish). Shpirti është jetë dhe jeta është shpirt. Tri janë elementet që e përmbajnë jetën: ajri, uji dhe ushqimet. Dy janë elementet që e përbëjnë poetin: shpirti i fjalës dhe dashuria. Dashuria e Mardena Kelmendit kaplon përmasa kozmike. Një vallëzim hyjnor nga koha e njerëzimit/ rruga e qumështit të dritës së shpirtit/ rrëshqiste nën vallen e trupit/ gjuhëve të valëve dhe Shpirtit të Madh. (Po aty).

Ajo puthje plot zjarr me lutje magjike

Duke komentuar korrespondenën e botuar, konstatojmë se sipas Rina Ahmetit, Mardenena “ka disa cilësi që ndërlidhen me intuicion, largpamësi, thellësi meditative e shpirtërore”: Ajo rrahje, dridhje/ atë natë me ty/ ndriçimi i hënës yjet humbi/ t’i hodhi ty në sy (Dashuria ime). Puthja është arti që e kall zjarrin nën lëkurë. Në ndjeshmërinë e saj lirike fshihet mjalta magjike e dashurisë, dashuria e saj e parë, e paharruar dhe e denjë për ta përkujtuar përjetë: Ajo puthje plot zjarr me lutje magjike/../ Ngeli e pashuar dashuria ime e parë...(Dashuria ime). Unë mendoj se përjetësia ka lindur në fshat, thoshte Luçian Blaga dikurë (Io credo che qui nel villaggio l’eternita sia nata).
Ne mendojmë se shpirti i fshatit është shpirti i kombit. Nuk e dimë në i ka rrahur Mardena rrugët e fshatit shqiptar për ta përjetuar dashurinë e atdheut, por e dimë se din të dashurojë, se din ta përjetojë dashurinë, se për dashurinë ndaj Shqipërisë shpirtërore, që nga Janina e deri në Prishtinë, din ta japë esencën e jetës, atë që ma jep ti/ dashuri (Dashuroj). Sintagmat që ndërlidhen me shpirtin poetik të Mardenës t’i përkujtojnë do tituj librash e lutjesh konfesionale: Të falënderoj o shpirt. Shpirt i Shenjtë, Me shpirtin në buzë, Ekzili i shpirtit, Busolla e shpirtit, Dritaret e shpirtit, Nga shpirti në shpirt. Mardena është poetesha që e kërkon mrekullinë. Ku janë shpirti i fjalës dhe busolla e shpirtit? Sillma shpirtin: O shi, o diell/ o ishull që lundron/ me kukulla dykëmbësore që zhyten/ sillma shpirtin/ në token që më pret. (Sillma shpirtin).
* * *
Mardena Kelmendi është një nga poeteshat më të njohura të diasporës shqiptare. Sipas Vasil Qesarit, është bijë e një familjeje të persekutuar, që e pat ndjerë deri në kockë përçmimin e përbuzjen e shoqërisë totalitare. Është e stërmbesa e Konstandin Kristoforidhit (1827-1895) dhe e mbesa e profesorit shqiptar me prirje të theksuara proamerikane, Kostaq Stefa, viktimë e diktaturës staliniste. Ajo është e bija e Nënë Terezës së Triestës (Vitore Stefa Leka), dhe e mësuesit të persekutuar kosovar, Bardhyl Kelmendi. U lind në Beratin e Babë Dudë Karbunares më 1863, në gjirin e një familjeje patriotike me tradita të lashta intelektuale. Qe këngëtare e talentuar në Shqipëri, i përjetoi në moshë të njomë traumat e persekutimit komunist, emigroi tejmatanë brigjeve të Adriatikut, jeton në Itali, ku merret me krijimtari letrare e artistike, si dhe me afirmimin dhe mbrojtjen e kauzës shqiptare në botë. Para tri vitesh iu botua shqip libri i parë, Fala që të jetoj (2003), kurse një vit më vonë, vepra e saj e dytë, Çasti im shekullor. Është laureate e disa çmimeve letrare, aktiviste e Lidhjes Shqiptare në Botë, si dhe presidente e shoqatës “Shote Galica” në Treviso të Italisë.
Thonë se shkolla është instituti i lartësimit të kombit, por ajo nuk pati mundësi t’i ndjekë studimet. Sipas eseistikës rumune, qysh si fëmijë kishte prirje muzikore, ngase vjente nga një familje që maifestohej haptas kundër regjimit komunist. Mardena Kelmendi është bashkautore e disa vëllimeve (siç është antologjia e poetëve shqiptarë në mërgim, La metafora fuggita). Nga librat e saj shquhen: Perdono perche devo vivere, Nelle orme del sospiro, Il mio attimo centenario. Në shenjë mirënjohjeje të veprimtarsisë së saj, autorja gëzon vëmendjen e kritikës në Itali, SHBA, Danimarkë dhe Rumani, ku ka fituar një serë prezantimesh (në revistat Poezia (Jash), Oglinda literara (Fokshan), Vitralii (Rëmniku Sërat), Albanezul / Shqiptari (Bukuresht). Sipas eseistit Marius Qelaru, lirika e saj shquhet përmes mënyrës në të cilën pikturohen në varg degdisja, pritja, dashuria, përkatësia ndaj atdheut të lindjes, përmes mënyrës në të cilën e kërkon muzikalitetin ajo i afrohet atdheut që ka adaptuar.
Cila është fshehtësia e poeteshës, shpirti i së cilës flet shqip? Ajo del fshehur te porta të të shoqërojë me sy, i falet jetës e Zotit që mendon për ty, fluturon në ëndrra duke të kërkuar, përshëndet lartësitë duke të ftuar, dhe sa herë i këput kopsat e qiellit, ta mbush zemrën me dëshira të çmendura, ta dëbon frikën, ta mbëlton dashurinë, të kërkon pranë buzëve ku ti i rri, dhe me ty e zhveshur bën dashuri. Mardena Kelmendi e injoron pandjeshmërinë, e mund të pamundurën, mbledh fuqitë e fundit dhe i thotë vetes Ti duhet të jetosh. Ajo i përkujton puthjet e buzëve të përkryera buzë detit, dhe valët e dimrit që s’i fshijnë dot. Ajo ta përkujton engjëllin, besimin dhe dashurinë; ajo e krijon jetën dhe ta përkujton të vërtetën.
Libri i saj është një album impresionesh personale, realizimi i një ëndrre në hijen e saj, ëndrra që s’është ëndërr, por përjetim. Aty është koha pa kohë e vendi pa vend, befasia e pluhurit kozmik, pafundësi planetesh me jetë e dashuri, dashuri e mbëltuar nga fjala e saj. Dashuria në vargjet e saj shëmbëllen me degdisjen e zhgënjimit, me detrat e largimit, me anijet e shpresës dhe shpresën e zgjimit. Autorja ka një shpirt të trazuar që s’din të gabojë. Ajo ka atë që e kemi edhe më parë: frymëzime të larta dhe ndjeshmëri të thellë. Ajo e mund heshtjen me fjalë të panumërta, ngase fjala e saj ka energji solare. Ajo është shqiptarja që e mund pabesinë, dhe e lumturon fjalën me fjalë, ngase fjala e saj ka lëvizje në një jetë të përjetshme e harmonike.
Çasti im shekullor është një libër që inkorporohet në spektrin e veprave të rralla të diasporës poetike shqiptare. Fjala është për një album të bukur poetik, i pajisur me një medalion bibliografik të Kolec Traboinit, me një parathënie të pasur të Vasil Qesarit, me kopertina luksoze, me një cilësi të lartë letre, dhe me 136 vjersha në të cilat defilon shpirti shqiptar i frymëzimeve të larta dhe ndjeshmërive të thella. Jo për metafora, trope e figura tjera stilistike e kemi fjalën, por për fjalët e ngarkuara me fjalë, dhe për shpirtin e fjalës së ngarkuar me shpirt.
Fjalët e Mardena Kelmendit ngërthejnë një shekull të ngarkuar me një shqetsim të pambarimtë. Merri vargjet, porosit parathënësi i Çastit të saj shekullor, lexoji me vëmendje e, pas tyre, si në një prapaskenë të mbuluar nga perde të rënda, do shohësh personazhet e jetës,, dramat e përjetuara, dhembjet e pasionet, vajtimet e gëzimet, ditët e zymta e ato me diell; stuhitë, çarjet e reve, vranësirat e, sigurisht, shiun gri që bie papushim. “Nga shpirti në shpirt” është libri i saj i parë që del në Bukureshtin e rilindasve tanë. Përkthimi në një gjuhë të huaj i një krijuesi shqiptar është shansi i afirmimit të letërsive të vogla. Është një rast i gëzuar për afirmimin e kulturës sonë në botë, për ta kuptuar të vërtetën se përmes artit të fjalës, Mardena din të dhurojë një pjesë të shpirtit të saj me fuqi magjike.


Babait tim...

Ate, tani s'te shoh me, sepse ndoshta ne realitet se kam bere
tani pushon ne nje jete plot jete, At i im kaq larg dhe kaq embel afer meje
me syte mbeshtetur tek mua je prezent ne zemren time
sekondave frymarrjes nga ty dhuruar
ku eshte ai trishtim qe mbaje mbi qepalla
ketyre syve te mi i je prezant me shume
At i jetes time At i te nesermes time, i hapave te mi
ne rruget e faljes dhe te dashurise
une po te kujtoj dhe po te mendoj
Ate i im tani je larguar kaq shume nga une
pa me thene asnjehere ku te dhembi
pa i thene azgje kesaj toke qe te ka mbeshtjelle
ne kemi luftuar, kemi kenduar dhe kemi humbur ndoshta me pare se te takoheshim
At i heshtjes time dhe i frikes time
ne nje nate ku gjithshka humbi ne azgje
une te humba ty dhe aty ndjeva qe te fola
Ate i denje te ishe  At i nje foshnjeje qe qan e qesh
sa imagjinime me kthehen sot nga ty dhe nostalgji
rrezoheshe ne kembe ,si beje atehere? si beje atehere !
Sa koh ka kaluar At i im ekziston sot koha mes nesh?
kjo rrote  vazhdon te rrutullohet
qarje ose dritherime e mjekres kur ndjej vetmine
sa mistere duhet te perballoj  akoma
sa hidherim me ke lene nga kujtimi atij takimi ne ate karige goxhduar
lidhur kembe e duar
tani koha jone pa zhurme me , me ndihmon
sepse heshtja jote eshte heshtja ime
xhestet e tua
i ndjej te mijat
kaloj nate ne kete heshtje kujtimesh
baba te lutem ndihmome te fal dhe pse ndjej  ta kem bere
Une nuk dua qe mekati im te mos te kete gjykim
dhe nuk kerkoj aleate ne luften e jetes time me vehten
po beme qe mos keme urrejtje dhe falme
urtesine perulesine ne suksesin tim mbas rrezimeve
nje grua pyet per lumturine e dhembjes qe ka
tek qiejt qe jane te ngjashem me te
fytyren i kthen atyre yjesive duke abandonuar trupin e saj
e shpirtin paqes drejt ujrave paqesore me reflekse qiellore
Ati im krijese e kesaj brishtesije une e jotja bije
me kete peshperime qe kembejme kohes tone keshtu
kemi super-ngjashmeri
pikerisht kur pikez e lotit ngrin kristaline bebes se syrit tend
dhe reshket mbi buzet e mija malluar
At i im ku je tani...
qendrome keshtu shpesh mbi buze
kur puth fletet  te shoh shpirtin tend te pikturuar
te ndjej qe Ti kurre s'me ke munguar edhe pse kurre s'munda
S'munda perkedheljen dhe doren tende per ta shijuar
Ati im ve doren ne zemer te marr force te Ty sa here jame rrezuar
...je tek mua At i im.... te dua.

Madi

Une nuk qaj shpesh ta dish ti mik besome
po perball mallit  dhe vargut zemra me pikon
 vertete ,si para pasyres me avull te mbuluar
me ben ky varg te shoh vehten, po kaq te malluar
Ty mik i mire qe ti kepus castet te tilla, befasisht
te gjindemi njejt ndjesisht  nuk eshte rastesisht
... e kjarte dhe po kaq e vertete
 dritares tende nuk i  trokas sepse ...udheve te tua jam dhe vete
E degjoj oshetimen e dhembjes mistereve ne mergim ku gjindem
dhe sa here kam lot e mall , frymezimit vec i bindem
se vetem keshtu e di qe dhe ti i degjon notat  e mija
te njejta ndarjet, dhembjet, po edhe gezimet
....ne te njejt qiell qe na dha drite dashuria
Atje i lashe  te gjitha gdhendjet qe deshirat mi morren neper duar
atje rinine e preka , mekur dhe pse kaq e dashuruar
me koken kthyer prapa eca ngadale duke hikur ...
 ku urrejta  dot s'me rrezoj
sepse besimi , forca Qiellore  mburoje shpirtit me qendroj
Pra miku im ,jam ketu sic ti atje, ne ecje kohore
dhe me ty shpesh  edhe heshtur flas
kur kam lot e kenge te tilla miqesore
gjej edhe diku vehten kur me ty  mallin ngas
Dikur  gdhime nen pjergullat e kujtimeve
 fjale te pathena diku... qytetit pa ze
te lexuara zhureshem sot nga kembe qe s'na njohin, si njohim
ato enderra te paprekura ngrira ne trotuarin e pluhurosur
 nga buze qe na lane , e si puthim dot  kurre me
sot kujtimeve qe mbledhin ndihemi te persosur
I lame egoistes jete dhe te paekzistueshmes koh nje brenge
si kenge himni rinise humbur qe malli vete ta kendoj
cative  e rrugicave tiranase sot s'ka me pellumba
Pra miku im i heshtur nen pemet e bulevardit kur nje kafe i vetmuar ta pish
jam aty ne shoqerine tende mbeshtetur mendimeve gjithmone
.... s'je vetem ta dish!
Madi..

Gjethet...

Oh ..ti furtune me ajer vjeshtak
qe rrezon padukeshem gjethet
te verdha ne te kuq te etheve
lene nga kenget e pranveres
ti qe zgjon endrrat e palosura
ne ujrat Mediterrane
ku ngrijne pas pak dhembjet

Nese ..do te isha nje gjethe
te rendja me ty cmendurisht
nese nje re do te isha...
... te shihja vrapimin tend
nje dallge e forces tende te behem
dhe me ty te ndaj pulsin e potences Natyre
ngjan si ne nje gjume te embel deshira
me kete lutje .. pa ze

Te lutem me hidh si nje valez e rrembyer bregut tim
dhe si nje gjethe atje fluturome
si nje re me mbaj e lerme mbi heshtat e jetes
me deshiren tende sot te cmendur furtune
edhe mua mbulome
sepse deshirat avullojne
dhembjet behen kristalina ...

Kur troket stina e bardhe
mban arome ndarje ...
dhe une te dedikoj kenge
embelsisht te trishte
merri si gjethet mendimet e mija universit
dhe kthehu me peshperime pranvere perseri
sepse une di te perkund cdo cast djepin e jetes
me ninanullen poezi...

Vjeshte e Poetit...

Mbreteron akoma kjo ngjyre e blerte ndjesi e shprese
vjeshta ka dite ane-gjethesh qe ndaloj hapin
oh c'ngjyre kane krijuar lare ashtu mengjeseve me vese
e muzgut rete e argjenta maleve peshperitjet verore kapin
Luajn pushbardhat me eren qe fryn dhe gushen ma perkedhelin
nje gjethe qe keputet dritares perendimit, ngadale buzeve ma hedhin
cicerime e trembur nga shiu i rrembyer therret tek pisha e larte
dhe pastaj pushon kur dielli prap del e ngroh ende ne stinen e arte
Vjesht e kenges poetit ti hyne ngadale keshu si fllad shpirteror
grykezave enderruese perzhitura nxehtit dhe kaq larg atdheut
Tregome te lutem ke zbritur luleve te Mangalemit dhe mbi Tomor
Stina mbi qytetin e lashte kengeza jote ze i te bukures se dheut
Lumit pasqyre e mrekullive goricare dhe lemit shamatas
thuaja nje peshperime timen nga ky varg i vjeshtes veneziane
sillma flladin e kerkuar limonades bahces time qe melodine te ngas
dhe lerme keshtu mbi vargje poetesh frymezuar...

Tak Tak Tak....

Oh...!
Tak.. tak... tak..
...dhe melodi e eres qe kreh floket drejt perendimit
Mbasdite verore ti qiellin vesh
me mendafshin e kuq
ngjyrë e moshes time ...
Largesi....
Ti nuk njeh ende perendimin e nostalgjisë
si ta lodh zemrën…
Ti nuk njeh shpaten e saj,
që pret çdo dëshire
Ti nuk e njeh stinën e mërgimit
se si lulëzon thatë rrenjët e jaseminit…
Sikur njëhere ti të kaloje tek unë,
kufinjtë e mendimit ndare pa koh
rruga jote do ndalte
në një qytet
pa rrugica....
Atëhere do kuptoje këtë gjuhë dallgesh
oqeanike...
me klithma shtegëtimesh pa fund…!
Larg kaq larg nga miq e toke e dashur
nga kull e lotëve dhe kuror e dashurisë
me 44 fije te fildishte vendosur mbi te
Larg nga dhembshuria e dhimbjes
ku ulen netet...
...në dritaren time të nostalgjise
e shikoj pafundesitë e udhëtuara në koh!



Te kam thene...

Te kam thene ku i morra fjalet
hyra ne dallget e detit dhe nga krahet e keputur lodhjeve
endrrave pergjysmuar...ne fluturim
mblodha pendet e pulbardhave mbytur ....
ngjyeja ndjenje e shkruajta nje varg
Ta kam thene posi jo,ku e morra peshperimen
ererave vjeshtake qe afrohen shpejt
shpirtit qe provon nxehtesine e mallit
buzet e zhurritura mbeshtet, mbi fleten e njomur nga lotet
balsam per to behet kenga
...krijohet dhe nje varg
Prevazit ku dielli mbyll kanaten
une i le nje krah mbeshtetur...te shoh atje ,
ku nje fjale ende pa thene me ka mbetur,
po edhe heshtur ...e di qe Ti ma kupton
nuk dua ta hap me kete perde komedie vjeterruar,
e shtyj pak mendimin dhe...
... prap kete varg ta kam dedikuar
Kete s'ta kam thene ...
sa here te duash nje reze te ngelur pas atij perendimi
ku ngelet varur nen qerpiket e mi e reshket ashtu e ngrohte
prite, ne duart e tua te padukeshme per ta keputur ,
ashtu si di, e si jep heshtur dhembje
pije me eks perseri..si kupe ''zhgenjimi''
po munde ta kalosh deri ne psheretime
Dhe ec e mos e quaj pastaj varg,
kur yjet me ndihmojne .....
te ndjej aromen e jetes mengjeseve
kete jo, s'ta kam thene !

Atje...

Kur hidhet shpirti nga frekuencë e xixëlluar
Fjalë merak i një yllësie të vecuar
Mesazh i koduar
Diku
Dikur bashkëtrazuar
Diku
në vendin e takimit "atje,,
Dikur
Humbur... Në kërkim!

Sazan

Renda me shpresën se erdha tek Ty,
ashtu sic do dëshiroje,
me një tufë impresionesh
e rrezatim të heshtur hënor,
nën qiellin e hirtë të një nate dhimbje,
për të ngjallur një buzëqeshje
paralajmëruese të një dite me agim të lëbyrtë
nga...
...përlotja e qeshur e zemrës.
Qiellin nuk di si ta pikturoj më,
tek shijoj puthjen e perëndimit në horizont
Buzën e sipërme të nxjerë mbi Jon
e tjetrën që më pëshpërit duke më dërguar valëzat në breg
Kthehu përsëri!
Gërvish asfaltin tek këmbët zvarris në ikje
ke përciellë shpesh herë barkat e shpresës
ikjes time mos i thuaj Lamtumirë
Unë do gërmoj në thellësi të tokës përsëri
zgjimin tjetër ta bëj tek Ti!


Liqeni artificial i Tiranes

Sa here erdha tek ti
Dhe zerin u a mora zogjve
Dhe fola me ty ne vetmi
Dhe pyllit ja njihja  çdo qoshe
Tani ti po thahesh ngadale
Te lutem liqen , mos  vdis
Te shohe qytet' i pa lar
Fytyren e bere aq pis...
Liqen i mbetur pa kenge
Te lutem, te lutem mos vdis!
Por , ti me hedh heshtjen e zeze
Dhe shpresen e fundit ma gris

Pagoje gabimin

Duke ndare ditenetet me ty
Botet tona u ndane me shume
Iluzionet e mia mbeten aty
Ne mjegullen kohe, humben pa gjurme
Enderra ime e pare!
         Lulet ne pranver ' te jetes!
Sa rende u genjeve!
   Madi
         sa large te vertetes!

Miqesise...

Ne rrugen e Durresit u ndame miqte e mi
duke rendur drejt kohes qe tabllo endrrash kishim krijuar
trotuarit tashme thyer i lame zerin tone jehone ''do te vij,,
duke qeshur e qare me  ndjesite rinore pa shijuar

supit djaloshare derdheshin floket e arte te mikes
buzen e lamtumires  mbeshtetur ne gjoksin tij
kur u ndane atje ku gjeten rrugen e ikjes
mbas mjegulles vjeshtake lane te bukurin kujtim

Ate cope qiell me vehte e morrem si pentagram te kenges
largimin me ju miq  e jetova  pa menduar
kur rrugeve te ftohta do ecja
ne rrudhat  e gjalla te brenges
morra kitaren duke vene notat
'' sa me keni munguar
sa me keni munguar....,,

Kam ardhur te gjej kaq here nje lot te pa thare ende
sy mbeshtetur  Dajtit, bulevardit,
pazarit vjeter emrin e tyre belbezoj
zhurme qe heshte brenda meje dhembeshem
rrjedha e lumit Lane ashtu lodhur  derdhur  ne dete
kengen e mallit per ju brigjeve te   tjera   ma dergoj

 sjell perseri ketu zerin tim te  kenges se malluar
dedikuar brezit tim ne emer te miqesise
rinine  venitur tashme  prane nesh  merguar
te ndjej shijen e atdheut qiellin e dashurise
dhe ri-kendoj perseri ne emer te Miqesise

Besim...

Tani shkoj te fle
...dhe pse eshte dite
qetesisht me doren tende futur ne shpirtin tim
duke lene te kuqte e mullages
puthur nga vesa e mengjesit ende jashte
Falem...
...falem qe ata shpirtera te shpetojne
shpirtrat e agimeve
mbas perendimeve ku mjegullat shtrihen ne kanalet e kujteses
pa trup, pa endrra
deshirat i le te lira si ushtaret antike
qe s'mundet ti kapin
cdo vale qe si ty kthehet dhe nje shpirt shkon
e neper vale ti shkon e nje shpirt kthehet
duke kapercyer furtunat e matane kohes
ti je perseri fjale e bukur e jetes ...
Besim

Dr. Xhavit Aliçkaj, Bukurie e Vargut tek Jeton Kelmendi "Ku shkojne ardhjet"

Prof.Dr. Xhavit Aliçkaj

Ka do kohë që në poezinë shqipe doli para lexuesve një zë i bukur i poezisë. Dhe u lexua e u pëlqye. Vepra e parë nuk ishte e rastit, një zbrazje ndjenjash e një të riu që do të thotë krejt çka ka e çka ndien. Veprat e tjera na bindën se po shkruan një dorë e sigurt e poetit që poezinë e do, e njeh dhe di ta shkruajë.

Shkruante pak më ndryshe se bashkëkohësit, e gjithsesi ndryshe nga moshatarët. Natyra i ka dhuruar talentin e rrethi poetik frymëzimin. Dhe kishte kë ta marrë model të çmuar prej poeti, të madhin Azem Shkreli. E ky është poeti i poezisë intelektuale dhe shumë domethënëse, që , pavarësisht nga modelet letrare që kishte lexuar, do ta gjejë rrugën e vet poetike me tema e forma dhe me shprehje e stil të veçantë. Ky është Jeton Kelmendi.


Kur e mora këtë përmbledhje poezish nga Bruxeli i largët mendova pak më gjatë për një titull të bukur të këtij shkrimi të rastit, kur në mesin e veprës, në zemër të vargjeve, një varg i bukur e i pëlqyer sikur më thotë vënia titullin "Bukuri e vargut". Ç'bukuri e vashës/ Ç'bukuri e vargut/ Lumë bukuria për to. (Bukuria e bukurive). E ku ka himn më të bukur për poezinë se këto vargje? Vërtet bukur. Në zemër të poezisë qëndron e bukura artistike si kategori estetike. Në të njëjtën paralele qëndrojnë dashuria e poezia. Në piedestalin shpirtëror të poetit.

Duke i lexuar poezitë e Jeton Kelmendit na duket se ndeshim tema e motive të shkruara edhe më parë, si ato nga e kaluara historike, nga përditshmëria, nga jeta intime, motive dashurie, ku frymëzohen edhe poetë të tjerë, por mënyra se si poetizon, se si i artikulon ky, është krejt personale. Unë kështu e kuptoj poezinë e tij, që është një prej formave të mundshme të leximit e të interpretimit.

Preokupimi i parë është atdheu (Ilirishte), dhe e kaluara e largët që gati kohësisht duket e pamatur: Njëqind e një mijë vjet/ Mendim i ndritur/ Je/ Dhe kurrë/ Kush me t'matë s'ka mundur. Këto vargje komunikojnë me të kaluarën e lashtë dhe me mendësinë shqiptare, që si të tilla i zëvendësojnë qindra faqe historie. Poeti Jeton Kelmendi mpleks në një dëshirat e veta me të atdheut, pritjet e gjata dhe shpresat e pashuara për një ditë. Dhe vargu "do të vijë dita ime" është një metaforë e bukur dhe e qëlluar. Por duke parë se ç'po ndodh, se nuk jemi përherë ata që duhet të jemi, shpirti i poetit shqetësohet dhe me një shprehje ironike zbrazet duke thenë "Në pikë të hallit ajo ditë".

Në ndonjë poezi ma përkujton poetin Azem Shkreli, sidomos kur është fjala për kujdesin, respektin e maturinë e fjalës së shkruar: Edhe ky kërkon pedantërinë e fjalës e të mendimit, me një qëndrim prej poeti e intelektuali, se fjala e bukur dhe mendimi i qëlluar krijojnë art, krijojnë poezi, krijojnë të bukurën estetike: Prandaj/ Zonja fjalë je e bukur/ Kur zotëri mendimi/ Ta japë bukurinë. E në momente kur nuk ka çka thotë e preferon heshtjen si veçori etike të të urtëve, ndonëse herë-herë fjala ia kapërcen heshtjen!


Duke e shoqëruar fatin e vet me të atdheut, ndonjëherë i shfaqet ndjenja e pasigurisë për të ardhmen: Ëndrrës sime/ Dhe zhgjëndrrës tënde (sate – Xh.A.)/ Atdhe/ Nuk i dihet. Kështu vargjet krijojnë dhembje personale, situate të ndjeshme e të përjetuara, nëpër to sillen mesazhe kujdesi e maturie për të ardhmen. Prandaj hasim përafrime në shenja autobiografike me ato biografike të atdheut. Për fund të këtij shkrimi të shkurtër mund të themi se vargjet e bukura ia plotësojnë një zbraztësi të jetës. Me to e mbulon dashurinë ndaj atdheut, ndaj vashës dhe ndaj jetës. Këtu e ka burimin e tërë bukuria e poezisë. Bukuria e bukurive.

Shtrirja gjeografike për fisin e Kelmendit

Malësia e Kelmendit shtrihet në skajin verior të Alpeve Shqiptare, në trekëndëshin e formuar mes kufijve shtetërorë të Republikës së Shqipërisë, Republikës së Kosovës dhe Malit të Zi. Në kuptimin etnografik, fisi i Kelmendit bën pjesë në malet e Malësise së Madhe. Sipas shtrirjes fisnore Kelmendi kufizohet me Hotin, Kastratin dhe Shalën në Jug, me Gash e Krasniqe në Lindje, kurse me Vasojeviqët, Kuçin, Triepshin dhe Gruden në Veri. Banorët e këtij fisi, banojnë kryesisht rreth dy burimeve të lumit Cem, Vuklit dhe Selcës dhe lumit të Vermoshit. Komuna e Kelmendit sot ka 6344 banorë, të përqëndruar në fshatrat: Vermosh, Lëpushë, Selcë, Tamarë, Brojë, Kozhnja, Nikç, dhe Vukël.1)

Emri i fisit.

Emri këtij fisi vjen nga fjala latine clemens-(tis), dmth. i urtë, i thjeshtë, i mirë.2) Këtë emërtim të natyrës së njeriut, më vonë e gjejmë si emër personal, Clemens. Ndër shkrimet e studiuesve të huaj e gjejmë në forma të ndryshme fonetike "Klemnti" "Klimenti", "Clementiner"etj. kurse në gjuhën shqipe "Klmen-Klmente"3) gjegjësisht "Kelmendi". Për herë të parë, në kuptimin e sotëm, si emër personal, e takojmë tek zëvendësi i tretë i Shën Pjetrit Papa Klementi e I-rë (90-101),4) cili duke predikuar fjalën e Krishtit ndër paganë, u martirizua. Kelmendasit këtë e kanë mbajtur për Shenjt, dhe mbrojtës të fisit në tërë historinë e tyre duke ia kushtuar njëherit edhe tempujt e lutjes ndër kisha. Për këtë arësye kelmendasit në menyrë të veçantë i nderonin papët e Romës. Këtë gjë na e dëshmon në një relacion për kelmendasit dërguar Selisë së Shenjte në vitin 1636, nga At Bonaventura. Ai shkruan se kur se serbët e fesë ortodokse, të ardhur në tokat kelmendase për të shpëtuar nga barbarizmat e ushtrisë turke, filluan ta fyenin papën, këta të fundit i kërcënuan se do t´i përzinin nga territori i tyre fisnor.5)

Si toponim, ky emër identifikohet me emrin e kështjellës bizantine "Klementiana", të cilën e përmend historiani i epokës Justiniana Prima (527-565), Prokopie i Cezaresë. Sipas historianit serb Vladislav Popoviq, kjo kështjellë duhet të këtë qenë e vendosur ndër viset e Kelmendit, ose në veri të liqenit të Shkodrës.6) Kurse për Sufflay-n kjo fortesë duhet të këtë qenë në rrugën romake Shkodër - Prizren, tek dogana e Shpëtimit Shenjtë (Svetog Spasa).7)

Origjina

Origjina e fisit të Kelmendit, si dhe fiseve të tjera të Malësisë së Madhe, sipas trajtimeve shkencore, deri me sot është ende e paqartë. Por e gjithë kjo nuk do të thotë se nuk duhet të bëhen përpjekje për të plotësuar apo shtjelluar sado pak atë çka albanologët shqiptarë e të huaj, si Selami Pulaha, Rrok Zojzi, Milan Šyfflay, Franz Baron Nopcsa, Georg Stadtmuller, Giuseppe Valentini dhe në kohën e fundit, Peter Bartl-i, kanë shkruar mbi origjinen e fisit në fjalë si dhe për fiset e tjera të Malësisë së Madhe.

Albanologët e huaj si dhe ata shqiptarë, në mungesë të dokumenteve të shkruara, prejardhjen e këtij fisi e shpjegojnë sipas koncepteve të gojëdhanave popullore. Kështu, sipas misionarit françeskan Bernardo nga Verona, i cili për shumë vite punoi në mes të këtij fisi, në relacionin e dërguar "Kongragates për Ungjillzim" në vitin 1663, në mes të tjerash shkruan: "nuk është e lehtë të thuhet nga e ka origjinën ky fis, por është bërë zakon me thënë se kjo popullsi është pasardhëse e Kuçasve ose e fqinjëve të tjerë"; , kurse Arqipeshkvi i Shkodrës (1656-1677) dhe më vonë i Shkupit (1677-1689) Pjetër Bogdani, në relacionin e vet të vitit 1685 dërguar Selisë së Shenjte, ndër të tjera thotë: "sipas gojëdhënës, i pari i kelmendasve ka ardhur nga rrjedha e epërme e lumit Moraça"9), dmth nga fiset e vjetra shqiptare kodrinore, të cilat, sipas Valentinit janë: Piperri, Kuçi, Vasojeviçi, Bratonoshiqi, Palabardhet-(Bjelopavliqi) 10) etj. Më pas, i pari i kelmendasve u martua me një vajzë nga fisi i Kuçit dhe djalit të parë të lindur ia vuri emrin Kelmend.11) Ndërsa albanologu i shquar Zef (Giuseppe) Valentini, pas shumë versionesh, si më te besueshmin variant mban atë se ky fis rrjedh nga fisi i vjetër Kodrinor shqiptar i Kuçit, e ky i fundit rrjedh nga fisi Berishë, të cilin në dokumente e gjejmë që në vitin 1242.12). Sidoqoftë, një mbiemër të dokumentuar të këtij fisi ne e gjejmë në vitin 1353 me emrin, Gjergji, i biri Gjergj Kelmendit nga (vendi) Spasë, (dominus Georgius fulius Georgii Clementi de Spasso)13) tek fortesa e lartpërmendur Clementiana, kurse si fis të organizuar mirë, e takojmë në vitin 1497.

.Megjithatë, kur themi se zanafilla e fiseve sipas konceptit shkencor dhe atij popullor zakonisht lidhet me emrin e toponimit, ose me emrin e një antroponimi në patronim (mbiemër njeriu), më vonë në emër vllaznie dhe së fundi në emër fisi, dhe se, mbeturinat e rendit fisnor në Shqipëri janë të trashëguara nga kohët më të lashta të historise sonë,14) d. m. th. nga trungu ilir, e kur në anën tjetër mësojmë se sa i lashtë qenka prejardhja e këtij emri, në mënyrë të natyrshme i bëjmë vehtes pyetjen: Vallë, a mund të na tregojnë gjë fjalët e enciklopedisë gjermane, të botuar në Altenburg në vitin 1824, e cila këtij fisi i kushtoi 22 rreshta, e ku ndër të tjera thotë: " Kelmendasit, Arnautët, janë nga fiset e vjetra ilire".15) Pra, ndoshta kemi të bëjmë me një fis të lashtë, i cili gjatë invazioneve barbare sllavo-avare në trojet tona mbeti krejtësisht nëndhe deri në shekullin e XI-të (sikurse vetë emri i popullit shqiptar dhe historia e kishës shqiptare), sepse, siç e dimë, ky fis në rrjedhen e historisë kombëtare shqiptare, luajti një rol të rëndësishëm në ruajtjen e identitetit kombëtar dhe atij fetar në Shqipërinë e Veriut, me çka shkurtimisht do te njihemi në vazhdim.

Mbi historinë e fisit

Siç shihet në regjistrimet e hollësishme të Defterit të Sanxhakut të Shkodrës të vitit 1497, kelmendasit para pushtimit turk jetonin në dy fshatra: fshatin Selçisha ku ishte vendosur katundi Liçeni dhe fshati Çpaja-Spai-Ishpaja ku ishin vendosur katër katunde dhe kishte 152 shtëpi16). Truallishta e përbashkët quhej Petersjan-Petershban-Bishtan, dhe gjendet një orë larg Selcës, në veri të Podgoricës.

Fakti se në vitin 1582 në Kelmend shënoheshin vetëm 70 shtepi17), tregon qartë se me ardhjen e pushtuesit aziatik ky fis u detyrua të bëjë lëvizje brënda Malësisë dhe të shpërngulet në viset e Anamalit, fshatrat Muriq, Shestan dhe Goljemadhë në Mal të Zi1 . Kurse sipas relacionit të providurit Marin Bolica, procesi i organizimit territorial i këtij fisi si dhe fiseve Hot, Piper, Kuç etj,19) në fund të shekullit të XVI kishte përfunduar dhe ishte formuar tashme teritori bazë i Kelmendit. Në relacionin e tij të vitit 1638 dërguar Selisë së Shenjtë, ipeshkvi i Sapes Frang Bardhi, thotë: "Kelmendasit banojnë ndër male shumë të mëdha dhe me pozita të forta ndërmjet Bosnjës dhe Shqipërisë. Ata janë me kombësi shqiptare, flasin shqip dhe janë të përfshirë ndër kufijtë e Shqipërisë, ushtrojnë besimin tonë të shenjtë katolik romak".20) Përndryshe, sipas dokumenteve, që në vitin 1671 këtë fis e gjejmë të ndarë në tri vllazní: Selcë, Vukel, Nikç dhe në vitin 1688 edhe vllaun e katërt Bogë21) që në fakt paraqitnin katër degët e fisit të shpërndarë nëpër katër lugina.

Sipas ipeshkvit te Sapes, Gjergj Bardhit, i cili më 8 korrik 1634 beri një vizitë baritore në malet e Dukagjinit, Pultit e Kelmendit, në këtë vit, ky fis kishte 300 shtëpi me 3200 shpirtëra22).

Kelmendasit gjatë pushtimit otoman

Pas rënies së Medunit më 1457, dhe më në fund, të Shkodrës më 147923) ushtria pushtuese osmane ngadalë arriti tashmë që pushtetin e vet ta shtrijë edhe në viset e Malësisë (së Madhe). Kelmendasit në pjesen më të madhe të tyre, përkundër njohjes së pushtetit sulltanor në vitin 1497, me gjithë vështërsitë e mëdha jetësore me të cilat ballafaqoheshin, qendruan të panënshtruar duke mos paguar asnjë lloj detyrimi ndaj pushtuesit deri në vitin 1664.24) Deshmi për këtë është fakti se kelmendasit nuk ishin të regjistruar në Defterin e Sanxhakut të Shkrodrës të vitit 1485. Pothuajse ekzistonte traditë në të gjithë malësorët të refuzohej dora e pushtuesit turk. Kjo mund të vërehet edhe në relacionin e Marin Bicit (1608-1624), arqipeshkvit të Tivarit, i cili në vitin 1610 i shkruante Selisë së Shenjte, se malësorët janë vetëm të besimit latin (katolik) të ndarë në fise Kelmend, Grudë, Hot, Grise, Kastrat, Tuz, Shkrel, etj. Përsa i përket Kuçit, gjysma e tyre janë të fesë ortodokse, pjesa tjetër të fesë katolike, e të gjitha këto fise jetojnë në bjeshkë të papërshtatshme dhe asnjëherë nuk u janë nënshtruar tuqve.25). Përndryshe, Bici në këtë relacion emërtimin Kelmendi e përmend për gjithë konglomeratin verior shqiptar, duke përfshirë këtu edhe fiset gjysëm të slavizuara si, Bjelopavliqët (Palabardhet), Piperët, Bratonozhiqet dhe Kuqasit.26)

Organizimi i parë i malësorëve me përmasa ballkanike, për t'iu kundërvënë turqve me përkrahjen e aleatëve, të Selisë së Shenjtë dhe spanjollëve, mbajtur në Kuç në vitin 1614, bëri që Kelmendi të bashkojë 650 luftëtarë27) dhe të formohej aleanca ushtarake "Bashkimi i Maleve"2 për luftë çlirimtare kundër osmanllinjve. Kështu, malësoret u bënë një fuqi e rëndësishme, e cila përcaktoi fatin e sundimtarëve të Sanxhakut në grindjet e tyre për pushtet. Nuk kaluan shumë vite dhe pjesa më e madhe e zonave malore duke udhëhequr kryengritje të vazhdueshme hodhi poshtë si detyrimet e vitit 1497, ashtu edhe regjimin e timarëve.29) Kështu, në fillim të shekullit XVII, spahinjtë u dëbuan përgjithmonë nga 11 krahina të Malësisë së Madhe, pra edhe nga Kelmendi, i cili sipas relatorëve kishtarë, bëri kryengritjet më të mëdha duke qenë edhe i favorizuar nga shtrirja gjeo-strategjike. Shumica e malësorëve, pas sakrificave të mëdha, rrënimeve, dëmtimeve, marrjes së njerëzve si skllevër, mbeti fshatarësi e lirë.30)

Kelmendasit, të lirë nga armiku nëpër malet e tyre, për shkak mungesës së tokës, luftonin me armikun tjetër, varfërinë, e cila ata i detyronte të grabisnin pronat e feudalëve, karvanet tregtare dhe disa herë vetë qytetet. M Bolica, në kronikën e tij të vitit 1614, thotë se rajoni i Plavës dhe i Gucisë, të cilin e administronin turqit, është shkatërruar shumë herë nga plaçkitja e kelmendasve që jetonin në fqinjësi direkte. Për këtë, Porta e Lartë, në vitin 1612, u detyrua nën udhëheqjen e pashait të Podgoricës, Cem Çaushit31) të ndërtonte një fortesë të madhe mbi fshatin Gerçar, në vendin e quajtur Godilje, fortesë që u emërtua Qytet i Ri. Përndryshe, kelmendasit i quajnë njerëz të palodhur dhe trima. Ipeshkvi i Sapës Frang Bardhi, për kelmendasit sulmues, në një relacion të vitit 1638 thotë se, ata u bënin sulme të pandërprera karavanave në Shqipëri, Bosnjë dhe Serbi.32)

M. Bolica, shkruan gjithashtu se sulmet e këtij fisi si dhe fiseve të tjera, kanë arritur deri në Filibe, qytetin e sotshëm Plovdiv në Bullgari33). Këtë gjë kelmendasit e bënin me siguri edhe për shkak të grumbullimit të materialit luftarak për të bërë luftë me turqit. Kjo shihet në luftrat çlirimtare të udhëhequra më vonë kundër Asllan Pashës së Podgoricës në vitin 1613, Ibrahim Agës të Shkodrës në vitin 1617, dhe Mehmet Beut në vitin 1633 etj.

Në vitin 1638, pas një përgatitje të gjatë, me direktivat e vetë Sulltan Muratit IV (1623-1640), nën udhëheqjen e Vuço Pashës nga Bosnja34) dhe sanxhakbeut të Shkodrës, Ali Çengiqit, ku morën pjesë, sipas ipeshkvit të Sapës Frang Bardhit 15.000 ushtarë (kryesisht me përbërje turq, dalmatinë, serbë bullgarë dhe boshnjakë), qeveria turke bëri një luftë masovike, vendimtare për shkatërrimin e këtij fisi heroik35). Por edhe pas një lufte njëvjeçare nuk ia arriti që t'i mposhtë trimat kelmendasit, të cilët me një luftë vetmohuese ia arrtitën ta mbrapsin në vitin 1639 armikun. Madje ata shpreheshin se, vetë Papa i Romës është lutur për ne qe të na ndihmojë Zoti në këtë betejë. Kështu kelmendasit, edhe pse të dërrmuar, ruajtën amanetin e të parëve: "fe dhe atdhe".

Megjithatë, kelmendasve nuk iu desh të prisnin shumë për luftën e tyre: në vitin 1645 filloi lufta 25 vjeçare për Kretën, një ballafaqim ky veneciano-turk që e kishte arenën e luftës në Ballkan. Kelmendasit gjatë kësaj kohe hynë në marrëveshje me venecianet dhe në muajin gusht të vitit 1648 nga paria e Kotorrit morën ftesë, që së bashku t'u kundërviheshin turqve për t'i çliruar tokat shqiptare deri në Krujë. Si datë për të sulmuar Shkodrën u caktua 27 shkurti 1649, por edhe pas përgatitjeve të mëdha që u bënë në Budva, sulmi nuk u realizua36)

Më vonë, për shkak të ruajtjeve të pozitave të veta të cilat kërcënoheshin gjithnjë nga hordhitë osmane dhe për arsye të islamizimit të një pjesë të fisit, Kelmendasit për një kohë u terhoqën nga kjo marrëveshje veneciane, në trojet e veta. Por, gjatë viteve 1686-1699, kur austriakët avancuan deri ne Prizren dhe Shkup në luftë kundër osmanllinjve, kelmendasit përsëri ndryshuan qëndrimin e tyre dhe iu bashkangjitën gjeneralit austriak Piccolominit,37) i cili kishte përfshirë në marreveshjen e 12 tetorit 1689. edhe fisin e Kelmendit.3 Dyshimi i shprehur nga autorët serbë mbi pjesëmarrjen e kelmendasve në luftën e madhe austriako-turke (1683-1699), është i pabazuar. Këtë gjë shumë qartë e deshmojnë burimet austriake në fund të XVII. Jo rastësisht, Graf Luigi Ferdinand Marsigli (1658-1730), në një promemorie, drejtuar mbretit Leopoldit I, 39) më 1 prill 1690 për Shqipërinë dhe kelmendasit thekson se, "Pikolomini bëri marrëveshje me Kelmendasit dhe me ata që jetonin në Rozhajë dhe përrreth saj" dhe, se "Kelmedasit jetojnë në Shqipërinë Turke". "Ata - vazhdon Marsigli - shtrihen nga afersija e Prishtinës, në Pejë e Plavë deri në Shkodër"40). Këtë me siguri e thotë për arsye se Kelmendasit kanë qenë të shpërndarë edhe në këto vende, së paku në rrethin e Pejës. Për një shtrirje të ngjashme na flet edhe harta venedikase e Giovanni Giacomo Rossi-t, e vitit 1689 ku shihet qartë se territori i këtij fisi është i shtrirë deri në Hercegovinë.41) Graf Marsigli, këtë e shkruan për të treguar rëndësinë e madhe që kishte ky fis. Marsigli, i cili gëzonte një autoritet të madh në shtabin e perandorisë austro-hungareze, nuk mund të ishte i keqinformuar, gjë që e pohon edhe Rajko Vaselinoviq.

Në vitin 1700, për t'i mposhtur kelmendasit, Porta e Lartë angazhoi pashain e Pejës dhe të Dukagjinit, Hodoverd Mahmutbegun, i cili me dredhi dhe pará depërtoi në drejtim të Ulqinit dhe Tivarit, pasi nënshtroi Malësinë e Madhe42). Sipas relacionit të vitit 1702 dërguar Selisë së Shenjte nga arqipeshkvi Shkupit, Pjetër Karagaqit, kelmendasit, pas një rezistence të spikatur, nga dhuna e madhe 274 familje u detyruan të shpërngulen dhe të vendosen në rrethin e Novi Pazarit, në Peshtër, Rozhajë dhe Rugovë.43) Kështu, vazhdoi shpërngulja pakthim, tashmë masovike e kelmendasve e cila kishte filluar më parë, që në vitet 1661, 1667, 1669 në grupe të vogla për në Plavë e Guci.44) Për gjendjen e tyre të mjerë ekonomike dhe fetare, më së miri njoftoi Arqipeshkvi i Tivarit Vinçenc Zmajeviqi (1701-1712) në letrat e tij baritore dërguar Selisë së Shejtë që nga viti 1702 e tutje,. i cili tashmë i kishte marrë nën kujdesin e vet atëror45).

Gjatë luftës ruso-austriake kundër turqve (1735-1739), austriakët përsëri u përpoqën si shumëherë më parë ta çlirojnë Balkanin nga hordhitë turke dhe arritën madje deri në brendësi të Serbisë, ku më 28 korrik 1737, pa luftë, morën Nishin dhe Novi Pazari. Patriarku serb i Pejës Arsenije IV. Shakabenda, arqipeshkvi i Shkupit Mëhill Suma, ai Ohrit Joasaf, hynë në bisedime të fshehta me Vjenën,46) për të organizuar një kryengritje. Kelmedasit, së bashku me fiset e tjera të Malësisë, me këtë rast i dhanë një mbështetje të fortë këtij organizimi. Në anën tjetër, shtabi perandorak u kishte premtuar shqiptarëve se në rast të vendosjes së paqës dhe nëse rajonet e tyre nuk çliroheshi nga sundimi turk, malësorët do të mund të emigronin në rajonet perandorake, d.m.th. në brendësi të Serbisë. Por, fatkeqësisht, shkatërrimi ndodhi më shpejt se sa kelmendasit dhe kryengritësit e tjerë kishin imagjinuar. Kështu, austriaket u detyruan të zbrapseshin e të hiqnin dorë edhe nga Prishtina. Me 24 gusht ra Novi Pazari, ku kishin përparuar 200 kelmendas, 200 nga Hoti e 100 nga Gruda. Kryengritësve shqiptarë dhe serbë, së bashku me trupat austriake nën komanden e kolonelit Lentulus, iu desh të tërhiqeshin për në Kryshevc47). Pas këtij dështimi më 4 tetor kelmendasit dërguan një përfaqësues në shtabin austriak tek feldmarshali Sekendorf për të kërkuar si mjet shpëtimi, emigrimin në Banat-Vojvodinë. Kështu, në nëntor të vitit 1737, një grup i madh i këtij fisi, së bashku me disa nga fiset të tjera të Malësisë së Madhe, rreth 4000 vetë,4 u dërguan në rajonet e Rudnikut, Nishit, Mitrovicës, Sremit, Karlovcit. Në vitin 1738, për shkak të sulmeve barbare turke në Valjevë, u masakruan dhe robëruan 3000 shqiptarë dhe serbë. Kjo bëri që disa nga malësorët të kthehen në trevat e veta të okupuara, një grup t'i bashkangjitej ushtrisë austro-hungareze, kurse një pjesë tjetër të mbetet në Serbi, ku më vonë në vitet 1749-55 u përqëndruan në banim të përhershëm në fshatrat Hritkovci, Nikinci dhe Jarak.49) Në këto vende kelmendasit qëndruan dhe ruajten deri në gjysmën e dytë të shek. 19 gjuhën dhe etninë e tyre. Megjithe ambientin orthodoks serb përreth, ata mbetën katolikë. Sipas regjistrimit të vitit 1900 këto fshatra numëronin 4438 banorë shqiptarë,50) kurse sipas një kronike në vitin 1921, në Hritkovc flisni akoma 5 vetë shqip dhe në Nikince vetëm 4 vetë.51) Por në këtë popullatë tashme të sllavizuar edhe sot e kësaj dite mbetet e pashlyer vetëdija e origjinës.

________________________________________

Kelmedasit që mbeten në Shqipëri nga viti 1737, (bëhët fjalë për më shumë se gjysmen e fisit) vazhduan revoltën kundër turqve edhe pas tërheqjes së austriakëve, ashtu si dhe fiset e tjera kodrinore. Ekspedita ndëshkimi për nënshtrimin e kelmendasve u zhvilluan edhe në vitet 1739, të udhëhequra nga Ibrahim pasha i Trebinjës, dhe në vitin 1740, nga Sulejman Pasha i Shkodrës, i cili kishte superioritetin absolut, por nuk e përjetoi gjatë këtë sukses, sepse po në këtë vit vdiq52).

Gjatë luftës austro-ruse me turqit 1787-1792, ku merrnin pjesë edhe malazezët, me përjashtim të Piperit, fisi i Kelmendit nuk i mbeshteti. Kjo mospërfshirje erdhi vetëm nga antagonizmi i tyre kundrejt malazezve53). Këta, së bashku më banorët e Kuçit, me të cilët pothuajse gjithmonë qëndronin së bashku, kësaj herë qëndruan në anën e Mahmut Pashë Bushatliut, i cili duke manovruar mes Austrisë e Rusisë, donte të krijonte një pozicion të pavarur kundrejt Portës54)

Në kohën e Rilindjes Kombëtare, në mesin e atyre burrave të Malësisë së Madhe të cilët moren pjesë në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit në vitin 1878, ishte dhe seljani Ujke Gila,55) si vëlla më i madhi i katër bajraqeve që kishte Kelmendi: Selca, Vukli, Nikçi dhe Boga. Sidomos gjatë dhe pas Lidhjes Shqiptare, kelmendasit ishin nga ato fise që u ngriten kundër dhënies së territoreve shqiptare, Malit të Zi. Të fuqishme ishin edhe protestat e tyre kundër të ashtuquajturit kompromisi "Corti" mbi shkëmbimin e territoreve.56)

Më 24 mars të vitit 1911, Turgut Pasha, komandanti i ekspeditës turke kundër kryengritësve malësorë, shpalli tradhtarë disa prej burrave më të nderuar të Malësisë së Madhe. Në mesin e tyre ishin edhe Fran e Mirash Pali, Lucë Mark Gjeloshi nga Selca57). Por e gjithë kjo, si dhe shumë kercënime e vrasje të tjera që iu bënë këtij fisi nga pushtuesit, nuk i zbrapsen këta trima që të marrin pjesë në gëzimin shumë të pritur, krah për krah me Hot, Grudë Kastrat, Shkrel e Shalë në majën e Bratilës së Deçiqit, më 6 prill 1911, ku me urdhërin e trimit legjendar Dedë Gjo' Luli, Nikë Gjelosh Luli, Gjon Ujkë Miculi dhe Pjetër Zefi ngriten flamurin kombëtar shqiptar5 . Kelmendasit nuk mbetën prapa as në Kuvendin e Gërçes, i cili u mbajt më 10-23 qershor të 1911, në kulmin e kryengritjes së Malësis së Madhe, duke dërguar si përfaqesues të vetin Lule Rapuken nga Vukli, Col Dedën nga Selca, Llesh Gjergjin, bajrakatarin e Nikçit59). E kështu, malësorët kelmendas, tashmë, luftë pas lufte ishin të molisur dhe të shperndarë. Numri i tyre në vendlindje në vitin 1916 ishte: Selca 852 banorë, Vukli 712, Nikçi 685, Boga 228, gjithsejt 2475 banorë.60)

Po kaq e rëndësishme në historinë e ketij fisi ishte koha kur nga shtetet fqinje bënë përpjekje si shumë herë më parë t'i zaptonin trojet tona. Kështu Kelmendi, përkatësisht paria e Bogës së bashku me fiset e tjera, më 2 korrik 1919 nënshkruan Memorandumin që do t'i dërgohej Konferencës së Paqës në Paris61), ku shprehën qartë kundërshtimet për cungimin e trojeve stërgjyshore. Po kështu, këtë pakënaqësi e shprehën së bashku me malësorë të tjerë edhe me grykën e pushkëve në vitin 1920, duke i dëbuar ushtritë grabitqare serbo-malazeze nga këto vise njëherë e përgjithmonë.

Në fund të bie në sy se, ne vitin e pavarësisë së Shqipërisë më 1912, Kelmendi tashmë numëronte 2.475 frymë, dhe se 3% kishin pranuar islamizimin. Më se shumti ndër vllaznitë kelmendase u islamizue Nikçi, deri në 10 %.67). Kundrejt atyre luftrave të përgjakshme pesëshekullore, dhe presioneve të ndryshme: tatimeve të mëdha, dërshirmes-jeniçerizmit, marrjes skllevër, torturave çnjerëzore, likuidimeve fizike etj, ky fis, si dhe fiset e tjera shqiptare edhe pse të dërmuar, arritën te mbijetonin, ndokush më pak e ndokush më shumë, duke ruajtur etninë e pastër, fenë stregjyshore, e cila kombit i dha dritë e jetë.

Në fund, themi se fisi i Kelmendit si një gjymtyrë e rëndesishme e popullit tonë me një organizim dhe vet flijim të mahnitshëm gjatë tërë të se kaluarës, edhe kundrejt demtimëve te popullatës qe pati, luftoi dhe rreshtoi fitorët të panumërta duke ndërkombëtarizuar edhe më shumë çeshtjen tonë dhe duke i treguar qeverisë osmane si dhe fuqive ballkanike se trojet e stërgjysherve dhe etnia do të ruhen me çmim jete si sytë e ballit.

ÇASTE KËNAQËSIE ME POEZI PËR LIRINË DHE VENDLINDJEN

Sali Beqiraj: Qershor dhe pak trishtim, Buzuku, Prishtinë, 2006




Ali R. Berisha

Vëllimi poetik “Qershor dhe pak trishtim” i Sali Beqirajt, i botuar nga Shtëpia Botuese “Buzuku” është një krijim poetik, i cili shqetëson këndshëm dashamirët e vargut. Afro 50 poezi të ndara në pesë cikle është një libër i cili do të ketë një ecje krenare në rrugën letrare të letërsisë sonë, dhe i cili për bioletraritetin e tij përvetëson e shqetëson këndshëm. Një vëllim pakfletësh por përmbajtjeshumtë.

Sali Beqiraj është ende një poet i “ri” (ky vëllim poezish do të duhej të ishte i treti , sipas Leksikonit të H. Hasanajt; i pari ‘Dhimbje shtatzënë” – 1993, Himn i vargjeve të zeza - 1997) por si t’ ishte i disati, sepse ky, pas bindjes sime ka ngulur gurin në fushën e poezisë, duke përcaktuar “botën poetike” të tij., i cili sa do të vijë e do të zgjërojë atë. I ardhur (mbase edhe i lindur) nga Rugova, ky poet me këto poezi ia ka dalur të nxjerr në detin e letrave filozofinë shekullore të malësorëve rugovas. E gjetur në kujtesa dhe pëshpëritshëm e përcjellur gojëmëgojë e djalëpasdjali ajo filozofi shpërfaqet edhe këtu me gojën e Smajl Çelës (babait të poetit). I biri i tij, një pjesë të asaj filozofie, e nxjerr aty “vargnisht”, siç do të thoshte Luigj Gurakuqi, para nesh për të treguar edhe një herë botërisht se cili ka qenë ilaçi që na ka mbajtur të gjallëe ruajtur shekujsh (“Unë mbaj ekuilibër’), furtunash (“Sa të kalojë furtuna), luftërash, bllacash, detëpërpirjesh. Kjo filozofi e shpërfaqur edhe me qëndresëpërpjekjet madje dhe me armërezistencat tona e më shumë me viktimizimet tona, edhe, këtu në këtë libër renditet e nxjerr kokë me vargjet e reduktuara, bile edhe me tituj të reduktuar, permes vargjesh të shkurtëra, mendimesh të përzgjedhura me mjeshtri të denja për t’u marrë si shembuj. Vetëm për poezinë mund të thuhet: sa më e shkurtër, aq më me peshë.
Ndonëse libri është ndarë në cikle, filozofia që e përmendëm është e ndjeshme, e rrënjëzuar dhe e vënë në vende të gjetura dhe kështu më tepër rezulton poetikisht se sa filozofikisht. Mjaftojnë t’ i përmendim vetëm disa sish: Mund të jetosh / Duke bërë krahasime me lumturinë (11), …kujdes/ si jepet shpirt (11), … errësira ime e trashë (21), Shpirti nuk po delka/ Pa dale / Tokë e askujt 30), Eh malet…/Këto frëngji (35), Ngrënë të kam,/ Pirë po? Tash po të vjell (35), Zemra është ajo / Që nuk pyet për asgjë (38), Moti/ Për verë / Të parvjeme/ Kallëzon (39), Kosova është një lindje më shumë / Se lindjet (49),Derisa bëhet luftë / Flenë…Mullinjtë (83), Jam…/ Një gur / Rrokullisur mbi trupin tend / Rugovë (90).
Poezia jonë e ka një veçori më të theksuar se poezitë e tjera, atë të këmbënguljes së poetit për të treguar (kënduar) edhe për vuajtjet traditore të popullit tonë, e së këndejmi edhe të të parëve. Edhe këtu e hasim një motiv të tillë. Pikërisht në ciklin “ Skicë për lirinë” pikon diç e tillë. Fillon me vrasjen e babait “Duke kositur bar / Për qengjat”, ndonse i papikëfaji e me “natyrë të butë”. Ky baba, si edhe shumë të tjerë që më parë e ka pasë dëgjuar kërcënimin “ju përtej bjeshkës!”, prandaj “Çdo mëngjes shikonte në dritare” a mos po duken kërcënimtarët… Dhe plaku vdes mbi barin e aromshëm. “I lumi ai!” do të thoshin shumë të tjerë, të cilët i degdisi fati të mbyten e të vriten gjithandej e gjithkëndej e s’ u dihen varret,
varr n’ u paqin bërë, e s’u dihet nami as nishani - nam e nishan n’u paqin lënë. Kështu e ka “Anatomia e luftës … Tunel pa dalje” (37) Poeti gjakftohtë e aspak hakmarrshëm thotë:

Do ta jap provimin “Historia e Ballkanit”
E bashkë do t’i gjejmë
Hënën dhe varret (Dashuri refugjatësh)
ndonëse
Saktësisht nuk dihej asgjë
Saktësisht dihej se po bëhej luftë (42)
me synimin
… për të bërë një rrënjë… përmes rrënjës (56,57)
Autori i vëllimit kësaj radhe nuk na flet nga pozita e poetit ,ndonëse ky është libri i tretë i tij, por nga pozita e një malësori, që me dhembjen artistike vargëzon “gjënë e gjallë” (9) – poezinë (bioletrarisht - do të thosha) në “kohën e marrëzisë”, duke mbajtur të gatshme “gërshërë… gjilpërë… penj …për ta Qepur / lëkurën” – sigurisht të poezisë – ma merr mendja.. Këto grishje poetike e ato vuajtje për lirinë, Kosovën e babain poeti ua ofron lexuesit, duke i gërshetuar ato në vargje dhe shndërruar në simbole, të cilat “Që ma bëre / Art dhembjen” (98). Këto dy vargje të fundit të librit bashkë me vargjet moto në fillim “Kudo që je ti / Poezi / Kudo / Jm unë”, përbëjnë kordelen më të qëlluar, me të cilën poeti e ka “lidhur” tufën e poezive.

Poezitë e vëllimit që po e shqyrtojmë janë poezi të cilat me pak fjalë flasin shumë. Flasin lehtë dhe me një gjuhë të shoshuar e të qëlluar krijojnë përshtypje të thella. Poezi të vogla në dukje, por të mëdha kur lexohen. Vargje të shkurtëra, por me domethënie të thella, të farkuara për të peshuar rëndë.
Poezitë e këtij vëllimi nxjerrin në pah një konstatim se poezitë e atyshme aq sa dëshmojnë vlerë mdërtimi po aq, në mos më shumë, nxjerrin para lexuesit lëndë të bollshme meditimi rreth nesh e botës sonë. Ato nuk e lodhin lexuesin me “britma” e heroika. Para dhe prapa vargut mbretëron krenaria burrërore. Sëkëtejmi më duket se titulli i librit do të qe më mirë të ishte më pak klithmor. Poezi, pra që krijojnë çaste kënaqësie. Ato, besojmë se do të mbesin edhe jetëgjata për lexuesin. Në këtë kohë të pasluftës e të viteve shpresash të mëdha ky libër ka për ta gjetur vendin e e merituar në vargun e librave me peshë në letërsinë tonë.
Fundimisht, nuk mundem pa e thënë një anë tjetër të përshtypjes, të cilën mund të ma kenë lënë dy – tri vargje jo të mirëgjetura për këtë vëllim e për këtë kohë. Vargjet: “Brezi im / Ajri im i zi” (77), tulli i ciklit “Ajri im i zi”, madje edhe vargu tërësisht i fundit “ Arti i dhembjes” na bëhet se kanë pak si tepër rezignim, mëllef e dëshpërim, ndjenja këto që s’mund të bëjnë vend në mesin e vargjeve të tjera, nga të cilat buron krenaria, qëndresa, bindja dhe dëshira se Historia do ta japë provimin. Nëse ndonjëherë nisemi nga thënia e E. Fisherit se me artin dëshirojmë të ikim nga jeta e pakënaqur në një më të lumtur, atëherë del se kjo vërejtje duhet të jetë me vend.htrime letrare