Konflikti potencial etnik dhe shqiptarët e ngelur peng

ADRI NURELLARI

Mosshkëputja nga mentaliteti shovinist i sllavëve dhe frustrimi nga kriza ekonomike e ka bërë situatën në Ballkan shumë volatile e të rrezikshme dhe shkëndija si ato të Maqedonisë dhe Veriut të Kosovës që po vihen re kohët e fundit, mund ta shpërthejnë lehtë këtë klimë eterike.
Fatkeqësisht pre e provokimeve të fqinjëve shovinistë shpesh po bien edhe aktorë politikë shqiptarë, të cilët nuk e kuptojnë që në rrethanat dhe kushtet ku gjenden sot shqiptarët acarimi i marrëdhënieve ndëretnike nuk na leverdis aspak. Ka pjesëtarë të elitës së vjetër dhe asaj aspirante të re politike shqiptare po e shohin ksenofobinë e ushqyer nga e kaluara si një mënyrë të mirë për të mbushur vakuumin e vizionit për të ardhmen. Ka gjithashtu shumë qeveritarë në jetën politike shqiptare, të cilëve u leverdis ky defokusim nga problemet social-ekonomike të shqiptarëve që janë pasojë e performancës së keqe të politikanëve shqiptarë e jo të të huajve. Mirëpo kur adoptojnë një retorikë agresive dhe të papërmbajtur këta aktorë politikë harrojnë që ka shumë shqiptarë që jetojnë në territoret e tyre të ngelur peng në pozicione shumë të brishta dhe të rrezikshme, të cilët me ndezjen e situatës do të ishin viktimat e para të reprezaljeve.
Po të hidhet një sy në skajet e trojeve shqiptare, shihet se shqiptarët në Komunën Plavë e Guci dhe Rozhajë të Malit të Zi janë vetëm një fraksion i asaj që kanë qenë dikur aty dhe vazhdojnë të largohen e asimilohen me ritëm të frikshëm. Po ashtu të njëjtit fat po i nënshtrohen edhe shqiptarët e paktë të ngelur në komunat e Velesit, Prilepit, Manastirit dhe Ohrit. Në situatën më të keqe të mundshme në kushte getoizimi janë shqiptarët që jetojnë në Veriun e Kosovës, në pjesën e epërme të qytetit të Mitrovicës, apo tre komunat veriore në fshatra si: Cerajë, Koshtovë, Çabër, Bistricë, Boletin, Lipë e Zhazhë. Këtu bëhet fjalë për mbi dy mijë shqiptarë që gjenden të pasigurt të enklavizuar nën kërcënimin e forcave të atyshme të Beogradit dhe të privuar nga liri themeltare si ajo e lëvizjes. Po ashtu e njëjta mund të thuhet edhe për dhjetëra mijëra shqiptarë të komunave të Preshevës, Bujanovcit dhe Medvegjës që përballen me një prezencë të skajshme ushtarake dhe që bien dendur pre e makinacioneve të Beogradit që i përdor këta shqiptarë për t’i bërë presion Kosovës dhe për të trazuar rajonin sa herë i leverdis. Operacionet policore të ditëve të fundit në Bujanovc janë dëshmia më e fundit e mënyrës se si shqiptarët autoktonë të atyshëm mbahen nën terror të vazhdueshëm, duke i shtyrë që të largohen e mos të kthehen më nga trojet e tyre.
Çdo deklaratë apo nismë politike shqiptare që merret me problemet ndëretnike duhet të ketë parasysh vendbanimet ku shqiptarët janë të katandisur në minoritet apo ato enklava ku ata janë të mbajtur peng. Çdo trajtim i situatave ndëretnike duhet të mos bëhet me sy të mbyllur nga urrejtja historike dhe plagët e së kaluarës, por duhet të ketë përgjegjësinë morale dhe kombëtare që të marrë në konsideratë impaktin që trajtimi do të ketë te këta shqiptarë të ngelur peng. Është shumë e lehtë të bëhen deklarata patetike e romantike nacionaliste nga Tirana, Prishtina apo Tetova, ku shqiptarët janë mbi 90%, mirëpo kush do t’i mbrojë prej aty shqiptarët e ngelur peng në pakicë nëse situata merr flakë.
Paralel me largimin ka vepruar masivisht edhe asimilimi, braktisja e identitetit kombëtar shqiptar dhe humbja e gjuhës shqipe si pasojë e trysnisë dhe e tensionit diskriminues antishqiptar. Mjafton të hidhet një sy mbi ish-shqiptarët myslimanë të Sanxhakut në Serbi e Mal të Zi, si dhe ish-shqiptarëve ortodoksë të Maqedonisë dhe Çamërisë, për të kuptuar se vetëm konsolidimi i pozicioneve tona, zhvillimi ekonomik e politik, rritja e solidaritetit dhe unitetit kombëtar dhe klima e paqes mund t’i bëjë shqiptarët të ndihen rehat me të qenët shqiptarë e mos t’i drejtohen më tej asimilimit apo emigrimit.
Shqiptarët duhet të eksplorojnë e shfrytëzojnë shtigje të reja për të përmirësuar gjendjen e tyre e jo të mendojnë gjithnjë rrugën e forcës. Kjo rrugë mund të mos jetë aspak efikase nëse do të bëhej për kushte kur shqiptarët do të kishin epërsi ushtarake. Rezultatet e një konflikti potencial varen jo vetëm nga raporti i thjeshtë i forcave nga një mori faktorësh dhe duhet pasur parasysh që pothuaj çdo konflikt sot përfundon me një marrëveshje të negociuar nga ndërkombëtarët. Pikësëpari shqiptarët nuk kanë asnjë epërsi militare e jo më të flitet për koniunkturë të përshtatshme ndërkombëtare. Kuptohet që shtetet e Shqipërisë dhe Kosovës gradualisht duhet të shtojnë e konsolidojnë kapacitetet e sigurisë me teknikë moderne ushtarake e kuadro sa më të profesionalizuar, në mënyrë që të marrin përsipër përgjegjësinë që kanë për sigurinë e shqiptarëve që jetojnë si pakicë në vendet fqinje. Nëse situata degradon dhe gjuha e armëve ngelet e vetmja, ne s’duhet të gjendemi më të papërgatitur e duarlidhur, por duhet të jemi të aftë për të përmbushur detyrën kombëtare e konstitucionale të mbrojtjes së bashkëkombësve kudo që ata ndodhen. Mirëpo për momentin çdo konflikt potencial do të na masakronte kaq të dobët e përçarë sa jemi, ndërkohë që ka shumë hapësira të tjera për të vepruar në arenën ndërkombëtare, që ende nuk i kemi marrë në konsideratë e jo më t’i kemi shfrytëzuar.
Pikësëpari duhet të mendohet përdorimi i Brukselit me efikasitet në kushtet aktuale dhe me mënyra moderne e jo më nëpërmjet viktimizimit dhe qaramanisë. Argumentet historike të autoktonisë pinin ujë në shekullin e 19 apo atë të 20, kur magjepsja me të kaluarën e antikitetit grek bëri që Europa t’i jepte mbështetje të pakursyer këtij shteti që në gjenezë. Duhet kuptuar se nuk mban njeri pafundësisht maraz e mllef në Europë për veprimet e së kaluarës, sepse po të gërmohet sadopak pothuajse çdo shtet europian i ka duart të përgjakura në një moment të historisë së vonë. Vetë projekti i Bashkimit Europian bazohet në një projekt të së ardhmes, që synonte kthimin e kapitujve të luftërave të së kaluarës. Sot, në sytë e Brukselit, ka më shumë indinjatë për moszbatimin e ligjit apo vjedhjet e zgjedhjeve që bëjnë shqiptarët sesa për zotërimin e një të kaluare të pahijshme të serbëve. Përmirësimi i gjendjes së shqiptarëve sot vjen vetëm nëpërmjet përqendrimit tek e sotshmja dhe e ardhmja dhe nëpërmjet mosngeljes peng tek e kaluara. Në sytë e ndërkombëtarëve, shqiptarët fatkeqësisht nuk po shfrytëzojnë plotësisht atë që kanë në dorë sot e jo më të kërkojnë më shumë dhe sot sfida kryesore është pikërisht konsolidimi dhe përmirësimi i pozicioneve të shqiptarëve. Prandaj sot ka ardhur koha që të ndryshojmë imazhin tonë nëpërmjet performancës.
Trungu etnik shqiptar duhet ripërtërirë duke stimuluar zhvillimin ekonomik e bashkëpunimin mbarëkombëtar, në mënyrë që zbrazja e territoreve shqiptare prej emigracionit të marrë fund madje që shumë emigrantë të kthehet te trojet e veta. E gjitha kjo bëhet në klimë paqe e stabiliteti. Klima e tensionuar, retorika e ngarkuar nuk bën gjë tjetër veçse detyron largimin e mëtejshëm të shqiptarëve dhe shkakton dobësimin e pozicionit tonë në Ballkan. Ka ardhur koha për të menduar seriozisht për vetëpërmbajtje dhe përqendrim të të gjitha energjive në konsolidimin e demokracisë dhe sundimit të ligjit, zhvillimin ekonomik, përmirësimin e arsimit dhe shërbimeve të tjera publike apo në ngritjen e prestigjit ndërkombëtar të shqiptarëve nëpërmjet investimit në fusha që sigurojnë reputacion nëpër botë siç janë arti, kultura, shkenca e sporti.

Poezi që pasqyrojnë realitetin kohor

Madhesia e germave:  

Bilall MALIQI




“Kryq e tërthor i rashë atdheut, kufijtë e cunguar m’i gjakosën krahët, por fluturimin nuk ma ndalën që ta shoh atdheun në të katër anët”. Me këto vargje prekëse që të ngjallin emocione, me këto vargje që japin një realitet  të hidhur por objektiv fillon libri poetik “Duke pritur mëngjesin” i poetit dhe publicistit të njohur Sevdail Demiri, me të cilat vargje mjaft domethënëse na jep një ri kujtesë se me të vërtetë atdheu mbetet ende i cunguar pavarësisht luftërave të zhvilluara gati në çdo cep të shkëputur të shqiptarëve, por optimizmi ende ekziston tek autori se fluturimin për ta parë atdheun nga të katër anët nuk mundi të ia ndalë askush. Pra me këto vargje kuptimplote fillon cikli i parë poetik /Lirisë/. Motivi patriotik dhe ngjarjet të cilat janë zhvilluar nëpër kohë në nënqiellin tonë e kanë motivuar në masë të madhe autorin që ta shkoqis dhe ta trajtojë këtë motiv nëpër poezitë e tij të cilat për nga karakteri janë poezi gjysmë hermetike të pajisura me tematikë të zgjedhur dhe me figuracion të duhur poetik. Populli ynë ka kaluar nëpër sfida të ndryshme, por tek ta qëndresa dhe durimi ka qenë e pranishme shekuj me radhë. Simbol qëndrese kanë qenë kullat në të cilat janë mbrojtur nga agresorët e shumtë, por edhe nga tradhtarët e tjerë. Në poezinë /Qëndresa/ në vargje shihet qartë mesazhi poetik i autorit:
“Ruaje tymin e oxhakut
Flake urrejtjen brenda kulle
Atdheut  dhe tradhtisë jepja hakun”
Po ashtu ciklin në fjalë e vazhdojnë edhe më tej poezi të motivit patriotik të cilat autori i ka vesh me shprehje dhe me figuracion të begatshëm poetik. Kështu pra edhe më tej para nesh si pasqyrim autori na i prezanton poezitë e tjera të cilat shpalosin artin poetik të autorit të derdhur gjithandej nëpër poezi të këtij libri.
Gjurmues i kujdesshëm
Vazhdimisht autori gjurmon idetë frymëzuese të tij dhe para lexuesve vë në spikamë vlerën e poezive në vijën e hollë të shtjellimit të tyre. Poezitë e këtij libri tërheqës për lexim janë të shkruara në vite dhe kohë të ndryshme varësisht frymëzimit momental të autorit për t’i hedhur në letër mendimet e tija poetike. Pra tani para lexuesve Sevdaili na del si një gjurmues i kujdesshëm i ideve dhe vlerës së shkrimeve të cilat i ka jetësuar me ide, mesazh të qartë dhe me veshje të tyre me figura letrare.
Cikli poetik që kemi para nesh shoqërohet me poezi të cilat shumica janë të karakterit patriotik si:/Gërmadhat e atdheut/, /Përtej lirisë/,/ Kthesa/, /Lirisë/, /Atdhe i vrarë/ etj., në të cilat shprehet mjaft mirë revolta e autorit  dhe protesta nëpër vargje sepse tek poeti është krijuar një koncept i dhembjes, kjo shihet qartë në vargjet e poezisë /Klithje/
“Botë e shurdhër, Ku je”
Kështu poeti i drejtohet botës e cila asnjëherë nuk e ka shikuar korrekt, qartë dhe arsyeshëm çështjen tonë kombëtare:“A i dëgjon klithmat e foshnjave, Që digjen në gjirin tënd”. Autori nuk resht së pyeturi Evropën se /A i ndjen rënkimet e atdheut tim, për lulet e dhunuara para syve të botës tënde/
Pra këtë fat tragjik e kishim ne shqiptarët: gjëmat e pleqve, klithjet e fëmijëve, dhe qindra vajza shqiptare të dhunuara, dhe atë në sy të Botës dhe Evropës. Dhe këto pyetje të pareshtura të autorit janë shumë të arsyeshme dhe këto poezi të cilat ia ka dedikuar shpirtërisht atdheut gjithnjë të motivit patriotik do të mbesin vulë e dokumentuar për kohën e shkuar e cila ishte përplot padrejtësi për të gjithë etnikumin shqiptar.
Nëpër vargje autori paraqet edhe poezi të tjera të cilat japin një pasqyrë shumë reale të Karvanit të zisë e cila na ka shoqëruar gjatë kohë, e për fat të keq ky karvan po vazhdon  për ta vrarë atdheun edhe në tkurrjen e tokave tona dhe mos shtrirjes së sovranitetit të plot në tokat e atdheut tonë. Pjesë e ciklit të parë janë edhe poezitë:/Vallja tradhtare/, /Oaza e trazuar/, /Vaj/, /Jeta vazhdon/, /Gjurmë agimesh/ etj., etj., të cilat mbajnë vlerën e qëndrueshmërisë artistike.
Gjakim i kohës
Në vazhdim të shtjellimit të poezive para lexuesve na paraqiten poezitë e ciklit të dytë poetik të cilat i ka përmbledhur në /Rrugëtime/, të cilave autori iu ka dhënë tematikë të qëlluar, brenda tyre fshihet porosia e autorit dhe ate në mënyrë alegorike me vargje të parimuara por me fuqinë shprehëse të autorit të derdhur gjithandej vargjeve të poezive të këtij cikli dhe më gjerë. Ndër poezitë që mbajnë vlerën e kënaqshme të këtij cikli janë:Poezia /Habi /me vargjet interesante dhe të ndërtuara me mjete poetike si:
“Të çoroditur hapërojmë kohën
Me kokën mbrapa
Shikojmë ardhmërinë
E bota gjithnjë na ngelë jashtë
Me jetën moderne”
 Pastaj edhe poezitë e tjera që e kompletojnë këtë cikël si:/ Bardh e zi/, /Koha e frustruar/, /Kujtimet boshe/ ,/Mozaik dhembjesh/ ,/ Gjakim i kohës sime/, /Besa/, /Shpresë edhe pas vdekjes/ etj., tek të cilat poezi shihet serioziteti krijues i autorit.
Cikli i fundit i këtij libri titullohet / Pritje/, cikël ky që përbëhet prej  nëntë poezive te të cilat vërehet motivi i dashurisë i shoqëruar me vargje gjysmë hermetike dhe diku- diku dhe hermetike të pajisura edhe me figuracion të begatshëm artistik të shtrirë nëpër vargje të poezive të këtij cikli poetik. Poezitë që e shoqërojnë këtë cikël janë:/Pritje/, /Deri kur kështu/, /Shpresa/, /Akrepat e orës/, /Hidhërimi/, /Njollëverdhë/, /Porta e mbyllur/ dhe / Ty bota ime/.
Libri poetik “Duke pritur mëngjesin” i plotëson të gjitha kriteret e librit të botueshëm dhe shoqërohet me vlera të arrira artistike. Shumica e poezive mbajnë vijën e qëndrueshmërisë poetike, gjithnjë duke gjurmuar edhe më tutje vlera drejt krijimit të individualitetit krijues.

Mbi romanin “Hija e kalit” të autorit Ahmet Selmani

Prof. dr. NEHAS SOPAJ

Duke qenë se romani është lloji më i vështirë letrar për një shkrimtar, romani "Hija e kalit" i Ahmet Selmanit na ofrohet me disa dikotomi narrative: ai duket se qëndron në mes të rrëfimit realist klasik simbolik, por nuk është vetëm kaq, me disa moderime në planin e teknikave narrative, ai është një roman postmodern që qëndron mes teknikës së kolazhit intertekstual dhe kallëzimit të shpjeguar. Dhe këtë e dëshmojnë dy motërzimet apo dy variantet që marrin brumë nga mitologjia dhe kënga e Rexhës. Rrëfimi është i drejtëpërdrejtë dhe shkrimi paraqet një similitudë, pra një krahasim të zgjeruar të fatit paralel të njeriut me kalin, me interkalime të njëri-tjetrit dhe këto mund ndihen kur kuptohen. Duke synuar të jetë origjinal, mësimi kadarejan mund ta prekë stilin e

autorit tonë vetëm në dimensionin e binomit njeri – kalë si model rrëfimi, ku autori

e ka vjelë një arsenal dokumentariteti jo edhe të paktë nga folklori dhe

kultura jonë morale, siç është p.sh. motivi i vdekjes aksidentale si ajo e këngës së

Rexhës, shumë aforizma dhe mendime, fraza e fjali të urta popullore shqiptare,

maksima e elemente të Kanunit të Lekë Dukagjinit, ashtu siç shkrimtari ynë i

madh, I. Kadare në veprat e lartpërmendura e ka një model shkrimi që sot

çmohet si shkrim postmodern. Elementet e teksteve të ndryshme nga ontologjia e

përgjithshme, të lexuara që nga Bibla e këtej, të shkrira në mendjen krijuese, citatshmëria, referencialiteti dhe moria e elementeve të tjera të kulturës së

përgjithshme në gjuhën e romanit të këtij autori, të A. Selmanit pra, interkalohen dhe bëhen mësime edhe të lexuesit, duke na e bërë me dije se romani është fusha e pakufishme e rrëfimit ku mund reflektojnë idetë e shkrimtarit, qofshin ato madje edhe thjesht estetike, siç na duket neve tani në rastin konkret.

Romani na jep mundësinë t’i shohim shumë ide që na ofrohen si realizim

Artistik dhe ato që shkurtimisht do t’i përmblidhja në këtë rast, është kjo: romani

Është shkruar sipas tipit të kallëzimit realist të jetës së përjetuar me elemente

personale të përjetuara dhe kjo mund të ndërlexohet, sado që autori s’i thotë

hapur me detaje, të cilat aty përshkruhen imtësisht dhe me durim. Disa nga

skenat, të cilat ndërrohen duke e ndryshuar madje edhe terkun e rrëfimit, na

shtyjnë të mendojmë se këtu duhet ndryshuar edhe receptimi i lexuesit që në

motërzimin e parë deri në fund. Ky është fati i keq i njeriut që, ngjashëm

si edhe te Profeti i Paolo Kohelos, ndiqet nga lindja, ku atij i vdes i ati dhe

prandaj ai rritet në vetmi nën mëkimin me lot të nënës, rritet dhe

shndërrohet në luftëtar dhe, si për mjerimin tonë kombëtar, ai patjetër do të përfundojë

në gojë të ujkut, pastaj duke filluar nga kapitulli "Loja e rritës" sikur

përshpejtohen ngjarjet, për t’iu rikthyer përshkrimit të detajuar dhe të

imtë, sidomos te kapitulli "Kali i vdekjes", në motërzimin e dytë. Fitohet

përshtypja se stili i detajuar i përshkrimit, me pak skena dhe ngjarje dramatike

(dialogë dhe monologë), është në natyrën e këtij romani të A. Selmanit, përshkrimi,

mbi të gjitha. Në përgjithësi, përshkrimi dhe detaji i gdhendur dhe jo anët e tjera kompozicionale të romanit, çfarë në përgjithësi mbështetet rrëfimi klasik, bëjnë që autori në roman shpesh të koncentrohet paksa si tepër në përshkrimin e ndonjë detaji. Aty, narratori neutral, sikur nuk e ndërron pozitën, duke e vëzhguar botën nga një afërsi si e autorit, edhe kur lexojmë përshkrime të fenomeneve të natyrës, edhe kur në vetën e tretë rrëfehet për nënën edhe kur rrëfehet për heroin, Tanush Gurin, dhe kjo na shtyn të mendojmë se shkrimtari më së miri ndihet kur rrëfen për fatin e individit. Kjo përshtypje vazhdon të na mbajë edhe në motërzimin e dytë, pra në pjesën e dytë të romanit, kur nga rrëfimi në vetën e tretë, dilet në gjuhën e folur të personazheve, pra kur nga rrëfimi nis

dialogu, kryesisht mes Tanush Gurit dhe Bardh Kodrës, por edhe të Din Krrabës,

personazhit tragjik që paraqet tensionin dramatik të ngjarjeve që rrëfehen. Ai, Tanush Guri, vetëm nga fundi i romanit fillon të na kthjellohet me idenë e brendshme të romanit: ai me kalë bart armë për çlirimtarët, gjë që flet se këtu në këtë roman, tema qendrore është lufta për liri e popullit shqiptar, ndërkaq nuk gabohem, diku në shekullit XII, të cilin e shënon Dh. Shuteriqi në veprën (Dokumentet e para të gjuhës shqipe) përshndrrohet, jo një replikë e thjeshtë e një personazhi të zakonshëm, por një fjalë kushtruese për çlirim, fjalë që merr fuqi të re kuptimplote, kuptim të veçantë brenda tekstit dhe të cilin e shqipton një udhëheqës i rëndësishëm. E mora për ilustrim vetem një sekuencë të vogël narrative për të thënë se brenda këtij romani, pothuaj të gjitha sekuencat e këtilla, kryesisht të ndërfutura si intertekst, dhe të cilat nuk janë edhe

gjithaq të pakta, flasin për natyrën postmoderne të këtij romani. Pastaj kjo ide, ideja e luftës për çlirim, e materializuar nga konteksi i tërë këtij teksti romanesk, na zbulohet vetëm kah fundi, atëherë kur autori do t’i ndriçojë hipotezat e përdorimit të emrit kalë, të gjitha varietetet e përdorimit të tij, por edhe kur do të na na i zbulojë kuptimet e fjalëve të reja, sihijet apo hijet e zeza të cilët në fund e vrasin Djaloshin, Tanushin. Siç do të mësojmë nga teksti edhe përskaj përpjekjeve që t’u ikë ndjekjeve të sihijeve, ata si

ndjekës që janë, e zënë dhe e ekzekutojnë atë - ose ne si lexues mësojmë për fundin

e tij tragjik, mësojmë se turma e popullit e varros heroin e saj.

Ajo që lexuesi mëson nga ky tekst romanesk, është gjuha shumë e hollë e rrëfimit të autorit. Është impresiv sidomos përshkrimi i zemëratës së Tanush Gurit në kalin, doriun, në një çast kur ai e hedh në lumë; janë shumë impresive skenat e kalljes së zjarrit në terr dhe kthimit i djaloshit në shtëpi te gruaja, turpërimi para gruas tek ia zbulon të ngjarën. Romani "Hija e kalit" në bërthamën e vetë ka binomin e kalit me njeriun, similitudën, një lloj krahasimi të zgjeruar që mëton të jetë simbolikë e fatit identik të tyre: gjegjësisht që përmes kalit dhe njeriut autori sikur do t’i derivojë anët e mira dhe të këqija të njeriut që i gjejmë te kali: durimin në jetën tonë të shkurtër dhe të mëkatshme të përditshme në kulturën tonë kombëtare, në të jetuarit e përditshëm, ku na bie të ndeshemi me një varg aforizmash, fjalësh të urta dhe maksimash, ku kali është emri i dytë i njeriut, ndaj ai është: kalë jetës, por edhe kalë i vdekjes (simbolika e synuar e autorit), ky është doriu

kryelartë, kaligjoku, kali nopran, kali i shpisë, kali i dasmës, Kalishta (toponimi ku

kryesisht lëvizin aktet e veprimit), kali i huaj, kalujku, kali i zi, biro (kur njeriu i drejtohet kalit), kaladredhimi, kalëhija, etj.

Romani "Hija e kalit" është një sprovë e suksesshme e autorit Ahmet Selmanit në fushën më të vështirë të letërsisë rrëfimtare, një eksperiment që me shumë elemente na shpie te I. Kadareja. Më saktë, kjo na shpie në shkrimet e tij postmoderne, në një lloj të shkrimit, që me të drejtë, e quajmë shkrim me referenca të dokumentaritetit, e që del nga kultura morale kombëtare shqiptare dhe folklori ynë. Dhe për këtë mund të bindet lexuesi po t’i analizojë romanet Dosja H, Prilli i thyer, Kush e solli Doruntinën etj. Të shkruash sot sipas mënyrës së shkrimit të I. Kadaresë, është ta përçosh atë shkrim sipas

modelit të perceptimit tënd estetik dhe kjo s’është kurrfarë inferioriteti. Përkundrazi,

kjo ka përparësitë e veta, sepse kjo është të ecësh gjurmëve të vërteta të artit

letrar kombëtar shqiptar, të sprovohesh hullive më të qëlluara të kohës sonë, të

vesh trasave të shkrimit letrar shqip. Jo sepse I. Kadareja sot është model shkrimi për shumë shkrimtarë më emimentë shqiptarë (kësaj rruge, mjerisht shkojnë edhe disa shkrimtarë të cilët s’dinë si të mësojnë prej tij), por sepse mënyra që ka zgjedhur autori ynë, Ahmet Selmani pra, më së miri e dëshmon për së miri këtë gjë. Ajo që I. Kadareja sot është model shkrimi për shumë shkrimtarë të rinj, është gjuha e këtij autori, bastioni më i madh i shkrimtarisë së një shkrimtari që autorët e rinj synojnë ta mësojnë, gjegjësisht përpiqen ta përvetësojnë si duhet shkruar. Në rastin e A. Selmanit, së paku sipas romanit "Hija e kalit", kjo më së miri shihet në mësimet dhe mënyrat e përdorimit të referencialitetit intertekstual dokumentar), por edhe në përvetësimin me sukses

të këtij mësimi, kur autori ynë del i zbarkuar nga ndikimi duke mbetur origjinal, duke mbetur shkrim më vete, pra duke arritur të mbetet shkrim pa ndikim. Lufta e autorit që të jetë origjinal, i takon gjuhës së shkrimtarit Ahmet Selmani e cila vërtet është vetanake dhe meriton çdo lavdëratë, duke qenë shumë e begatë, precize dhe tingëllon pastër shqip, kaq e pastër dhe kjo mund të shihet në leksikun dhe në sintaksën e pasur me shumë neologjizma, kryesisht kompozita (fjalë të përbëra) të cilat synojnë dykuptimësinë, madje edhe poliseminë. E kush nuk e di gjuhën e I. Kadaresë? Nëse sot dikush di për veçantinë, thellësinë dhe madhështinë e gjuhës sonë, kjo është gjuha e romaneve të I. Kadaresë, pa marrë parasysh aspektet e tjera ekstraletrare.

Arkeologji:Mafia arkeologjike shkatërroi trashëgiminë kulturore

Anila LIMANI





Tregtia ilegale më artefakte është shndërruar në një biznes të mirë për shumë njerëz, të cilët gjatë kohë kanë vepruar dhe veprojnë lirshëm në Maqedoni. Mafia arkeologjike ka krijuar kanale të ndryshme ku qindra mjetet arkeologjike, artefakte dhe raritete nga Maqedonia shiten në shtetet e ndryshme evropiane, madje disa prej tyre kanë mbërritur edhe në Amerikë. Edhe pse nuk dihet saktësisht se sa eksponate mungojë, supozohet se në dhjetë vitet e fundit Maqedonisë i mungojnë rreth 20 mijë eksponate arkeologjike me madhësi të ndryshme me një vlerë prej disa dhjetave miliona eurove. Ndërkaq supozohet se gjatë viteve të tranzicionit prej Maqedonisë janë zhdukur mbi 100 mijë artefakte. Deri më tani në Maqedoni janë kthyer më pak se 250 artefakte, ndërsa të tjerat nuk dihet se ku kanë përfunduar. Dyshohet se në tregtinë ilegale me artefakte janë të kyçur edhe arkeologët, por deri më tani nuk është arrestuar asnjëri prej tyre. Aksioni më i madh i policisë kundër "gjuajtësve" të artefakteve është ai me emrin "Falanga" që u ndërmor në qershor të vitit 2010, ku u arrestua një grup i organizuar kriminelësh i përbërë nga 29 anëtarë nga e gjithë Maqedonia.


Ekzistojnë dy lloj gërmuesish ilegal

Kërkuesit e thesareve gërmojnë në çdo cep të Maqedonisë, në lokalitete arkeologjike dhe vende të tjera ku kanë dëgjuar se është fshehur ndonjë thesar. Ma harta dhe karta të vjetra ata kërkojnë vendet ku mund të gjendet thesari. Shumica e gërmuesve janë vendas, por ka edhe të huaj të cilët vijnë me harta në dorë dhe paguajnë vendasit për të gërmuar në vende të ndryshme.

Drejtor i Drejtorisë për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore (DMTK), Pasko Kuzman thotë se gërmimet ilegale janë bërë "si mirëmëngjesi dhe mirëdita" në të gjitha vendet e Ballkanit, ku nuk përjashtohet edhe Maqedonia. Ai thotë se në kohën e krizës ekonomike, gërmimet ilegale shtohen, fuqizohen shumë për arsye të kuptueshme. "Njerëzit kanë nevojë që në çdo lloj mënyre të arrijnë te ndonjë pasuri, të arrijnë tek mjete të cilat do ti siguronin ekzistencë të mëtejshme", thotë Kuzmani. Sipas tij ka dy lloj gërmuesish ilegal. "Motivi i parë është ky që e përmenda më lartë, pra është me natyrë ekzistenciale, njerëzit përpiqen që të sigurojnë mjete për ekzistencë. Motive tjetër është tregti ilegale me të mirat materiale. Këtu hyjnë ato persona që kërkojnë të pasurohen në një mënyrë më të lehtë, respektivisht nëpërmjet tregtisë të trashëgimisë kulturore. Këto dy motive janë të pranishme dhe besoj se që të dy janë shumë të dëmshëm, kuptohet që më të rrezikshëm janë këta të dytët", thotë numri një i Drejtorisë, duke shtuar se me shitjen e artefakteve bëhet shpronësimi nga vendi, në dëm të shtetit. Ai sqaron se inspektorët e Drejtorisë në bashkëpunim me stacionet policore të të gjithë Maqedonisë, kishin zënë mat mjaft gërmues ilegal në shumë lokalitete në të gjithë territorin e Maqedonisë, më shumë në pjesën jug lindore, në pjesën lindore, më pak në pjesën perëndimore. "Kohët e fundit kishim shumë aktivitete në pjesën jugperëndimore të Maqedonisë ku kishte vjedhje të ikonave të shekullit XIX, të cilat para së gjithash janë artefakte, të karakterit sarkal. Kur ta shohësh, vjedhje dhe shkatërrim kemi në të gjithë territorin e Maqedonisë. Në pjesën jugore dhe juglindore më shumë bëhej shkatërrime të lokaliteteve arkeologjike, vjedhje të mjeteve sarkale të kulturës, lëvizje të tyre, shitje të mjeteve arkeologjike", sqaron Kuzman.


Me harta në dorë të huajt kërkojnë thesare

Mariovo është një ndër zonat ku gati s’ka mbet qosh pa u gërmuar. Banorët e paktë të kësaj zone sqarojë se ka vite që aty kërkohen thesare të fshehura. Persona me harta në dorë, të ndihmuar nga vendasit me sonda dhe materiale të tjera gërmojnë dhe kërkojnë thesare. Goce Gj. nga fshati Sekirce i Prilepit rrëfen për atë që ka parë dhe dëgjuar në fshatin e tij dhe në rrethinë. "Shpesh herë vijë njerëz dhe kërkojnë ar këtu", thotë ai, duke shtuar se disa persona kanë gjetur, ndërsa disa të tjerë jo. Ai sqaron se shpeshherë ata që kërkojë thesare janë të huaj. "Vijnë nga Greqia, nga Bullgaria, dhe me ndihmën e vendasve skanojnë, punojnë natën, marrin atë që gjejnë dhe ikin. Shumica gjejnë gjëra të fshehta, dikush edhe mund të mos gjejë gjë…", thotë Goce, duke shtuar se të huajit kur shkojnë për të gërmuar me vete kanë edhe harta me ndihmën e të cilave locojnë vendin e kërkimit. Ai sqaron se gërmuesit fshihen pasi kanë frikë se mos "spiunohen" nga banorët dhe përgjithësisht punojnë natën, ndërsa të nesërmen duken vetëm pasojat e gërmimit. Banorët e kësaj zone u besojnë dhe legjendave dhe janë të bindur në atë që thuhet për to. "Ka vende ku kërkohet kurban, duhet dikush të flijohet. Aty nuk shkojnë për të gërmuar, pasi ai që shkon e ka pësuar", thotë ai, duke treguar për persona që janë sëmurë, ose çmendur pasi kanë gërmuar në "tokën e ndaluar".




Gërmuesit, transportuesit dhe shitësit e artefakteve përbëjnë një rrjet të organizuar mirë

Para aksionit Falanga, policia kishte raste të veçante të krimeve dhe nuk mund të gjente ndonjë lidhje më të madhe mes atyre grupeve që vepronin veç e veç në Maqedoni.

"Me aktivitetet dhe aksionin Falanga të Ministrisë së Punëve të Brendshme u lidhën mjaft punë dhe doli se shumë grupe janë të lidhura dhe veprojnë bashkërisht. U konstatua se ato grupe janë të lidhura, veprojnë me marrëveshje, jo të gjitha, por shumica dhe janë të organizuar në mënyrë të rrezikshme, rrezikshëm në aspektin e shpronësimit të trashëgimisë kulturore, në dëm të shtetit", sqaron drejtori i DMTK-së. Policia po ashtu ka arritur në përfundim se edhe grupi që vepronte në Maqedoninë perëndimore në vjedhjen e ikonave nëpër kisha është i organizuar.


Mungojnë rreth 100 mijë eksponate

Nuk dihet saktësisht se sa artefakte mungojnë në Maqedoni, por supozohet se gjatë viteve të tranzicionit janë shpronësuar rreth 100 mijë eksponate të madhësive dhe materialeve të ndryshme. Dëmet e shkaktuara nga shpronësimi i tyre janë të pa imagjinueshme. Ndërkaq, janë gjetur dhe kthyer në vendin e vet vetëm 230 eksponate. "Janë një humbje e madhe për shtetin, nga arsyeja e thjeshtë se trashëgimia kulture nuk ka çmim, pra meqë është pa çmim, do të thotë se dëmet nuk mund të llogariten, pasi janë shumë - shumë të mëdha. Ndryshe kur ato materiale, artefakte, eksponate që shiten në aukcione, bëhet vlerësimi i tyre, që nuk është real, atëherë ato janë shuma maramendase. P.sh. gjatë 10 viteve të fundit nga Maqedonia janë shpronësuar rreth 20 mijë eksponate arkeologjike më të mëdha, më të vogla, ajo është shumë prej disa dhjetërave miliona eurosh. Ndërkaq, gjatë 20 vjetëve janë shpronësuar 100 mijë eksponate nga Maqedonia atëherë ajo shumë do të ishte shumë më e madhe", thotë drejtori i DMTK-së. Ai thekson se deri më tani mungojnë më shumë se 100 mijë mjete arkeologjike, mjete etnologjike, edhe pse shifrën e saktë nuk e di askush, pasi, siç thotë ai, ato lëvizin në kanale sekrete dhe askush nuk e di numrin e saktë. Në vitin 2006/2007 në kufirin kroato -slloven, doganierët e atjeshëm sekuestruam 230 eksponate arkeologjike të cilat pas bisedimeve mes dy shteteve u kthyen në Maqedoni. Artefaktet ishin te fshehura në thasë me fasule, kamioni kish nisur nga Tetova, ndërsa në të kishte persona nga Gjevgjelia. Trafikantët kishin punuar të lidhur, shqiptarë, maqedonas e kroat.


Artefaktet nga Maqedonia shpërndahen nëpër Evropë nëpërmjet Serbisë

Artefaktet nga Maqedonia gjenden në të gjitha shtete e Evropës, madje edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA). Kanali kryesor nëpërmjet të cilit ata transportohen është Serbia. "Artefaktet më tepër i dërgojnë për ti shitur në shtetet perëndimore nëpërmjet disa firmave fantome që tashmë njihen. Kanalet janë nga Serbia e lartë, Zvicra, Anglia, Gjermania, Amerika e kështu me radhë. Këto janë rrugët kryesore që unë i di sipas informatave që kam, por sigurisht se ka edhe rrugë të tjera të lëvizjes së tregtisë ilegale me trashëgimi kulturore", thotë drejtori Kuzman. Të njëjtën e pohojnë edhe nga MPB-ja.




Vetëm dy inspektorë kontrollojnë gjithë Maqedoninë

DMTK-ja ka vetëm dy inspektorë të cilët kontrollojnë të gjithë territorin e Maqedonisë. Para pak viteve ka pas një ide për formimin e një njësie speciale të policisë që do të merrej me gërmuesit ilegal. Megjithatë deri më tani nuk është realizuar asgjë. Dy inspektorët në bashkëpunim me policinë lokale merren me mbrojtjen e lokaliteteve arkeologjike. "Kërkuam që të formohen pese punkte, tre në Maqedoninë lindore dhe dy në Maqedoninë perëndimore. Ministria e punëve të brendshme të ketë njësi speciale që do të merrej vetëm më kapjen e gërmuesve ilegal, një punkt i përbërë prej 3-5 personave në një grup të cilët do të lëviznin nëpër lokalitetet arkeologjike, do të bisedonin me personat e dyshimtë dhe më lehtë do ti kishin gjetur. Nuk e di a punon MPB në këtë drejtim, por ky ishte një propozim i yni , do të ishte mirë që të kishte një polici eksperte që të mund ta ndalonte ofensivën e gërmimeve dhe shkatërrimeve", thotë drejtori i këtij institucioni, Pasko Kuzman. Ai sqaron se Drejtoria që udhëheq ai ka vetëm dy inspektorë, të cilët janë të lidhur me të gjitha stacionet e policisë. "Inspektorët tanë nuk kanë ingerenca për ti kapur gërmuesit, atë e bën policia, ne e informojmë policinë, ajo vepron", thotë Kuzman, duke shtuar se inspektorët e tyre nuk janë ata që i gjuajnë gërmuesit ilegal.

Gërmohet dhe shkatërrohet gjithandej, por më shumë në Maqedoninë Lindore dhe Jugore (Gjevgjeli, Strumicë, Valandovë, etj)


Për tre vjet Doganat kanë sekuestruar 834 eksponate

Të dhënat e Drejtorisë së Doganave tregojnë se gjatë tre viteve të fundit janë sekuestruar 835 eksponate.

"Më 30 mars të vitit 2008 në, në vendkalimin kufitar Bogorodica janë sekuestruar 183 ikona, më 2 korrik të vitit 2008 në vendkalimin kufitar Qafë Thanë janë sekuestruar 22 mjete me vlerë etnologjike dhe arkeologjike, më 12 qershor të vitit 2008 në vendkalimin kufitar Tabanovce janë gjetur dhe sekuestruar 27 ikona dhe një pikturë", sqarojnë nga Drejtoria e Doganave. Ndërsa më 30 janar të vitit 2009 në vendkalimin kufitar Bogorodicë janë sekuestruar 16 ikona të vjetra, më 30 qershor të vitit 2009, në Aeroportin e Shkupit janë gjetur dhe sekuestruar 14 piktura, 1 pistoletë antike është sekuestruar më 15 korrik të vitit 2009 në vendkalimin kufitar Qafë Thanë, 569 monedha të vjetra, zbukurime, dhe stoli janë gjetur dhe sekuestruar më 18 korrik të vitit 2009 në vendkalimin kufitar Tabanoc, si dhe 2 ikona të vjetra janë gjetur dhe sekuestruar më 18 korrik të vitit 2009 në vendkalimin kufitar Bogorodica. Nda Drejtoria e Doganave informojnë se në vitin 2010 nuk është zbuluar asnjë rast tregtie ilegale të sendeve me vlerë.

Nga Drejtoria e Doganave informojnë se gjatë vitit 2008 janë regjistruar pesë padi penale nga lëmia e shkatërrimit të trashëgimisë kulturore dhe shpronësimin e artefakteve. Fjala është për dy padi penale "dëmtim ose shkatërrim i të mirave natyrore që janë nën mbrojtjen e shtetit", ku në njërin prej rasteve është dëmtuar "Kurshimli –anni" në Shkup, objekti i kulturës që është nën mbrojtjen e shtetit , ndërsa në rastin e dytë është dëmtuar një manastir në rrethinën e Prilepit. Po ashtu janë regjistruar edhe tre padi penale për "përvetësim i të mirave natyrore, që janë pjesë e trashëgimisë kulturore të shtetit", ku në dy raste janë kapur persona të cilët gjatë kohë kanë gërmuar nëpër varre në lokalitetin arkeologjik ‘Isar’, ku kanë përvetësuar një numër të madh të mjeteve arkeologjike dhe kanë pas për qëllim që ato t’ua shesin koleksionistëve , ndërsa në një rast tre persona nga Kumanova kanë pas për qëllim që të shesin 6 ikona.

Në vitin 2009 janë ndritur dy padi penale kundër dy personave fizik, që të dy shtetas të huaj, edhe atë një padi penale kundër personit Z.D., shtetas kroat, për shkak të dyshimeve bazë se ka kryer veprën penale "dërgim, respektivisht transportim jashtë shtetit të të mirave materiale që janë në mbrojtje të përkohshme, ose trashëgimi kulturore, ose raritete natyrore", dënuar në bazë të ligjit 266 të Kodit Penal të Republikës së Maqedonisë. I dyshuari më 18 gusht të vitit 2009 rreth orës 12 duke dalë nga Maqedonia në vendkalimin kufitar Tabanoc në makinën e tij të tipit ‘Mazda 3’ është përpjekur që të kalojë në mënyrë ilegale një numër të madh të monetave dhe sendeve të tjera të vjetra. I dyshuar Z.D. një kohë të gjatë është marrë me mbledhjen e parave dhe monetava të vjetra, ndërsa prej personave të tjerë nga Strumica dhe rrethina të cilët kanë pas qenë marrë me mbledhjeje e monetave të vjetra, për një shumë prej 500 eurosh disa herë ka blerë rreth 500 moneta dhe qindra sende të tjera. Ai ka pas qëllim që ato ti çojë në Kroaci. Monetat dhe sendet e tjera të vjetra i ka pas paketuar në qese najloni , në atë mënyrë që një pjesë e ka pas fshehur në bagazh, ndërsa pjesën tjetër, në hapësirën e bagazhit poshtë tapetit. Padia tjetër penale është ngritur ndaj personit S.M, shtetas grek, për shkak të dyshimive se është kryerës i veprës penale "trafikim" që dënohet në bazë të ligjit 278 të Kodit Penal, ai është përpjekur që të trafikojë 2 ikona të , me fytyrën e Jezu Krishtit dhe Shën Atanasit të cilat i përkasin shekullit 14 – 16. I dyshuari më 18 korrik të vitit 2009, rreth orës 10 në hyrje të republikës së Maqedonisë në vendkalimin kufitar Bogorodica në hapësirën e bagazhit të makinës së tij të tipit "Alfa Romeo" me targa gjermane të mbështjella me foli dhe me letër ka fshehur dy ikona me vlerë prej 1 126 000 denarë (një milion e 126 mijë denarë), me qëllim që ti ikë kontrollit doganor. Nga drejtoria e doganave informojnë se në tregtinë ilegale me sende të çmuara, artefakti nuk ka të involvuar nëpunës të doganave.




Policia për tre vjet ka arrestuar 53 persona dhe ka ngritur 46 padi penale

Ndihmës ministri i Ministrisë së Punëve të Brendshme (MPB), Ivo Kotevski sqaron se gjatë tre viteve të fundit policia ka arrestuar 51 persona të dyshuar për vepra penale që kanë të bëjnë me vjedhjen, dëmtimin dhe shkatërrimin e trashëgimisë kulturore.

Gjatë vitit 2008 janë regjistruar 5 padi penale, për të cilat 8 persona janë ndjekur penalisht. Fjala është për dy padi penale ‘dëmtim ose shkatërrim të objekteve që janë nën mbrojtje të përkohshme, trashëgimi kulturore ose gjëra të rralla natyrore’, ku në njërin rast bëhet fjalë për dëmtimin e objektit të trashëgimisë kulturore ‘Kurshum Li Ann’ në Shkup, ndërsa në rastin e dytë dëmtim i një manastiri në rrethinën e Prilepit. Po ashtu janë ngritur edhe tre padi penale ‘përvetësim i materialeve të trashëgimisë kulturore ose artefakteve’, ku në dy raste janë zbuluar persona të cilët një kohë më të gjatë kanë pas gërmuar nëpër varreza në lokalitetin arkeologjik ‘Isar’ dhe kanë përvetësuar një numër të madh të mjeteve arkeologjike, ndërsa kanë pas për qëllim që tua shesin ato koleksionistëve. Ndërsa në një rast tre persona nga Kumanova kanë pas për qëllim që të shesin gjashtë ikona të shekullit 19-të dhe fillimit të shekullit 20, të cilat janë pjesë e produksionit të madh të ikonave ruse.

Në vitin 2009 janë regjistruar 12 vepra për të cilat janë ngrit padi penale ndaj 14 personave. Prej tyre 6 vepra janë "dëmtim ose shkatërrim i objekteve që janë nën mbrojtje të përkohshme, trashëgimi kulturore ose gjëra të rralla natyrore", ndërsa bëhet fjalë për dëmtim të lokaliteteve arkeologjike , gërmime në lokalitetet arkeologjike pa leje dhe shkatërrim i trashëgimisë kulturore si dhe "përvetësim i të mirave që janë në mbrojtje përkohshme ose trashëgimi kulturore, ose raritete natyrore", ndërsa bëhet fjalë për përvetësime të paligjshme të sendeve arkeologjike me vlerë shumë të çmuar historike dhe arkeologjike (moneta, figura bronzi, mjete prej metali etj), të cilat të paraqiturit i kanë gërmuar në lokalitete arkeologjike ose i kanë pas siguruar (marrë ) nga persona të tjerë me qëllim që t’ia shisnin koleksionuesve.


Në 2010-ën u zbulua një grup kriminal

Në gjysmën e parë të vitit 2010 janë regjistruar 12 padi penale për shkatërrim të trashëgimisë kulturore dhe rariteteve natyrore, me ç’rast janë arrestuar 35 persona.

Fjala është për katër vepra penale "dëmtim ose shkatërrim i objekteve që janë nën mbrojtje të përkohshme, trashëgimi kulturore ose gjëra të rralla natyrore", pesë vepra "përvetësim artefakteve dha materialeve të tjera që janë nën mbrojtje të përkohshme, trashëgimi kulturore ose gjëra të rralla natyrore’ dhe një padi penale "dërgim, eksport jashtë shtetit të artefakteve dhe të mirave natyrore".

Gjatë vitit 2010 është zbuluar një grup I organizuar kriminelësh I përbërë prej 29 anëtarë, nga disa qytete të Maqedonisë, të cilët gjatë vitit 2009 nga lokalitetet arkeologjike në rrethinën e Vallandovës, Negotinës, Prilepit, Shkupit, Velesit, Kërçovës, Demir Kapisë, Dojranit dhe qytete të tjera të Maqedonisë me përdorimin e hartave dhe letrave të ndryshme, përdorim të detektorëve, sondave dhe mjeteve të tjera teknike ndihmëse, kanë shkatërruar dhe shpronësuar trashëgimi kulturore me vlerë të pa çmueshme pronë e shtetit dhe e kanë shitur atë brenda dhe jashtë shtetit.

Ndërkaq, më 31 tetor të vitit 2010, në kuadër të aksionit policor "Falanga" që zbatohet kundër përvetësimit të paligjshëm të materialeve arkeologjike dhe të mirave materiale të cilat paraqesin trashëgimi kulturore të Maqedonisë policia arrestoi dy persona. Gjatë bastisjes së shtëpive të tyre janë gjetur dhe sekuestruar pjesë të një pajtoni të bronztë që është përdorur për varrimet solemne, i cili i përket shekullit të dytë të erës së re. Po ashtu në shtëpitë e tyre janë gjetur edhe materiale të tjera të periudhës romake, dy ikona si dhe një numër i madh monetash.

Ekspertët vlerësojnë se materialet e gjetura janë vetëm një pjesë e pajtonit. Sipas njohurive të policisë materialet e tjera kanë qenë shitur në tregun ilegal me antikitete jashtë shtetit. Ndër materialet e sekuestruara kishte edhe moneta, statuja, zbukurime, qeramikë, armë të vjetra, ndërsa mes materialeve më të çmueshme ishin menada tetovare dhe kali mbretëror.


Mbrojtje qesharake

Procesi gjyqësor ndaj 29 të arrestuarve në aksionin "Falanga" vazhdon. Të arrestuarit po mbrohen në mënyrë mjaft interesante. Të akuzuarit thonë se po përpiqen të shpëtojnë trashëgiminë kulturore që të mos përfundojë jashtë shtetit, meqë atë s’po e bëjnë arkeologët. "Ata nuk janë të vetëdijshëm se me paditurinë e tyre shkatërrojnë shtresat kulturore, që janë shumë të vlefshme për arkeologjinë, për shkencën dhe për historinë. Arkeologët e lexojnë tokën (dheun), horizontet e tokës nuk kërkojnë ar, ndërsa këta tipat debilë, vetëm të mbledhin mjetet e gjetura dhe ti shesin. Ata nuk kanë haber nga stratigrafia e tokës. Arkeologët lexojnë stratigrafinë e tokës, ajo është si bibël në arkeologji, ndërsa këta e shkatërrojnë biblën", thotë numri një i drejtorisë, duke shtuar se arkeologët e kanë tokën si libër të shenjtë.




Të dyshimtë janë edhe arkeologët

Edhe pse deri më tani nuk është arrestuar asnjë arkeolog, dyshohet se edhe ata janë pjesë e mafies arkeologjike. Arkeologët i dinë kolegët e tyre që janë të kyçur në këtë biznes, por nuk pranojnë të flasin zyrtarisht për ta. Ish drejtori i DMTK-së, Jovan Ristov tha se ka mafie arkeologjike e cila shet artefakte në tregun e zi. Megjithatë Ristov nuk dëshiron që të përmendë emra, pasi siç thotë ai, dikush tjetër duhet ti zbulojë ato. Ndërkaq, drejtori aktual Pasko Kuzman del në mbrojtje të arkeologëve.

"Jo, kategorikisht vërtetojë se nuk ka arkeologë që merren me tregti ilegale me artefakte, edhe pse ka disa njerëz që kanë qëllime të këqija thonë se edhe arkeologët kanë gisht në tregtinë ilegale me artefakte. Nëse dikush e pohon këtë, atëherë ai duhet edhe ta vërtetojë", thotë ai. Kuzman sqaron se arkeologët janë të dhënë pas gjetjeve arkeologjike, ata gjithë kohën, i shohin, i mbajnë në dorë për çdo ditë dhe ato nuk kanë nevojë që ti vjedhin, ti çojnë në shtëpi dhe ti shesin për tu pasuruar. "Nëse e bëjnë këtë të fundit, kemi të bëjmë me vepër penale numër një dhe nëse ka të tillë ata menjëherë duhet të arrestohen. Por jo, vërtetojë se nuk ka të tillë, pasi nuk është vërtetuar deri më tani. Unë besoj tek etika profesionale e kolegëve të mi dhe besoj se asnjë arkeolog në të gjithë Maqedoninë nuk merret me një veprimtari të tillë", thotë drejtori i DMTK-së.

Nga MPB sqarojnë se deri më tani nuk është arrestuar asnjë arkeolog për veprën penale tregti ose shkatërrim të artefakteve.


Interpoli ka gjet vetëm Kraterin e bronztë

Në fillim të këtij shekulli u bë një vjedhje, gërmime ilegale në një varrezë të madhe të lashtë në Demir Kapi, ku janë gjetur dhe marrë shumë mjete, ku që të gjitha janë dërguar jashtë nëpërmjet Serbisë, Zvicrës, Anglisë….Ky krateri i bronztë, i gjatë një metër e 10 centimetra, i zbuluar dhe i marr në atë varrezë është blerë nga familja hebreje Shellbi në Nju Jork, të cilët e kishin blerë atë në një ankand. "Kemi disa aktivitete kolegjiale, edhe nëpërmjet Interpolit, edhe nëpërmjet Amerikës, edhe me familjen dhe të shohim, ta gjejmë mënyrën për ta kthyer atë këtu", thotë Drejtori i DMTK-së Pasko Kuzman. Shteti nuk do ta blejë atë prej asaj familjeje, pasi sipas rregullave ndërkombëtare nuk mund të blesh diçka tënden.

Mjetet arkeologjike, që i gjen policia ose institucionet e tjera, i kthejnë në muzeun përkatës të qytetit, prej ku mund ta kenë ata origjinën, nëse nuk dihet saktësisht se cilit lokalitet, ose cilës zonë i përkasin, atëherë ata kthehen në Muzeun Nacional të Maqedonisë.

(Storia hulumtuese eshte ndihmuar nga SCOOP dhe shoqata daneze per hulumtim)

Të reja në floren e alpeve ilirike

Një botim shumë i vyer i shtohet shkencës shqiptare. “Të reja në florën e alpeve llirike”, mban titullin libri më i fundit i biologut të njohur nga Shkodra, prof. Ahmet Osman Osjes, promovuar paraditen e së premtes në ambientet e bibliotekës shkencore të Universitetit të Shkodrës. Aktiviteti u organizua nga Departamenti i Biologjisë së këtij Universiteti. Ky botim, është jo vetëm një risi fort e çmuar për shkencën shqiptare por edhe kurorëzim i suksesshëm i një mundi shumë të gjatë, i një sërë ekspeditash në malet e Shqipërisë, Kosovës, Malit të Zi e më gjerë. Ka qenë vetë autori Osja, i cili ka shpjeguar mesazhin qe depërton ky studim për të gjithë studiuesit, studentët dhe dashamirësit e Florës, turizmit dhe pse jo edhe industrisë shqiptare, e cila mund të njohë shtigje te reja në sajë të evidentimet të bimëve tradicionale dhe të rralla të këtyre zonave. Sipas autorit kanë qenë faktorë të ndryshëm historik dhe etnografik të cilat kanë bërë që këto vargmale të përkufizohen si alpe ilirike. Në këtë libër shpalosen tipare të përgjithshme të maleve që formojnë këtë masiv agregatesh malor.

Me interes u ndoqën edhe diskutimet dhe vlerësimet që iu bënë autorit nga Prof. dr Mahir Hoti, prof. Gezim Uruçi, si dhe studiuesi i mirënjohur shkodran Mentor Quku, të cilët vlerësuan mjaft punën dhe mundin e këtij shkencëtari të palodhur të Florës Shqiptare.

Ahmet Osman Osja, është një ndër personalitetet më të shquara të Shkodrës. Pinjoll i një prej famijeve më në zë të këtij qyteti, arsimdashëse ndër shekuj, deri në ditët e sotme ka bërë një jetë të dyzuar mes Florës Ilirike dhe Familjes, për të përfunduar me një Fitore të madhe. Autor i shumë shkrimeve shkencore në revista dhe buletine brenda dhe jashtë Shqipërisë, pedagogu i Universitetit të Shkodrës në fillim të karrierës së tij, ka përfaqësuar elektoratin e djathtë , në parlamentin Shqiptar gjatë periudhës 1992-1996.

Libri “Të reja në Florën e Alpeve Ilirike”, nuk përfaqëson vetëm një punë shkencore të mirëfilltë floristike por është historikisht hapi i parë sensibilizues për shqiptarët për njohjen e kësaj trevë malore Ilire. Sipas studiuesit Ahmet O. Osja, “Materjali do ti shërbej sensibilizimin të bashkëqytetarëve për një rajon sa të afërt, aq të largët, një ish zonë e ndaluar në veçanti për Shqiptarët e natyrisht e për rrjedhojë edhe për vetë studiuesit shqiptarë.

Me këtë rast një apel i është drejtuar edhe botuesve të “Historia e Shqipërisë” , të cilët lënë vend për këtë zonë thjesht në një paragraf duke ju referuar materialeve qytetërimit të lashtësisë , dhe për këto citime u referohen A. Stipçeviçit me pretekstin se” “fatkeqësisht nuk mund ti referohet asnjë studiuesit shqiptarë. Por kjo u shtrua në rangun e një sensibilizimi dhe jo të një debati. Kjo vërtet është një zonë e hapët fiziko-gjeografike, e cila na ofron një material faktik dokumentar për etnogjenezën ilire, material të cilin vetë autori thekson se “ nuk munda ta përfshija për vet faktin e natyrës së tij”. Në libër gjejmë ato dokumente të cilat shërbejnë për dokumentimin e emërtimit të këtij rajoni malor, si të thuash tapinë e saj që e gjet gjeta eksplorimeve , në natyrë, të dokumentuar në tokë e nën tokë, nga Komani mbi Drin deri në veri në Drin të Bosnje- Hercegovinës, nga Rrafshi i Dukagjinit në Kosovë në Fushën e Zetës në Mal të Zi, e pak më tej në Dalmaci. “ Si rezultat i analizës krahasuese të tipareve karakteristike të kësaj zone të lartë malore të quajtur Alpet Ilirike me ato të Maleve Dinarike rezultoi se kemi të bëjnë me një zonë të veçantë, rezultat i devijimit në orogjeneze nga malet Dinarike, prandaj paraqitej jo vetëm zonë më vete me një seri tiparesh gjeomorfologjike, me tipare të veçanta fiziko-gjeografike e sidomos historiko-kulturore, etj”.

Kapitulli i parë, përveç sa më sipër trajton dhe kushtet klimatiko-tokësore zonat bimore dhe faktorë të tjerë që ndikuan në evolucionin e saj. Kjo zonë përgjithësisht malore karakterizohet nga një natyrë e egër një reliev të ashpër dhe mjaft e përthyer malore me natyrë gëlqerore. Alpet kufizohen pothuajse në të gjitha anët me grebene, thyerje tektonike, lugina malore e kanione te thella. Tipari i dytë thelbësor është se ato përbëhen nga shkëmbinj gëlqeror të mezozoit dhe në pjesën jugore nga flish i paleogjenit dhe rreshpe të paleozoit, kryesisht përbëhen nga formacione të forta, të shkëmbinjve sedimentarë gëlqerorë dhe terrigjen (flish dhe reshpe), formacionet magmatike janë pak të përhapura, aty këtu vërehen shkëputje të shumta tektonike, të shoqëruara me lëvizje të fuqishme diferencuese qe gjindet nën presionin e tektonikës shkëputëse shumë të zhvilluar me nje natyre litologjike të përbërë prej shkëmbinjsh karbonatike shtresë trashë e të qëndrueshme qe orientuan luginat e lumejve të zhvillohen në drejtim rrezor, nga qendra Jezerca, në periferi në drejtim të Detit Adriatik ose Detit të Zi. Së treti gjendet nen veprim intensiv të fenomeneve natyrore, karstike, akullnajore dhe fluviale. Si rrezultat i të cilave lindi dhe u zhvillua një florë që karakterizohet jo vetëm nga një dimorfizëm i theksuar floristik poe dhe nga një numër i konsiderueshëm bimësh endemike të cilat trajtohen në veçanti në pjesen e dytë. Tërësia e veprimit të këtyre faktorëve kishte krijuar një sistem ekologjik, një mjedis që rrit e zhvillon një florë sa të pasur aq dhe interesante, që dallohet nga e Maleve Dinarike. Studimi floristik i Alpeve Ilirike e ka befasuar autorin i cili i ka dedikuar jetën këtij studimi me pasurin e rrallë bimore. Alpet Ilirike, me natyrën e tyre u afroi strehë optimale rritjes e zhvillimit bimëve të rralla, relikte, endemike e subendemike.

Rezultatet e studimit, të njohjes, evidentimit dhe përcaktimit të specieve të disa gjinive të pasurisë bimore të natyrës së zonës paraqiten në kapitullin e dytë të këtij materiali. Në Masivin Malor të Alpeve Ilirike konstatuam përhapjen e specieve të reja dhe prezentë në këtë zonë si ;

I . Të përhapjes të tre specieve të gjinisë Wulfenia Jacq. nga të cilat dy janë endemike të cilat shoqërohen me subspeciet përkatëse endemike si ;

1 . Wulfenia baldaccii Deg. Osterr.Bot.Zeitschr.47: 408 (1897), bimkë endemike e Alpeve Ilirike e zbuluar nga BALDACCII më 1897 në Majën e Parunit, të emërtuar me emrin e zbuluesit nga DEGEN.

2 . Wulfenia baldaccii Deg. Subsp. nov. (marlula) subspecie endemike e gjetur në krahinën e Vermoshit

3 . Wulfenia carinthiaca Jacq. Gjetja e sajë në jug-perëndim të Liqenit të Jezercës dhe të popullatave të tjera të reja në lindje të saj, e gjetur dhe në malet e Sllovenisë.

4 . Wulfenia blecicii Lak. Bime endemike e Alpeve Ilirike së bashku me dy subspeciet e sajë endemike paraqitet e përhapur gjerësisht në rajonin gjeografik të Alpeve Ilirike (rajoni i vend gjetjes nuk është vetëm rajoni i Bjeshkëve të Nemuna por dhe zona të tjera deri në Rozhaj në Mal të Zi e në Kosovë).

Studimi i këtyre specieve provoi se areali i përhapjes nuk është vetëm zona e zbulimit Masivi Malor i Alpeve Shqiptare por zona e krejt Alpet Ilirike, megjithëse konfirmimi shkencor në rang ballkanik dhe evropian ende nuk është bërë. Mbështetur në teorinë e Horvatit kjo zonë konsiderohet si qendra e dytë e arealit të zhvillimit historik botëror, të diferencimit biologjik të popullatave të specieve të gjinisë Wulfenia Jacq. etj. Nga kjo rezulton se Alpet Ilirike të Shqipërisë duhet të jenë qendra e arealit të shpërndarjes së bimëve të specieve të kësaj gjinie më tej në Alpet Ilirike. Këto male njëheri me sa duket kanë shërbyer dhe si rrugë e shpërndarjes së specieve të gjinisë për në Evropë, por ende mbetet një dyshim se sipas Wulfit areali i tyre ka karakter mbetës.

II . Në gjininë Gymnospermum publikohet vendgjetje të reja të species endemike Shqiptare Gymnospermum scipëtarum K.Paparisto et., Xh. Qosja, më në veri të arealit të përhapjes së saj të deklaruar që tregon një areal më të gjerë të përhapjes së species endemike shqiptare.

III. Në familjen Orchidaceae e njohur për vlerat e principeve aktive që kanë, u përcaktuan në zonën e Alpeve Ilirike 6 gjini. Në gjinin Orchis veçuam 5 specie, në gjininë Himantoglossum u përcaktuan 5 specie e subspecie. Me interes është zbulimi i subspecies së re “ Himantoglossum adriaticum subsp. nov. (scutariensis) A. Osja., dhe i gjetjes për herë të parë i species Himantoglossum adriaticum, gjë që pasuroj fondin e bimëve të rralla jo vetëm të Alpet Ilirike por dhe të florës së Shqipërisë dhe Malit të Zi.

Në gjininë Anacamptis (Orchis ) përcaktuam 7 specie dhe specien e bimës endemike Anacamptis (Orchis) albanica.

Në gjininë Dactylorhiza u gjetën dhe u përcaktuan 5 specie.

Në gjininë Neotinea 1 specie

Në gjininë Traunsteinera 1 specie

IV. Ky studim evidentoi në elementet përbërës floristik të gjinisë Plantago 18 specie bimore, të dhëna të reja për 5 specie të reja dhe prezente; Plantago holosteum, Plantago cornuti Goan, Plantago serpentina, Plantago fuscencens, Plantago atrata var. atrata, Plantago atrata var. albanica, si dhe për dy speciet endemike Plantago dardanae Rexhepi& Dimitrov”, Plantago reiniformes.

V. Nga studimi i specieve të gjinisë së Violave të takuara në Alpet Ilirike, evidentuam 19 specie, e veçanta e kësaj gjinie është evidentimi i specieve të rëndësishme endemike të Alpeve Ilirike: si Viola speciosa, V. beckiana, V. raunsiensis, V. vilaensis dhe speciet subendemike si : Viola dukadjinica, V. kosaninni, V. elegantula. Këtu cituam vetëm disa nga këto bimë të rralla të këtyre gjinive por specie të tilla nuk mungojnë në gjini të tjera të këtij masivi agregatesh malore.

Prof. Dr. NEBI DERVISHI:Një enciklopedi për Zarën

Libri „Tradiciska kultura Zadarskih Arbanasa“ (Kultura tradicionale e Arbëreshëve të Zarës) i ikonës së albanologjisë e historiografisë shqiptare e ballkanike, arbëreshit nga Zara, Akademik Aleksandar Stipçeviq, pa mëdyshje mund të thuhet se është një enciklopedi e arbëreshëve të Zarës.


Pasi e lexova, pa humbur kohë këtë libër vendosa të bëjë këtë recension, që po ashtu sërish përbën një privilegj tjetër dhe respekt për veprën kapitale që autori na e dhuroi.

Edhe njëherë, me mjeshtri autori ka ndërtuar një arkitekturë të veçantë, që të befason e të rrëmben duke zbuluar dal ngadalë duvakun e një bukurie jo fort të njohur nga lexuesi i gjerë. Është një galeri e pasur e shtrirë në 450 faqe, në tri pavijonet (pjesë) të lidhura organikisht, e cila të tërheq e nuk ndahesh dot prej saj, nga larmia që sjell! Aty brenda ka historinë e dhimbshme të Arbëreshëve të Zarës, si dhe krenarinë, traditën bashkëkohore, lirizmin, toponiminë besimin dhe rrëfimin interesant. Me përjetimet, mallin, nostalgjinë për vendlindjen, njohuritë e thella e përvojën jetësore autori përshkruan bukurinë, historinë dhe dukuritë tradicionale si dhe depërton deri në thelb të këtyre dukurive.

Syrit të tij të vëmendshëm, ashtu siç duhet ta bëjë çdo njeri i dashuruar me nostalgji për vendlindjen, si shpëtojnë as gjërat e vogla, të cilat profesori do ti vlerësojë. Autori në këtë libër manual, gërsheton në mënyrë të përkryer historinë me traditën, etnografinë me gjuhën, shkencën me artin, traditën me bashkëkohoren etj.

Libri është si një vitrinë e mbushur plotë stoli, ku mund të zgjedhësh ç’të duash. Ka histori, tradita, vlerësime objektive, materiale të pasura arkivore,mbresa të gjalla jetësore, gjuhësi, relikte, përralla, kompozime, këngë me te folurën arbëreshe, përvojën e punës të mbledhësit të tërë gojëdhënave, etj, si dhe sukseset e përshkuara me ndjenja realizmi që ndonjëherë të trondit.

Duke lexuar ketë libër, ndiej epizmin e maleve, historinë e dhimbshme qindra vjeçare te shqiptarëve edhe në diasporë, botën shpirtërore të arbëreshëve te Zarës, herë si dallgë deti, herë si puhizë që të harlisë. Natyra e Arbneshit të Zarës është përshkruar me realizëm të thellë frymëzimi. Janë tablo për t’i pasur zili dhe që të ftojnë për t’i shikuar, njohur e shijuar. Pasuritë shpirtërore të Arbëreshëve të Zarës janë përshkruar aq bukur, sa lexuesi e ndien veten mirë sikur lexon ciklin e Kreshnikëve, këngët historike, gojëdhënat, ritet për traditën, festat me miqtë, përrallat, humorin, fjalët e urta, lojërat etj.

Në parathënien e librit, recensent janë Akademik prof. Dr Radosllav Katiciq edhe prof. Dr Zef Mirdita, i pari në mes tjera thotë : „Lexuesi duhet të jetë i vetëdijshëm se ka në dorë dhe është duke shfletuar një libër të veçantë të autorit A.Stipçeviq“ „Tradicishka kultura Zadarski Arbanasa“, e cila ne bibliografinë tonë ka një vend të veçantë„.

Emri i Akademik Aleksandar Stipçeviq, në saje të aktiviteti të tij në lëmin e ilirologjisë është i njohur jo vetëm në përmasat albanologjike e ballkanike, por edhe në qarqet ndërkombëtare shkencore.

A. Stipçeviq lindi më 10 tetor 1930 në Arbanas pranë Zarës. Në qytetin e Zarës kreu shkollën fillore dhe të mesme, ndërsa në vitin 1954 diplomoi në fushën e arkeologjisë në Fakultetin Filozofik pranë Universitetit të Zagrebit. Për një kohë të shkurtër punoi në Muzeun Arkeologjik në Zarë si dhe në Institutin e Shkencave historike po në Zarë. Nga viti 1957 punoi në Bibliotekën kombëtare Universitare në Zagreb në vendin, detyrën e përgjegjësit për botimin e librave. Në vitet 1974-1983 ishte drejtor i Bibliotekës së ASHAJ (më vonë A.SHA.K), ndërsa kah fundi i vitit 1983, kalon në Entin Leksikografik të Jugosllavisë, në detyrën e krye të Leksionit Biografik të Kroacisë. Në vitin 1987, kalon në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Zagrebit ku emërohet shef i katedrës për Bibliotekari dhe më pas në vitet 1992-1995 do të caktohet Drejtor i Degës së Shkencave të Informacionit. Në vitin 1997 pensionohet me titullin e profesorit të Universitetit. Ndër vite ka kryer detyra me rëndësi në Shoqatën e Shkrimtarëve të Kroacisë (që më herët është quajtur Shoqata bibliotekistë Kroate, ku në vitet 1967-1973 ka qenë edhe kryetar i kësaj shoqate ndërkaq në vitet 1967-1969 ka qenë edhe kryetar i Lidhjes së Shoqatave të shkrimtarëve të Jugosllavisë, redaktor Ii revistës së Shoqatës së Shkrimtarëve të Kroacisë. Nga viti 1983 është bashkëpunëtor dhe anëtar u jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, ndërsa nga viti 2001 është anëtar i Accademia Marchigiana di Scienze. Lettere ed Artin Anconi. Për punën (kontributin) e tij është dekoruar: në vitin 1983 me Diplomën e Kukuljeviqit; në vitin 1998 me Rendin Kroat të Damices me figurën e Markë Maruliqit. Është anëtar i Qendrës Kroate (PEN- Klubit) nga viti 1985 dhe anëtar nderi të shoqatës së Arkeologëve kroat që nga viti 2005 si dhe anëtar nderi i Shoqatës të Shkrimtarëve Kroatë. Në vitin 2004 iu nda çmimi i qytetit të Zagrebit si dhe çmimi I qytetit të Zarës për veprimtari e krijimtari jetësore.

Nga viti 2009 është anëtar nderi i bordit drejtues të Universitetit mbretëror “Iliria” në PRishtinë. Në vitin 2001, prof. Stipçeviqit, Presidenti i R. së Shqipërisë Rexhep Mejdani i’a ndau prof. Stipçeviqit iu nda Dekorata e Artë “Naim Frashëri” për kontributin e çmuar për ndriçimin e historisë së Ilirëve.

Është marr për shumë vite me kulturën shqiptare të ilirëve të lashtë, me bibliografinë, historinë e përgjithshme të librit, historinë e librit kroat, censurimin dhe me shkencat albanologjike. Deri tani ka shkruar një numër të madh punimesh (mbi 230) të botuara në revista prestigjioze në Kroaci dhe në botë, si dhe në Revista shkencore si dhe librat si vijojnë:

“Arte degli Illiri”, Milano 1963 *Botuar edhe në gjuhën angleze1963 Milano); Doracak për rregullimin e diskotekave” në vitin 1964 në Zagreb; në bashkëpunim me Lelon Canic dhe Janko Zhivkoviqin); “Gli Illin”, Milano, 1966, ( e botuar në gjuhën shqipe në vitin 1967); “Biblographia Illynica:, Sarajevë, 1967 ( e botuar sumplemetarisht në vitet 1974, 1978 dhe 1984); “Iliri-histori, kultura dhe jeta”, Zagreb 1974, 1989, dhe 1991 ( e përkthyer në gjuhën angleze në 1977 dhe në gjuhën shqipe, në 1980, 1990 dhe 2002); “Kulturno – povjesni spomenici u Arbanasimia, Zadar, 1977l “Bibliografija antiçke arkeologjije u Jugusllavije I-II, Sarjevo 1977; Kultni simboli kod Iliria, Sarajevo 1981 (e përkthyer në gjuhën shqipe e botuar më 1983, 1990 dhe 2002); Poviest Knjige, Zagreb 1985; Botimi tjetër në vitin 2006 ( Përkthimi në gjuhën shqipe u botua më 1988 dhe 200; në gjuhën arabe në 1993 dhe në gjuhën perse më 1994); “Venzura u Kniznicama, Zagreb 1992; “Odanrsenom cenzoru, Zagreb 1994 (e botuar në gjuhën shqipe në vitin 2002); “Interpretime albanologjike”, Shkup, 1994; “Kako izbjeci cenzora”, Zagreb, 1997; “Prica o Hrvatskom biografskom leksikom”, Zagreb, 1997; “Sudbina Knjige”, Lokve, 2000; “Socialna povjest Knjige u Hrvata”, Knj. I – III, Zagreb, 2004-2008, etj. Pra, autori i librit „Kultura tradicionale e arbëreshëve të Zarës“ është arkeologë sipas studimeve dhe arsimimit i dëshmuar në mënyrë të shumëfishtë në bibliografinë për lakmi fondamentale ilire, si dhe me veprat sintetike mbi ilirët e lashtë dhe me disa tema të veçanta lidhur me ilirët si banorë më të lashtë paleoballkanik. Si bibliotekist i dëshmuar tani më ka botuar vepra fundimentale mbi historinë e librit, pa të cilat bibliografia kroate do të ishte me e varfër.

Viteve të fundit Akademik Stipçeviqi, me më shumë përkushtim i është kthyer rrënjëve të tija, pra komunitetit ne kolonië e arbneshëve të Zarës, që sivjet kremtoj e 290 vjetorin e shpërnguljes.

Kolonitë shqiptare në brigjet e Adriatikut janë mjaftë karakteristike. Në to ndër shekuj pasqyrohen shumë elemente të veçanta dhe mjaft të rralla, të cilat nuk i hasim në diasporën shqiptare. Numri i këtyre kolonive nuk është i vogël, disa iu kanë përballur rrebeshave të kohës, e disa janë asimiluar fre dhe, për to dihet vetëm se kanë ekzistuar. Një nga këto koloni që veçohet më së shumti dhe ka diçka të posaçme, është Arbneshi i Zarës – Borgo Erizzo. Përveç këtij emir, të themi zyrtar, sipas dokumenteve që ruhen në arkivin historik të Zarës, kjo lagje, nga popullsia Kroate, në fillim u njoh me emrin Eriçin Varosh (Ericovo Selo) e më vonë edhe Abanasi, dhe Arbresh, nga vetë banorët shqiptarë.

Në vitin 1721, nga fshatrat rreth Liqenit të Shkodrës, Brisk, Shestan e Larje, u shpërngulën 32 familje shqiptare me 227 frymë, dhe u vendosën në para lagjen e Zarës, që u quajt Borgo Erizzo, sipas providurit general për Dalmaci e Shqipëri, Nikolla Erizo. Shkaqet e shpërnguljes duhet shikuar (kërkuar) në prizën e ngjarjeve të kohës dhe rrethanave politiko-shoqërore, si: luftërat e shumta, sëmundjet, plaçkitjet, ftesa e të rinjve shqiptarë për rekrut në ushtrinë turke, kushtet e rënda ekonomike, varfëria e madhe, trusnia e ushtruar nga ana e Perandorisë,m që të nderojnë fenë apo të konvertohen si dhe pazarllëqet e dëmshme në kurriz të shqiptarëve për interesa të caktuar në mes Venedikut, sllavëve dhe disa personaliteteve kishtare.

Iniciator kryesor për këtë shpërngulje ishte arqipeshkvi i Zarës, Visk Zmajeviq. Është mjaft indikativë një marrëveshje sekrete në mes Zmajeviqit, përfaqësuesve sllav dhe Venedikut e vitit 1713, në të cilën vendoset që të shpërngulen shqiptarët rreth Liqenit të Shkodrës dhe të Shqipërisë Veriore.

Tokat e të shpërngulurve do t’u ndaheshin serbëve, ndërsa shqiptarët do të vendoseshin në Zarë, në afërsi të Pulës dhe qyteteve të tjera bregdetare dallmatine.

Përveç shpërnguljes së vitit 1721, kemi edhe tre shpërngulje të tjera të rëndësishme të shqiptarëve në Arbresh, në vitet 1726, 1727 dhe 1733. Pas këtyre shpërnguljeve, kemi edhe disa të tjera, por janë më të vogla.

Numri i familjeve të shpërngulura ëhtë me qindra kurse, frymët janë me mijëra.

Që në vitet 70 të shek. XX profesor Stipçeviq, në heshtje ishte përkujtuar hulumtimeve, grumbullimeve, mbledhjeve të informacioneve nga të moshuarit, rrëfyesit besnik të traditës, me të cilat ai ka pasur qasje më të besuar dhe te verifikuara, për dallim nga të tjerët. Kanë qenë anasit (neudasit), fqinjët, miqtë e familjarët që i kanë ndihmuar.

Pa dyshimin më të vogël, libri i tij i fundit, Kultura tradicionale e Arbëreshëve të Zarës është vepër shkencore, shumë fortë e ndërtuar dhe monografi e shkruar me mjeshtëri, kushtuar vlerave te veçanta të trashëgimisë ndër shekuj të arbëreshëve të Zarës, grupi etnik që banojnë në paralarjen e Zarës ,të cilat kanë ruajtur gati tre shekuj veçoritë e theksuara të tyre. Për këtë deri tani shumë pak është shkruar, ndaj autorit në këtë libër, në pjesën më të madhe sjell rezultatet e hulumtimeve personale. Mbi këto hulumtime fondamentale të besueshme dhe thelbësore, prof. Shandri (siç i pëlqeu ta thërrasin) hap pas hapi, me një durim të pa përshkruar, ndërton godinën e kulturës tradicionale të arbëreshëve të Zarës, e cila është bindëse, mbresëlënëse, dhe gjithnjë e ngrohtë dhe e gjallë. Ashtu, në atë mënyrë, ai na përshkruan këto dukuri interesante e specifike, që deri më tani kanë mbetur në pakujdesi dhe shumë pak e njohur, ndërsa paraqet pjesë shumë të rëndësishme përbërëse të kulturës kroate dhe po aq e rëndësishme sa edhe kontuiteti i traditës etnike shqiptare.

Pa u ndalur në përmbajtjen thelbësore të librit „Kultura tradicionale të Arbëreshëve të Zarës“, shtrihet ne 450 faqe e ndare ne 3 kapituj dhe përmban një tërësi, e cila evidentohet që në parathënien e këtij botimi. Kjo është edhe arsyeja e parë pse nuk do të merremi me citime nga ky libër manuel e me interes, sepse nuk dëshirojmë të zvogëlojmë kureshtjen e lexuesve serioz, sepse ky nuk është qëllimi ynë parësor.

Në hyrje (faqe 1-40) autori jep një historik të thurët mbi shqiptarët e Zarës, ndërkaq në kapitullin e parë (faqe 41-270) trajton në mënyrë të shkëlqyer jetën dhe traditën e tyre si: vetitë karakteristike e trupave të Arbëreshëve; Jeta e tradita në familje; Pozita e gruas; Pjellshmëria dhe shterpësia; Sjellja ndaj të moshuarve; Ruajtja e ushqimit; Doket dhe zakonet; Dhënia e fjalës (Besës); Veshjet popullore; Armët personale; Këngët dhe vallet popullore; Respekti ndaj te vdekurve; Respekti ndaj bukës; Besimi fetar; Karnevalet; Sporti popullor; Mjekësia popullore; Gjuha apo e folmja e arbëreshëve të Zarës ; Antroponimet,tamponimet etj.

Në kapitullin e dytë (271-372) autori përshkruan kryesisht besimin e arbëreshëve të Zarë, duke e ilustruar gati çdo njërën prej tyre me tekst paralele në gjuhën arbëreshe dhe kroate.

Në kapitullin e tretë (373-446) autori në libër përfshin letërsinë popullore (orale) ku janë të evidentuar me mjeshtri të gjitha këngët, tregimet dhe fjalët e urta të arbëreshëve të Zarë. Në një prononcim prof. Stipçeviq thekson: „Është me interes të theksoj se në vitin 1909 në Arbnesh të Zarës ka qenë një linguist gjermanë albanologu Gustav Vangan, i cili ka konstatua se në Arbënesh ruhet një këngë e vetme popullore. Mirëpo, shton prof. Stipçeviq unë kam mbledhur tetëmbëdhjetë. Pra ai është mashtruar pak, e sipas të gjitha të pyeten, por ato këngë megjithatë janë ruajtur. Në veçanti janë ruajtur tregimet dhe ato tregime janë shumë interesante që flasin për disa zakone, për disa besime që janë të çuditshme, si p.sh. Besimi për gjarprin, për kalin, për botën e zjarrte dhe te ngjashme, që në fakt prekin kohën parahistorike.

Libri monumental i Profesor Stipçeviqit na përkujton historinë dhe vlerat tradicional, për të cilat me siguri mund të na kenë zili të tjerët. Për këtë arsye, monografia e Akademik Stipçeviqit e analizuar nga aspektet nga psikologjike, sociologjike, filozofike e në veçanti gjuhësore (albanologjike) e historike është një zë kushtrimi që vjen nga e kaluara, është një qortim që troket mbi ndërgjegjen e intelektualëve tonë, që ti kthehen vetvetes, burimit, mënjëve të mbijetesës sonë, sepse vetëm në këtë mënyrë siç bënë prof. Stipçeviq, angazhimi i tyre do të jetë në funksion të një progresi që të shpie drejtë një ardhmërie më të lumtur e më të begatë. Sepse nëse merremi vetëm me të kaluarën na plas vetëm njëri sy, po nëse do të harrojmë të kaluarën e hidhur të popullit tonë , na plasin të dy. Profesori Stipçeviq edhe me këtë studim monumental është për tu përgëzuar për pasionin e durimin me të cilin ka punuar tërë këto vite, duke mbledhur si bleta nektarin lule më lule, e autori lagje më lagje, shtëpi në shtëpi në para lagjen e Arbëneshit të Zarës, për ti evidentuar të gjitha gojëdhënat , fjalët e mitet, doket e zakonet, pra për të rrugëtuar ndër shekuj, të cilat paraqesin për ne një kandil të ndezur, që ndriçon dhe zbulon të kaluarën tonë, duke depërtuar deri në thellësi të saj. Autori ka kaluar kështu me sukses të plotë një provë tepër të vështirë, për të cilët edhe recensentët e nderuar (Akademik R. Katiçiq e Prof. Dr. Zef Mirdita) kanë dhënë vlerësime pozitive. Dhe kjo sigurisht përbënë një meritë, por në të njëjtën kohë edhe shpresë se nga Profesor Sandri në një të ardhme të afërt do të kemi punime të tjera me vlerë për historiografinë shqiptare e albanologjike e pse jo edhe ballkanike. Është kjo jo vetëm një dëshirë por edhe një obligim atdhetar që kemi ne studiuesit e historianët (jo të nivelit të profesor Shandrit, që as nuk kemi mundësinë të jemi as hija e tij), për të evidentuar, vëzhguar proceset dhe fenomenet, për ti studiuar ngjarjet e figurat historike, e për ti dhënë lexuesit një studim sa më të plotë e me vlera të vërteta që ajo pa dyshim i ka. Vetëm në këtë mënyrë, siç është libri i Prof. Stipçeviqit, do ti mbrojmë, zhvillojmë traditat kombëtare, do ti ushqejmë gjeneratat e reja me vlerat e tyre të cilat sigurojnë mbijetesë, dhe progresin e pandalshëm.

Pra ky është mësimi dhe mesazhi që na përcjellë libri i radhës i Akademik Aleksandar Stipçeviq, „Kultura tradicionale e Arbneshëve të Zarës“, të cilin unë edhe një herë e uroj dhe e përgëzoj për djersën e derdhur dhe punën titanike që ka bërë.

Në fund do të shtoja se e pata nderin dhe kënaqësinë që me autorin e Librit „Kultura tradicionale e Arbneshëve të Zarës“, të takohemi me shekuj e ndër shekuj, me ritet, doket, zakonet e besimit , pjesë e trungut arbëror , e duke iu bashkangjitur mendimit të tij esencial që e përshkon fund e krye veprën e fundit , e cila midis rreshtash nënkuptohet si loti se „i mjerë është ai popull që nuk ka ose është në gjurmë të identitetit dhe historisë së vetë“. Miqësisht i uroj suksese të tjera në të ardhmen e kurajë në rrugëtimin e tij shkencor, fisnik e kombëtar.

Xho Diogardi:: Maqedonia dhe Serbia kanë skenar të përbashkët antishqiptar

Xho Diogardi, Kryetari i Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane, ka thënë se arrestimet e shqiptarëve në Maqedoni dhe në Luginën e Preshevës janë skenarë të koordinuar.



"Tërë aparati shtetëror në Maqedoni dhe Serbi ka hapur skenar top sekret dhe të përpunuar mirë, që kanë për qëllim të komprometojnë shpirtin liridashës të besimit dhe të traditës shqiptare para opinionit ndërkombëtar. Populli shqiptar nuk është terrorist dhe këtë e thotë me argument e gjithë rruga historike e popullit tonë me traditë të lashtë evropiane”, ka thënë për mediat në Maqedoni Diogardi.

Ai shton se, çështja shqiptare në Maqedoni dhe Luginën e Preshevës “po përballet me tortura brutale që kanë marrë konotacionin e akteve me skenarë ultra-nacionalistë”.

Kryetar i LQSHA-së, Diogardi, ka thënë se është e nevojshme një fushatë e bashkërenditjes së aktiviteteve kombëtare shqiptare në SHBA dhe Evropë, ashtu siç është bërë për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës.