Marinaj një pasurues i lingusitikës së kritikës botërore

Studim nga Vjollca Tytyni

Si mund të implimentohet Protonizmi në trajtimin e aspekteve historike dhe politike ?

“Protonizmi në politikë duhet të zë një vend të rëndësishëm. Çdo politikan duhet të ketë në vetvete sadopak Protonizem. Gjë që, fatkeqësisht te një pjesë e mirë e politikës shqiptare mungon dhe sidomos tek ata ligjvënës.”


Shkrimtari, përkthyesi dhe studiuesi shqiptarë,GjekëMarinaj, hyri natyrshëm dhe shprehu në letrat shqiptare mendimin e tij të përparuar kritik. Krijimtaria e tij letrare, poetike e studimore, flet bukur, qartë dhe kuptueshëm. Ndonëse i vonë në këtë fushë, letërsisë sonë i ka sjellur një pasuri të artë letare, e cila e bën Marinajn, një kritik të mprehtë dhe të talentuar. Duke e sjellur dhe përparuar në letërsinë shqipe dhe atë botërore, teorinë letrare tëProtonizmit, kjo drejtëpërdrejtë e bën atë një njeri human dhe pasurues të lingusitikës shqiptare dhe botërore. Në këtë arenë letrare protonizmi i Gjekët është një amalgamë tipike njerëzore e humane, ku pa asnjë paragjykim shpreh botën e sinqertë, që u transmeton njerëzve ngrohtësi dhe dashuri për të bukurën, duke emetuar vazhdimisht energji pozitive, nxitëse për të talentuarit e artit dhe letërsisë, për ata, që me përkushtim dhe pa mëri, provojnë t’i ngjiten kësaj gjinie të bukur letrare.

Shtrirja e Protonizmit në mjedisin tonë

Duke e parë këtë teori në këndvështrimin pozitiv, është e qartë se Protonizmi është një shërbyes i denjë i gjithë njerëzimit. Dhe jo vetëm në fushën e artit dhe letërsisë, por edhe në fushën ekonomike, sociale, e poashtu edhe në atë politike. Protonizmi, në rang global do të shërbejë për më shumë energji pozitive në drejtim të bashkimit të kombeve dhe të dhënjes fund të luftërave, për më shumë paqe në botë, për dashuri më shumë, për t’i dhënë fund urrejtjes ndërnjerëzore. Evidenca e kësaj energjie pozitive, gjithcka do të kishte zgjidhur me marrëveshje dhe paqe dhe nuk duhej të ishin marrë me mijëra jetë njerëzish në gjithë botën.


Letërsia jonë me dhe pa Protonizëm

Referuar studimit të Protonizmit të prof. Gjekë Marinajt, mësojmë se: “Protonistët veprojnë apo reagojnë drejt letërsisë me ngarkesa të mjaftueshme “elektrike” të karakterit pozitiv sa të mbajnë në ekuilibër apo të barazojnë numrin e “ngarkesave “ negative të “elektroneve”. Gjithashtu është shumë domethënëse dhe tejet e rëndësishme se tek Protonistët, mbizotëron thelbi njerëzor, shpirti human, dëshira për të inkurajuar të tjerët, për të dalluar vetëm të bukurën në gjithçka e në këdo, pra mbizotëron ajo pjesë e shkrimtarit që e ka bërë botën letrare kaq moderne sa ç’e kemi sot.”

Studiuesi dhe përkthyesi Marinaj, nuk do të thotë që nuk i vëren edhe gjërat negative. Ai e sheh atë që është dhe s’është e drejtë, e bukur dhe jo aq, e këndshme dhe jo aq, e shëmtuar apo jo… Ai e di se, kjo botë ështës humëgjyrëshe dhe kjo gjë nuk mund të anashkalohet. Si një tipar njerëzor kërkon që gjërat të mund t’i marrim dhe t’i sjellim natyrshëm duke i ndërtuar dhe gjetur mënyrat më të bukura, që edhe ato të mund të frymojnë natyrshëm Kjo na bën të shpresojmë për anoncimin e vlerave të mirëfillta.

Të parandalohet dhe të mos ndillet vrerë për atë që është dhe quajmë art. Të ruhet arkitektura e zanafillës së krijimtarisë së bukur artistike e letrare.Pra, Protonizmi zë një vend të rëndësishëm në fushën e letërsisë. Andaj, edhe trajtimi i kësaj teorie letrare dhe gjithashtu edhe vënja në praktikë nga krijues, analistë, shkencëtarë dhe studiues, ndihmon në zbehjen, mbase, edhe në eliminimin e përdorimit apo të mohimit të qëllimshëm të vlerave, që shpeshherë bëhen për arsye dhe interesa personale.

Domosdoshmëria e Protonizmit në politikë

Protonizmi në politikë duhet të zë një vend të rëndësishëm. Çdo politikan duhet të ketë në vetvete sadopak Protonizem. Gjë që, fatkeqësisht te një pjesë e mirë e politikës shqiptare mungon dhe sidomos tek ata ligjvënës. Kjo mungesë ka bërë që të kundërshtohen dhe të mos miratohen shumë vendime dhe projektligje të rëndësishme, në Parlamentin shqiptar, e cila ka ndikuar edhe në mospranimin e Shqipërisë në BE. Pra, gjithcka ka ardhur thjeshtë nga mungesa e protonizmit. Kjo konfirmohet shumë qartë edhe nga fjala e kryetares së Parlamentit, Jozefina Topalli.

   GjekëMarinaj

Në seancën e parë parlamentare të këtij viti, që u mbajt me rastin e përgatitjeve për festimin e 100-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, ajo thirri për bashkëpunimi dhe angazhim të opozitës. Ndërlidhur më këtë ajo u shpreh se “disa ligje kërkojnë votën e opozitës. Pa këtë votë, ato nuk miratohen. Pa votën e opozitës disa kushte të integrimit nuk përmbushen. Ne duhet të përmbushim detyrat tona. Ne duhet të votojmë për to, të gjithë bashkë”. Prapa këtij fjalimi, a nuk shihet qartë mungesa e Protonizmit dhe e humanizmit, nga ana e opozitës? Qëndruar akoma tek Parlamenti shqiptar, konstatojmë se, kur ka Protonizëm, arrihet ajo që kërkohet në të mirë të të gjithë shqiptarëve, po gjithashtu kur nuk ka Protonizëm dhe vullnet politik, atëherë, nuk miratohen ligjet e rëndësishme që kërkojnë shumicë votash.17 janari i 2012-ës, ishtë shumë domethënës!

Ky parlament, na riktheu edhe njëherënë 28 nëntorin e 100-viteve më parë, ku ishin mbledhur burra të shquar të të gjitha trevave shqiptare, për t’i dhënë fund njëherë e përgjithmonë regjimit dhe pushtimit nga pushtuesit e huaj. Emcionuese, gjithashtu ishte edhe deklarata e deputetit të Parlamentit të Maqedonisë, z. Xhevat Ademi. “Më shumë se kurdoherë ne shqiptarët sot kemi nevojë për simbolikën”. Ndërlidhur me këtë, themi se kjo është edhe një thirrje tjetër, që përbën angazhimin dhe solidarizimin e përbashkët kombëtar, në ruajtjen dhe trajtimimin e dinjitetshëm të ngjarjeve të rëndësishme historike. Mos vështrimin nga larg tëngjarjeve thelbësore, por veprimin e duhur e normal të poltikës shqiptare.

Intelektualët, të jenë uvertyrë e gjallë e (para)ndalimit të ndikimeve dhe ngacmimeve tendencioze, që janë të zakonshme nga politika serbe dhe greke me qëllim tëfshehjes dhe hedhjes baltë mbi çështjen dhe identietin e kombit shqiptarë.Duke u ndalur tek logoja që simbolizonte bashkimin kombëtar, deputeti Ademi, vuri në pah interesin e komisionit përkatës të Ministrisë së Kulturës… së Shqipërisë, për shpalljen e fituesit të projektit madhor me rastin e 100-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë. Miratimi i emblemës, qëstilizon shqiponjën në formën e një flake jubilare që i përngjan një trofeu, pasqyron gjithashtu trungun e vjetër të Shqipërisë së madhe, me gjymtyrët e saj të coptuara: Kosovën, Maqedoninë, Malin e Zi, Çamërinë dhe të gjitha trojet shqiptare.

Duke, shprehur dëshirën e përbashkët të idealit kombëtar, ai më tutje ka vazhduar “Nëse 17 janari në historinë tonë është ditë e tragjedisë, është ditë e dhimbjes, është vdekja e heroit legjendar, Gjergj Kastriot Skënderbeut, është vrasja e të madhit Jusuf Gërvalla, Kadri Zeka, Bardhosh Gërvalla, në atë që fillojmë sot këtu në Tiranë, nën përkujdesjen e zonjës Topalli, me atë që fillojmë sot në Prishtinë, dhe me atë që sot fillojmë në Shkup, këtë 17 janar e shndërrojmë në ditë feste. E fillojmë si ditë shënimi të qenësisë sonë si shtet e si komb”. Ishte fjala e deputetit të Maqedonisë, z. Xhevat Ademi.

E potencova qëllimisht këtë deklaratë për të nënvizuar simbolikën e kësaj ngjarje të rëndësishme historike për mbarë kombin shqiptarë dhe solidarizimin e të gjitha trojeve në pjesëmarrjen dhe shënimin sa më të mirë të këtij 100-vjetori të shtetësisë shqiptare. Të këtij 100-vjetori, pavarësi dhe të100-viteve Shqipëri.Ndërlidhur me atë se, Protonizmi sugjeron një intensitet në rritje kundrejt përpjekjeve tona për të shqyrtuar, artikuluar dhe harmonizuar, një konglomerat idesh në ndihmë të esencës historike, kryeministri i Shqipërisë dr. Sali Berisha, në mënyrë krejtësisht të sinqertë, kërkoj nga shqiptarët bashkëpunim dhe unitet në realizimin e synimeve kombëtare e jetike.

Ndërlidhur me këtë, ai ftoi shqiptarët që, në emër të këtyre sakrificave të mëdha, në emër të respektit të atyre që nuk panë një ditë të lirë, ndaj atyre që u flijuan për lirinë dhe dinjitetin tonë, të detyrimit të madh ndaj miqve tanë, le të bëjmë gjithçka, që të bëjmë çdo ditë e më shumë qytetarët shqiptarë, më të lirë, më të begatë, më të sigurtë, të bëjmë gjithçka për projektin tonë të madh, projektin e shqiptarëve në Evropë. Në këtë rrugë ne kemi arritje të mëdha, në këtë rrugë ne sërish kemi vështirësi reale, por e vërteta është që mundësitë tona, potencialet tona janë shumë e shumë herë më të mëdha se vështirësitë”. Më tutje, kryeministri Berisha, duke ju referuar kësaj ngjarjeje të rëndësishme uroi që “ky vit të jetë një vit i mbarë për shqiptarët, që viti i 100-vjetorit të Pavarësisë, të shndërrohet në vitin e rivlerësimit, e nderimit të madh për njërit-tjetrin, për të gjithë ata, të cilët kanë bërë të mundur këtë ditë, për miqtë tanë”.

Shikuar përgjithësisht nga një vështrim kritik dhe moral, këtu nuk shohim frazeologji boshe dhe efekte sensacionale, për tërheqje të vëmendjes, por mu aty ishte vendi dhe momenti i duhur për të vepruar dhe thënë, sidomos në një moment të veçantë që kishte të bënte me 100-vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë, sepse realisht në atë fjalim qëndron parimi: “Asgjë s’mund të ndaj shpirtin e kombit” (citat i kryeministrit Berisha)…që ka vërtetë protonizëm (vullnet dhe energji pozitive). Dhe, deklarata tjetër e z. Berisha, e dhënë pas shpalljes së fituesit të logos zyrtare të kremtimit të 100 vjetorit, përçon mesazhin e bashkimit dhe për të kremtuar bashkarisht në këtë ditë dhe datë të shenjtë të nëntorit të pavarësisë.

“E gjithë bota shqiptare duhet të bashkohet, edhe në Kosovë, Maqedoni dhe diasporë. Pavarësia nisi me Lidhjen e Prizrenit, në 1878 dhe përfundoi në 2008, me pavarësinë e Kosovës. Pa të, flamuri shqiptar në rastin e 100-vjetorit do të ishte në gjysmështizë”.Sidoqoftë, Protonizmi i GjekëMarinajt le të shërbej si një ogur i mirë, jo vetëm për artin e kulturën, por mbi të gjitha për politikën shqiptare, që t’i thërrasin ndërgjegjes për dëshirën e mirë në marrjen e vendimeve të rëndësishme për popullin dhe kombin. Dhe, gjithnjë duke u mbështetur te protonizmi, detyrohemi moralisht për: Faleminderit z. Marinaj! Faleminderit “Nacional”! Keni mirënjohejn e shkrimtarëve, studiuesve, lexuesve dhe brezave që vijnë.


-------------------------

Dr. Frederick Turner spent a week in Europe last month presenting the books he has worked on with Gjekë Marinaj.

Professor and Student Cross the Balkans for Poetry

Translations Celebrate Voice of a Country Where Writer Had Been a Fugitive

Gjekë Marinaj traveled to inns and coffee-houses deep in the Albanian mountains to record poets. He is working on his doctorate in literature at UT Dallas.

In 1990, Gjekë Marinaj was fleeing through the mountains from his home country of Albania into the former Yugoslavia. He was being pursued by Albanian secret police with tracker dogs. Marinaj’s crime: writing a poem.

“Horses” was a thinly veiled satire on the totalitarian oppressive system of the time. The same day the poem was printed in the newspaper, Marinaj was ordered to police headquarters. He never showed.

Eventually, he made his way to the United States and is now working on his doctorate in literature at UT Dallas. His research and work involve the philosophy of translation.

“I have received an incredible education at UT Dallas, and I hope to pass on what I’ve learned,” said Marinaj.

Sung Across the Shoulder: Heroic Poetry of Illyria is a collection of Albanian oral folk-poetry prepared by Gjekë Marinaj and Dr. Frederick Turner.

With Founders Professor of Arts and Humanities Dr. Frederick Turner, Marinaj has recently published Sung Across the Shoulder: Heroic Poetry of Illyria, a collection of Albanian oral folk-poetry.

Turning the poetry from spoken performance into print was no easy task. Since none of the poems had ever been written down, Marinaj traveled to inns and coffee-houses deep in the Albanian mountains to record the poets reciting their verse. Marinaj also photographed the speakers and the venues of their performances.

Back at UT Dallas, Turner and Marinaj began their collaborative work by listening to the recordings together and considering the photographs to determine whether or not a poem was fit for the book. The poem, if chosen, would then be translated, retaining its original tone, mood, style, diction, metrical form and rhyme.

“The whole collection, compiled under huge difficulties and at some personal sacrifice, is, I believe, an extraordinary and valuable achievement,” Turner said in Translation Review of Marinaj’s work.

The collection of poetry, however, is not Marinaj’s only recent accomplishment. He has also translated Turner’s books The Undiscovered Country: Sonnets of a Wayfarer and Out of Plato's Cave into Albanian.

Turner and Marinaj spent a week in May presenting the new books in Europe, stopping in Albania, Montenegro and Kosovo.

“We met many fine poets, passionate and great of heart, but also astonishingly abreast of contemporary world literature and thought. We traveled widely across the snowy mountains, thundering gorges and Arcadian meadows of the Balkans, and I came to see why people have fought over it so fiercely through the centuries,” Turner said upon returning.

Marinaj will remain in Europe to complete research for his dissertation and other projects for the summer.

Marinaj earned his bachelor’s and master’s degrees at UT Dallas, and is the author of many books of poetry and translation. He was awarded the 2008 Pjeter Abnori prize for literature by the International Cultural Center, part of the Albanian Ministry of Culture – an award given annually to an Albanian or international author in recognition of their ongoing contribution to national and world literature.

Gjëkë Marinaj është poet, përkthyes, dhe kritik letrar shqiptaro-amerikan. Aktualisht banues në Amerikë, ai ka qenë kryetar i shoqatës së shkrimtarëve shqiptaro-amerikan, themeluar në vitin 2001[2] dhe ka botuar disa libra me poezi. Në vitin 2008, Marinajt iu akordua çmimi letrar Pjetër Arbnori nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve

Gjekë Marinaj u lind në vitin 1965 në fshatin Brrut të komunës së Malësisë së Madhe, në Veri të Shqipërisë. Në gusht të vitit 1990, Marinaj botoi një poezi satirike antikomuniste titulluar "Kuajt" dhe i përballuar me arrestim të pashmangshëm më 12 shtator, 1990, Marinaj mënjanoi autoritetet me arratisjen e tij përtej kufijve shqiptaro-jugosllav, duke qëndruar më parë në Jugosllavi e më vonë duke shkuar në Amerikë.Arriti në San Diego, në qershor të 1991, pastaj u shpërngul në Richardson të Teksasit, ku kreu shkencat e përgjithshme (Associate in Science) në Brookhaven College. Marinaj i vazhdoi më tej studimet në Universitetin e Teksasit në Dallas dhe u diplomua në degën e Letërsisë botërore në vitin 2006, kur iu akordua edhe grada shkencore Magna Cum Laude. Në të njëjtin universitet mbaroi edhe Masterin, në të njëjtin subjekt, në vitin 2008. Aktualisht është duke punuar në gradën Ph.D, në Letërsi, po në Universitetin e Teksasit në Dallas. Marinaj jep mësim gjuhën dhe komunikimet Angleze si dhe letërsinë botërore në Richland College, që nga viti 2001.

Librat e botuar

Marinaj ka botuar përmbledhje me poezinë e vet, përmbledhje me punime publicistike dhe me kritikë letrare. Tre librat e tij me poezi përfshijnë "Mos më ik larg", "Infinit" dhe Lutje në ditën e tetë të javës.
Përveç botimit të poezive të veta, ai botoi edhe një libër me intervista autoriale titulluar "Ana tjetër e pasqyrës" një libër me publicistikë titulluar "Ca gjëra nuk mund të mbeten sekret" dhe një libër me kritikë letrare me titullin "Protonizmi: nga teoria në praktikë".etj.

Çmimet dhe vëmendja e kritikës

Marinaj ka qenë fitues i Çmimit Pjetër Arbnori në letërsi akorduar nga QNK, institucion në varësi të Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, në vitin 2008.

Burim i të dhënave

1. ^ Shin Yu Pai (July 21, 2007): EDITOR'S NOTE. Locuspoint. Vizituar në April 17, 2012.
2. ^ Justin Stock (January 18, 2011): Albanian-Americans Unite Through Love of the Written Word. StamfordPatch. Vizituar në April 17, 2012.
3. ^ Professor and Student Cross the Balkans for Poetry. The University of Texas at Dallas (June 23, 2011). Vizituar në April 17, 2012.
4. ^ Shefqet Dibrani (December 15, 2003): Sfidat e intelektualit (Albanian). Bota Sot. Vizituar në April 18, 2012.
5. ^ ^a b I jepet çmimi "Pjetër Arbnori", poetit dhe përkthyesit Gjekë Marinaj (Albanian). Alblink. Vizituar në April 17, 2012.
6. ^ Jenni Gilmer (January 16, 2009): This week’s RLC update – Marinaj awarded literature prize. Richland College - Media & Newsroom. Vizituar në April 19, 2012.
7. ^ ATLA: Public Profile. ALTA. Vizituar në May 1, 2012.
8. 
   

Floripress:Flori Bruqi

Lexoni:

http://floripress.blogspot.com/2011/07/per-librin-e-gjeke-marinaj-protonizmi.html

PROTONISM THEORY

by David Leitnick

Protonism is a theory of literary criticism proposing that there are strong and weak points in every piece of literature but argues that a critic’s personal interests and biases influence how much focus those points receive. With a protonist approach, one critiques a literary work by expounding on its strong points and disregarding its weak points. This does not mean the protonist adopts an unrealistically optimistic approach and turns a blind eye to any negative commentary.

On the contrary, the protonist addresses other critics’ negative opinions, but only to refute them and keep others not as familiar with the subject under study from disqualifying what positive value the subject possesses. If a protonist critic sees no positive value in the subject, then he or she regards it as non-public and says nothing about it. Protonism has also been applied to other branches of the humanities, including sociology and philosophy.

Contents
1 Origins
2 Overview
3 Central Principles
3.1 Truth
3.2 Inquiry
3.3 Restitution
3.4 Protonismiotics
3.5 Ethics
4 Growing Influence and Educational Implications
5 References
6 Further reading
7 Bibliography of Protonism
8 External links

Origins
Poet and academic Gjekë Marinaj founded the theory in 2005 as a response to the flood of unduly negative criticism in East European academia following the collapse of communism. Before the collapse, academics and critics praised or condemned works of literature according to guidelines dictated by communist authorities. While many of them may have felt coerced into praising or condemning a work, the guidelines to which they were forced to adhere nevertheless provided direction, even if it was a direction they did not want to follow. With the collapse of communism and the end of the state-mandated guidelines, many critics lost their sense of direction and judged literary works based on a personal liking or disliking of the authors who wrote them. Literary criticism, then, had in too many cases devolved into ad hominem attacks by critics on authors. Marinaj developed Protonism to provide a common ground from which critics could evaluate a literary work more objectively.

Overview
Described at length in Gjekë Marinaj’s book Protonizmi: Nga Teoria Në Praktikë (Protonism: Theory into Practice), Protonism describes a critical approach to literature and other branches of the humanities that borrows from the fields of chemistry, physics, and mathematics. The name derives from the positively charged particle found in the nucleus of the atom called the proton, the other particles being the negatively charged electron and the neutral neutron. By analogy, the protonist critic searches for and emphasizes only the positively charged elements of whatever subject is under study. Using the mathematical number line as another analogy, Protonism concerns itself with values to the right of zero.

A greater understanding of Protonism comes from comparing it to natural law and positivism. Natural law uses reason, including introspection and intuition, to gain insight into the human condition. Positivism, on the other hand, rejects the notion that insight can be gained this way. The positivist approach puts forward that accurate judgment of all subjects, including the human condition, lies strictly on a scientific basis, asserting that valid knowledge is based on experience and positive verification. With its examination of how a critic’s beliefs and attitudes contextualize their criticisms of a subject under study, Protonism could be said to explore the introspection and intuition of others. Protonism, therefore, lies more in line with natural law than it does with positivism, because positivist thought finds these things irrelevant.
Protonism works along five central principles: truth, inquiry, restitution, protonismiotics, and ethics.

Central Principles

Truth 
Protonism asserts that truth with respect to literary ideologies is a temporary social construct subject to change in agreement within the social structure from which it originated and the epistemological circumstances under which it developed. In contrast to objectivist philosophy, Protonism asserts that there is no truth independent of the human mind. All that is considered truth is met one way or another by a conscious individual. In that sense, what is considered a common truth can only last as long as its individual believer, because a common truth is always pending modification and further enhancement. This need for constant modification and enhancement indicates that the existence of a common truth is impossible. One believes something is true because, temporarily, the belief meets one’s individual or collective needs at the time.[1]
Half-truths or truths that cannot be proven stand a better chance of surviving than so-called common truths. For example, consider the antiquated common truth: “If man were meant to fly, he would have wings.” The invention of the hot air balloon and later the airplane proved this common truth to be false. There are still, however, many who believe in the existence of an all-powerful God, because this cannot be proven or disproved scientifically.

Inquiry 
Although Protonism values inquiry for its epistemological emphases on objective analytical skills, it insists that no matter how objective the critics may be, the amount of contextual knowledge they possess affects their assessments. That said, a formal and unbiased investigation of a literary work still necessitates an investigation to determine the circumstantial facts surrounding it. Protonist doctrine advises critics to conduct their inquiries with the actual conditions and needs of their literary communities in mind.[2]

Restitution
By restitution, Protonism means that literary critics should find ways to reflect the positive intentions of the authors in their respective works while maintaining a standard of professionalism. This means approaching the work with good will and in good faith. The protonist critic will address negative comments only to defend the author from them, but he or she refrains for expressing negative opinions he or she may harbor. If the protonist critic cannot find any positives in a work under study, then it is considered to be the literary equivalent of a neutron and therefore null and not to be discussed. Simply put, if the protonist critic has nothing positive to say, then he or she says nothing.[3]

Protonismiotics 
The term protonismiotics originates from a combination of Protonism and semiotics. Borrowing greatly from semiotics, protonismiotics was developed to enable the reader to evaluate and assess a work of criticism. Used in this way, it elevates the reader to the level of the critic and provides linguistic tools to enable him or her to critique other non-protonist critics. Protonismiotics gets the reader to recognize the signs in the language of a critical article that can be decoded to discover the professional character of the critic. The underlying presumption in Protonism is that the work of literature is bigger than the author who created it, which means the author’s character is irrelevant as to whether or not it is worth reading. The protonist uses protonismiotics as a linguistic detective’s tool to determine if a work of negative criticism amounts to an ad homonym attack on the author or is otherwise unscholarly. If it is, then the protonist classifies it as a non-public or private piece of work and therefore non-essential discourse. Like literary works with no positive qualities, negative criticism has the null value of a neutron, and the critic simply says nothing more about it. Borrowing from mathematics, a negative number plus a negative number only leads to a larger negative sum; this is why protonist critics refrain from answering negative criticism with more negative criticism. To do so undermines productive discourse.[4]

Ethics 
Protonist theory does not propagate any one ethic or group of ethics. Where criticism is concerned, the protonist works to determine the how non-protonist critics systematize, defend, and recommend concepts of right and wrong behavior. They do this in order to point out the blind spots in a critic’s thinking which prevent him or her from seeing the positive in whatever subject is under discussion. The ethical position of any one critic can in turn shape and distort the vision of the reader, especially if the reader is unfamiliar with the subject being critiqued.[5]
For example, Gjekë Marinaj restores the much maligned reputation of Thomas Bruce, 7th Earl of Elgin who had Greek sculptures removed from the Parthenon to the British Museum in London in the early 1800s. Lord Elgin’s castigation stems from the fact that world travelers and especially poets of his own era viewed Greece and the Parthenon as a cultural Mecca and drew on it as a source of inspiration. Greek culture and the sculptures touched the hearts of the people who were capable of expressing their feelings in the books, newspapers and magazines of that time. For them, the sculptures had to be in their place of origin in order to feel their full effect. To remove them for any reason was an unforgivable desecration. The respectable position writers and poets of Lord Elgin’s time held magnified their thoughts, which in turn influenced their readers’ opinions of Lord Elgin. Just to sully Lord Elgin’s reputation further, art critic Richard Payne Knight deliberately distorted the facts of the sculptures’ removal by saying they were of Roman and not Greek origin. Lord Elgin’s most famous critic was Lord Byron, who condemned Lord Elgin in “The Curse of Minerva,” a poem that Byron never wanted published. His position on the matter changed the point of view of many undecided people to go against Lord Elgin.[6]

Marinaj defends Lord Elgin by saying:
Today, one of the reasons that we debate the fate of the marbles at all is the state of their existence and well-being, which illustrates the fact that a carefully selected crew by Lord Elgin himself removed the sculptures from the Parthenon with a state of the art professionalism and gratitude. Such truth should be taken into consideration by some of the scholars that go to the extreme against Lord Elgin. Two hundred years from now, people will not have the luxury of such discussions about the gigantic Buddhist sculptures that were brutally destroyed by the fundamentalist of Afghanistan in recent years. Wouldn’t we feel much better if someone had removed them to a safer place so they can be seen any time by the whole world, even if there were questions about the legal procedure or documentation involved? [7]
One should not construe from this that the protonist position supports looting, pillaging, or otherwise pilfering a nation’s treasures. On the contrary, the protonist critic is very aware that thieves can rationalize stealing art works by saying they mean to save them. Protonist conjecture, however, allows that certain extenuating circumstances dictate the removal of artworks in ways that appear less than honorable. In another part of the article quoted above, Marinaj points out that members of the Greek government sold the sculptures legally to Lord Elgin. If members of the Greek government at that time saw nothing wrong with selling off the sculptures to the highest bidder, then how safe could those treasures have been had they remained in Greece? This does not mean that they cannot be returned to Greece now that it has a stable government. In fact, Marinaj supports the idea that “now it’s the right time for the marbles to return to Greece where they belong”.[8] The quoted article exemplifies the protonist approach by addressing the negative criticism only to reveal how the common opinion of Lord Elgin, an opinion stemming from the ethics of his critics, blinded people to the fact that he saved the sculptures for posterity. At the same time, the author refrains from countering the negative criticism with more negative criticism.

Growing Influence and Educational Implications
In less than five years since its introduction, protonist theory has impacted academic discussion across Europe and North America, and its influence continues to grow and spread across the globe. Albanian writer and critic Rudina Çupi, for example, advocates making protonist theory part of the curriculum in Albanian universities because “it is a concrete literary theory that outlines a specific system of values.”[9] She and other proponents argue that it helps facilitate dialogue not only in the field of literature and philosophy, but also in many other areas of art and science. It does this by encouraging an open dialogue anchored at the heart of worldwide contemporary critical theory.[10]

Because literature serves so many roles in society, there exists a wide range of literary works that appeal to individuals. Protonist theory maintains that it is not the place of the literary critic to say that a piece of literature is bad just because the critic is not part of the intended audience. Contrary to negative criticism, protonist criticism identifies what resonates with universal ideals, which in turn supports the role of literature in shaping individuals.
Proponents of Protonism advocate for its use in the classroom, including the pre-college level, because of the way it highlights the positive elements of a piece of writing. Works considered classics offer themselves as models for students as they learn about reading, story crafting, and the development of themes in writing. By identifying the positive and effective aspects of the writing of the masters, they can emulate, adapt, and perhaps even improve upon their techniques to create their own quality pieces of writing. Focusing on an artistic work’s positive aspects motivates student writers to create literature or at least criticism that truly impacts those who read it and promises to shape culture in positive ways.[11]

References
^ * Marinaj, Gjekë, “Protonizmi: Nga Teoria Në Praktikë”, Tirana : Shëpia Botuese Nacional, 2011.
^ * Marinaj, Gjekë, “Protonizmi: Nga Teoria Në Praktikë”, Tirana : Shëpia Botuese Nacional, 2011.
^ * Marinaj, Gjekë, “Protonizmi: Nga Teoria Në Praktikë”, Tirana : Shëpia Botuese Nacional, 2011.
^ * Marinaj, Gjekë, “Protonizmi: Nga Teoria Në Praktikë”, Tirana : Shëpia Botuese Nacional, 2011.
^ * Marinaj, Gjekë, “Protonizmi: Nga Teoria Në Praktikë”, Tirana : Shëpia Botuese Nacional, 2011.
^ * Marinaj, Gjekë, “The Rise and Fall of Lord Elgin and the Marbles.” Nacional. 1. (2009): 6-7, 17 Mar. 2012.
. ^ * Marinaj, Gjekë, “The Rise and Fall of Lord Elgin and the Marbles.” Nacional. 1. (2009): 6-7, 17 Mar. 2012.
. ^ * Marinaj, Gjekë, “The Rise and Fall of Lord Elgin and the Marbles.” Nacional. 1. (2009): 6-7, 17 Mar. 2012.
.
^ * Çupi, Rudina, “Gazeta Nacional dhe Marinaj themeluan.” Nacional. 3. (2012): 16. < http://gazeta-nacional.com/?p=2038
^ * “Protonizmi na inkurajon të gjejmë vlerat.” Nacional. 3. (2012): 7. .
^ * Walker, Kristen. “Protonizmi na inkurajon të gjejmë vlerat.” Nacional. 3. (2012): 7
. Notes
Çupi, Rudina, “Gazeta Nacional dhe Marinaj themeluan.” Nacional. 3. (2012): 16. .
Marinaj, Gjekë, “Protonizmi: Nga Teoria Në Praktikë”, Tirana : Shëpia Botuese Nacional, 2011.
Marinaj, Gjekë, “The Rise and Fall of Lord Elgin and the Marbles.” Nacional. 1. (2009): 6-7, 17 Mar. 2012. .
Walker, Kristen. “Protonizmi na inkurajon të gjejmë vlerat.” Nacional. 3. (2012): 7.
.
“Protonizmi na inkurajon të gjejmë vlerat.” Nacional. 3. (2012): 7. .

Further reading
Pones, Maku. “Realiteti i ri poetik i Maku Pones.” Tribuna Shqiptare. (2012): 19 Mar. 2012. . Dibrani, Shefqet. 11 minuta para ores ’00′. Prishtinë : 2011. 18-19 & 551]

Bibliography of Protonism
Buçpapaj, Mujë. “Albanian BookerMan”, Nacional, January 29, 2012. pp. 1,2, & 3
Buçpapaj, Mujë. “An interview with Gjekë Marinaj”, Nacional, January 29, 2012. pp. 1, 4 & 5
Çokaj, Arben. “Protonizmi si teori letrare e filozofike”, http://fjala.shkoder.net/?p=1591
Çupi, Rudina. “Teoria protoniste duhet të mësohet në universitetet shqiptare”, Nacional, Janruary 29, 2012. p. 16
Erebara, Mimoza. “Gazeta Nacional dhe Marinaj Themeluan Protonizmin”, Nacional, January 29, 2012. p. 8
Elishani, Zymber. “Marinaj – një mendjë e zgjatur mes dy kontinentesh”, Nacional, Janruary 29, 2012. p. 8
Hamzai, Dhurata, “Protonizmi dhe traktati i tij metaforik në poezinë e Gjekë Marinaj”, Nacional, February 5, 2012. p. 16
|Marinaj, Gjekë. “Krijimtaria Linguistike e Dewey-it dhe Perfomanca e Filozofisë Pragmatike”, Nacional, January 29, 2012. pp. 10, 11 & 14
Paja, Ilir. “Horizonti “pritës” i studiuesit Gjekë Marinaj si bërthamë e një globalizmi protonizmik”, Nacional, 29 Janar, 2012. p. 15
Shahbaze, Vishaj. “Gazeta ‘Nacional’ promovuese e një lëvizjeje të re letrare si Protonizmi”, Nacional, January 29, 2012. p. 6
Shehu, Qazim D. “Imazh i Tejdukshëm i Mendimit Racional”, Nacional, March 13, 2011. p. 6
Tytyni, Vjollca. “Si mund të implimentohet Protonizmi në trajtimin e aspekteve historike dhe politike?:Marinaj një pasurues i lingusitikës së kritikës botërore”,Nacional, January 29, 2012. p. 9
Walker, Kristen M. “Protonizmi: Roli pozitiv i kritikës letrare në letërsinë bashkëkohore Amerikane: Protonizmi na inkurajon të gjejmë vlerat”,Nacional, January 29, 2012. p. 7

“Harry Potter-in” shqiptarë…“Gjiganti dhe Xhuxhi”

  Nga Vjollca Tytyni-Gjakova

Vilhelme Vranari (Haxhiraj), përmes Sh. Botuese “Nacional” sjellë për lexuesit e vegjël:

“Gjiganti dhe Xhuxhi”.

Me një cilësi e vlerë të lartë teknike dhe teknologjike, Shtëpia Botuese “Nacional”, me traditë në serinë e botimeve, ndërsa për fëmijë, kësaj radhe vjen me librin e dytë të ciklit “Përrallat e Vendit Blu” të shkrimtares vlonjate, Vilhelme Vranari (Haxhiraj), me titull “Gjiganti dhe Xhuxhi”.
Muajin dhjetor, në mënyrë të qëllimishme e pata lënë si muaj që do t’i përkushtohesha thellësisht letërsisë Vilhelmiane. Ndonëse, e kisha nisur muaj më parë thellimin “studimor” , duke kërkuar kështu edhe nga publikimet e shumta që janë bërë nëpër gazeta dhe linke të ndryshme në internet, për të forcuar gjithnjë e më tepër dëshirën dhe pasionin tim, që ta njoh sa më shumë veprimtarinë krijuese dhe letrare të Vilhelme Vranari (Haxhiraj). Kështu, i vura vetes si obligim moral dhe shpirtëror që të lexoja gjithë krijimtarinë letrare prej rreth 30-sosh, duke e konsideruar kështu si një dhuratë të bukur për vitin që lamë pas, 2011.
Duke prekur gjithë atë bagazh të pasur krijues, në tërë ato gjini letrare, përcjell bindjen se, shkrimtarja jonë e talentuar, të gjitha këto i ka realizuar me kujdes e me një trajtesë të rrallë letrare, duke e bërë letërsinë vilhelmiane, letërsi studimore dhe pjesë të një literature të çmuar që i kontribuon mësimdhënësve dhe studentëve të letërsisë shqipe, në zgjerimin e njohurive të tjera, në këtë pjesë studimore, të letrësisë shqipe, për fëmijë.


Mbaj mend se, në shkollën fillore, e kishim obligim që çdo muaj të lexonim nga një libër të krijuesve tanë shqiptarë. Mësuesja, na kishte thënë se, “në çdo libër që lexoni, duhet të kini parasysh të mbani në mend titullin e veprës dhe shkrimtarin”. Nga ajo kohë, kujtoj krijimet letrare të shkrimtarëve që vazhdojnë të ngelen literaturë e obligueshme shkollore edhe në ditët e sotme: Odhise Grillo, Migjeni, Rifat Kukaj, Agim Deva,…e shkrimtarë të tjerë për fëmijë. Por, mesa di, që nga ajo kohë në shkollat fillore, leximi i obligueshëm për lektura shkollore, akoma nuk është freskuar me shkrimtarë dhe lektura te reja letrare. Sa shumë shkrimtarë të talentuar për fëmijë dhe për të rritur ka pasur gjatë periudhës së fundit, sidomos pas viteve 1990 . Ndërkohë, pos imponimit nga njerëzit e njohur për të lexuar ndonjë libër, nuk ka pasur ndonjë ndërmarrje institucionale që të fus një iniciativë të duhur për të pasuruar leximin letrar (pas mësimit të rregullt) me shkrimtarë të rinj.


Shembulli ka të bëj me vlerën që ka sjellur shkrimi vilhelmian në letërsinë për fëmijë. Të dy ciklet e librave të titulluar “Përallat e Vendit Blu”, e para “Kuçedra dhe Dragoi” dhe e dyta që sapo ka dalë nga botimi “Gjiganti dhe Xhuxhi”, që mbajnë firmën e Shtëpisë Botuese “Nacional”, janë vepra që me gjithë mend ofrojnë tek fëmijët kënaqësinë e të lexuarit, zhvillimin e imagjinatës dhe të memories historike të fëmijëve. Të dy librat që në formë imagjinare, shtjellojnë historinë e lavdishme të popullit shqiptarë, shkojnë edhe më tej, në shtjellimin e historikut të të parëve tanë, ilirëve. Duke sjellur tek lexuesi personazhe që nuk janë dëgjuar ndonjëherë në letërsinë letrare shqipe, Vilhelme Vranari (Haxhiraj), si pinjolle e Gjergj Arianitëve, dhe si profesore e histori-gjeografisë, ka përdorur të gjitha format e saj metodike dhe bashkëkohore, në mënyrë që libri dhe lexuesi të jenë brendapërbrenda librit dhe ngjarjes që shtjellohet mrekullisht nga shkrimtarja, Vranari (Haxhiraj).
Lubia e pangopur me emrin Llufa apo Lubia e Detit, Gjiganti, Gjugji, Shtriga, Dragoi, Shenjtori,…e të tjerë personazhe të përdorur në libër, të bëjnë të mrekulluar në botën e pesë përallave që vijnë në ciklin e dytë te “Përallat e Vendit Blu”. Vlen të potencohet edhe prezantimi i vet autores që bëhet në fillim të librit, e cila që në fillim të tërheq në leximin e tij. Ata që e njohin nga afër shkrimtaren dhe të tjerët që nuk kanë pasur mundësi ta njohin, figura që ajo vë në fillim të fletëve të para të librit, personifikon mjaft bukur edhe vet imazhin që ka autorja, duke u prezentuar para lexuesve me një emër mjaft të dashur dhe personifikues ashtu siç e kërkon edhe bota e përrallave “Nëna Vili”. Si mësimdhënëse, si nënë, si gjyshe e dashur dhe si një person që vërtetë mundet, Nëna Vili, vërtetë ka se çfarë t’u rrëfej dhe t’u ofrojë fëmijëve, meqë ka gjetur bukur edhe personazhin e saj të quajtur Princesha Bianka, (Princesha Bi), shqiptarja e vogël që jeton në emigracion, së cilës me shumë dashuri, ajo i rrëfen përrallat, duke e bërë atë sa të mrekullueshëm dhe po aq real për botën fëmijërore, duke çmuar në formë të vërtetë edhe rolin e madh që luajnë gjyshërit me nipërit e mbesat e tyre, në jetën e përditshme.
Në libër vihet re dallimi mes së keqes dhe së mirës, atyre që quajmë të fortë dhe të zgjuar, gënjeshtarë dhe të drejtë… Në faqet e përrallave janë përdorur forma të tilla që shërbejnë në zhvillimin e imagjinatës së fëmijëve, të cilët i bëjnë ata të jenë në qendër të librit, duke fluturuar në vende të papara, duke u ndeshur me qenie të panjohura mitologjike. E mandej duke qenë gjithnjë pyetës dhe të interesuar në kuptimin sa më të thellë të ngjarjes që zhvillohet brenda përrallës.
Veç të tjerash, Nëna Vili, duke përdorur metodën profesionale të mësimdhënies, është përqëndruar edhe te shpjegimi i fjalëve të panjohura ( të vështira), dhe tek parashtrimi i pyetjeve që janë vënë në fund të çdo përralle, duke e pasuruar jo vetëm librin, por edhe trurin e fëmijëve, në studim të mëtejshëm të ngjarjeve. Si libër interesant dhe magjepsës për fëmijët, njëherit ky cikël përrallash përcjell edhe karakteristikat zhvillimore të nxënësve, duke ju ofruar atyre një stil dhe gjuhë të qartë e të kuptueshme. Libri është tejet interesant, me një stil e metoda bashkëkohore. Si i tillë plotëson aftësimin e nxënësve, sepse është i strukturuar në koncept të programeve mësimore, gjë që definon edhe kushtet e përgjithshme si një libër i nevojshëm edukativ dhe mësimor, për fëmijët.
Duke shkoqitur disa nga të veçantat e shumta që sjell ky libër dhe duke i bërë një trajtesë këtij libri, që është voluminoz për botën e fëmijëve, them me bindje, se ky libër është shumë i përshtatshëm që vlenë jo vetëm për nxënësit e ciklit të ulët, por është i nevojshëm edhe për nxënës të ciklit të lartë të arsimit fillor. Specialistë të Ministrisë së Arsimit, duhet ta studiojnë këtë libër dhe ta fusin si pjesë të literaturës shkollore.. Sidimos kur kemi të bëjmë me fëmijët, të cilët janë baza fillestare që mbillet dhe rritet edukimi për mësimnxënje.
Një zhgënjim tjetër i radhës, që fatkeqësisht dëgjova këto ditë, ishte se një shkrimtar, vetëm pse punon apo ka një lidhje në Ministri të Arsimit, ka ndarë një numër të konsiderueshëm librash nëpër shkolla, të cilat duhet me patjetër të lexohen. Kundër leximit nuk është askush, por konsideroj se të gjithë jemi kundër parandalimit të njohjes, leximit, kontribuimit dhe kultivimit të vlerave. Marrë nga ky shkas, më gëzon që shkrimtarja Vranari (Haxhiraj) – (dhe të tjerë krijues që i takojnë nivelit të lartë aristiko-letrar),nga raste të tilla nuk arrin të demotivohet. Por përkundër të kësaj, ajo krijon me bollëk, literaturë që është për t’u admiruar dhe çmuar nga të gjithë letrarët që vërtetë dijnë ta vlerësojnë letërsinë e duhur dhe të nevojshme. Është e vërtetë se të mëdhenjtë dhe të urtët lënë përjetësisht fjalët dhe veprat. Këtë e dëshmon edhe rrëfimi i bukur i shkrimtarit të pavdekshëm himariot, Odhise Grillo, i cili duke parë vlerat dhe antivlerat e renditura në një paralele, kishte pororsitur: “të mirën dhe të keqen mbaji dhe vendosi njërin në një xhep dhe tjetrin në një tjetër xhep, se të duhen herëdokur”! Kjo mbase i ka shërbyer edhe shkrimtares sonë të nderuar, Vilhelme Vranari (Haxhiraj), e cila si fisnike që është, asnjëherë nuk merret ma ata që nuk janë të interesuar të kultivojnë vlerat.
“Përrallat e Vendit Blu” një dhe dy, me patjetër duhen të kenë vëmendjen e regjisorëve, dramturgëve dhe njerëzve të artit që t’i realizojnë në dramë, shfaqje apo në ndonjë film të animuar për fëmijë. Në këtë mënyrë pasurojnë kështu botën artistike apo edhe mediale të fëmijëve.
Edhe si e rritur që jam, pas leximit të këtij libri do vërtetoj vlerësimin e bërë nga një mësues, i cili duke marrë në konsideratë shtjellimin e bukur të veprës, “Gjiganti dhe Xhuxhi”, e quajti “Harry Potteri Shqiptar”, i cili si film, jo vetëm që ka fituar dashurinë e fëmijëve, por edhe ka thyer rekordin e shfaqjeve nëpër botë. Kjo idja ime, mbase do na shërbente që të radhitemi edhe ne në shkallën e filmave, shfaqjeve, librave e pse jo të shtojmë edhe më shumë numrin e shkrimtarëve më të lexuar, dhe jo vetëm në Shqipëri.
Veç kësaj, duhet të vlerësojmë lartë edhe cilësinë teknike dhe teknologjike të librit, të bërë me mjeshtëri profesionale nga Shtëpia Botuese “Nacional”, e cila sjellë një koncept të mirëfilltë, se si përpilohet një libër për fëmijë, duke bartur kështu të gjitha parimet didaktike që nevojiten për botimin e një libri. Ilustrimet e përdorura me ngjyra të pastra dhe të 78 fletët që përmban libri, përbëjnë një cilësi të lartë, duke bartur kështu edhe parimet didaktike që i nevojiten kombinimit të teknikave cilësore dhe sasiore. Kjo, me një fjalë krijon metodologjinë vlerësuese të librit, që plotëson normat teknike dhe estetike të botimit.
Duke vlerësuar kontributin e jashtëzakonshëm të shkrimtares,Vilhelme Vranari (Haxhiraj), duhen përmendur bashkëpunëtorët e tjerë që kanë punuar për daljen në dritë të këtij libri. Këta janë: i ndjeri prof. dr. Adriatik Kallulli, që është edhe redaktor i librit/ recensente: Lejla Gorishti/ korrektuese Linda Buçpapaj dhe ilustratorin e mrekullueshëm, Luan Vrioni. Të gjithë së bashku u kanë bërë një dhuratë të bukur fëmijëve për vitin që sapo nisi rrugë dhe ky është libri i mrekullueshëm ,”Gjiganti dhe Xhuxhi”
Natyrisht, duhet vlerësuar lart edhe ndihma modeste financiare e inxhinierit Qeverim Kushta dhe z. Fitim Haxhiraj, (që është edhe menaxher e konsulent i autores) të cilët kanë mundësuar njëherit të botohet ky libër i rëndësishëm, që plotëson parakushtet normale si një ndihmesë e mrekullueshme për botën imagjinare të fëmijëve. Mbi të gjitha këto përralla edukojnë dashurinë për të parët tanë ilirë, për gjuhën e bukur shqipe dhe përpjekjet e tyre për liri.
Kënaqemi me përrallat dhe historinë e të tjerëve dhe harrojmë që kemi një histori tonën, të mbushur plot me tragjedi, një histori të larë në gjak, për të cilën mund të thuren mijëra legjenda dhe përralla, sepse e tillë, plot vuajtje e sakrifica të pabesueshme ka qenë jeta e shqiptarëve. Ndaj me krenari duhet t’u kujtojmë brezave qëndresën e ilirëve ndaj pushtimeve dhe dhunës shekullore të të huajve ndjekur kundër një kombi që e çmon lirinë. Këto gjëra do t’i gjeni tek cikli i I-rë dhe i II-të me “Përrallat e Vendit Blu” të autores Vranari-Haxhiraj.

Vilhelme Vranari Haxhiraj, befasuese e tronditëse në letërsi, tek e cila spikaten shumë të veçanta…

Nga Vjollca Tytyni-Gjakova


Intervistë me shkrimtaren e papërsësritshme, romacieren, publicisten dhe studiuesen shqiptare Vilhelme Vranari (Haxhiraj)

“Rrallë gjen një njeri tek i cili mblidhen shumë dhunti a cilësi, si në personin e Vilhelmës.Si te askush tjetër, tek ajo bashkohen këto: është shkrimtare, femër, bashkëshorte, nënë, gjyshe, me prejardhje fisnike tejet të lashtë, me trashëgimi kulturore dhe ekonomike, e persekutuar, i është mohuar profesioni dhe arsimimi, nga të parat luftëtare të demokracisë, formuluese e disa të drejtave dhe lirive të gruas, publiciste, eseiste, studiuese, pi ujë në të gjitha burimet e gjinive letrare, por mbi të gjitha është e talentuar: Ka shumë vullnet e kurajo për të thënë dhe bërë gjënë e duhur.. ajo ka lindur shkrimtare dhe nuk u bë sot….”

Plotësojnë njëri-tjetrin:Prof. Odhise Grillo & Dionis Bubani

Vilhelme Vranari (Haxhiraj) rrjedh nga një familje fisnike dhe patriote, e cila njëherit është edheJu uroj shëndet! me dashuri dhe Vilhelme pinjolle e familjes së princit Gjergj Arianitit. E persekutuar nga regjimi komunist, karrierën si shkrimtare e krijuse e ka filluar pas viteve 90-të. Edhe pse në një moshë relativisht të madhe, për një kohë të shkrutër ka nxjerrë për botim mëse 30 libra. Ka marrë nderime dhe një seri çmimesh brenda dhe jashtë Shqipërisë. Së fundi pret firmosjen e titullit nga ana e Persidentit të Republikës “Mjeshtër i Madh i Penës”. Begraundi i saj i pasur intelektual e letrar dhe përfshirja e saj në politikë, e profilizon atë në një femër të plotësuar në dimensionin e nivelit të lartë bashkëkohor të një gruaje të fortë, të pamposhtur dhe të pasur në aspektin intelektual dhe shoqëror.





*Znj. Vilhelme, përshëndetje! Duke ju ndjekur përmes ekranit më ka ngacmuar një përgjigja juaj: “E ka fajin mbiemri “Vrana”… ndoshta shkaku kryesor i kalvarit të vuajtjeve të paimagjinueshme”. Cila është prejardhja juaj dhe vlerat e kësaj familjeje?

-Përshëndetje! Sa herë më intervistojnë gjithmonë nisin me këto pyetje për gjenezën time. Edhe pse dua t’u shmangem, përsëri ato janë të pranishme. Po ju përgjigjem me një thënie të dramaturgut, shkrimtarit tonë të shquar, z. Teodor Laço, i cili në parathënien e romanit tim “Jetë në Udhëkryq”-2001, shkruan: “…Për shkak të prejardhjes së Vilhelmes nga një familje me emër fisnikësh, që në një sistem tjetër shoqëror do të shërbente si pasaportë identiteti, atë e përfshin vala e lufës së klasave të sistemit komunist. Kështu ia presin krahët, ia plagosin ëndrrën. Por nuk mund t’ia vrasin përfundimisht. Ëndrra ringjallet, prirja ngacmon pasionin, ethen letrare…” Përmes thënies së këtij shkrimtari të madh, sjell parasysh kalvarin që përjetoi familja ime dhe gjysma e shqiptarëve. Familja Vrana, me tradita të hershme atdhetaro-kulturore, pasardhëse e familjes së princit Gjergj Arianiti, si dhe 5 familje të tjera janë themeluesit e Kaninës dhe e veçanta e tyre është se në këtë qytezë ata kanë vazhduar e vazhdojnë jetën pa ndërprerje. Pikërisht kjo lashtësi bëhet pengesë për pseudohistorianët e sidomos për ata që u shërbejnë shovinistëve fqinjë që përfshijnë Himarën, Kaninën, Vlorën e deri në Shkumbin, me pretendimin se qenka Vorio-Epir. Sipas studiuesve:(Biemmi, Hahn, Wiliams; Babinger,P. Petta…) ky mbiemër ka pësuar transformime që nga zanafilla: Uran, Vrano, Brana, Grana, Avranit, Arienit Harenit, Arenit, Arianit, Vrana dhe nga shek XV e në vazhdim nuk është ndryshuar më, por ka ngelur Vrana ( si rrënjë). Nga fill. shek. XX iu shtua mbaresa( j)ose prapashtesa (ri) ( Vranaj dhe Vranari- Vranaraj). Kanina Kaone kurrë nuk ka qenë provincë apo koloni greke ashtu siç shprehet D. Komata. Madje aty nuk ka asnjë gjurmë të kësaj kulture. Dihet se duke i bërë luftë klase familjeve fisnike të Kaninës dhe mbiemrit Vrana në veçanti, zhduknin emrat me të cilët lidhet autoktonia e kësaj treve prehistorike shqiptare.Gjithsesi unë jam krenare që mbaj një mbiemër të lashtë dhe tejet domethënës, edhe pse ka qenë burim i vuajtjeve çnjerëzore

* Deri ku arriti persekutimi komunist ndaj këtij fisi? Çfarë ka ndodhur konkretisht me familjen tuaj gjatë diktaturës?

-Urrejtja dhe hakmarrja e tejskajshme e diktaturës komuniste, e ngritur në sistemin e luftës së egër të klasave, qëndronin si sopata e liktorit mbi kokat e çdo pjesëtari të familjes. Metodat komuniste futën grindjen dhe përçarjen mes familjeve fisnike. Duke futur njërin vëlla nën sqetull dhe duke luftuar ekstremisht tjetrin. Fëmijët e një babai i shndërruan në armiq të betuar deri në vdekje. Zhveshja ekonomike e familjes përmes sekuestrimeve, shtetëzimeve, taksave të jashtëzakonshme, sollën varfërinë materiale dhe mbi të gjitha varfërinë shpirtërore e mendore të tyre. Burgosjet e babait,xhaxhait dhe internimet e familjes Vrana, vrasja e tre nipërve Sharra bënë që të na shihnin vëngër si armiq të betuar të popullit. A mund të vritet kafsha? Ai që e keqtrajton kafshën nuk është njeri. Urrejtja ndaj familjes Vranari, arriti deri aty sa të vrasin pelën e gjyshit ,vetëm se fluturonte si era në të përpjetën e kalldrëmit të Kaninës,( pela dhe vreshta e Xhevit Aliut kujtohen edhe sot pas 65 vitesh që ai mungon fizikisht), por ka lënë pas një emër të mirë, me të cilin, ashtu si unë, do të krenohej çdo nip dhe mbesë. Ose vranë pa mëshirë qenin e bardhë si bora që e kishte sjellë xhaxhai nga Vjena. Familja e ruante si një relike të tij, sepse Skënder Vrana u internua nga gjermanët dhe u ekzekutua më 9 maj 1945 (Aushvic). Ai vdiq si shqiptar i mirë, poliglot e intelektual i mirëfilltë i arsimuar në Perëndim (H. Fulltzy & Univ. Siena -Firence) por vetëm më 1994 u quajt dëshmor. Edhe për të e kishte fajin mbiemri i tij i lashtë.Por krimi vazhdon… Nuk ka ndodhur askund krim më makabër si në familjen Vranari. Studenti i Tregtares, Batjar Vranari, 18 vjeç,nuk firmosi për t’u bërë spiun i sigurimit të shtetit dhe e pagoi me jetën. Gjetën mënyrë më çnjerëzore për t’i prerë jetën në mes. Ndërsa kthehej nga shkolla, në samarin e mushkës, me të cilën atë ditë të kobshme shkoi në shkollë (Kaninë –Vlorë) spiunët që e ndiqnin, vunë gozhdë dhe kafsha e trembur e mori zvarrë nga Vlora në Kaninë. Ia mblodhën trupin copa- copa në çarçafë. Pra dy vjet pas ekzekutimit të të vëllait, Skënderit, gjyshit dhe gjyshes sime u sollën në shtëpi vetëm një këmbë të Batjarit (nga gjuri e poshtë) e lidhur nyje në yzengjinë e kafshës. A ka dhembje më të madhe se kjo, për dy prindër pleq?! Më pas internime, burgime dhe mohime profesioni pa fund…

*Na flisni pak për fëmijërinë, rininë, shkollimin dhe punësimin, si në sistemin komunist e gjerë në ditët e sotme?

-Kam qenë fëmija pa fëmijëri dhe e reja pa rini, për deri sa këto kohë të pakthyeshme i kam kaluar sa në internim dhe sa nga një fshat në tjetrin. E rritur nëpër dyert e botës( të të afërmëve), apo me lakra pa vaj, atëherë ç’gëzim mund të ndjejë një fëmijë,një e re, një jetime me baba gjallë, si puna ime? Gjithsesi shfrytëzova dritaret e rënies së luftës së klasave dhe shpirtgjerësinë e individëve të veçantë, që arrita të kryej pedagogjiken “Jani Minga” në Vlorë dhe ndërkohë që vazhdoja Universitetin me korrespondencë, ushtroja profesionin e mësuesisë në fshat. Kjo ishte një ëndërr e bukur që zgjati vetëm katër vite. Në gusht 1966-ës, më ndaluan diplomimin dhe më pushuan nga arsimi, Ndërkohë , gjithë familjet Vranari i rinternuan (1967-1991). E vendosur për të realizuar veten me një farë kulture, i kërkova Prokurorit të Përgjithshëm të Shqipërisë, të drejtën për arsimim dhe punësim.

Me shumë vështirësi, vetëm pas 13 vitesh u diplomova, por pa të drejtën e ushtrimit të profesionit. Punova punëtore krahu 25 vjet.Për shkak të rezultateve maksimale, Katedra e Shkencave Shoqërore bëri kërkesë që të emërohesha. Por, sipas N/kryetarit të Kom. Ekzekutiv të kohës, unë që e kisha hequr mbi shpinë vuajtjen dhe torturën klasore, “nuk isha në gjendje të bëja luftën e klasave”. Edhe sikur të më emëronin, kurrë nuk do të luftoja ata që ishin gjaku im dhe të vuajtur e të përbuzur si unë. Pastaj kishte se kush e bënte atë gjëmë. Vepronte një sistem i tërë, sigurimi i shtetit, ekzekutivi ,legjislativi, gjyqësori e veçanërisht sahanlëpirësit . Rinisa profesionin vetëm më 1991, për t’u pushuar përsëri më 1997 (si demokrate) dhe vazhdova pa punë…

*Edhe pse dëshira për të shkruar ka qenë që në kohën e fëmijërisë, kjo është arritur në një kohë të vonë. Cilat kanë qenë arsyet?

- Përsëri do të përgjigjem me fjalët e shokut tim, poetit brilant, akademikut Xhevahir Spahiu, i cili ka thënë: “ …Në shkollën pedagogjike “J.Miga” hartimet e Vilhelmes shkonin klasë më klasë dhe ne u bëmë poetë …Ashtu si mbiemri i shoqes sime Vilhelme, edhe qielli ishte i errët. Duhej kohë që qielli të hapej dhe ajo ta thoshte fjalën e saj. Sot ajo vjen si Antigona për të pajtuar dhe shëruar shpirtërat e lënduar e të sakatosur të shqiptarëve…” E pra…ishte koha me sistemin diktaturë komuniste që ma mbylli gojën, por nuk mundi të më mbyllte veshët për të dëgjuar atë që duhej; nuk më mbylli as sytë për të parë ç’duhej të shihja; më ndaloi shprehjen e mendimit, por kurrë nuk mundi ta frenonte dot mendjen, e cila gëlonte mendimin për një tjetër jetë. Kjo ishte përvoja e hidhur e një kombi vital, të cilën unë e ngrita në artin e mendimit dhe të të shprehurit përmes fjalës dhe librit, vetëm në moshën 52 vjeçe.

*Botimet tuaja letrare janë në; poezi, prozë të shkurtër, romane, trilogji, letërsi për fëmijë, publicistikë, studime, etj. Të rrallë janë shkrimtarët apo krijuesit të cilët kanë lëvruar në pothuajsë të gjitha gjinitë e fushës së letërsisë shqipe. Cili do ishte komenti juaj lidhur me këtë?

-Po, është e vërtetë që lëvroj thuajse në të gjitha gjinitë.Si shumë autorë të tjerë, nisa me poezi. Pastaj kalova drejt e në roman, një gjini e vështirë që kërkon kohë dhe vullnet. Nëse do të shohim titujt e botimeve, jam e pozicionuar te proza, kryesisht te romani dhe skica. Kam botuar 13 romane dhe një në redaktim, shifër që ecën paralel me novelën dhe tregimin. Letërsia për fëmijë bën ¼ e krijimtarisë sime (8 libra), të cilën e lëvroj si letërsi didaktike që iu vinë në ndihmë programeve shkollore. Këtë e kam bërë me ndërgjegje për të plotësuar apo për të ndihmuar disa koncepte që fëmijët e kanë të vështirë t’i asimilojnë përmes teksteve shkollore, si në histori, gjeografi, dituri… në përputhje me kërkesat bashkëkohore. Përsa i përket publicistikës dhe studimit, këto kanë qenë në vartësi të situatave politike në vend dhe rajon, si dhe problemeve sociale që më shqetësojnë jo vetëm mua si qytetare, por edhe si krijuese.

*Vilhelmja, shkrimtare, bashkëshorte dhe nënë. Janë tri gjëra që duan përkushtim. Si e keni përballuar dhe cila ka qenë ndihma e familjes për të arritur atë cfarë keni ëndërruar ?

-Edhe këtu po të jap të drejtë,me thëniet e dy miqëve të mi të shquar, të cilët i kujtoj me respekt, prof. Odhise Grillos dhe Dionis Bubanit, që kanë plotësuar njëri-tjetrin: “ Rrallë gjen një person ku mblidhen shumë dhunti a cilësi, si në personin e Vilhelmës. Tek ajo bashkohen këto: është shkrimtare femër, bashkëshorte, nënë, gjyshe, me prejardhje fisnike tejet të lashtë, me trashëgimi kulturore dhe ekonomike, e persekutuar, i është mohuar profesioni dhe arsimimi, nga të parat luftëtare të demokracisë, formuluese e disa të drejtave dhe lirive të gruas, publiciste, eseiste, studiuese, pi ujë në të gjitha burimet e gjinive letrare, por mbi të gjitha është e talentuar. Ka shumë vullnet e kurajo për të thënë dhe bërë gjënë e duhur… pasi ka lindur shkrimtare dhe nuk u bë sot….” –Nuk di…Ndoshta kanë pasur të drejtë. Veçse talenti është tipar kryesor për një shkrimtar apo artist. Pa pasur dhunti krijuese nuk mund të bëhesh askush. Shumë, shumë mund të bëhesh bejtexhi apo një biograf gjysmak,por kurrë shkrimtar. Paçka se tani edhe këta vetquhen shkrimtarë, disa edhe vetshpallen më të mëdhenjtë e letërsisë së jugut. Mendoj se libra të tillë monografikë, që flasin për biografinë e kryetarit të kooperativës, kryetarit të këshillit, kryetarit të fisit apo libër me bejte që vlen të rrëfehet në netë dimri pranë oxhakut, duke ngrënë kokodashka apo duke luajtur domino a letra, nuk duhet të futen në kolanën e letërsisë shqipe. Nuk u bë deti kos dhe o burra, të marim nga një lugë…Jo. Kurrë. Veçse jam e vetëdijshme se edhe ato kanë vlera, por e kanë vendin diku tjetër dhe jo të futen në katedrat e Universiteteve siç ndodh rëndomë.

Duke parë prirjet e mija, nxitësi kryesor në letërsinë time, ka qenë bashkëshorti im Fitim Haxhiraj, tek i cili gjej mbështetjen e duhur si menaxher, fotograf dhe organizator i gjithë veprimtarive letrare.

Gjthashtu më mbështesin nusja me djalin duke më krijur kushtet dhe kohën për të punuar. Po kujtoj se vajza ime Eermrlinda me të shoqin, Lek Spathari, muzikantë të talentuar që e ushtrojnë profesionin në Itali, bashkë me dy fëmijët e tyre janë burim frymëzimi. Nuk duhet të harroj të them se i dua shumë të gjithë dhe vlerësoj ndihmën e tyre financiare për botimin e librave. Krijimtaria për mua fillon çdo ditë pasi kam kryer të gjitha detyrat si zonjë shtëpie, si bashkëshorte, nënë dhe gjyshe.

Duke qenë si shkrimtarja më e vjetër në moshë dhe me një bagazh krijimesh, nathoni se cilat janë disa nga çmimet që ju i keni marrë gjatë krijimtarisë suaj letrare?

-…Nuk di nëse jam unë më e moshuara nga krijueset e tjera. Por e di mirë se në letërsinë shqipe nuk ka femër tjetër që të ketë nisur të shkruajë në moshën 52 vjeçe, si unë. Si dhe jam e bindur se asnjë grua krijuese, madje as ndonjë mashkull, që jo në 15 vite sa kam unë, por gjatë gjithë jetës të ketë shkruar 28 libra, ku përfshihen mijëra faqe, pa llogaritur disa që presin botimin. Gjatë kësaj periudhe jam vlerësuar me 13 çmime kombëtare dhe ndërkombëtare dhe jam përfshirë në 10 antologji brenda dhe jashtë vendit. Në të gjitha çmimet jam ndier e befasuar dhe e vlerësuar, si me çmimin e parë“Gj.Kastrioti.Skënderbeu-Torino-2009” nga Ministria e Kulturës Itali dhe Vatra Arbëreshe;Çmimi “Mirënjohje e Lidhjes Prizrenit” Kosovë ”2009; “Çmimi i parë” në 100 vjetorin e Kryengritjes së Malësisë së Madhe, në Mal të Zi -2011. Por më e arrirë dhe më krenare jam ndier kur më ka vlerësuar Kanina dhe Vlora ime. Ishin ato që më dhuruan vuajtjet më të mëdha çnjerëzore dhe pikërisht ato më dhanë vendin që më takonte, me titujt “Mirënjohje e Vlorës”,“Nderi i Kaninës” dhe “Çmimin e Karrierës” etj…Vlerësimi me një çmim apo me një titull i një femre është një tregues se edhe ne jemi në gjendje të ballafaqohemi me inteligjencën mashkullore, duke pranuar sfidën. Veçse një çmim e ka jehonën deri në 2-3 ditë. Ndaj them me bindje se vlerësimet letrare u takojnë lexuesëve të shumtë, bashkëpunëtorëve të mi, sponsorëve, kritikëve dhe analistëve të panumërt. Mbi të gjitha këto çmime i takojnë qytetit tim, Vlorës, të cilën s’e ndërroj me asnjë vend në botë dhe të pakrahasueshmes, Kaninës sime që më bën të ndihem krenare për të.

*Sa e lehtë, apo e vështirë është të krijosh në ditët e sotme? Sa ndihmohen krijuesit nga institucionet përkatëse, si vendore por edhe nga ato qëndrore?

- Unë them: “Lum kush krijon sot!”. Natyrisht letërsia dhe arti i përshtaten kohës dhe kushteve në të cilat ato zhvillohen.Mendoj se dalin si oponencë ndaj fenomoneve shoqërore që janë rezultat i politikave të keqzbatuara.Por kurrë nuk ka letërsi të mirë kur ajo diktohet nga politika apo shndërrohet në biznes. Pikërisht është Realizmi Real, ai që e bënë letërsinë e sotme të jetë një Letërsi e Re, Letërsi Ndryshenga ajo e realizmit socialist, një letërsi bashkëkohore që del jashtë kornizave të diktuara nga ligjet e shkruara të dikatutrës apo ligjet e pashkruara të mesjetës.

Përsa i përket vështirësisë:

*Të krijosh, kur ke talent, të cilin e vë në shërbim të lexuesit, nuk është e vështirë. Vështirësia fillon pasi është përfunduar dorëshkrimi. Me procesin e botimit fillon faktori ekonomik që e vret dy herë shkrimtarin : koha për krijimtarinë dhe vlera monetare për botim.

Ku qëndron e keqja?

*Së pari.: botimi i një libri artistik nuk shihet si vlerë kombëtare nga Shtëpia Botuese, por si një mjet fitimi.

*Së dyti: kalimi i librit nga shkrimtari tek lexuesi. Nëse nuk do të shihej si biznes fitimprurës nga botuesi, atëherë ai duhej të merrej vetë me shpërndarjen e librit.

*Së treti: Mungojnë politikat e menaxhimit të librit artistik nga Ministritë përkatëse (Arsim-Kulturë) që nuk veprohet ashtu siç ndiqet me librin shkollor.

*Së katërti: Lind nevoja e zbatimit rigoroz të ligjit të konkurencës së ndershme. Jo të gjitha dorëshkimet duhet të botohen si letërsi e mirfilltë. Duhet të ngrihen komisione ekspertësh letrarë, kritikë, redaktorë, që të vlerësojnë krijimet e pranueshme për lexuesin dhe për tregun. Fatkeqësisht sot pranon të quhet redaktor dhe e vendos emrin si i tillë edhe ai që ka shkruajtur një bejte. Unë do të fyeja veten, autorin me librin e tij, si dhe gjithë letërsinë shqipe, nëse do të pranoja të quhesha redaktore diku, pa e njohur këtë fushë.

*Së pesti: Shtëpitë Botuese janë industria e fabrikimit të mendjes krijuese. Por për fat të keq janë shndërruar në vatra të mbajtjes gjallë të letërsisë së Realizmit Socialist duke sjellë në kulturën shqiptare një neo-komunizëm, që mbanë ende gjallë Diktatorin dhe bëmat e tij vrastare që zhvilluan gjenocidin shfarosës në Shqipëri. Si i pranon inteligjenca, politika aktuale, ato Shtëpi Botuese që trumbetojnë para, gjatë dhe pas panairit vetëm 5 (pesë) libra-letërsi politike?! Kjo është letërsia bashkëkohore shqiptare?! Këta janë autorët e vetëm që e përfaqësojnë atë?! Mos vallë shpirti dhe ndërgjegja e shqiptarit kanë nevojë të helmohen akoma nga politika?! Nuk mjaftoi koha e izolimit diktaturë komuniste dhe 21 vjet tranzicion, por edhe tani?! Turp!!! Letërsia duhet të luajë rolin e saj të paanshëm në fenomenet sociale që shqetësojnë mbarë komunitetin.

Shqiptarët duhet t’ i thërrasin mendjes sa s’është vonë. Po kthehemi aty ku kemi qenë për gjysmë shekulli. Në atë vend, ku letërsia është e varur nga politika, nuk mund të ketë progres.

I pari që kërkon shpërblimin është krijuesi dhe jo botuesi siç ndodh rëndomë tek ne, pasi letërsia e mirfilltë është vlerë intelektuale. Shtëpitë Botuese i shndërruan në treg të ideve politike stendat e panairit të librit, vetëm me katër- pesë autorë. Si duket për këta autorë, të gjitha problemet politike, ekonomike, juridike dhe sociale në vendin tonë janë të zgjidhura. Tani na ngelet vetëm të promovojmë në çdo qytet, idetë e tyre politike si ide të reja dhe të mirëqena “letrare”.Kjo nuk është letërsi.

*Së fundmi, shoqëria shqiptare është tejet e politizuar dhe rend pas librave politikë, jo se ata mbartin letërsi dhe art, por kjo lloj “politike letrare”tek nostalgjikët mban gjallë Enverin, diktaturën, i shndërrojnë këta lloj libra si bestseller, sepse i blejnë edhe kata që i kanë xhepat bosh. Në panair lexuesit nuk iu servir art dhe letërsi, por i ngopën me politikë, sikur nuk u mjafton media.

*Duke marrë parasysh rrugën tuaj letrare, me çfarë do t’i surprizoni adhuruesit tuaj dhe sidomos me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë?

-Janë gati disa libra. Para botimit kanë nevojë për një rishikim disa syresh të përfunduara: Një me poezi; një me prozë të zgjedhur; një me skica, tregime e novela; Libri Nr.2 ” Ese-publicistikë; Një roman që po redakton Dr. Fatmir Terziu, në Londër. Kurse si surprizë mendoj se do të jetë studimi disavjeçar që nga 1992, mbi lashtësinë dhe Autoktoninë e Shqipërisë,sidomos asaj jugore. Shpresoj ta përuroj gjatë ditëve festive të 100 vjetorit të Pavarësisë Kombëtare, nëse më premton shëndeti.

*A keni ndonjë peng që u ka ngelur pa realizuar gjatë jetës suaj?

- Peng nuk besoj të ketë ndonjë shkrimtar snobist kujtimesh “ paksa i vonuar në kohë” se ai ose ajo, në një jetë bashkëshortore që s’ka pasur kriza familjare, që e deklaron me bujë. Kjo është gënjeshtra më e madhe e këtij fillim shekulli, sepse jeta sado para të kesh, nuk është parajsë. Pasuria nuk është mjeti për të të bërë të lumtur. I lumtur është ai që di ta përballojë atë me kurajo. Ka shumë arsye që edhe i varfëri të ndihet i lumtur…Jeta nuk rrjedh ashtu siç e do dhe siç e ëndërron secili. Jeta është luftë dhe përpjekje, realizime dhe mosrealizime. Mbi të gjitha jeta është e drejta e kujtdo, është përgjegjësi dhe detyrë ndaj vetes, familjes dhe shoqërisë. Ka rëndësi që në jetë të bësh gjënë e duhur. Pastaj sa arrin, kjo varet nga shumë rrethana që nuk janë në vartësinë e individit. Me vlerë është që jeta të të formojë si njeri me personalitet, me individualitet, gjë që e arrin me intelekt, arsimim dhe punë. E mira nuk ka fund, ndaj njeriu kërkon ndaj vetes gjithmonë dhe më shumë. Mendoj se deri diku kam arritur të jem vetvetja. Më vjen keq që arritjet e mija nuk u bënë në kohë. Gjithsesi, kurrë s’është vonë për të bërë gjënë e duhur. Tjetër peng: E kam mbajtur shtëpinë dhe fëmijët i kam rritur me gjilpërë, me grep dhe me shtiza. Më vjen keq që gjendja financiare nuk më ka lejuar të hapja një sfilatë me punimet e mija artistike që ishin të mrekullueshme. Gjithsesi mund të bëj diçka, një farë reklamimi ndryshe nga sa më ka ngelur…Kam një dëshirë që ndoshta e realizojë: të dramatizojë një pjesë nga trilogia “Vështroni Meduzën”. Ku i dihet …Ndoshta.. shpresa vdes e fundit.

Një peng tjetër: Vlerësimet nga institucionet e larta shtetërore për cilëndo vlerë intelektuale, bëhen ose në bazë të njohjes, në bazë të bindjeve politike ose pas vdekjes. Kjo është e padrejtë. Ndaj më lind e drejta të mendoj se ende vazhdon të bëhet luftë klase.

Znj. Vilhelme, ndërkohë, nga Presidenti i Republikës, prisni firmosjen e Titullit

“ Mjeshtër i Madh i Penës”. Keni ndonjë mesazh?

Di diçka për këtë qysh para mëse dy vjetësh, kur më kërkuan me ngut disa dokumente natyrisht rreth letërsisë. Janë bërë disa propozime nga disa shoqata të miratuara edhe nga Bashkia Vlorë si dhe nga Ministria e Kulturës, por… Do t’i lutesha Presidentit të Republikës,Prof.Dr.Bamir Topi, se edhe intelektualët e persektuar meritojnë të vlerësohen nga Shkëlqesia e Tij… Pasi edhe ata japin vlera. Vlerësimi pas vdekjes është si shiu pas të korrave! E mira është që vlersimet të bëhen për së gjalli. Kujtoj se koha ecën edhe vlerat nuk ngelen në vend, por rriten. Asnjë i persekutuar nuk kërkon shpërblim meritokracie politik as dëmshpërblim vuajtjsh klasore, por vetëm vënien në dukje të vlerave intelektuale dhe professionale që jep në dobi të Kombit.

*Cili është roli i një shkrimtari apo intelektuaIi në Shqipëri, si dhe a vlerësohen ashtu siç meritojnë.

-Nëqoftë se krijimtaria e një shkrimtari vihet në shërbim të shoqërisë, e cila vë në dukje problemet sociale që e shqetësojnë komunitetin, që po e grryen mbarë njerëzimin dhe vet shkrimtarin, mendoj se ka vlerë. Për fat të keq akoma institucionet e kulturës shqiptare nuk kanë hequr dorë nga shkrimtarët e realizmit socialist. Kur të vdesin ata, ndoshta do të kujtohen se në Shqipëri kanë dalë edhe shkrimtarë të tjerë pas vitit 1990. Duan apo s’duan juritë neo-komuniste, letërsia shqipe do të rrugëtojë në gjurmët e kulturës botërore, sepse demokracia është drejt rritjes dhe konsolidimit. Portat e mirësisë që ofron globalizmi, si në ekonomi, politikë e kudo edhe në kulturë e letërsi nuk i mbyllin dot më nostalgjikët e diktaturës komuniste. Një komb që mohon artin,letërsinë e vërtetë dhe kulturën bashkëkohore, është i destinuar të vdesë, ose të shkojë drejt regresit.

*Pas 90-tës, ju jeni angazhuar në themelimin e Partisë Demokratike në Vlorë si dhe në themelimin e Lidhjes Demokratike të Gruas (LDGSH) në Vlorë por edhe në Himarë. Sa i vështirë ka qenë angazhimi juaj edhe në politikë?

-Eh, ato ishin kohë të arta, sepse punohej me shpirt, me ideal, pa interes personal,vetëm për rrëzimin e diktaturës komuniste dhe hedhjen e themeleve të demokracisë. Synimi i të gjithëve ne, nismëtarëve ishte ndërtimi i shtetit ligjor, shtetit të së drejtës ku të tre pushtetet: legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor të ishin të pavarur nga njëri- tjetri. Shumica e nismëtarëve janë harruar nga Partia Demokratike, i kanë hedhur në listën e Ish-ve. Pasi i vdekuri dhe i larguari janë pa hatër(të harruar). Veçse duhet të dinë një gjë këta që drejtojnë sot PD nëpër Bashki e Qarqe, se kurrë nuk mund të ketë më demokratë të atillë, si në vitet 1990-1997. Ishin kohë të tjera ato. Tani në PD kanë hyrë ata që ngrysen të kuq dhe zgjohen blu vetëm për një karrige dhe për të mbushur xhepat. Atëherë ishte kënaqësi kur punoje për të fituar të drejtat dhe liritë e tua, që deri në vitet 90 ende nuk njihej Karta e të Drejtave të Njeriut nga asnjë shqiptar. Krahas proceseve të një demokracie të brishtë ne luftonim për të drejtat, liritë tona, për barazi gjinore në të gjitha nivelet e pushtetetit. Kur mendoj se me shoqet e mija kemi punuar në Himarë, Selenicë, Sevaster dhe në çdo fshat të Vlorës për elektoratin e PD;i dhamë frymë LDG. në Tiranë dhe u bëmë shkëndija e parë për një organizim mbarëkombëtar të femrës demokrate. Këmbim përvoje me seminare e organizuara nga Fondacioni “Hans Zaidel” apo Instituti i Shtetit Misissipi etje… Kur kthehem pas në kohë e vë re se shumë nga kërkesat e paraqitura Parlamentit, Presidentit, Kryeministrit kanë gjetur zbatim; apo bashkëpunimi me Ambasadën italiane për legalizimin e emigrantëve dhe bashkimin familjar të tyre, ndihem krenare për punën e bërë si Kryetare e LDG-Vlorë. Nuk llogariten sa e sa sesione shkencore kemi organizuar me LDG. Vlorë. për luftën kundër trafikut dhe përdorimit të drogës; kundër kriminalitetit, kundër trafikut të qenieve njerëzore(vajza e fëmijë); kundër abortit tek të miturat; zgjidhja e problemit të papunësisë; rritja e numrit të divorceve si pasojë negative për fëmijët; luftë ndaj dhunës në familje (ndaj femrës dhe fëmijëve), aktivitete këto të zhvilluara qysh në vitet 1993-94. Kujtoj me nostalgji kur unë, e harruara prej kohës, që, më kishin mohuar çdo të drejtë humane, bëja pjesë në organet drejtuese të gruas dhe të PD në qark e në rang Republike, më duket si një ëndërr. Ose mendoj se sa bukur ishte kur në Sheshin Skënderbej, mbi parvazin e shatërvanit fomulonim kërkesat tona për barazi gjinore që do ta gjente shprehjen në një shoqëri demokratike. Nuk ka si harrohet Kongresi i Parë i Gruas Demokratke, ku unë, Znj. Futura Hasko dhe Znj.Ilmie Mara drejtuam punimet e tij me sukses. Këto ishin disa, pasi ka shumë pika kulmore puna me L.DG. Veçse them me bindje se të luftoje për probleme të tilla atë kohë ishte trimëri. Ne patëm kurajon që vramë frikën. Gjithsesi ne bëmë sa mundëm dhe sa na lejonin njohuritë. Me këtë rast i përshëndes të gjitha ato zonja,gra trimëresha nismëtare të demokracisë, që punuan pa kurrfarë interesi vetjak..

Sot unë jam e bindur se nëse do të kthehej koha pas, ndoshta do të dija ta bëja më mirë.

*Lidhja juaj me Kosovën!? Edhe në veprat e juaja, në intervista, me miq dhe në veprimtari të ndryshme, ju shprehni admimrim të madh për Kosovën. Realisht, cili është bashkëpunimi juaj konkret me Kosovën dhe me krijuesit kosovarë?

-Pavarësia e Kosovës për gjithë shqiptarët është ngjarja më e rëndësishme pas Shpalljes së Pavarësisë më 1912 në Vlorë. Veçse nuk mund të vihet shenja e barazimit mes përmbysjes së diktaturës komuniste në Shqipëri dhe lirisë së fituar nga pushtuesit serb në Kosovë. Ajo rrugë që ka nisur sot Kosova për ndërtimin e Demokracisë, në Shqipëri duhej të kishte nisur qysh më 1945.Për fat të keq këtu u instalua komunizmi, një sistem i paprovuar më parë që na ndau nga bota e të gjallëve, nga kultura perëndimore. Tek ne ka shumë për të bërë dhe duhet të dimë se si duhet ecur më tej. Jemi para provës së madhe për anëtarësimin në BE. Ne kemi ngelur ish të përndjekur dhe ish pronarë. Përsëri të ndarë e të përçarë. Kosova duhet të dijë ta vlerësojë fitoren e rilindjes së dytë të saj dhe të mësojë nga gabimet e Shqipërisë. Jam e bindur se Kosova do të integrohet më shpejt se ne në organizmat ndërkombëtare.

Veç publicistikës, eseve, poezive dhe një romani kushtuar Kosovës, kam mjaft miq në Kosovë, si magjistrin Murat Jashari, ish Deputetin Ramadan Gashi, Poetin Ali Podrimja, Kritikun Ali Aliu… Kujtoj me respekt shkrimtarin Rifat Kukaj, vlerësoj dhe kam komunikuar me Prof.Agim Vincën etje. Kam relata me Poeteshat e Vushtrisë, Drejtuesit e ansamblit “Lidhja e Prizrenit” Jeton Qafleshi dhe Gazmend Dervishi, si dhe me Lidhjen e shkrimtarëve Prizren z. Berat Batiu, si dhe me mediat e Kosovës. Komunikoj me shumë shqiptarë nga Kosova që jetojnë nëpër botë, si ShBA, Angli, Gjermani, Zvicër, Itali, Rumani, Suedi, kanada …

* Duke marrë shkas në atë se “Artsitët reflektojnë kur e kërkon nevoja”, të kujtojmë se pak para ca vitesh në adresë të Parlamentit keni kërkuar ngritjen e Komisionit parlamentarë për çështjen e grave, …. Sa është arritur kjo?

-Në fjalën time përshëndetëse në Kongresin e LDG-së maj 2003 kërkova ngritjen e një komisioni parlamentar për gruan. Por përgjigja ishte se mungon numri i Deputeteve femra për të krijuar një komision feminist. Me keqardhje them se në këto vitet e fundit të tranzicionit është vënë re se femrat kënaqen me një detyrë administrative të rangut të mesëm dhe punojnë vetëm për të vendosur burra në krye. Edhe pse është vendosur një shifër fiktive 30% për pjesmarrjen e gruas në të gjitha nivelet e larta shtetërore e politike, kjo nuk ka gjetur zbatim. Një komision i tillë do ta ndihmonte më tepër shoqërinë në emancipimin e femrës. Nuk jam dakord me këtë shifër. Natyrisht kemi një Kryeparlamentare dhe një Prokurore të Përgjithshme. Por harrojmë se ne femrat përbëjmë 51,2 % të elektoratit dhe jemi të afta po aq sa burrat. Vetëm nuk duhet ta shpërdorojmë besimin që na japin. Ne duhet të jemi model i virtytit në shoqëri. Femra që ndërton një familje të bukur, është në gjendje të ndërtojë, por edhe të shkatërrojë një perandori kur i hipën mendja mbi flokë. Gruaja duhet ta pranojë sfidën, të përballet me elektoratin dhe duhet të jetë ai që do të thotë fjalën e fundit e t’i japë votëbesimin. Këtë besueshmëri duhet ta krijojnë vetë femrat me profesionalizëm, arsimim, intelekt. punë vetmohuese, duke luftuar korrupsionin dhe duhet të jenë më të vëmendshme për realizimin e kërkesave të këshillit të BE. Edhe pse duhet të punojnë për realizimin e një programi të përbashkët, edhe brenda së njëjtës forcë politike ato duhet të jenë në oponencë me meshkujt dhe politikën e ndjekur ndaj tyre, si shembull i mirësisë, mirëkuptimit dhe tolerancës. Për të arritur këto duhet kurajo,vullnet, këmbëngulje dhe paanshmëri politike kur flitet për vlerësimin e gjinisë femër dhe veçanërisht të dinjitetit femëror.

*Ju faleminderit zonja Vili! Është kënaqësi të bisedosh me ju.

-Faleminderit juve Vjollca! Kënaqësia më e madhe ishte imja, pasi numrit të bashkëpunëtorëve të mi, iu shtua edhe një vajzë e brishtë, e zonja profesionalisht dhe mbi të gjitha, një bijë Kosove, gjakovarja Vjollca Tytyni.

Monografi e një rëndësie të veçantë dhe një prurje me vlerë në historiografinë tonë më të re

Lidhja e Historianëve të Kosovës “Ali Hadri” në Prishtinë, boton monografinë ”Skivjani – Historiku dhe trashëgimia kulturore” e autorit Ma.Sc. Shefqet Dinaj

Monografi e një rëndësie të veçantë dhe një prurje me vlerë në historiografinë tonë më të re

“Prejardhja e emrit e fokuson Skivjanin në trajta të ndryshme nëpër periudha historike, siç është Livjani, që përmendet në vitin 1330 në dokumentin e krisobulës së Manastirit të Deçanit, si dhe më pas në defterin e regjistrimit të Sanxhakut të Shkodrës të vitit 1485, ku dëshmon se Skivjani identifikohet me emrin Slojani, me 50 shtëpi, 23 beqar e 5 të veja...”, ka potencuar në recensionin e tij rreth kësaj monografie, prof. dr. Isa Bicaj.



Nga Vjollca Tytyni

Skivjani i luftës dhe i paqes. Skivjani i dëshmorëve. Skivjani i historisë dhe i lavdisë, arsimit dhe kulturës, traditës dhe antikitetit,…vjen i përmbledhur në një monografi për lexuesit, studiuesit, nxënësit dhe mësimdhënësit, duke shërbyer kështu si një libër studimor.
Ma. Sc. Shefqet Dinaj, pas botimit të librit “Vështrime historiografike, shek. XIX-XX”, libër ky që paraqet vlerat e pakontestueshme të historisë shqiptare, ditë më parë ka përmbyllur rrugëtimin e gjatë studimor të monografisë “Skivjani – Historiku dhe trashëgimia kulturore”. Në promovimin e kësaj monografie që u mbajt ditë më parë në Gjakovë, personalitete nga fusha e kulturës dhe arsimit, qytetarë dhe përfaqësues të Lidhjes së Historianëve të Kosovës “Ali Hadri” nga Prishtina e Gjakova, i kanë dhënë mbështetjen e duhur historiografisë dhe autorit të këtij libri, që i ka bërë një lëvrim të gjerë historik, gjeografik, arsimor dhe kulturor të këtij fshati, si një pjesë e rëndësishme e zhvillimeve historike nëpër kohë.
Lidhja e Historianëve të Kosovës “Ali Hadri” në Prishtinë, e themeluar me qëllim të hulumtimit, mbledhjes dhe sistemimit të materialeve historike, ka si synim afirmimin e së vërtetës për shqiptarët si popull i lashtë dhe autokton në trevat ku jeton. Kjo dëshmon angazhimin dhe mbështetjen e plotë që Lidhja,… i ka dhënë (për të dytën herë me radhë) autorit dhe poashtu daljes në dritë të fakteve dhe kësaj monografie, duke i ofruar opinionit dhe historiografisë sonë të dhëna të shumta që ndërlidhen me fshatin Skivjan, që e ndan atë në një vijë rrugore me qytetin e Gjakovës, për vetëm 15 kilometra.
Duke marrë në konsideratë se, historia është një akt qytetërues i një populli me rrënjë shumë të lashta, ma. sc. Shefeqet Dinaj me një studim të veçantë dhe gjithpërfshirës paraqet fshatin Skivjan të komunës së Gjakovës, si një vend i luftës çlirimtare ndër vite, me trashëgimi të pasur kulturore, e poashtu edhe si vend i arsimimit dhe i kulturës. Ajo që e bën paksa më të veçantë këtë monografi, janë dokumentet arkivore mbi dhunën, vrasjet dhe terrorin e kryer nga ana e sigurimit shtetëror jugosllav. Kjo, padyshim se këtë monografi e radhit në mesin e librave studimor shqiptarë, që njëherit edhe realizon synimet e autorit, për t’iu shërbyer nxënësve dhe studentëve si një libër profesional mësimor.
Në promovimin e librit “Skivjani – Historiku dhe trashëgimia kulturore”, prof.dr. Isa Bicaj dhe prof. dr. Frashër Demaj, ne recensionin e tyre për monografinë, potencuan se, monografia është e një rëndësie të veçantë dhe njëherazi edhe një prurje me vlerë në historiografinë tonë më të re.
Duke u thelluar më tej në të dhënat historike të cilat dokumentohen edhe nga Arkivi Rajonal Historik i Gjakovës, prof. dr. Isa Bicaj, shkoqiti të dhënat rreth prejardhjes së emrit Skivjan. Ndërlidhur me këtë, ai tha se “prejardhja e emrit e fokuson Skivjanin në trajta të ndryshme nëpër periudha historike, siç është Livjani, që përmendet në vitin 1330 në dokumentin e krisobulës së Manastirit të Deçanit, si dhe më pas në defterin e regjistrimit të Sanxhakut të Shkodrës të vitit 1485, ku dëshmon se Skivjani identifikohet me emrin Slojani, me 50 shtëpi, 23 beqar e 5 të veja. Po ashtu, rreth emrit të fshatit Skivjan, autori thekson se në një hartë austriake të vitit 1689, Skivjani identifikohet me emrin Skifjani”, ka potencuar në recensionin e tij rreth kësaj monografie, prof. dr. Isa Bicaj.
Bazuar në të dhënat tjera përmbajtjesore që autori Dinaj i pasqyron në faqe të mëpasme të librit, një pjesë e veçantë i kushtohet edhe kontributit të Ali Ibër Nezës në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit si dhe aksionit të Gjakovës, ku më 6 shtator të vitit 1878 u vra Mehmet Ali pashë Maxharri. Po ashtu, në këtë pjesë autori sjell të dhëna edhe për shpalljen e shtetrrethimit, vendosjen e administrimit ushtarak në Kosovë, Kuvendin e Prizrenit më 1945 dhe masakrën e Hereqit në fillim të vitit 1945, ku trupat ushtarake serbe vranë disa shqiptarë të pafajshëm.
Më tej, në fjalën e tij rreth përmbajtjes së librit, prof. dr. Frashër Demaj, ka theksuar se: -“një pjesë të konsiderueshme të monografisë autori e ndanë edhe për të burgosurit politikë nga Skivjani, gjatë viteve 1950-1960, si dhe më pas për dëshmorët dhe martirët e Skivjanit gjatë luftës së fundit për çlirimin e Kosovës në vitet 1998-1999. Autori në këtë pjesë ofron të dhëna të bollshme biografike për dëshmorët: Asllan Dinaj, Shkëlzen Brahimaj, Isuf Dinaj, Xhavit Fetahaj, Agron Thaçi, Bujar Himaj, Hasan Metaj dhe Naim Limanaj”, thotë prof.dr. F. Demaj.
Një vëmendje të posaçme autori i kushton edhe zhvillimit të arsimit në Skivjan, i cili daton që nga viti 1945, kur u hap për herë të parë shkolla katër vjeçare. Krahas zhvillimit të arsimit, autori Dinaj ofron të dhëna edhe në zhvillimin e kulturës dhe sportit. Kurse, një pjesë e konsiderueshme e librit i kushtohet arkitekturës së vjetër të banimit në Skivjan. Autori po ashtu pasqyron edhe stilin e ndërtimit të shtëpive, ku i veçon tri prej tyre, siç janë: shtëpitë prej druri, shtëpitë prej qerpiçi dhe shtëpitë prej guri. Kjo pjesë, përpos të dhënave që ofrohen për disa kulla të Skivjanit, që argumentohen me fotografi, këtu autori sjell të dhëna edhe për rrënimin e kullave gjatë luftës së fundit për çlirim nga okupatori serb në vitet 1998-1999.
Pjesa më e begatshme dhe që e bënë librin mjaft të vlefshëm për historiografinë tonë, janë dokumentet arkivore të papublikuara më parë, të cilat dëshmojnë qartë mbi dhunën, vrasjet dhe terrorin e kryer nga ana e sigurimit shtetëror jugosllav në Komunën e Gjakovës, gjatë kohës sa ishte ministër i Ministrisë së Punëve të Brendshme, Aleksandër Rankoviq.
Në telegramin përshendetës të promovimit të kësaj monografie në Gjakovë, në emër të kryesisë së Lidhjes së Historianëve të Kosovës “Ali Hadri” në Prishtinë, prof.dr. Fehmi Rexhepi, (që është edhe iniciator për themelimin e kësaj lidhjeje) duke veçuar kontributin e ma. sc Shefeqet Dinaj në punën studiuese e kërkimore të historiografisë shqiptare, ka potencuar mbështetjen e mëtejshme të Lidhjes së Historianëve të Kosovës duke shprehur gadishmërinë, mbështetjen, projektet shkencore si dhe botimet e ndryshme me karakter historik që realizohen nga anëtarët dhe dashamirët e LHK-së “Ali Hadri” në Prishtinë.
Monografia “Skivjani – Historiku dhe trashëgimia kultutore e autorit ma. Sc. Shefqet Dinaj, ka 254 faqe dhe është botuar me mbështetjen e Lidhjes së Historianëve të Kosovës “Ali Hadri”, Prishtinë, 2010.

Nje nga kamerat e fshehura me e trishtueshme e te gjitha kohrave!!!!!

MPB-ja bllokon 1.4 milionë euro garanci bankare të OeSD-së

 

Kompania austriake OeSD ka humbur 1.4 milionë eurot e deponuara si garanci për zbatimin e kontratës për prodhimin e pasaportave biometrike të Kosovës.

Këtë e parasheh neni 5 i kontratës, e cila është shkëputur të enjten nga ana e Ministrisë së Punëve të Brendshme për shkak “të mosrespektimit të saj” nga ana e partnerëve austriakë, të cilët kanë paralajmëruar padi me kërkesën për dëmshpërblim.

OeSD-ja ka “humbur” edhe 1.4 milionë euro të tjera, të cilat kanë shkuar në llogarinë e përfaqësueses së tyre në Kosovë, Natali Velijaj. Velijaj ndodhet në paraburgim si e dyshuara kryesore për vjedhjen e kësaj shume. Ajo pretendon se këtë shumë e ka dhënë ryshfet për tenderin.

Shkëputja e kontratës imponon shpalljen e një tenderi të ri ndërkombëtar për prodhimin e pasaportave biometrike, i cili mund t’i marrë deri në 120 ditë, në rast ankesash nga ndonjë konkurrent i pakënaqur.

Njoftim nga Policia Shqiptare...