Përkthyesja polake e shqipes vjen me një rrëfim për lidhjen e saj me Shqipërinë, veprat e Kadaresë dhe krizën e librit sot

Dorota Horodyska/ Përkthyesja polake e shqipes vjen me një rrëfim për lidhjen e saj me Shqipërinë, veprat e Kadaresë dhe krizën e librit sot

“Nuk shoh libra që të mund të japin panoramën e shoqërisë shqiptare të shekullit XX dhe të kapërcyellit të mijëvjeçarit, në gjithë kompleksitetin e fateve të saj, që të jenë edhe artistikisht të arrira”. Si përkthyese, por dhe si një person që kërkon në tregun polak të botimeve një vend për librin shqip, Dorota Horodyska thotë se e ka të vështirë të rekomandojë titullin e një libri shqip. Nëse dhjetë vjet më parë mund të rekomandonte lirshëm emra si Ismail Kadare, Fatos Kongoli apo Ylljet Aliçka, tashmë i mungon një listë e re shkrimtarësh. Të njëjtin problem kanë dhe përkthyes të gjuhëve të tjera. Në këto 20 vite postkomunizëm, ata nuk mund të gjejnë ende një emër të ri në letrat shqipe, që mund të përcjellë te lexuesi i huaj shpirtin e fatit të këtij vendi. Dorota Horodyska, përkthyese e njohur e shqipes, dhe kryetare e Shoqatës Poloni-Shqipëri, vjen në një rrëfim për “aventurën e saj shqiptare”, letërsinë e Kadaresë dhe lidhjen e saj me librin…

Si e kujtoni vizitën tuaj të parë në Shqipëri?
Për herë të parë kam ardhur në Shqipëri në qershor të vitit 1993. Shoqëroja asokohe një mik, Mazllum Saneja, i cili promovonte librin e tij “Antologjia e poezisë shqiptare dhe polake të shekullit XX”. Në Lidhjen e Shkrimtarëve të Shqipërisë pata rastin të njoh, ndër të tjerë, Xhevahir Spahiun, Bardhyl London, Fatos Arapin, Ilirjan Zhupën, Jorgo Bllacën, Korab Hoxhën, apo edhe Ali Podrimen, i cili gjendej në atë kohë në Tiranë. Falë bisedave me këta poetë, nisa ta shoh Shqipërinë me sytë e tyre dhe kjo ndoshta ndikoi edhe në rrugën time të ardhshme. Kuptohesha me ta në gjuhën ruse. Habia ime e parë ishte fakti që shqiptarët e flisnin shkëlqyeshëm rusishten, edhe pse nuk kishin qenë shpesh në Bashkimin Sovjetik. Më befasoi gjithashtu fakti që dinin kaq shumë për Poloninë dhe për kulturën e saj. Ndërkohë, unë nuk dija asgjë për Shqipërinë, me përjashtim të stereotipit, që atje nuk duhej shkuar, pasi mund edhe të mos kthehesha. E në njëfarë mënyre nuk u ktheva më (qesh). Ndjeva një shtysë të papërballueshme për ta njohur më mirë këtë vend e këta njerëz që më kishin mrekulluar.

Nga diçka duhet nisur, prandaj e nisa nga vetja. Vendosa të mësoj gjuhën shqipe, për të folur me shqiptarët në gjuhën e tyre. Në atë periudhë në Poloni nuk kishte një katedër të gjuhës shqipe, nuk kishte tekste shkollore, kisha vetëm një fjalor të vogël si dhe një libërth me biseda. Mësoja në mënyrë autodidakte. Më ka ndihmuar një profesoreshë e gjuhëve sllave, prof. Jolanta Mindak-Zawadzka, e cila e njihte shkëlqyeshëm gjuhën shqipe.

Sa ka ndryshuar Shqipëria nga ajo kohë, dhe çfarë është ky vend për ju?
Po, tanimë ky nuk është vendi që kam parë para njëzet vjetësh, nuk janë më ato vende të cilat dikur i fotografoja. Mund të thuhet se në Shqipëri ka ndryshuar gjithçka. Sidoqoftë, nuk do të doja të flisja për kostot e transformimeve e për rrjedhojë të hyja në terrenin e politikës. Nuk do të doja të flisja për Shqipërinë si turiste duke lavdëruar p.sh. rrugët e bukura, Tiranën si metropol, apo njerëzit që vishen sipas modës. Nuk do të doja gjithashtu të prekja as temën e varfërisë dhe të kontrasteve. Kjo e gjitha duhet hapur me sy të lirë. Por do të doja të flisja për atë sesi gjatë këtyre njëzet vjetëve ka nisur të njihet Shqipëria nga polakët, dhe pse na nevojitet njohja e gjuhës shqipe.

Pa dyshim, një pikë kthese në historinë e re të Shqipërisë ka qenë dalja nga izolimi, që e bëri botën të kthejë sytë nga një vend praktikisht të panjohur. Kjo hapje bëri që para historianëve, politologët, gjuhëtarët, antropologët e kulturës së vendeve të tjera të hapeshin horizonte të reja studimi. Jo shumë kohë pas vitit 1990, “kështjella” e parë shqiptare – gjuha, u arrit të pushtohej në Poloni. Ndryshe ishte e pamundur që të zhvilloje çfarëdo pune shkencore pa njohje të gjuhës shqipe. Historianët dhe politologët polakë nisën ta mësojnë shpejt këtë gjuhë në shkallën që u mundësonte atyre leximin e dokumenteve dhe bashkëbisedimin me vendasit. Që në fillim të viteve ‘90 dhe në vitet më pas, një njohës i shkëlqyer i çështjeve të Ballkanit, Tadeusz Czekalski, kishte shkruar disa libra për historinë e Shqipërisë, merita e të cilëve, përveç qasjes novatore, ishte pikërisht dhe mbështetja te burimet shqiptare, që mungonin tërësisht në librat mbi Shqipërinë të kohës së komunizmit, të cilat mbështeteshin kryesisht në burime serbe, apo ruse. Një tjetër politolog i brezit të ri, Przemyslaw Zukiewicz, shfrytëzon gjithashtu burimet shqiptare, në tekstet e tij që trajtojnë për shembull, udhëheqjen politike të Shqipërisë, apo evolucionin e sistemit politik që prej vitit 1985.

Në vitin 1994, u riaktivizua Shoqata Poloni-Shqipëri, nën patronazhin e së cilës nisi të botohej “Revista e Përkohshme Shqiptare”, kushtuar historisë dhe kulturës së Shqipërisë e Kosovës. Ndër autorët e kësaj reviste kishte si thjesht dashamirës të Shqipërisë, ashtu dhe specialistë, të cilët gjatë punës së tyre shkencore, hasin dhe problematikën shqiptare. Problematika shqiptare ishte gjithashtu një prej temave të revistës rinore, të botuar në mesin e viteve ‘90, me titull “Polis”, ku për herë të parë nisën të botoheshin përkthime të teksteve të autorëve shqiptarë, si Fatos Lubonja, Shkëlzen Maliqi, Bashkim Shehu.

Së fundi, në vitin 2000, u krijua në Torun, katedra e parë e gjuhës shqipe në Poloni (në kuadër të katedrës së gjuhëve të Ballkanit). Ky ka qenë një kapërcim cilësor, pasi përveç mësimit të gjuhës, studentët merrnin njohuri dhe për letërsinë, kulturën dhe historinë e vendeve të gadishullit Ballkanik. Leksionet më të rëndësishme mbahen atje nga vetë shqiptarët. Ky ishte një kapërcim dhe për faktin se të rinjtë e sapodiplomuar e shohin Shqipërinë ndryshe, jo përmes stereotipave, por në mënyrë më të përgjithshme. Gjuha shqipe mësohet aktualisht dhe në disa qendra të tjera. Shumë prej të diplomuarve që e përdorin këtë gjuhë në punën e tyre, janë për shembull përkthyes të licencuar, përkthyes të misioneve të dërguara në Kosovë, apo rezidentë turistikë. Gjuha shqipe duket se është e pazëvendësueshme dhe në zhvillimin e mëtejshëm të kontakteve tregtare dhe ekonomike.

Fundi i izolimit bëri gjithashtu që në Poloni të vijnë gjithnjë e më shpesh dhe rregullisht të rinj shqiptarë për të studiuar në universitetet polake, duke sjellë me vete një kulturë tjetër, një këndvështrim të ndryshëm të botës, natyrën e vet shqiptare (shqiptarizmin e tyre). Disa prej tyre, si p.sh. antropologu i kulturës, filologu dhe politologu Rigels Halili, është një prej pjesëtarëve të shkencës dhe kulturës polake.

Kontaktet polako-shqiptare kanë dhënë gjithashtu frytet e veta dhe në shumë martesa të përziera, të lidhura jo vetëm në Shqipëri dhe në Poloni, por dhe nëpër botë.

Pas më shumë se 20 vjetësh tanimë kanë nisur të davariten imazhet e anijeve të stërmbushura me emigrantë, si dhe kanë nisur të zbuten paragjykimet mbi Shqipërinë, si vend i lidhur me mafien, apo me varfërinë. Edhe pse ende ekzistojnë te ne një sërë stereotipash negativë për shqiptarët, një numër gjithnjë e më i madh polakësh dëshiron ta shohë vetë Shqipërinë dhe të mësojë diçka më shumë, vetë, duke shkuar atje. Ata kanë mundësinë që të përfitojnë nga disa udhërrëfyes për Shqipërinë, një pjesë e tyre janë thjesht përkthime, por ka edhe disa syresh të shkruara nga autorë polakë.

Librat e përkthyera nga unë plotësojnë kornizën letraro-kulturore të Shqipërisë dhe janë thjesht një element i mozaikut shqiptar të krijuar me pjesëmarrjen e shumë vetëve. Kur në vitin 1993, nisa aventurën time të njohjes së Shqipërisë, unë isha si gjithë të tjerët që e bënin këtë dhe asnjëherë nuk e çoja ndër mend se dëshira ime për njohjen e Shqipërisë do të shndërrohej në një marrëdhënie të qëndrueshme, ku ende ka vend për magjepsje, ku pavarësisht çasteve të bukura dhe më pak të bukura, nuk ka kurrë monotoni, dhe nga e cila tanimë, pas 20 vjetësh kohe të investuar në të, as që bëhet fjalë të heq dorë. Ka ende gjëra të mrekullueshme për të bërë.

A mund të quhet aventurë historia juaj. Një e huaj, e cila vendos të mësojë gjuhën e një vendi e më pas t’i përkushtohet letërsisë së tij, duke e bërë të njohur në vendin e saj?
Sigurisht që kjo është një aventurë (qesh). Kjo është një histori mrekullimi, lufte me vetveten, e zbulimit të një vendi dhe të njerëzve të tij, por edhe e zbulimit të vetes. Kjo është një aventurë e bukur, pasi ende nuk i duket fundi. Çdo autor i ri është zbulim për mua, çdo punë mbi një përkthim të ri, një sfidë: a do të jem në gjendje të jap thelbin e librit, a do të jem në gjendje ta bëj të flasë polonisht, sikur ai të ishte shkruar nga një polak, dhe në të njëjtën kohë, të mos i humbasë vetitë e tij shqiptare. Nuk kam nisur të përkthej menjëherë. Duhej të isha e sigurt para se ta ndërmerrja këtë detyrë. Do të thosha të vërtetën, nëse do të pohoja se përkthyesi duhet t’i njohë mirë të dyja gjuhët, e sidomos gjuhën e tij amtare. Është gjithashtu e domosdoshme të ketë përvojë, edhe jetësore, por sigurisht të njohë mirë vendin. Përkthyesi duhet të mësojë vazhdimisht, të jetë gjithnjë kritik ndaj vetes, të njohë pandërprerë. Duhet të ketë gjithnjë ndjesinë që nuk është i përsosur. Nuk ka gjë më të mëshirueshme, nga një autor megaloman që është i bindur në madhështinë e vet.

Kuptohet, që ka një ndryshim ndërmjet punës sistematike të një përkthyesi mbi librin dhe perceptimin shoqëror të tij. Unë kam debutuar në vitin 2002 me një përmbledhje me tregim të Ylljet Aliçkës. Ishte një enigmë e vërtetë, nëse lexuesi do ta vinte re atë, nëse do të ekzistonte për të. Perceptimi i librit i tejkaloi të gjitha parashikimet. Aliçka u kthye në emër të njohur dhe për gëzimin tim të madh, nisën të shfaqeshin propozimet e reja të botuesve dhe lexuesve për një libër të ri. A kishte kurorëzim më të mirë për aventurën time të parë letrare me Shqipërinë? Debutim më të mirë nuk mund të kishim përfytyruar as unë, e as Ylljet Aliçka. Më pas nisën të vijnë librat e tjerë.

E kujtoni përkthimin tuaj të parë?
Orvatjet e mia të para në fushën e përkthimeve i kam nisur në revistën e përmendur më herët të gazetarëve të rinj, të titulluar “Polis”. Tekstet e para të përkthyera ishin ato të nxënësve shqiptarë, që kishin ardhur në Poloni në kuadër të shkëmbimit ndërmjet gazetarëve të rinj, në vitin 1995. Më kujtohet gjithashtu fjalia e parë që kam thënë në shqip: “Ja, Dajti i Malit” dhe sytë e rrotulluar nga habia të bashkëbiseduesit. Eh, kuptohet, fillimet janë të vështira.

Ju keni sjellë në gjuhën polake prozën e shkrimtarit tonë të njohur Ismail Kadare. Si është të përkthesh Kadarenë, dhe si është pritur letërsia e tij nga lexuesi polak?
Deri në çastin kur nisa të përkthej Ismail Kadarenë nga origjinali, në Poloni ekzistonin disa përkthime të librave të tij nga frëngjishtja: “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, “Prilli i thyer”, “Kush e solli Doruntinën”, “Dosja H.” dhe “Përbindëshi”. Në përkthimin tim, kanë dalë deri më tani: “Pallati i ëndrrave” (2006), “Pasardhësi” (2008), “Qorrfermani” (2010) që përbëhet në fakt nga tri novela: “Qorrfermani”, “Breznitë e Hankonatëve” dhe “Komisioni i festes”, si dhe “Vajza e Agamemnonit” (2011).

Siç mund të shihet, krijimtaria e Kadaresë është përfaqësuar në Poloni në mënyrë të pasur. Edhe pse shkrimtari ka deklaruar se nuk do të shkruajë më, për lexuesin polak nuk do të thotë se kjo është fjala e tij e fundit. Ëndërroj të mund të përkthej ndonjë prej veprave të tij më të hershme, si për shembull “Dimri i madh” apo plotësimi i ciklit të tij të rrëfimeve mbi Gjirokastrën “Kronikë në gur”, “Çështjet e marrëzisë”, apo “Darka e gabuar”, për të cilën do të flas edhe më tej. Ndër veprat e Kadaresë, libri i tij më i vlerësuar është “Prilli i thyer” dhe më pas “Gjenerali…”, “Kush e solli Doruntinën”, dhe më pak “Përbindëshi”. Por kjo është realisht një çështje shijesh dhe ka të tilla, aq sa ka dhe lexues. Kadare është gjendur dy herë në finalen e çmimit “Angelus”, i cili u jepet shkrimtarëve të Europës Qendrore dhe Lindore që ende jetojnë: në vitin 2007 me librin “Pallati i ëndrrave” dhe në 2011-n me “Qorrfermani”. Dhe dy herë nuk ka fituar. Siç u shpreh një prej anëtarëve të jurisë në të dyja rastet Kadare ka qenë shumë pranë fitores. Por, të dyja herët është mundur nga letërsia ‘non-fiction’. Në Poloni, popullariteti i letërsisë dokumentare me vlera të theksuara artistike është një dukuri intriguese. Pse? Por, ja, duket se kjo lloj proze përkon me shijet e njohësve më të mirë të letrave të bukura, e përveç kësaj ka dhe avantazhin se “mbështetet në ngjarje reale”. Kjo lloj letërsie ka aftësinë gjithashtu që të dalë përtej fakteve të përshkruara dhe të trajtojë me lartësinë e duhur dhe çështje që janë mbarënjerëzore. Një prej pionierëve të kësaj letërsie ka qenë në Poloni, Ryszard Kapuscinski, i njohur gjithashtu edhe në Shqipëri. Në dy edicionet e tjera të konkursit edhe pse letërsia non-fiction nuk përfaqësohej, fituan librat krejtësisht artistikë. Supozoj që arsyeja për këtë gjendet dhe te diskutimet e anëtarëve të jurisë për veprat e Kadaresë. Përveç kësaj, në Poloni ekziston edhe një konkurs i veçantë për letërsinë non-fiction dhe në 2011-n, kur “Qorrfermani” u skualifikua, në “Angelus” fitoi një libër gjithashtu në kategorinë e non-fiction. Pra, i njëjti libër mori dy çmime: për fiction dhe non-fiction! Tipar i mjaft konkurseve është se rivalët jo gjithnjë gjenden pranë njëri-tjetrit në kohën e duhur. Por kjo ndodh rëndom nëpër konkurse. Për mua më e rëndësishmja tani është që librat e Kadaresë të përzgjidhen ndërmjet disa dhjetëra librave për finalen e ngushtë. Mund të shtoj gjithashtu, që në të shtatë edicionet e konkursit, as edhe njëherë nuk ka fituar një autor polak. Përkthimi i çfarëdo autori, e për më tepër i Ismail Kadaresë, një autor i rangut botëror, është një përgjegjësi e madhe. Më është dashur të arrij njëfarë maturie për ta përkthyer atë. Te versioni i parë i “Breznitë e Hankonatëve” jam rikthyer vetëm pas tetë vjetësh. Proza e Kadaresë është forma më e lartë e artit. Pra, vepra e tij i drejtohet një lexuesi tepër kërkues, për të mos thënë sqimatar dhe sikurse e gjithë letërsia shqiptare, për të mos thënë e gjithë letërsia e vendeve të Ballkanit, do të ketë një rreth të ngushtë lexuesish.

Duke u ndalur te lexuesi polak, a është prekur ai nga ajo çfarë ndodh sot në botë me leximin, të ketë ulur vëmendjen ndaj librave? Dhe si e shihni atë që sondazhet nxjerrin shpesh një ulje të numrit të lexuesve?
Problemi që juve keni shtruar është jashtëzakonisht i prekshëm sot në Poloni, prandaj do të qëndroj pak më gjatë këtu. Kriza e leximit në vendin tim është shqetësuese. Sipas studimeve të Bibliotekës Kombëtare të vitit 2012, 20 vjet më parë, përqindja e polakëve që nuk lexonin sillej tek 28%. Më pas nisi të rritej. Në vitin 2008 ka ndodhur rritja më drastike e këtij numri, 62% e polakëve nuk lexonin. 25% e personave me arsim të lartë nuk kishte lexuar gjatë një viti as edhe një libër, qoftë ky album, apo libër recetash kuzhine. 10 vjet më parë, ky numër ishte vetëm 2%.

Zakonisht, faji u vihet para së gjithash ndryshimeve teknologjike, por sikurse mund të vihet re nga studimet, përdoruesit e internetit lexojnë shumë më tepër sesa jo përdoruesit e internetit. Shifrat skandaloze të lexuesve në Poloni nuk tregojnë aspak se ky është një problem universal. Në Çeki, e cila është një vend që na përngjan në aspektin historik, kulturor, apo ekonomik, nuk lexon vetëm 17%, ndërkohë që në Francë, e cila ka një nivel të lartë të emigrantëve nuk lexon 30%. Këtu nuk është fjala për zgjedhjen e teknologjisë, por për një mënyrë jetese. Një prej arsyeve të këtij fenomeni është mungesa e snobizmit pozitiv për leximin e librave. Jo vetëm që nuk lexojmë, por edhe nuk turpërohemi që ta deklarojmë këtë. Njësoj nuk na vjen turp, as kur nuk kemi libër në shtëpi, apo kur nuk i nxisim fëmijët të lexojnë. Argumenti që nuk lexojmë, pasi librat janë të shtrenjtë, nuk qëndron: një libër i ri në librari kushton aq sa një shishe vodka plus meze, përveç kësaj ka dhe një ofertë të shumëllojshme librash të lirë. Polakëve thjesht nuk u intereson leximi. Pjesëmarrja në kulturë është kthyer për ne, në diçka të stërholluar, për të mos thënë idiotizëm, e cila nuk sjell asnjë përfitim të matshëm. Kemi lejuar që të rriten njerëz që nuk kanë pasur asnjë aventurë me librin. Pas një dhjetëvjeçari mund të ndodhë që të humbasim edhe kontaktin e komunikimit që vendoset nga leximi i përbashkët.

Niveli i lartë i lexuesve ekziston atje, ku ka biblioteka të mirëpajisura, para së gjithash në vendet skandinave dhe në Holandë. Karriera e ndritur e letërsisë suedeze nuk është diçka e rastit. Librat e kësaj letërsie nuk do të shiteshin askund, nëse nuk do të kishin pasur më parë sukses në Suedi. Intelektualët polakë, të alarmuar me situatën katastrofike të leximit në Poloni, në fillim të këtij viti i kanë bërë apel, përmes një letre të hapur, ministrit të Kulturës për marrjen e masave më të vendosura në drejtim të promovimit të leximit, duke caktuar një ndihmë financiare të mjaftueshme për bibliotekat polake. Dhe kjo është diçka që duhet bërë urgjentisht.

Si do ta vlerësonit letërsinë shqiptare, sa bashkëkohore është ajo?
Si mund ta kuptojmë shprehjen “letërsi bashkëkohore”? A është bashkëkohësia një çështje që lidhet me përpjekjet për të refuzuar botën anakronike, të pasur në anakronizmin e vet, por njëkohësisht e luftuar pikërisht për këtë? A mos ndoshta bashkëkohësia është pranimi i shumëllojshmërisë dhe larmishmërisë kulturore? A mos ndoshta bashkëkohësia është globalizmi, që do të thotë se problemet shqiptare, nuk janë vetëm shqiptare. Nuk di të them. Si përkthyese, që do të thotë, midis të tjerash, si një person që kërkon në tregun polak të botimeve një vend për librin shqiptar, mund të them, që sot e kam të vështirë t’u rekomandoj botuesve polakë titullin e ndonjë libri shqiptar. Dhjetë vjet më parë, nuk kam pasur probleme të tilla. Ishte Ylljet Aliçka, ishte Fatos Kongoli dhe sigurisht ishte Ismail Kadare. Sot shoh se edhe përkthyesit e gjuhës shqipe nga vende të tjera kanë po të njëjtën listë shkrimtarësh. Nuk shoh libra që të mund të jepnin panoramën e shoqërisë shqiptare të shekullit XX dhe të kapërcyellit të mijëvjeçarit, në gjithë kompleksitetin e fateve të saj, që të jenë edhe artistikisht të arrira.

Sigurisht që ka përçapje në këtë drejtim, por me përjashtime të rralla, te këta libra vërej një lloj artificialiteti, që nuk di si ta përkufizoj: ose autorët e tyre kanë dëshirë t’i imponojnë lexuesit një vizion të caktuar, një tezë të dhënë, që do të thotë, kërkojnë me detyrim, t’u tregojnë dhe interpretimin e tyre, ose janë shkruar jo për lexuesin shqiptar, por për atë të huaj, i cili mund të joshet p.sh. nga ekzotika e Kanunit, nga virgjëreshat apo nga bunkerët. Jo vetëm kaq, por disa autorë as nuk e marrin mundimin të komunikojnë me lexuesin shqiptar, por nisin menjëherë të shkruajnë në gjuhë të huaj, mundësisht në gjuhë perëndimore, duke e argumentuar këtë me faktin se e kanë më të lehtë të përcjellin emocionet e tyre në gjuhë të huaj. Këto zgjedhje më habisin, më bëjnë të dyshoj te qëllimet e autorit, dhe për rrjedhojë dhe te vetë libri, pasi vetiu lind pyetja “pse”?: “Pse të shpërfillësh lexuesin e vendit tënd? Pse të mos kujdesesh për dialog me të? A është ai më i keq se një lexues perëndimor?” Librat e autorëve shqiptarë nuk do të bëhen universale, vetëm pse shkruhen në gjuhë të huaj. Në këtë rast, vetëm sa dëshmojnë për kompleksin e autorit për vendin e origjinës, dhe për ambicien e tij të madhe për t’u promovuar jashtë vendit. Në dallim nga proza, poezia shqiptare në Shqipëri tingëllon më e freskët dhe krijuese. Mundet që të jetë kështu dhe për faktin, se është shumë e vështirë ta shkruash atë në gjuhë të huaj. Ka në të një dialog me lexuesin shqiptar dhe ka një mesazh universal. Nëse kjo lloj poezie do të përkthehej mirë në një gjuhë të huaj, atëherë mesazhi i saj do të tingëllonte bindës e novator edhe për një lexues nga një rreth tjetër kulturor.

Ju keni përkthyer në polonisht shkrimtarët kryesorë shqiptarë. Çfarë të përbashkët gjeni në librat e tyre?
Mendoj se mund të flasim për një bashkësi të Aliçkës, Kongolit dhe në njëfarë mase dhe të Lleshanakut. Kadare dhe Lubonja i përkasin një kategorie tjetër. Si “Kompromis” ashtu dhe “Lëkura e qenit” janë akuza më e madhe e komunizmit. E përbashkëta e këtyre autorëve është se ata i drejtohen të shkuarës dhe të tashmes, si dhe perspektiva nga e cila shohin si periudhën e diktaturës ashtu dhe transformimet. Të dy këta shkrimtarë sjellin risi në trajtimin e diktaturës si ‘plagë e hapur’ dhe të Historisë së Madhe. Ata e shohin atë nga jashtë, nga këndvështrimi i jetës së përditshme. Dhe kjo përditshmëria gri është ajo që trondit më shumë. Ajo na lejon të kuptojmë se çfarë ndodh me njeriun që privohet nga liria në mënyrë metodike, mendimet dhe ndjenjat e të cilit diktohen nga sipër. Çfarë ndodh me njeriun, në kushtet kur frenat nuk punojnë më dhe kur lejohet gjithçka. Heroi i Aliçkës apo Kongolit nuk është Historia e Madhe. Është njeriu i thjeshtë që jeton brenda saj, dhe që shpesh dërrmohet prej saj. Te ta, më e rëndësishme është ekzistenca e këtij njeriu dhe zgjedhjet e tij morale. Te “Fëmijët e natyrës” e autores Lleshanaku, ndërkohë bëhet fjalë për mbijetesën fizike, sidomos me dinjitet. Është pikërisht ndjenja e dinjitetit që i jep kuptim ekzistencës, ndërsa ky kuptim shprehet në jetën e përditshme, te lindjet, dashuria, vdekja.

Si është jeta juaj si përkthyese, keni dashur ndonjëherë të ishit shkrimtare?
Shumë pak përkthyes e kanë luksin të jetojnë prej përkthimeve, sidomos nëse është fjala për të ashtuquajturat letërsi të vogla. Prandaj, më duhet të pajtoj pasionin tim me punën që kryej për të krijuar të ardhura. Punoj në bibliotekën e Parlamentit polak dhe pavarësisht se kam të bëj me deputetët, prapë libri mbetet më i rëndësishmi (prandaj dhe më dhemb kaq shumë situata e leximit në Poloni). Përkthimin dhe leximin e kultivoj në kohën e lirë, gjatë fundjavave, nganjëherë dhe gjatë pushimeve. Jam mësuar kaq shumë me këtë jetë që bëj në dy binarë, saqë një ditë e shpenzuar pa një punë letrare më duket bosh. Punoj gjatë, shumë gjatë, mbi çdo përkthim, ndonjëherë më ndodh që diçka ta lë për më vonë, që të mund t’i kthehem sërish. Më duket se jam e fiksuar pas punës, por cili ndër ne që jeton shpejt, nuk është i tillë? Kohën që shpenzoj për letërsinë nuk mund ta llogaris në para, krejt e kundërta, në rastin tim, do të mund të thosha që jam në “borxh financiar letrar”. Por, kështu nuk është. E dashuroj atë që bëj dhe kam kënaqësi të madhe nga fakti që letërsia shqiptare ka gjetur një vend në Poloni. Përkthyesi duhet të jetë i ndjeshëm, të jetë “lëkurëhollë” dhe mendoj se kështu është dhe me mua. Pra, është një lloj dhurate. E konsideroj veten dhe një lloj krijimtari. Ndërkohë, nëse flitet për shkrimin…? Le të bëjmë, atë për të cilën jemi krijuar. Shpesh më ndodh të lexoj shkrime të grafomanëve, të ashtuquajturve “shkrimtarë”, mund të them, që gati kam alergji prej tyre, prandaj nuk do të doja, që ndokush të mendonte kështu për mua. Pra, do të mjaftohem me atë që kam bërë deri më tani.

Keni studiuar gjuhë ruse, dhe për tre vjet keni jetuar në Bashkimin Sovjetik. Si ishte për ju ajo periudhë?
Në fund të viteve ‘80, për rreth 3 vjet e gjysmë kam punuar në ndërtimin e naftësjellësit “Druzhba” (Miqësia) në Ukrainë si përkthyese e gjuhës ruse. E rritur në Varshavë, menjëherë pas doktoraturës, mora një vendim të vetëdijshëm për të shkuar në një fshat të humbur, për të banuar në një barakë të thjeshtë, me qëllim që së bashku me një grup prej disa qindra punëtorësh dhe inxhinierësh polakë, të ndërtoja “tubin”. Kjo punë ishte sfilitëse, stresuese në maksimum. Gjendeshim larg familjeve, duhet të prisnim disa ditë për çdo bisedë telefonike disa minutëshe me familjen, vizitat në vend ishin po ashtu të rralla dhe të shkurtra. Ky mjedis i vogël, i mbyllur funksiononte sipas disa ligjësive të veta, shpesh tronditëse për njerëzit që gjendeshin jashtë tij. Dhe sikurse në çdo bashkësi të tillë, nisën shpifjet, thashethemet, denoncimet. Një lloj “ferri polak” siç e quajmë një gjë të tillë. Ndieje një vetmi të madhe. Por, kjo ka qenë nga të gjitha punët, ajo që kam bërë më mirë. Nuk do ta ndërroja me asnjë tjetër, edhe pse pas kthimit në Poloni, martesa ime u shkatërrua. Kjo punë ka vënë në provë dhe karakterin tim. Falë saj, kam njohur mundësitë e mia, kam kuptuar se cila jam dhe deri ku mund të shkoj.

Gjithçka që bëjmë në jetë ka një kuptim dhe i shërben diçkaje, edhe pse në çastet e dyshimit na duket se nuk i shërben kurrgjëje. Mendoj se nëse nuk do të ishin ato përvoja ekstreme, nuk do të kisha pasur kurajën që të matesha me Shqipërinë. Por, pas asaj që përjetova në kantier, në Bashkimin Sovjetik, Shqipëria nuk më dukej fare e tmerrshme.

Çfarë po përktheni tani?
Fola për krizën e leximit në Poloni, por nuk kam folur për problemet e tregut të botimeve, që është një rezultante e shumë faktorëve. Euforia e botuesve e para disa viteve ka marrë fund. Kohët e fundit, te ne, ose kanë falimentuar, ose janë ristrukturuar disa shtëpi të mëdha botuese, ose gati të gjitha ato, ku kam botuar më parë librat shqiptarë. Fatkeqësisht, kjo ka prekur drejtpërdrejt dhe dy romanët e Ismail Kadaresë, të përkthyera nga unë, “Aksidenti” dhe “Darka e gabuar” e përmendur më herët. Një prej shtëpive botuese polake më të rëndësishme, ajo që i porositi këta libra tek unë, falimentoi në dhjetor të vitit të kaluar. “Aksidenti” ishte planifikuar për t’u botuar në maj. Por nuk do të botohet. Nëse këta libra do të botohen dhe kur do të botohen, nuk mund ta them. Çfarë mund të bësh në një situatë të tillë? Vetëm një gjë. Të vazhdosh të punosh më tej. Prandaj tani jam duke përkthyer diçka, por nuk dua ta tregoj më shumë. Nuk do të doja që këtë bisedë ta mbyllja me tone të zymta, prandaj do të them një shprehje që e kam lexuar në internet, e cila më goditi me logjikën e saj: “Nëse diçka nuk shkon sipas planit, do të thotë se shkon sipas një plani tjetër”. A nuk është kjo diçka optimiste?

Terrorizmi, rrezik mesatar për Kosovën dhe Shqipërinë

Kompania e sigurimeve “Aon” dhe ndërmarrja për këshillime “The Risk Advisory Group” kanë hetuar 200 vende të botës lidhur me shkallën e rrezikut terrorist që ekziston në to.

Vlerësohet se në afërsisht 90 vende, përfshi vendin tonë dhe Kosovë, rreziku që firmat ose personat të bëhen viktima të sulmeve është mesatar.

“Harta botërore e terrorit”, e realizuar në bazë të këtyre hetimeve ka marrë për bazë tri kritere: 1. Terrorizmi dhe sabotazhi; 2. Grevat, kryengritjet, trazirat dhe dëmtimi i qëllimshëm i pasurive si dhe 3. Trazirat, revolucioni, rebelimi, anarkia, lufta dhe lufta civile.

Vendet më të rrezikshme sipas kësaj “Rangliste” rezultojnë Lindja e Mesme dhe Afrika e Veriut.

Terrorizmi dhe sabotazhi paraqesin kërcënimet më të mëdha në 85 për qind të vendeve të këtij rajoni.

Egjipti ka hyrë sërish në rrethin e ngushtë të shteteve më të rrezikshme. Pas tij vinë Siria dhe Libia si vende “me rrezik serioz”.

Edhe vendet si Pakistani, Afganistani, Irani, Iraku, Libani dhe Jemeni bëjnë pjesë në grupin e vendeve me rrezik më të madh të sulmeve terroriste.

Rreziku nga terrorizmi sipas raportit të “Aon” është sfidë e madhe sidomos për ndërmarrjet që punojnë në nivele ndërkombëtare. Por, nuk është vetëm Afrika vend me rreziqe.

Edhe vendet e Europës Juglindore përballen me një rrezikshmëri e ngritur, bazuar në trazirat qytetare. Si shembuj merren Turqia dhe Greqia me shkallën e rrezikut të vlerësuar si “të lartë”, ndërsa Shqipëria, Kosova, Serbia dhe Bosnja ndodhen në zonën e rrezikshmërisë së mesme.

Edhe Franca dhe Spanja konsiderohen në bazë të këtij raporti si shtete me rrezikshmëri mesatare. Ndërsa SHBA. Gjermania dhe Austria hynë në mesin e vendeve “me rrezikshmëri të ulët".

Por, jeta më e sigurt është ajo në Finlandë, Danimarkë, Norvegji, Zvicër, Japoni, Australi, Zelandë e Re, Botsvana dhe Uruguai.

Megjithatë, ai që dëshiron t`i shpëtojë me të vërtetë rrezikut nga terrori, duhet “të strehohet” ne Groenlandë. Sipas ekspertëve të “Aon”-it, ky vend praktikisht është i vetmi jashtë zonës totale të rrezikut terrorist.

Murat Jashari: Liderët politikë janë shndërruar në mbretër

Liderët politikë dhe institucionalë të vendit, janë dashuruar me pushtetin, dhe për asnjë çmim nuk pranojnë të ikin nga aty, duke u shndërruar në mbretër, vlerëson Murat Jashari.

“Kosova nuk ndodhet në situatë të mirë, dhe kjo nuk është pa fajin e lidershipit politik të vendit, të cilët janë dashuruar me pushtetin dhe nuk e kanë ndjesinë e halleve të popullit”, ka thënë Murat Jashari.

Ai thotë se liderët duhet të ndërrohen, pasi të qenit në pushtet për një kohë të gjatë i ka shndërruar ata në mbretër. Kosova ka nevojë për liderë të rinj dhe të pastër në ndërgjegje, vlerëson Jashari.

Kur flet për evidentimin e veteranëve të luftës së UÇK-së, dhe vrapin e marrjes së meritave të paqena, Jashari thotë se “me disa kategori duhet pasur kujdes, sepse përveç që është e padrejtë, është edhe ofendim për ata që kanë luftuar dhe kanë lënë gjymtyrët e tyre të trupit për lirinë e vendit”.

Familja Jashari, thotë ai, do të vazhdojë të kritikojë ata që nuk punojnë si duhet për këtë vend dhe jo t’i duartrokasë dhe se nuk u intereson nëse kjo u pëlqen apo jo liderëve politikë të vendit, sikur kryeministrit Hashim Thaçi, i cili për mbetje hatri, ka dy vjet që nuk ka shkelur në kullën e kësaj familjeje.

Kryeministri Hashim Thaçi dhe kryetari i Skenderajt, Sami Lushtaku nuk hyjnë dot në Kullën e Jasharëve në Prekaz, për shkak të qëndrimeve kritike të familjes Jashari për proceset nëpër të cilat po kalon Kosova.

Jashari ka thënë Kosova është larg prej asaj që është pritur dhe është koha e fundit që të ketë ndryshime politikanësh. Ai e ka krahasuar gjendjen aktuale me atë të viteve ’90, duke thënë se njerëzit po kërkojnë të dëshpëruar që të dalin jashtë për shkak të mungesës së perspektivës ekonomike.

Përfaqësuesi i  Jashari ka thënë se Kosova është larg prej asaj për të cilën kanë sakrifikuar breza të tërë, dhe se duhet më shumë punë për të pasur atë që kemi dëshiruar.

Ai ka kritikuar gjendjen në të cilën gjendet sidomos shëndetësia e Kosovës, duke thënë se njerëzit e duhur të në të gjithë sektorët nuk janë vendosur aty ku duhet.

Qytetet pa qytetërim

Babai i nobelistit hebre Isacc B. Singer thoshte se është çmenduri të lexosh gazetat në mëngjes, të sapozgjuar. Në atë moment shpirti dhe trupi, të sapodalë nga pushimi i natës, janë të hapur, pra, janë të zbuluar përpara çdo rreziku. Është fiks një akt mazohizmi të humbësh kohën me kronika të zeza varresh. Është më mirë, këshillonte, të lexosh të përditshmet një ditë më pas, kur pjesa më e madhe e lajme të këqija ishin, në pjesën më të madhe të tyre, të metabolizuara. Reflektime të këtij tipi bëheshin në fillimet e viteve 1900, kur lajmet, në ndryshim nga ato të sotmet, ishin për pak veta, e sidomos të elitës së një kombi. Çfarë do të thoshte, plaku Singer, po të merrte një gazetë shqiptare sot për shembull?
Do të mësonte se në disa qytete shqiptare ndodhin gjëra të pabesueshme. Sepse disa qytete kanë një llokmë qytetarësh që arsyeja u është bërë një funksion i parëndësishëm. Arsyeja për ta është fajtore e kapur në flagrancë, dhe për këtë arsye është në kërkim të paditur. Për shembull në një qytet shqiptar vetëm në një ditë ndodh:
Tiranë- Gjashtë vjedhje pa autor brenda një nate në Tiranë. Grupet e hajdutëve në kryeqytet duket se janë aktivizuar në mënyrë "të rrezikshme" gjatë 24 orëve të kaluara. Pothuajse të gjitha komisariatet e Tiranës kanë marrë dje kallëzime për vjedhje dyqanesh, makinash, motorësh dhe çantash. Pak koment: këto gjashtë autorë janë të rrezikshëm sepse janë pjesë e grupit famëkeq ndërkombëtar të Luigi Pirandello-s, ku policia italiane njofton se janë gjashtë personazhe në kërkimi të një autori. Dhe jo gjashtë hajdutë.
Vlorë– I dehur masakron të shoqen, nënën e 3 fëmijëve të mitur. Krimi në familje u regjistrua këtë herë në fshatin Armën të Vlorës, kur Maksim Hodaj, 36 vjeç rrahu e më pas i përplasi kokën për vdekje gruas 33-vjeçare, Luljeta. Pak koment: Luljeta që kishte 33-vjeç po aq sa kishte dhe Jezu Krishti-t kur i vunë në krye kurorën me gjemba. Jeta e saj nuk ishte me lule, por plot gjemba armënie dhe Maksimi, terrorist infantil, gllabërohej dëng nga pija jetëshkurtër, e cila pastaj afërmendsh të bën të presësh rrënjët e një trëndafili. Maksim-umi i kriminelit.
Berat - Vodhi burrin, hetohet 34-vjeçarja. Ndiqet penalisht 34-vjeçarja, e akuzuar për vjedhjen e 1 milion lekëve burrit të saj. Nëna e 4 fëmijëve, banore e fshatit Goriçan në Berat, sipas policisë u gjet në Sarandë, bashkë me të dashurin e saj të ri. Pak koment: jemi të mendimit se në këtë rast më shumë se gorja duhesh hetuar Burri dhe jo gruaja, sepse ky beratasi na ka treguar edhe njëhere tjetër, kësaj here në mënyre eklatante, dobësinë që ka kategoria jonë mashkullore përkundrejt femrës. Dënimi duhet të jetë në proporcionalish me 1 milion lajka që i ka dhënë i dashuri fringo.
Tiranë - Zhduket italiani me makinën e marrë me qira: Një i moshuar italian është zhdukur në mes të Tiranës bashkë me makinën e marrë me qira. Denoncimi është bërë nga kompania që kishte lëshuar makinën, por policia nuk po gjen jo vetëm makinën, por edhe italianin. Pak koment: edhe italianët vjedhin do thoshte dikush? Nuk ka asgjë për t’u befasuar. Sepse do të duhej të dinim se ky nuk është italian, por është napoletan; dhe çdo napoletan i mirë, e di artin e zhdukjes pa lënë gjurmë.
Shkodër - Janë plot 112 familje të ngujuara vetëm në Qarkun e Shkodrës. Në përfundim të projektit të inicuar nga Forumi i Mendimit të Lirë ka rezultuar se në Qarkun e Shkodrës janë 323 persona të ngujuar dhe mes tyre janë identifikuar 77 të mitur që janë në moshën e arsimimit të detyruar. Probleme me arsimin, me zhvillimin dhe me varfërinë. Pak Koment: ky është sezoni i fushatës elektorale, ku më shumë flitet për Kodin Zgjedhor sesa për kodin e Lekë Dukagjinit. Si gjithmonë, ne shqiptarët shtrijmë këmbët më larg se jorgani. Dhe jorgani nuk është prej atlasi. Është i bërë nga rrecka mburrjesh. Politikë e re, probleme shekullore.
Tiranë - Kuzhe: Shqipëria ime i ka shanset t’i shokojë portugezët. Trajneri i ri i Kombëtares: Kjo skuadër më kënaq, mund të bëjë surprizën. Koha e përgatitjes së ndeshjes në letër përfundoi. Sot në mbrëmje do të zbresin në fushën e “Qemal Stafës” Shqipëria e Portugalia. Janë në pozita diametralisht të kundërta. Për kuqezinjtë e dalë jashtë objektivave do të jetë një ndeshje prestigji, ku trajneri i ri, Josip Kuzhe, duhet të kalojë me suksese debutimin në pankinë. Pak koment: nuk kishte si të mos na shokonte trajneri Kuzhe. Skuadra e tij luajti mirë, me pasime të shkurtra e të gjata. Ishte e mrekullueshme. Përgatitja nuk ishte vetëm në letër. Ndeshja konfirmoi edhe njëherë tjetër prestigjin tonë: si humbës. Shqipëri-Portugali: 1-2. Debutim me sukses.
Dibër: Mediu: Luftë ndaj krimit dhe korrupsionit. Kryetari i Partisë Republikane, Fatmir Mediu zhvilloi dje në Dibër një miting me simpatizant e republikanëve në këtë qytet. Gjatë fjalës së tij, ai tha se për koalicionin e djathtë, vendosja e shtetit ligjor do të mbetet një prioritet edhe për mandatin e dytë qeverisës. Pak koment: ja kjo është sikur Ponc Pilati të ishte një prej apostujve të krishtërimit. Sikur presidenti i Iranit Ahmadinejad të konvertohej si hebre sionist, sikur Ahmet Zogu të ishte sot president i republikës. Sikur Gramor Ruçi të bëhej kryetar i shoqatës së lëvizjes së dhjetorit. Sikur Aranit Çela të kërkonte dëmshpërblim si ish-i përndjekur. Sikur Skënder Gjinushi të ishte pa vetulla. Sikur Gebëlsi të shkruante libra për fëmijë. Sikur Mero Baze të ishte gazetar sportiv. Sikur Mustafa Nano të ishte intelektual. Të kuptohemi, djalli është optimist nëse mendon të përkeqësojë edhe më jetën e shqiptarve.
Ndoka në Durrës: PS-PD po tallen, ne zgjidhim hallet. Përfaqësuesit e koalicionit parazgjedhor “Poli i Lirisë”, çelën ditën e djeshme fushatën e tyre zgjedhore në qytetin e Durrësit. Gjatë fjalës që mbajti kryetari i Partisë Demokristiane, Nard Ndoka deklaroi se dy forcat e mëdha politike ishin tallur me kandidaturat e vendosura për këtë qytet. “Të tallesh me Durrësin, siç kanë bërë edhe deputetët e zgjedhur deri tani në këtë qytet, është jo vetëm e turpshme por politikisht edhe e dënueshme”, deklaroi Ndoka gjatë fjalës së mbajtur. Pak koment: Jam për shpërndarjen e budallallëkut. Për shumë kohë është përqendruar në një pikë të vetme. Pika është te laguna e Nardit. Nardi do të zgjidhë hallet. Ku do të shkojnë këto hallat e Nardit. Po sikur Nardi të kishte shumë teze, kur do t’i zgjidhte? Dhe pse? Apo po tallet? Si gjithmonë fjala u është dhënë njerëzve për të fshehur mendimet e tyre.
Fund: Në qoftë se lajmet sjellin frikë, fjalët që i rrëfejnë ato sjellin më shumë frikë. Në fund të fundit, fjala hyn si pykë në memorie e ndihmon të kujtosh atë apo këtë fakt, duke i rikthyer si një fishkëllimë akute që thërret qenin e kufirit të një demokracie.

"Sindromi i Lolitës"

Marre nga libri "Pedofilia. Krime seksuale ndaj te miturve", i autores Aranita Brahaj

“Fëmijët, gjithnjë e më shpesh po bëhen viktima të veprimeve dhe mosveprimeve që cenojnë jo vetëm moralin dhe dinjitetin e tyre, por edhe shëndetin fizik dhe psikologjik”. Me këtë fjali sensibilizuese, prof. asoc. Vasilika Hysi, na shtyn drejt një leximi dhe reflektimi për librin e Aranita Brahajt, “Pedofilia, krimet seksuale ndaj të miturve”, si një punim në shkencat juridike penale. Ky libër trajton disa nga format më të rënda të veprave penale të drejtuar ndaj të miturve. Tërheqja nga adoleshentët (pubertet) përkufizohet me termat efebofilia dhe ninfofilia ndryshe edhe “Sindromi i Lolitës”. Tekstet shkencore të Mjekësisë Ligjore për studentë të së Drejtës nuk japin asnjë definicion për fenomenin pedofili dhe subjektin pedofil. Për fat të keq, megjithëse Organizata Botërore e Mjekësisë (OMS/WHO) e ka klasifikuar pedofilinë si sëmundje që në botimin e “Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders” – “Manuali Diagnostifikues dhe Statistikor i Shqetësimeve Nervore DSM” botuar në 1952, në tekstet shkencore të mjekësisë ligjore për studentë të Juridikut apo Mjekësisë nuk kemi asnjë përkufizim apo kategorizim të fenomenit (diagnozës). Nga ana tjetër, në botimin e Mjekësisë Ligjore me autorë prof. dr. Sokrat Meksi dhe prof. dr. Bardhyl Çipi (2003) jepet kategorizimi i perversioneve seksuale ku përfshihen: homoseksualizmi; fetishizmi; zoofilia; sadizmi ose mazohizmi; nekrofilia; ekzibicionizmi. Shpesh termi pedofili përdoret për të përcaktuar një tipologji të tërë krimesh, që do të thotë veprime të jashtëligjshme që janë pasoja të dëshirës seksuale pedofile. Këto akte të paligjshme mund të përfshijnë akte të rënda dhune në kryerjen e veprimeve me të miturit apo veprime të pakarakterizuara nga asnjë lloj dhune apo kërcënimi, në të dyja rastet kemi të bëjmë me krim, pra me vepër penale të konsumuar. Abuzimi seksual përbën gjithmonë një akt konfuz që cenon, shkatërron personalitetin e të miturit. Diagnoza në psikiatri Tërheqja seksuale nga fëmijët në çfarëdolloj niveli nuk është e mjaftueshme për diagnozën pedofili. Psikiatria i përkufizon pedofilët si persona mbi moshën 16 vjeç, për të cilët fëmijët femra apo meshkuj, përbëjnë objekt seksual të preferuar ose është objekti i vetëm seksual që identifikohet nga ata. Duhet gjithashtu që kjo simptomë të zgjasë në mënyrë të vazhdueshme pa ndërprerje për të paktën 6 muaj. Nuk konsiderohet pedofili rasti i personave madhorë kur diferenca në minorenin është më pak se 7 vjet. Nuk konsiderohen pedofilë personat që tërhiqen seksualisht nga fëmijë të cilët janë rreth 12 vjeç apo më të rritur, por që kanë arritur zhvillimin pubertal. Tërheqja nga adoleshentët (pubertet) përkufizohet me termat efebofilia dhe ninfofilia ndryshe edhe “Sindromi i Lolitës”. Kriteri psikiatrik parashikon specifika të ndryshme, pedofilia mund të jetë: e tipit ekskluziv (tërheqje vetëm nga fëmijët) ose e tipit jo ekskluziv tërheqje edhe nga persona të rritur. E tipit e diferencuar që do të thotë tërheqje vetëm nga njëri seks dhe jo e diferencuar tërheqje nga persona të të dy sekseve. Tërheqja ndaj fëmijëve meshkuj rezulton më e fortë më rezistente dhe e pandryshueshme tek rastet e pedofilisë dhe rasti i pedofilit që ka karakteristikë të tërhiqet seksualisht vetëm nga fëmijët meshkuj ka më shumë prirje për të qenë përsëritës. Tipi i padiferencuar nga ana mjekësore është më i rëndë se tipi i diferencuar. Është edhe një tip tjetër pedofili që është i kufizuar tek incesti (interes i treguar vetëm ndaj fëmijëve (bijve) të tij ose motrat apo vëllezërit e subjektit pedofil). Sipas kësaj metode, ka disa kushte nëpërmjet të cilave mund të diagnostikohet një individ si pedofil. Nga ana tjetër, kategorizimi mjekësor nuk konsideron aspekte dimensionale të shqetësimit, pra shkallën e shqetësimit seksual si çështje e psikiatrisë. Vlen të thuhet se në përgjithshmin e së njëjtës diagnozë ekzistojnë manifestime të të qenit rëndë. Dhe vetëm një rast i trajtuar nga psikopatologjia seksuale është e mundur të përshkruhet, përkufizohet me përpikmëri. Duke parë disa kritere dhe kushte të përshkruara më lart mund të themi se procedimet për vepra penale krime seksuale apo vepra penale kundër moralit dhe dinjitetit të të miturve, duhet të realizohen domosdoshmërisht nëpërmjet edhe një ekspertimi të psikanalistit apo psikopatologut. Ekspertit të fushës i duhet kërkuar nga organi procedues të vlerësojë nëse autori i një vepre penale si më lart mund të konsiderohet pedofil në kuptimin mjekësorë të fjalës, karakteristikat e tij (i diferencuar ose jo, ekskluziv ose jo, me prirje incesti të mundshme), përshkrimi i gjendjes dhe tendenca të mundshme të të qenit recidivist. Të gjitha karakteristikat dhe përshkrimet e ekspertit duhen vlerësuar në përfundim të procedimit me qëllim pasjen e një informacioni të qartë mbi mënyrën e kryerjes së veprës penale për të cilën procedohet, por edhe mbi vlerësimin e rrezikshmërisë së autorit të veprës. Në proporcion me këtë rrezikshmëri edhe dhënien e dënimit kryesor dhe dënimeve plotësuese për subjektin aktiv të veprës penale. Po në lidhje me procedurën, është me vend të themi se për çështje gjyqësore mbi gjykimin e veprave penale të sipërshënuara nuk mund të aplikohet gjykimi i shkurtuar dhe as gjykimi i drejtpërdrejtë, kjo pasi jemi duke vlerësuar veprime apo mosveprime të një subjekti pasiv që kërkon ekspertim psikiatrik (normalisht edhe kohe për ekspertim). Po me vend është të përmendim që ekspertimi psikiatrik si ekspertim mjeko-ligjorë me qëllim diagnostikimin e shqetësimit mendorë dhe diagnostikimin e pedofilisë nuk na përkon me përjashtimin nga përgjegjësia penale si pasojë e turbullimit psikik ose prishjes së ekuilibrit mendorë. Organizata Botërore e Shëndetit dhe Shoqata e Mjekëve Psikiatër Amerikan nëpërmjet metodës DSM kanë vlerësuar se shqetësime të orientimit të libidit nuk sjellin përjashtim të subjektit nga përgjegjësia penale. Shpesh në praktikë persona me prirje sadiste apo perverse kanë përfituar nga kategorizimi si persona me probleme të ekuilibrit psikik duke u favorizuar nga mungesa e eksperiencës dhe mosnjohja e metodologjisë nga ekspertët në gjykata të disa vendeve. Mbetet në detyrat e Mjekësisë Ligjore Shqiptare të azhurnohet me kujdesin e duhur me akte të Organizatës Botërore të Shëndetit dhe të bëjë të mundur kualifikimin e ekspertëve të fushës për tu përgjigjur kërkesave të drejtësisë shqiptare në procedimin e rasteve të tilla. Domosdoshmëria e ekspertimit mjeko-ligjorë për subjekte të dyshuar si pedofil (në kuptimin psikiatrik) duhet të shërbeje jo për përjashtim nga përgjegjësia penale por për vlerësim të karakteristikave të subjektit dhe rrezikshmërisë për të aplikuar më pas një Polikë Penale sa më efikase si për rastin individual dhe për fenomenin kriminal në tërësi. Praktika të ndryshme Psikologët dallojnë tri tipologji të pedofilisë: lattente, attiva dhe killer. Lattente - E fshehtë e heshtur Është e kategorizuar nga një pasion për fëmijët që qëndron në nivel fantazie erotike. Mund të konkretizohet nga veprim ose mosveprim, por pa sulm dhe cenim fizik. Në Ligjin penal Shqiptar përkon më veprime që konsistojnë në konsumin e figurës së veprës penale sipas nenit 108 “Vepra të turpshme”. Attiva Konsiderohet një hap më tej pedofilisë lattente. Në këtë tipologji kemi të bëjmë me raste të dhunimeve psikike e fizike ose dëmtimi i fëmijës mund të shoqërohet edhe me drogimin e tij apo dhënien e substancave toksike me qëllim lehtësimin e abuzimit seksual. Në Ligjin penal Shqiptar përkon më veprime që konsistojnë në konsumin e figurës së veprës penale sipas nenit 108 “Vepra të turpshme”. Ose sipas nenit 100 “Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me të mitur”. Së bashku me një nga veprat e mësipërme mund të konsumohet edhe figura e veprës penale parashikuar në nenin 286 “Nxitje për përdorimin e drogës”. Killer - Vrasës Pedofili manifeston një aspekt sadist në të cilën kënaqësia maksimale arrihet me vrasjen e viktimës. Jemi në rastin e konsumimit të dy veprave penale, sipas Kodit Penal të RSH, neni 79 pika a) “Vrasja në rrethana të tjera të cilësuara”, ndaj të miturit dhe një nen tjetër që ka të bëjë me konsumimin e një figure vepre penale krim seksual. Për fat të keq edhe në vendin tonë kemi të shfaqura raste të abuzimit seksual të një të mituri që shoqërohen me vdekjen apo vrasjen e tij. Për organin procedues duhet të theksohet rëndësia e dallimit esencial ndërmjet situatës të parashikuar në nenin 100 paragrafi i tretë, “Kur vepra sjell si pasoje vdekjen... e fëmijës së mitur”, me nenin 79, pika a “Vrasje në rrethana të tjera cilësuese” vrasja e të miturit kur kryhet me motiv përmbushjen e kënaqësisë maksimale nëpërmjet manifestimit të aspektit sadist. Në një rast të tillë kemi konsumimin e dy veprave penale Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me të mitur dhe më pas vrasjen e të miturit (pra vrasje e cilësuar). Autori i një krimi të tillë të dyfishtë duhet konsideruar si një autor me rrezikshmëri të lartë dhe duhet gjykuar për të dy krimet e sipërshënuara. Organi procedues dhe ekspertiza (ekspert kriminalistik, mjekoligjorë, ekspert psikiatër) duhet të hetojnë/vlerësojnë me kujdes për të verifikuar nëse vdekja e viktimës është pasojë e krimit seksual (neni 100) apo bashkërisht me marrëdhënien seksuale apo homoseksuale është konsumuar me dashje direkte ose indirekte me qëllim përmbushjen e kënaqësisë me prirje sadiste edhe vrasja e viktimës. Vlerësimi i lidhjes shkakore veprim-pasojë dhe qëndrimit voluntiv të subjektit aktiv janë detyra primare në hetimin e një rasti të tillë. Në rastin e konsumimit të veprës penale sipas nenit 79, pika a nga një subjekt i diagnostikueshëm nga manuali DSM si subjekt pedofil e tipit Killer kemi të bëjmë me një nga subjektet aktive me rrezikshmërinë më të lartë sa u takon krimeve ndaj personit. Nuk do të ishte e tolerueshme për gjyqësorin shqiptar që në mungesë të vlerësimit të qartë të lidhjes shkakore një subjekt aktiv i përshkruar më lart të gjykohej në bazë të nenit 100, paragrafi i tretë duke u favorizuar edhe në dhënien e dënimit jo më pak se njëzet vjet. Ndërkohë që “Vrasja në rrethana rënduese” sipas nenit 79, pika a, përmban dënim jo më pak se njëzet vjet deri burgim të përjetshëm. Përshkallëzimi i pedofilisë sipas tri tipologjive të sipërshënuara na bën të qartë edhe me tej domosdoshmërinë e një portretizimi skedimit klinik të autorit të krimeve seksuale me qëllim parandalimin e përshkallëzimit të veprimeve të tij në veprime me rrezikshmëri dhe pasoja më të rënda. Në koordinim me ekspertin psikiatër organi procedues e më tej struktura të sigurisë publike duhet të njohin subjekte me prirje të këtij lloji. Tek praktika të ndryshme gjendet edhe ajo e filmimit të abuzimit për ta fiksuar në memorie, për ta parë aktin e filmuar me pedofil të tjerë ose për ta përcjellë nëpërmjet internetit, praktikë kjo e përdorur vitet e fundit. Tregu i pedopornografisë në internet paraqet një fenomen në rritje . Interneti dhe pedopornografia Që nga viti 2001 Interpoli ka grumbulluar mese 250,000 imazhe pedopornografike të gjetura në internet. Sipas të dhënave të fundit të forcave të rendit, më shume se 70% të tyre vijnë nga sitet dhe hapësirat e Web-it dhe vetëm një pjesë e vogël nga spam-et , newsgroup-et dhe rrjetet peer-to-peer. Sidoqoftë, me gjithë përpjekjet e bëra nga shumë vende që bashkëpunojnë për hetimet, vetëm një numër shumë i vogël i të miturve që pësojnë dhunë identifikohet aktualisht (rreth 300 në 19 vende). Nga analiza që i është bërë materialit të mbledhur, ka rezultuar se viktimat ndahen në të mitur dhe të mitura. Më shume se gjysma janë të mitura të përfshira në aktivitete ose që pësojnë dhunë seksuale. Gjithashtu, 40% e të miturave dhe më shume se 50% e të miturve janë nga mosha 9 deri në 12 vjeç, 10% e numrit të përgjithshëm ka një moshë edhe më të vogël. Pjesa më e madhe e viktimave është me tipare indoevropiane dhe vetën një pjesë është me tipare orientale. Sidoqoftë, rreziqet kryesore duket të shfaqen në ambientet jashtë motorëve (serverëve)të kërkimit, atje ku materiali rezulton të prodhohet shpeshherë me mjete shtëpiake dhe mbi viktima brenda familjeve ose shoqërisë së “xhelatit” të tyre. Në ambiente të tilla, në fakt, jo vetëm që mbajtja e materialit të paligjshëm është shkelje ligjore, por një material i tillë rezulton të jetë një provë evidente e dhunës së kryer realisht. Është ndezur polemika se sa Web-i ka nxitur apo lehtësuar pedopornografinë apo sa e ka bërë të dukshëm një fenomen dikur të fshehur. Në veçanti ngjallin vëmendje dhe shqetësim të miturit që kanë akses në rrjet pa asnjë lloj përballjeje apo kontrolli nga të rriturit që janë përgjegjës për ta. Të shumta janë shoqatat që kanë në kontroll të miturit në këtë drejtim, që bashkëpunojnë ngushtë me organet e policisë. Shumë motorë kërkimi ose furnizues shërbimesh në rrjet, gjithashtu, zhvillojnë aktivitet censurues për materialet pedopornografike. Duhet theksuar se pas pedopornografisë, ashtu si shumë aktivitete të tjera kriminale, qëndron një lojë e madhe parash. Të shpeshta janë kritikat që u drejtohen furnizuesve të hapësirave Web, shërbimeve të aksesit dhe të përcaktimit të përmbajtjes për të mos zhvilluar politika kontrolli dhe censure vërtet serioze, duke nënvlerësuar disi me dëshirë problemin. Box gri Realiteti i reflektuar “Fëmijët, gjithnjë e më shpesh po bëhen viktima të veprimeve dhe mosveprimeve që cenojnë jo vetëm moralin dhe dinjitetin e tyre, por edhe shëndetin fizik dhe psikologjik”. Me këtë fjali sensibilizuese, prof. asoc. Vasilika Hysi na shtyn drejt një leximi dhe reflektimi mbi librin e Aranita Brahajt “Pedofilia, krimet seksuale ndaj të miturve”, si një punim në shkencat juridike penale. Ky libër trajton disa nga format më të rënda të veprave penale të drejtuar ndaj të miturve. Sipas profesores së Fakultetit të Drejtësisë, përgatitja e këtij botimi nga Brahaj nuk ka qenë i lehtë për arsye se dispozitat e Kodit Penal Shqiptar përmbajnë rregullime të thjeshta të disa prej krimeve që drejtohen ndaj moralit dhe dinjitetit të të miturve, ndërkohë që në jetën e përditshme në Shqipëri dhe në vende të tjera, fëmijët janë viktima të formave të reja të skllavërisë moderne. Në këtë libër, Brahaj merr përsipër të japë një vështrim të shkurtër historik të trajtimit të veprave penale kundër moralit dhe dinjitetit të të miturve, të pasuar nga një vështrim kriminologjik të këtyre veprave penale, duke analizuar në mënyrë të veçantë legjislacionin shqiptar dhe e krahasuar atë me legjislacionin e disa vendeve të tjera. Ky botim është zotërim i një pune katërvjeçare, të studimit të ligjit penal deri diku dhe praktikës në Shqipëri dhe në dy shtete fqinje (Itali dhe Kosovë). Po ashtu është hulumtuar në dhjetë vite (1998-2008) çdo rast i publikuar në media për abuzimin dhe ngacmimin seksual të të miturve. Botimi studimor jep një pasqyrë të saktë të vëllimit të krimeve seksuale ndaj të miturve, tendenca të viktimizimit dhe inkriminimit të të miturit, prirje diakronike të Ligjit tonë Penal mbi këto fenomene nisur nga e drejta zakonore. “Nga statistikat zyrtare të Ministrisë së Drejtësisë rezulton se nga viti 2002-2007 në vendin tonë kemi 222 autorë krimesh seksuale me viktimë të mitur. 10% e krimeve seksuale janë kryer nga autorë në moshë nën 18 vjeç dhe vetëm në kronikat mediatike të 2009-s është folur për të paktën 30 fëmijë të mitur të dhunuar seksualisht. Karakteristikë e dukshme e këtyre autorëve-pedofilë është fakti se kanë prirje për abuzime të rënda fizike ndaj viktimës që shoqërohen me lëndime, plagosje deri në humbje jete”.

Teknika e hipokrizisë dhe teknologjia e konformizmit...

Gëzim TUSHI


(Përshtatje, konformizëm apo hipokrizi e maskuar?) Kur erdhi demokracia në Shqipëri, përveç shumë gjërave menduam se erdhi më në fund edhe koha duhur, e shumëpritur nga shqiptarët, si epokë e të jetuarit me të vërtetën dhe e shpëtimit përfundimtar nga larmia shumëformëshe e mënyrave barbare të tjetërsimit, që njerëzit pësuan për gjysmë shekulli nga pushteti i plotfuqishëm i shtetit totalitarist. Njerëzit nën peshën e dhunës pësuan deformime humane, që kanë lënë pasoja dhe që po na pengojnë për të fituar drejtpeshimin demokratik edhe sot. Sepse ende pushteti është shumë më i fuqishëm sesa duhet përballë njeriut të thjeshtë, sepse ende nuk është larguar nga njerëzit “hija” dhe reminishenca e frikës nga forca leviatanike e pushtetit, që e bëri njeriun pa bosht human, plastelinë, qenie pa personalitet, i mësuar të sillet me dy faqe dhe me disa fytyra, një njeri i depersonalizuar, një qenie “pa gjoks”. Por demokracia shqiptare ka shfaqur defektet e veta, sepse mesa duket, edhe ajo ka format e veta të tjetërsimit të njeriut, në dukje janë më të buta, më të sfungjerta dhe më elokuente, por në shumë raste në thelb janë të ashpra dhe diabolike. Nuk ka si të mos jetë shqetësues fakti, që në diapazonin e gjerë të lirisë kanë filluar të agravohen dhe të shtohet diapazoni i formave të larmishme të “tjetërsimit demokratik”, që edhe tani në kushtet e demokracisë kanë filluar të lulëzojnë në format e njohura të konformizmit me pushtetin, të hipokrizisë në sjelljen e njeriut me shoqërinë. Kaq shumë janë zgjeruar këto dukuri, saqë ka sociologë, të cilët me të drejtë i kanë konsideruar dy dukuri sociale, që në jetën e shoqërisë shqiptare po shfaqen si “çimento” e modernitetit. Me ndryshimin e formave të vartësisë së vjetër të njeriut nga pushteti dhe në nevojën e përdorimit të taktikave të larmishme për të qenë i suksesshëm në komportimin me shoqërinë, përsëri në mënyrë fatale ka disa forca që veprojnë jashtë dëshirës së njeriut, që nuk varen prej tij, apo që në mënyrë të rafinuar dhe shpesh të padukshme qëndrojnë mbi të. Koha po tregon se pesha e tyre deformuese është shumë e madhe. Kjo peshë e thellë deformuese dhe tjetërsuese, ndryshe nga forca e dhëmbëve të pushtetit totalitarist dhe determinimit social super-kolektivist, fshihet pas formave të alambikuara të burokracisë së shtetit ligjor, buzëqeshjeve ironike të përfaqësuesve omnipotentë të pushtetit demokratik dhe të lulëzimit nga ana tjetër në kushtet e konkurrencës së egër individuale, që ka bërë që baza e shumicës së marrëdhënieve sociale të mbështeten mbi platformën e hipokrizisë. Kjo forcë ka bërë që esenca e marrëdhënieve të qytetarit me pushtetin (jo në kuptimin politik të termit) dhe marrëdhëniet midis njerëzve me njëri-tjetrin në shoqëri të kenë ndryshuar pak nga tabani, thelbi dhe ambalazhet e së kaluarës. Kjo ka bërë që të zgjerohet procesi i tjetërsimit të marrëdhënieve të njeriut me “veten”, pushtetin, të “tjerët” dhe shoqërinë shqiptare në tërësi. Mesa duket, më shumë ka ndryshuar forma dhe mënyra e re moderne e shfaqjes së tjerësimit, tashmë jo si frikë patologjike në përmasa totalitare, por si kërkesë për të adoptuar si mjet përshtatjeje dhe mbijetese dy “mjete perfekte” të adoptimit etatist dhe social të njeriut, duke perfeksionuar hipokrizinë dhe konformizmin, ndaj atyre që kanë pushtetin politik apo ekonomik, që kanë “çelësat” e administratës publike apo në ingranazhet financiare të sektorit privat. Konformizmi dhe hipokrizia kanë zëvendësuar në mënyrë perfekte raportet e vjetra të marrëdhënieve ideologjike të njeriut me pushtetin dhe shoqërinë. Hipokrizia dhe konformizmi janë bërë jo vetëm “çimento e shoqërisë moderne”, por ca më shumë edhe ideologjia e domosdoshme e përshtatjes së qytetarit me realitetet e ndryshuara të kohës moderne. Natyrisht, dialektika e shoqërisë moderne kërkon që njeriu të përshtatet me kërkesat e shtetit ligjor dhe normat konsensuale të shoqërisë. Por kjo nuk do të thotë se, në çdo rast dhe në mënyrë fatale duhet të konformohet me to Koha natyrisht që ka sjellë edhe në shoqërinë shqiptare një “dialektikë të re”, në raportin jetësor midis synimeve pragmatiste, aftësisë përshtatëse dhe vënies në funksionim të “shpirtit konformist”. Kjo dialektikë është shumë delikate dhe dilematike, sidomos kur është fjala për të ruajtur ekuilibrin personal midis personalitetit dhe suksesit, synimit pragmatist dhe shpirtit autonom, midis dinjitetit personal dhe koniunkturës konformiste, të dëshiruar apo të imponuar. Ajo që duket shqetësuese, është fakti se në shoqërinë tonë ka tregues të shumtë që tregojnë shqetësimin qytetar se në shoqërinë tonë po ngushtohet hapësira për të garantuar dinjitetin personal dhe shpirtin e kundërshtimit konstruktiv të njeriut të thjeshtë. Loja me idenë se njeriu është i suksesshëm vetëm në qoftë se mëson vetëm artin e përshtatjes, nuk është tërësisht e vërtetë. Sepse procesi i aftësisë përshtëse të njeriut me pushtetin politik, shtetin ligjor dhe kërkesat e shoqërisë nuk është tërësisht ekuivalent me konformizmin pasiv dhe hipokrizinë sociale, sepse gjatë procesit të përshtatjes është e nevojshme që njeriu të ruajë integritetin moral dhe dinjitetin personal. Kjo do të thotë që njeriu mund të përshtatet me “veten”, “të tjerët”, shtetin dhe shoqërinë, por pa i lejuar ato që “ta shtypin” atë me super-peshën e tepërt të tyre. Njerëzit që nuk kanë dinjitet, nuk kanë si rregull as aftësi përshtatjeje sociale qytetare. Konformizmi dhe hipokrizia nuk i çon ata në çdo rast drejt suksesit të gjatë e të sigurt personal, por më shumë i bën ata që duke mos pasur besim te vetja, në forcat dhe integritetin e tyre, të kenë prirje veçimi, izolimi, mazohizmi dhe margjinalizimi. Më vjen keq që duhet ta pohoj, por ka aq shumë fakte në jetën e shoqërisë shqiptare, saqë të detyron të pohosh se, mesa duket, njeriu edhe në demokraci nuk i shpëton dot të gjithë peshës së tjetërsimeve që i vijnë nga jashtë dhe që e deformojnë dhe e depersonalizojnë atë. Me fjalë të tjera, edhe në shoqërinë demokratike nuk është e lehtë që të sigurohet te njerëzit tanë veprimi sinkron dhe i harmonizuar i dy mekanizmave, që filozofi më modern i liberalizmit, Izaiah Berlin, i konsideron sintetikisht me fjalët “liri pozitive” dhe “liri negative”, që kanë të bëjnë me raportet e reja të vartësisë dhe pavarësisë së njeriut nga faktorët e jashtëm që kanë peshë sociale, ekonomike apo ndikim shpirtërisht deformativ. Po sigurisht ne nuk jemi në kohën kur shteti kishte gjithçka në dorë, kur çdo gjë ishte politike dhe asgjë pothuaj meritokratike, kur vlera e njeriut transformohej dhe tjetërsohej radikalisht nga fondamenti politik. Por përsëri jashtë nesh qenkan përsëri disa forca pushtetesh, të vështira për t’u kontrolluar, që na sundojnë përsëri dhe ndaj të cilave në shumë raste nuk ka terapi për t’i përballuar përveç konformizmit dhe hipokrizisë. Madje ato në disa raste në shoqërinë tonë kanë marrë një zhvillim kaq të madh, saqë e tërë jeta të duket si një “teatër”, në të cilin nuk mund ta luash “rolin”, pa përdorur mjeshtërisht këto dy maska sociale: hipokrizinë dhe konformizmin. Kjo temë e “artit të përshtatjes” apo përmes hipokrizisë sociale dhe konformizmit me pushtetin, është nga gjërat që ndeshim rëndom në jetën e përditshme. Nga njëherë të duket se njerëzit më shumë se të krijojnë aftësi personale për të sjellë produkt social, vlera meritokratike, ata janë në luftë për të përshtatur, duke perfeksionuar këto dy armë (konformizmin dhe hipokrizinë), pa të cilat, mesa duket, qenka bërë e vështirë që të jesh i suksesshëm në këtë jetë. Sa më mirë të zotërosh “teknikën e hipokrizisë” apo “teknologjinë e konformizmit”, aq më shumë duket se ka shanse që njeriu të jetë i suksesshëm në jetë. Pa to, sado vlera, merita dhe punë të bëjë, është vështirë t’i shmanget peshës shtypëse të autoritarizmit të politikës, determinimit të pushtetit dhe fuqisë së parasë. Padyshim është e domosdoshme që njeriu qytetarisht, moralisht dhe kulturalisht të përshtatet me kërkesat e shtetit, politikës, realitetit social të shoqërisë. Por të përshtatesh është tjetër gjë dhe të konformohesh apo ca më keq, të bëhesh hipokrit është gjë krejt tjetër. Padyshim lufta konformiste dhe hipokrite e “përshtatjes”, i duhet njeriut ngaqë, mesa duket, janë ngushtuar “rrugët legale” të suksesit me dinjitet, ngaqë njeriu ndjen nevojën që i duhet të mbrohet nga “shtypjet sociale” që vijnë nga jashtë dhe që i deformojnë dinjitetin, autoritetin dhe prestigjin social, që e fosilizojnë, e shpërfillin dhe “i ngrinë” mendimin personal. Sepse, megjithëse jemi shoqëri e lirë, përsëri pranë kemi shumë pushtete të ekzagjeruara paternaliste, kemi shumë hallka të determinimit social, kërkesa dhe imperativë moralë me natyrë imponuese, që shpesh e privojnë njeriun nga liria e ligjshme e tij. Kjo është dialektika e jetës moderne, njeriu është dhe duhet të kalojë me kujdes midis “skillës” dhe “karibdës”. Kjo do të thotë se njëherësh duhet të jetë i përshtatur, sepse nuk mund të jetë asnjëherë i suksesshëm duke qenë i pavarur nga forca e jashtme e pushteteve të shumta që qëndrojnë jashtë tij, që shpesh kanë forcë të deformuar, të ekzagjeruar, përtej standardeve të shtetit demokratik, që forcën e tyre shpesh e tregojnë në mënyrë brutale, duke ndëshkuar dhe favorizuar, duke përdoruar dhe shpërdoruar mekanizmat e tij, në emër të politikës, militantizmit, ligjit, trajtimit parcial të favoreve të pushtetit etj. Në kushtet e shoqërisë sonë nuk mund të ecet kuturu, nuk mund të ecet pa përfillur këto forca, të cilat nëse njeriu i shpërfill, nuk është dhe nuk mund të jetë kurrë i fituar. Domethënë se, përveç meritës si vlerë konsistente, për të qenë i suksesshëm në jetë, mesa duket, duhet të duhet të zotërosh edhe “dy armët” e tjera, që në pamje duken si aftësi përshtatëse, por që në të vërtetë janë aftësi për të bërë konformizëm dhe hipokrizi. Padyshim, në këtë kohë të ngatërruar, njeriu ka vështirësi së pari, që të ketë aftësitë e duhura që të zotërojë veten, por në të njëjtën kohë edhe ambientin rrethues, në të cilin duhet të jetojë dhe me të cilin duhet të përshtatet. Shikoni sa vështirësi ka njeriu i kohës sonë, që për të qenë i suksesshëm duhet të përshtatet me shoqërinë dhe që të ruajë dinjitetin dhe lirinë duhet t’i shmanget konformizmit, që është gjëja më e vështirë që të realizohet në kohën tonë, të cilën jo të gjithë munden ta realizojnë. Gjërat janë zhvilluar deri në atë masë, saqë njeriu e ka të vështirë t’i zotërojë ato me dinjitet, sepse shumë gjëra në kohën moderne zhvillohen pavarësisht dhe kundër dëshirave të tij. është e vështirë të garantosh dinjitetin deri në fund dhe të mos biesh preh e konformizmit dhe hipokrizisë. Sepse njeriu duhet të gjejë dhe të mbrojë veten, të garantojë suksesin pragmatist dhe njëherësh të ruajë dinjitetin e vet, në kushtet kur është përballë presionit social, përballë turmave, pushtetit të politikës militanteske, nepotizmit, krahinarizmit, përballë alambikimeve të një makine të stërmadhe e të sofistikuar të burokracisë, përballë fuqisë së të cilave dinjiteti është i diskutueshëm për t’u garantuar. është zgjeruar paranoja sociale dhe frika e mospërshtatjes sociale të njeriut, ndaj të duket se konformizmi dhe hipokrizia nuk janë më vetëm epidemi sociale për shoqërinë shqiptare. Ato në njëfarë mënyre, po bëhen ideologjia e saj. 

Sado-mazohizmi shqiptar

Dr. Vlera EJUPI

Kaloi edhe një ndërrim motmotesh, kush me halle e kush pa halle, por të gjithë së bashku me një hall identik, edhe atë të natyrës kombëtare, ekzistencialiste, pra -a thua do të fillojnë shqiptarët në mënyrë më agresive të ripërtërijnë kërkesat e tyre civilizuese, të cilat ashtu siç e dimë ne janë shuar viteve të fundit. Përderisa ne po shkojmë mbrapa, popujt të cilët po krijohen shumë më vonë, duke glorifikuar me famë të kaluarën tonë, pra me përvetësimin e zbrazëtirës që po e krijon garnitura momentale qeverisëse, këta përvetësuesit së paku po e lënë përshtypjen se po arrijnë zenitin e civilizimit, kurse ne e privuam veten nga të ushqyerit të kërkesave të civilizimit. E dimë të gjithë pse dhe nëqoftëse nuk e bëjmë atë çka duhet bërë, jo vetëm që po e dëmtojnë kombin por do të na dërmohen edhe gjenerata e gjenerata nga gabimet që po i lejojmë të bëhen. Harruam vallë kuptimin e fjalës civilizim, në fillim të vitit 2012? A nuk do të thotë fjala civilizim kombëtar, ruajte me xhelozinë më të madhe gjuhën, historinë dhe elementin kryesor i cili na bëri të mbijetojmë nëpër shekuj, flamurin? E po të gjitha i humbëm, sa herë po mundohemi këtë gjë ta potencojmë edhe te potencojmë, por nëqoftëse përsëritja është nënë e mësimit te ne përsëritja është njerkë, shkatërruese e mësimit. Ne nuk po duam të mësojmë për momentin, respektivisht tu këpusim këmbë këtyre tipave që e kanë shndërruar Shkupin, natyrisht aty ku është koncentrimi i shqiptarëve më i madh, në vende të arnuara, arna këto të cilat aq lehtë janë përforcuar për tokën shqiptare sa që gati janë duke u shkëputur fare. Mirë, mirë se mirë e kemi, atë që mbjell do ta korrësh.
Çka na nevojitet për t’u kthyer në rrjedhën normale të civilizimit, asgjë e rëndë, asgjë e parealizueshme...Vetëm një luftë e ashpër me analfabetët të cilën janë bërë një përditshmëri me plot monotoni të rrezikshme, gati se një dekadë, prej tipave dhe tipeve të tharët, të cilët gënjeshtrën po e shndërrojnë në të vërtetë, në mënyrë shumë lezhere dhe suksesive duke lënë pas vetes pasardhës të pafatshëm, të dënuar nga thatësira e tyre shpirtërore dhe mentale. Dhe kështu lënë pas vetes krijesa me disproporcione anormale, ata po i kap vullneti degjenerik i këtyre kanibalëve, me një epilog të njohur sa njerëzimi- shqiptarët- viktima të tyre. Sa më i madh degjenerimi i përvetësuesve por dhe aspiratat e kanibalëve, aq më i madh numri i viktimave i cili po shkrihet në masë asimetrike, që po lejon tiranizimin e vetes, meqenëse po i shuhet dituria rreth proceseve dhe funksioneve.
Unë kurrë nuk mbaj mend dozë kaq të madhe të sado-mazohizmit tek dhe mes shqiptarëve. Kurë nuk kemi pas kaq vetë-promovime, vetë-koncentrime në imazhe personale pra lloje nga më nënçmueset të vetëfetishizimit, dhe në fund nuk do të mundem ti shmangem të së vërtetës e pa e thënë, vetëmaçoizmit. E kjo e fundit, besa duhet mbajtur me dinjitet se për ndryshe ashtu siç jeni ju shembull i përkryer, ju shpien kah ekstremi tjetër. Prandaj, në bardhësinë e kokës së juaj mund të ngjyrosni tufa , tufa flokësh për të treguar kameleonizmin e mendjes dhe shpirtit tuaj, prej nga buron kërkesa e mirënjohur për famë te “miqtë e juaj ndërkombëtarë”. Ky maçoizëm i juaj ju bëri të harroni se miqtë e vet njeriu i urtë dhe i ditur e bën duke i mundësuar kombit të vet cilësi në identitetin kombëtar, gjë e cila minimalisht do të kishte shlyer josinqeritetin e juaj.
Promotor i këtyre dy proceseve kombëtare, pra tek ne në shuarje e sipër, është pa dyshim dashuria dhe urtësia për të dëshmuar se jemi pjesë e esencës së njerëzimit, edhe pse çdo herë përvetësuesit mundojnë ta thonë dhe po e bëjnë të kundërtën të ndihmuar nga mprehtësia e dhëmbëve dhe kthetrave të kanibalëve, duke harruar se e vërteta ekziston, dhe nevoja për të e animon njeriun ta krijojë botën e tij të prosperitetshme. Në vend të kësaj kjo nomenklaturë qeveritare, promovon në mënyrë të paparë dhelparake agoni, makth, sfidë për vdekje. Shqiptarizmi në Maqedoni, është i stërmbushur me probleme nga më të ndryshmet, duke iluminuar tepër qartë kontroversën e konfliktit 2001, por edhe më shumë të marrëveshje së Ohrit, realizimi i të cilës kaloi në 2004. Sa bajate dhe të pakuptimta këto gjëra shikuar nga perspektiva e sotme, por jo edhe për familjet të cilat nuk kanë bukë për të ngrënë. Mjaft më me justifikime për suksese të arritura, kur ju as nuk keni guxim për të arritur ndonjë sukses. Keni futur në lëvizje format e forcës së zgjatur, me amplitude dhe operacione të molisura, duke shtuar edhe më tepër përvojat e materializimit të juaj. Shenja e vetme virtuale e juaja është mënyra për shpreh mossukseset, zbrazëtirat të cilat për fat të keq kanë implikime të rënda kombëtare. Kështu keni rrethuar shqiptarizmin me vistrin lemeritës të “definicioneve të juaja”, as që keni haber se çka do të thotë kjo, por ju i doni dhe i përqafoni përzemërsisht gjërat të cilat nuk i dini duke i aranzhuar në pseudo-kategori. Shqiptarë, po e harrojmë historinë e vërtetë, po e mësojmë atë të vjedhurën nga ne për ti shërbyer okupatorit tonë, e gjithë kjo po ndikon në rrjedhat normale të popullit. Janë shndërruar në ishuj shkretëtire të paparë kërkesat tona elementare civilizuese. Po harrojmë folklorin tonë, i cili është kushti kryesor për mbijetesë. Akceptimi i këtyre kërkesave tona elementare civilizuese është skajshmërisht subordinues dhe i pamoralshëshm nga ana e përvetësuesve e sidomos kanibalëve. Nëse doni që të gjithë të shkelni krenarinë dhe bërthamën kombëtare, ushqeni këta me flirtet, mirëqenien e juaj dhe të gjeneratave të ardhshme. Kujtoj që një shumicë e mirë e shqiptarëve të Maqedonisë më nuk duan të nënshtrohen. Tregoni me vepër këtë duke ju lutur që mos të jeni më viktima kujdestare. Duhet t’i vije fundi sado-mazohizmit shqiptar.