PLAGA E TMERRËSHME QË HAPIN DIVORCET

Shënime rreth librit të psikolloges së gjyqeve Farida Ramadani “ DHIMBJE NGA PRINDËRIT E MI”

Sikur nuk po e gacmon njeri më këtë plagë – divorcet që po shtohen përditë edhe në shoqërinë tonë, në kuadrin e ngarendjes për ta prishur edhe këtë ikonë të shqiptarëve – shënjtërinë e familjes.
Mirëpo, poetesha shkodrane Farida, ndërsa mërzitet përditë se nuk ka mundësi financiare për të botuar vjershat e saja që shkruan papushim, mbase nuk e vlerëson këryevjershën e saj të mrekullueshme që ka nxjerrë nga dora. Këtë libër që flet për fëmijët e mbetur jetimë me prindërit gjallë.
Gjithëçka lind nga një “fëk” në zemër, nga një e skuqur e lehtë, nga gjuha e papërsëritëshme e syve duke vazhduar me shkëmbime mesazhesh, letra, takimet e fshehta a të hapura për të shkuar mandej te dasma , ku mobilizohen dy fise , shoqëria, maksimumi i resurseve ekonomike dhe …lindja e fëmijëve…
Edhe kryekriminelëve iu dridhet dora para fëmijëve.
Një ballist në Skrapar, që shoqëronte nazistët për në masakrën e 5 burrave të Potomit malor, pa një fëmijë që nuk iu ndahej atyre që do të pushkatoheshin pas pak, 8 – 9 vjeç dhe ishte 3 janar 1944. Ai i ka bërtitur me të egër fëmijës që të largohej dhe ai, i friksuar nga britma u largua pa e ditur se ajo klithëm e egër donte ta shëtonte nga plumbi. “Në botën e çdo burri ka pakëz qiell aq sa mund të fluturojë një dallandysh”, thotë një poet irlandez.
Edhe bota e kafshëve është e zemërdhimbshur ndaj fëmijëve, madje jo vetëm fëmijëve të vet. Në delegacionin shtetëror të një vëndi aziatik, ka ndodhur rasti i një njeri që vetëm qeshte, të shtërngonte dorën fort dhe me zi artikullonte fjalët. Njeriu ishte përfshirë në delegacionin e lartë të vëndit të tij si viktimë e luftës së përfunduar disa muaj m parë. Kësaj viktime, ia kishin vrarë prindërit bombat dhe atë, ndërsa kishte vënë buzët në gjirin e nënës së mbetur pa frymë , atje ku ishte mësuar të pint sisë, e kishte marrë dhe rritur një ulkonjë.
Poetesha është shumë zemërdhimbëshme. Një poet që nuk preket në shpirt për dhimbjen e tjetrit, sikur të ishte e tija, mira është të mos lodhet shumë së shkruari poezi. Psikollogia dhe nëna Farida, bijë e fisit të njohur të futbollit shkodranë, Zmijani, kushedi se sa herë është përlotur – dhe kushedi se sa lexues të librit të saj janë përlotur – duke parë skenat me fëmijët e prindërve që e kanë dërguar zgjidhjen e martesës së tyre në gjykatë.
Në gjykatë….pra…Ndarje nga fëmjët…shqelm dasmës, shqelm përpjekjeve të përbashkëta për jetën, shqelm skuqjeve dhe puthjeve të para, shqelm kujtimeve… Oh…Jo! Ja që qëna njerëzore e ka një pikë të dobët. Ajo nuk është e zonja të fshijë dot kujtimet!!! Çifti divorcohet.
Plagët e divorcit vetëm zënë drecka. Ato nisin e aktivizohen në pleqërinë e thellë apo në shtratin e çasteve të fundit të jetës.
Jemi të informuar që “jashtë” gjykata vetëm pyet dhe, fëtefët, nënshkruan “divorcing”. Ndonjë sociloge e “mënçur” e ka spieguar prej kohësh dhe vazhdon të mbetet majë atij kali, duke justifikuar shtimin e divorceve me “femrën e emancipuar”, e cila, nëqoftëse sistemi I përparëm maskilist, komandonte divorcet pasi “burri lahet me nje kovë ujë”, tanimë, ja, edhe femra, me po aq vrull, inat, hakmarrje, moskokëçarje, çon kërkesën në gjykatë për divorc, falë “emancipimit të saj”.
Në të vërtetë , nqs nganjëherë gratë, të zonjat e shtëpisë, ia falin një apo disa flirte të shoqit me dikë tjetër ( sigurisht që nuk ia falin kurr tradhëtinë shpirtërore të të shoqit, aq sa mundet ta durojë e bardha e syrit qerpikun e rënë atje) kjo flet për madhështinë shpritërore të gruas, nënës së fëmijëve. “ Do t’ia falja burrit tim, edhe po t ë flirtonte me gra të tjera, more, edhe të më vinte i pirë në shtëpi, por nuk ia fala dot vesin e kumarit”, më thoshte nj grua e divorcuar para disa ditëve.
Gruaja shqiptare nuk ka qënë skllave kurrë. Ajo ka komanduar madje burin e saj falë aftësive të përshtatjes. Femra është adhuruar në familjen shqiptare dhe shpeshehrë plakave në prag të vdekjes, njerëzit e shtëpisë ende vazhdonin t’I thërrisnin “nuse”, sin ë kohën e nusërisë. Në prapagandën e kohës së komunizmit gjatë procesit të emancipimit të gruas shqiptare, përsëritej shpesh se gruaja ka qënë tre herë skllave – ndaj shoqërisë, ndaj ligjeve dhe në shtëpi. Sigurisht që një afishim I tillë ka qënë I gabuar. Një skllave në shtëpi nuk mundet të rriste luanë, burra trima siç janë pandërperë meshkutj e shoqërisë shqiptare. Noli tregon: “Një zonje i thanë se një djalë trim u vra. Zonja shqiptare u përgjigj në mënyrë spartane; nuk nisi të qajë e të ulërijë, por:“Ajo pelë që ka bërë atë at, do të bëjë edhe një tjetër, më të mirë”
Pra, le ta shtrojmë akuacionin më thejshtë.
Një baba apo një nënë, po të ketë këtë alternativë ”duhet të vdesë ose fëmija e tij ( apo e saj) ose ai( ajo)”, çfar do të zgjedhë prindi? Pa hezitim sakrifikimine vet përpara jetës së fëmiëjs së tij. Atëherë, a nuk është e mundur të tolerojmë sa më shumë te mundemi, nga huqet, veset, të metat e njëri tjetrit që na vijnë “peshqesh” që nga edukimi në familje, presioni I shoqërisë , mangësitë e kulturës, minuset e pariparueshme të shpirtit e dhimbjes poetike dhe sidomos nga skamja, nga përplasja e dëshirave , ambicieve tona me mundësitë e realitetit?
Shoqëria shqiptare ka dhënë shumë prova për këtë. Le të përmendim ndonjë.
Në Kanunin e Lekë Dukagjinit përcaktohen tre rastet e divorcit të gruas: për pabesi bashkëshortore, kur mbyt fëmijët e vet dhe ajo që pin verë pa prezencën e të shoqit.
Po kështu, në Kanun tregohet se çfar duhet bërë nëse gruaja përdhunohet jashtë vullntetit të saj, me forcë. Nuk parashikohet lënia e fëmijëve pa përkujdesjen e nënës. Në kësi rastesh, që të dy, burrë e grua hakmerren ndaj përdhunuesit në mënyrën më të pangopur – me vdekjen e atij.
Populli ynë ka këmbëngulur të ketë sa më pak divorce edhe sipas këshillave me proverba që jep ai, si: “Gruaja e parë, lulja e në ballë; gruaja e dytë, të qit sytë; gruaja e tretë të çon me vdekë”; “Nuse, ku kale këmbët, të rënçin dhëmbët”, etj.
Mirëpo, divorcet kanë plasur ngado.
Në gjykatën e rrethit të Shkodrës, është aktivizuar si psikolloge edhe poetesha nga dera e njohur e Zmijanëve. Ajo është psikolloge dhe di metodat e psikollogjisë për të komunikuar me prindëerit, me fëmijët; ka mbaruar shkollën për këtë punë. Por Farida një pajë që e ka të pamundur ta ketë të tërën një mashkull psikollog - të qënit grua, nënë, poete. Ajo, gjatë trajtimit të rasteve të fëmijëve që po rriten pa nënë a pa baba, që shikojnë dhunë të përidtëshme në shtëpi, që shikojnë përdhunimin më të ndyrë të dashurisë së pastër të dikurëshme, përdor edhe gjëra të tjera , nga ata që ka mësuar në shkollë – prurjet e saja shpirtërore. Këto prurje
i ngjajnë ngrohtësirës fizike që i jep një mjek me trupin e tij një gruaje që pothuajse ka ngrirë në mesin e dëborës.
Autorja në thuajse të gjitha rastet i del në mbrojtje nënave me plot të drejtë. . Burrat e përshkruar këtu paraqiten një pjesë si mizorë a shkuar mizorëve. Fortësia e tyre ia kalon zemërs së akullt të një krimineli. Sigurisht që psikollogia edhe mund të kishte hyrë më shumë në dramën e një babai. Një babai të fortë, por që është viktimë e rrethanave të tija të jetës.
Por, fundja ajo nuk ka asnjë faj për këtë. Libri nuk është vepër letrare. Një shkrimtar le të vrasë mëndjen e të japë zgjidhje letrare këtyre dramave; le ta shkruajënjë roman, të marrë lekë borxh për ta botuar dhe mandej ta dhurojë se as shitëset nuk do tia pranojnë, pasi duan vetëm përkthime…
Libri I motrës së futbollsitit të shkëlqyer Hysen Zmijani, është vepër ku përshkruhen skena të gjalla nga jeta jonë e përditëshme, që I dijmë dhe ia themi gojë më gojë njëritjetrit, duke u shpërblyer me vëmëndjen më të madhe të dëgjuesëve tanë në kafene, në rrugë, në vizita familiare.
Prifti Shtjefën Gjeçovi mbeti përjetë të jetëve se mblodhi , shkruajti dhe sistemoi kanunin që qarkullonte gojë më gojë.
Në librin që na ka ngacmuar aq shumë, kemi, ta zëmë, një nënë që ka ardhur të puthë birin e saj që e ka braktisur. Nuk ia lë ta takojë I shoqi. Ajo është divorcuar nga burri i saj kur fëmijën e kishte tetë vjeçe. Gjykata ia kish dhënë të shoqit për ta rritur. Nëna ka ikur në Itali. Pse u divorcuan ata? Me siguri që nëna e bukur dhe që i shkrinte rimeli i qerpikëve nga lotët, duhet të ketë patur edhe ajo pjesën e saj të dramës. Ka ardhur nga Italia të takojë të birin …qan, të këptut shpirtin…I bën të qajë të gjithë ndërsa përqafon e pafuqishme simbolin e fuqisë për të, të atin, i cili nuk ka çfar të bëjë më. Por babai i fëmijës – fshtar nga zonat e largëta dhe ku banojnë njerëz të papepur, ka aq forcë, sa t ë mos e lejojë të fluturojë dallandyshen në atë copë të qiellit të zemrës së tij që kushedi se sa ka vuajtur edhe ajo.
Më ka ndodhur të takoj një plak që bënte muajin e mjaltit. Pinim kafe përditë dhe më tegoi një mëngjes:” Kam qënë I martuar një herë. Gruan e kisha sh …sh të mirë, por qe e sëmurë dhe më tradhëtonte kur largohesha nga shtëpia. Gjyqin e divorcit e kemi bërë në një rreth tjetër dhe unë hapa fjalë se jemi divorcuar për fajin tim, jot ë asajin. Le të gjente një fat tjetër…Pas kaq vitesh…vendosa të martohem prap dhe…kam marrë këtë…këtëëëë!!!!!”
Në librin në fjalë, ndeshemi edhe me fëmijë që urrjenë tanimë babain; me vajza që kanë frikë ende nga i ati edhe në sallën e gjyqit; me nëna që nuk kanë ç ‘tu japin fëmijëve asgjë nga ata që kishin ëndërruar dikur kur ishin në periudhën e shtatëzanisë…
Në libër, pra, në jetën shkodranë të ditëve të sotme, ka edhe asi nënash, që e ftojnë bashkëshortin e divorcuar që, sa herë ai të “ketë nevojë!!!”, të vijë në shtëpinë e saj të takojë të birin. Sigurisht të tilla gjëra janë të stisura për jetën dhe mjedisin popullor shqiptar. Zakonsht te ne, divorcet shoqërohen me armiqësimin e dy fiseve.
Nuk e di se sa është e ndërgjegjëshme Farida Ramadani për punën e mrekullueshme që ka bërë me botimin e këtyre regjistrimeve reale të dramave të divorceve tona, viktimave të tyre më të dhimbëshmet siç janë fëmijët.
Do të mendoja se do të ish me vlerë sikur papërjshtim, nëpër televizionet tona të diskutoheshin në tryeza të rrumbullakta dramat e përshkruara në këtë libër , shoqëruara me të tjera që me siguri ka regjistruar autorja pas botimit të librit apo me të pafundëta që ka shoqëria shqiptare.
Eh, sikur gazetarët “editioralistë” të televizorëve tanë, duke kufizuar ca tematikën e ndeshjeve të politikës, t’ua rezervonin ca minuta këtyre alarmeve që na jep poetesha shkodrane!.
Në thuajse të gjitha rastet që kemi hulumtuar, na ka rezultuar se, diku në thellësirat e shpirtit, rrijnë të paprekura dashuria e parë ; rri ulur në një cep të fshehtë nëna apo babai i fëmijëve. Fëmijëve të të mbetur jetimë me prindërit gjallë dhe që do të vuajnë telenovelën e tyre me tonet me alarmante, sëpku deri kur të krijojnë familjet e veta.
Askush nuk I deklaron këta ndenja, sikurse nuk tregon njeri mëkatet apo paratë që ka të ruajtura.
Kam përjetuar divorcing e një çifiti që u ndanë si t ë ishin kampe lufte. Por …një ditë e takova gruan të veshur me të zeza. “Ka vdekur babai I fëmijëve të mi”, më tha, megjithëse nuk ishin takuar më asnjeherë qënga vendimi në sallën e gjyqit.
Me këtë rast, Farida Ramadani na tregon se, jo vetëm një poeteshë, siç është ajo, vë në funksion edhe shpirtin e ndejnjat e saja për të pajtuar një famiilje, por, këtë gjë e bëjnë edhe gjykatësit. Edhe këta njerëz të peshores së ligjeve, kanë ndjenjat e tyre të dhimbshurisë ndaj atyre ish të dashuruarve, ish çiftit që ka kaluar orë të pafundëta nudo në krahët e njëritjetrit dhe tanimë duan të ndahen përjetë.
Mendoj se Shqipëria “problematike” mund të njihej më mirë nga ndërkombëtaët që plasën duke menaxhuar shtetarët e popullit tonë, sikur të lexonin librin “Dhimbje nga prindërit e mi”. Një përkthim I tij në gjuhën engleze, do të kishte një farë përafrie me përkthimin po në anglisht që I është bërë Kanunit të Lekë Dukagjinit. Një efekt të tillë mund të kishte edhe një libër po kaq realist kushtuar gjakmarrjeve, pajtimit apo dështimit të këtyre pajtimeve.
Libri tregon shumë më tepër se se sa burokratë shoqatash apo aktivistësh partiakë psikollogjinë aktuale, mbase mbizotëruese, të një populli që ka jetuar në “luginën” mes “orientit” dhe “Oksidentit”. Të një populli të varfër, të edukuar gjysmak me edukatë komuniste dhe të paedukuar thuajse krejt me edukatë fetare, viktimë e mashtrimeve televizive dhe e emigracionit; viktimë e plagëve të ndyra të ardhura nga shekujt shqiptarë apo nga bota e ashtuquajtur moderne.
Meriton ta përgëzojmë atuoren për këtë gjetje të saj origjinale, trajtimin me vërtetësi dhe ta falënderojmë për lotët që na ka ngacmuar gjatë leximit të këtij loibri prej 130 faqesh.
Libër që nuk gjëndet në asnjë librari të Tiranës dhe që autorja ua dhuroi ( pa para, pra) pjesëmarrësve të “Pegas” Albania në një ditë të vërejtur në Tiranë, ku kishin ardhur poetë nga thuajse e gjithë Shqipëria, shumica prej të cilëve janë krejt të panjohur për shikuesit e televizioneve shqiptare.
Ua dhuroi këtë libër që sikur u kujton lexuesëve këngën e bukur të trevës së saj; këngë që sikur e këndon pandërprerë Buna e Faridës - “Çile atë zemër plot kujtime!!!!”


RIZA LAHI

KUSH BËN PËR VETE POETËT, KA POPULLIN DHE VOTAT E TIJ

Dy vështrime – Nga Fieri dhe nga Prizreni

Le t’i futim në një kategori – poetët, prozatorët, piktorët, këngëtarët, valltarët, folkloristët; ata që përbëjnë atë rrymë të kombit e cila ka të bëjë me botën e tij shpirtërore, pra, me identitetin e tij.
Te ne, duke u marrë të gjithë pas politikës, duke u katandisur sot letërsia shqipe në letërsinë e “memorialeve politike”, duke rendur drejt shfarosjes totale të romanit bashkëkohor shqiptar, duke shkuar puna deri atje , sa shitëset të mos i pranojnë më librat me poezi, të cilët financohen sot njëqind për qind vetëm nga poetët dhe amatorët e poezisë që po shtohen për ditë si rezultat i shtimit të streseve në popull; duke patur “mëshirën e përbindëshit” ndaj gazetës 106 vjeçare që u mbyll; duke mos egzistuar më lidhja e shkrimtarëve … e tër kjo tablo, ka sjellë që punët te ne të venë mos më keq.


Do të kërcejë dikush : “Janë shtuar të ardhurat për frymë…” pa përmendur polarizimin spektakolar të pasurisë kombëtare; dikush do të thotë se “kemi hyrë në NATO”, do të hyjmë në BE, pa përmendur përmasat më të papara të arrogancës së korrupsionit dhe…E ç’duhet më tepër, xhanëm, për të tipizuar se ku na ka shpënë shpërdorimi dhe moskujdesja e përfaqësuesëve të votës popullore ndaj botës shpirtërore të votuesëve të tyre. Profeti Muhamet ka thënë në njërën prej “hadijtheve “ të tija: “Kur në punë vijnë të paaftit, atëherë prit të avitet dita e kijametit”.
Kur nisi të funksiononte Kombinati Metalurgjik i Elbasanit, nëpër ambientet e tija, doza e ndohtjes së ajrit matej me pëllumbat.
Edhe poetët i ngjajnë këtyre pëllumbave që masin ndohtjen e ajrit. Ata janë matësit e ndohtjes së jetës së popullit nga pushteti dhe liderët që janë në krye të piramidës shtetërore.
“Poetët mund të mëkatojnë, por nuk dijnë të gënjejnë”, thotë një aforizëm e njohur dhe, është e vështirë që një politikan apo lidër shteti të mashtrohet nga servilët, nqs në stafin e tij do të kishte njerëz që shkruajnë vjersha, apo, nëse do te takonte kohë pas kohe artistë.
Nuk po bëjmë ndonjë zbulim, jo. Në Turqi, siç e kemi përsëritur edhe herë tjetër, thuajse në secilin rreth bashkitë vihen në garë se kush do të organizojë më mirë festivalin ndërkombëtar të folklorit. Një mobilizim total ku marrin pjesë përsonalitetet e të gjitha kategorive. Presin prefektët, kryetarët e bashkive, gjeneralët. Ansamblet nga Shqipëria , kur kthejnë në atdhe, nuk i pret as pastruesja e ministrisë apo e bashkisë. Ne, në Maqedoninë problematike, kur morëm pjesë në një festival folku, na ka pritur një herë vetë presidenti i vëndit.


Në Kosovën, të cilën ca politikanë shqiptarë që s’kanë lexuar asnjë roman në jetën e tyre që kur kanë mbaruar gjimnazin, kërkojnë ta marrin nën sqetull duke tundur krenueshëm kokën paternaliste, janë më mirë nga ne në trajtimin e punëve me librin e kulturën kombëtare. Siç janë, po ashtu, edhe në drejtime të tjera, si ruajtja e qetësisë dhe rendit..


Në “Drinin poetik” që u zhvillua këta ditë në Prizren ku morëm pjesë nëntë poetë nga Shqipëria , zëvëndës ministri i “Min. së Kulturës, turizmit e sporteve”, Hajdin Abazi , deklaroi rritjen prej 160 përqind të fondeve shtetërore në drejtim të kulturës brënda një periudhe dy vjeçare . Ai shtoi edhe për vendimin e marrë nga ajo ministri sipas të cilit, nëse një revistë serioze në territorin kosovar, arrin të dalë mbi katër numura rrjesht me material letraro kulturor cilësor, ajo revistë do të ndihmohet financiarisht nga shteti.


Por, të kemi parasysh, që Abazi, është ai poeti ( me pseudonimin Lum Haxhia), për të cilin dikur kanë shkruar ngado gazetat e botës – “poeti që ka marrë pushkën për lirinë e atdheut të tij”; ai që pat takuar në malet luftëtare të Kosovës martire ish ambasadorin amerikan Holdbruk, si përfaqësues i UCK.
Nuk ma merr mëndja se burokratët tanë të kulturës duhet të rrijnë si pula të lagura përpara homologve të tyre kosovarë; pa asnjë llogari tjetër. Mjafton një: GAZETA “DRITA “ NUK ËSHTË MË.
Shqipëria edhe mund të ketë vënë e mund të vërë në krye të minsitrisë sonë me katër valenca një poet a piktor. Puna është që ata duhet të sillen kur vijnë në ata poste si artistë e jo si njerëz të politikës, sikurse një grua që vihet në funksione të larta a shumë të larta shtetërore dhe , sikurse poetët që tjetërsohen në njerëz të pakualifikuar të politikës,edhe ato sillen dhe aspirojnë sjelljet prej mashkulli.
Por nuk duhen parë punët bardhe e zi.


Në Fier, psh, këta ditë, ne pamë përkujdesjen e admirueshme të bashkisë atje për librin, kulturën, folkun, që është për t’u marrë shëmbëll ngado.
Përkujdesja atje për “pëllumbat” që nuhasin të parët ndohtjen, ishte për t’u pirë në kupë.

GRUPI I KËNGËS QYTETARE NË FIER

Këta ditë, atje u bë promovimi i një libri me titullin “Emblema e këngës qytetare fierake”. Një botim cilësor i autorit të njohur tanimë, lindur e rritur në Tropojë por dhëndërr tash disa dhjetra vjet në Fier, Fran Ukcama. Në hyrje të librit shkruhet se falënderohet përzemërsisht “…kryetarin e Bashkisë Fier, zotin Baftiar Zeqaj, i cili ka qënë i kudondodhur me aktivitetet e këtij grupi dhe mundësoi botimin e këtij libri”.
…Mu në mesin e qytetit prej mbi 100 mijë banorësh binte në sy busti i një vajze më flokë të mrekullueshëm të derdhur në allçi. Në diçiturën e njërës nga vajzat e rralla të luftës botërore që kanë varur nazistët, Liri Geros që , ja, ka mbetur e re këtu mes Fierit, shkruhet: “ Si flutura drejt dritës / Shkon njeriu drejt lirisë”.
Jani Tase, tanimë pa flokë, rreth të 70 tave, është themeluesi i këtij grupi të guximshëm, që përbëhet nga Miti Nushi, Llazar Pove, Alfred Tase, Alma Gashi, Robert Hoxha, Roland Papa dhe Albert Alia .


Ky grup është i guximshëm, siç na e spiegoi rrugës edhe Dr.Prof. Bajram Lapi ( që i sjell në mëndje këta “bitëllsa” të Fierit qëkur ishin djema të rinj dhe, Jani i tyre, me flokë të bukur ) sepse ata përpunuan këngën popullore vëndase. E përpunuan sipas ligjeve muzikore, me kujdes të madh , vetëm duke e përpunuar dhe assesi duke e përçudnuar gjatë përpunimit siç ka ndodhur gjetke dhe kështu, u krijua kënga qytetare fierake. Rreth 100 këngë kanë autorësinë e pasionantit të krisur Jani Tase, një burrë i mrekullueshëm, që nuk pushonin së uruari të gjithë, që demosntroi disa këngë me grupin e tij në bibliotekën e qytetit atë ditë dhe për hatër të të cilit, grupi, i kërcënuar të shpërndahej disa herë nga kolegët e tij të mërzitur e të stresuar gjatë bëmave të frikëshme të politikës shqiptare, ka mundur të mbijetojë.


Këngë tani….
“Vish fustanin me toka/ hajde, dhe moj, fierakeja” “ Me çin të dërgoj haberë”, “Ç’mu shfaqe në ëndërr, sikur ishim tok”, “Të zbardhë gusha si top sheqeri”, “Sa të qava ty, s’e kam qarë mamanë”, “Ç’ke, moj vajzë që mendon, si kur hënën e zënë retë”…
“Jani ynë është një lumë që mbledh rrëketë”- tha një burrë ulur pranë meje, sikur po fliste me veten e tij.
“Kryetarin tonë e kemi inxhinjer nafte”, na tregon Tase ndërsa pijmë një kafe tok me Bajramin. Kemi ardhur enkas nga Tirana edhe me presidentin e romëve Gurali Mejdani. Jani spiegon se, mbase është ndonjë passion i vjetër i rinisë së kryetarit të bashkisë që nuk u realizua dot, por vazhdoi për “naftë”; pasion që e shtyn të jetë kaq i dhënë, me mish e me shpirt pas kulturës, pas librit, pas forcave krijuese të qytetit.
Pra, shpenzimet për këtë libër që flet për njërën nga shtyllat e qytetit të Fierit, këngën e tij qytetare, pa edhe një koktei për këtë eveniment, janë përballuar me ndihmën e këtij burri që nuk don asesi të kapardiset në krye të vëndit, që, ja , zuri një cep në tavoliën përballë ne miqve të largët – Guraliut, Bajramit dhe mua , dhe që me pamjen e tij të kujton heronjtë e dikurshëm të naftës që e kishin bukurinë e jetës së tyre në grykat e puseve të naftës, Baftiar Zeqa.
Jo vetëm kaq.


Parathënien e këtij libri e paska shkruar një njeri që prezantohet në parathënie si “skulptor, poet”, Haxhi Kalluci. Të gjithë “bitëllsat” e mplakur paksa të gurpit i drejtoheshin atij në mënyrën më vëllazërore me “Xhike”. “Xhikia” është skraparlli dhe .. nën kryetari i kësaj bashkie.
Ja pra, siç mund të shprehhej lakonik një shkodran: “Librin e ka shkrue nji tropojan dhandërr në Fieri, paret i ka gjetë kryetari i bashkisë e parathanien e ka ba nenkryetari i saj…”



Ky staf i Bashkisë së Fierit, që ka fituar dashurinë e këtij grupi artistësh që kapërcyen këngën tradicionale drejt asaj qytetare – siç pat bërë dikur Prof. Dr Bajram Lapi me “bitëllsat” e Kolonjës në grupin “As e vogël, moj as e madhe” – me siguri që ka fituar zemrat edhe të popullit të Fierit..
Nuk u interesva se cilës parti i përkasin Zeqa e Kalluci. Ka do kohë që më janë neveritur ndasirat partiake.
Njëri nga artistët e këtij grupi, një burrë i pashëm, me mustaqet spic, me një zë të mrekulleushëm tenori të hollë dhe shumë të ëmbël, që mburrej se zinte peshk me polumbar dhe se e dhuronte e nuk e shiste kurrë atë, dhe që rrinte me ne të tre në drekën e shtruar për këtë ngjarje, si thërriti me gotën me verë “Të kam gjetur Xhike”, më tha se, kur ka pas qënë krijuar PD e Fierit, ai dilte me megafon nëpër rrugë duke bërtitur për fitoren….


Më duket se e quanin Llazar.

“ DRINI POETIK”

Ka filluar seance e kumtesave shkencore. Shoqërohet nga një duet violinash, nga një soliste e mrekullueshme në flaut dhe, o zot! Sa e mahnitëshme! Një vajzë që këndon e pashoqëruar nga asnjë instrument, një kompozim me tekstin nga vargje të Ndre Mjedës.



Pranë kam poeteshat britanike Morelle Smith dhe Lama të cilat do t’i shoqëroj tër kohës sipas detyrës që kam marrë nga njërit prej shtyllave të këtij organizimi poetit shumë të mirë Abdyl Kadolli.
Pas pak do të nisin recitimet.



Të gjitha kumtesat shkencore janë përpiluar me kujdes dhe me kopetencë. Veç të tjerave, ata shoqërohen secila dhe me një honorar, gjë që I ka vënë akoma më shumë në pozita pune autorët shumë seriozë të tyre. Unë kam përplasur duart sa m’u skuqën, kur dëgjova kumtesën e mrekulleushme të poeteshës sonë e studiueses Feride Papleka. Ndërkohë…



Dikush më është afruar dhe më komunikon se do të jem në treshen e jurisë së festivalit. Se duhet të mos i them askujt.Është shkrimtari i mbi 30 librave, antar i Lidhejs së Shkrimtarëve Zviceranë Gëzim Ajgeraj që ka udhëtuar për në vëndlindje qënga atdheu i tij i dytë enkas për këtë eveniment. Në treshen tonë do të jetë edhe poetesha e bukur prishtinase Shqipe Hasanaj. Unë pa e zgjatur nxjerr dy fletë të bardha për të dhënë vlerësimet personale për secilin , vlerësime që do të ishin vendimtare në konkluzionin përfundimtar. Ufff!Sa keq më vjen që jam kaq i kursyer te notat!

Është e katërta e herë që “Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës” zhvillon festivalin ndërkombëtar të poezisë.Janë mbi 80 poetë kosovarë, 9 nga Shqipëria, ca nga Ulqini dhe nga Maqedonia.



Edhe Kosova ka mjaft probleme ekonomike, por organizatorët kanë mundur të gjejnë aq fond për akomodimin e të gjithëve, për një honorar të vogël për të ardhurit por edhe për biletat e udhëtimit të poeteshave të huaja. Ditët e fundit e kish anoluar ardhjen presidentja e Shkrimtareve dhe Artistëve të Botës, që banon në SHBA, Teresinka Pereira. Të kemi parasysh, se ky takim ndërkombëtar poetësh është bërë nën përkujdesjen e drejtpërdrejtë të kryeminsitrit të dalë nga lufta, Ashim Thaçi. Shikojeni se çfar vlerësimi për poetët dhe …oh…le ta krahasojmë se çfar ngjet në Shqipërinë tonë.



Gjithëçka zhvillohet me korrektesë shëmbëllore, megjithse kryetarja e sapo zgjedhur në vënd të “Mandelës së Kosovës”, Adem Demaçit, poetesha e mirënjohur dhe aktivistja e famëshme kosovare e të drejtave të njeriut Flora Brovina, e kishte të pamundur për të ardhur, megjith përpjekjet e shumta që kish bërë për këtë organizim.


Dora e fortë e këtyre organizimeve, krahas poetit Abdyl Kadolli, është ajo e një shkencëtari të letërsisë. Ai është një studiues i rreptë dhe i thellë, i ndershëm aq i pamëshirë në korrektesën e zbatimit të rregullave, që të kujton priftin Simurden të krijuar nga Hygoi, Dr.Prof. Shyqyri Galica- nënkryetari i “Lidhjes”.
Erdh koha për të dhënë rezultatet e jurisë. Që të gjithë gjejnë forca të duartrokasin për katër të selektuarit, mes të cilëve është edhe piktorja– poete nga Tirana Flutura Maçi. Jam i bindur krejt se thuajse që të gjithë mendojnë se poezia më e mirë është e tija apo e saja.


Në të dalë të derës pranë meje është një burrë që flet me zë të lartë duke sharë kryesinë e lidhjes. Goditjen duhet ta marrin këta burra të mirë e aq të ndershëm , Shyqua dhe Abdyli, që u morën prej kaq kohësh me përgatitjen e këtij festivali buzë Drinit që të çmënd nga bukuria sidomos natën ndërsa ecën mespërmes qytetit të lashtë dhe ngado ka qetësi. I pakënaquri ka gjetur të shajë me forcë, “kryesinë” por edhe atë që ka fituar çmimin e parë momentin që është pranë meje, të ardhurit nga Shqipëria, që kosovarët ende vazhdojnë t’i idealizojnë.



“ Po pse i shanë, ore.Unë kam qënë në juri, kryetari i saj dhe, as Shyqua e as Abdyli nuk kanë ndërhyrë. Unë njoh vetëm këta të Shqipërisë dhe asnjërin tjetër prej jush”


Poeti përsëri thërrët dhe unë e pyes se si e kishte emrin ai. Dhe i tregoj shënimet e mia. Figuronte poshtë mesatares. Ia jap emailin tim dhe i them se do ta ndihmoj të shkruaj edhe më bukur.
Poezi u recituan në universitetin e Prizrenit por, edhe në përkujtimoren e 135 vjetorit të Lidhejs së Prizrenit, që u bë nën një organizim të përsosur dhe ku dukel ngado dora e hekurt, diga e pathyeshme kundër çorganizimit e Shyqyri Galicës….

Ja , pra, dy shëmbuj.
Presim më shumë.
Mbase Shqipëria që jep pandërprerë nota paternaliste ndaj Kosovës, në këtë fushë ka çfar të mësojë nga ajo.


Dhe, pa shkuar deri atje, ja, të marrë një leksion paraprak nga kryetari i bashkisë së Fierit dhe stafi I tij….


RIZA LAHI

Antar I “Shoqatës Botërore të Shrkrimtarëve dhe Artistëve”, I “Shoqatës Botërore të Poetëve” dhe “Akademisë Shqiptaro – Amerikane të Shkencës dhe Arteve” .

Nga Zef Mulaj:NJË MOLLË

NJË MOLLË

Në horizont duket një mollë.
Po piqet
me ngadalë…

Miliona sy po e vështrojnë,
ta shijojnë kuqlimin e saj duan…

Kali i vjetër, me shekullin
ngarkuar hingëllon
prêt mollën
të piqet.

Kalorësi mpreh shpatën…
Por molla më shumë kuqëlon…

Stinë të reja po vijnë,
bashkë me bekimet hyjnore
zbarkojnë në malet e Tropojës
dhe në mbarë Dardaninë
…
Nën kurorën e gjelbëruar
me mollë të kuqe ngarkuar
hedhin ëmbëlsisht
dhe vezullueshëm
shqip
të bekuarën valle

Fundi i madh i jetës nuk janë njohuritë, por veprat!

Im atë përdori armën që t'ma dhuroj pendën!

Shkrimtari dhe Eruditi shqiptar nga Kllodernica e Kosovës ,z.Mehmet Kajtazi më 29 mars 2002 me rastin e shfaqjes së dramës “Nata e Fundit në Goli Otok”, tha : Fjala FALEMINDERIT (në kuptimin e bimës dhe në kuptimin e tokës), ua drejtojë sonte deri në përulje drejtë NJËREZVE që qëndruan dhe u flijuan që ne të mos jetojmë përherë me erë të mollës, por mollën ta kemi në duart tona”.

Mehmet Kajtazi u lind në vitin 1944 në Kllodernicë të Drenicës (komuna e Skenderajt). Një kohë punoi arsimtar i gjuhës dhe letërsisë shqipe në vendlindje, në Turiqefc, në Runikë, në Klinë të Epërme dhe në shkollën e mesme “Isa Boletini” në Skënderaj, ndërsa, prej vitit 1973 ishte gazetar dhe redaktor i fejtonistikës në të përditshmen “Rilindja” dhe së fundi deri në vdekje punoi si redaktor profesional për prozë në Ndërmarrjen Botuese “Rilindja”, Prishtinë. Më së shumti lëvroi reportazhin ku trajtoi tema të aktualitetit dhe të historisë. Ka botuar tregime, reportazhe dhe shkrime të ndryshme në revista dhe gazeta që botoheshin në gjuhën shqipe në Prishtinë, Tiranë, Shkup, Podgoricë dhe Zvicër. Me krijimtari letrare merrej që nga shkolla e mesme. Ka shkruar kryesisht prozë për të rritur: romane, tregime, novela. Pjesë nga veprimtaria e tij artistike janë përkthyer dhe botuar në frëngjisht.Mehmet Kajtazi ishte krijues që ka shfrytëzuar ngjarje të vërteta, personalitete historike e figura tjera, por edhe situata të veçanta të gërshetuara me ndodhi e personazhe fiktive, të cilat në laboratorin e krijuesit janë përpunuar artistikisht. Tema e fakte të realitetit tonë kombëtar e historik janë brumosur në një varg veprash letrare të Mehmet Kajtazit, të cilat me ngjyrime artistike janë fuqizuar”. Mehmet Kajtazi ka botuar pesëmbëdhjetë romane dhe dy përmbledhje tregimesh, “ku kryesisht përpush katrahurat e mëdha të etnisë, sfidat, shpresat dhe udhët që e ngjitën në majat e mbijetesës. Pra në të shumtën, në fabulën e veprave të këtij prozatori gëlojnë luftërat, varrëtarët, nënat shamizeza dhe heronjtë, të cilët përcjellin nga një brez në tjetrin gjëmimet e rrufeve, zinë e riteve mortore, kujet dhe prapë kumbimet e betejave dhe sërish kapërcimi i rrethakut të motjes. Të gjitha këto rrjedhin nga një rrafsh rrëfimor plot thyerje e kontraste dhe thuren me nje gjuhë që duket sikur mezi e bart baladën, vëren Rushit Ramabaja. Mehmet Kajtazi ka botuar këto vepra:1. ''Nata në gur'' (roman, 1984), botoi “Rilindja”, Prishtinë, 2. ''Plaku dhe urat'' (roman, 1986), botoi “Flaka”, Shkup. Nuk janë të rralla rastet kur një vepër letrare shkruhet si reagim ndaj një modeli pararendës të llojit të vet, duke tentuar njëherit që mohimin e atij modeli ta mbështesë në argumentet që ofron përmes veprës së rë...Një dukuri të tillë e ndeshim edhe tek romani i Mehmet Kajtazit ''Plaku dhe urat''. Te ky roman, të bëjmë një paralele me konstatimet e deritashme, kemi tekstin që i shqipton situatat e jetës dhe tekstin që komenton këtë formë të shqiptimit dhe artikulimit artistik. ... Romani ''Plaku dhe urat'' ka një kompozicion do të thoshim mozaik, ku tërësinë e rrëfimit e sajojnë reminishencat nga kujtimet e personazhit kryesor (Amnitore Fatorini). Pse është kompozicion mozaik kur pjesa më e madhe e rrëfimit realizohet në veten e parë? Autori mbase edhe qëllimisht ikën nga një mënyrë strikte e zhvillimit të veprimit dhe rrëfimit romanësor, Shkruante R. Musliu për romanin''Plaku dhe urat'' më 22.11.1986.3. ''Zemër e Thyer'' (tregime, 1987), botoi “Rilindja”, Prishtinë, 4. ''Fundi i legjendave'' (roman, 1990), botoi “Rilindja”, Prishtinë, (Teatri Shqiptar “Kurora” nga Nyoni-i Zvicër (Theatre Albanais “Kurora” de Nyon) dramatizoi dhe shfaqi romanin ''Fundi i legjendave'') 5. ''Shqiptarët në Goli Otok'' (roman, 1991), botoi “Dielli”, Zagreb. Proza ''Shqiptarët në Goli Otok'' ka për temë tragjikën e të burgosurve politikë në kohën e inkuizicionit sllavokomunist, të njohur si periudha e Informbyrosë. Në gjithë veprën ''Shqiptarët në Goli Otok'' të Mehmet Kajtazit, shkruante Rushit Ramabaja, rrëfimi është ndërtuar në formë mozaiku, ku si në ekran ravijëzohen fatet njerëzore.Teatri Popullor i Prishtinës ka inskenuar dramën “Nata e fundit në Goli Otok”, sipas romanit ''Shqiptarët në Goli Otok''-5 nëntor 1992 u shfaq premiera e kësaj drame dhe kjo dramë theu të gjitha rekordet duke patur mbi 300 repriza dhe është shfaqur në të gjitha trojet shqiptare dhe jashtë vendit. Drama “Nata e fundit në Goli Otok”, sipas romanit të Mehmet Kajtazit, është dramë e dhembjes, dramë e ndërgjegjejes së vrarë, e mllefit të frenuar, e zhgënjimit, e përpjekjes për ta mundur frikën, tmerrin, vdekjen, e përpjekjes për të tejkaluar vetveten, brenda greminave të thella shpirtërore të shkaktuara nga malli për lirinë e largët, që si fatomorganë sillet brenda grilave, shkruante Fadil Hysaj. 6. ''Kodra e pajtimit'' (tregime, 1993), botoi “Ylberi”, Prishtinë, Duke lexuar tregimet e Mehmet Kajtazit, shkruante Rifat Kukaj, lexuesi gjithsesi do të provokohet me ngërthimet, psherëtimat, gjëmat dhe shpresën e njeriut tonë që nga kohërat më të hershme e deri më sot.7. ''Ushtimë e Alboderit'' (roman, 1993), botoi “Shkëndija”, Prishtinë. Zeqir Gërvalla lidhur me veprën ''Ushtimë e Alboderit'' shkruante: Trekëndëshi tredimensional i romanit ''Ushtimë e Alboderit'' janë tri kohërat-në një kohë-Harmoni në shesh të Brukselit duke hyrë në dimensionin e katërt të ringjalljes së një kohe të Re të Ribashkimit tonë Kombëtar Shpirtëror e Tokësor në një rend të ri të Ballkanit-Evropës e Botës liridashësë e përparimtare nën Diellin e të gjithëve falë Zotit Një- Krijuesit të Gjithësisë8. ''Shote Galica'' (roman, 1995), botoi Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë. Për këtë roman, Rushit Ramabaja shkruante: ''Shote Galica'' është një transponim i sukseshëm i njërës nga baladat tona kombëtare që në rrethakun e historisë sikur nuk po e presin njëra rjetrën9. ''Minatorët'' (roman, 1995), botoi “Onufri”, Elbasan. Vangjush Saro shkruante: Vepër e frymëzuar drejtpërdrejtë nga ngjarjen në minierën e Trepçës në Kosovë, libër prej nga mesazhi i rezistencës, artistikisht dhe dokumentarisht, vjen e plotëson kuadrin e luftës për të drejtat kombëtare e qytetarëve. Autori i sjell kështu lexuesit një botë të pasur që vlon në galeritë e minierave, por me shumë në galeritë e shpirtit.10. ''Thikë në portokall' (roman, 1995), botoi Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 11. ''Gjeli i katedrales'' (roman, 1996), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë, 12. ''Santa Ana'' (roman, 1998), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë, 13. ''Guri i dallëndyshes'' (roman, 1998), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë, 14. ''Lindja në qiell'' (roman, 2000), botoi “Rilindja”, Prishtinë. Ngjarja e romanit ''Lindja në qiell'', janë vitet tona të përgjakshme nën okupim, personazhet si Agon Zhuka, Adem Jashari, Curr Yjëzimi, Yllkë Dhogaqi, Gëzim Dushi e shumë të tjerë, i bëjnë jëtë veprës e që është shumë e afërt me kohën dhe traumat që i përjetoi populli ynë në Kosovë. Mehmet Kajtazi me këtë roman tregoi edhe njëherë se është i lidhur ngushtë me fatin e kombit dhe historinë e tij, shkruante H. Perloka.15. ''Udha I'' (roman, 2000), botoi “Rilindja”, Prishtinë, 16. ''Ndezja e shiut'' (roman, 2001), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë, (Romani Ndezja e shiut u nderua me çmimin “Hivzi Sylejmani” të Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës, për veprën më të mirë në prozë në vitin 2001).Edhe në këtë roman shkrimtari Mehmet Kajtazi preokupohet me kohë, hapësirat e ekzistencës e të etnisë shqiptare. Kjo unazë narrative-kompozicionale-figurative ka zbritur shumë afër kohës sonë: kalvaret e golgotat e dëbimit masiv të shqiptarëve gjatë luftës së fundit, tek e nisë me Bllacën famëkqe, e vazhdon...17. ''Një diell tjetër'' (roman, 2003). botoi NB “Rilindja”, Prishtinë, Edhe në këtë vepër autori, ashtu si edhe në veprat tjera, lëndën e merr nga jeta e përditdshme në Kosovë, nga njerëzit e saj, nga problemet ekzistenciale me të cilat ballafaqohen shqiptarët, për ti bërë ballë gjithë katrahurave që ranë mbi ne nga pushtuesit e huaj tash e sa shekuj. Romani ''Një diell tjetër'' i Mehmet Kajtazit paraqet tragjedinë shqiptare të viteve nëntëdhjetë, e cila triumfoi me luftën për çlirim. Duke u zhytur në dramën e etnisë Mehmet Kajtazi jep me ngjyra të theksuara kohën e aparteidit serb në vitet nëntëdhjetë të shekullit që lam pas. Romani ''Një diell tjetër'', siç vëren edhe shkrimtari i mirënjohur Rushit Ramabaja në pasthënie, i shkruar sipas modusit të ironisë së qëndrueshme, e shqipton dramën më të re shqiptare me një gjuhë e me një stil të mvetësishëm duke vendosur në një kompleks modern sintetizues. Shkrimtari dhe miku ynë i mirënjohur z.Mehmet Kajtazi ndërroi jetë më 25 shtator 2003 në Lozanë të Zvicrës dhe u varros në Prishtinë më 27 shtator 2003.

*****

Im atë përdori armën që t'ma dhuroj pendën!

Bablok, të dytë jemi luftëtarë! (Njeriu nuk është i përjetshëm, le të përpiqet të jetë e pavdekshme ajo që do të thotë dhe ajo që do të bëjë!) Riza GREIÇEVCI Pushka dhe lapsi…!
Ishte kjo thënie e shkrimtarit dhe gazetarit veteran, Nebil Duraku, për të cilin, kishim aq respekt. Tek më vonë e pata kuptuar pse miku im, Mehmet Kajtazi admironte dhe e përsëriste aq shpesh këtë thënie të gazetarit Nebil Duraku, i cili, i vetmi në toka shqiptare informoi për nxjerrjen e eshtrave të kaçakut të maleve Azem Bejtë Galica nga Shpella e Përçevës shtatëdhjetë e pesë metra thellë, nga mësuesi e veprimtari i devotshëm Abdyl Krasniqi. Sa here ia përmendja nxjerrjen e shtrave të Azemit, miku im, i qetë, ashtu si e kishte zakon, i matur në fjalë, ma kthente përgjigjen: Shpesh për të jetuar duhet më shumë burrëri, guxim, dashuri, se sa për të vdekur! Të vdekurit vdesin atëherë kur vdesin të gjallët për të gjallë. Sa hije i ka vdekja të vdekurit të vdekur! Po, ishin të shpeshta ndenjat ku Ai me admirim e epietet çemtonte mesazhin e Nebil Durakut: Im atë përdori armën që t'ma dhuroj pendën! Bablok, të dytë jemi luftëtarë! Babai këtu ishte qëndresa, lufta, pushka, ishin malet me ushtimë krismash ku baballarët tanë luftuan zotin e zotave-njerëz, pushtues, keqbërës, shtypës, të pangopur mbi planetin e tokës. Baballarët që fytafyt u harakuqen me kanunin e maleve, me cuba e lugetër…Shumë fronte lufte bënin baballarët tanë: Luftë kundër analfabetizmit, kundër skllavëve të lumtur, kundër shpresës së robit se vetëm me vuajtje dhe lutje nga toka në qiell do të fitohet xheneti mbi tokë. Dhe, kështu baba katundar drenicar një ditë shiti edhe lëkurën e trupit për t’ia ble djalit një penë (laps). Dy luftëtarë në dy shtigje jete të robërisë: baba luftonte djallin dhe birin e djalllit Shën Savë, kurse i biri luftonte bishën egërtshane me emrin: Analfabetizëm! Fjala Zot ishte ndër më të shpeshtat në rrejdhën e bisedave të mia me Mehmetin.

E gjeta Zotin tim!

Për shkrimtarin drenicar fjala Zoti ishte nocion shumëdimensional, por boshti rreth të cilit sillej kureshtja e tij për Zotin, ishte shumëdimensionale: Njëditë me pati thenë: Djalo, e njeh ti Zotin? E do ti Zotin? E ke pare ti Zotin? Unë e gjeta Zotin tim: Atdheun! Mbushur toka është me zota. Tokë e zotave. Jetë e zotave. Kohë e zotave.Dihet vetëm kjo: secili njeri mban nga një zot në kraharor. M’i nguli bebëzat e syve midis ballit. Na,merre, lexoje, dua përgjigje! Më tha.Shfletova gazetën “Rilindja”, dhe në rubrikën: Reportazhi, lexova titullin e shkrimit të një pene për respekt dhe lakmi të Mehmet Kajtazit, me titullin: E GJETA ZOTIN TIM! … pastaj vinte nëntitulli:Vijnë zotat – njerëz, shkojnë zotat-njerëz.Vijnë të rinjtë, shkojnë të vjetrit. Secili zot-njeri, më pak se njeri. Më i uritur se tjetri. Më i kobshëm se tjetri. Më zezonë se tjetri. Shyqyr, o Perëndi, edhe zotat-njerëz janë të vdekshëm! Po citoj edhe ca rreshta të një reportazhi të tij: S’i duam, sepse, na urrejnë. Nuk i njohim, sepse nuk na duan.. Nuk i duam, sepse, nuk na çmojnë. Nuk i vlerësojmë, sepse, na fyejnë.I dashurojmë, sepse, i duam. I duam, sepse, na dashurojnë. S’i duam,sepse, na urrejnë. Na urrejnë, sepse, s’i duam.Eee, sa ditë më pastaj unë, Shyqa (Galica), Rushiti (Ramabaja), e të tjerë, e patëm komentuar atë margaritar gazetarie me emrin Reportazh, që shkruante, kush tjetër, pos Mehmet Kajtazi. Si e njoha Mehmet Kajtazin? Unë dhe Mehmet Haziri tashmë ishim shokë të Normales në Mitrovicë. A shkrunter vargje për të rritur më mire se unë, kurse unë shkruaja vargje për fëmijë më mire se ai! Në pushim vere,Rilindja për fëmijë kishte botuar vjershën time: “Ata me plisa të bardhë!”. Merr gazetën dhe shkon në Leçinë të Mehmet Haziri. E lexojnë poezinëtime disa here. I thotë Mehmet Hazirit: Pa tjetër duhet me thirr Rizanë tek ti,dhe shihemi e rrijmë bashkë! U takuam. A kanë dalë në male Ata me plisa të bardhë? Me pyeti. Po, i thashë, do janë bashkuar me çetën e Azem Bjetë Galicës, por do të tjerë thonë se do dalin në male pak më vonë. Dhe: interesant, koiçidencë: Ata me plisa të bardhë (kërpudhat!) nëpër male kishin dalë! Qeshi shkurt, por burrash. Hapi krahet dhe u përqafuan si dy vëllezër.Meti (siç e quanim ne shokët, ndofta edhe në shtëpi) shumë vite më vonë, në fillim të vitit 1990 isha shkuar si korrespondent i gazettes Bujku në Drenas (ish-Gllogoc) me tha: Atje! Ku toka puthet me Diellin dhe me Zotin! Atje kur dheut i vie aromë gjaku, eshtrash! Atje ku djepet e nënave rritin krisma! Atje ku maleve dëgjohen thirrje nga toka në qiell: O prite, prite Azem Galicën! Nga atje po shpërthen një ith i ngrohtë me aromë gjaku. Po ndjej vajet e foshnjave nëpër male! Po ndjej hungurimin e bishave të rodit Shën Savë duke pi gjakun nëpër deje foshnjash, fëmijësh, pleqsh, nënash e gjyshesh! Po ndjej mallkimin e Evropëspër malet, kurse alpet shqiptare sikur ua përplasin për fytyre shkrepa e lisa e maja e shpate e lugje hileve e kileve të Gjyshes Plakë! Me vjen mire që të ka ra hise ky fat, o Guguman, fat i maleve, shungullima e krismave, gjirma e thirrjeve nga Drenica deri në vesh të Evropës, të OKB-së, deri në dijeni të Zotit:Skllavët e lumtur janë turpi i njerëzimit!Po zbret Zoti në Kosovë! Nuk jemi pa Zot! E gjeta Zotin tim!“Guguman”, edhe ai me thoshte siç ma “polli” këtë ofiq Shyqa (Galica) në emër të veprës time të pare GUGUMANI: Po përsërisë ca vargje tua që m’i lexove pak ditë pas Pranverës së Studentore të 1981-shës( unë shumë gjëra ia kam lexuar Metit, por jo vetëm unë!): Recitoj ca vargje të mia: Në mos paçim të hamë bukë, do hamë lëkurën e trupit tonë! Në mos paçim të pimë ujë, do pimë gjak nëpër damarët tanë!Në mos paçim ymër tjetër, toka e Kosovës ka një copë tokë për varre tona!

Lufta me djallin…

Njeriu duhet te qeshe pa pritur lumturine, ndryshe ka rrezik te vdeqe pa qeshur. Njeriuuhet të formëzohetme guxim, sepse, tërë jetëndo tam bështjell tuta, dhes’do t’i thonë ndryshe, pos: Ku je, u tutës! Njeriu duhettë mësojë për të kënduarqë në fëmijëri, sepse, zor e ka të mësojë për të këndar në burrëri. E urrej njeriun që sot qan, vajton, hyn në zgavër të miut, gjunjëzohet, për të kënduar nesër, për t’u bërë i lumtur nesër, për t’u bërë nesër trim. Shpesh shtronte në bisedë çështje me interes, sidomos ato çështje që kishin të bënin me punën, me malet, me diellin, me lulet, me nderin dhe me guzimin. Shpesh hapte bisedën: Të gjitha luftërat e derisotme që ka bërë njerëzimi, për veten time, thoshte Meti, s’janë as sohia e luftës që ende njeriu s’e ka nisur, qëende njerëzimi matet e ç’matet për të hyrë në gjirmën e kësaj lufte.Ju mund të mos e quaniluftë, quanie betejë, quanie revolucion shekullor, por pa ndodh kjo luftë, pa ndodh ky revolucion, nuk bën, s’ka rendësi, a ndodh sot, a ndodh nesër. Njerëzimi mund tëi fitojë të gjitha betejat, të gjitha luftërat, furtunat, por zor e ka të fitojë aq lehtë luftën me Djallin! Nga këtu e kam dëgjuar mne veshët e mi, kur thote Meti: Unë mendoj ka dy lloje Djajsh! Soj Djalli që jeton e vepron përjashta qenies së njeriut, dhe Djalli i dytë nuk shihet, as nuk preket, jeton brendpërbrenda qenies së njeriut! Cili Djall është mëogurzi, më shtypës, më fantom, më i kobshëm? Djalli përjashta qenies së njeriut ha e pi lumturinë, gëzimin, buzëqeshjen, ha e pi lirinë, dejtësinë, ha e pi troje etnike të popujve të shtypur e pa liri! KysojDjalli ha e pi ëndrrën e robit për liri. Por, ky soj Djalli ka ilaç:plumbin në ballë! Luftën, malet, gjakun, guximin, trimërinë, besën! Djalli i dytë jeton e vepron brendapërbrenda qenies së njeriut. Ky soj njeriu bren trutë, mendjen, moralin, guximin, vullnetin e qenies së njeriut.Njësoj djalli i tillë gjason në atë krijesen e tmerrshme me emrin: krimb! Lufta kundër Djallit brendapërbrenda njeriut ende s’ka filluar gjthandej rruzullit tokësor. S’ka filluar ende, por do të fillojë pa tjetër. Lufta me këtë soj djalli do të thotë lufta me vetveten! Dhe: kur fitohet lufta me vetveten tënde, ti ke fituar dy here lirinë! Nga këtu, thoshte Meti (sa herë donte të me shtypte pamëshirshëm me këshilla prindore!): Sikur të ishte çdo njeri vërtet njeri, do të zvogëlohej shumë numri i bagëtive...!Gjithë këto gurgullima bisedimesh, porosish, qasjesh shumicën igjëja të shkrira në tematikën e romaneve që Mehmet Kajtazi iala margaritarë letërsisë kombëtare.

Fundi i madh i jetës nuk janë njohuritë, por veprat!

Mbaj ndëmend si sot, ishte redaktor i Fejtonistikës. Çka të them? Gjithça, thonë,duhet t’ia lëmë (servirim) për vlerësim e gjykim kohës. Por kohën e përbëjnë njerëzit, njerëzit e sojit lugat, që përcillnin shtigjet e jetës, përcillnin edhe Diellin, përcillnin edhe Metin për temaikën e fjetonit. Miëpo, se ka krjiesa të njeriut mbi planetin e tokës që fuqishëm shembin frikën, e shkelin, e pështyjnë, e dafnjejnë, s’duhet pohuarse nuk ka, dhe unë me sytë e mi a kam pa kur Meti pa fitores fytafyt me lugetërit e Pallatit të shtypit, në fejtonistikë pati nxjerë tema e motive që deri atëherë mund të kishin fjetur në panteonin e brendisë së moralit e ndërgjegjës të sojit sorollop, zgrop, zhelemel, deledash,ogurzi…Kur me urdhrin e tij n ga terrenisolla temen për gazette: Toleranca ndërfetare në Kosovë, pas përfundimit të vazhdimit të fundit, me tha: Disa aq shume shesin mend, sa qe nje dite do mbesin pa ato që i kanë, nëse vërtet i kanë! Njërëzit që nuk kanë të meta janë të tmerrshëm, sepse nuk keni nga i kapni.Por kur me urdhrin Metit mblodha materialin dhe botova në pesë vazhdime fejtonin: “Rakinica në flakën e tri perandorive”, me qortoi, duke derdhur ca thënie të forta, sikur ta kishin hidhëruar ata demeonët e kuq të Pallatit të shtypit: Ai që nuk di dhe nuk di pse nuk di – është i marrë, prandaj, largohu prej tij!Ai që nuk di dhe e di se nuk di, është fëmijë, mësoje; nëse ti di, e po qe se nuk e meson, ke bërë gabim! Ai që di dhe nuk e di që di, është i fjetur; mos e lë të flejë por zgjoje – nëse nuk e zgjon ti ke bërë mëkat! Ai që di dhe e di se di është i mençur, prandaj, shko pas tij, nëse shkon pas tij do të kesh udhën e ndriçuar! Fare në fund: Secila krijesë njerëzore në kraharorin e tij ban një Zot, një idhull, një kujtim apo shumë kujtime, kur unë, ky që jam kaq u bëra sot, në kraharor kam një tjetër kujtim, që dielli s’e tyhanë, një kujtim që shiu s’e kanë, Mehmet Kajtazi e ka emrin!

"KULTURA BASHKON KOMBIN EDHE NË LOZANË TË ZVICRËS"

nga Mehmet Kajtazi

"KULTURA BASHKON KOMBIN EDHE NË LOZANË TË ZVICRËS"


Ilirët bulbërojnë për Arbërinë... Nuk ishim as të “majtë” e as të “djathtë “. Nuk ishim askushi, ma thanë Hyzer Olluri, Bislim Hoxha dhe Arsim Ferizi.

Ata kanë ardhur nga anë të ndryshme të Kosovës (njëri nga Drenica, tjetri nga Dukagjini dhe i treti nga Ferizaj) dhe askushi do të ngelim, thonë ata, nëse nuk e shohim në harmoni popullin shqiptar në mërgim.

Biseda ka një forcë magjike kur dirigjohet nga vullneti i madh për harmoni kombëtare. Këtë nuk e bënë krerët politikë shqiptarë në Zvicër, thonë ata, këtë po e bëjnë “Ilirët”, po e bën hapërimi i tyre që me kulturë të bëhemi një.

Kështu shprehet edhe Nadire Hoxha dhe tregon se vëllai i saj nuk është vrarë nga dora serbe pse ai luftoi në emër të kësaj apo të asaj partie politike, por u vra nga ajo dorë gjakatare pse ai donte që Kosova të jetë e lirë.

Unë lirinë e Kosovës e shoh edhe në sytë e birit të tij që ka emrin Nëntor, në nëntor më kanë vrarë vëllanë gjakatarët serbë. shtë rregull i përgjithshëm i shteteve të perëndimit që ardhësit në tokat e tyre të mos zhvillojnë aktivitete politike, por nëse ka njerëz të tillë që pandehin se identitetin e tyre mund ta ruajnë dhe ta kultivojnë në korniza politike, këtë edhe ua mundësojnë shtetet mirëpritëse, por gjithnjë duke iu përmbajtur ligjeve të shteteve ku ata kanë emigruar.

Shqiptarët që nga koha e krijimit të pluralizimit politik në atdhe tërë energjinë e tyre e shpenzuan në politikë: krijuan parti të ndryshme politike, ligjet e shteteve mirëpritëse nuk lejuan që ato parti të regjistrohen si parti, por krerët e atyre partive shumë të zhdërvjellët dhe në të njëjtën kohë edhe gënjeshtarë dhe nxituan që partitë e tyre t’i regjistrojnë në organet përkatëse jo si parti politike, por si shoqata me emra të ndryshëm. Kështu vepruan edhe në Zvicër.
Gënjeshtarët mund të gënjejnë veten, por jo edhe shtetet me përvojë shtatëqindvjeqare si shtet, siç është Zvicra.

Zvicra mirëfilli e dinte se krerët e ndryshëm politik të këtyre partive po hargjojnë kot së koti energji, ua tërhiqnin vërjetjen për këtë, por shqiptarët kur vendosin të merren me politikë, janë më ujqër së ujqërit, i prejnë hekurat e të gjithë kafazeve.

Si rezultat i një qëndrimi të tillë kobzi, në të gjitha shtetet e Perëndimit, duke përfshirë edhe Zvicrën, shqiptarëve iu servua në pjata një racion, që nuk kishte emër tjetër pos – PËRÇARJE.

Nga avulli plot xëc i këtij racioni shqiptarët nisën të akuzojnë shoqi-shoin si majtistë e djathtistë, e Atdheu rënkonte në robëri, se nuk punonte as dora e majtë, as dora e djathtë, do të thotë që nga mëngjesi merrte tëposhzën rruga jonë.

E themi kështu, ngase për t’u larë mirë fytyra në mëngjes, duhet të përdoren që të dyja duart. Atdheu jo vetëm që rënkonte në robëri, por symbylltas ecte drejt greminës. Këtë tragjedi ndër të parët e kishte hetuar Jusuf Gërvalla, andaj me nxitim e vrau Jugosllavia, siç e kishte vrarë tërë Kosovën që nga dita kur e kishte ndarë Kosovën nga Shqipëria. Këtë tragjedi të madhe ia kishte sjellë kryesatrapi i Ballkanit, komunisti Tito.

Krerët politikë shqiptarë, duke e njollosur njëri-tjetrin, kishin krijuar mjegull të dendur para syve të tyre dhe fare nuke shihnin vrasësin.

Ai tashmë ishte diku në një varr, por e kishte lënë prapa birin e vet, Slobodan Milosheviqin, i cili dredhinë e Titos nuk e kishte përsosur vrasjen si mjet të vetëm për zhdukjen e shqiptarëve. Krerët e partive politike, edhe kur vritej aq brutalisht Kosova nga “njeriu” që kishte kultivuar deri në shkallë ndërkombëtare fashizimin serb, merreshin në mes veti duke ia shkëputur herë njëri, herë tjetri dorën e majtë ose dorën e djathtë.

Ishin të gjitha sinjalet që shqiptarët po ngelnin pa duar. Këtë e hetuan edhe të rinjtë shqiptarë në Lozanë të Zvicrës, të cilët më 1 nëntor 1994 krijuan shoqërinë kulturore, për të rritur e për të vegjël, krijuan grupin e valleve shqipe, e nxorën nga dheu rrënjën që po venitej pa diell dhe shpejt e shpejt rrënja mori emrin e vet: ILIRËT.

Ata që e quanin veten të djathtë thanë se me urdhrin e politikës sonë u krijua shoqëria kulturore artistike “Ilirët”, kështu thanë edhe ata që pandehnin se i sjell diçka të mirë atdheut majtizmi shqiptar, që i kishte rrënjët te thembra e këpucës së Titos dhe të komunistëve të tjerë më të vegjël se ai edhe për nga pesha e trupit, edhe për nga prestigji, “Ilirët” si ilirët: kishin vendosur t’u takonin të gjithë shqiptarëve. Këtë fjali po e përsëris: të gjithë shqiptarëve.

Ata ishin dhe janë të vetëdijshëm se kultura është mbretëreshë që i bashkon shqiptarët, andaj ata edhe sot “marrin urdhëra” nga kjo mbretëreshë. Krerët politikë shqiptarë edhe sot janë të ndarë në Lozanë, e si rezultat i kësaj të keqe ata insistojnë që Festa e Flamurit të mos festohet bashkërisht, ata edhe përvjetorin e Jusuf Gërvallës e kremtojnë ndaras.

Po patën mundësi ata një ditë edhe Diellin do ta ndanin.

Shqiptarët e rëndomtë e shikojnë këtë punë të tyre (tepër të ligë dhe tepër tragjike) me skep ticizëm dhe me përbuzje, por skepticizmi dhe përbuzja nuk mjaftojnë që të venitet rrënja e përçarjes dhe të zhduket një ditë përgjithmonë.

Të vetëdijshëm për këtë, “ILIRËT” edhe më shumë u mobilizuan që me kulturë t’i bashkojnë shqiptarët.

Më 15 mars 2001, biseduam në Lozanë me disa shqiptarë të perkatësive të “Ilirët” nga dita në ditë po i shtojnë radhët me artistë të rinjë, të talentuar dhe me plot zell që të krijojnë harmoni në mesin e shqiptarëve në tërë Zvicrën. “Ilirët” dy herë zunë vendin e parë në Festivalin e Bernës, ku u prezentuan 25 shoqëri kulturore-artistike nga mbarë Zvicra.
Shpesh kemi qenë në qendër të vëmendjes në shtypin qëndror të Zvicrës, thotë njeriu më përgjegjes dhe më meritor në këtë shoqëri: Ilir Bytyçi.

Në Lozanë, ku e kemi selinë, por edhe në tërë Zvicrën, dhe në shtetet e tjera, ne i kemi vënë vetes për detyrë parësore që të bulbërojmë pak Arbëri edhe në mërgatë, andaj kur këndojmë para publikut ne e sjellim në gjirma të zemrave të shqiptarëve Gjirokastrën dhe Preshevën, Tetovën dhe Ulqinin, Prishtinën dhe Tiranën.

Kur këndojnë “ilirët”, thotë Arjeta Buzhala, ne kthehemi në Kosovë, sadoqë kanë kaluar më shumë se dhjetë vjet që unë nuk kam qenë në Kosovë.

Nuk kam qenë as unë, thotë burri i saj, Afrimi, dhe tregon se krerët politikë ”të djathtë” dhe “të majtë” nëpër tubime të ndryshme bërtitnin dhe klithinin se nuk i nënshtrohemi dot Serbisë dhe detyrë juaj, o bashkatdhetarë, është as ju mos të bëni asnjë hap për nënshtrim, pra as ju mos shkoni në ambasadë të Serbisë për të marrë pasaporta dhe, kur shkumbonin mirë e mirë, bënin me dorë kah një kuti e madhe, bënin me gisht drejt saj, mërgimtarët e gjorë i mbushnin kutitë e mëdha me deviza të shumta, pas një jave i shihnin krerët e partive politike shqiptare që udhëtonin me mercedesa të zezë drejt ambasadës jugosllave për të paguar shuma të majme për t’u pajisur me pasaporta të shtetit jugosllav.

Unë, si nusja ime, Arjeta, nuk deshëm të marrim pasaporta të huaja, andaj edhe për mua kaluan më shumë se dhjetë vjet që nuk e kam parë Kosovën.

Unë në një mënyrë e shoh Kosovën përmes valleve të “Ilirëve”, po presim që këto ditë të marrim pasaporta të Zvicrës, ose të UNMIK-ut në Kosovë, nëse ngjet e kundërta, do të kthehemi përfundimisht në Kosovë: në Atdhe le të punojnë partitë politike, se pa to nuk bën në atdhe, por në mërgatë do të ishte mirë të shënohej fundi i tyre, pra do të shënohej fundi i përçarjeve, harmonia në valle dhe në jetë i gëzon mërgimtarët, shkroi Mehmet Kajtazi.

(Mehmet Kajtazi 1944-2003)

nga Flori Bruqi :

Në vend të falënderimit







(Mehmet Kajtazi 1944-2003)

Në vend të falënderimit,me rastin e 7-të vjetorit të vdekjës së Mehmet Kajtazit
Para se të flasim për jetën dhe veprën e shkrimtarit tonë të mirënjohur Mehmet Kajtazi, në emër të falënderimit për të gjithë pjesëmarrësit e këtij simpoziumi po japim citate nga fjala falënderuese që ka dhënë z. Mehmet Kajtazi më 29 mars 2002 me rastin e shfaqjes së dramës “Nata e Fundit në Goli Otok”: Fjala FALEMINDERIT (në kuptimin e bimës dhe në kuptimin e tokës), ua drejtojë sonte deri në përulje drejtë NJËREZVE që qëndruan dhe u flijuan që ne të mos jetojmë përherë me erë të mollës, por mollën ta kemi në duart tona”.

Mehmet Kajtazi u lind në vitin 1944 në Kllodernicë të Drenicës (komuna e Skenderajt). Një kohë punoi arsimtar i gjuhës dhe letërsisë shqipe në vendlindje, në Turiqefc, në Runikë, në Klinë të Epërme dhe në shkollën e mesme “Isa Boletini” në Skënderaj, ndërsa, prej vitit 1973 ishte gazetar dhe redaktor i fejtonistikës në të përditshmen “Rilindja” dhe së fundi deri në vdekje punoi si redaktor profesional për prozë në Ndërmarrjen Botuese “Rilindja”, Prishtinë. Më së shumti lëvroi reportazhin ku trajtoi tema të aktualitetit dhe të historisë. Ka botuar tregime, reportazhe dhe shkrime të ndryshme në revista dhe gazeta që botoheshin në gjuhën shqipe në Prishtinë, Tiranë, Shkup, Podgoricë dhe Zvicër.
Me krijimtari letrare merrej që nga shkolla e mesme. Ka shkruar kryesisht prozë për të rritur: romane, tregime, novela.
Pjesë nga veprimtaria e tij artistike janë përkthyer dhe botuar në frëngjisht.
Mehmet Kajtazi ishte krijues që ka shfrytëzuar ngjarje të vërteta, personalitete historike e figura tjera, por edhe situata të veçanta të gërshetuara me ndodhi e personazhe fiktive, të cilat në laboratorin e krijuesit janë përpunuar artistikisht. Tema e fakte të realitetit tonë kombëtar e historik janë brumosur në një varg veprash letrare të Mehmet Kajtazit, të cilat me ngjyrime artistike janë fuqizuar”.
Mehmet Kajtazi ka botuar pesëmbëdhjetë romane dhe dy përmbledhje tregimesh, “ku kryesisht përpush katrahurat e mëdha të etnisë, sfidat, shpresat dhe udhët që e ngjitën në majat e mbijetesës. Pra në të shumtën, në fabulën e veprave të këtij prozatori gëlojnë luftërat, varrëtarët, nënat shamizeza dhe heronjtë, të cilët përcjellin nga një brez në tjetrin gjëmimet e rrufeve, zinë e riteve mortore, kujet dhe prapë kumbimet e betejave dhe sërish kapërcimi i rrethakut të motjes. Të gjitha këto rrjedhin nga një rrafsh rrëfimor plot thyerje e kontraste dhe thuren me nje gjuhë që duket sikur mezi e bart baladën, vëren Rushit Ramabaja.


Mehmet Kajtazi ka botuar këto vepra:
''Nata në gur'' (roman, 1984), botoi “Rilindja”, Prishtinë,
''Plaku dhe urat'' (roman, 1986), botoi “Flaka”, Shkup. Nuk janë të rralla rastet kur një vepër letrare shkruhet si reagim ndaj një modeli pararendës të llojit të vet, duke tentuar njëherit që mohimin e atij modeli ta mbështesë në argumentet që ofron përmes veprës së rë...Një dukuri të tillë e ndeshim edhe tek romani i Mehmet Kajtazit ''Plaku dhe urat''. Te ky roman, të bëjmë një paralele me konstatimet e deritashme, kemi tekstin që i shqipton situatat e jetës dhe tekstin që komenton këtë formë të shqiptimit dhe artikulimit artistik. ... Romani ''Plaku dhe urat'' ka një kompozicion do të thoshim mozaik, ku tërësinë e rrëfimit e sajojnë reminishencat nga kujtimet e personazhit kryesor (Amnitore Fatorini). Pse është kompozicion mozaik kur pjesa më e madhe e rrëfimit realizohet në veten e parë? Autori mbase edhe qëllimisht ikën nga një mënyrë strikte e zhvillimit të veprimit dhe rrëfimit romanësor, Shkruante R. Musliu për romanin''Plaku dhe urat'' më 22.11.1986.
''Zemër e Thyer'' (tregime, 1987), botoi “Rilindja”, Prishtinë,
''Fundi i legjendave'' (roman, 1990), botoi “Rilindja”, Prishtinë, (Teatri Shqiptar “Kurora” nga Nyoni-i Zvicër (Theatre Albanais “Kurora” de Nyon) dramatizoi dhe shfaqi romanin ''Fundi i legjendave'')
''Shqiptarët në Goli Otok'' (roman, 1991), botoi “Dielli”, Zagreb. Proza ''Shqiptarët në Goli Otok'' ka për temë tragjikën e të burgosurve politikë në kohën e inkuizicionit sllavokomunist, të njohur si periudha e Informbyrosë. Në gjithë veprën ''Shqiptarët në Goli Otok'' të Mehmet Kajtazit, shkruante Rushit Ramabaja, rrëfimi është ndërtuar në formë mozaiku, ku si në ekran ravijëzohen fatet njerëzore.
Teatri Popullor i Prishtinës ka inskenuar dramën “Nata e fundit në Goli Otok”, sipas romanit ''Shqiptarët në Goli Otok''-5 nëntor 1992 u shfaq premiera e kësaj drame dhe kjo dramë theu të gjitha rekordet duke patur mbi 300 repriza dhe është shfaqur në të gjitha trojet shqiptare dhe jashtë vendit. Drama “Nata e fundit në Goli Otok”, sipas romanit të Mehmet Kajtazit, është dramë e dhembjes, dramë e ndërgjegjejes së vrarë, e mllefit të frenuar, e zhgënjimit, e përpjekjes për ta mundur frikën, tmerrin, vdekjen, e përpjekjes për të tejkaluar vetveten, brenda greminave të thella shpirtërore të shkaktuara nga malli për lirinë e largët, që si fatomorganë sillet brenda grilave, shkruante Fadil Hysaj.
''Kodra e pajtimit'' (tregime, 1993), botoi “Ylberi”, Prishtinë, Duke lexuar tregimet e Mehmet Kajtazit, shkruante Rifat Kukaj, lexuesi gjithsesi do të provokohet me ngërthimet, psherëtimat, gjëmat dhe shpresën e njeriut tonë që nga kohërat më të hershme e deri më sot.
''Ushtimë e Alboderit'' (roman, 1993), botoi “Shkëndija”, Prishtinë. Zeqir Gërvalla lidhur me veprën ''Ushtimë e Alboderit'' shkruante: Trekëndëshi tredimensional i romanit ''Ushtimë e Alboderit'' janë tri kohërat-në një kohë-Harmoni në shesh të Brukselit duke hyrë në dimensionin e katërt të ringjalljes së një kohe të Re të Ribashkimit tonë Kombëtar Shpirtëror e Tokësor në një rend të ri të Ballkanit-Evropës e Botës liridashësë e përparimtare nën Diellin e të gjithëve falë Zotit Një- Krijuesit të Gjithësisë
''Shote Galica'' (roman, 1995), botoi Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë. Për këtë roman, Rushit Ramabaja shkruante: ''Shote Galica'' është një transponim i sukseshëm i njërës nga baladat tona kombëtare që në rrethakun e historisë sikur nuk po e presin njëra rjetrën
''Minatorët'' (roman, 1995), botoi “Onufri”, Elbasan. Vangjush Saro shkruante: Vepër e frymëzuar drejtpërdrejtë nga ngjarjen në minierën e Trepçës në Kosovë, libër prej nga mesazhi i rezistencës, artistikisht dhe dokumentarisht, vjen e plotëson kuadrin e luftës për të drejtat kombëtare e qytetarëve. Autori i sjell kështu lexuesit një botë të pasur që vlon në galeritë e minierave, por me shumë në galeritë e shpirtit.
''Thikë në portokall' (roman, 1995), botoi Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë,
''Gjeli i katedrales'' (roman, 1996), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë,
''Santa Ana'' (roman, 1998), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë,
''Guri i dallëndyshes'' (roman, 1998), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë,
''Lindja në qiell'' (roman, 2000), botoi “Rilindja”, Prishtinë. Ngjarja e romanit ''Lindja në qiell'', janë vitet tona të përgjakshme nën okupim, personazhet si Agon Zhuka, Adem Jashari, Curr Yjëzimi, Yllkë Dhogaqi, Gëzim Dushi e shumë të tjerë, i bëjnë jëtë veprës e që është shumë e afërt me kohën dhe traumat që i përjetoi populli ynë në Kosovë.
Mehmet Kajtazi me këtë roman tregoi edhe njëherë se është i lidhur ngushtë me fatin e kombit dhe historinë e tij, shkruante H. Perloka.
''Udha I'' (roman, 2000), botoi “Rilindja”, Prishtinë,
''Ndezja e shiut'' (roman, 2001), botoi NB “Rilindja”, Prishtinë, (Romani Ndezja e shiut u nderua me çmimin “Hivzi Sylejmani” të Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës, për veprën më të mirë në prozë në vitin 2001).
Edhe në këtë roman shkrimtari Mehmet Kajtazi preokupohet me kohë, hapësirat e ekzistencës e të etnisë shqiptare. Kjo unazë narrative-kompozicionale-figurative ka zbritur shumë afër kohës sonë: kalvaret e golgotat e dëbimit masiv të shqiptarëve gjatë luftës së fundit, tek e nisë me Bllacën famëkqe, e vazhdon...
''Një diell tjetër'' (roman, 2003). botoi NB “Rilindja”, Prishtinë,
Edhe në këtë vepër autori, ashtu si edhe në veprat tjera, lëndën e merr nga jeta e përditdshme në Kosovë, nga njerëzit e saj, nga problemet ekzistenciale me të cilat ballafaqohen shqiptarët, për ti bërë ballë gjithë katrahurave që ranë mbi ne nga pushtuesit e huaj tash e sa shekuj.
Romani ''Një diell tjetër'' i Mehmet Kajtazit paraqet tragjedinë shqiptare të viteve nëntëdhjetë, e cila triumfoi me luftën për çlirim. Duke u zhytur në dramën e etnisë Mehmet Kajtazi jep me ngjyra të theksuara kohën e aparteidit serb në vitet nëntëdhjetë të shekullit që lam pas.
Romani ''Një diell tjetër'', siç vëren edhe shkrimtari i mirënjohur Rushit Ramabaja në pasthënie, i shkruar sipas modusit të ironisë së qëndrueshme, e shqipton dramën më të re shqiptare me një gjuhë e me një stil të mvetësishëm duke vendosur në një kompleks modern sintetizues.
Shkrimtari dhe miku ynë i mirënjohur z.Mehmet Kajtazi ndërroi jetë më 25 shtator 2003 në Lozanë të Zvicrës dhe u varros në Prishtinë më 27 shtator 2003.

HYRJA NË ART NUK ËSHTË IKJE

Daut DEMAKU

Shëtitja artistike nëpër ndonjë vepër letrare nuk është domosdoshmërisht analizë, madje nuk është e domosdoshme të jetë as studim, por më shumë është dhe mund të jetë një bashkëbisedim i heshtur, një ese i pazëshëm, një invokacion gjatë rileximit e të rikujtimit të një krijuesi e një krijimtarie. Invokacioni nuk është nisje nga rrënja, as nga trupi fizik e raportet e tij me jashtësinë, nuk është madje as qëndrim i gjatë në bulbërinë e lulëzimit, pra të pjesës së bukur që quhet art, por është një pikëtakim me aromën e lules. Pikëtakimi i zërit të brendshëm – të pazëshëm me heshtjen mortore të germave, në shëtitjen apo rileximin artistik, domosdoshmërisht prodhon përjetimin invokativ që prodhon përjetimin gjatë këtij ritakimi. Proza e Mehmet Kajtazit është krijuar në kohën e turbulencave të mëdha, atyre dallgëve shqetësuese politike e ekzistenciale që shtriheshin në dilemën hamletiane të asaj të njohurës: të jesh apo të mos jesh, që nuk preknin apo që nuk rrënon vetëm aromën e lules, që nuk e thyenin butësinë e lules, por që tronditnin tërë trupin fizik, madje edhe vetë rrënjën e jetës. Nëse duam që këtë ta themi edhe më saktë e më prekshëm: kjo prozë u krijua në valën e lëvizjeve idhnake të pllakave tektonike të qenies sonë kombëtare. Përbrenda këtyre tronditjeve dëshpëruese dhe shpresëdhënëse, hyrja në art, në njërën anë kishte kuptim e hyrjes në shpresë dhe, në anën tjetër, kishte kuptimin e harrimit, një ikje artistike nga realiteti brutal. Këto dy elemente: hyrja në shpresë dhe ikja nga realiteti brutal kanë qenë, janë dhe do të mbesin dy ekstreme skajore që përbëhen nga zjarri krijues. Flaka e këtij zjarri – në njërën anë - është sikur dielli i pranverës, që edhe thermisë më të vogël të dheut i jep jetë e gjallëri, e mbushë me lëngun e këndshëm dhe erëmirë të jetës në shpresë. Por, në anën tjetër, flaka e këtij zjarri është edhe shumë e pamëshirshme dhe djeg e bën shkrumb e hi tokën reale nën këmbët e njeriut. Të jetosh me këmbë mbi prush dhe me kokë në freskinë e qiellit, pra të bësh jetë në majat idhnake të dy ekstremeve skajore dhe, në këto kushte të krijosh art, të ndërtosh kredon e gjallimit, nuk është vetëm mjeshtri, por kjo është dhe duhet të jetë: mjeshtëria e krijimit të mjeshtërisë. Në romanet “Ndezja e shiut” dhe “Për një diell tjetër”, Mehmet Kajtazi sikur prek lehtësisht, ama njëmend lehtësisht, aq lehtësisht sa prekja e tij ngjason me një pupël pëllumbi - mbi fjalët që mbushin ajrinë tokësore, të thënat e të bëmat e vijës horizontale, jetësore të përditshmërisë idhnake e rrënimtare dhe, këto të thëna e këto të bëma, lëvizin me shpejtësinë e dritës kah vija tjetër – ajo vija e aromës që di të ngrihet e të shpërndahet vetëm në lartësi, pra në vijën vertikale, do të thotë - në atë vijë që di të ecë vetëm në hapësirën e kaltërsisë së pafundme qiellore. Filozofia e krijimit ndërtohet mbi dy këmbët e fuqishme që kanë emrin: çka thuhet dhe qysh thuhet! Çka thuhet është preteksti artistik, konstrukti, skeleti që mban veprën. Qysh thuhet është mjeshtëria e ndërtimit, e thënies. Të gjitha lëvizjet të tjera estetike janë dhe kanë vlerë, por këto dy postulate përbëjnë dy këmbët e fuqishme mbi të cilat bën jetë një vepër letrare. Kur rilexohet proza e Mehmet Kajtazit, që të dy këto elemente sikur rebelohen dhe bëjnë përpjekje të jenë të paqena. Ajo e famshmja “çka thuhet” sikur merr krah dhe të ikën nga dora, të le në vetmi dhe të mashtron e sikur të thotë: kot më kërkon se unë nuk jam këtu... Ndërkaq, ajo tjetra: “Qysh thuhet” sikur tallet me lexuesin e thotë: kot më kërkon se unë herë jam e herë nuk jam... Lexuesi që është mësuar të ecën me lehtësi nëpër cektinën krijuese do ta ndjej lëvizjen dhe ecjen e lehtë, por pikërisht në lehtësinë e lëvizjes do të përballet me lojën e rebeluar e të qenit e të mos qenit, dhe, pikërisht këtu realizohet ajo sinteza e këndshme: e ikjes dhe kthimit, e zhdukjes dhe ndërtimit. Jeta është lojë. Arti është mjeshtëria e lojës. Loja zhvillohet në tokë, por mjeshtëria e lojës prek lartësinë. Nuk udhëtohet kot në univers, por udhëtimi në univers e ka kuptimin e kthimit në shtëpi. Kjo është mjeshtëria e lojës. Pjesa nuk është tërësia, por tërësia pa pjesën – nuk është e plotë... Njëra pa tjetrën nuk janë as nuk mund të jenë. Sepse: një pikë ujë është H20, dhe të gjitha burimet, lumenjtë, detet dhe oqeanet janë sikur një pikë uji - prapë: H2O. Nëse fillohet udhëtimi për djegien e shiut, kush do ta besoj këtë figurë: shiu nuk digjet as në ëndërr! Por kur zjarri i vijës horizontale është aq idhnak, zjarr që ngrihet e djeg me aq ashpërsi, athua do të këtë shi të qetë? Sado që toka në tërësi është vetëm një pjesë, apo më saktë: një thermi e universit, zjarri në atë thermi, sado i vogël e i imtë të jetë, sado i padukshëm në vogëlsinë e tij, prapë do të prodhojë dridhje e shqetësime që burojnë nga një thermi edhe më e imtë e thermisë tjetër që, me gjuhën e përditshmërisë njerëzore - quhet zemër e njeriut! Disi në të njëjtën rrugë – nga një pikë vese në oqean dhe nga oqeani në një pikë vesë – vazhdon rrugëtimi i prozës, do të thosha më të dendur e më të pjekur, që hyn nën ombrellën e titullit “Për një diell tjetër”. Njësoj siç nuk digjet shiu as në ëndërr, nuk formësohet as figura e diellit tjetër, por vlimi i pjesës, zjarri përvëlues i thermisë, merr funksionin e xixës në depo të barotit... Të tjerat që ndodhin mund t’i kuptojë e qartësojë secila mendje. Mënyra e leximit dhe rileximit duhet të qartësohet në tërësi. Është e ditur se nuk është çdo mënyrë – mënyrë gjithëpërfshirëse. Pse? Sepse: ngjyra e barit është e gjelbër, por është e gjelbër vetëm për syrin që sheh e lexon jashtësinë. Athua, është ngjyra e barit vetëm e gjelbër? Le të ndalemi pak dhe të mendojmë për mënyrën e vështrimit: çfarë ngjyre do të ketë bari kur vështrohet nga të dashuruarit, çfarë ngjyre do të ketë kur vështrohet nga njeriun që rënkon prej dhembjeve, apo: çfarë ngjyre do të këtë kur barin e vështron fëmija apo plaku? Mos dallojnë këto ngjyra apo edhe më tutje bari vazhdon ta ketë ngjyrën e gjelbër. Them se jo. Bari ka ngjyrë të gjelbër, është e vërtetë, por mënyra e vështrimit përcakton këndin dhe thellësinë e të cilat më vonë dëshmojnë se brenda një ngjyre të gjelbër bëjnë jetë mijëra e mijëra nuanca të të njëjtës ngjyrë, që, prapë, duket e njëjtë dhe nuk është e njëjtë. Këtu gjendet madhështia e artit, subjektivja e komunikimit me vlerën, individualja e leximit dhe rileximit. Privilegjin e rileximit do ta kenë të gjitha brezat, ata që jetojnë sot me ne, ata që nesër do të jetojnë pa ne, por besoj e shpresoj, edhe të mëvonshmit që do të vijnë. Le të kënaqen, brezat që vijnë, me veprat që mbesin, sepse njerëzit janë material shpenzues të jetës, kurse veprat që mbesin – janë material ndërtues dhe fisnikërues të botës. Kështu jeta i jep jetës dhe ky ligj vepron me apo pa dashjen tonë. Atyre që lënë vepra për rilexim, atyre u takon përulja jonë.