Vështrim mbi romanin «Gjurmë dhe Ishuj», (Sheria ) të shkrimtares Puntorie Ziba
Romani « Gjurmë dhe Ishuj » ( Sheria ) është një dallim i sukseshëm i kësaj autoreje, e cila përpos ka një numër veprash në poezi dhe prozë që kanë tërhequr vëmendjen e lexuesit, bën një hop cilësor, duke sjellë para nesh këtë vepër me lëndë të vërtetë jetike njerëzore, sa universale aq edhe spirituale. Lënda e romanit përbëhet nga një materie e endur brenda një fenomeni shqetësues, i cili njihet në mbarë botën si drama e dhunës, në veçanti ndaj gruas. Kjo parantezë për një vepër të konceptuar me ide thelbësore e paraqitur si një dëshmi e vërtetë e realitetit vjen kështu edhe si një roman publiçistik. Pas leximit të librit, përveç ndjenjës mbizotëruese të dashurisë për jetën që ka çdo grua në shoqërinë njerëzore, na vjen edhe si dëshmi një dokument i shkruar në terrenin letrar për publikun e gjerë. Një lloj i tillë romani koncepton idenë se ka të ngjarë të na japë mesazhin e jetës në koherencë dhe të përbëjë të vërtetën e vetë qënieve njerëzore të shpalosur në audiencën artistike. Refleksionet i shohim qysh në faqet e para të romanit, përmes konfliktit ekzistencial mes personazheve brenda romanit, Sheries, një grua (brenda kohës) me ndjenja të bukura për jetën të paraprirë nga dashuria, dhe Hashimit, një burrë (jashtë kohës), bashkshorti i Sheries, i cili paraqitet si sundues i jetës së të tjerëve, një njeri me pasione të dhunshme. Shkrimtarja Puntorie Ziba e vendos lexuesin përballë këtij realiteti tipik shqiptar, në një rreth jetësimi, por edhe gjithëpërfshirës. Tipizimi i personazheve në veçanti bën që të lëvizin filozofi të kundërta, kontradiktat e kohës, paradokse dhe sjellje që i kundërvihen një morali tjetër, ku mbizotërues duket se shfaqen koncepte të kultivuara në subkoishiencën e personazheve që dalin hapur në roman. Duke iu kundërvënë një morali të ndryshëm nga morali i asaj shoqërie që e rrethonte, Sheria personazhi më i veçantë i romanit, përshkruar me një gjuhë sa humane aq edhe artistike, na zbulon figurën e gruas që kërkon përpos jetës edhe lirinë e vetes e të shoqërisë përreth saj. Duke krijuar këtë figurë të vërtetë autorja ndjek jetën njerëzore deri në atë pikë, ku bota e personazheve bëhet e prekshme, vijësohet e përqaset me vetitë më të mira të asaj që quhet vizioni i ardhmërisë, duke shkruar rreth një tematike jo të lehtë me penën e një krijueseje kurajoze. Ajo e quan plagën e dhunës një dhimbje që përçon fatin e gruas së re, si një fenomen i cili thyen shpirtin e të gjitha grave. Në një këndvështrim të tillë ku shpërbëhet dinjiteti njerëzor dhe robërohet qenia njerëzore që lind jetën, autorja përcjell mesazhin e zbulimit të kohës dhe të botës së brendshme të Sherias, në dritëhije, ku duket në sfond e paarritshmja barazi gjinore.
Sheria ishte e prirur të jetonte një botë me ideale, qysh kur e lidhi jetën e saj me jetën e një burri që sipas mendimit të të gjithëve i kishte rënë për hise. Brenda vetes i thyhej ndjesia dhe shpirti kur Hashimi i shfaqej me mendime krejt të kundërta për dinjitetin njerëzor. Ai e quante atë një skllave të tij deri në vdekje duke ia mbyllur jetën brenda katër mureve që ajo e perceptonte si një burg të përhershëm. Vetë Sheria e ndjente se liria pa kufi e të shoqit po i vriste ëndrrat e jetës dhe të së ardhmes.
Duke vënë në qendër të romanit portretin e Sheries që ngjan me shumë gra të botës, por në një realitet ku reflektohet psikologjia dhe filozofia kombëtare e vendit të saj, vepra letrare merr një zhvillim të gjerë konceptual, ku zhvillohet edhe vetë figura e Sheries. Ajo e di se duhet të luftojë për lirinë dhe dinjitetin e vetvetes. Kjo ndodh atëhere kur në brendinë njerëzore të gruas së re ndodhin ngjarje nga më të papriturat. Atdheu i saj gjendet në prag lufte, ikja drejt atdheut mëmë, lindja e një fëmije pa dashuri nga përdhunimi i të shoqit, përbuzja e dhimbja. Ky eksod i madh njerëzor e shpirtëror jepet me dhimbjen e saj prej nëne. Në sfond shfaqet edhe një dashuri e re që ajo kërkon ta quajë jetë, kujtesë, zhgënjim! Lindja e foshnjës në një tempull gjatë rrugëtimit drejt tokës së ndarë, e shtyn atë të mendojë se ai tempull me histori imangjinare ishte djepi i foshnjës së saj, jo djepi i një caku të ndarë, nga padrejtësia e një atdheu të ndarë ashtu si jeta e tyre. Ajo e ndjek jetën si një paradoks për ata që kërkonin vdekjen dhe shuarjen e një populli që ka përjetuar njësoj si ajo dramën e fundit të ndarjes.
Duke i vendosur personazhet në një vend të njohur që është atdheu i shqiptarëve, autorja e librit na rrëfen se pikërisht Sheria, kjo grua si të gjitha gratë e botës besonte se do të kishte të ardhme. Ky personazh si një hetim i sukseshëm në roman përmban në vetvete veçoritë tipike dhe të rralla që e dallojnë nga të gjitha personazhet e tjerë të kësaj vepre letrare që gjithsesi përbëjnë strukturën romanore, si dado, Dritani, murgjërit e manastirit, refugjatët etj. Duke e pranuar kohën dhe jetën ashtu siç ishte, ajo e dinte se bota dhe jeta e gruas duhej të ishin ndryshe. Dilema e saj për një botë më të mirë edhe kur të tjerët i shkaktonin dhimbje e bënin atë një grua që pëfillte mirësinë. Largimi nga vendlindja, lufta dhe ai eksod i tmerrshëm me foshnjën në bark, janë motivuar në roman me një gjetje të vërtetë, se jeta vazhdon. Ajo foshnje duhet të jetojë edhe për fajin e të tjerëve. Koha dhe hapësira e këtij personazhi janë edhe një zhgënjim, pas ëndrrave të thyera që e ndjekin pas. Duke jetuar « imazhin e hijes së të shoqit » Hashimit, si një e keqe, si njeri i pashpirt, kur sheh kërthizën e vajzës, ajo mendon se fëmija do të jetë e ardhmja. Kur i shfaqet një e shkuar e vështirë për të mos harruar, Sheria kërkon t’i bëjë sfidë të ardhmes. Tablo e humbjes edhe pse e ndiqte jetën e tyre mund të kapërcente kohën e ikur dhe të shfaqej në sytë e foshnjës që ëndërronte një kohë tjetër.
Figura e Sheries në roman edhe kur ajo ndihet e ligështuar dhe e prekur nga një sëmundje e rëndë psikike e shtyn qënien e amësisë dhe vetëdijen njerëzore brenda një tendence, për të ndryshuar veten. Këto sekuenca, rrëfimi të këtij personazhi në lëvizje qysh nga filli i lidhjes së gruas me realitetin e pazakonshëm të virgjërisë, bëjnë që teksti romanor të bëhet më aktiv dhe i dallueshëm nga personazhet e tjera që sillen në libër. Duke parë haptazi lirinë që kishte ardhur në vendin e saj ajo do të imagjinonte se ishte më e lirë aty në adhteun mëmë. Ndoshta ndonjë ditë do të prekte lirinë e vërtetë në vendlindje! Do ta gjente aty edhe atë çka e kërkonte prej një shekulli. Ajo ende po vuante këtë kapërcim kohor. Nuk ndjehej e lirë. Madje i dukej se nuk kishte ardhur liria që kishte dashur! Ky paradoks mes dhimbjes dhe hidhërimit po kthehej në një kronikë të përjetshme ndarjesh. Lidhjet shpirtërore ishin prerë në mes dhe ekzistonin të trishta brenda kornizës së errësirës, të një jete të vrarë nga mëkati i dhunës.
Sheria, ky personazh i dashur nuk mundi ta harrojë të kaluarën as edhe atë ditë kur e kuptoi se po i vinte vdekja aty në detin e thellë përballë ishullit.
Duke mos rënë në një zbukurim të realitetit autorja e mbyll faqen e fundit të romanit « Gjurmë dhe Ishuj », ( Sheria ), me një ngjyrim tragjik duke na dhënë mesazhin e një gruaje : Po ia thyet shpirtin njeriut një herë, s’e ngrini më kurrë më këmbë! Shkrimtarja P. Ziba na sjell me një gjuhë narrative, këtë vepër realiste, në stilin romantik, me vlera estetike të veçanta, ku sfondi bardhë e zi apo « hapy end » nuk përcjell fillim - fundin e veprës letrare. Ky është arti i vërtetë i rrëfimit të jetës.
