‘Kosova në Krizën Jugosllave’ lexohet nën filozofinë e Prof. Assoc. Dr. Ramë Buja

Mjaft njohuri, shumë prej tyre nën pikasjen e Henry Kissinger se ‘Intelektualët analizojnë veprimet e sistemeve ndërkombëtare: shtetarët i ndërtojnë ato’ (Kissinger citim nga Buja, 2011:11), janë pjesë e eksperimenteve mbi subjektet humane, tashmë kërkojnë përpos kuptimit arsyen morale dhe ndihmën teoriko-akademike të konceptimit. Enkas në një labirinth të tillë të ndërlikuar, ku metafizika e subjekteve njerëzore ndikohen nga ‘kriza’ eksperimentimet teorike, shpeshherë të cilësuara si “Lufta e fjalëve” (Hammond, 1999:34) janë edhe aspekte të lidhura me informacionin, por edhe teori që forcojnë pragmatizmin, atë që qenia njerëzore mund ta përdorë si ‘atësi teorike’, ose si teori aty ku mendohet se mund të përmirësohet situata. E thënë më shkurt në një kornizë të së shkuarës, por në një portë të së tashmes, që ende qëndron gjysëmhapur për shkak të krizës me emrin e shuar ‘Jugosllavi’ asistenca e studiuesit Buja na detyron të ngasim metafizikën dhe filozofinë e fateve dhe fakteve në një libër që përshkon formën didaktiko-akademike të këtyre pragmantizmave me forcën e rreth pesëqind faqeve që kërkojnë të arsyetojnë Kosovën në Krizën Jugosllave. Përpos këtij fakti natyrshëm ne duhet të deshifrojmë kodin me të cilin këto pesëqind faqe harmonizojnë data, njerëz, tema, tematika, figura, skena dhe prapaskena, trakte e traktate që ndodhën e vazhdojnë të kenë peshë në shekullin e njëzetë e një. Por, ndërsa ne përfitojmë nga ndihma e madhe që na jep studiuesi shqiptar, Prof. Assoc. Dr. Ramë Buja, nuk duhet të harojmë se gjithë kjo godinë e bukur estetike e ndërtuar nga “AAB-RIINVEST” ka në gjirin e saj edhe emrat e bashkëpunëtorëve shkencorë, Prof. Dr. Xhezair Zagonjari, Prof. Dr. Enver Hoxhaj e Prof. Dr. Enver Hasani. Nën redaktimin e Mr Sc. Arben Fetoshi dhe me kopertinë e dizajnim nga Vrullim Buja, ‘Kosova në Krizën Jugosllave’ rreket mes shumë labirinteve historikë të së shkuarës, së tashmes por edhe me një spinim në të ardhmen që të analizojë dhe argumentojë faktet e një krize që detyron pyetjen: ‘Cili ishte motivi shtesë që ka nxitur autorin për studimin e kësaj teme dhe ç’qëllim i ka vënë vetes studiuesi për të ndriçuar të vërtetën e ngjarjeve, brenda dhe jashtë kufijve të Jugosllavisë, sidomos gjatë dekadës së fundit të shekullit XX, që çuan në shkatërrimin përfundimtar të saj?’ Më tej vetë autori, një studiues i mirëfilltë e kësaj teme, në thelb detyron dhe delegon edhe një pyetje të cilën e konsiderojmë edhe ne në këtë analizë: ‘kishte apo nuk kishte kuadër të mirëfilltë institucional politik, diplomatik e juridik ndërkombëtar për zgjidhjen e krizës jugosllave”?

Mbi të gjitha meqenëse ne krijojmë bindjen duke lexuar dhe analizuar ‘Kosova në Krizën Jugosllave’ dhe në mënyrë të gatshme gjejmë racionin e duhur të ushqimit me një menu moderne e tejet profesionale, në mënyrë sistematike ndalim hovin të kapim sistematiken, të seleksionuarën, potencialen, retrospektivën, adekuaten dhe më tej apelojmë për një teori që duhet e domosdoshmërisht perceptohet si e vetmja dhe më e paragatuara për të forcuar bindjen në një fakt tejet të debatueshëm. Kjo këmbëngulje teorike mes fakteve na depërton edhe më tej në një kënd historik që lidh jo vetëm fate njerëzish, por edhe i portretizon ato me një penel studiuesi që ka patur parasysh të hulumtojë dhe sakrifikojë tërë potencialin e vet akademik në një bibliografi të mjaftueshme me rreth njëqind libra të shfrytëzuar. Ky princip akademik i të shfrytëzuarit të materialeve dhe i shtrimit të tyre në një kënd akademik, ka fuqizuar që në fillim arsyen e besimit të plotë tek një vepër që flet shumë e shumë, si asnjë lloj tjetër në familjen e saj.





Ndërlidhja teorike



Pikat që mar përsipër të analizoj në këtë vepër janë ndërtuar dhe seleksionuar në këtë analizë mes një metodike të plotë e bashkëkohore të forcuar nga diskursi analitik dhe teoria e Berntrand Rusell, e cila vjen nga fuqia si argument i një filozofie të hershme që forcon silogizmin në konceptin filozofik të autorit, si një teori e ardhur nga logjika e Aristotelit. Me këtë teori ne kuptojmë dhe lexojmë veprën ‘Kosova në Krizën Jugosllave’. Me këtë teori ne hyjmë në themel të Kushtetutës së vitit 1974, ‘që përcaktonte modelin specifik të socializmit jugosllav’ (faqe 16), modelin vazhdimisht eksperimental të sistemit ekonomik jugosllav, por edhe mjaft çështje të tjera që vijnë në skutat historike të plotësit argumentativ të fuqisë dhe diskursit analitik, si lufta në Slloveni, qasja fillimisht jo objektive e Bashkësisë Ndërkombëtare ndaj krizës në ish-Jugosllavi, rezolutën 727 të Këshillit të sigurimit (KS) të OKB të vitit 1992, Konferencën e Londrës 1992, Konferencën e Dejtonit që i harroi shqiptarët dhe Kosovën, Konferenca e Rambujesë, e organizuar nga Grupi i Kontaktit (GK) enkas për Kosovën, por edhe me një kapitull të veçantë në çështjen e Kosovës Lindore, pozitën e shqiptarëve në Maqedoni, marrëveshjen e Unionit Serbi – Mal të Zi etj. Autori që ka ndjekur metodat e përgjithshme historike, poltike, juridike, sociologjike, filozofike, ka përdorur gjithashtu edhe metoda të vrojtimit, intervistës, anketës, krahasimit, metodat statistikore, sociometrike etj që të na japë më shumë sens mbi fuqinë dhe logjikën si mjete të forta filozofike në këtë studim, ku më tej përveç metodave janë trajtuar çështjet në të gjitha sfondet e nevojshme, me qëllim të arritjes te një studim serioz dhe të argumentuar.

Të gjitha këto janë të lidhura me ato që Tony Ëeymouth dhe Stanley Henig i quajnë katër kurset e histori-politikës në studimin e tyre Kriza në Kosovë: Lufta e Fundit Amerikane në Europë? (The Kosovo crisis: the last American war in Europe?)

Për ta katër kurset në politikë, marrëdhëniet ndërkombëtare, të komunikimit dhe studime evropiane janë aspekte të fuqishme të lidhura me fuqinë si nocion filozofik, një nocion të cilin e shohim në tërë diskursin analitik që Buja transformon për të zotëruar metodologjinë e duhur. Ky libër fokusohet në përgjigjet ndërkombëtare për konfliktin në Kosovë. Shkruar nga një grup ndërkombëtar i specialistëve, kjo duket në përgjigjet e të gjithë lojtarëve kryesorë të krizës, duke përfshirë NATO-n, OKB dhe BE, si dhe reagimet politike, ushtarake dhe media e NATO-s ajo e Britanisë dhe shteteve anëtare të NATO-s, Franca, Italia, Gjermania dhe SHBA. Por duhet theksuar se ky libër i autorëve Tony Ëeymouth dhe Stanley Henig ofron ndryshe nga studimi i Bujës, perspektiva të njëjta nga pikëpamja ruse dhe me një pamje nga Serbia vetë. Buja edhe psë në një farë mënyre nuk reagon me këtë libër, nga ana metodologjike dhe nga diskursi historik i tij forcon bindjen se është një përgjigje akademike me një ton filozofik ndaj jo vetëm këtij libri, por edhe ndaj dhjetra të tjerëve që deformojnë rolin e vërtetë të asaj që lexohet si ‘Kosova në Krizën Jugosllave’.

Deri diku studiesit e mirënjohur Florian Bieber dhe Židas Daskalovski tek “Kuptimi i Luftës në Kosovë” (Understanding the war in Kosovo) kanë shtruar se Lufta në Kosovë ka qenë një moment përcaktues në historinë e pas Luftës së Ftohtë në Evropë. Sipas tyre në këtë libër mësohet se Kosova ka rëndësi të madhe përtej Ballkanit, si përpjekja më ambicioze e komunitetit ndërkombëtar për të parandaluar konfliktet e brendshme të "spastrimit etnik". dhe të rindërtojnë një shoqëri të shkatërruar nga lufta. Më tej sipas këtij studimi ndërsa rreziku i konfliktit etnik mbizotëron në rajon dhe kudo në botë, përvoja e Kosovës ofron mësime të rëndësishme. Ky është një studim i plotë reth zhvillimeve në Kosovë që nis pas luftës në vitin 1999, duke siguruar gjithashtu kuadrin ndërkombëtar dhe rajonal për tej konfliktit. Ai shqyrton shkaqet e luftës, përpjekjet nga bashkësia ndërkombëtare që të ndërhyjë, dhe lufta në pranverën e vitit 1999. Ai shqyrton dhe ushtron në mënyrë kritike adresimet ndaj administratës ndërkombëtare në Kosovë që nga qershori 1999 dhe kontekstualizon marrëdhëniet e Kosovës me fqinjët e saj dhe si pjesë e strategjisë së madhe evropiane në Evropën Juglindore me Paktin e Stabilitetit. Ai ndryshe nga studimi i thelluar i Prof. Assoc. Dr. Ramë Buja nuk kërkon për të promovuar shkaqet e njëinterpretimin e konfliktit, por sjell së bashku një varg të argumenteve intelektuale nga disa 16 studiues nga Ballkani, dhe disave nga pjesa tjetër e Evropës dhe Amerikës së Veriut.

-----------------

Shtator 1990 – Shkurt 1994 Shkolla e Mesme Profesionale, Shtime
 Profesor i letërsisë dhe gjuhës shqipe

 Prof. dr. Ramë BUJA



DATËLINDJA: 05. XII. 1958
VENDLINDJA: Bujan – Lypjan



ARSIMIMI:

Shtator, 2006 Universiteti i Prishtinës, Kosovë
Fakulteti Filozofik
Departamenti i Shkencave Politike dhe
Administratës Publike
Grada shkencore: Doktor i Shkencave Politike

Mars, 2004 Universiteti i Prishtinës, Kosovë
Fakulteti Juridik-Studimet Pasdiplomike
Drejtimi: Administrativo-Politik
Grada shkencore: Magjistër i Shkencave Juridike

Korrik, 1993 Universiteti i Prishtinës, Kosovë
Fakulteti Ekonomik
Diploma: Ekonomist

Shtator, 1990 Universiteti i Prishtinës, Kosovë
Fakulteti Filozofik
Diploma: Profesor i Letërsisë dhe Gjuhës Shqipe

Qershor, 1977 Shkolla e Mesme Teknike, Lypjan


 TITULLI AKADEMIK

 Profesor
TRAJNIMET:
Shtator, 2008 Lisbonë, Portugali
Funksionimi i legjislativit (trajnim intensiv)

Mars, 2005 Bled, Slloveni
Aftësia e menaxhimit të konflikteve (trajnim intensiv)

Mars, 2003 Bukuresht, RUMANI
NISPAcce
Roli i arsimit në ngritjen e kapaciteteve qeverisëse

Korrik, 2001 Erli Hause, SHBA
 Qeverisja Lokale dhe Administrata

Tetor, 1999 Lansdow, SHBA
Për Qeverisje dhe Lidership të mirë



EKSPERIENCË PUNE:



Viti akademik AAB – RIINVEST, Prishtinë
2006/2007
2007/2008 Fakulteti: Komunikim Masiv dhe Gazetari
Profesor ligjërues
Lënda: Sistemet Politike
Niveli i kursit: Bachelor

Viti akademik AAB – RIINVEST, Prishtinë
2008/2009 Fakulteti: Juridik
2009/2010 Profesor ligjërues
2010/2011 Lënda: 1. Mendimi juridik e politik
 2. Fillet e së drejtës
Niveli i kursit: Bachelor

Viti akademik
2007/2008 Universiteti i Evropës Juglindore (UEJL), Tetovë
2008/2009 Fakulteti: Shkenca Politike dhe Administratë Publike
2009/2010
2010/2011 Departamenti: Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe Diplomaci
Profesor ligjërues
Lënda: Sistemi i OKB-së
Niveli i kursit: Master

Viti akademik
2010/2011 Universiteti Publik (UP), Prishtinë
Fakulteti i Edukimit
Profesor ligjërues
Lënda: Media dhe komunikimi publik
Niveli: Bachelor



Viti akademik
2007/2008 Kolegji Universitar „VICTORY“
2008/2009 Fakulteti: Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe Diplomaci
Profesor ligjërues
Lënda: Kosova dhe shpërbërja e Jugosllavisë
Niveli i kursit: Master



Viti akademik
2006/2007 Kolegji i Arteve dhe Shkencave Sociale „FAMA”, Prishtine
Fakulteti: Juridik Profesor ligjërues
Lënda: Mendimi Politik dhe Juridik
Niveli i kursit: Bachelor



Viti akademik
2005/2006 Kolegji i Arteve dhe Shkencave Sociale, Prishtinë
Bashkëpunëtor shkencor



Viti akademik
2005/2006 Akademia Diplomatike Shqiptare (Qendra Rajonale për
Studime Politike dhe Diplomatike), Tiranë
Profesor ligjërues



Nëntor, 2004 Deputet në Kuvendin e Kosovës
Nëntor, 2007 Deputet, anëtar i Kryesisë së Kuvendit të Kosovës
Nëntor, 2010 Kryetar i Grupit Parlamentar të Partisë Demokratike të Kosovës


Mars 2003 - Tetor 2004 Ministria e Shërbimeve Publike
Këshilltar politik



Shkurt 2000 - Korrik 2000 Departamenti i Pushtetit Lokal
 Bashkëdrejtues

Prill 1999 – Shkurt 2000 Ministria e Pushtetit Lokal (Qeveria e Përkohshme)
Ministër



Nëntor 1998 – Prill 1999 Anëtar i Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së
Anëtar i Drejtorisë Politike të SHP të UÇK-së

Qershor 1998 – Prill 1999 Kryeshef i Drejtorisë për Marrëdhënie Publike dhe
 Administrim Civil (DMPAC) në SHP të UÇK-së

Shkurt- Mars 1999 Anëtar i Delegacionit të Kosovës në Konferencën e
 Rambujesë

Shtator 1990 – Shkurt 1994 Shkolla e Mesme Profesionale, Shtime
 Profesor i letërsisë dhe gjuhës shqipe








. ANËTARËSIMI NË ORGANIZATA PROFESIONALE:



Shkurt, 2003 NISPAcce – Network of Institut and Schools Publik
Administration (Rrjeti i Instituteve dhe Shkollave
Administratës Publike të Evropës Qendrore dhe Jug-
Lindore).

PUBLIKIME:



Libra të botuar:

1 . KONFERENCA E RAMBUJESË (Aspekti politik, juridik dhe ndërkombëtar),
(Studim, temë e magjistraturës), Prishtinë, shtator, 2006.



2 . ÇËSHTJA E KOSOVËS DHE SHKATËRRIMI I JUGOSLLAVISË (Studim, tezë
doktoratë), Prishtinë, janar, 2007.

3. KOSOVA NË KRIZËN JUGOSLLAVE (Ribotim i përpunuar dhe plotësuar), Prishtinë,
mars, 2011.

Disa nga punimet tjera të publikuara:

1. Shprehje magjepse e një çiltërsie poetike ( “FJALA”, 2.04. 1993, Prishtinë)
2. Plagë të dhembjes krenare ( “BASHKIMI”, 21. 06 1992, Prishtinë)
3. Udhëkryq i ri kombëtar ( „BASHKIMI“, 9. 07. 1992, Prishtinë)
4. Skalitje artistike e një jete histori ( „Kosovarja“, 14. 05. 1995, Prishtinë)
5. Dëshmi vendosmërie e rezistence për liri e bashkim ( „FJALA“, 23. 02. 1995,
Prishtinë)
6. „Po më luan si hije s’po muj me të ra në fije“ („Bujku“, 11. 09. 1994, Prishtinë)
7. Trazirat në Serbi ngjallin shpresë dhe dilema për shqiptarët („Fjala jonë“ 13. 12.
1996, Prishtinë)
8. Ku do ta ketë fundin kjo zezonë...?! (“SYRI”, 25. 04 1997, Prishtinë)
9. Si u bjerr disponimi i ’92-shit (“Fjala jonë”, 19. 05. 1997, Prishtinë)
10. Pritje e amullt ankthi e shprese („Shkëndija“ , 17. 06. 1997, Prishtinë)
11. Le të fitojë Shqipëria („Fjala jonë“, 16. 07. 1997, Prishtinë)
12. Shkundullimë në skenën politike kosovare („Fjala jonë“, 29. 12. 1997, Prishtinë)
13. E thëna dhe e bëra kjo, kjo s’ është e tëra („Rilindja“, 3. 08. 1999, Prishtinë)
14. Pranvera shqiptare e `81-shit dhe Lëvizja e Pajtimit e viteve të `90-ta
(Simpoziumi “Pranvera `81”, 24. 11. 2001, Prishtinë )
15. Reforma pushtetore dhe decentralizimi në Kosovë ( “Zëri ditor”, 16. 07. 2003,
Prishtinë)
16. Dialog pop or kur dhe si…?! (“Zëri ditor”, 2. 07. 2003, Prishtinë)
17. Statusi i pazgjidhur pengesë për përmbushjen e standardeve (“Koha Ditore”, 23.
07. 2003, Prishtinë)
18. Amullia paradialoguese (“Zëri”, 27. 08. 2003, Prishtinë)
19. Shtigje perspektive sërish mbi gatishmërinë e sakrificës (FENIKS, 25. 01. 2005,
Prishtinë)
20. Forumizimi i Kosovës (FENIKS, 1.05. 2005, Prishtinë) etj. Të pabotuara:

1. Zanafilla e Pushtetit Lokal në Kosovë dhe koncepti i tij deri në miratimin e
Rezolutës 1244 ( studim, punim seminarik, Fakulteti Juridik, Prishtinë, 2001)
2. Strategjia e veprimit për pushtimin e lirisë (studim, 2002, Prishtinë)
3. Mendimi veprues politik në Kosovë (analizë, shkurt, 2004)
4. Mendimi në kohë (Përmbledhje shkrimesh analitike)
5. Ditari i luftës (16 qershor 1998 – 20 qershor 1999)
6. Komunikim nga përtej grilave (letërkëmbim nga burgu)


GJUHË TË HUAJA:


Anglisht (relativisht mirë )
Serbo-Kroatisht ( mirë )

NJOHURI PRAKTIKE:


Programet kompjuterike: Windows, Word,
Powerpoint, Excel.






Aktualisht, ministër i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë në Qeverinë e Republikës së Kosovë

 Përgatiti:Floripress:Flori Bruqi




. 

Sokrat Habilaj-FACEBOOK-u, KURTHI SOCIAL I MEDIOKRITETIT TONË

Nuk është fjala për të folur për shanset pozitive që ka krijuar ky rrjet social, në krijimin e urave të komunikimit global. Nuk është fjala të përmendim faktin që sot rreth një e dhjeta e banorëve të botës, ndjenë nevojën e përdorimit të tij, sepse vetëm ky fakt do të mjaftonte që vlera e këtij rrjeti të merrej apriori si një arritje pozitive e njerëzimit. Por duke shmangur funksionin e facebook-ut, thjesht si mjet komunikimi, dhe tej kësaj vlere, theksojmë se ai po shërben gjithnjë e më shumë dhe si transmetues i vlerave, saktësisht i antivlerave në jo pak raste, të shumë e shumë përdoruesve të tij. Fushat ku mediokritetet në facebook janë të shumta, sepse të shumta janë edhe mundësitë që të krijon ky rrjet, por do të mjaftoheshim me dy tre aspekte për të parë devijimin drejt antivlerave që po i bëjnë shumë përdorues të tij. Për të qenë më konkret theksojmë se pak nga pak, ai është kthyer në një bibliotekë, shtëpi botuese, a fabrikë e stërmadhe dhe e rrëmujshme, ku pretendohet të reklamohet art, dhe ku vendin e parë e zë vjershërimi, në një ngutje marramendëse. Kjo ngutje vjen nga fakti se kjo “fabrike arti”, e ka koston kohore, financiare, ballafaquese, parandaluese, totalisht zero, ndërsa koston e saj morale me sa duket, nuk e ka njeri në llogari të vetë. Duke mos pasur respekt, në radhë të parë për veten, por edhe për ata të cilëve ju drejtohesh me “artin” tënd të dyshimtë, duke mos ndierë mbi vete detyrimin e korrektesën ndaj gjuhës në të cilën shkruan, pa asnjë dyshim mund të themi se në shumë raste, ai po kthehet në një tribunë ku fatkeqësisht antivlera është në të drejtën e saj të pandalshme për t’u shitur si vlerë. Nëse facebook-un, e përdorë thjesht si komunikim për nevojat e tua, kjo është një e drejtë e paqortueshme dhe e pa diskutueshme e kujtdo, por kur merr guximin për të pasqyruar atje artin, apo antiartin tënd, ti ke bërë një ndërhyrje brutale tek tjerët edhe thjesht në ngacmimin e tyre estetik. Së pari duhet thënë se është detyrë e secilit, por në mënyrë të veçantë e atij që pretendon se bënë art, që kur ulet e shkruan, duhet të respektojë në radhë të parë gjuhën në të cilën shkruan. Por është ulëritës fakti kur shikon se shumica a tyre që vargëzojnë vjersha në faqen sociale të facebook-ut, janë njohësit më të keq të gjuhës shqipe. Këta analfabetët të kohërave tona moderne, këta dallkaukë të përdhosjes së gjuhës shqipe, këta të paudhë që masturbojnë duke gënjyer veten se janë duke thurur vjersha, e që i shesin si art në një treg ku askush nuk e kontrollon cilësinë e tyre, nuk e kanë fare problem ta sakatojnë alfabetin e gjuhës shqipe, duke hequr nga qarkullimi germa të saj, apo shenja pikësimi. Se si mund të jetë një poezi ku nuk ekzistojnë fare germat “ë”, “ç”, pikat, presjet, germat e mëdha apo të vogla, këtë mund ta kuptojnë vetëm ata dhe shijet e tyre mjerane. Nëse vërtet nuk e dinë se vet poezia, nga natyra e saj është nazike dhe ka kërkesa shumë fine në përdorimin e gjuhës, të paktën ata duhet të kuptojnë se është detyrë zbatimi i drejtshkrimit shqip dhe jashtë poezisë. Kjo ndodhë sepse, tej delirit të tyre për t’u shfaqur si “poet”, atyre nuk u dhimbset gjuha shqipe. Tej megalomanisë të tyre mjerane të ecjes në fushën e artit, ata kanë harruar se në këtë fushë ecet vetëm nëpërmjet gjuhës. Nëse do t’i hidhni një sy sa e sa profileve në facebook, ku më së shumti gjenë të pasqyruara vjersha, do të konstatoni me trishtim, një gjuhë të shkruar, e cila gjithsesi nuk mund të jetë shqip. Nuk ka dy gjuhë shqipe të shkruar, një korrekte dhe një si kjo e sojit të pafund të krijuesve vjershëtarë. Gjuha shqipe është një, e bukur, korrekte, me dy dialektet e saj, ndërsa ajo gjuhë që përdorin këta dhe që i ngjanë të shkruarit mbi një pllakë guri më thëngjij, është më së shumti turpi i tyre. Por duke parë gjeografinë e sakatosjes së gjuhës shqipe, këtej dhe andej kufirit, do të konstatosh se edhe keq përdorimi i gjuhës shqipe ka veçori. Kështu ndërsa gabimet matanë kufijve të Shqipërisë, shpesh kanë të bëjnë me dialektizmat e zonave të caktuara, në gjuhën e përdorur vërehet se ka një merak më të madh për përdorimin korrekt të gjuhës shqipe. Ndihet përpjekja, shpesh edhe e pa realizuar, për të përdorur një gjuhë shqipe sa më pranë gjuhës së vërtetë. Ndryshe mund të thuhet për gjuhën e përdorur nga ata që reklamojnë krijime brenda kufijve të Shqipërisë. Pa frikë mund të themi se shpesh ajo është një gjuhë bastarde që nuk ka të bëjë fare me dialektet, por me përdhosje të gjuhës shqipe. Nuk kemi të bëjmë as me dialekte, as me krahinizma, por me fjalë të përçudnuara të krijuar nga mendje të mangëta. Ndesh jo rrallë, që ndërsa lexon një krijim të dikujt që vjenë nga jugu i thellë, pa ia ditur as kuptimin, mes vargjeve të tij ndesh në fjali apo shprehje të dialektit verior krejt të pasakta, apo edhe kundërta. Dhe kur merr guximin të thuash se kjo fjalë është përdorur jo korrekt, se kështu po dëmtojmë edhe dialektet, ata të thonë se tek ai dialekt nuk e di pse, por gjej më shumë veten time. Dhe duke qenë se është njëlloj si të të kishin thënë se mua më pëlqen ai lloj gatimi që bënë ajo krahinë, diskutim më tej natyrisht që është fare i kotë.

Duke njohur lehtësimin e reklamimit të krijimeve në facebook, kjo nuk e justifikon faktin që aty mund të hedhësh produktin tënd letrar ashtu në ngutje e sipër. Por për fatin e keq dhe kjo është një dukuri evidente e pasqyrimit në facebook, ku gjerësisht reklamohen, gjysma poezish, gjysma strofash, madje edhe gjysma vargjesh në një ngutje krejt të pa kuptimtë.

Unë nuk e di, nëse këta lloj krijuesish do ta çonin deri në fund poezinë e tyre, do të mundnin të jepnin një krijim të denjë apo jo, unë nuk e di nëse duke e përfunduar krijimin e tyre, ai do të thoshte diçka, apo ata do të thellonin më shumë bokërimën e tyre shpirtërore, por është fare normale që një krijim të jepet i plotë. Nuk ka asnjë arsye që poezia të përfundojë në vetëm ca fraza që të ngjanë si të lajthitura, në ca citate ku gjithkush guxon dhe vendos poshtë emrin e vet. Vargjet e shkëputur poetik, jashtë kontekstit të tyre, edhe për autorët e mëdhenj shpesh tingëllojnë padrejtësisht të pakuptimtë, ndërsa frazat e shkëputura shpesh “poetike”, shpesh “filozofike” të këtyre krijuesve, thjesht ta shpifin.

Më lart nuk folëm për vlerat artistike të këtyre krijimeve në se ato kanë të tilla, por u ndalëm thjesht tek disa anë teknike, duke lënë të kuptohet se një poezi, e cila në radhë të parë nuk ecën në shinat e duhura të gjuhës, prej saj nuk mund të presësh që ajo të eci në shinat e duhura të artit. Ashtu si ecën në shtigje mediokre gjuhe, po kështu do të jenë edhe shtigjet artistike të saj. Por e keqja është se negativiteti i krijuar brenda rrjetit të facebook-ut ndihet i përkëdhelur fare padrejtësisht. Krahas gjallimit të lloj-lloj shkruesish vargjesh, po kaq vrullshëm po gjallojnë lloj-lloj komentuesish, gjoja kritikësh të këtyre vargjeve. Krijues e komentues, në një valle delirante, duket se nga një forcë e brendshme shtyjmë njeri-tjetrin drejt mediokritetit ekstrem. E pra të flasësh tani për vlerat artistike të këtyre krijimeve, duket si një ndërmarrje aventurë.

Duke folur për mediokritetin faqeve të facebook-ut natyrisht që nuk harrojmë se shoqëria jonë ka halle dhe probleme të tjera, shumë më të mëdha dhe të merresh me një temë të tillë do të tingëllonte ndoshta si një luks i tepërt. Por ky problem nuk duhet trajtuar kështu. Pa harruar problemet e tjera dhe duke kujtuar se rrjeti i facebook-ut, ndikon fuqishëm qoftë edhe vetëm tek formimi ynë estetik, pa harruar faktin se ai mund vrasë edhe gjuhën shqipe kur ajo bastardohet, ia vlen të flasësh edhe për këtë temë. Ia vlen të thuhet se të merresh me poezi është gjë e bukur, por kjo kërkon përkushtim. Me poezinë nuk mund të ndodh që shkruaj, shkruaj se diçka do të mbetet. Poezia ose bëhet, ose poezia nuk bëhet fare. Sidoqoftë para se të flasim për poezinë në vetvete, nuk duhet të harrojmë atë që theksuam në fillim, si një apel që secili prej nesh duhet t’ia bëjë vetes. Keni vendosur të shkruani poezi në shqip, qoftë edhe në facebook, më parë mos harroni të mësoni shqip! Më parë ju duhet ta respektoni atë gjuhë, kudo që ta shkruani, sepse ju jeni duke bërë një faj ndërsa shkelni rregullat e saj. Ndërsa ju jeni duke devijuar nga fryma e saj jeni duke e përdhosur atë. Mos e vrisni shqipen me shijet dhe qëndrimet tuaja shpesh krejt të papërgjegjshme. Vërtet që nuk keni para vetes një redaktor, a botues, që do të mund t’u vendoste një pritë, por ju keni para vetes gjuhën tuaj, të cilën duhet ta respektoni. Në se do të veproni kështu, kjo do tu bëjë mirë jo vetëm juve, por do të jetë mirë edhe për ne. Vërtet ju mund të mos keni dhuntinë të jepni një poezi të bukur, të paktën do të dëshmoni se jeni në gjendje të jepni një shkrim, a qoftë edhe një fjali të vetme, të shkuar bukur dhe korrekt në shqip. Edhe kjo është vlerë.


Sokrat Habilaj

Pëllumb Gorica - Përsiatje rreth vëllimit poetik “Qirinjtë e Galaktikës” të poeteshës Iliriana Sulkuqi

Çdo kush lexon sipas shijes së tij. Nga rafti i librave të bibliotekës sime mora e lexova librin me poezi “Qirinjtë e Galaktikës” të poeteshës elbasanase Iliriana Sulkuqi, që jeton mes Amerikës e Shqipërisë. E lexova dhe më ka lënë mbresa të pashlyeshme. Iliriana, ashtu e imët, por me një botë gjërash aq të natyrshme, që kanë aq shumë dashuri e fisnikëri njerëzore, një poete me veçori të stilit, që burojnë nga temperamenti i saj, talenti e pjekuria artistike, vizaton me dorë të lirë marrëdhëniet e brishta njerëzore ku sundon malli e regëtin dashuria. Në këto pak radhë do të përpiqem të rrok sa më shkurt disa mendime në këtë vështrim për vëllimin e fundit me poezi të Iliriana Sulkuqit “Qirinjtë e Galaktikës”.

“Qirinjtë e Galaktikës” është një titull që tregon se poetja nuk është vetëm një det ndjenjash që konkurrojnë në udhët e ndritura të galaktikës, por edhe shumë e guximshme për t’u ndeshur me një realitet misterioz dhe për të nxjerrë aty temën e poezisë që dëshiron. Ndaj asaj nuk i ka ngelur peng që, dashuria se bëri mal të ishte maja:



“S’më bëri diell, të isha rrezja,

S’më bëri det të nisja dallgët.”



Kush janë qirinjtë e galaktikës, që poetesha Iliriana Sulkuqi në këtë vëllim poetik mundohet t’u kapë ndriçimin e të spërkasë ndjenjat dhe mendimet e të gjithë atyre që duan të jetojnë e të ndryshojnë jetën? Pak dritë për të gjithë. Yjet e shumtë të galaktikës ajo i ka shndërruar në qirinj, të cilët i mban të gjithë në duart e saj dhe kërkon me çdo kusht të ndriçojë errësirën, të zbardhë zemrat, të ngrejë lavdi heronjsh, të hapë varre të ndershëm njerëzish. Drita e qirinjve duhet të depërtojë thellë deri tek madhështia e gruas dhe besimi i njerëzve te Zoti, ndaj Iliriana deklaron se:



“Rrënjët vijnë era tokë,

Kurse toka erë grua,

Por “se beson Zotin, ti vjedhë lotin”



Poezia e Iliriana Sulkuqit është gëzimi dhe brenga, blerimi dhe thatësira, jeta dhe vdekja, humanizmi dhe antihumanizmi. Fluturon mbi krahë ëndrrash në thellësi horizontesh dhe kur duket se nuk ka më rikthim ajo shpejt zgjat dorën dhe kap një brengë nëne ose bisedon me një mështekën dhe çuditet se si ajo ruan virgjërinë në këtë kohë të trazuar. Ajo futet në arsyetime filozofike, udhëton në shtigje të panjohur galaktikash pa u shkëputur asnjë çast nga realiteti i përditshëm dhe nuk harron se mbi të gjitha është njerëzorja, njeriu që i jep kuptim jetës e vdekjes. Aty ajo gjen edhe ferrin edhe parajsën, zbulon përditë në origjinën mistike të prejardhjes së njeriut gabimin e Evës ndaj superioritetit mashkullor të Adamit dhe ndeshjen e madhështisë midis dritës dhe errësirës, që kanë qenë gjithmonë në shekuj në konflikt argumentues. Dhe kjo është dhënë në mënyrë sintetike, me një argument poetik shumë të goditur në poezinë “Dialog engjëll djall dhe dy përgjigje”, që edhe pse figuracioni ngjan si fjalë të përditshme, mesazhi është shumë fluid:



Engjëlli: Besomë të dua si jetën.

Djalli : Për cilën jetë të betohet?



dhe vjen pas përgjigjes së Engjëllit, ajo e Djallit:



“Djall, hej djall e bir djalli,

s’ta besoj të vërtetën.

Edhe sikur të më ngresh nga varri”



Maskiliteti dhe feminiteti ndeshen shpesh në poezinë e poeteshës Iliriana Sulkuqi, por më shumë për të ngjizur harmoninë midis dy sekseve se sa për të krijuar ndarje, më shumë si një domosdoshmëri për ardhmëri njerëzore e për zhvillim jetësor. “Përse e pranojmë praninë tuaj?” pyet meshkujt e çuditur poetja. Por kjo është një pyetje sugjestive sepse ajo shpejt jep përgjigjen:



“Si në letrat e bixhozit zi e kuq,

Si në fizikë plus minus

Si gjysmat e tokës me ditë e natë

Ne qajmë dhembjen tonë të bukur

Ju ikni të ç’burrëruar dhe kaq ….”


E rritur mes brengave të jetës, poetesha Iliriana Sulkuqi sikur ka edhe një farë ndrojtje, ajo me vargun e saj shkel herë mbi qelqe dhe ruan mos thyen e herë sikur shkel mbi gjemba e ruhet të mos quket. Ndaj ajo është si me mëdyshje në triptikun e jetës. Rrobat e vajzërisë asaj si bëjnë më. Fustanin e nusërisë ajo s’e prek dot, kurse “rrobat e gjyshes “ ajo nuk do t’i veshë më. Në tre vargje poetja ndërthur poetikisht tri nyjet e jetës, që nuk janë lehtë të jetohen: Vajzërinë, nusërinë, plakjen. Tri gjërat e bukura të jetës: Fëmijëria, rinia, pleqëria dhe që secila ka të bukurat dhe të shëmtuarat e veta dhe duhet të jesh vërtet njeri me arsye, të kesh lënë kocka në udhët e jetës që t’i jetosh e t’i meritosh ato tri mosha që në fund të fundit përbëjnë atë libër të mrekullueshëm që quhet jetë.

Poetesha nuk e duron dot boshllëkun, zbrazëtirën, ndarjen, mungesën e dashurisë njerëzore. Vetëm një që e ka provuar një akt të tillë mund të shkruajë vargje të tilla me peshë të rëndë e respekt të thellë për dashurinë jetësore:



“Midis meje dhe meje

Një fije floku sa një kilometër

Hapësirë

Ku lindet e rritet marshi im funebër”


Edhe pse Iliriana Sulkuqi nuk ka kufizim në ndjenjat poetike, ka një atdhe që e do shumë, edhe pse dashurinë e ka për të gjithë ajo veçon dashurinë për nënën, edhe pse ka një dashuri për njeriun ajo ruan specifike e të qelqtë dashurinë për të dashurin e saj. Vetëm moshë nuk ka kjo poete ashtu si të gjithë poetët që misioni i tyre është në funksion të pastërtisë dhe harmonisë natyrore e njerëzore, ndaj deklarimin e saj poetik po e vëmë si mbyllje të këtyre shënimeve të shkurtra:



“Ja kështu i dashur mik

Poet si unë - unë si të tjerët

Moshën prej ëndrre kur e rrëfejmë

Se kemi më vetëm për vete…”

Xhesika Hysenaj-“Nën retë e bardha”

Libri me ese “Nën retë e bardha” i autores më të re matjane Xhesika Hysenaj, është një arritje e madhe, nga vetë mosha e autores, guximi për të hartuar një libër të tillë, por që në brendësi vihet re nga lexuesi një vizion i qartë për jetën, një karakter i qëndrueshëm njerzor, një optimizëm i lartë mbi të ardhmen e njeriut, dhe si shembull i vecantë për të tjerët.
Është një libër që përcjell në mënyrën më bindëse, vlera shprehëse emocionale, artistike letrare, me një figuracion të pasur e të larmishëm.
Mbi të gjitha kemi të bëjmë me një libër që trajton vlerën e të qënurit njeri. Është ky njeri i spikatur që nëpërmjet vetëdijes së plotë, reflekton bindshëm mbi aspekte interesante, sociale, filozofike, morale, politike etj, përmes fakteve konkrete të vetë kohës dhe rrethanave të njeriut.
Në librin e Xhesikes përftohet shëmbulli i njeriut të ndërgjegjshëm dhe të emancipuar, që din sesi fitohen vlerat e mirëqëna të jetes, dotë thoshja që gjithmonë ngulmon për të vazhduar dhe finalizuar odisenë e saj ”e që e dallon këtë tip nga të tjerët”, falë vullnetit dhe intuitës që ai mbart në vetvete.
Të gjitha këto cilësi, paraqitur më sëmiri nga Xhesika, përbëjnë për lexuesin vlera frymëzuese, në raport me vetveten, duke e çmuar autoren për idealin dhe mesazhin që ajo përcjell, për një botë më të mirë ,më të përqafuar, më të lirë, më kërkuese për njeriun.
Do të thoshja jane hapat e një të reje, e cila për vlerat që e karakterizojnë, motivon, jep kurajon e duhur shumë të rinjve e të rejava, që asnjeherë nuk është vonë për të besuar në fuqinë e brendshme të tyre, që ti gëzohen vlerave të larta të dijes njerzore. Edhe përshkrimi për dashurinë, përcillet me nota të vecanta romantike, pasi mjedisi, koha kur udhëtohet për dashurinë,j epen magjishëm në këto ese dhe fantazia që përcjell autorja për lexuesin, shkakton njdesi të vecanta. Në esete e Hysenajt shihet qartë që edhe pesha dhe forca e dhimbjes, që e karakterizojnë njeriun, përbëjnë fatin e tij, i cili mbetet i mpleksur dhe i pashpresë për të depërtuar mbi realitetin çnjerzor të sotëm. Pra motivi në disa ese të Xhesika Hysenajt, nënkupton atë që njeriu, në çdo kohë, në çdo vend e në çdo moment, në raport me njerzit cinikë, duhet të jetë sfidant i tyre, për ti kapërcyer e ecur aty ku ai mund të arrijë në jetë.
Gjithashtu, dashuria, malli, krenaria që Xhesika ndjen për kombin dhe trojet shqiptare, përfshirë këtu dhe Kosovën, përcillen me një frymë të thellë patriotike. Mjaft mbreslenës duket dhe portretizimi që Xhesika i bën figurës së nënës, këtij simboli më të shtrënjtë, e cila asnjëherë nuk ka ditur te kursejë dashuri, ngrohtësi, ledhati e mirësi pa fund ndaj fëmijës së saj,ndjenja këto te cilat kthehen në sublime, në vetëdijen e gjithësecilit. Aq e madhe është dhimbja e nënës për femijën, sa që ai kurrë s’mund ta masë forcën e saj. Megjithatë ëndrrat tona për jetën, në prehrin dhe zemrën e nënës, mbeten më të ndezura dhe bëhen më humane.
Në përfundim dua të theksoj se libri me ese “Nën retë e bardha” i Xhesika Hysenajt, është një libër tepër interesant, për nga tematikat që percjell, dhe për mesazhet e drejtpërdrejta që njeriu të jetë vetvetja në jetë. Gjithashtu Xhesika Hysenaj me këtë vepër të re, te sapo hedhur në dritë për lexuesin, dëshmon me së miri se Mati, mbetet një vend i rrezatuar i dijes kombëtare dhe si i tillë, ai ndizet edhe më tej me autore e krijues të rinj lëtrarë.
SOKOL LLOZHI
Mësues i Gjuhës Shqipe dhe i Letërsisë

Vilhelme Vranari Haxhiraj“PA TITULL”

Shtëpia Botuese “Nacional” në numrin e rradhës, datë 22-5-2011, mes titujve të librave të rinj, ka vendosur edhe ballinën e llibrit të fundit të shkrimtares Vilhelme Vranari Haxhiraj, “Pa Titull” . Autorja Vranari 2 (dy) muaj pas botimit në Bukuresht, të librit Mamaja” né gjuhën rumune, tashmë paraqitet para lexuesit me një gjini të re, me një volum me ese –publicistikë. Libri, i cili né 320 faqe përfshin 69 tema të larmishme,të botuara ose të pa botuara më parë né media, është redaktuar nga Mujo Buçpapaj.

Libri “Pa Titull” është recenzuar nga Prof. Dr. Eshref Ymeri, i cili ka bërë një analizë të shkurtësr dehe mjaft domethënëse si parathënie.

Menjëherë të tërheq paraqitja e librit, ballina e të cilit është një pikturë e ditës, e piktorit shqiptar, Shefqet Avdush Emini, e kompozuar nga tenisti i ri dhe mjaft i talentuar Ivo Lek Spathari.

Autorja Vranari shpreh falenderimet dhe mirënjohjen e saj për gjithë ata që dhanë ndihmën e tyre për botimin e këtij libri. Gjithashtu falenderon Shtëpinë Botuese “Nacional” dhe shtypshkronjën “Europrint”

E veçanta dhe e reja që sjell autorja me këtë libër është larmia e temave dhe mënyra e kompozimit, gjë që e bën tërheqës dhe ndërkohë shlodhës gjatë leximit.

Ajo që të bije në sy janë larmia e temave që nisin me lashtësinë e kombit tonë. Vazhdojnë me bisedën né një auditor kulture mes autores dhe ish ambasadorit amerikan né Tiranë J.Withers, se si do t’i realizonte ShBA tri kërkesat imediate (rikthimi i pronës te pronari legjitim, integrimi i të përndjekurve politikë, dhe lufta kundër korrupsionit) si kushte të vendosura nga Brukseli dhe gjithë ndërkombëtarët euro-atlantikë,për pranimin e Shqipërisë né BE.

Tema të tjera janë historike, politike, sociale kulturore, letrare si dhe intervista. Thuajse të gjitha temat shoqërohen me thënie të mençura nga autorë të shquar, nga folklori apo nga vet autorja. Aty gjen ndonjë skicë letrare, ndonjë poezi, apo një koment a bashkëbisedim vlerësues i lexuesit me autoren. Ashtu siç thekson Prof.dr. Eshref Ymeri, “nga ky libër interesant, lexuesi ka çfarë mëson…madje i duket vetja si nxënësi para mësuesit.” Ju urojmë lexim të këndshëm atyre që do të interesohen për këtë libër me vlera nacioanle dhe kulturore!

Prof.Dr.Eshef Ymeri

Arti i komunikimit… një zeje që zbulon pasurinë e botës shpirtërore të individit

Një fjalë të mirë për një zonjë të mirë

Urime zonjës Vilhelme për këtë risi në eseistikë dhe në publicistikë!

Libri “Pa titull” (ese-publicistikë) i zonjës Vilhelme Haxhiraj Vranari është një pasqyrë e shpirtit të saj të pastër si loti i fëmijës. Në të ndihet delikatesa e natyrës femërore që di të rrezatojë ëmbëlsi, dashuri, ngrohtësi ndjenjash, aftësi të admirueshme për të hyrë me guxim nëpër honet e shpirtit njerëzor. Arti i komunikimit me njerëzit, për mendimin tim, është një zeje që zbulon pasurinë e botës shpirtërore të individit. Begatia e shpirtit të zonjës Vilhelme Haxhiraj Vranari të befason me larminë e pamatë të mbresave që ajo i përcjell lexuesit nëpër rrugët e jetës ku ajo ka shkelur me sigurinë e një zonje të nderuar, e cila fatin e vet nuk e ka parë asnjëherë të shkëputur nga fati i atdheut.

Më bëhet shumë qejfi që një zonjë e nderuar merret me publicistikë nacionaliste. Në

Shqipëri, fatkeqësisht, janë shumë të pakta, për të mos thënë që nuk ekzistojnë fare, zonjat dhe vajzat që merren me këtë lloj publicistike. Sikur ne të kishim një klasë politike nacionaliste, atëherë edhe penat me formim nacionalist do të ishin më të shumta. Se, për mendimin tim, nacionalizmi nuk ka vdekur në shpirtin e shqiptarëve. Publicistika e zonjës Haxhiraj, si në mbrojtje të Himarës autoktone shqiptare, mbi legjitimitetin e Pavarësisë kombëtare të Kosovës, tema mbi lashtësinë e shqiptarëve, apo eset për figurat historike që janë pasqyrë e identitetit tonë kombëtar, më kujtojnë për një çast manifestimin e fuqishëm të rinisë shqiptare pas përfundimit të ndeshjes së futbollit midis përfaqësueses sonë dhe asaj greke në pasditen e 4 shtatorit 2004. Kampionia, demek, e Evropës në futboll, që këtë titull e kishte fituar dy muaj më parë, u ul në gjunjë para djelmoshave të përfaqësueses sonë. Por, për fat të keq, askush nga politikan-zinjtë tanë nuk doli të përshëndeste atë entuziazëm të pashoq të rinisë shqiptare. Ai entuziazëm ishte shprehja më e shkëlqyer e urrejtjes kundër shovinizmit, sesa gëzim i fitores …Ndaj shprehem se…

Kur mbaron së lexuari librin e zonjës Vilhelme Haxhiraj Vranari “Pa titull”, nuk mund të mos e përfytyrosh veten në vendin e një nxënësi shkolle. Dhe me të vërtetë: lexuesi i gjerë përfaqëson në vetvete një auditor gjigant, para të cilit krijuesi shfaqet në katedër apo në skenë në rolin e mësuesit. Duke përsiatur për këtë rol të shenjtëruar të shkrimtarit, lexuesi, në një mënyrë krejt të pakuptueshme, nuk mund të mos vijë në një përfundim interesant për ca raporte të heshtura që vendosen mes krijuesit dhe lexuesit: Kur mësuesi i vë notën nxënësit, në të njëjtën kohë, edhe nxënësi i vë notën mësuesit. Kjo vlen për drejtësinë, për objektivitetin që ai përcjell në vlerësimet e veta.

Ky libër, tepër i veçantë për natyrën e strukturimit të tij, përfaqëson një burim origjinal për pasurimin e botës shpirtërore të lexuesit të gjerë. Dhe lexuesi nuk mund të mos bindet për faktin se etja për pasurim shpirtëror, nuk mund të kënaqet nga askush tjetër, përveçse nga ai, krijuesi. Pra, nga njeriu i botës së artit.

Jam i bindur se, duke u nisur nga strukturimi dhe larmia e temave, libri do të pëlqehet nga lexuesi.

Edhe një herë urime dhe suksese, zonjës Vranari!

Parathënie e librit “Gjaku i Trëndafilit” i Fiqri Shahinllarit

Nga Agim Bacelli



“Po të nis dy rrëfenjat, të cilat porsa i kam përfunduar. Njëra titullohet ” Nusja e Mesdherit dhe trishtimi i Apollonit” dhe tjetra “Gjaku i trëndafilit”. Dëshiroj të di mendimin tuaj”.

Kështu më shkruante autori i këtij libri, Fiqri Shahinllari, krijimet e të cilit fillimisht i kisha lexuar me shumë interes në faqet e internetit në “Bota e Re” apo te “Fjala e Lirë”, po edhe ne librat e tij më vonë. Një nga librat e tij është ai me titullin “Lisi në shkëmb”. Me këtë vepër ai dëshmoi se ishte jo vetëm një publicist me përvojë të gjatë, që zotëronte artin e të qëmtuarit e të analizuarit me pjekuri të fakteve e ndodhive të jetës, por edhe një krijues plot fantazi e shkathtësi, që di të qëndisë karaktere dhe tipa njerëzorë.

Të dyja rrëfenjat e lartpërmendura i lexova me shumë interes. Ato përcjellin me thjeshtësi, fantazi e urtësi mesazhin se ndjenja e dashurisë është e fortë, se, për ta fituar e mbajtur 6

atë, njeriu duhet të bëjë sakrifica të mëdha e të panumërta, duke pasur kurajë të ecë në rrugë të vështira. Pas përshtypjeve pozitive për rrëfenjat, nisa të meditoja e të gjykoja mbi veçoritë e krijimit të këtij autori.

Fiqriu nuk shkruan se duhet shkruar, por sepse shkarkon atë që ka marrë gjatë jetës së tij si publicist, si shkrimtar dhe si njeri, që ka regjistruar në librin e tij të kujtesës mbresat dhe ngacmimet e thella jetësore. Këtë e gjeni edhe në esse-të që publikohen në këtë libër.

E kam ndjekur gjatë këtyre viteve të fundit shkarkimin e “mjaltit” të tij nëpër libra, nëpër forumet dhe listat në internet, atë mjaltë të mbledhur nga nektari i jetës gjatë një udhëtimi me mijëra kilometra. Jam habitur nga njohja e gjithanshme e jetës dhe filozofisë njerëzore.

Një arsye tjetër që unë i pëlqej shumë shkrimet e Fiqriut është edhe ajo se ky publicist i njohur në Shqipëri ka një aftësi të rrallë që të njohë mirë burimin e dritës dhe, si pasojë, të mos thotë se hëna ndriçon tokën, por të thotë se hëna ndriçohet nga dielli, ashtu si edhe toka. Ka një aftësi të çuditshme duke studiuar jo vetëm botën e dukshme, por edhe “botën e padukshme”, të cilën e “ndjek” në padukshmërinë e saj. Këtu unë fut fenomenet mistere që akoma janë të pashpjegueshme. Më ka habitur me mendimet e hedhura si një vëzhgues i hollë i këtyre fenomeneve, duke dhënë edhe mendimin e tij, i cili mua më duket si një profeci perfekte. Këtë konstatim timin lexuesi mund ta gjejë në romanin e tij për të rinj me titull: “Brezargjendta dhe Dushlisi i shenjtë”.

Në kohën e sotme kam vënë re me keqardhje se disa letrarë, që duan të bëhen shkrimtarë, shkruajnë për shkrimtarët duke u munduar që t’ju tërheqin vëmendjen atyre. Fiqriu shkruan duke pasur subjekt dhe objekt njeriun universal e të thjeshtë tokësor, njeriun e krijuar nga mishi dhe shpirti, nga toka dhe nga qiejt.7

Janë të paktë ata shkrimtarë, për mendimin tim, që e njohin jetën në tre dimensionet e saj: në thellësi, gjerësi dhe hapësirë, ashtu siç e njeh shkrimtari Fiqri Shahinllari. Kam vënë re se kur ai shkruan për njeriun e sotëm apo edhe të djeshëm, qoftë edhe me mijëra vjet të shkuara, të duket sikur është një filozof kontemporan i çdo kohe. Kjo ndodh pasi ai lexon shumë dhe njohja e tij është e gjithanshme dhe e thellë. Më shumë ai pëlqen bëmat dhe legjendat e popujve më të vjetër të kontinentit që e ka lindur dhe rritur, të cilat me mjeshtërinë e tij i vë në edukimin e njeriut të sotëm. Këtë gjë e vura re kur lexova tregimin shumë interesant “Nusja e Mesdherit dhe dëshpërimi i Apollonit”, të cilin do të ishte mirë ta titullonte “Laurus Nobilis”. Ky tregim shkon thellë me mijëra vjet, në kohën kur engjëjt dhe djajtë ishin të dukshëm dhe jetonin mes njerëzve, kjo sipas legjendave greke që kanë ngelur të shkruara deri në ditët tona. Lexuesve që nuk i njohin legjendat e lashta greke ju them: Lexoni Fiqri Shahinllarin dhe do t’i gjeni ato më jetike dhe njerëzore seç janë në fakt.

Nuk dua ta harroj kurrë atë thënie aq brilante që Fiqriu e vë në gojën e një personazhi tek tregimi i lartpërmendur kur thotë: “Kur e keqja imponohet dhe vjen nga dikush, atëherë perënditë dhe hyjnitë bëjnë përpjekje për të shpëtuar… Por kur e keqja vjen nga vetvetja, nuk ka forcë të jashtme që ta ndalojë atë”. Sa filozofike! Sa e vërtetë! Një konstatim që, për mendimin tim, do të ishte një kuotë e pëlqyeshme nga cilido shkrimtar. Apo kur thotë se: “Mbi të kaluarën s’ka forcë që të veprojë…” Janë citate që gjenden me shumicë nëpër shkrimet e Fiqriut.

Temat që shkrimtari zgjedh janë të larmishme, pak të rrahura nga penat dhe që kanë në themel edukimin e lartë qytetar. Brendia e tregimeve të tij shtjellohet në atë mënyrë që të mbajë në tension dhe emocion të vazhdueshëm. Gjuha që përdor është mjaft rrjedhëse, e pastër dhe jetësore. 8

Tek pena e Fiqriut irealja kthehet në reale dhe legjenda në realitet.

Mendimi im përfundimtar është se shkrimtari dhe publicisti Fiqri Shahinllari është i veçantë, është njohës i jashtëzakonshëm i jetës qytetare, i filozofisë historike, i fshatit shqiptar, i qytetit dhe kryeqytetit shqiptar. Njohës i shkëlqyer i asaj pjese të botës së dukshme dhe të padukshme, ku “shkel” këmba e mendja e tij.

Po e mbyll këtu me urimet më të mira për librin e ri!



Agim Bacelli

Shkrimtar, Nju Jork

Tetor 2013

Moderniteti i “Zonja me kone” të Çehovit

Nga Ana Shahini

“Zonja me kone” është një nga ato vepra letrare tipike, përmes së cilës mund të vërtetojmë më së miri se në letersi ka rëndesi cilësia dhe jo sasia. E them me plot bindje këtë, sepse është një novelë fare e shkurtër, me shumë pak faqe, por në ato pak faqe mund të përjetosh shumë emocione, mund të gjesh shumë argumente për të folur dhe analizuar gjatë mbi to, pasi aty has me mjaft elementë të modernitetit, të cilet do i rendisim pak më poshtë, të konkretizuara edhe me tekstin. E nisa kështu detyrën (duke përmendur faktin që është e shkurtër në sasi, por e madhe në cilësi artistike), sepse kjo qe arsyeja që më nxiti për t’a bërë objekt detyre. Nga leximi që i kam bërë tekstit vura re këto tipare:

-) Paraqitja e dyjëzuar e realitetit

-) Planet sillen përmes rastësisë

-) Dashuria jepet pejsazhore, dashuri mëkatare, natyrë = dashuri

-) Zë shumë vend iracionaliteti, mistikja, enigmatikja, e padukshmja

-) Shkaktohet mjaft habi

-) Përdorimi i shumë simboleve, tekst i shtresëzuar

-) Teksti kërkon përqëndrim maksimal nga lexuesi

-) Zhbirim i subkoshjencës njerëzore

-) Prania e kontrasteve, pranvënieve, përplasjeve

-) Fund i hapur

Këto janë disa nga elementet prej të cilave karakterizohet kjo novelë. I kam renditur kështu thjesht për lehtësi interpretimi, renditja është fare e rastësishme. Madje, do vihet re se në shumë raste prej pjesëve që kam përzgjedhur për ilustrim nga teksti, janë të gërshetuara së bashku disa elemente brenda të njëjtit tipar. Mjeti më i mirë për të treguar se kjo novelë i zotëron të gjitha këto elemente, është konkretizimi me vetë tekstin p.sh:

• Paraqitja e dyjëzuar e botës, mund të themi se dyjëzimi duket qoftë në paraqitjen që i bëhet figurës së dy personazheve si Ana Sergenjeva dhe Gurovit (në veprimet dhe qëndrimet që mbajnë), ashtu edhe në paraqitjen e vet natyrës pejsazhore, botës materiale, ku në raport me botëkuptimin dhe filozofinë e novelës natyra bëhet bashkëudhëtare e nënvetëdijes së personazheve, pikërisht dashurisë së tyre.Pra, vihet re një ngërdheshje e shumë elementëve brenda së njëjtës guaskë artistike, që bashkërendojnë përgjatë gjithë linjës estetike.- Konkretisht, (në fq.9 lexojmë) : “Nëpër dhomë bënte vapë, ndërsa në rrugë një erë e marrë ngrinte pluhurin përpjetë duke u hequr njerëzve kapelet…e gostiste shpesh Ana Sergenjeven me akullore, herë me shurup. S’dinin ku të futeshin e ku të rrinin”. Kurse, (në fq.20 shkruhet) : “Shtëpinë në Moskë e kishin rregulluar si për dimër. Qenë ndezur sobat. Kur mëngjeseve ishte errësire, dadua shpejt e shpejt ndizte zjarrin që fëmijët të pinin ndonjë çaj të nxehtë dhe të përgatiteshin për në shkollë. Kishin filluar ngricat. Kur bie bora e parë, ditën e parë të shëtitjeve me saja, është kënaqësi e madhe të shohësh tokën e bardhë…Gurovi si moskovit që ishte u kthye në Moskë në një ditë të mirë, me ngrica. Kur veshi gëzofin dhe dorezat…atëherë udhëtimi dhe vendet ku kish shëtitur kishin humbur magjepsjen e parë”.Në këtë rast nga njëra anë jepet se si kanë ndryshuar gjërat, në fillim akullore, shurup, pastaj, caj, dorashka, gëzof, ngrica (njëkohësisht pranëvënie të të kundërtave “edhe kohë e mirë” edhe “ngric” ).

• Njëkohësisht, jepen ndryshime të natyrës, ndryshime të gjendjes shpirtërore të personazheve. Natyra këtu del bashkudhëtare, dëshmitare me lëvizjet e brendshme shpirtërore të personazheve.

- Në vijim, (fq.19) gjejmë komplet një panoramë shpirtërore krejtësisht të ndryshme nga ajo e mëparshmja (fq.36), lidhur me gjendjen emocionale të Ana Sergenjeven. Fillimisht shkruhet: “Nuk qau, por ishte e mërzitur, tamam si e sëmurë dhe fytyra i dridhej. Do të mendoj për ju…mbetshi me shëndet”. Pra, ketu Ana del nje figurë shumë e ftohtë, me një qëndrim shumë formal që të habit. Kurse, (në fq.36) shohim një gjendje emocionale krejtësisht tjetër, mjaft të rënduar: “Dhe vërtet ajo nuk mund të fliste, aq shumë qante, qante me shpinë të kthyer nga ai dhe me shaminë e shtrënguar në sy. “Le të qajë, ndërkohë unë po ulem” mendoi ai”. Këtu n’a rezulton se rolet kanë ndryshuar, indiferenti është Gurovi dhe e përlotura është Ana.Fillimisht, në përshkrimin që autori i bën figurës së Gurovit, ai n’a shfaqet njeri aventurier, moskokçarës, por pas udhëtimit nëpër brendinë e nënvetëdijes së tij, pas episodeve që kaloi, pas shumë ndryshimeve që ndodhën në jetën e tij, ai n’a shfaqet një njeri i përvuajtur, i brengosur, i përmalluar.

- Kjo monedhe dyfaqeshe n’a shfaqet kështu: “Kur zonja u ul në tryezën fqinje, tri hapa larg, atij i’u kujtuan historitë që kish dëgjuar mbi fitoret e lehta për të shtënë në dorë gratë…” (fq.6). Kurse, më vonë përshkruhet kështu:“Përpara, në çastet e mërzitjes ai e qetësonte veten me lloj-lloj arsyetimesh që i kalonin në kokë, kurse tani as që i shkonin nëpër mend këto, ai ndjente mëshirë për veten dhe për të, donte të ishte i sinqertë dhe i dashur” (fq.38).

Këto dy momente tregojnë se si Gurovi nga një njeri tinzar, aventurier, që kur shihte një femer gjëja e parë që i vinte ndër mend ishte si t’a shtinte në dorë, shndërrohet në një njeri që kërkon të jetë i sinqertë me Anën, ajo e bën që ai të ndryshojë, të ndryshoje në mënyrën e të arsyetuarit dhe të ndryshojë dhe mendimin për veten, tashmë duke ndjerë mëshirë.

• Këto konkretizime me pjesë të shkëputura nga teksti, tregojnë qartë se si natyra ngjizet me përjetimet emocionale të personazheve, se si personazhet ndryshojnë në sjellje, në përjetime, në mënyrën se si arsyetojnë, në mënyrën se si veprojnë dhe paralelisht me këtë jepet edhe shndërrimet që pëson natyra. Njëkohësisht, shfaqet dukshëm se sa potencial të fuqishëm ka ndjenja e dashurisë mbi njeriun.

- “Gurovi e vështronte në sy, në ata sy të palëvizshëm dhe të patrembur, e puthte, i fliste qetë dhe e përkëdhelte, ajo pak e nga pak e mori veten dhe gëzimi i‘u kthye prapë;të dy filluan të qeshnin përsëri. Pastaj dolën jashtë. Gjatë rruges bregdetare nuk kishte njeri. Qyteti me qiparisat e tij kishte marrë pamje të vdekur, por deti uturinte dhe përplasej në breg, një barkë e madhe lëkundej mbi valë dhe në të vezullonte si i përgjumur një fener i vogël” (fq.15). Këtu duket qartë se si natyra dhe dashuria brendapërfshihen me njëra-tjetrën, duke u harmonizuar mjaft mirë mes tyre.

- Një tjetër përshkim që i bëhet natyrës (kur themi natyrës nënkuptojmë dashurisë, ato janë pjesë të pandashme të njëra-tjetrës), që unë do doja t’a veçoja është ky: “Të dy vështronin poshtë dhe rrinin pa shkëmbyer asnjë fjalë. Jallta mezi dukej, përmes mjergullës së mëngjesit. Në majat e maleve qëndronin re të bardha. Gjethet e lisave nuk lëviznin, cinxërinin gjinkallat, ndërsa zhaurima monotone dhe e mbytur e detit, që vinte nga poshtë u fliste për prehjen, për gjumin e përjetshëm, që na prêt të gjithëve ne. Kështu ka zhurmuar poshtë edhe kur nuk ishte akoma Jallta e Oreanda dhe kështu e shkujdesur, zhurmon tani e do të zhurmojë edhe atëherë kur ne nuk do të jemi më. Dhe në këtë zhurmë të vazhdueshme, në këtë indifferencë të plotë ndaj jetës dhe vdekjes, te secili prej nesh fshihet ndoshta garancia e shpëtimit tonë të përjetshëm, e lëvizjes së pandalshme të jetës në tokë, e përkryerjes së pandërprerë”. Këtu kuptojmë se shndërrimi mbetet i pashpjegueshëm; ndodhia është çudia që shkaktohet; thelbi është natyra e ku natyra është dashuri; që të shpëtosh prej dashurisë duhet të vdesësh; i gjithë sekreti i shpëtimit nga dashuria mbetet të jetë shpërfillja ndaj natyrës në një kohë kur vetë natyra është dashuria. Në këtë përshkrim jepet gjithë kompleksiteti i veprës, gjithe bota artisike e saj.

• Një moment tjetër ku doja të ndalesha është mënyra se si janë vendosur planet në raport me njëri-tjetrin, duke krijuar idenë, se çdo gjë ndodh në mënyrë të rastësishme.

- Për këtë kujtojmë momentin se si qe kontakti i parë mes Anës dhe Gurovit:“Duke ndenjur njëherë në Verna, te kafeneja e vogël, ai pa të kalonte rrugës bregdetare një zonjë të re, shtatlartë…”(fq.3); “Një buzëmbrëmje tek ishte ulur e po hante darkë në kopështin e kafenesë së vogël, pa të afrohej, me hap të ngadaltë, zonja me beretë…” (fq.5);

- momenti kur Ana dhe Gurovi përqafohen, atij i shfaqet një pasqyrë që e bën të mendojë për thinjat që ka në kokë: “Ai i’u afrua për t’a kapur nga krahët e për t’a përkëdhelur. Por, papritur e pa veten në pasqyrën kundruall. Koka e tij kish filluar të thinjej” (fq.37);

- momenti kur Ana dhe Gurovi janë duke biseduar mbi besimin dhe shohin veten se gjenden pranë një kishe:“Jo me duket, gjyshi im ka qenë gjerman, ai vet është ortodoks. Në Oreandë u ulën në një stol afër një kishe” (fq.15);

- momenti kur Ana dhe Gurovi takohen pas shumë kohësh në teatër, mënyra se si Gurovi mundi t’a gjejë Anën ishte përmes afishes që e pa fare rastësisht:“Që në mëngjes kur po largohej nga stacioni atij i ra në sy një afishe me gërma shumë të mëdha ku shkruhej se jepej premiera e shfaqjes “Geisha”” (fq.28).

Këto raste që sapo përmenda jane momente që duken si të rastësishme, por në fakt janë teknika estetike të shkrimtarit për të krijuar përfytyrimin të rastësishmes.

• Doja të ndalesha në një element tjeter të modernitetit tek kjo novelë. Pikërisht tek frazat e papërfunduara, të cilat janë një mënyrë teknike e autorit për t’i lënë lexuesit në një lloj suspance, për t’ia lënë lexuesit në dorë t’i përmbylli disa fraza si p.sh:

- “…të gjitha këto tregonin se ajo vinte nga një familje shumë e mirë, se ishte e martuar, se në Jaltë kish ardhur për herë të parë vetem dhe se ketu ishte mërzitur…”.

Ndërkohë autori e lë përgjysëm frazën, duke e bërë lexuesin të pyesi vehten se përse ajo është e mërzitur (fq.5-6).

- “Kaloi së paku gjysëm ore në heshtje” (fq.12).

Kjo është vetëm një fjali, por nënkupton shumë më tepër. Autori nuk tregon se çfarë ndodhi në atë gjysëm ore heshjteje, por n’a e jep të nënkuptuar në vazhdim. Ai i’a lë në dorë lexuesit t’a plotësojë heshtjen. Këtu nga njëra anë kemi një heshtje që duhet t’a plotësojë lexuesi, nga ana tjetër ky moment n’a tregon një kërkesë të autorit për t’i bërë tekstit një lexim vertikalisht, jepet një tekst shumë i shtresëzuar, ndaj kjo kërkon përqendrim maksimal dhe lexim të kujdesshëm. Mund t’i bëjmë edhe një interpretim tjetër këtij momenti ku autori hesht. Kur Ana dhe Gurovi i jepen njëri-tjetrit, bëjne dashuri, autori e zëvendëson me heshtje, pikërisht heshtje, sepse ai ishte mëkati më i madh për ta. D.m.th ky mospërshkrim i këtij momenti prej autorit mund të shihet edhe si një zgjedhje teknike e tij, nënteksti i së cilës është se ai moment ishte për të mos u përshkrtuar, sepse ishte mekati me i madh i tyre, prej atij momenti nis ndryshimi i gjithë rrjedhës së ngjarjeve në vazhdim.

- Mospërfundim tjeter të frazës kemi edhe në rastin kur kemi: “Pranë vaporrit me fenerë të shuar që vinte nga Feodosia, i ndriçuar nga drita e dobët e agimit…” (fq.17), ndërkohë nuk vazhdohet më tej.

- Një rast tjetër është kur Ana pasi ka bërë dashuri me Gurovin fillon të reflektojë ku mes të tjerash shprehet: “…Kur u martova isha njëzet vjeç, atëhere më mundonte kërshëria, doja vetëm diçka të mirë, një jetë tjetër mendoja me vete. Doja të jetoja! Të jetoja, të jetoja…” (fq.12) dhe me pas autori e lë me tre pika frazën. Pikërisht në atë moment lexuesit i lind pyetja se çfarë nënkupton Ana me “të jetosh…”.

Autori zgjedh për të mos e vazhduar më tej duke përdorur herë tre pikëshin dhe herë duke mos përshkruar, siç ishte rasti i “heshtjes”, sepse jo gjithnjë aty ku ka tre pika ka mospërfundim të frazave.

• Një vend të madh në këtë novele zënë edhe reflektimet me veten, e gërshetuar kjo me paraqitjen e nënvetedijes, e të padukshmes, e të pakuptueshmes. Këtë e shohim në rastet kur Gurovit i lind instikti dhe dëshira për t’a puthur Anën dhe njëkohësisht e frenon arsyeja semos dikush e ka parë, sepse është i vetëdijshëm që ishte një dashuri jashtë martesore: “Atëherë ai e vështroi me ngulm dhe përnjëherë e përqafoi dhe e puthi në buzë. Atë çast ndjeu aromën e luleve të freskëta dhe befas u tremb. Mos e kish parë kush?”(fq.11). D.m.th, jepet lufta mes asaj që njeriu do dhe asaj që duhet, dyluftimi i instiktit dhe arsyes, vetndërgjegjësimi se po vepronte gabim. Në tekst ka shumë momentë kur autori përmend: “…Gurovi thoshte me mendjen e tij…” (si psh. fq.11) ose “…solli nëpër mend…”(fq.8).

- Moment tjetër vetndërgjegjësimi nuk kemi vetëm nga Gurovi, por edhe nga krahu i Anës. Kjo ndodh pikërisht pas momentit kur ata të dy e lanë veten në duart e pasionit, epshit, dhe pas aktit seksual Ana fillon të ndihet keq për çfarë kishte ndodhur, duke u shprehur: “Si të shfajësohem? Unë jam e keqe, grua e ulët, une tani e përbuz vehten,…unë nuk kam mashtruar burrin tim, por veten…”. Këtu del mjaft qartë ndjenja e reflektimit, e luftës së fortë që zhvillohet në botën e brendshme të personazhit.

- Një teknikë tjetër e autorit për të shprehur nënvetëdijen njerëzore janë edhe ëndrrat, kujtimet, refleksionet. “Do të kalonte ndonjë muaj edhe Ana Sergenjevna do ti mjegullohej në kujtesë dhe vetëm në të rrallë do t’a shihte në ëndërr, me një buzëqeshje tërheqëse, ashtu siç i dilnin në ëndërr të tjerat. Atëherë, kujtimet i zgjoheshin me një forcë të madhe” (fq.22). Nënvetëdija, subkoshjenca, detyrimisht bën që autori t’a çojë lexuesin tek e panjohura, tek mistikja dhe enigmatikja, që në tekst jepet përmes mënyrave që përmendëm më lart, por sipas meje ky tipar kurorëzohet në këtë fragment:“Por në këtë rast ai kishte të bënte me druajtjen e një të riu pa përvojë, me një ndjenjë të ngathët, që ishte një atmosferë hutimi, sikur dikush papritur trokiste në derë”. Vetëm fraza “sikur dikush papritur trokiste në derë” tregon mjaft qartë, se pavarsisht përpjekjeve, teknikave të autorit, në fund të fundit nënvetëdija ngelet një e panjohur, pra ngelet një “dikushi” për ne, që vjen e papritur dhe troket në derë, në dyert e shpirtit, në kanatet botës së brendshme të qenies njerëzore. Kjo padashur të çon tek iracionalja, tek e pakuptueshmja, tek ajo që logjika normale nuk mundet t’a shpjegojë .

• Kufijtë mes botës shtazore dhe asaj njerëzore duket se prishen në një moment kur Gurovit dandellat e Anës i duken si luspat e gjarpërit: “Kur ato i ftoheshin, atëherë bukuria e tyre i ngjallte urrejtje dhe dandellat në këmishën e trupit të tyre i dukeshin si luspa gjarpëri” (fq.12). Një moment tjetër është rasti kur Dimitri Dimitriç e krahason femrën me peshkun duke thënë: “Ju kishit të drejtë, peshku kishte një aromë të mrekullueshme…” (fq.24).

• Teksti duket sikur është shkruar me një gjuhë të thjeshtë në pamje të parë, por në fakt nuk është kështu. Novela është e pasur me mjaft simbole. Është karakteristike që në këtë novelë kemi një gërshetim mjaft harmonik mes gjuhës së përditshme dhe të figurshme, ku të dyja së bashku përmbushin mjaft mirë gjithë botëperceptimin, filozofinë e autorit. Simbolet janë të shumtë, ato mund t’i gjejmë në rastet:

- kur Ana thotë se është keq ajo shprehet se është e sëmurë nga zemra, ku zemra është një simbol mjaft i njohur i dashurisë (fq.17);

- kur Gurovi shihet në pasqyrë ai sheh thinjat, ku thinjat janë simbol i moshës së thyer, i kohës që ka kaluar, i plakjes (fq.37);

- kur Gurovi ulet në shtrat dhe mbështillet me batanijen ngjyrë hiri, ku ngjyra e hirit simbolizon mjegullsinë shpirtërore, notat grit ë konfuzitetit (fq.27);

- kur Gurovi gjendet pranë shtëpisë së Anës sheh se shtëpia e saj është e rrethuar me gardh, ku gardhi simbolizon një lloj fortifikimi, pengese, ndalese për takimin mes tyre, ose më saktë vetë dashuria mes tyre ishte e ndaluar (fq.26);

- kur Ana ka veshur fustanin ngjyrë gri, gri sepse edhe vetë shpirti i saj ishte i mjegulluar, ishte gri (fq.35);

- vetë titulli është një simbol më vehte. Konia është një nga simbolet kryesore të tekstit, pasi unë e konsideroj si një simbol i vetë figurës së Anës. Konia është e vogël, e pafuqishme, me dëshirën dhe nevojën për t’u përkëdhelur, ka nevojë për mbështetje, ndihet e parritur, por ajo edhe kafshon, tipare këto që i ka edhe vetë Ana. Në titull ka edhe simbol, por ka edhe kontrast, sepse kemi edhe “zonjë” që nënkupton njeri me autoritet, pushtet, e lartë, por edhe “kone”, te dyja pranvihen për të formuar një kontradiktë ashtu siç vetë qenia njerëzore është në të vërtetë, pra në mes të luftës mes asaj që i thotë arsyeja dhe asaj që i thotë instikti;

- kur përmenden elementët e natyrës si: ngrica, furtuna, deti, dallgët, lulet, mjergulla, retë, mali, lisat, gjethet apo qoftë edhe vetë stina e dimrit, të gjitha këto janë elemente të natyrës, që marin nuanca kuptimore të ndryshme në varësi të situatave shpirtërore të përsonazheve. S’po ndalem në secilen prej tyre, por do mjaftonte sikur të përmendja që deti herë ishte i qetë dhe herë ulërinte, ashtu sikurse shpirti i Anës edhe Gurovit përballe dashurisë herë dukej i çlirët e herë vuante prej pamundësisë për të qenë bashkë. Madje vetë natyra duke përfshirë gjithë elementet e saj përbën një simbol të vetë dashurisë (s’përcaktoj nr.fq, sepse kjo ndjehet gjatë gjithë tekstit).

•Habia është një tjetër emocion që shkaktohet gjatë leximit të veprës. Pikërisht në momentin kur Ana qan e vuan për situatën që i kish ngërthyer dy të dashuruarit dhe ndërkohë Gurovi ulet për të ngrënë (fq.36). Kjo sjellje e tij të krijon habi.

- Ashtu sikurse të krijon habi në momentin e parë edhe mënyra se si e përjeton Ana ndarjen mes tyre herën e parë, duke qëndruar mjaft e ftohtë, racionale, duke i thënë se do mendonte për të, madje i drejtohej edhe me “ju” (fq.19). Tjetër gjë pastaj simbolika, arsyeja pse autori i vendos nën këto korniza sjelljet e tyre, por ama në momentin e parë kjo krijon habi tek lexuesi deri në nota qesharake.

- Një moment tjetër vërtet qesharak ishte kur gruaja vërenjt vetullat dhe thotë “…ty Dhimiter nuk të ecen hiç fati...” (fq.23).

•Fundi i novelës ështe një habi më vehte, sepse të habit folja “këshilloheshin” a thua sikur ishin ndonjë juri që do vendosnin fituesin e ndonjë çmimi, ndërkohë që në situata të tilla si ajo ku ndodheshin Ana dhe Gurovi në ato momente ka përhumbje, vuajtje, dilemma, etj. D.m.th, ajo që të habit është mënyra se si trajtohet problemi, çështja themelore mes tyre, pra se si ata do gjenin zgjidhjen apo shpëtimin,e gjithë bota emocionale e tyre jepet në mënyrë shumë gjakftohtë. Fundi i novelës ngelet i hapur, pa zgjidhje, element tipik ky i modernitetit. Novela nuk përmbyllet me ndonjë konkluzion final, por çdo gjë ngelet për t’u imagjinuar prej lexuesit, mbetet hapësirë e lirë ku lexuesi mund të ketë shumëllojshmëri variacionesh se si t’a interpretojë këtë pjesë.