Djegia e veprave të artit para 75 vjetësh

Deri sot nuk dihet, nëse aksioni ka ndodhur. Gati 5000 vepra të "artit dekadent" nga muzetë gjermane ranë gjoja pre e flakëve në 1939. Vepra të tjera u shitën jashtë vendit.

"Për asnjë tabllo nuk do të ketë mëshirë", shkruante ministri i propagandës së Rajhut, Joseph Goebbels, me 13 janar 1938 në ditarin e tij. Një fjali shkatërruese me pasoja shkatërrimtare. Gati një vit më vonë me 20 mars 1939 në Berlin u dogjën më shumë se 5000 vepra të "artit dekadent". Por deri sot nuk mund të dëshmohet, nëse aksioni është kryer me të vërtetë. Nuk ka pamje zyrtare nga djegiet, që ndryshe nga djegia e librave e vitit 1933, u bënë në fshehtësi. Edhe në ditatin e Goebbels-it nuk gjen të shkruar asgjë për këtë ditë.

Por historiania e artit Meike Hoffmann nga qendra kërkimore "Arti dekadent" i universitetit të lirë të Berlinit mendon ndryshe: "Ne besojmë se janë djegur, nazistët kanë qenë burokratë të mëdhenj, por ata nuk do të kishin mundur të fshihnin shfarosjen e urdhëruar të më shumë se 5000 veprave." Pastaj nga inventari i veprave, që do të shkatërroheshin, nuk ka gjurmë në dokumente apo në inventarët e koleksioneve. Rreth 20.000 vepra moderne arti u konfiskuan gjithsej nga nazistët.

Ekspozita "Arti dekadent" joshin dy milionë njerëz në muze

Në qershor 1937 Goebbels ngarkoi kryetarin e Dhomës së Rajhut për Artet Figurative, Adolf Ziegler, që të pastroheshin të gjitha muzetë nga "arti gjerman i degjeneruar". Në këtë kategori binin veprat e artistëve gjermanë, të krijuara pas vitit 1910", thotë Meike Hoffmann. "Çdo gjë, që cilësohej në atë kohë atëherë si art modern, u konfiskua", thotë Hoffmann.

Ziegler krijoi pastaj një komision, i cili në një aksion rrufe konfiskoi disa qindra vepra arti dhe i ekspozoi si "Art të degjeneruar". "Ju shikoni përreth nesh këto pjella të çmendurisë, të paturpësisë, të paaftësisë dhe degjenerimit. Të gjithë neve, kjo që na sheh syri, na shkakton tronditje dhe neveri." Me këto fjalë e pati hapur Ziegler me 19 korrik 1937 ekspozitën në ndërtesën e galerisë në Mynih Hofgarten. Ekspozita u kthye në magnet për publikun. Më shumë se dy milionë njerëz shkuan për ta parë.

Meike Hoffmann, historiane arti.

Damkosja e artit modern

Me termin "art dekadent" propaganda naziste damkoste gjithçka, që nuk ishte në përputhje me idealin nazist për bukurinë. Ishin vepra të modernizmit, sidomos të ekspresionizmit gjerman. Piktura nga Emil Nolde, Kathe Kollwitz dhe skulptura të Ernst Barlach. Por edhe artistët ndërkombëtarë si Kandinsky, Chagall dhe Pikaso u bënë pre e kësaj fushate.

Suksesi i papritur i ekspozitës u bë shkak për një valë të dytë sekuestrimi. Ziegler duhej të konfiskonte në të gjitha muzetë "prodhimet, që kishin mbetur akoma nga koha e degjenerimit. Pas kësaj 19.500 vepra u larguan nga muzetë. "Rezistencë nuk pati thuajse fare", thotë historiania e artit, Anja Tiedemannm nga universiteti i Hamburgut, e cila ka bërë studime në lidhje me tregtarin nazist të veprave të artit Karl Buchholz. "Frika nga represionet ka qenë shumë e madhe."

Shitje për të marrë deviza

Katër nga tregtarët e veprave të artit të zgjedhur nga Ministria e Propagandës, Bernhard Bëhmer, Karl Buchholz, Ferdinand Mëller dhe Hildebrand Gurlitt, babai i Cornelius Gurlitt, u ngarkuan me shitjen e veprave të sekuestruara, për të përfituar valutë për regjimin nazist. "Por vetëm një pjesë relativisht e vogël përfundoi në arkat e luftës", thotë Hoffmann. Dikush, thotë ajo, kishte llogaritur një herë se me paratë mund të ishte blerë vetëm një tank.

Por shitja e vepra jashtë vendit pati një tjetër efekt anësor. Njëri prej katër tregtarëve të veprave të artit, Karl Buchholz, mundi që t'ia shiste rreth 650 vepra ish parnterit të tij në biznes, hebreut Curt Valentin, i cili kishte emigruar në SHBA: "Kështu emigranti hebre mundi t'i hapë vend modernes gjermane në kontinentin amerikanoverior", thotë Tiedemann. Hitleri me siguri që nuk e kishte menduar, që në një pjesë tjetër të botës ky lloj arti do të kthehej në "shooting-star" të salloneve të artit dhe muzeve.

Jepen për t'u zhdukur

Lista e veprave sekuestruara

Punët, që nuk mund të "ricikloheshin" në këtë mënyrë, ministri i propagandës Goebbels urdhëroi që të shkatërroheshin në vitin 1939. Ato ishin përfshirë me kujdes në lista. Referenti në sektorin e Arteve Figurative, Rolf Hetsch, i kishte dokumentuar me saktësi burokratike të gjitha veprat e "artit dekadent". "Megjithatë lista është ruajtur vetëm në fragmente dhe pjesë të saj mungojnë", thotë Meike Hoffmann.

Veprat, e menduara të zhdukura, shfaqen sërish

"Në inventarin e nazistëve të gjitha veprat, që duhej të shkatërroheshin, ishin shënuar me 'X'. Por ne kemi mundur t'i rigjejmë përsëri disa prej tyre", thotë Hoffmann.

Tregtarë veprash arti si Hildebrand Gurlitt i kanë "shpëtuar"veprat e tilla nga djegja, duke i blerë apo duke i fshehur në depot e tyre. Në vitin 2012 inspektorë tatimorë patën konfiskuar në banesën e Cornelius Gurlitt, të birit të Hildebrand Gurlitt në Mynih, rreth 1280 vepra arti. Prej tyre rreth 380 mund të cilësohen si vepra të "artit dekadent". Në veprat e zbuluara bën pjesë për shembull vepra me guash "Peisazh me kuaj" e Franz Marc. "Unë nuk pres që ne do të mund të zbulojmë përsëri një koleksion të kësaj shkalle, të paktën përsa i përket artit dekadent", thotë Meike Hoffmann. "Por ne nuk e kemi humbur shpresën, për të gjetur edhe vepra të tjera, që janë shënuar me X."

Një rrëfim që ju prek në zemër: Vëllezërit që vetëm vdekja i ndau

Kur fotografja Elin Hoyland kishte takuar vëllezërit Harald dhe Mathias Ramen, ajo nuk priste se kjo histori do të prekte zemrat e mijëra njerëzve. Dy vëllezërit, 75 dhe 80 vjeç, kanë kaluar tërë jetën në fermë. Ata kurrë nuk janë martuar, ndërsa pothuajse çdo moment e kanë kaluar së bashku.

Elin u intriguar me këtë mënyrë të thjeshtë të jetës që hasi në Norvegji, kështu që vendosi të dokumentojë jetët e vëllezërve. Ajo e emëroi serinë “Vëllezërit”, me shpreson se do të tregojë jetën unike që ata kanë bërë, të tillë që nuk bëhet më.

Harald dhe Mathias bënin jetë që vështirë kuptohet sot nga të tjerët. Ata nuk kishin lojëra për ta humbur kohën e as teknologji, por ishin të lumtur. Jeta e tyre është mirë të mbahet mend, sepse paratë, makinat e shtrenjta, shtëpia luksoze etj. nuk janë gjërat më të rëndësishme në botë. Ajo çfarë është e rëndësishme në jetë janë: familja dhe miqtë.

Telegrafi ju sjellë më poshtë serinë e fotove të bëra nga Elin Hoyland, për dy vëllezërit nga të cilët mund të mësojmë shumë gjëra të mira.

Ata ishin vëzhgues të pasionuar të shpendëve, ndërsa kujdeseshin për 20 kuti për zogj të vëna në male.

Në kohën e tyre të lirë, vëllezërit lexonin gazetat ose dëgjonin radion.

U përpoqën të përdorin njëherë TV-në, por thanë se ju merr kohë, ndaj e kthyen.

Jetët e tyre ishin të thjeshta, të vërteta.

Por, ata e dinin se cila është gjëja më e rëndësishme, dhe i përmbaheshin asaj.

Shumica prej nesh nuk do të ishte në gjendje të jetonte kështu.

Mbase jemi duke humbur lumturinë e fshehur.

Haraldi dhe Mathiasi kanë ndarë një dhomë gjumi gjithë jetën e tyre.

Deri kur i vdiq i vëllai, e Mathiasi mbeti vetëm në shtëpi...

Dhe pastaj iku edhe ai...

Fjolla Morina: Të jesh vetvetja

Di të jetë e ngrohtë, e qetë dhe racionale, kur është përballë zgjedhjesh të vështira…Lufton për ta quar përpara ambicien e saj, pa qenë e nevojshme ta shndërrojë në egoizëm. Është vitale dhe sakrifikon pa kurrfarë kompromisi që ëndrrat t’i kthejë në realitet.

Intervistoi: Gazmend Kajtazi

Është kjo Fjolla Morina, e cila shpërfaqet si një vajzë e lirshme dhe pa komplekse, që jepet për shoqërinë dhe miqtë e zemrës, e vendosur dhe e sigurt në synimet që i ka vënë vetes. E papërballueshme në skenat e nxehta dhe ndjellëse, padyshim bën për vete çdokënd që shijon pamjet me format e zbuluara dukshëm. Lajmet në formën e thashethemeve nuk i mungojnë as për shoqërinë që zgjedh e as për jetën që bën, ndaj më së shumti Fjolla ka preferuar të heshtë për jetën private.
E ndërsa po vijon të jetë në vëmendje të syve kureshtarë për atë që po sjell me klipet e saj, kjo gjë duket se nuk e pengon atë që të vijojë pa u ndalur me të tilla projekte.

Gjithnjë jeni në kërkim të këngëve të reja. ‘Hot’, “A don me ta thy”, “Fucking bitch”, ‘Kce tash’, “Boy”, “FB”, “Zemër s’po ta fal”, etj., ndezin debatin për shkak të teksteve, fabulës dhe versionit të videos, por edhe po bëjnë “boom” për audiencën tuaj në rritje. 
Këto kohë tregu muzikor është i mbushur me shumë këngëtarë, shumë rryma muzikore, shumë klipe dhe në mes të kësaj morie titujsh është e vështirë të gjesh se çfarë do publiku. Duhet një përkushtim shumë i madh dhe patjetër që duhet të bësh këngë të bukura. Kështu që formula ime është një këngë që të pëlqehet, publiku ta dëgjojë dhe ta shijojë gjatë.
Këngëtaret duhet të jenë atraktive e pse jo të bukura, sepse kështu i shërbejnë më mirë imazhit të tyre.

Vetëm pak ditë më parë, me Stresin keni publikuar një projekt të përbashkët. Kënga "Jena ba tym" karakterizohet me skena të nxehta e me shumë tym. 
Kjo këngë vjen si bashkëpunim me reperin nga Shqipëria Arkimend Lushaj (Stresi). Më pëlqen ky projekt, sepse u tregojmë të gjithëve që ne shfaqemi edhe me muzikë 'house'. Kjo këngë me vargje ironike ndaj kujtdo që do t’i djegë janë shkruar nga Threedots, ndërkaq video nga Imagine Films. Klipi është perfekt në çdo detaj. Me pak fjalë, jemi përpjekur të sjellim një këngë ndryshe e seksi dhe mendoj se ia kemi arritur.

Përgjithësisht në videoklipet e tua, dukesh që je tipi i këngëtares provokuese, që deri diku mund të jetë konsideruar e ekzagjeruar. 
Koncepti im i imazhit është “të jesh vetvetja”. Ky është stili im. Për këtë arsye edhe në videoklipe kam dashur të jem vetvetja. Është e vërtetë që në videoklip imazhi është më i ekzagjeruar, për është tjetër gjë nga pamja e përditshme, ku je disi më e kufizuar.
Përderisa unë ndjehem mirë me veten kur zhvishem, nuk më bezdisin sytë e të tjerëve që më shikojnë, ky fakt nuk ka se si të ndikojë tek unë. Unë përpiqem të jem sa më e këndshme, pasi mbi të gjitha dua veten time. Por, edhe nuk dua që pjesën time fizike ta imponoj si prioritet me publikun.

Duket sikur ka shumë “muzikëbërës” në Kosovë… A ka vend për të gjithë?
Talentët në kuptim të vokalit dhe stilit të të kënduarit mund të mos jenë profesionistë, por mund të jenë të suksesshëm. Ka raste të tilla kudo në botë. Secili ka individualitetin e tij që e dallon nga të tjerët dhe publiku zgjedh atë që i pëlqen të shohë apo ta dëgjojë…

A mendoni se publiku ka mendimin real për ju?
Sado që tingëllon si stereotip, do të dëshiroja që njerëzit të më vlerësonin për punën time. Ndonëse i kam hyrë muzikës që nga viti 2006, konsideroj që e meritoj vendim tim në botën e mediave në bazë të asaj që kam bërë. Nuk ka nevojë që dikush të më vlerësojë nëpërmjet trupit dhe dekoltesë.

Famë, para, kënaqësi shpirtërore...nëpër ç'rrugë ecet për të arritur këtu? 
Ndërsa në jetën time private gjërat i kam lënë të rrjedhin natyrshëm, në profesion i kam kërkuar pasi e kam ditur mirë çfarë dua. Por jo me bindjen se mjaft ta kërkoja dhe do të më jepej. Sepse unë s'e kam pasur kurrë problem dhe s'do ta kem asnjëherë të vihem në provë, të bëj audicione, gara. Kështu, kam kërkuar, më kanë vënë në provë...Kushedi se sa herë në fillimet e mia jam rrëzuar. Por kam kërkuar sërish dhe jam marrë në provë sërish ...

E zgjidh muzika nevojën për të jetuar, apo mjafton që zgjidh nevojën shpirtërore?
Muzika është hobi im dhe gjithë shpirti im. Natyrisht unë do të vazhdoj të investoj për të.

Sa ju ka ndihmuar dhe sa ju ka penguar seksipiliteti juaj natyral në jetë?
“Seksipiliteti” natyral me siguri nuk do të ishte i natyrshëm dhe jam plotësisht e vetëdijshme që po e përdor vetëm në mënyrë të vetëdijshme. Nuk e kam të lehtë të jetoj me këtë etiketë të “seks simbolit”. Nga ana tjetër, duhet patjetër të jem falënderuese që e posedoj këtë aftësi, sepse pikërisht falë kësaj kam tërhequr interesime të shumta si te meshkujt po ashtu edhe te femrat.

Në karrierën tuaj muzikore, ke ditur gjithmonë të eksperimentosh me pamjen dhe dukeni perfekte në këtë sesion fotosh, që duket se do të zgjojë jo pak kureshtje. 
Emri im është shumë i klikuar dhe për shkak të disa fotove që u përhapën me shpejtësi në botën virtuale. Fansat ishin shumë kuriozë për të parë fotot, ku shfaqem shumë provokuese dhe e nxehtë, sidomos në këtë sesion nga frymëzuesi i artit të fotografisë Arton Humolli, i cili ka rezultuar shumë sensual.

Të tjerë ju vlerësojnë për pamjen. Unë po guxoj të të pyes, se cili është defekti yt kryesor?
Edhe unë si të gjitha femrat nuk bëj përjashtim, jemi të lindur për t’i gjetur defekte vetes. Nuk po ia nis listës më mirë.

Sytë e tu joshin shumë fansa. Duke u nisur nga pamja që ke, ke bezdisje prej djemve?
Jo, bezdisje jo, por thjesht komplimente.

E keni gjetur njeriun e zemrës, apo prisni qe tjetërkush t’iu gjejë juve?
Unë thjesht preferoj më mirë të rri vetëm, sesa me dike që refuzon të më pranojë kështu siç jam. Nga personi i dashur pres dashuri të sinqertë dhe të pakusht. Jam nga ato femrat që zgjedhin. Shprehem me veprimet e mia. Nuk ka vlerë çfarë i them, por çfarë bëj unë për të.

Për ç’arsye, sipas mendimit tuaj, ka gjithnjë e më shumë meshkuj dhe vajza të vetmuara?
Nuk e di, mbase po i paguajnë këstet e kredive apo po angazhohen të fitojnë para, kështu që nuk kanë kohë për dashuri. Tek ne aktualisht është situatë e vështirë financiare dhe shumica mbase nuk martohen në mënyrë që nga një rast social t’i krijojnë dy.

Përse të gjitha vajzat e bukura kanë dashnorë të këqij?
Kush thotë që vajzat e bukura janë me dashnorë të këqij? Ja si ta thyejmë këtë lloj paragjykimi – unë jam vajzë e bukur dhe gjithmonë i kam pasur dashnorët më të mirë.

Çka duhet të ketë mashkulli juaj i zemrës? 
Çelësin e zemrës sime...Duhet që të më njohë mjaft mirë dhe të më dashurojë mu kështu siç edhe jam.

Ju person publik. A do të donit të jeni protagoniste edhe në çift? 
Në të vërtetë unë dua superioritetin mashkullor në një marrëdhënie. S'di pse është kështu. Ndoshta për hir të një kulture të ngulitur në nënvetëdije. Mendoj se mashkulli në krah të një femre duhet të jetë ai që ofron siguri.

Sa e rëndësishme është të qenit e rrethuar me dashuri?
Vetëm dashuria mund të na japë energjinë e pashtershme, të nevojshme për të zhdukur dëshpërimin.

Si i përjetoni dështimet dhe çfarë kuptimi kanë ato për ty?
Pengesat dhe vështirësitë mënjanohen kur kanë lindur pa shkak dhe nuk më cenojnë. Ndërsa, për synimet e mia, nuk njoh pengesa, pasi besoj se gjithçka realizohet, jo vetvetiu.
Nuk e njoh fjalën dështim. Për mua ekzistojnë vetëm mësimet në jetë.

Reagimi yt ndaj një shoku që të lë në baltë?
Vazhdoj jetën time duke harruar që kisha një shok.

Po ndaj një shoqe juaja ua merr shokun?
Kjo mund të ndodh vetëm nëse unë jam “në gjumë”, sepse në të kundërt, s’ka shanse. Do të ishte paaftësia ime!

Deri në ç'kufi e ruani privatësinë? 
Bëj jetë publike pak të tërhequr. Nuk shfaqem kudo, nuk shoqërohem me këdo. Për fatin tim të keq, duke qenë kaq e “fshehtë”, kureshtja është më e madhe dhe dëgjoj fjalë nga njerëzit e zakonshëm, miq madje edhe kolegë, që bëjnë supozime nga më të ndryshmet, madje të çuditshme për jetën time. Por asgjë nga këto nuk më shtyn të flas, përkundrazi, bindem më shumë për të mos e ndarë me njeri.

Thuhet se në mesin e këngëtareve ka shumë xhelozi. A kanë këngëtaret kompleks për shkakun tënd?
Fatkeqësisht, kanë, mirëpo kjo gjë mua vetëm mund të më imponohet.

Si reagoni kur dikush ju kritikon apo përpiqet t’ju sfidojë?
Sfidat më mobilizojnë. Herë pas here kemi nevojë të shkundemi nga monotonia që bëjmë apo jetojmë, ndaj unë eci me parimin që sfida dhe konkurrenca rrisin cilësitë dhe bëjnë diferencën.

Po ndaj të pavërtetave? Menjëherë, apo prisni që gjakrat të ulen pak?
Reagoj si luani i plagosur, e atëherë luanët janë më të rrezikshëm, apo jo? Atëherë nuk më punon koka?

Terapia juaj kundër stresit?
Stresin e luftoj me udhëtim kryesisht, sa më larg…Mendoj gjithnjë që koha larg vendit të stresit është mjeku më i mirë.

Sa aventuriere është Fjolla? 
I kam shumë qejf aventurat, më tërheqin shumë. Kam shumë qejf të marr makinën dhe të udhëtoj pa planifikuar asgjë.

Çfarë është për ju lumturia?
Thonë se nuk ka pyetje jo të mira, por vetëm përgjigje të gabuara. Kënaqësia dhe gëzimi për mua janë kur arrijmë diçka që dëshirojmë shumë, sado e thjeshtë qoftë apo sado kosto të kërkojë. Por përtej gëzimit dhe kënaqësisë, për mua lumturia nuk është diçka personale. Ajo merr kuptim vetëm kur përfshin dhe ndahet me njerëzit më të dashur.

Në ditët e pushimeve, kur dita nuk kalon e mbyllur në një studio muzikore ose kur nuk ke planifikuar ndonjë koncert, cili është përkushtimi i vetëm i juaji?
... është vajza ime, Lediana. Ajo tanimë është aq e rritur sa ta kuptojë se e ëma është e njohur dhe gëzon bashkë me të për çdo sukses. Ndonëse nuk jetoj me të, kemi një marrëdhënie më shumë shoqërore me njëra-tjetrën dhe kaloj çdo sekondë të lirë që kam, me të. /Telegrafi/

Foto: Arton Humolli

Mendjendrituri, akademik Pajazit Nushi

Prof. Dr. Pajazit Nushi, është njeriu i cili tërë jetën ia kushtoi arsimit, edukimit, dijës dhe shkencës, por edhe çështjes sonë kombëtare. Ai, më të drejtë është vlerësuar ‘Simboli i dijës dhe i paqes’. ’Profesori i respektuar’, ‘Pedagogu ynë’, ‘Mendjendrituri’, e me emërtime të tjera.

Intervistoi: Shaqir Foniqi

Akademik Pajazit Nushi, u lind në Gjakovë më 8 janar 1933. Në vendlindje kreu shkollën fillore si dhe shkollën normale. Më 1955 i mbaroi studimet në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Beogradit, dega e psikologjisë. Studimet e larta i kurorëzoi me mbrojtjen e tezës së doktoratës në Universitetin e Prishtinës. Në vitin 2000 u zgjodh anëtar me korrespondencë i ASHAK, kurse që nga viti 2008 është anëtar i rregullt i kësaj Akademie.

Profesor Nushi, sigurisht se këtu nuk përfundon ngritja juaj profesionale dhe shkencore?
Jo, jo, ka edhe rrugë të gjatë të dijës, të cilën e kam trasuar gjatë jetës sime. Më 1950 kam punuar si mësues në Gjimnazin e Ulët të Deçanit dhe nga shtatori i vitit 1950 u regjistrova në studimet universitare, të cilat i përfundova me 1955. Nga viti 1956 deri në vitin 1995 kam punuar profesor i psikologjisë në gjimnazin e Gjakovës, në shkollën normale të Prizrenit, pastaj në atë të Prishtinës, ku kalova profesor i kësaj lënde në SHKP të Prishtinës dhe që nga viti 1968 kam ligjëruar lëndën e psikologjisë, në cilësinë e ligjëruesit, të docentit, të profesorit inordinar dhe të profesorit ordinar në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës.
Krahas punës së pedagogut për lëndën e psikologjisë nëpër shkolla të mesme, u mora edhe me veprimtari shkencore nëpër institucionet e larta arsimore e shkencore, si në Prishtinë, Zagreb, Beograd e Tiranë. Kam qenë ndër themeluesit e shkollave të larta, të fakulteteve dhe të Universitetit të Prishtinës, por edhe të ASHAK.
Kam qenë edhe drejtor i Entit të atëhershëm krahinor për përparimin e arsimit dhe të edukimit, ndihmës kryetar i Këshillit Federativ për arsim e kulturë, nënkryetar i Këshillit Ekzekutiv të Kosovës dhe redaktor i Enciklopedisë së Entit Leksikologjik ‘Miroslav Kërlezha’ të Zagrebit.

Jeni marrë edhe me shkrimin e librave dhe kumtesave shkencore, me një peshë të përfillshme shkencore dhe arsimore?
Është e vërtet, kam përkthyer vepra psikologjike në gjuhën shqipe dhe kam botuar libra shkollor nga psikologjia për nevojat e shkollave të mesme dhe atyre universitare. Aktiviteti im profesional e shkencor është shtrirë në fushat studimore të psikologjisë eksperimentale, të etnopsikologjisë dhe të metodologjisë hulumtuese të psikologjisë. Nga fusha e studimeve teorike dhe nga hulumtimet empirike kam botuar mbi 130 artikuj, kumtesa dhe punime shkencore. Shumë nga rezultatet e hulumtimeve empirike u kumtuan në konferenca dhe kongrese të psikologjisë, si në Prishtinë, Tiranë, Beograd, Zagreb, në Minesoto (SHBA), Romë, etj.
Kam qenë kryetar i Shoqatës së Psikologëve të Kosovës dhe nënkryetar i Shoqatës mbarëshqiptare të psikologëve. Kam qenë edhe njëri ndër themeluesit e Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave dhe të Lirive të njeriut, kurse tashti jam kryetar nderi i këtij Këshilli. Ndërsa, isha edhe ndër themeluesit e organizatës, Lidhja Shqiptare në botë. Për punën që kam bërë jam shpërblyer dhe falënderuar me mirënjohje dhe shpërblime të shumta

E përmendet KMDLNJ-në. Cili ka qenë roli i tij gjatë viteve të okupimit?
Ka qenë shumë i madh. Ai ka evidencuar dhunë shtetërore serbe mbi shqiptarët e Kosovës dhe ishte zëdhënës i të drejtave dhe Lirive të njeriut. Pra, ishte një arkiv i të tërë i dhunës serbe dhe aparatit represiv shtetëror serb në Kosovë e jo një vajtore, sikurse mundohej dikush ta emërtonte. Përmes këtij Këshilli bota u alarmua, u njoftua dhe u sensibilizua për të na ardhur në ndihmë, sikurse edhe ndodhi më vonë.

Keni marrë pjesë edhe në Pajtimin e gjaqeve?
Është e vërtet, misioni ynë, jo vetëm imi, por edhe i prof. Anton Çetës, Z. Canës, Ramiz Kelmendit e i shumë të tjerëve ishte shumë i rëndësishëm në këtë plan. Ne arritëm të pajtojmë mbi njëmijë familje dhe të shërojmë shumë plagë e ngatërresa. Pra, ishte një periudhë e vetëdijesimit dhe një sinjal i qartë dërguar Beogradit, se shqiptarët janë të bashkuar, kur është fjala për çështjet madhore. Tashti, që i kemi Ligjet tona, roli i këtij Këshilli është më shumë simbolik, kurse ai i KMDLJ, mbetet vazhdimisht i rëndësishëm, sepse, sado që një shtet të ketë të drejta dhe liri, ato kurrë nuk mjaftojnë. Ka disa vjet që ky Këshill organizon, pikërisht në dhjetor Festivalin për të drejtat e njeriut, ‘Një botë’, i cili po luan rol të rëndësishëm në avancimin e të drejtave dhe lirive të njeriut. E për liri dhe të drejta, bota gjithmonë ka dhe do të ketë nevojë.

Keni qenë edhe në krye të Këshillit për shënimin e njëqind vjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Si e vlerësoni atë ngjarje dhe cili ka qenë roli i saj dikur e cili është tani?
Po, kam qenë kryetar i Këshillit Organizativ dhe kam mbajtur referatin kryesor për këtë datë të rëndësishme, ndër më të rëndësishme dhe llogaritej vazhdimësi e Mukjes, mbase edhe Kuvendit të Lezhës, sepse ajo, pastaj solli edhe Bujanin e ngjarje të tjera deri të Pavarësia e Kosovës. LSHPZ ishte një ngjarje shumë e madhe kombëtare, por dihet, pastaj si përfundoi nga Porta e lartë. Megjithatë, fryma e saj mbeti e gjallë sot e tërë ditën. Ajo, mendoj se e dha kontributin e vet dhe ishte pikë referimi për ngjarjet e mëtutjeshme.
Roli i figurave kombëtare ishte i madh dhe LSHP, gjithsesi mbetet një ngjarje e lavdishme e historisë sonë dhe ajo nuk do të zvetënohet kurrë.

I keni përjetuar edhe diferencimet, shantazhimet, përjashtimet...
Po, po, këto ishin dukuri të shpeshta, por unë ndaja fatin e kombit tim. Fal Zotit, luftës sonë, por edhe miqve ndërkombëtar, në rend të parë SHBA-ve, tash Kosova është e lirë, por ende ka shumë punë që ajo të bëhet një shtet i dinjitetshëm, si e gjithë Evropa dhe bota. Pra, ende ka shumë punë dhe angazhim që Kosova të jetë një shtet normal dhe i respektueshëm.

Ju, lirisht mund të themi se keni qenë kronist i shumë ngjarjeve, por edhe i shumë dhembjeve?
Është e vërtet se kam qenë pjesëmarrës në shumë ngjarje dhe jeta me ka qitur në shumë sprova, por besoj se kam arritur që t’i përballoj me dinjitet. Sfidat ishin të mëdha e të rënda, por, mendoj se ia kam dalur faqebardhë. Dua, të theksoj se fati i kombit tonë ka kaluar nëpër dyertë e tragjedive të mëdha dhe, ne të gjithë kemi kaluar, kolektivisht nëpër këtë Akademi të vuajtjes, sikur do të shprehej Kadare. Të shpresojmë se, më ne fund edhe për ne kanë përfunduar vuajtjet dhe golgota, sado që kemi pritur më shumë

Jeni në moshën tetëdhjetëvjeçare dhe ende jeni aktiv në procesin mësimor dhe në jetën shkencore.
Fati e ka dashur që të jem me shëndet dhe ende jam aktiv në punë e në procesin mësimor. Psikologjia është një lëndë interesante dhe, kuadri për këtë fushë është shumë deficitar. Unë, psh, jo për t’u lavdëruar, por mund të them se kam lexuar mbi 992 libra të psikologjisë, për t’u përgatitur për lënde, të cilën e ligjëroj tash e pesëdhjetë vjet. Jam i lumtur me studentët e mi dhe ata janë jeta dhe krenaria ime. 

“Nekra” sinonim i karikaturës shqiptare!

Nëse kultura grafike, dorëshkrimi gjithandej i njohur dhe i rinjohshëm, shkathtësia e gjetjeve origjinale, të aplikueshme me lehtësi në të gjitha sferat e jetës, duhet te jetë pasqyrë e shkallës së zhvillimit dhe kulturës së përgjithshme të një rrethi dhe të një shoqërie, atëherë ne në Kosovë, me atë që ofron Nexhat Krasniqi - NEKRA dhe shkolla e tij e dizajnit, mund të themi me plot gojën se gjendemi në lartësitë e lakmueshme edhe nga popuj e kultura me ‘kapacitete’ dhe ‘efiçenca” më të gjera se kjo jona.

Eqrem Basha,
Publicist

Shpërthimi, nga ana tjetër, aq i shpejtë dhe i papengueshëm përtej kufijve i karikaturës dhe vizatimit të tij karakteristik satirik, i kompozimeve tejet të veçanta fantazmogorike, dëshmuar e konfirmuar me shumë mirënjohje prestigjioze dhe çmime të larta botërore, shquajnë gjithashtu një artist të gjithanshëm, komplet e kompleks, me shkathtësi e inteligjencë të llojit e sojit të vet.

Dizajni dhe arti grafik në përgjithësi ofrojnë zgjidhje që krijojnë raporte dinamike dhe të gjithanshme në botën moderne. Komunikimi përmes tij është i shpejtë dhe i drejtpërdrejtë. Porositë janë të qarta dhe sintetizuese. Mbase mund të prekin të gjitha fushat e komunikimit bashkëkohor. Ndaj nuk ka asnjë dyshim se edhe mjeshtri dhe artisti që i arrin këto atribute dhe i ndërton këto mesazhe duhet të ketë bagazhin e një kulture dhe diapazoni të gjithanshëm figurativ, artistik e intelektual njëkohësisht.

Në qarqet e artistëve tanë aplikativë NEKRA pa dyshim ka krijuar emër dhe autoritet me të cilin njihet jo vetëm ai, por edhe koha që e jetojmë. Shenjat, distinktivet, logot, afishet, zgjidhjet grafike, video-grafike, kolazhet, faqosjet dhe gjetjet bashkëkohore grafike të gazetave e revistave, porositë e marketingut, katalogët, ballinat e librave… pastaj karikatura, vizatimi satirik, figura specifike, e gjallë në lëvizje, dinamike në formë dhe në përmbajtje, në vija karakteristike, me kolorit të pasur dhe mjeshtërisht të harmonizuar, deri te zgjidhjet me animacion, klasik dhe bashkëkohor, të gjitha këto përmblidhen në opusin e vetëm një njeriu – NEKRËS.

Porosia e mprehtë e karikaturës së tij është një formulë e mbështetur në një mendim të thellë, jo gjithmonë lehtë të kapërthyeshëm, ndërsa vizatimi i saj më shumë i pëlqen artit të grafikës artistike se sa thjeshtësisë së vijave që kanë për qëllim vetëm të përcjellin një mendimin satirik.

Për të gjitha këto NEKRA mbetet një shkollë, një mendim dhe një model që ndiqet me shumë dashuri dhe mirënjohje nga një gjeneratë e tërë disenjatorësh, grafistësh, animatorësh e karikaturistësh të rinj.

Nexhat Krasniqi - NEKRA
Lindi në Pejë.
Mbaroi Akademinë e Arteve, drejtimin e grafikës.
Specializoi disenjin grafik dhe filmin e animuar.
Merret me karikaturë, disenj grafik dhe film të animuar.
Më 1983, realizoi filmin e parë vizatimor kosovar: ‘Proteza’ për ‘Kosovafilm’ – Prishtinë...
Pjesëmarrës dhe i shpërblyer në shumë festivale botërore të karikaturës.
Organizator dhe drejtor i Festivalit Botëror të Karikaturës ‘KOSOVAAWARD’ – Pejë
Aktualisht, pos karikaturës dhe disenjit grafik është i angazhuar në realizimin e filmit artistik vizatimor ‘Përtej’, 7 min. në bashkëpunim me Qendrën Kinematografike të Kosovës...( skenari, regjia dhe animacioni: Nekra )
Vepron në Pejë, Prishtinë dhe Tiranë. 

Elvira Dones: Lufta e vogël e përkorë

Elvira Dones, shkrimtarja më e mirë shqiptare, në romanin “Luftë e vogël e përkorë” rrëfen një copë nga historia shumë e afërt e Kosovës. Në Itali, kritika dhe publiku e ka mirëpritur dhe pëlqyer shumë. Gjithashtu edhe lexuesi shqiptar por, kritika në Shqipëri e Kosovë, për çudi, ka heshtur!

Intervistoi: Flora Durmishi

Zonja Dones, cilat janë komentet që keni marrë në Itali, Shqipëri e sidomos në Kosovë?

Tregu shqiptar dhe ai kosovar janë krejt të ndryshme. Në këtë rast libri në Itali kishte dalur një vit e gjysmë përpara dhe eci jashtëzakonisht mirë. Eci mirë dhe unë jam shumë e lumtur për këtë. Eci mirë edhe për sa i përket kritikave letrare që janë shumë të nevojshme gjë që nuk ndodh në tokat tona. Në Shqipëri dhe Kosovë, kritika e mirëfilltë jo vetëm që nuk ekziston por për këtë libër ka pasur një heshtje të madhe. Është nga ata libra impenjativ, është nga ata libra angazhues që njeriu nuk e blen për ta lexuar nën çadër gjatë pushimeve në verë, përshembull. Pra, kush e merrte në dorë një libër si ai “Luftë e vogël e përkorë” duhet të ishte një lexues i mirëinformuar dhe i dëshiruar për të ditur më shumë.

Si e ndërtuat rrëfimin, personazhet? Ju keni hulumtuar shumë seriozisht këtu në Kosovë. A janë të vërteta ngjarjet dhe personazhet që përshkruani? A janë emra të përveçëm?

Mua m’u deshën vite, shumë vite përpara se vërtetë të vendosja ta shkruaja këtë libër edhe mbasi kisha akumuluar, mbasi kisha mbledhur gjithë materialin bazë, me hollësinë më të madhe, me ditë me javë, me orë madje se çfarë ndodhi në Kosovë në ato 87 ditë sidomos, të bombardimeve. Personazhet nuk janë të vërteta me emër dhe mbiemër. Ky është vërtetë një hulumtim gazetaresk, por ama pastaj është shkruar në formën e një romani të mirëfilltë kështu që, shumë personazhe janë të ngjizur. Është një copëz e këtij personazhi me një copëz të asaj ngjarjeje që ke vendosur ta fusësh si shkrimtar brenda rrjetit të tregimit tënd. Atëherë, në këtë kuptim mund të thuash që çdo personazh është një, njëqind, dhe askush!

Zonja Dones, më keni thënë në një rast që, gratë të cilat ju keni intervistuar, ju kanë rrëfyer në vetën e tretë. Një numër i tyre sot kanë filluar të flasin në vetën e parë! Si e shikoni ju këtë?

Fakti që shpesh herë viktimat tregojnë në vetën e tretë është e vërtetë, jo vetëm për hulumtimet e mia, për intervistat me viktimat gjatë shkruarjes së romanit, gjatë mbledhjes së materialit për romanin “Luftë e vogël e përkorë” flasin në vetën e tretë, por këtë e kam vënë re edhe kur kam shkruar për trafikimin e grave, për trafikimin njerëzor. Me një fjalë, shpesh herë viktima e largon atë që i ka ndodhur duke folur në vetën e tretë. Plagët do të jenë gjithmonë të freskëta sidomos për këtë brez viktimash që e ka hequr mbi lëkurë, që e ka hequr mbi shpirt, që i ka shkatërruar jetën, por edhe për fëmijët e tyre. Nuk është e lehtë për një fëmijë të jetojë pranë një nëne të traumatizuar sado që nëna të mundohet ta menaxhojë atë traumë që ka kaluar.

Unë jam shkëputur, ka disa vjet që nuk kam ardhur në Kosovë dhe nuk kam mundur të vij dhe kjo që ju më thoni, ju si gazetare, që sot po flasin në veten e parë lumturohem për këtë sepse është një hap i madh. Është një hap jashtëzakonisht i vështirë dhe është një hap i domosdoshëm. Ato gra, në momentin që fillojnë të flasin në vetën e parë dhe thonë: Mua më ka ndodhur kjo! Ato janë ngritur mbi plagën e tyre! Ato kanë ngritur në këmbë personalitetin e tyre, dinjitetin e tyre edhe sepse ai dinjitet do të jetë gjithmonë i gjymtuar. Por, ama ka gjymtim dhe gjymtim.

Përmes këtij romani, ju u keni dhënë zë atyre që nuk kishin zë për kohë të gjatë. Vetëm tani së fundi ka një nismë për mbështetjen e grave të dhunuara përmes një Ligji për të cilin ka shumë debate. Si e shihni ju këtë dhe a keni ndonjë këshillë, rekomandim?

Unë mendoj se Ligji për mbështetjen e grave të dhunuara duhet aprovuar dhe kaq! Duhet miratuar dhe kaq! Duhet të jetë i mbështetur nga çdo mekanizëm i shtetit dhe jo vetëm nga shoqëria civile. Është e domosdoshme për Kosovën, është e domosdoshme për ngritjen e dinjitetit të një vendi të tërë. Kjo është një plagë e madhe për gjithë shoqërinë! Gruaja është gjysma e shoqërisë. Nëse gruaja është e plagosur atëherë gjithë shoqëria është e plagosur.

Çfarë keni mësuar nga këto gra?

Nga këto gra, në radhë të pare, kam mësuar dinjitetin. Nga këto gra kam mësuar forcën. Pas luftës, këtyre grave, iu desh të kalonin mbi psikikën e tyre, mbi dhimbjen e tyre, mbi plagën e tyre të madhe. Dhe, ato gra që unë kam takuar, i kam ndjerë deri në shpirt. Kam ndjerë bukurinë e tyre, forcën e tyre.

A ka interesim që të bëhet film?

Po, në fakt ishte një grup filmi italian që deshi ta bënte një film. Gjërat avancuan përpara por me krizën ekonomike në këtë moment të bësh një film për një luftë dhe një luftë të vogël siç ishte ajo e Kosovës, në Itali ishte një mision pothuajse i pamundur. Nuk u bë filmi në këtë moment por u bë një pjesë teatrale e cila u vu në skenë në Teatro Stabile në Torino, në Itali dhe u prit jashtëzakonisht mirë nga publiku. Ishte në skenë për dy muaj të tërë me të njëjtin titull Picola Guerra Perfeta. Regjisor ishte Domenico Kataldo.

Ju keni vendosur të shkruani për tmerret që përjetuan motrat nga Kosova. Sa ka ndikuar emocionalisht te ju, gjatë kohës sa e keni shkruar romanin? 

Nuk mund të mos ndikojë emocionalisht. Për respekt të asaj dhimbje, për respekt të asaj që ndodhi në Kosovë u informova edhe më tepër se ç’më duhej të isha e informuar. Hulumtimi për mua mbetet gjithmonë, gjithmonë një proces jashtëzakonisht i rëndësishëm. Por ama, në rastin e këtij romani, pikërisht për rëndesën psikologjike, për rëndesën emotive, ky proces ishte akoma edhe më i gjatë. Ishte akoma edhe më i vështirë.

Ju lutem më veçoni ndonjërin nga personazhet që nuk ju hiqet dot nga mendja!

Një nga personazhet që nuk më hiqet dot nga mendja është Blerime, një personazh gjysmë i vërtetë. Po ju them një gjë që ndoshta nuk e kam thënë në ndonjë intervistë apo ndoshta askush nuk ma ka bërë këtë pyetje sidoqoftë personazhi i Blerimes është marrë nga disa personazhe të tjerë ose është i marrë më shumë nga kronika e dhunës, e përdhunimit të grave, e shumë vajzave të tilla. Është një shkëputje në një farë mënyre e shumë personazheve të tjerë. Mirëpo, ndërrimi i emrit, ngatërrimi i emrit të saj nga mediet është diçka që ka ndodhur vërtetë dhe ka qenë një lajm që është publikuar në Corriere de la serra në fund të luftës, në kampet e refugjatëve. Prandaj ajo Blerime nuk më hiqet dot nga mendja sepse pas gjithë asaj që kishte ndodhur edhe emrin ia ngatërruan.

Komunikimi ke personazhet, reagimi i tyre cili ka qenë?

Libri ka dalë në Kosovë prej një viti, por nuk më kanë thënë se çfarë mendonin personalisht. Nuk e kanë komentuar ndoshta se brenda vetës së tyre u dhemb akoma ajo pjesë lufte edhe, sepse në qoftë se nuk e kanë përjetuar në vetë të parë tmerrin e llahtarshëm të përdhunimit, sido që të jetë, e kanë marrë me gjak, e kanë marrë me ajër, e kanë thithur nga gjithë ajo që ndodhi nëpërmjet motrave të tjera, shoqeve të tjera, nëpërmjet të gjithë asaj që i ndodhi shoqërisë kosovare. Por ajo që më ka pëlqyer shumë dhe më ka dhënë një paqe brenda vetes ka qenë komunikimi me lexues të thjeshtë, me disa gra kosovare të cilat kanë gjetur veten, kanë qenë gra të dhunuara dhe nuk kanë pasur guximin ta firmosin veten e tyre. Janë firmosur dy tri gra si anonime por më kanë shkruar letra të mrekullueshme

Ju jeni duke punuar në një roman tjetër. A mund të na zbuloni se për çfarë bëhet fjalë dhe në ç’gjuhë po e shkruani?

Jo! Parapëlqej të mos flas për romanin që kam në duar. Po shkruhet në gjuhë italiane. Titulli i romanit është “Ndoshta sonte”. Ngjarjet e këtij romani zhvillohen këtu ku unë jetoj. Zhvillohen në mes të San Franciskos dhe burgut San Quentin prison. Personazhet janë amerikanë, por ka një personazh të fortë dhe kontrovers shqiptar. Pra ky është libri që po shkruaj por ndërkohë kam një vëllim me tregime të cilin jam pakashumë në mbarim e sipër dhe po e shkruaj në gjuhën shqipe.

Tema të forta vazhdojnë të mbeten për ju temat sociale. Nuk jeni lodhur? Aty ka dhimbje, ka emocione të forta. Si e përballoni? Unë ju njoh si një grua sa e fortë aq edhe e ndjeshme dhe suptile.

Është pyetje e mirë që më bënë Florë e dashur, mikja ime. Por ja edhe ju merreni me tema sociale, a nuk jeni lodhur? Dhe shume gra të tjera kosovare që merren me shoqërinë civile, gazetare, aktiviste merren me çështjet më të rëndësishme të grave kosovare sot dhe të gjithë shoqërisë kosovare. A jeni lodhur ju? Jo sigurisht. Ose ndoshta lodheni aty këtu, por ama vazhdoni punën tuaj sepse këtë kemi vendosur të bëjmë. Kështu edhe kjo puna ime. Ndoshta janë tema që më shumë më përshtaten. Kam nevojë të prek më dorë atë pjesë të njerëzimit që është i shtyrë, i pështyrë, i pavështruar, i gjykuar keq, i paragjykuar, i marrë nëpër këmbë, i vrarë, i dëmtuar…

Ju punoni me ndërprerje sa në roman sa në dokumentar. Si e zini fillin më pas? Në raste të tilla personazhet ka mundësi të ju dalin dorësh, të marrin vetë rrugën që duan!

Është pyetje shumë e mirë kjo që më bëni. Siç e dimë të gjithë, me letërsi nuk jetohet. Nuk paguhet qiraja, nuk paguhet universiteti i vajzës, kështu që gazetaria po më merr një pjesë të madhe të punës. Kjo është e vështirë për mua në këtë moment. Do të doja shumë të ulesha në këtë moment dhe të merresha vetëm me romanin “Ndoshta sonte”, por me sa duket nuk është e mundur. Ja hyri në mes dokumentari kështu që përsëri do hidhem si pelivani përmbi tel. Por jeta ka gjëra më të vështira por jo, ka edhe gjëra shumë më tragjike, ka dhe gjëra shumë më dramatike kështu që të ankohesh për kaq do të ishte mëkat i madh

Gjelosh Gjokaj, liriku plot fantazi

Gjelosh Gjokaj, është ndër krijuesit më të veçantë dhe të afirmuar, krahas Ibrahim Kodrës. Gjeloshi ka një dashuri të pakufishme për artin, përgjithësisht, por veçanërisht për pikturën dhe grafikën. Ngjyrat e tij nuk do të shlyhet kurrë, sepse i ka të theksuara dhe të magjishme.
Bisedoi: Smajl Smaka

Maestro Gjelosh Gjokaj, ka më shumë se pesëdhjetë vjet që është prezent në artet pamore në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. I lindur në Milesh të Malit të Zi, me 25 gusht 1933, ai sakaq i hapi horizontet e afirmimit, fillimisht në Prishtinë, ku themeloi degën e grafikës, pastaj qëndroi për gjashtëmbëdhjetë vjet në Itali, kurse aktualisht është në Augburg të Gjermanisë.



Cili është relacioni i krijuesit me vendlindjen - cili është raporti Juaj me Mileshin, me Malësinë. Sa kanë ndikuar në veprën, profilin e konceptin Tuaj artistik ambienti i këtushëm, e kaluara, elementet arkaike, gjeografia, nënqielli, ngjyrat e vendlindjes njerëzit?
Në fillim të fëmijërisë kur kam menduar se arti ka një domethënie, nuk i kam dhënë shumë rëndësi fantazisë fëmijërore. Porse, kur kam nisë me u pjekë, të merrem me art, sigurisht jam frymëzuar nga ngjarjet e fëmijërisë si element kryesor për artin tim figurativ. Psh. Ambientet e katundit që i kam përjetuar si fëmijë, kanë qenë elementet kryesore, ngjyra e çagjës, misrit të pjekur, mishit të thatë; ngjyra e hirit që e kam përjetuar në sofër të shtëpisë të fshatit.Keni ndërtuar shtëpinë Milesh. A mendoni të ktheheni këtu, për të lënë gjurmët e ekzistencës suaj?
Unë, çdo ditë e më tepër jam duke bërë përpjekje për t’u kthyer në vendlindje dhe tash e kam sjellë punëtorinë e grafikës, që e kam pasur në Romë dhe Gjermani. Besoj, që së shpejti do të hap edhe një shkollë të grafikës në ato troje tona, sepse edhe Malësia ka një progres, njerëzit kanë filluar të konsumojnë artin figuartiv.

Si u reflektua tek Ju shkuarja në Romë, vlerësimi se “laboratori më i mirë grafikës është Gjokaj”. Në vitin 1977 fituat shpërblimin më të lartë - si piktori më i mirë i vitit në Itali. Kritikët e artit në Itali e kishin vlerësuar krijimtarinë tuaj si një surrealizëm të ri. Si u reflektua ky çmim në karrierën e pozitën Tuaj materiale?
Në Prishtinë, aty ku kam jetuar, pata krijuar një artmosferë artistike shumë të mirë me kolegët e mi, Muslim Mulliqi, Rexhep Ferri, Tahir Emra e të tjerë. Ne, krijuam një ambient të bukur arti figurativ, pastaj edhe me fillimin e akademisë dhe shkollave të artit. Porse një ndodhi private, familjare, ma prishi pak atë atmosferë, dhe një ditë prej ditësh, mora valixhen dhe u nisa për në Romë. Kam dashur dikur që të shkoja në Amerikë, por atë e gjeta në Romë. Për një kohë të shkurtë, punimet dhe grafikat e mia e patëm një sukses. Dalëngadalë, ia fillova punës në një dhomë të vogël, me do punime të vogla që, disa kritikë të artit, i kanë konsideruar si një vlerë. Për dy-tre vjet, u bëra një emër në Romë me ekspozita dhe shoqëri të piktorëve më famë në Itali.

Jetoni larg vendit tuaj, si i mbani lidhjet me të?
Frymëzimin nga vendi i vet, artisti e mban gjithnjë ne krah dhe përpiqet t’ia tregojë botës. Kritikët e artit e kanë gjetur gjithnjë atë thelbin fillestar prej trojeve tona në punët e mia. Frymëzimet janë nga më të ndryshmet, që nga brumi i bukës së pjekur struktura ngjyrat ambientet e katundit, oxhaqet prej nga bie hiri... Janë elemente që më kanë tërhequr dhe gjenden në pikturën time.A mund të rikujtoni ndonjë nga takimet me piktorët e mëdhenj Pikason, Dalin, Kodrën?
Me Ibrahim Kodrën kam pasur takime qysh në fillim, në Romë dhe gjithnjë kam pasur më të raporte të mira miqësore dhe artistike. Kam pasur shumë miqësi me piktorin Renato Gottuso, Franco Gentilini, dhe një grup piktorësh shumë me rëndësi për Romën. Pastaj, më 1972, Pikasso kishte një ekspozitë shumë të rëndësishme në Romë dhe Gottuso, i cili ishte mik i tij, më ftoi në darkë të përbashkët me Pikasson. Aty e dëgjoja atë tek shpaloste përvojat e tij. Në një moment vjen një njeri me një pëlhurë dhe i thotë: mjeshtër a po ma firmoni këtë pëlhurë? Pikasso e kundërshtoi duke i thënë se nuk e di se çfarë do të bënte pastaj më atë pëlhurë, por mori një laps, ia bëri një portret shumë të bukur, ia firmos dhe pasi ai e pagoi, Pikasso, na thotë: ‘tashti jeni mysafir të mi’.

A mund të tërhiqni një paralele mes grafikes e pikturës?
Për mua, grafika ka qenë një teknikë që më ka ndihmuar shumë në pikturë. Grafika lidhet me vizatim, vizatimi me grafikë, grafika lidhet me pikturë. Është një proces, shumë, shumë i dobishëm për veprimtarinë time.

Dikur dominonte në pikturë koloriti. Tani sikur është reduktuar. Pse?
Unë dikur kam qenë adhurues i koloritit, porse unë e kam parë pikturën time të reduktuar nga ky element, sepse koloriti i tepruar e bën pikturës shumë dëme. Piktura me tre-katër ngjyra, si grafika duket estetikisht shumë më e mirë.
Pse në opusin tuaj dominon ngjyra blu?
Në pikturën time dominojnë ngjyra blu dhe e hirit. Ngjyra e hirit ka lindur prej ambienteve fshatare: hirit, tymi dhe çagja. Ndërsa, ngjyra blu, është ngjyra e lumit që e kam përjetuar në vendlindjen time.

Cili është opinioni Juaj për artet pamore përgjithësisht në Kosovë dhe sa e si komunikojnë me vlerat evropiane?
Gjithmonë e kam thënë se arti pamor i sotëm i Kosovës, është shumë i zhvilluar, ka talent të mëdhenj, porse ne nuk kemi pasur mundësi t’ia imponojmë Evropës vlerat tona si duhet dhe gjithnjë kanë mbetur pak lokalistë.

Si janë reflektuar ngjarjet dramatike në fatin e shqiptarëve këto dy-tri dekadat e fundit në profilin dhe veprën tuaj tuaj?
Unë kam qenë pak larg ngjarjeve, porse dhimbjen e ngjarjeve në Kosovë e kam ndjerë në zemër. Do të vie një kohë që veprimtarinë time do t’ia kushtoj atyre ngjarjeve, por ende nuk e ndjej aq të fuqishme për të mundur të krijoj.

Çfarë u shtyri që nga pozita e piktorit të figuracionit,të formave të kaloni në abstraksion, në artin më të estetizuar?
Abstraksioni është shumë më i vështirë se figura, është shumë vështirë të bësh një harmoni ngjyrash. Në figurë ti e sheh modelin drejtpërsëdrejti, ndërsa abstraksioni vetëm me imagjinatë dhe shpirt e ndjen ngjyrën, kompozicionin dhe efektet tjera.

Si arrini të mbeteni autentik, i mëvetësishëm, që nuk i ngjanë askujt, por vetëm vetes?
Mund të lidhet kjo edhe me folklorin që e kemi, sepse folklori ynë nuk ka qenë vetëm i Kosovës, Malësisë, por i krejt Ballkanit, është shumë origjinal. Ato elemente, shumë herë i përdori në pikturën time.

Cili është raporti Juaj me Kosovën dhe me Shqipërinë, një kohë të gjatë si atdhe i munguar?
T’ua them të drejtën, gjatë gjithë veprimtarisë time në Itali, Gjermani, kam pasur dëshirë të di se si reflektohet kjo në trojet tona. Mua më duket se kohët e fundit e kanë arsyetuar, e kanë pranuar artin tim figurativ...(Smajl Smaka)