Prof.dr.sc.Helena Grillo:Probleme të formimit të mësuesve të gjuhës shqipe në universitete.

Gjuha shqipe në universitet

Probleme të formimit të mësuesve të gjuhës shqipe  në universitete.

Zhvillimi i vrullshëm i shoqërisë njerëzore domosdoshmërisht shoqërohet me zhvillime e ndryshime në fusha të ndryshme të dijes njerëzore. Këto ndryshime pasqyrohen në gjuhë, kulturë, letërsi, edukim, ekonomi e kudo. Aftësia e secilës nga fushat përkatëse është përshtatshmëria me të njëjtin ritëm , megjithëse jo gjithmonë kemi përputhje në kohë dhe hapësirë në realizimin e kësaj përshtatshmërie. Vitet e fundit janë trajtuar cështje të ndryshme që i përkasin integrimit të këtyre disiplinave në globalizëm, janë trajtuar dukuritë nën ndikimin global të gjuhës, letërsisë e kulturës shqiptare, zhvillimet e pritshme të këtyre disiplinave, tematika e arsimit ndërkulturor, e arsimit të pakicave dhe politikat e ndryshme arsimore në Shqipëri, Ballkan e më gjerë, e nxitur nga zhvillimet e viteve ’90 e në vazhdim .     Në kuadër të këtyre diskutimeve , sot gjithnjë e më shpesh po hapen debate të ndryshme për rolin dhe funksionin e gjuhës shqipe në arsimin bazë dhe në universitet.

Për të qenë sa më funksionalë në objektin e studimit tonë theksojmë se përbërësit e këtij objekti janë në evoluim të vazhdueshëm, shfaqin vecanti të ndryshme , e  tregues jo të njëjtë në varësi të shfaqjes në grupe të caktuara. Në harkun kohor 15-20 vjecar kanë ndryshuar programet universitare që përgatisin mësuesit e gjuhës e letersisë shqipe. Pas disa vitesh këta mësues  do të përgatisin breza të tjerë, duke shfrytëzuar krahas njohurive të veta shkencore, edhe përvojën e viteve në mësimdhënie dhe njohjen e thelluar të programeve , sidomos të shkollave të mesme , ku japin mësim një pjesë e mirë e tyre.

Jean Dubois thekson: “ Gjuhëtarët janë të përfshirë në formimin e mësuesve në mënyrë tejet të drejtëpërdrejtë dhe themelore. Ata lidhen me të në një pikëpamje të trefishtë;

1. Sepse objekti i gjuhësisë është, pikësëpari, ligjërimi dhe komunikimi , dhe që pedagogjia është domosdoshmërisht e përcaktuar nga një tërësi hipotezash mbi funksionimin e ligjërimit, mbi zhvillimin e saj dhe mbi tipet e komunikimit që janë përvijuar mes mësuesve dhe nxënësve ;

2. Sepse objekti i gjuhësisë është gjuha , përshkrimi i rregullave që lejojnë të mundësohet realizimi i frazave vazhdimisht të reja, dhe sepse gjuha është , njëherazi, mjeti i nevojshëm i mësimdhënies dhe objekt njëherazi i procesit të të mësuarit të gjuhëve të gjalla apo gjuhës amtare;

3. Sepse objekti i gjuhësisë janë diskurset dhe institucioni shkollor nxit vazhdimisht një diskurs didaktik që realizon mësuesi dhe për të cilin është e nevojshme të njihen rregullat për të pasur zotërimin kritik të tij.

Gjatë përvojës vetiake kemi hulumtuar mbi programet e lëndës së gjuhës e letërsisë shqipe në shkollat e mesme dhe në universitete, të cilat do të bëhën objekt i punimit tonë . Konkretisht do të trajtojmë se si thellohen njohuritë gjuhësore në universitet dhe si i shërbejnë këto mësuesve të ardhshëm. Natyrisht ,  jo pak i rëndësishëm është formimi gjuhësor i nxënësve në arsimin parauniversitar, sidomos për ata nxënës që ndjekin studimet e larta për gjuhë e letërsi shqipe. Në këtë linjë do të përpiqemi të analizojmë rolin e programeve në vijimësinë e tyre nga shkolla e mesme drejt universitetit. Nuk do të thellohemi në të gjitha dukuritë dhe linjat, sepse punimi do t’i kapërcente kufijtë e një kumtese.

Synimi i gjuhës shqipe në arsimin parauniversitar është zhvillimi i përgjithshëm intelektual dhe komunikues i cdo individi, për realizimin e të gjitha marrëdhënieve shoqërore komunikuese, që realizohen përmes saj[1].

Në shkollë synohet të vazhdohet mësimi i gjuhës , i filluar në familje dhe plotësohet një nevojë e dyfishtë, që zhvillon një aftësi dyfishe:

1. Nevoja dhe aftësia për t’u shprehur me gojë dhe me shkrim.

2. Nevoja dhe aftësia për të kuptuar atë që thuhet dhe shkruhet.

Kjo synohet për të gjithë masën e nxënësve dhe më pas sipas preferencave të veta , gjithsecili përzgjedh të thellojë njohuritë në studimet universitare.

---

[1] Program i gjuhës shqipe, MASH, 2009

“Shpjegojmë sipas asaj që kemi ditur të kuptojmë. Kuptojmë sipas asaj që kemi ditur të vëzhgojmë . Të kuptuarit dhe të shpjeguarit janë, në cdo shkencë ku shfaqen , të domosdoshëm, harac i një vëzhgimi , i cili, për të nxjerrë plotësisht njërin apo tjetrin, duhet të jetë sa më i gjetur, sa më i hollë dhe gjithëpërfshirës”   [1]

Do të hulumtojmë se si universiteti siguron arsimim të bazuar në kërkim dhe njohuri shkencore e teknologjike bashkëkohore; siguron arsimim të vazhduar, kualifikime, specializime; përgatit specialistë dhe shkencëtarë të rinj, duke plotësuar kështu misionin e tij kryesor.

Mes analizave të sjelljeve gjuhësore të mësuesve të sapodiplomuar, do të analizojmë nivelin e përdorimit të standardit realizuar nëpërmjet një pyetësori të hartuar për këtë qëllim. Kemi qenë të kujdesshmëm duke përzgjedhur tema të përgjithshme sociale , për të krijuar lirshmëri në komunikim. Kemi hetuar gjithashtu mes bisedave të drejtëpërdrejta edhe përdorimin e regjistrave të ndryshëm gjuhësorë.

Rezultatet e pyetësorit do t’i përdorim për të analizuar faktorët që cojnë në  përdorimin jo korrekt të normës. Duke pasur parasysh variantet gjuhë e folur – gjuhë e shkruar do të hulumtojmë  përdorimet nga mësuesit të të dy varianteve. Kemi hulumtuar dhe më pas analizuar punët me shkrim të kontrolluara nga dy grupe mësuesish, të cilët kanë përvoja të ndryshme pune të limituara në një ndarje prej afro 10- 15 vjetësh.

Nga analizat e sjelljeve gjuhësore të mësuesvë të sapodiplomuar konstatojmë se ka defekte serioze në kulturën gjuhësore të tyre. Shpesh disa nga këta student kandidatë kërkojnë ndihmë për të hartuar kërkesë, jetëpërshkrim, plane mësimore, proces-verbale të ndryshme. Duke analizuar programet mësimore të gjuhës shqipe në shkollat e mesme dhe vijimisht në universitet, konstatojmë se shumica e tyre janë të mirëorganizuara në fushën e kulturës gjuhësore duke përfshirë orë praktike të hartimit të tyre. Atëherë mendojmë se duhet analizuar niveli i mësimdhënies në shkollat e mesme dhe niveli i zbatimit praktik të tyre. Shpesh , si pasojë e fluksit të informimit dhe modeleve të shumta mësimdhënësit duke menduar se do t’i parashtrojnë të gjitha variantet krijojnë corientim dhe nuk saktësojnë modelet bazë. Duke u dhënë liri zgjedhjeje shumicës së mësimdhënësve , pa hetuar e kontrolluar shkallën e nivelet të tyre të njohurive , shpesh gabohet. Eshtë detyrë e programeve universitare të mbajnë peshën kryesore në thellimin dhe alternativat në procesin e të shkruarit, sidomos atij universitar.

Roli i mësuesit për formimin gjuhësor të nxënësve do të shihej si një tregues shumë i rëndësishëm , krahas treguesve të tjerë që lidhen me tekstet , gramatikat e programet.

Ja si shprehet Vretoja: “ ….. Andaj themi e parë fare dhe ball’ e dukeme ndë kombinë është të shkruajmë gjuhënë, ani të përkujdesemi të bëjmë msonjëtore e të marrëmë mësonjëtor e mësonjëtore të mir’ e të diturë, që të na mësojnë djemtë mbë kohë…..[2]

Me një vështrim të kujdesshëm të programeve universitare vërehet se gjithnjë e më tepër këto  15 vitet e fundit rol të rëndësishëm po marrin disiplina si sociolinguistika, psikolinguistika, stilistika, të cilat janë më afër marrëdhënieve të gjuhës me shoqërinë e psikologjinë.

Mësuesi është transmetuesi i njohurive. Ai luan rol vendimtar për të lehtësuar studimin e gjuhës dhe për të zhvilluar tek nxënësit  aftësitë për nxënie të pavarur. Në diskutimet e shumta rreth rolit të mësuesit në mësimnxënie janë arritur rezultate konkrete në përcaktimin si duhet të rolit të tij në këtë proces.

Roli i mësuesit [3] të gjuhës shqipe është:

Të bashkëbisedojë me nxënësit synimet e nxënies dhe përmbajtjen;

Të ruajë një atmosferë pozitive dhe harmonike për nxënien;

Të mbështesë pjesëmarrjen aktive të nxënësve;

Të veprojë si një model i një nxënësi të letërsisë;

Të përshtatë mësimdhënien me reagimet e nxënësit;

Të nxisë cilësinë e bashkëveprimit në klasë ;

Të japë orientimet e duhura dhe feedback cilësor;

---

[1] T.S.Casacu” Linguisticue appliquée :une  introduction”, editrice La scuola, f.305-306

[2]Jani Vreto, Vepra të zgjedhura, Sh. B. “ Nëntori” , Tiranë, 1973, f.130

[3] IKT, Programi I lëndës letërsi për klasën e 11-të

Të nxisë nxënien  e pavarur.

Objektivat e mësimit të gjuhës shqipe në arsimin parauniversitar kërkojnë formimin e përgjithshëm të nxënësve që në këtë cikël. Në universitete thellohen dhe specializohen këto objektiva për të thelluar njohjen e specializuar dhe shkencore.

Nëse do të hulumtonim mbi formimin e mësuesve të ardhshëm , padyshim që ecuria e njëtrajtshme e marrjes së njohurive të përgjithshme përfundon me mbarimin e shkollës së mesme. Do të shohim se si thellohen këto objektiva nga njohuri të përgjithshme në njohuri të specializuara, nga shkolla e mesme drejt universitetit:

Deri në arsimin parauniversitar nxënësi duhet:

1. Të komunikojë për qëllime të ndryshme me të tjerët , duke e përdorur gjuhën me saktësi dhe duke i transmetuar mendimet nëpërmjet të folurit, të lexuarit e të shkruarit.

Këto objektiva thellohen në programet universitare të gjuhës e letërsisë, nëpërmjet diskutimeve të shumta në orët e seminareve të lëndëve të ndryshme, detyrve të kursit të paqitura para një audience të përcaktuar( Detyrat që prezantohen me gojë) , si dhe nëpërmjet procesit të të shkruarit kryesisht në Shkrimin akademik, me tipe dhe lloje të caktuara të punëve me shkrim.

2.  Të përdorë dhe analizojë sistemin gjuhësor të shqipes në nivelet e veta përfaqësuese : Drejtshqiptim, drejtshkrim, fjalëformim, morfosintaksë etj

Në programet universitare thellohet analiza e sistemit gjuhësor mes lëndëve të tilla si: Hyrje në gjuhësi, morfologji, sintaksë, fonetikë, hyrje ne historinë e gjuhës shqipe, dialektologji, leksikologji.

3.  Ta rrisë në mënyrë të përshkallëzuar dhe në përshtatje me moshën , zhvillimin vetjak emocional, shoqëror, estetik dhe moral të nxënësve [1]

Në universitet ky objektiv thellohet mes lëndëve që lidhen drejtëpërdrejtë me vecoritë psiko- emocionale të nxënësve si: Psikologjia , pedagogjia, e shoqëruar më shkencat e dijeve të zbatuara si psikolonguistika, sociolinguistika, etj.

Përgatitja e mësuesit lidhet:

1. Me përgatitjen e përgjithshme si mësues i lëndës së gjuhës shqipe, e cila lidhet me përditësimin e arritjeve të shkencës së gjuhës. Mësuesit duhet të jenë në kontakt me të gjitha arritjet e kësaj shkence dhe debatet në fushën përkatëse.

Nga vëzhgimet e bëra konstatohet se mësuesit me një përvojë pune 10-15 vjecare nuk e humbasin kontaktin me arritjet e shkencës së gjuhës, kurse mësuesit e sapodiplomuar shpesh u besojnë njohurive të marra në universitete dhe nuk i thellojnë sa duhet njohuritë e fituara në shkollë. Kjo bën që ndoshta ky brez mësuesish duke mos pasur edhe përvojën e tyre në mësimdhënie dhe në studimet e thelluara të programeve të krijojnë dobësi të theksuara në procesin e mësimdhënies.Vetëm 10% e studentëve të diplomuar janë në kërkim të arritjeve të reja të gjuhës , ku shumica e tyre i thellojnë njohuritë mes cilkeve të thelluara të studimeve Master. Me reformën që përfshin Arsimin e Lartë në specifikimin e masterave në ; Shkencor dhe Profesional, mendojmë se do të thellohet interesi dhe niveli i studentëve që do të ndjekin këto studime. Universiteti e realizon suksesshëm përditësimin e arritjeve të shkencës së gjuhës.

2. Mësuesi i gjuhës shqipe duhet të jetë mbrojtës dhe kërkues i vazhdueshëm i standardit të shqipes. Detyrë themelore e tij është përdorimi domosdoshmërisht i standardit dhe evidentimi i formave jostandarde.  Në rast se nxënësit dëgjojnë mësues që flasin në dialekt, pavarësisht se në mendje idetë mund t‘i kenë shumë të qarta, do të kishin vështirësi të flisnin rrjedhshëm. Kjo do të sillte që ata të flisnin me fjali të shkurtra e nuk do të arrinin të shpreheshin si duhet.

3.    Duhet të jetë i përgatitur metodologjikisht me teknologjitë e reja të mësimdhënies dhe standardet e hartimit të plan ditarit.

Përgatitja metodike fillon në universitet përkatësisht me lëndë të tilla si; Metodika e gjuhës shqipe, Metodika e letërsisë, Pedagogjia,Didaktika dhe thellohet më pas mes kualifikimeve të vazhdueshme nga institucionet përkatëse dhe natyrisht edhe mes vetkualifikimit të mësuesit, proces , i cili vazhdon gjatë gjithë jetës. Përvoja e mësimdhënies e lejon mësuesin ta shohë veten si prodhues i materialeve didaktike .

---

[1] M. Gjokutaj, Didaktika e gjuhës shqipe, SHBLU, Tiranë , 2009, f.46

Në formimin e kandidatëve mësues rol të rëndësishëm luajnë objektivat ndërveprues gjuhësorë.

Me objektiva gjuhësorë kuptojmë njohjen që duhet të arrijnë nxënësit për të gjitha nivelet gjuhësore , duke u nisur që nga drejtshkrimi i saj , sistemi i saj gjuhësor e deri në praktikën e drejtpërdrejtë , te shqiptimi , fjalori, gramatika, modelimime shkrim dhe i saktë i gjuhës.[1]

Kemi hetuar mënyrën e dhënies së informacionit në mësuesit e sapodiplomuar , si dhe në mësues me një përvojë pune 10 vjecare, pavarësisht programeve dhe teksteve , të cilat vijnë për herë të parë në këtë vit shkollor.

Kjo mënyrë do të na ndihmojë për të evidentuar efikasitetin e programeve universitare, krahas përvojës së mësimdhënies, të cilat ecin natyrshëm përkrah njëri-tjetrit.

Konvencionalisht po i shënojmë me :

M 1 - mësuesi i sapodiplomuar

M 2 - mësuesi me përvojë të paktën 10 vjecare

Po sjellim një model vëzhgimi.

Gjuha shqipe dhe letërsia 11

Zinxhirët ushqimorë

Seleksionimi natyror

Bari hahet nga lepuri,i cili hahet nga ujku.Gjethet hahen nga kërmilli dhe ky hahet nga iriqi. Këto marrëdhënie formojnë një zinxhir,sepse gjallesat janë të lidhura midis tyre si hallkat e një zinxhiri. Ju e dini që bima një pjesë të ushqimit të saj e merr nga toka. Më pas, në prani të dritës së diellit, ajo e “e gatuan” këtë ushqim dhe e përdor për të jetuar. Por kafshët nuk mund të “gatuajnë” ushqim. Ato e marrin atë të gatshëm nga bimët. Madje dhe një kafshë si shqiponja, tërthorazi e siguron mbijetesën duke u furnizuar me lëndë të domosdoshme nga toka. P.sh.: shqiponja ushqehet me kafshë të tjera, si: ujq, minj të arave, zogj, bretkosa.

Darvini në teorinë e tij për evolucionin flet për seleksionimin natyror,si dhe luftën për ekzistencë. Kjo ide do të thotë se natyra realizon procesin e evolucionit, pasi mundëson ekzistencën e vetëm atyre individëve ( dhe llojeve të tyre), të cilët aftësohen më së miri ndaj kushteve të mjedisit jetësor. Mirëpo në tokë ka mjedise jetësore të ndryshme dhe kjo ka ndikuar që numri i llojeve të jetë shumë i madh.Seleksionimi natyror vepron në natyrë të njëjtë tek të gjithë individët e një bashkësie. Disa prej llojeve do të kenë ndryshime të caktuara ( të fituara me mutacione) dhe, në qoftë se janë të përshtatshme, do të kenë sukses më të madh gjatë shumimit. Si rezultat, do të zmadhohet numri i individëve me vecori të atij lloji dhe në këtë mënyrë do të evolojë. Ndryshimi i kushteve për jetesë ( p. sh., akullnajat) do të sjellë që të përshtaten ata të cilët kanë vecori të përshtatshme për situatën e re. Dhe ai lloj do të bëhet mbizotërues.

Në fragmentin “Zinxhirët ushqimorë” mësuesi( M 1) organizon këto pyetje:

1.Si janë ndërtuar fjalitë ? ( të thjeshta, të përbëra)

2. Gjeni foljen që nuk përdoret në kuptim të drejtpërdrejtë.

3. Në cilën kohë janë foljet në tekst?

4. Si realizohet përmbajtja në fragment.

Mësuesi M2 organizon këto pyetje;

1.Gjeni fjalë të leksikut të përgjithshëm.

2.Në cilën kohë janë foljet në tekst?

3.Si janë ndërtuar fjalitë ? ( të thjeshta, të përbëra)

4.Si realizohet ideja e zinxhirit ushqimor?

5. Gjeni foljen që nuk përdoret në kuptim të drejtpërdrejtë.

5.1. Përse përdoret ajo?

Në fragmentin “Seleksionimi natyror” mësuesi organizon këto pyetje:

1.Ndërtoni një fjalor me fjalë të përdorimit të përditshëm.                           M2

2Ndërtoni një fjalor të specializuar me emërtime nga biologjia.                   M2

1. Si ndërtohet ideja dhe si plotësohet ajo me argumente?                          M2

2. Në cilën kohë janë foljet në tekst?                                                    M1, M2

3. C’lloj fjalish janë përdorur ? ( Te thjeshta , të përbëra, )                  M1, M2

Modeli 2

1- Cilat janë karakteristikat gjuhësore të tekstit?                                           M1, M2

2- Cila është natyra e leksikut të përdorur në këto tekste?                                    M2

3- Cili është lloji i shkrimit?                                                                                  M2

4- Cila është struktura e fjalisë? Po foljet në ç’kohë janë përdorur?              M1, M2

5.Ndaj në një tabelë ato që di dhe ato që nuk di.                                                   M2

Mësuesit e sapodiplomuar studiojnë leksikun dhe vetëm 20% e tyre fillojnë të analizojnë karakteristikat gjuhësore të tekstit. Pothuajse askush nga subjektet e vëzhguara nuk paraqet pamjen vizuale të zinxhirit ushqimor:

Hahet           hahet

Bari---------lepuri--------------ujku

Hahen                hahet

Gjethet----------kërmilli-----------iriqi

ushqehet

Shqiponja ----------- ujq, minj të arave, zogj, bretkosa.

Ushqehen

Kafshët-------------bimët

ushqehen

Kafshë--------------kafshë

Në fund të zinxhirit që nxënësit të kuptojnë më mirë idenë, mund të përdoret edhe frazeologjia  ( Peshku i madh , ha të voglin) Më pas M2 mund të kalojë në përdorimin e një fjalori tjetër , që i përket një  grupmoshe tjetër.

C’do të thotë : Peshku I madh , ha të voglin?

Në realizimin vizual të skemës së zinxhirit ushqimor , mësuesi M2 mund të aktivizojë me kujdes njohuritë e mëparshme të nxënësve, por kjo kur në formimin e tij ka dije   të qëndrueshme nga leksikologjia dhe semansiologjia, të cilat thellohen në programet universitare.Mësuesi rikujton konceptin e fjalës dhe fushës leksikore. Konceptet e përgjithshme dhe të vecuara ndodhen në marrëdhënien e njohur midis reales dhe gjinisë a klasës më të afërt ku bën pjesë ajo reale. Një nga përbërësit më kryesorë është pikërisht ai që lidhet me klasën më të afërt ku bën pjesë realja.[1]

Koncepte të vecanta	Koncepte të përgjithshme
Bari, gjethet	bimë
Lepuri , ujku, iriqi,	Kafshë

Nëse mësuesit e paraqesin vizualisht këtë pritet që nxënësit të formulojnë të pavarur idenë e zinxhirit ushqimor, duke u mbështetur në marrëdhëniet që krijohen midis objekteve , pjesë të këtij zinxhiri.

Në analizat gjuhësore të dy grupet e mësuesve nuk thellohen në klasat e fjalëve: Abstrake dhe konkrete . Duke u mbështetur në këto klasa do ta kenë më të lehtë të analizojnë gjuhën e përdorur nga grupmosha të caktuara, pasi tekstet janë të dallueshme nga pikëpamja gjuhësore dhe psikologjike. Duke njohur psikologjinë moshore mësuesit krijojnë modelet përkatëse për standardet e moshave të caktuara dhe këtë ua transmetojnë edhe nxënësve të vet.Kjo njohje thellohet më pas në punë të pavarur ku mund t’u kërkohet nxënësve të hartojnë 2 modele tekstesh për dy grupmosha të caktuara.( 6-8 vjec, dhe 14-16 vjec)

Nga vëzhgimet e kryera konstatojmë se në përqindje të caktuara të dy grupet e mësuesve shfaqin shmangje nga standardi.

Mësuesi                            drejtshkrim        morfoligji                 sintaksë              drejtshqiptim

M1                                   shumë              pak                        shumë               pak

M2                                   fare pak            aspak                     pak                   fare pak

Faktorët që cojnë në  përdorimin jo korrekt të normës.

1 .Radioja dhe televizioni krijojnë “ modë gjuhësore”, regjistra të ndryshëm gjuhësorë, që krejt natyrshëm përvetësohet nga ndërgjegjja gjuhësore e folësve  dhe  këtij ndikimi nuk i kanë shpëtuar edhe mësuesit e gjuhës e letërsisë, sidomos brezi më i ri i tyre.  Njohja e standardit dhe njohja e gjuhës së medias realizohet e plotë si në programin parauniversitar, ashtu edhe në programet e ofruara nga universiteti me lendë si sociolinguistika, shkrimi akademik, psikolinguistika.

1. Ndikimi i idiolektit e sociolektit.

2. Ndjekja e një modeli jo standard( Në formimin e mësuesit ndikojnë paralelizma. Shpesh të gjithë mësuesit ndikohen nga ish- mësuesit e tyre.)

Kjo besoj se mund të kapërcehet me  Zhvillimin i suksesshëm të dijes e gjuhësisië së zbatuar, e cila do të ndihmojë në zbatimin e suksesshëm të reformave në arsimin e lartë. Gjithnjë e më tepër aty ku përgatiten mësues , ndjehet nevoja e domosdoshmëria e orientimit të reformës në drejtimet ku rrjedhin ujërat e prurjeve të gjuhësisië së zbatuar, psikolinguistikës, sociolinguistikës, analizës së diskursit, etj[1]

Kalimi nga shkolla e mesme ne universitet në procesin e të shkruarit:

Po marrim në shqyrtim thellimin në procesin e të shkruarit nga shkolla e mesme në universitet duke u mbështetur kryesisht në programin e shkollave të mesme dhe thellimin në lëndën e Shkrimit Akademik. Do të hulumtojmë se si thellohen njohuritë në universitet dhe si i shërben kjo lëndë procesit të shkrimit.

Konkretisht, kursi i Shkrimit Akademik[1] është strukturuar mbi bashkëveprimin për sendërtimin në proces të shkrimit universitar, prej njohjes së tërësisë së karakteristikave metodike e stilistike thelbësore për shkrimin universitar, të normës drejtshkrimore në shqip, të njohjes së llojeve shkrimore pranë shkrimit univeristar dhe të disa standardeve kryesore grafike në formatimin modern të shkrimit universitar.

Synimi i kursit është aftësimi i studentëve për të lëndëzuar në mënyrë korrekte e të përshtatshme universitare detyrimet fillestare në punët me shkrim, përgatitja e tyre për sendërtimin e strukturave shkrimore më të plota në të ardhmen.

Struktura e shkrimit.

Eseja e kërkuar në shkollë të mesme konsiston në tri pika kryesore. Ajo ka një strukturë pesëparagrafëshe: një hyrje, tri pikat kryesore sipas jush dhe një përfundim. Në shkrimin universitar nuk parashikohet ndonjë numër i pikave që shkrimi juaj duhet të përfshijë. Ato mund të përmbajnë aq paragrafë sa të nevojiten. Studenti zgjedh lirshëm një strukturë në funksion të ideve e argumentit që zhvillon.

Paragrafi.

Paragrafët në shkollën e mesme  janë të gjatë apo të shkurtër aq sa të nevojiten për të plotësuar kërkesën e pesë paragrafëve të kërkuar dhe kufizimin e faqeve. Çdo paragraf duhet të nisë me një fjali temë që mbështet tezën themelore të shkrimit. Çdo paragraf duhet të përfundojë duke e rimarrë  idenë e nënvizuar në fjalinë temë. Paragrafët në shkrimin universitar janë zakonisht mes një të tretës dhe dy të tretave të faqes dhe të ndryshojë në masë, mbështetur në nevojat e paragrafit. Paragrafët do të jenë më të qartë dhe me koherentë nëse ata nisin me një temë që përmbledh pikat kryesore të paragrafit.

Qëndrim mbi tezën themelore.

Cdo shkrim në shkollën e mesme duhet të përmbajë një tezë themelore. Paragrafi hyrës duhet të përfundojë gjithashtu me një tezë të tillë. Teza mbështetet nga tri pikat kryesore. Një tezë kryhet brenda përmasës së një fjalie. Në universitet jo çdo shkrim ka nevojë për një tezë të shpallur. Paragrafi hyrës shpesh mbyllet me një tezë themelore, ndonëse vendi i saj edhe mund të ndryshojë. Tezat themelore nuk ka përse të mbështeten nga një numër i renditur argumentash. Një tezë mund të përfshijë gjerësinë e dy apo tri fjalive, mbase edhe më shumë nëse argumenti është i ndërlikuar.

Hyrja dhe Përfundimet.

Shkrimi në shkollën e mesme  duhet të nisë me një artikulim të gjerë e përfshirës të tezës themelore që duhet të vijë duke u ngushtuar. Përfundimi duhet të shfaqet  si përmbledhje e pikave  kryesore të shkrimit. Në universitet  hyrja duhet ta artikulojë temën e shkrimit apo çështjen sa më shpejt të jetë e mundur, në terma konkretë e të veçantë. Përfundimi duhet të paraqesë më shumë se thjesht një shumë të asaj që ju tashmë e keni shkruar.

Artificie stilistike. Në shkollën e mesme mund të shtohen elementë të rrëfimit dhe të përshkrimit duke e tërhequr estetikisht lexuesin. Argumentet e shkrimit mbështeten në opinionin apo përvojën vetjake . Në universitet ju duhet të trupëzoni rrëfimin apo ndonjë artific tjetër estetik në argumentin tuaj, për aq sa e ndihmon gjerësinë e nevojshme të analizës. Argumentet në ese duhet të mbështeten me shembuj nga burimet e kërkimit bibliografik. Në disa disiplina, pedagogu mund t’ju nxisë të shtoni në argumentimin tuaj elementë të përvojës suaj vetjake.

Filozofi e shkrimit. Midis shkrimit universitar dhe shkrimit në shkollën e mesme shfaqen disa ndryshime në filozofinë orientuese të shkrimit: shkrimi në shkollën e mesme orientohet nga formulat. Ju ofrohet një strukturë e gatshme leximi mbi të cilën mund të mbështeteni. Ju mësohet vetëm një model shkrimi që mund ta përshtasni në të gjitha kurset tuaja. Nxitet përsëritja. Përkufizohen rregulla. Shpërbleheni për njohjen e materialit. Në shkrimin universitar nuk nxiten formulat. Ofrohet liri për mënyrën vetjake të strukturimit të argumentit. Ofrohen orientime të posaçme disiplinare për të ndërtuar punën e shkruar. Shkurajohet përsëritja. Nxitet i menduari kritik. Vleresohet shpirti analitik i studentit.

---

[1] E. Xhindi;  H. Grillo, “ Arti i të shkruarit”, Europrint, Vlorë,  2009.

---

[1] Tomor Plangarica, Aspekte të gjuhësisë së zbatuar, Shtëpia Botuese “ Sejko”, Elbasan, 2002, f.21

---

[1] J. Thomai, “Prejardhja semantike në gjuhën shqipe” Tiranë, 1989

---

[1] Po aty, f.47

I lindur me kemishe

Ora 06 e mengjesit e gjeti ne katin e tete te godines kryesore te kompanise , pikerisht aty ku nje tabele me germa metalike ne ngjyre te arte shkruante “ADMINISTRATORI”

Gjunjet I dridheshin nga tensioni kurse fytyra I merrte nuanca te ndryshme here te verdhe te limonte dhe pastaj gradualisht shkonte deri ne vishnje. Ne brendesi te stomakut ndjente zbraztesi dhe ne cdo moment I dukej se do plasej ne toke.

Tere naten kishte menduar se nga do t`ia fillonte. Habitej se si kishte mundesi t`i ndodhte pikerisht atij. Kaq I pafat te ishte valle? Pse pikerisht atij? Kishte arritur deri aty pas shume perpjekjesh dhe ja tani…
Ju duk sikur degjoi trkitjen e nje pale kepuceve ne korridor dhe mbajti drjtqendrim por kur dalloi nga larg puntoren e pastrimit u qetesua disi.

Iu desh edhe nje ore tjeter te priste duke dialoguar me veten kur se largu ne koridorin e gjate u duk silueta e e administratorit qe me hapin e rende po drejtohej per ne zyre.

-Mirmengjes –e pershendeti me gjysem zeri kur administratorin kur ai ufrua tek dera.

-Mirmengjes -ia ktheu ai duke e pare me habi. -Cne qe paske fjetur ketu sonte? Mos je zene me Xhinen ?
Ah…jo jo… bile skam fjetur fare…

-Hajde brenda dhe me thuaj ca ka ndodhur- I tha administratori ndersa po rrotullonte celsin ne dere.
Hyri brenda dhe po rrinte si mbi gjemba derisa degjoi zerin e trashe qe I tha te ulej dhe ti thoshte c`e mire e kishte sjelle qe ne ate ore.

-Ne fakt nuk eshte “e mire”por “e keqe” ,madje sh “e keqe”filloi te fliste duke ju marre goja Tonit( drejtorit te magazines me te madhe te fruta perimeve te kompanise)

-dje pas pune-e nisi rrefimin drejtori ,po I hidhja nje sy regjistrimit te kamerave te sigurise qe jane brenda ne magazine dhe pashe qe ne mbarim te turnit, ai pijaneci ,Tedi hapi nje arke me banane dhe hante si I kurritur . Nuk mjaftoi kjo por mbushi edhe xhepat, futi nga dy banane ne seicilin xhep,zvendesoi me copa druresh vendet e mbetura bosh neper arka dhe pastaj doli qete qete nga magazina.

 Me shkoi mendja te kontrolloja edhe filmimet edhe te diteve te tjera dhe pashe qe kishte nje jave qe e kryente kete ritual. U trondita shume dhe gjeja e pare qe me shkoi nderment ishte te lajmeroja policine por pastaj thashe mos ishte me mire te te vija me pare ty ne dijeni dhe pastaj vendos ti cfar duhet bere. Kam frike ,kam sh frike se do kem edhe une pasoja po e mori vesh bosi.

Ndaj nuk kam fjetur tere naten.Pse kaq pa fat une? Sikur ta kisha kontrolluar qe para nje jave kameran do ishte me ndryshe…

Administratori qe deri ne ate moment po e degjonte ne kembe rrefimin e Tonit u ul ne kolltukun e tij dhe pasi u mendua nje moment ja ktheu.

-Nuk je fare pa fat Toni,madje do te thoja qe ke LINDUR ME KEMISHE dhe jo vetem ti…

Tani urgjent ngarko 4 trajler me banane dhe furnizo te gjitha merkatot e qytetit dhe shiko…mos bej asnje dokument dalje nga magazina. More vesh?

-Prit,edhe dicka tjeter… Nje pjese te parave qe do marresh nga shitja mbaji per vete se do te te duhen kurse te tjerat…

-po me ate pijanecin ca do bejme? –pyeti Toni.

-Lere te mbushi edhe kete jave ndonje arke tjeter me copa druresh dhe pastaj coji te gjitha dvd ne polici -tha Adninistratori duke I shkelur syrin.

Pasi doli nga godina dhe mori rrugen per ne magazine ,Toni zbertheu kemishen per te pare ne se e kishte akoma nen te “kemishen” tjeter me te cilen kishte lindur dhe duke shtrenguar dvd ne dore nxitoi per ne magazine.

D. Xhemalaj

Flori Bruqi :Fjala e armatosur e poetit Rrustem Geci

(Nga promovimi  I librit “Heroika” të poetit Rrustem Geci )

Rrustem Geci,autori I librit më të vëllimshëm me poezi në gjuhën shqipe,sot në Roganë të Kosovës,na vjen me pesë libra të rinj: “Heroika”; “Atdhetaret”; “Pasha këtë tokë” dhe “Jeta në letër”.

Me duhet të theksojë se,me poetin e shkrimtarin Rrustem Gecin, njihem që nga vitet e 70-ta.

Që nga ajo kohë ne kemi njohur njeri tjetrin me shokët e idealit dhe miq të përbashkët.

Në të gjitha dialogjet me Rrustem Gecin,për artin dhe poezinë,një ndërmjetës kishim poezinë dhe mesazhin e shenjtë të Rilindjes dhe rilindasëve kombëtar.

Rrustem Geci,shkrimtar dhe poet,do një studim më analitik dhe më të thellë shkencor.

Unë kujtojë se vlera e librave që sot po e promovojmë janë të padiskutueshme.

Libri  “Heroika”,Brenda ka pesë libra:”Jeta në letër”;”Këngë ilirishte”; “Arbëreshet” dhe libri I poemave “Heroika”.

Në këtë përmbledhje librash,me rreth 11 mijë  vargje,poeti Rrustem Geci,shënon piadestalin e tij poetikë:

“Në asnjë kaltërsi jete

Nuk ka aq këthjelltësi

Që ta shohin të tërën

Ëndrrën e së bukurës”…

Këto dhe mijëra vargje të tjera,tregojnë gjërësinë,thellësinë,dhe lartësinë e poezisë geciane.

Falë cilësisë dhe vlerave të larta të poezisë së Gecit,që ne sot po e përurojmë në vendlindjen e tij,është një vepër e madhe e lëtësisë sonë kombëtare.

Në foto:Flori Bruqi , Rrustem Geci dhe Tafil Duraku

Në librin”Pasha këtë tokë”,kushtuar Nevzat Balë Kryeziut,Rrustem Geci shkruan:

“I tëri jam qull me gjak, fjalës mi zihet fryma,

E gojës mi vije të tharë.Vëlla i gjakut tim,vëlla

I lirisë,liria nuk lypet,po ajo rrëmbehet”!

Shkrimtarin i njohur amerikan ,Jonson,në librin e tij për intelektualet,shkruan:”Të jesh novator në fushë krijuese,veç tjerash,duhet një shkallë e lartë përqëndrimi dhe energji e jashtëzakonshme”.

Unë kujtoj se erudite Geci i  ka të dyja këto cilësi.

Rrustem geci me librin “Heroika” dhe pesë librat Brenda tij,ai shtyn përpara,kufijtë e artit tone,fjalën e armatosur në poezi.

“Kosovë,njih vetvehten

Njih dhe mos hesht

Edhe në kohën tone

Po ajo Trojë shkilet

Po ajo Trojë  digjet

Po ajo trojë tymon”…

Në foto:Rrustem Geci me Flori Bruqin

Publik i nderuar,vendi ku sot po i promovojmë  librat e poetit,Rrustem gecit,fshati quhet Roganë,ndërsa shkolla mban emrin e patriotit të shquar të kombot,Metush Krasniqi.

Poeti Rrustem Geci,në librin e tij “Rogana”,ka një poezi për mësuesin dhe patriotin ,Metush Krasniqi.

“Mos ia jepni vote armikut

As taksat qevrisë së tij

Mos i dorëzoni armët

As luftën tuaj me gjak

Jepni karh luftës,ndihmojeni

Ndiqni mësimin e lirisë

Shumë janë burgjet me ne

Plot janë betejat që nap resin”…

Poeti gjerman ,Fridrih Hëlderin,shkruan:”Të shumtën e herës poetët shfaqën në fillim ose në mbarim të epokave,perms këngëve, dhe ideve që kohën e shtyjnë përpara”.

Prandaj arti është kalesa dhe tranzicioni i fitoreve dhe lirisë.

Në foto:Rrustem geci dhe Tafil Duraku 

Biografia e Rrustem gecit,është  e mbruajtur me punë gjiganteske.Rrustem Geci,autori i 23 mijë vargjeve dhe 26 poemave,punoi edhe në shtypin e luftës dhe disa poezi të tij ishin pjesëmarrëse në luftë:

“Kjo pushkë e bukur si vajzë,

Ka sytë më të kaltër në qiell

Kjo pushkë e bukur si vajzë

Ka emrin,Kosovë e lire”…

Shkrimtar shqiptar:Azem Geci,Flori Bruqi dhe Rrustem Geci

Po e mbyl këtë shkrim të shkurtër me një poezi të Rrustem Gecit:

Nëse qeshjës i qeshët

Qesh edhe ti ,qesh

Derisa qeshja të qeshë

Derisa qeshja të bjerë”!...

Urime dhe shëndet gjigandit të poezisë sonë,Rrustem Gecit.Shëndet o Gec!

Roganë,16 gusht 2014.

Nga Jorina Kryeziu Shkreta-Horizonti kadarean i pritjes

Romani “Mjegullat e Tiranës”, i shkrimtarit Ismail Kadare, nga një vepër “e harruar” ose “e braktisur qëllimisht” në arkivin vetjak të dorëshkrimeve, me botimin e tij shërben si një “objekt estetik”, duke e kthyer raportin tekst-lexues në një raport konkret e të prekshëm. Ky roman, edhe pse në dukje i ri, për nga kronologjia e botimeve, përbën një prej krijimeve romanore më të hershme të shkrimtarit Kadare, madje më të hershmin. Kjo vepër letrare, e destinuar për të mos i shkuar lexuesit për të cilin u shkrua, i imponohet një lexuesi të një kohe krejt tjetër, si lexuesit të gjerë ashtu edhe lexuesit të specializuar. Botuesi, siç theksohet edhe në pjesën e pasme të ballinës, fton lexuesit dhe interpretuesit letrarë që të zbulojnë artificet e tekstit artistik. Lexuesi, në këtë rast, orientohet ta pranojë veprën përmes strategjive tekstuale, shenjave të dukshme e të fshehta dhe aluzioneve të nënkuptuara, karakteristika të njohura në krijimtarinë kadareane. Në këtë rast, autori e vlerëson lexuesin si një aktant të rëndësishëm në interpretimin dhe kuptimin e veprës letrare.
Kjo vepër, e shkruar në vitet 1957-1958, gjatë kohës kur autori ishte student në Tiranë, në degën “Gjuhë-letërsi”, nga njëra anë mund të pretendohet si një histori e ndodhur realisht, por nga ana tjetër mund të merret si fiction, një ngjarje e rindërtuar ose “e imagjinuar” prej shkrimtarit të ri. Por, a ekziston një realitetet imagjinar jashtë veprës letrare? Fiction-i në thelb është në gjendje për ta rindërtuar artistikisht realitetin, por nga ana tjetër, mundësitë e pafundme imagjinare sinjalizojnë pamundësinë e rindërtimit të realitetit në shfaqen më të plotë të tij. Nuk ekziston asnjë kriter apo teknikë në kritikën letrare për të matur “konstruktet” e realitetit, kështu që na mbetet të supozojmë se autori nuk është shfaqur “krejtësisht imagjinar” para lexuesit. Në romanin “Mjegullat e Tiranës” rrëfehet për dashurinë pasiononte të dy të rinjve, të Ëmës dhe të Bardhylit, studentë të të njëjtit kurs. Për sa i përket historisë së rrëfyer, e cila dallohet për elemente autobiografike, Kadare shprehet se: … ai [romani] ishte pjesë e jetës sime të njeriut, por jo e asaj të shkrimtarit. (Nga biseda e shkrimtarit me studiuesen Viola Isufaj.)
Kjo vepër, përveçse mund të shihet si një reflektim i një ndodhie ose përjetimi vetjak, vjen përpara lexuesit për të zbuluar se si e kupton dhe se si e zbërthen ai këtë dukuri. Kjo qasje hermeneutike lidhet me mënyrën se si pranohet një vepër letrare. Lind pyetja: A është gjithmonë e nevojshme të njohim kontekstin historik në të cilën u shkrua vepra, sidomos për atë lexues që nuk e njeh këtë kontekst? A mund të bëhet një rindërtim i veprës pa njohur sfondin historik në të cilin ajo u shkrua? Në teorinë e receptimit, teksti merr kuptim, “merr jetë”, vetëm përmes procesit të leximit, në këtë mënyrë distanca estetike (distanca mes horizontit të pritjes dhe horizontit të ndryshimit), bëhet njësi matjeje e rëndësishme e vlerës letrare. Horizonti i pritjes ka të bëjë me idenë se vepra ekziston atëherë kur bie në duar të lexuesit. Pra, nëse vepra nuk do ta kishte njohur dritën e botimit, do të ishte ende e panjohur nga lexuesi.
E njëjta gjë ka ndodhur edhe me romanin “Qyteti pa reklama”, shkruar në vitin 1959 dhe botuar në vitin 2001, të pretenduar prej studiuesit francez Eric Fayé, në parathënien e këtij romani, si romani i parë i shkruar prej shkrimtarit Ismail Kadare. Por, subjekti i këtij romani nuk ishte fare i panjohur për lexuesin, pasi ai ishte botuar, dhe njëkohësisht ndaluar, në vitet 1962-1963, në variantin e shkurtuar “Ditë kafenesh”, në dy numra të gazetës “Zëri i rinisë”. Ndërsa ekzistenca e romanit “Mjegullat e Tiranës” ishte fare e panjohur për lexuesin, përveç një rrethi të ngushtë miqsh të autorit. Si romani “Mjegullat e Tiranës” ashtu edhe “Qyteti pa reklama”, tashmë të pretenduara si veprat e para romanore të shkruara prej shkrimtarit Ismail Kadare, kanë në linjën e tyre histori dashurie. Linja e dashurisë që mbështjell romanin “Qyteti pa reklama” është shumë më e ndërlikuar se ajo e romanit “Mjegullat e Tiranës”. Gjoni, mësuesi i sapodiplomuar dhe i sapoemëruar në qytetin N., pra personazhi kryesor i romanit “Qyteti pa reklama”, dashurohet me Stelën, vajzën e shtëpisë në të cilën ishte vendosur për të qëndruar, e cila rezultoi të ishte edhe nxënësja e tij, e njëkohësisht kishte pasur një raport edhe me të motrën e saj, Dianën. Po tu referohemi veprave të para të botuara prej autorit, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” ose “Përbindëshi”, konstatojmë se ato janë shumë larg zhanrit të romancës, nëse do të guxonim ti quanim romanet e para si të tillë. Veprat e para romanore, të botuara, janë vepra të mirëfillta artistike, madje janë larg skemave artistike e estetike të romaneve të hershme të shkruara prej shkrimtarit Ismail Kadare.
Autori është shfaqur ndryshe para lexuesit të pas viteve 60, në aspektin e botimeve, dhe vjen krejt ndryshe te lexuesi i ditëve të sotme, përmes horizontit të pritjes, duke risjellë në jetë dorëshkrimet e rinisë. Kjo vetëshfaqje autentike e autorit lidhet me krijimet e tij të hershme romanore; krijime, të cilat, nuk kanë gëzuar pjekjen artistike që kanë pasur veprat e botuara. Ndoshta këto vepra, të trajtuara si “paraletërsi”, kanë qenë shkak i vonesës në botim. Me vetëdije të plotë autoriale, krijimet e hershme në prozë, për këtë arsye, lihen qëllimisht në duart e lexuesve dhe të interpretuesve letrarë. Sipas teoricienit Hans-Georg Gadamer, distanca kohore qëndron në themel të procesit të interpretimit, ku sipas tij çdo tekst është kombinim i tekstit dhe i mendimit historik, kombinim ky i cili përfshin realitetin e historisë dhe realitetin e të kuptuarit historik. Të kuptuarit e romanit “Mjegullat e Tiranës” ka të bëjë me një të kuptuar ndërvetjak e ndërsubjektiv, si parakushte kryesore për të arritur në interpretimin e veprës letrare. Interpretimi duhet të zbulojë pyetjet, si përgjigje e të cilave është konceptuar vepra, për të arritur në idenë se si të kuptohet ose të lexohet ajo.
Romani “Mjegullat e Tiranës” vë përballë dy lloj lexuesish: lexuesin për të cilin ai u shkrua, pra lexuesin e viteve 60 të shekullit XX dhe lexuesin, i cili e pret, lexuesin aktual të vitit 2014, të një shekulli dhe periudhe krejt të ndryshme nga ajo e para. Nëse romani “Mjegullat e Tiranës” do të ishte botuar në kohën kur u shkrua, receptimi i tij do të ishte krejt i ndryshëm nga ai i lexuesit të ditëve të sotme. Spektri që do të krijonin këta lexues të dy periudhave katërçipërisht të ndryshme e të largëta, më shumë se gjysmë shekulli, do të ishte i ndryshëm. Përvoja dhe njohuritë e këtyre lexuesve janë krejt të kundërta, çka do të nënkuptonim “autonomi të ndryshme semantike”, dhe absolutisht që do të ndesheshim me mospërputhje pikëpamjesh. Sipas Gadamer-it, megjithëse varemi nga mënyra jonë e vështrimit të botës dhe nga “horizonti” ynë, ne mund të pranojmë “horizontin” dhe këndvështrimin e tjetrit, atëherë kur realizojmë historicizmin e pozicionit tonë. Pra, ne shkrijmë horizontin tonë me atë të së shkuarës, çka do të thotë se të kuptuarit është gjithmonë shkrirja e horizonteve të shkuara dhe të tashme.
Teoritë letrare moderne të receptimit u përqendruan në ndërveprimin mes tekstit dhe lexuesit, për të zbuluar efektet sociale të një vepre artistike në një periudhë të caktuar historike, duke synuar analizimin e vlerave artistike dhe duke njohur rrethanat sociale e kulturore. Këto teori e njohin lexuesin si një agjent aktiv, i cili përçon “ekzistencën e vërtetë” të një teksti letrar. Horizonti i pritjes (i përdorur fillimisht si koncept prej Hans-Robert Jauss) lidhet me mënyrën sesi një lexues kupton, dekodifikon dhe vlerëson një tekst të caktuar në bazë të kodeve të veçanta, të cilat më së shumti lidhen me kohën kur është shkruar vepra, pra me sfondin historik të një teksti letrar. Receptimi i veprës kadareane në ditët e sotme lidhet me mënyrën sesi do të interpretohet dhe do të vlerësohet vepra, një receptim i ndryshëm nga brezi i lexuesve të cilit ajo i drejtohej.
Nëpërmjet interpretimit, një këndvështrim i ndryshëm nga teoritë e mëparshme letrare, të cilat pothuajse e injoronin rolin e lexuesit, teksti letrar merr kuptim përmes lexuesit, i cili është përgjegjës në kuptimin e tij. Kuptimi i veprës letrare mund të përcaktohet nga konteksti dhe rrethanat në të cilat ai është shkruar, por jo vetëm. Pra, a mund ta lexojmë romanin “Mjegullat e Tiranës” duke e vënë veten në rolin e lexuesit të viteve 60? Kjo duket thuajse e pamundur, sidomos për lexuesin që nuk e njeh atë kohë. Por edhe lexuesi, i cili e ka jetuar atë periudhë, nuk mundet kurrsesi që ta receptojë veprën ashtu sikurse do të mund ta receptonte në kohën kur është shkruar. Vallë, a do të mund ta pranonte lexuesi i saj kohe, për të mos folur për kritikën, titullin fillestar të romanit, “Dashuria Nr. 2”? Sipas autorit [në bisedën hyrëse], ky titull ishte një lloj kundërshtimi i “dashurisë romantike”, që ngjante si tipar i prapambetur, i një letërsie të prapambetur… kishte ikur koha e “dashurisë së vetme”, që “sharrohej kurrë”…: Kjo ishte nata e dytë në jetën e tij që po e gdhinte pa gjumë për shkak të një vajze. E para kish ndodhur në gjimnaz, në pranverë. (“Mjegullat e Tiranës”, “Onufri”, Tiranë, 2014, f. 57)
Horizonti i pritjes duket se nuk është një dukuri e panjohur për veprën kadareane, përkundrazi në disa raste ka qenë zgjidhja e vetme që i është ofruar autorit, madje është parë si shpëtim prej censurës së kohës. Përmendim këtu tri veprat e tjera, të shkruara pothuajse në të njëjtën kohë, në mesin e viteve 80: “Vajza e Agamemnonit”, “Hija” dhe “Ikja e shtërgut”, të cilat, gjithashtu, gëzojnë horizont të gjatë pritjeje. Dorëshkrimet e tyre u nxorën fshehurazi nga Shqipëria dhe u depozituan në një bankë të Parisit. Këto vepra janë gjykuar prej autorit për të mos u botuar në kohën kur u shkruan, për shkak të përmbajtjes së tyre. Ndërsa për sa i përket romanit të thukët “Mjegullat e Tiranës”, duket se është lënë qëllimisht “në harresë” prej autorit dhe shkak i horizontit të pritjes së këtij romani është vetëdija autoriale. Sipas tij, ky roman, duke qenë jashtë problemeve të kohës, do ta kishte të pamundur botimin. Kadareja këtë vepër duket se ia dhuron lexuesit, pra autori i fal lexuesit legjitimitetin e veprës letrare.

Nga Kristaq Turtulli – Tregim-Sa të plogët bëhen trenat kur je e sëmurë…

Me shpirt u betova përmes rrëkeve të lotëve, të mos vë dorë në shtëpi deri sa të jetë ai. Të mos laj, të mos pastroj, të mos hekuros, të mos përgatit për të ngrënë, të mos bëj asgjë. U betova gjithashtu të mos i bëj insulinën, sado i sëmurë të jetë, bile as të mos e kujtoj ta marrë atë dreq mjekim, metformin, le ti bëjë derman vetes. Nëse është i zoti të përgjigjet për gjithçka, nuk më intereson asgjë, absolutisht asgjë. Mjaft më, mjaft..!
Siç më shikon jam mbi peshë, marr çdo ditë medikamente të ndryshme për stresin. Punoj prej vitesh me tre turne, pastruese në Aeroportin e madh të qytetit të Torontos, i bie kryq e tërthor, terminaleve, korridoreve, sallave të mëdha, banjave të shumta. Kur përfundon orari i punës ndjehem e dërmuar, më çajnë kockat, trupi më mban erë të fortë prej ilaçeve të ndryshme që përdor për pastrimin e ambientit të aeroportit, ndërsa duart më thahen, fishken dhe plasariten. Nuk kam kohë të kujdesem për veten, të bëj tualet.
Më pas vjen odiseja e kthimit në shtëpi, vrapoj si e ndërkryer duke tërhequr çantën zvarrë të arrij autobusin e linjës: aeroport-stacioni i Kiplingut. Zbres shkallët me vrap të kap trenin, të marr metronë. Ulem në ndenjëse, fshij djersët dhe zbraz frymëmarrjen e nxituar. Me vështrim të lodhur pres me padurim shenjën e bilbilit, lëvizjen e trenit. Tridhjetë stacione parakalojnë përpara syve të mi, hipin dhe zbresin udhëtarë të ndryshëm nga të gjithë moshat dhe sekset, kombet dhe racat. Treni i ndërkryer, i paduruar, duke shfryrë, shpërndarë vrundull ere, më shpie në stacionin e fundit të metrosë, në stacionin Kenedi. Makinisti mban frenat, rrotat fërshëllejnë, unë marr frymë e lehtësuar. Prej stacionit të Kiplingut deri ne stacionin Kenedi rruga zgjatën gjithsej një orë e tridhjetë minuta.
Ne kemi vetëm një makinë të vjetër mazdsa dhe atë e përdor burri.
Dyert e treni hapen me zhurmë, unë zbres me nxitim. Dal jashtë stacionit dhe bëj dhjetë minuta në këmbë për të mbërritur në apartamentin tim, në katin e katërt, të pallatit të vjetër pesëmbëdhjetë katesh, me kopsht të madh para dhe prapa dhe me shumë ketra që hipin dhe zbresin nëpër pemë. Atje më presin dy fëmijë; një djalë i këndshëm flokëkaçurrel dhe një vogëlushe bionde me sy të shkruar, e cila qesh shumë bukur, i bëhen dy gropëza në faqe. Armiri është tetë vjeç, ndërsa Doloreza dy vjet e gjysmë. Të dy janë fëmijë të mrekullueshëm dhe unë i dua shumë.
Ora e mbërritjes në shtëpi zakonisht është njëmbëdhjetë e dyzetë minuta, pothuaj mesnatë. Pi me nxitim një gotë qumësht, mbuloj fëmijët, i mat burrit përqindjen e sheqerit në gjak. Kur e ka mirë e lë të flejë, kur e ka të lartë e zgjoj të marrë mjekimin. Ai është shkatarraq i madh. Kontrolloj prizat dhe dritat, më në fund bie në shtrat të fle. Shtrati më duket i fortë, vërtitem një copë herë majtas djathtas, burri grindet, ankohet, është i lodhur edhe ai, punon në fabrikën e plastikut. Mua gjumi më vjen me vështirësi.
Tringëllima e lebetitur e ziles më zgjon herët në mëngjes, ngrihem, hedh krahëve penuarin e zbardhur me lule, përgatis ushqimin për burrin dhe fëmijët. I përcjell ata në punë, në shkollë dhe në çerdhe, laj pastroj dhe përgatis si gjithnjë gjellën për drekë. Koha për të ikur në punë v jen tmerrësisht shpejt. Djalli ta marre, më duket sikur dy duar përbindëshi tërheqin kohën! Pa shkuar në punë ndjehem e lodhur, më janë acaruar nervat dhe është ngritur tensioni!
Mbushem me frymë për të larguar plogështinë. Nuk kam futur asgjë në gojë për të ngrënë, e ndjej veten pakës ligsh, hap dollapin, ha me nxitim, si e babëzitur. Kafshatat e mëdha të pa përtypura mirë i kapërdij në stomak. Koha vrapon. Përgatis teshat e punës, mbyll derën dhe pres me nervozizëm elevatorin të ngjitet, kur e shikoj që ai vonohet, u turren shkallëve. Dal jashtë dhe shpejtoj drejt stacionit të trenit, të rënduar nga trafiku.
Bulëzat e para të djersës shfaqen në ballë dhe rrëzë veshit, për dreq jam mbi peshë, sytjenat me shtrëngojnë, jam gati ti këput dhe ti flak tutje. Kur hip në shkallët lëvizëse për të zbritur poshtë në stacionin e trenit, lë trupin për disa sekonda të prehet i qetë, paçka se shpesh herë shkallët lëvizëse bllokohen, vijnë mekanikët, i shkulin pllakat e mëdha, i vaisin, ingranazhet e griparura i ndërrojnë, ndërsa unë ngjitem dhe zbres në këmbë.
Më pas vjen i njëjti ritual, një orë e gjysmë udhëtim për të mbërritur në punë. Paraqitem, ndërrohem, fut kartën në fole të më shënohet emri dhe të fillojë dita e punës. Marr karrocën ku janë brenda fshesa, lecka dhe kova me ujë, filloj të bëj punën rutinë, të laj, të pastroj pllakaqet, muret dhe banjat. Nuk është e këndshme, por gjithsesi është një punë dhe marr një rrogë.
Pardje kisha vjellje dhe marrje mendsh ndaj nuk munda të bëja punët e zakonshme të shtëpisë, në punë shkova dhe shpirti ma di sesi e shtyva atë ditë. Më dridhej trupi, më dukej sikur do të bija përdhe, në mes të turmës laramane, për turp dhe faqe të zezë. Kur gjeja ndonjë kthinë të qetë ulesha një grimë të mblidhja veten, pija ujë prej shishes që mbaja me vete. Hija e përgjegjësit shfaqej në fund të sallës, me shpirt ndër dhembë filloja punë përsëri. Dita mu duk tmerrësisht e gjatë, mbahesha fort mbas karrocës për të eliminuar rrëzimin. Mesi prisja të shkoja në shtëpi, të shtrihesha, të mblidhja kockat. Për dreq autobusi erdhi me vonesë dhe mua më zuri mesnata. Treni ishte i ngathët, lëvizte, shfrynte dhe nxirrte avull të nxehtë.
Sa të plogët bëhen trenat kur je e sëmurë!
Më në fund treni mbërriti në stacionin e Kenedit. Lashë trupin të prehej një copë herë në shkallët lëvizëse. Dola jashtë, koha ishte e vranët me shi të imët. Hapa çadrën, duart dridheshin, ishin të lodhura.
Fshiva ballin, shkunda flokët e qullura prej shiut dhe fillova të ngjisja shkallët duke tërhequr këmbët zvarrë, ndaloja, mbushesha me frymë, vazhdoja ngjitjen përsëri. U gëzova kur mbërrita më në fund përpara derës së shtëpisë, bëra një frymëmarrje të thellë dhe të plotë. Luajta kryet dhe shtyva derën lehtë. Nuk arrita të thosha mirëmbrëma, se menjëherë ndër veshë mu përplas zëri i lartë dhe nervoz i burrit, që vinte nga banja:
‘Punë muti, nuk kemi asgjë për të ngrënë, asnjë rrobë për të veshur, asnjë shtytkë për të ndërruar fëmijën, asnjë rrobë të hekurosur, phu, jetë leshi.’ Ai ishte spërkatur fund e krye me ujë, përpiqej të lante këmishën e punës.
Shtyva derën nga pas, lëshova çantën mbi stol dhe fola me zë të lodhur:
‘Tomi, nuk ke të drejtë të shash. Sinqerisht doja të bëja diçka në mëngjes, por s’isha në gjendje. Kam pasur marrje mendsh, më dridhej trupi si gjeth.’
Tomi shkundi kryet, më vështroi pjerrtas, nënqeshi:
‘Ah, ah,nuk paskam të drejtë të shaj, ç’na the!’ ia bëri dhe luajti kokën me nervozizëm, flaku këmishën në govatë dhe më vështroi ngulët: ‘Mos duhet të brohoras? Tu drodh trupi si gjeth, i bukur krahasim!’
‘Bëhu i arsyeshëm Tomi, të thashë isha e sëmurë,’ i fola me ton të thatë.
Tomi luajti shpatullat dhe mërmëriti:
‘A ç’më çan kokën, e sëmurë ti! Hëm, që je dy herë sa unë!’
Më dokëndisi e folura e tij, ktheva vrulltas kokën nga ai:
‘Tomi !?’ ngrita zërin, por çuditërisht zëri më doli i ulët: ‘Tomi, i mendon fjalët kur i thua, më dukesh krejt ndryshe sonte?’
‘Dhe ti dukesh krejt ndryshe,’ ma ktheu ai.
‘Jam e dërmuar, mezi erdha në shtëpi,’ fola ultas dhe kryqëzova duart në pëqi.
Ai përvoli buzët, bëri një lëvizje moskokëçarëse me dorë dhe më ktheu shpinën. Ndoshta i dukej e pazakontë se mund të sëmuresha unë, nuk isha ankuar kurrë. Eh, ku më linte kohë ai te ankohesha! Jam i lodhur, më dhemb këtu , më dhemb atje. E kam sheqerin e ulët, e kam sheqerin e ngritur. Unë e fërkoja, përkujdesesha pa hapur gojën.
Tomi me hapa të shpejta doli prej banjës, përplasi derën, hoqi teshat në ecje e sipër, i flaku përdhe.
‘E sëmurë ti!’ mërmëriti me të keq, luajti kryet dhe shtoi: ‘Nuk thua i bëra naftën shtëpisë!’
‘Unë i kam bërë naftën shtëpisë?!’ ia bëra e habitur.
‘Po, më le të laja rrobat vetë.’
‘Unë nuk jam shërbëtorja jote,’ i fola me zë ulët, të zvargur,duke përmbajtur inatin dhe shtova, ‘ngriji teshat e tua, vendosi në vend.’
Ai më zhbiroi me shikim të akullt, veshi pizhamet, shkundi kryet dhe shkoi u shtri në shtrat.
‘Tomi,’ ia bëra me zë të ngjirur, por zëri im u përplas në shurdhëri.
Doja të grindesha, të bërtisja, por nuk mundja isha e lodhur. U ula në stol kryqëzova këmbët, u mundova të mblidhja veten. Ndjenja një goditje të fortë mbrapa kokës. U kujtova për fëmijët, ata po flinin në shtratin e madh, më vinte keq ti zgjoja, ti vija të flinin në krevatet e tyre. I mbulova me kujdes me kuvertë. Dhembja e kokës nuk më ndahej, vura xhezven me ujë të ziente. Televizori po jepte reklama për mbrojtjen e mjedisit, ndërsa uji valonte mbi stufë. Prapa kokës ndjeva një goditje si tokmak. Përgatita çajin shpejt e shpejt, piva menjëherë dy aspirina, në djall të shkonte stomaku, i cili kishte filluar të më cimbiste herë mbas here. Kontrollova shtëpinë, fika dritën dhe shkova në shtrat të flija me mendimin të fiksuar të ngrihesha herët.
Ai po flinte në shpinë, me gojë hapët, gërhiste, fytyrën e kishte të skuqur. Ne jemi një moshë ai është akoma elegant, i pashëm, pa asnjë thinjë, me kaçurrelin e harlisur në ballë. Por dhe unë kam qenë shumë elegante dhe e pashme. Tomit i ranë këmbët derisa me mbushi mendjen të martohesha me të, delikatesa e tij më dukej e ngjashme si e një fëmije dhe mua më hyri në zemër. Lindja e vajzës më tjetërsoi, mu shëndoshën vithet dhe shpatullat. Ngandonjëherë trishtohem, më bëhet të ulërij, të shkul leshrat për këtë ndryshim.
Tomi ka vite që vuan prej sëmundjes së diabetit, merr vazhdimisht mjekime, kur i ngrihet ose ulet sheqeri, i bëj insulinë. Tomi nuk është mësuar të bëjë punët e shtëpisë, i ka gjetur gjithnjë gati. Mua më është dhembur, më është dukur gjithnjë delikat. Duke luajtur kryet e menduar u zhvesha dhe lëshova trupin ngadalë në shtrat të prehej një copë herë. Isha vërtet e dërmuar, të dy aspirinat e mëdha ma bënë trupin të plogët dhe unë u flaka rrëmbimthi mbi një sfungjer të qullët, atje ngela e lidhur në një rrjetë lagësht merimange dhe nuk shkulesha dot.
Gjithën kohën qëndrova e mbytur në djersë, u ngrita rrëmbimthi dhe vështrova përtej dritares, ishte akoma natë dhe hijet e shelgjeve lëviznin pjerrët, duke bërë hieroglifë të dyshimta. Fshiva djersën dhe sytë e lodhura, vështrova orën e dorës. Ishte tre e mëngjesit, gjumi mu prish dhe nuk kishte kuptim të flija më, sqetullat më ishin qullur, sumbulla djerse rrokulliseshin në ullukun e gjoksit të madh. U ngrita, shpëlava fytyrën me ujë të ftohtë, fshiva sqetullat, qafën, gjoksin dhe iu përvesh punëve. Vura rrobat të laheshin, mblodha të gjitha këmishët e burrit dhe teshat e fëmijëve, i hekurosa, punoja e përqendruar, avulli i hekurit më përplasej në fytyrë.
Nuk e ndjeva zhurmën e derës së dhomës së gjumit të hapej, por dëgjova hapa, ktheva kokën ngadalë dhe përmes perdes së djersës pashë burrin që po ecte në të mbathura drejt banjës. Fshiva djersën me shpinën e dorës dhe prita të më thoshte ndonjë fjalë të ngrohtë, për sakrifikimin e gjumit dhe përfundimit e të gjitha detyrave të shtëpisë.
‘Tani nuk ke çfarë të thuash,’ i thashë më në fund duke vënë buzët në gaz.
Tomi ndaloi përpara meje u shkerpërrua, luajti kryet lart dhe poshtë dhe qeshi me të keq.
‘Hëm, do të mbulosh mutin me shurrë, dosë!’ më foli me zë të ngjirur.
‘Çfarë!’ bërtita me sa zë që kisha në kokë, hekuri i nxehtë më shpëtoi nga duart ra mbi qilim e përzhiti. Ai nuk më kishte thirrur kurrë më parë, ashtu s’ma nxë goja: ‘do..së’. Unë sakrifikova gjumin, braktisa vetveten dhe ai pa pikë turpi më thotë të mbuloj mutin me shurrë dhe në fund, do…së! A ka vend për të marrë në konsideratë ndonjë gjë, sigurisht jo.
‘Ti je i pashpirt Tomi,’fola me zë të ngjirur.
Ai ndaloi qeshi me sarkazëm dhe tha:
‘Po ti a nuk je e pashpirt që më le të mbytem në pellgun e djersëve të tua.’
Hoqa hekurin nga priza, shkova në banjë dhe qava. Nuk dola prej banjës deri sa ai u largua për në punë, dëgjova zhurmën e derës së jashtme që u përplas dhe unë u betova të mos zija asgjë me dorë. Bëra betim të rëndë. Hyra në vaskën e dushit, hapa rubinetin e ujit dhe lashë ujin të derdhej rrëmbyeshëm mbi trupin tim të bëshëm.
‘Mos ka ndonjë tjetër? Ndoshta mund ta ndaj atë. Unë tashmë kam dy fëmijë po të dojë le të ikë. Do ti them të ikë, si ta ketë qejfin, por nuk do ta lejoj të më thërrasë do..së.’ gati sa nuk fola me zë, vështrova me dhembje gjoksin e madh dhe trupin tim të shëndoshë. Edhe kur bëjmë seks, unë e afroj e para, ai lëviz me përtesë me shikim të bredhur nëpër tapet, e bën si lepuri dhe më pas bie mbi shpinë.
Uji i ngrohtë i dushit më kërcente mbi lëkurë: ‘Me siguri duhet të ketë ndonjë!’
Vonë dola nga uji, shkunda trupin, fshiva flokët, piva përsëri aspirinë, hëngra drekë dhe u nisa për në punë. Çdo minutë i a përsërisja vetes, mbaje betimin Rudinë, ndoshta ai ka ndonjë tjetër.
Treni pati dy ndalesa të paparashikuara, nga pesë minuta dhe unë mbërrita vonë në shtëpi. Elevatori nuk punonte, shkallët i ngjita ngadalë, në këmbë duke mëshuar në thembra, kokë rënduar nga mendimet dhe me vete përsërisja:
‘Mbaje betimin Rudinë. Asgjë mos prekësh me dorë, as atij nëse i nevojitet, injoroje, mos i bëj insulinë, me vendim të madh.’
Nuk më bëhej të shtyja derën dhe të hyja brenda. Ai më kishte lënduar shumë. Korridori ishte i shkretë, prej tapetit vinte me duhmë erë pluhuri të vjetër. Hundët e një pastruese me përvojë ishin të pa gabueshme. Lëviza trupin ngadalë, hapa derën pa zhurmë dhe hyra brenda. Drita ishte e fikur dhe shtëpia dergjej në qetësi. Shtyva derën me shpinë dhe qëndrova një copë herë në errësirë, me përtaci shtriva krahun dhe hapa dritën, u rrotullova, burrin e gjeta të shtrirë në mes të dhomës, pa ndjenja dhe stoli i përmbysur. Instinktivisht bëra një hap prapa. Ai dergjej në pozicion të frikshëm, kokëvarur, gojëhapur, këmbë dhe krahë hapur.
‘Mbaje premtimin Rudinë, asgjë mos zërë me dorë,’ më foli një zë i rëndë brenda vetes.
‘A e urrej këtë njeri?’ I mbajta erë mos kishte pirë, asgjë.
‘Lëre të shtrirë, të vdesë!’ Shungulloi i paduruar zëri brenda meje.
Ndjehesha e mpirë.
’Po ai është babai i fëmijëve të mi?’ kundërshtova. Zëri i kundërt u përdrodh brenda gjoksit.
Përshkunda kryet, largova tutje zërin që më shkundte zemrën dhe betimin. Ai më kish fyer rëndë, Ky njeri asnjëherë nuk ish përkujdesur për mua.
‘Mos ka ndonjë tjetër dhe mua nuk më duron dot? Atë ezmeren e dobët e kam parë disa herë me Tomin dhe ky është justifikuar, bënin biseda pune?’ u grinda.
‘Atëherë lëre të vdesë?’ ngriti krye zëri.
‘ O Zot!’ Rënkova me shpirt:’ Çdo të bënte ky po të më shihte mua në këtë gjendje?’ Lukthi më dridhej. Shtrëngova gishtërinjtë fort sa më kërcitën. ‘Nuk e di, ndoshta më linte të vdisja përderisa nuk më duron as erën, Oh!’
‘Sigurisht do të linte të vdisje,’ buçiti zëri, më dërmoi gjoksin.
U kapërdiva me vështirësi.
’ Jo, njeriu nuk është krimb.’ Gati sa nuk bërtita.
Zëri brenda vetes po këlthiste. Lëviza krahun fort me nervozizëm të largoja trusninë e zërit të keq:
‘Ti flas për ndarje nesër?’ fola.
Ai nuk lëvizte, shprehja e fytyrës i ndërronte çdo sekondë. Me mëdyshje u përkula, i mata gjakun e kishte shumë të lartë. Fytyra e tij dukej e pafajshme, si fëmijë i humbur që bridhte në tjetër botë, aty ish xhungël dhe ai kërkonte ndihmë.
I bëra me të shpejtë insulinë dhe lajmërova urgjencën.

Shaban Bali Nokshiqi-Gurë te ngulun ne Nokshiq

Nga Gjon Neçaj



Doli ne qarkullim libri me i ri patriotit dhe atdhetarit te shquar, birit te Nokshqit, Shaban Bali Nokshiqi,me titull teper domethenes ,” Gurë te ngulun ne Nokshiq”,faqe 120,botuar nen kujdesin e Shoqates se Intelektualeve “Jakova” Gjakove,me redaktore prof.Haki Zllami dhe Prof.Dr. Hasan Mujaj dhe recensente Isa Brecani dhe Ali Sylaj.



Libri ka 35 vjersha qe I kushtohen heroizmit te kombit tone ne shekuj per liri dhe pavaresi,si dhe vendlindjes se autorit,Nokshiqit te Plaves.Nokshiqi eshte cilesuar si zemra e shqiptarise ,trimerise dhe atdhetarise, ku ende sot e kesaj dite ,ashtu sic ka thene nje krijues vendas,Hasan Gjonbalaj,”vetem vorret flasin shqip”.

Libri hapet me parathenien e prof. Haki Zllamit,me titull “ Shkemb fisnik” dhe mbyllet me nje esse te prof.Dr.hasan Mujajt,”Veper deshmi e heroizmit te historise”.



DY RADHE PER AUTORIN



SHABAN BALI NOKSHIQI u lind me 25 maj 1927 ne fshatin Llugaj,Tropoje.Shkollen fillore 4 vjecare e kreu ne Kolgecaj ne vitin 1935-1939.Pas shkolles fillore,ne Plave mbaroi shkollen 8 vjecare me mesues Shaban Ferrin.Ushtrine e kreu ne vitin 1951-1952 ne Tirane ne Artilerine Tokesore tek Rrapi I Treshit.

Ne vitin 1953 kreu nje shkolle nje vjecare per mekanike bujqesore.

Punoi ne kantierin e ndertimit si shef llogarie ne Bajram Curri per kater vjet. Pastaj per 22 vjet rresht punoj prane SMT-se ne Bajram Curri,Per 10 vjet punoi si traktorist.

12 vjet te tjera punoi si brigadier I makinerise se rende.Pastaj doli ne pension.

Pas viteve 90-te jeton ne SHBA.

Eshte libri I tij I pare kushtuar vendlindjes heroike te tij ne moshen 88 vjecare.Ky eshte nje rast I vecante dhe tipik ,pasi nje i moshuar I kesaj moshe del si autor I nje libri te ri me vlera kulturore dhe historike.

Zef Mulaj: (Plote me enderra lumenjte)Pieni di sogni i fiumi

Pas shume publikimeve te tjera, romane dhe poezi, shkrimtari i njohur Zef Mulaj na vjen me nje volum te ri me poezi haiku ne gjuhen italiane me titull “Pieni di sogni i fiumi (Plote me enderra lumenjte). Pjese te shkurtera poezishe, sa antike aq edhe moderne strofa japoneze, per kohen kur jetojme. Shumellojshmeria e temave te trajtuara, veshtrimi gjithmone e kujdeseshem i autorit, dhe kapaciteti tejet i madh per t’ia ofruar lexuesit vargun e fundit qe permban nje pyetje te thelle, jane virtyte qe e shtyjne autorin te shkruaje. Me shume se katerqind poezi haiku ne kete liber deshmojne mendjen gjithmone aktive te drejtuar drejt etikes, duke kerkuar te trasmetoje emocione te reje dhe vlera te thella njerezore. Librat e Dr. Mulaj tashme i perkasin nje letersie me te gjere se ajo italiane dhe shqiptare. Krijimtaria e tij eshte nje krijimtari bashkekohore europiane, ku veprat e tij jane publikuar ne disa gjuhe te kontinetit tone. Shkrimtari Mulaj eshte shembulli konkret i nje letersie qe nuk njeh kufij, por flet me gjuhen e shume popujve.