Agim Shehu
Shënime për vëllimin “Lojë shahu në shekullin XXI”
Para 40 vjetësh tre të rinj nga Durrësi u shkruanin tre poetëve pak më të rritur në Tiranë, me emër më të dëgjuar. Letrat qenë dëshirë njohjeje intime me ëndrra poezie. Autorit i drejtohej gjimnazisti Petraq Risto.Letra e tij (e ruaj kujtim si një parandienjë të largët të tij për udhën e vet në poezi) m’u bë e dashur, sepse në bardhësinë e rinisë kish dhe xixa poeti. Gjer ku do arrinte, sigurisht atëhere nuk mund ta parashikoja.
Në një takim në Nju Jork, kohët e fundit, e shoqja e Petraqit me vajzën poete, Sidorelën, më dhuruan librin më të ri të tij “Lojë shahu e shekullin XXI”. E lexova dhe u befasova. Po ndjehesha i dritësuar me brilantë metaforash.I rishfletësoja përsëri faqet si për t’u bindur më saktë, e nga njera fletë te tjetra ato më hapeshin të heshtura para syve, herë si sy Homeri, herë si flutura në lëvizje. Më ndalën sytë te vargjet “Ëndëra ime - e vetmja njësi matëse...Kush ëndëron i pari, vdes i fundit”.U buzëqesha me një mall të largët diku në Tiranë apo në Durrës, si të njohur të hershëm: i riu i çiltër që në oborrin e gjimnazit kish ditur t’i hapte udhë ëndrrës, e në librin më të fundit atë e kish ngritur në piedestalin e poezisë më të mirë shqipe.
Në Shqipëri, për ironi të kohës, tabutë letrare në socializëm kanë mbetur ende disa “bunkerë” të trashëguar: dy tre vetë zënë qoshenë, si vlerë e palëvizur, edhe pse “rezervat në bankë” një çast mund t’u jenë rralluar (për më saktë, tani doli në dukje pakrahasueshëm poeti Petraq Risto, dhe fjala e parë sot është e tij. Nesër vjen tjetri...).
Te vepra e re e tij dëgjojmë zërin e qytetarit ngritur në lartësinë e hijshme të poetit, sa shqiptar dhe universal. Një zë ku lexohen thellësi me dritë, po aq dhe lartësi me humnera pranë, të vendit të tij. Një poezi me ndërgjegje të fuqishme, e ushqyer në këtë shkallë gjer nga nënndërgjegjja e njeriut.
Si në poezinë më të mirë shqipe, përmbledhja “Lojë shahu e shekullin XXI” të rrit përmasat e mendimit ngaqë të vinë me bukuri të veçanta përfytyrimesh ku ideja dhe figura kanë harmoninë e planetit me orbitën ku ecën. Ndjek mendimin e vargjeve dhe nuk e ndjen se ku ndërhyn figura, e cila i jep vitalitet dhe bukuri mendimit si dritë hëne brenda valëve. Në këtë vëllim autori shfaqet kalorës virtuoz që di të zotërojë “harbimin” e kalit të bukur siç është metafora në poezi.Kjo është e domosdoshme veçanërisht për një krijues i cili jetën me ngjarjet e trazuara i vëzhgon si qytetar, i gjykon si filozof dhe i shpreh si poet.
Të tria këto përmasa i gjen te libri, si të lexoje Uitmanin, Eluarin apo Migjenin.
Je në shkëlqimin e mendimit dhe brishtësinë e figurës, e në gjykim të parë të duket si i pagjetur emërtimi “Lojë shahu...”. Por mbaron librin së lexuari, e me vlerësimin e saktë të së tërës kjo hamendje bije.Autori del i ndërgjegjshëm se ç’e ka shtyrë në motivet e kësaj përmbledhjeje vargjesh. Është i lexueshëm dhe tepër i hijshëm misioni i tij. Për ngjarjet e sotme në botë, veçanërisht në popullin e tij, ai ka ndjeshmërinë e busullës së përsosur shigjetat e së cilës mbeten të drejtuara kryesisht në dy pika kryesore, dashuria për njeriun dhe dhimbja për fatin e tij. Ky humanizëm ia afron natyrshëm figurën si poet dhe ia ngre lart mendimin si qytetar.
Poezia shqipe ka gjithçka, por unë nuk di ku ka të tillë margaritarë me ulërimë brenda për shqiptarët e ditës: “...Veshim kostumet e të vdekurve të Europës/, këpucët e të vdekurve të Europës/ dhe dalim rrugëve tona si europianë/...Kostumet e të vdekurve na rrinë mirë/, këpucët e të vdekurve nuk na shtrëngojnë/ pavarësisht se rrugët i kemi me plagë/.
Duke ecur, ndjejmë se të vdekurit e Europës/ na ndjekin pas”...E në një poezi tjetër: “Kush është ajo, kush është ai/, në cilën mbrëmje ndodhi krimi/, në cilën varkë, nën cilin yll/, pse kamera e Hënës s’e filmoi?!”.Pas vargjeve të tilla të Petraq Ristos, të mërmërin nga larg zëri i pikëllueshëm i Migjenit: “O, si s’kam një grusht të fuqishëm...”! (a kanë fije poezie në mendje, në mos në shpirt, deputetët tanë vulëhumbur, që grushtin e mbajnë për të rrahur njeri tjetrin, apo për të përmbysur sallën e shenjtë të Kuvendit!? Thua për ta, si paranjoftim, është shkruar krahasimi tronditës i poetit: “në javët e para foshnja ka formë e gjarpërit/ dhe gjarpërinj na presin pak orë pasi kemi vdekur”.
Nëpër vargjet e poezive udhëton mbi relievin e Atdheut tënd, udhëton brenda dramave të popullit të tij. “Dhomat” e metaforës kanë brenda dhembjet e tij. Poeti hap udhë të hysh në to (duke të ndihmuar në të njëjtën kohë që të gjendet udha për të dalë). Ai gjykon rreptë e me dinjitet, tepër lexueshëm për ata që kanë mend për vete dhe përgjegjësi për vendin, duke qënë dhe vetë brenda kësaj drame të përgjithshme: “Nëse sot flasin profetët e rremë/, nesër ka turbullira dhe gjak”...Truri ynë ka zbritur në prapanicë/ e Juda është kthyer në gardian të Krishtit”.
Nga njera faqe e veprës te tjetra figurat me mendim të fuqishëm brenda tyre, i shtojnë sa lirizëm dhe dritë dramash shoqja - shoqes: “Të vdekurve u veshin këpucë të reja/ se rruga që kanë zgjedhur është e gjatë/, mbi rrugë dashurohen ylberi e rrufeja”.
Poeti dëshmon se dhe në poezinë moderne vargjet rjedhin si një rrëfim i lirë bisede, thua gjethet e një peme pëshpërijnë me njera tjetrën. Është qartësi mendimi dhe çiltëri shpirti që flet. Në botë çdo objekt, edhe më e rëndomta, ka diku të ngjashmen e vet të krahasueshme me të.
Kur puqen bashkë sipas ligjeve të harmonisë, të dyja tok krijojnë figurën, plani kthehet në reliev me faqe rubini. Takimi bëhet nga jashtë (si krahasim etj.) apo nga brenda (si metaforë, mbretëresha e figurave).
Figura mbetet kështu figurë kur të krahasuarat, qoftë si objekt apo përfytyrim më i gjerë objektesh, kanë ngjashmëri dhe harmonia përmban edhe simetrinë që ka bota. Secila nga anët e krahasuara i rrezatojnë vlerat e veta shoqja - shoqes. Ato janë kështu lëvizje mendimi me rrezatim të gjatë radiumi. Nuk thuhet kot që poezi e mirë është ajo, e cila përmes ndjenjës të nxit mendimin, e poet i mirë është ai që di të ndërtojë figurë dhe nga gjërat më të zakonta - “poezi e veçantë”, “figurë befasuese...”.
Poeti Petraq Risto e ka këtë laborator, mrekullia e të cilit duket te figurat që krijon me lehtësinë që dega krijon lulet apo ngrica kristalet. Sheh në trotuar një shitës farëzash të lule-diellit (të tjerët do kalonin asnjanës); poetit i dhimbset si njeri e i këndon si poet për fatin e pasigurt në një imazh kaq sugjestionues: “Ai ka një privilegj, - mund të vdesë në rrugë/ i rrethuar nga zogjtë”... apo “Në kufirin mes ditës e natës/ ke ndjesinë se Zoti qëron një portokall”. Brenda imazheve të tilla, si hipur mbi meridianet e globit, shkon në Nju Jork tek e bija e dashur, të cilës i jep metaforën kozmike, si dhuratën më të bukur: “Kur vij tek ti: më ndihmon Toka në rrotullim/ dhe kur iki: rrotullimi i Tokës më pengon”.
Në një poezi tjetër të kësaj përmase – “Zogjtë e Pikasos”: “dolën nga telajot e fluturonin drejt Pikasos/; Ai u merrte pendët e luante rolin e ëngjëllit/;u merrte kthetrat e luante rolin e djallit/...vdiq pa mësuar sekretin e ngjyrave...” (te cili poet i shquar në botë nuk do ndalnim me adhurim mbi vargje të tillë, nëse do t’i shihnim në libra të tyre)!
Një guxim të tillë mendimi mbi art të hollë, e ngarkon një poet, i cili, qoftë dhe një çast, zhgënjimin mbi supet e njeriut e ngarkon vetë dhe e gjykon me një inteligjencë disi të ftohtë: “Tha Moisiu: Mendja – kryesore te njeriu. Krishti tha – zemra. Marksi – stomaku. Frojdi – seksi. Ajnshtajni – relative janë të gjitha”...
I tillë, gjithandej në poezitë e tij, autori shfaqet ndër poetët më fisnikë, që nuk kalon asnjanës para zhvillimeve të botës. Sipas tij, të shikosh, domethënë të gjykosh! Botën ai e gjykon në emër të njeriut dhe njeriun - në emër të humanizmit. “Bilal Xhaferi... iku i ndjekur pas nga lehjet e qenve/ dhe njerëzve...eshtrat e tij yjëzojnë fosfor”...
Ose “Ky trëndafil i kuq në varrezën e vjetër/ para 200 vjetësh qe njeri...Kam qënë ushtar, ushtar i vrarë/ ndaj u bëra petalekuq/ se po të kisha flamur të bardhë/ trëndafil i bardhë do isha unë”...Sa i bukur dhe i besueshëm, poeti është te ëndrra e njeriut, sa dhe te dhembja e tij. Nga kjo dhe më të zakontën e jetës e kthen poezi: “Tri ditë pa drita, e lotët e mi/ e kthyen zemrën në turbinë/...dhe llampa e vjetër e Edisonit/ u ndez nga dhembja për Shqipërinë”.
Te Atdheu, qoftë dhe me penela të kursyera, pa fryrje të shtirur, poeti merr përmasën e parë më të hijshme: “Elefantët para vdekjes/ shkojnë të mbyllin sytë te varret e prindërve”... “Mbi rrafshnaltën e Trojës/ para se të gjente hirin e ftohtë dhe thesaret/, Shlimani gjeti 8 familje shqiptare”... “Arnold fon Harfi...rastësisht i ra fletorja, dhe fjalët shqip/ akoma mbanin aromë trëndeline”...
Tërë vlerat e artit mbahen kryesisht te thellësia e gjykimit dhe ndershmëria në të vërtetën. I tillë, gjykimi i poetit i shkon vështrimit të njeriut: hap sytë në do që të jetosh si njeri!
Bota ekziston për njeriun, dhe në emër të njeriut poeti atë e merr në pyetje kudo që ajo shfytyrohet. Ngarkuar me këtë mision fisnik, Petraq Risto mbetet poeti i plotë, tanimë ndër më të mirët e poezisë shqipe. Nëse do pyetet, është moderne apo klasike poezia e tij, ato të dyja rrinë brenda njera tjetrës me kufij konvencionalë mes tyre, duke huazuar te shoqja më të bukurën e vet.
Te kjo vepër e shquar e tij, ai të shfaqet diku në një pllajë Shqipërie ku “buzëmbrëmjet vinë me hapa pëllumbi e ikin me hapa Hirusheje...”. Për më tej u rrëfehet intim njerëzve për një pasion të tij Shqipërie: “Me avion do t’i sjellë dy dallëndyshe/ në Manhatan nëpër xhepa do t’i mbaj/...veç Nju Jorku të mësohet me surprizën-dallëndyshe”.
Të tillë do ta takosh poetin, në “dhomën e tij pa drita” apo te “krahët e dallëndyshes”, ku ovalet e fluturimit janë dhe prej harqe metaforash...
Nga Kozeta Zylo : Poeti Agim Shehu në rrugën e Rilindasve(Në 81-Vjetorin e ditëlindjes së Tij)
”Jam ende i gjallë gjersa rri gërvish me penë, sikur do rroj sa të më dojë qejfi”, më shkruante poeti kombëtar Agim Shehu para 6 vjetësh në prag të 75-Vjetorit të Tij. Dhe ja ku jemi në 81-vjetorin e ditëlindjes dhe pena e Tij vazhdon te jetë e artë, një penë magjike...
Vargu i Poetit të çon përmbi re e nën nje re, aty prekim të paprekshmin, Lasgushin e madh, tek një re e bardhë puplore, “qenushi” ka ngritur kryet, kërkon në hapësirë të Zotin duke lehur gjer në yjet…
Me penelata të holla jep gjakun virgjin të races sonë/ në duel me çdo mbretëri: / sa vriteshe në Fushë-Kosovë/ ringjalleshe në Çamëri.
Shqipërinë, të bukurën e dheut, është e kudondodhura, ajo udhëton mbi përrallën e gjyshes te djepi, dhe ja shalon dallgëve për udhë…
Poeti Shehu vazhdon rrugën e Rilindasve, jep mesazhe të kthjellta se shqiptarëve kur ju preket atdheu: atë e kanë mbi gjithçka, bëhen bashkë për atdhe në fe, herë shkojnë në xhami të nderojnë Pashkët dhe herë shkojnë në kishë të festojnë Bajramin!
Lirika e hollë dhe fine e poetit ka rrëmbyer zemrat e mijëra lexuesve të vërtetë, por jo të pushtetarëve çmimdhënës, dhe kjo është meritë e krijimtarisë së tij që s’ka tërhequr vëmendjen e pushtetarëve, pasi çmimet e tyre janë kthyer në tinguj funebre për atë lloj arti që ata publikojnë me së shumti.
Por çuditërisht apo diçka hyjnore është se poetët e gjejnë ngushëllimin tek poezia dhe ja si shkruan: “Shpërblim për këngët s’mora, as nuk prita/ kolegët në pushtet i kisha prita/ Një vjershë e dashur m’u bë kupëz vere/ ku piva një gëzim që s’e arrita. Nga poema: (Bisedë me rubairat).
Agim Shehu është një krye lirik që me vargjet e tij herë të përkëdhel si fijëza Hëne Progonati e herë të qeras si një amvisë e bukur me mjaltë taze nga hojëzat e nje shpirti poetik.
Qysh në rininë e hershme të befason me figuracionin e dendur metaforik apo dhe paralelizmin figurativ që përdor midis dy lëndëve ekstreme letërsi dhe matematikë, por dhe aq të lidhura pazgjidhmërisht me njera tjetrën.
Le ta ndjekim në poezinë: “Të dashurohesh nga nje matematikan” poezi që ndihet dhe duket sikur skuq honet dhe lëshon bisqe nën trungje të vjetra: “Ty po të drejtohem, vajze moj syzesë/ më do a po s’më do kjo është hipotezë/ Pamja jote e ëmbël, posi teoremë/ kur të shoh përpara sikur zgjidh problem/ Ti je elegante si ekuacion/ mesi yt i hollë posi ypsilon…
Poeti tretet dhe shkrihet si nje copë akulli përballë dashurisë hyjnore: Më trete formulë më shkrive të gjallë/ si një copez akull në plus njëqind gradë/ Folëm shpirti im, shpirt me maksimum/ se pa ty s’kam gjum as në minimum… Kontrastet dhe antitezat e përdorura e bëjnë dhe më të bukur dhe dashuria fshihet si yjet nën gjirin e poetit.
Në portën e një poeti kombëtar mund të shkohet dhe pa trokitur siç ndodh rëndom, ta vizitosh, të bësh foto me poetin, t’i publikosh, të marrësh vetëm energji pozitive prej tij, se kjo racë poeti veç këtë lloj energjie njeh, por të shkosh realisht në portën e Labërisë, apo në Zvicër ku jeton azilanti politik poeti tepelenas Agim Shehu ka ca kode të shenjta, që jo kushdo mund t’i zbërthejë...
Librat e Shehut jane si malet hijerendë të Shqipërise që s’tronditen kurrë nga tërmetet, por ato vetëm dëshmojnë dhe mbrojnë çka të kujton shkrimtarin e famshëm amerikan Walt Whitman i cili thotë: Unë veproj si gjuha që është e lidhur në gojën tuaj, nje minierë që fillon të jetë e lirë…
Ne librin e fundit qe kam lexuar "Simfonia e nxenesve" si nje lexuese e rregullt m'u duk se mora drite nga llambushkat e metaforave te dala nga shpirti i një Poeti dhe Mesuesi të madh.
Në momente të caktuara m’u duk se dëgjova simfoninë e pestë dhe të nëntë të Bethovenit i cili thonë se kur u shurdhua shtrihej në dysheme dhe në kokën e tij ndiheshin valët e tingujve të mahnitshem, ndërsa Poeti ynë troket dhe zgjon me tingujt hyjnorë të GJUHËS SHQIPE tek “shurdhët”, që disa të mjerë duan t’ja humbasin dëgjimin dhunshëm…
Ja pse Agim Shehu është një kryepoet dhe duhet t’i jepet titulli “Nderi i Kombit”. Ndërsa unë, bashkatdhetarja dhe patriotja juaj po e mbyll me dëshirën:
Vite të panumërta poetit Kombëtar, Tepelenas, z.Agim Shehu!
Staten Island, New York/10 Janar, 2015
*************
I shterngoj doren dhe e perqafoj forte
Agim Shehun
Agim Shehun
Shkrimi i Zonjes Kozeta Zylo, me beri ta dua, t'a respektoj dhe ta nderoj shume e me shume, shokun tim te sholles te talentuarin dhe te fuqishmin e vargut, poetin e dashur te nipave te mi, shqiptarin kushtura Kombit te Rilindur prej Rilindasve te penes, ne udhen e te cileve ecen me hap te sigurte dhe krenar shoku im i rrall Agim Shehu, Nder i Kombit.
Prof.Dr.Vedat Shehu
http://www.fjalaelire.com/poezi/24856.html
************
Kush është Agim Shehu?
Agim Hidajet Shehu ka lindur më 10 janar 1934 në fshatin malor Progonat të Kurveleshit (Tepelenë) nga familje e njohur për atdhetarizëm. Nisi shkollën fillore në fshat, iu ndërprenë nga luftrat e kohës.
Pas fitores mbi pushtuesit vazhdon në Gjinokastër 7-vjeçaren dhe gjimnazin ku del me nota të shkëlqyera. Në Tiranë mbaron Universitetin për gjuhë-letërsi dhe emërohet mësues në gjimnazin e Gjinokastër ku vazhdon për 13 vjet.
Agim Shehu shquhet si poet me botimin e vëllimit të parë poetik si dhe për publicistikë, dhe e marrin redaktor për kulturën në gazetën Zëri i Popullit.
Te një koleg flet keq për Udhëheqësin e vëndit. Ai si spiun i fshehur e raporton, dhe dënohet me punë kazme internimi në Metalurgji, ku vuajti 10 vjet larg familjes dhe me heqjen e të drejtës së botimit ca kohë.
I përmëndet si 'shqiptaro-madh' dhe poezia për Kosovën kur qe në Gjakovë për Ditët e Poezisë më 1971, sidomos vargjet që bënin thirrje tërthoraz për bashkimin e Shqipërisë me Kosovën, kundër ideologjisë komuniste në fuqi: "Kosovë e bukur, gjak i fryrë/, çdo hap i hedhur-drithërime!/ Erdha dhe mbeta: kisha hyrë/ në vëndin bosh të zemrës sime" (botuar më 1973 në Drita). Kthehet nga dënimi e vazhdon mësues.
Me ardhjen e demokracisë, bëhet nisiator i Shoqatës së Shkrimtarëve të Pavarur kryesisht me të persekutuar. Po ashtu, kryeson Shoqatën Atdhetare e Kulturore "Labëria" duke nxjerrë dhe shtypin e tyre.
Shkruan me energji të pashterur kryesisht për çështjen kombëtare dhe dermokracinë e pastër që po mbante ende gjallë komunizmin e fshehur e sigurimin, godet me vendosmëri e në vazhdimësi shovenizmin grek e sllav.
Ngre vazhdimisht fatin e Kosovës e Çamërisë... Kërcënohet hapur e fshehur me vdekje. I bëhen 4 atentate, gjer me plumb, të cilave u shpëton rastësisht. Tek i pesti, janar 2000, goditet për vdekje mes Tiranës me motor mafjozësh.
Operohet në spitalë, megjithatë i afrohej vdekja përditë. Shteti heshti dhe e la pa asnjë ndihmë. Miqtë e marrin në Zvicër ku i koregjohet operimi i gabuar. Aty merr 'Azil Politik'. familjarisht.
Krijimtaria e Agim Shehut është e gjerë, mbi një dyzinë librash : libra me poezi, tregime e novela, drama, kujtime, studime, përkthime, humor e tjera...
Po përmendim një opus veprash letrare:
Huazuar nga Databaza:http://www.bksh.al/adlib/scripts/wwwopac.exe?
Poeti i mirënjohur shqiptar Agim Shehu, prej disa vitesh vazhdon të bëjë jetën e azilantit politik, edhe pse në moshën 81vjeçare pesha e mallit të thyen, të bën thirrje për t’u kthyer pranë varreve stërgjyshore, sikurse rrugët që i ka matur me pëllëmbë i kërkojnë hapin e menduar, ndërsa Bohotina e Progonatit kërkon shokun ku të mbështetet. Prej disa vitesh zëri i tij dëgjohet përtej reve, nga Gjeneva mikpritëse. Larg vëndit të gjakut të cilit i kushtoi jetën, i endur mes shpresës e zhgënjimit, poeti përsëri nuk e lejon veten të bjerë në humnerën e frikshme të dëshpërimit tronditës. Fjala e lirë s’ka për të mbetur ëndërr.
MIRUPAFSHIM, SHQIPËRI!..
Mirupafshim, Shqipëri!
Ika se të dua shumë,
që dhe për ty, sadopak,
të isha gjallë përsëri!
Motorin e avionit
që më largoi Shqipërinë
e vunë në lëvizje
plumbat që më shtinë.
Te helika e tij
dridheshin në ndjekje
rrotat e motorit
që më shtypi për vdekje.
Natën e mirë, tokë Shqipërie!
Sot jam një meteor i djegur
që këputet, e s’di ku bie!
Një zog fluturonte pas avionit;
në cicërimat e tij me zëra atdheu
dëgjova emrin tim që më thirrte -
Kthehu!
S’më arriti dot;
u drodh nëpër erë
e ra, vuri faqen
mbi një luleshqerrë!
Zëri i të mbyturve në Otranto
zgjatej nën avion nga fundi i deteve :
«Atdheu na la këtu të harruar,
merrnai shpirtrat me vete»!
«Ku t’ju shpie,
si ta ngre kujen tuaj
që as varr nuk ka!?.»
Pulëbardhat vinin rrotull mbi ujëra
me shpirtërat e tyre në krah.
Fluturoj në veri - perëndim
me sy nga hapsirat e Ilirisë.
Në veshë më trokasin gozhdët e arkivolit
që Athina i bën Shqipërisë.
Mbi qiejt e Europës -
vetëtima me përskuqje
si me gjak Shqipërie!
Një rrufé Kosove
mbante në krah një rënkim Çamërie.
Mbi Malin e Bardhë m’u zgjat Tomorri.
Një ylber i vëndlindjes buzë një shkrepi
më përsëriste legjendat pelazge
që nëna m’i thoshte te djepi.
Nga pas, vështrimet e njerëzve të mi
më përcillnin në heshtje,
pa folë.
Në sytë e tyre drejtuar nga Europa
zbardhnin arkivolë:
Na mashtruan një «sekondë» të bukur: -
diktaturës i shkoqëm dhëmbët!..-
(i krasitën «gjethet»,
i shëndoshën rrënjët).
Natën e mirë, Shqipëri!
Pakëz terr mesnate
në shpirt me vete e kam marrë
(mëngjezi që pret,
mbase, më shpejt të të zbardhë)!
S’vdiqa nga goditja!
S’di ç’ëngjëll erdhi,
më pëshpëriti nën zë:
“kur Shqipërinë e kanë nisur të vdesë,
është pak të vdesësh për të”!
Shamia, me të cilën një biri do t’i fshije
plagën e prerë,
qe e njomë
me gjakun e bijve të tjerë.
Ika, Shqipëri.
Që të ruajaja mallin tënd,
zgjodha një vend të vogël
e të bukur si ti.
Në dyert e Zvicrës,
me plagët e mia ngarkuar në shpinë,
trokita ngadalë me patericë
mos t’i prishja qetësinë.
Hapi derën, më pa…
Nuk fola. Më dëgjoi.
Nuk sillja asgjë të bujëshme,
asnjë shenjë heroi.
Vilhelm Teli doli nga legjenda;
sa më pa, më njohu që rini
kur te libri i këndimit
e mbaja në gji.
Gjithëshka m’u lexua te heshtja,
në vështrimet e mia.
Në fytyrë kisha tkurrjen e Atdheut
gjymtuar nga historia.
…Paterica rënkon.
Filizën ia mbolla me «punë vullnetare»
të mbushnim blerim Shqipërinë(!)...
M’u kthye këmbë druri
të ngarkoj mbi të pleqërinë.
Ecij mbi të
nën pikat e shiut e nën dritën e hënës.
Në fundin e saj
më rri një lule nga varri i nënës.
Kaloj nëpër Zvicër,
i flas botës me dhimbje njeriu
(me fëshfërimë bari
mbi gjumin e tij në Lugano
më përkthen Aleksandër Moisiu).
…Takoj Ismail Qemalin
tek troket vigan nëpër shtete
e i them - Flamuri Kombëtar
ka mina greke nën vete!
Takoj Nolin në Lidhjen e Kombeve
me «Shtetin Sovran» në dorë
e i them - Shqipërisë
i rikthyen protektorë!
Takoj Mit’hat Frashërin
te një «mbledhje Ballkani»
në Lozanë,
e i them - Venizellos
është këmbëkryq në Tiranë.
Takoj Konicën
tek vazhdon artikujt rubinë
e i them - «politikanët»
e vranë Shqipërinë!
Takoj Bedri Pejanin
me Kosovën në krah
drejt Atdheut,
e i them - në Prishtinë
po të pret «Skënderbeu».
Në Lucernë Mbretit Zog
i them: - këto kohë dimërore
qielli “Shqipëri”
ka formën e kurorës Mbretërore.
…Presidenti Vilson…-
i përulem me lutje nderimi:
fjalët për kombin tim
t’ia rikujtojë njerëzimit!
…Hyj me bastun në klubin zviceran.
Diku në një skaj
më del kafja e thjeshtë në Tiranë,
shokët te dera e saj…
I thërras çdo mbrëmje,
i pres me mëngjezin.
Tek vesh këpucët e mia,
lidh këpucët e tyre
të më presin.
…Mirupafshim, Atdhe!
Me retë e bardha të Alpeve
të dërgoj përqafimet e mia.
Aty brënda kam fëmininë
që ma mban Shqipëria.
Kam lodrat në lëndinat e tua,
vite me vaj e me këngë;
komentet e nxënësve në maturë
e trishtime spërkatur me hënë.
Aty lashë të parin takim
të dashurisë me gruan,
që ecën nëpër kohra
me bukën e fëmijve në duar.
Lashë lopatën time të punëtorit
në vitet me dënim të zi.
Lashë pa bërë vizitën e fundit
në varret e prindërve të mi.
Kam lënë hapur dhe një Dosje Sigurimi
me emrin tim në çdo resht,
që të ndjek pas
ku të jesh!..
…Sipër gjumit, vinë nga larg
zëra të ëmbël gjitoni…
Kam mallin e të ikurit
dhe për ata që s’e donin.
Për zogun, që largohej nga ballkoni
se s’gjente thërrime ;
për mimozën në oborr
që ma sillte pranverën
në janarin me thëllime.
Për rrugicën time tërë turp
tkurrur nga meraku i vetëm,
që buzë bulevardit
mbeti e shtrëmbër tërë jetën.
Dhoma ime e shtrenjtë,
e ngrohtë nga varfëria!
Format e gruas mbi çarçafin e bardhë
mbështjellin plagët e mia.
Gëlqerja tharë në mur,
ngrirë si muranë
me ankthe pa fund të familjes
që kurrë s’iu ndanë!
Llampa e shuar prerë nga shteti
sheh mbi fëmijët kthyer në hije.
Nëpër raftet e librave, shkrimtarët
pëshpërijnë në terr drama historie.
…Diç pëshpëriti matanë -
kolltukët bosh rënkonin;
fryma e tim eti, vetëm,
vazhdon pi duhan te ballkoni.
…Një shishe mbetur përgjysëm
siç e lashë në ikje
pret të pihet kur të kthehem,
a të thahet në pritje.
Vëndi im i shtrenjtë, Shqipëri,
lamtumirë me “mirupafshim” brënda!
Në s’qe fat të të shoh përsëri,
do jem fshehur prapa te hëna...
Zvicër, 2000
BALADË LIRIE E KOSOVËS
Posi nga zër’ i perëndive
u zgjua kontinenti plak.
Nga cili akt i tragjedive
sot mbi Kosovë kulloi kaq gjak?!
Në ç’kontinent jeton kështu
një popull si mbi rjedhë ujvare?!
Foshnjat, kaq breza, qiellin blu
e shohin mbi helmetat sllave.
Dhe sot i vranë në prag shtëpie, -
nga tym i predhës u thinj Zoti.
Te syr’ i nxjerrë i një fëmije
përmbys po rrotullohet globi.
Prindi puth baltën e varrezës;
qirinjtë luten në pak dritë.
Nëpër çdo rudhë të Nënë Terezës
rjedh lot i nënave për bijtë.
Të vrarë, burrat heshtur flënë
me qiellin e vet mbuluar.
Kapaku i syve u ka rënë
si perde drame e pambaruar.
Te trolli i vet ku shtrijnë shtatin
dëgjojnë…poshtë thellësive
mermerët pelazgjikë u flasin
me emrat e të gjithë ilirëve.
«Dhija» mbi kokën e Lahutës
thërret nga larg mitologjinë :
«Homer, ç’Iliadë me gjëmë të luftës
ke lënë bosh për Dardaninë»?
Nipat e Mujit vrarë mbrëmë
po pëshpërijnë me buzë të ngrirë
(nuk i dëgjuan sa qenë më këmbë,
le t’i dëgjojnë sot të shtrirë) !
Pa frymë hapësirat ngelin.
Gjaku i foshnjës sipër bore
te gjum’ i bardhë i Azem Shkrelit
ka ngrirë rubin prej metafore.
Jehoi bubullimat mali,
pylli kurorën butë e uli :
Azem Galica ka nxjerrë ballin,
thërret nga larg me zë Herkuli.
Lëviz një breg, drithmon një fushë
e mërmërin një këngë të lashtë :
«Drenicë, e bukura drenushë,
kush po guxon të vret kaq gjatë»!?
Shota vështron si dritë nga retë
motrën e saj mbi gjak lirie,
këput ylberin nga një bjeshkë
t’ia vërë kurorë nusërie.
Varr i Gjolekës rënë mes trimave
u kumbon pranë-polifoni :
«Kosovë, Labëria ime
udhën një hap e ka tek ti»!
Fishta me dhëmbjen e pafjetur
për shkjaun-shkja e fisin-fis,
me rapsoditë e tij nën sqetull
del nga një mriz, hyn te një plis.
Këndon lahutë vdekjet e bardha
me ligjërimet e mëdha.
Varur te lisi Sefë Kosharja
tundet pendyl: “Ora ka ra”!..
Ajkuna po ia vazhdon gjëmës
me flokë shkulur pranë të vrarëve:
Fëmia prerë në bark të nënës
bën gjumë nën dhè brënda dy varreve.
Hasan Prishtina zgjoi Veriun.
Vdekjen e tij e lë në hije:
s’sheh më pas vetes kush i shtiu,
vështron Drenicën – kush i shtie!
Kosova, muhaxhire e shekullit,
sheh qiellin e saj të prerë:
te reja e zezë që i derdh breshërin
nxin fraku i zi i zotit Grej.
Rizgjohen fjalët e mëdha
të Abdyl Frashërit profet:
Me gjak shqiptarësh në çdo krah,
Ballkani rri përmbi tërmet !
Gjer kur, Kosovë e Çamëri,
ngarkuar në sup pragun e portës,
do lidhni djepet n’arrati
me meridianët e gjithë botës!?
Në ballë të kombit bërë theror
iu kthye bubullimë heshtja:
gjersa po vdesim orë për orë,
pas vdekjes s’gjëndet vetëm vdekja!
Në shkumën e ujvarës sate
që tundi kombin sot nga rrënja
partitë e shkrehura po zgjaten
të mbushin “bateritë” e rëna.
Mbi plagë të tua tejendanë,
zinxhir i zgjatur – thikë në shpinë,
nxin kontrabandë e shtetit amë
që lidhi Beograd – Athinë.
Tërë hijeshi mban zi për vdekjet,
për vajzat që t’i veshi zia…
(Atdheu – amë, nën këngët greke
feston aheng “Miss Albania”)!
Ti gjak virgjin i racës sonë,
në duel me çdo mbretëri:
sa vriteshe në Fushë-Kosovë
ringjalleshe në Çamëri.
Ti, më e denja e të parëve,
ti – më e hijëshmja në rritje,
me „Shqipëri“ në frymëmarje,
me bukuri në kryengritje.
Djepet – dafina mbi alarme,
dasmat – ylberë mes rrebeshit;
mbi kodrat, lulet e bajames
çelin pranë kokrave të breshërit.
Dardane mbirë prej legjendës,
rilind te shtat’ i lartë i bijve;
nga kumbonarja e xhubletës
të kumbon bronzi i lirive.
Sa ke ushqyer zogjtë e pulës,
mendon një këngë për shqiponjat.
Zhurmat e tankeve pranë udhës
shpejtojnë lindjet te lehonat.
Me besën në pëllëmbë të dorës,
dafinë e parë e Lirisë,
Flamuri në ballkon të Vlorës
armët e tua pati shtizë.
Ti i dhe botës Kostandinin,
Ti që ke nxjerrë Niketë Dardanin,
në ballë – me Hymn të Krishterimit,
nën këmbë, prangat e tiranit.
**Prill, 1998
Bisedë me Rubairat
“Shpërblim për këngët s’mora, as nuk prita
(kolegët në pushtet i kisha prita).
Një vjershë e dashur m’u bë kupëz vere
ku piva një gëzim që s’e arrita.
Hoqa aq vite mynxyra të tëra
për faje që i bëra e s’i bëra
e s’e mendoja, kënga e rinisë
të kthehej gazavaj në shtatë zëra!
Isha një çast te “Zeus” i Gjëmimit,
po e vështroja me sytë e hutimit:
i ngula sytë mes gishtave - ku fshihej
aq lemeri rrufesh të zemërimit!
…………………………
Befas, një ditë me zagushi qershori
goditj’ e tij në ballë seç më mori
(s’qënkish Ai, buzëmbëli-engjëllori,
qe i hatashmi-tmerri, Diktatori)!
Të bijt e vrasësve - gjarpinj zezonë
i lanë, e bënë me kate varrin tonë
e na përmjerin gratë e pushtetarëve
tek na kalojnë sipër me avjonë.
Ç’qe kjo kolerë që këtë komb e zuri,
“burra” që s’u ka mbetur fije burri,
që për një pulë të pjekur në Korfuz
shesin dhjetë herë shqiponjën te Flamuri!?
Një stan me dhjetë flamurë te “këmbora”
që mbjellin ditë zie në të korra,
që as vëllait nuk i japin dorën
po nuk i panë grusht paràsh te dora!
Dhe kombi, prapë te fat i tij i lig -
një lopë kurbani shtrirë në Ilirik:
Goja që ha e zgjatur në Strasburg
e sisa që e mjel, në Selanik.
Thamë, iku Diktatura me fanfarat,
po u ringjall më keq me të palarat.
“Shqiptar, më ndote!..” flasin nga Europa
(o ulërimë, ku i ke ujvarat)!
Del udhës e nuk di se nga të shkosh
kur xhepet bosh i mbush me duart bosh.
Nga lart të shoqëron një hënë ari
që si monedhë kurrë s’ra përposh…”
Para bustit te Selam Musait
Koha hedh paprere
permbi festen tende
dimri- floke bore
vera -drite hene
Dhe te vijme te veshim
rreth duke t'u mbledhur
ndersa ti ne heshtje
ri ne bronx i derdhur
Eh gjithe kete bronx
valle ku ta gjeje
vete do ta shkrije
plumba do ta beje.
Ri... po nuk te rihet
ndaj te vijne mornica
...vrapi yt po endet
poshte nga Babica
...Lugjesh ne ato nete
zbrite si veri
projektoret ndiqnin
sharkun tend te zi.
Flaka neper duar
me rembim te futej
gjalmi mbi dyfek
dridhej mos keputej.
Plumbat neper xhepe
(gjetur breg pas bregu)
me therime misri
hynin tek dyfeku
Dhe kercisnin eger
plumbat tane te ralle
se kish shpirto mosri
se desh gjak ne balle.
Malet neper mjegull
sa i zgjoi pushka
kafshateb e gojes
varen poshte mbi mushka.
Buke per lirine
moj kasolle te erta
dhe dridhen kapisrat
nga muskat e serta
"Biruni o burrani
hop...ti zeme se gjalli
dhembet nga urrejtja
krisnin posi atralli
Deti sa te pa
kur ne qafe dole
te thiri si nena
ti si djale i fole.
Dhe vertiti valet
sa te pa tek shtegu
te te mir tek gjiri
te te sill te bregu.
Vlora krahelidhur
c'vrull te dha te gjuri
Malua nga ballkoni
te tundte flamurin.
Ndaj ti si i dehur
rrugen poshte e more
po c'kish aq shume tela
c'kish aq shume llogore.
Plage me plage si lule
sec te doli gjaku
me te kuq flamuri
t'u qendis shajaku.
"Keshtu rencim,-fole
e c'vlen sa liria
lule Labi yne
Selam Salaria.
Plumbat bresherime
t'u permlodhen brenda
Leberit koke me koke
u ulen te kenga.
Si prush kenga jote
u digjte ne balle
ndersa ti mes kenges
erdhe prap i gjalle.
Prape ti i pari
zgjuar nga liria
o ti lule stralli
Selam Salaria.
Zilet e kemboret
heshten permbi pllaja
lugjet prape gjemimet
gatuanin ne maja.
Dhe sot rete nga mali
qe gjemimet sjellin
posi iso labe
vijne e te peshtjellin.
Ti ngul syte mes tyre
si mes luftetaresh
sikur ri mendohesh
c'kenge do tja maresh.
Buzet ti te kenga
ballin te liria
lule,Selam Labi
Selam Salaria.
Cdo tufan zberthyer
gjoksin ty ta gjeti
sharku si legjende
telave te mbeti.
E te vijme te busti
si ne prag te deres
po ti as duhanin
s'ke kohe te na dredhesh.
Duart i ke zene
-Cke ashtu ne duar?
gryke e nxehte e topit
ti ka perveluar.
Krahet me shajak
dredhur neper tyte
ahen neper hekur
sa te shkrepin syte.
...Ja keshtu ne bronx
ty te ka liria
Lule Selam Labi
Selam Salaria.
Permbi festen tende
qekur ti ke rene
Mali po derdh bore
fusha po derdh hene.
Dhe rri,gjoksin hapur
balle c'do furtune
Sharku si legjende
telave lekundet
Naganti i Isa Buletinit
Bene udhe te gjate
te inglizi vinin
Ismail Qemali
Isa Boletini
.
Hynin dy shqiptare
brenda ne pallat
njeri luftetar
tjetri diplomat.
Shqiperi e tyre
kish halle e mjera
armet zoterinj
regull,rine te dera.
U ngrys luftetari
syte i shkrepen cike
lere diplomati
i tha me qerpike.
Dhe ua la tek dera
Isa Boletini
poshte nen brez,te vogles
syte i shkrepetinin.
Faqen vene te trupi
veshin vene te gjaku
je edhe per mua
thosh ajo se largu.
Hapat qete e qete
binin ne pallat
njeri luftetar
tjetri diplomat.
Here-here qerpiket
si gershere perplasnin
thua drite te huaj
syte nuk u qasnin.
Dhe tha lordi i madh
gjuhen duke zgjidhur
me humor te huaj
me nje gaz te hidhur.
Ja dhe carmatosur
zoterinj shqiptare
si kallkan i ngrire
ngriu fjal e pare.
Pa nagantit siper
brezit me si pritej
por nen brez e vogla
zu te hasharitej.
Mblidhte xixa zjarri
permbi trup te bukur
priste luftetarin
qe ti thoshte "duku".
Syte e diplomatit
zjarr te hidhur shkrepen
Isa Boletini
brrom nga brezi tjetren.
Brrom aty perpara
mu te lordi prane
"Madheri Shqiptarin
kurre s'e gjen pa arme".
Zbardhelloi sermaja
shkreptiu fildishi
...ndriten malet tona
andej larg,tek ishin.
Qelqe e shandane
dhane drite te lige
Ismail Qemali
qeshi nen qerpike.
Dhe naganti ulur
rrinte sic i duhej
dora nga i zoti
tyta nga ti duhej.
Nxinte tyte e vogel
brenda nxinin halle...
Shqiperi e vogel
ne tryeze te madhe.
Kosove Pranvere 1998
Porsi nga zeri i Perendive
u zgjua kontinenti plak
nga cili ankth i tragjedive
sot mbi Kosove kulloi kaq gjak.
Ne cilen kohe jeton keshtu
ky popull si mbi rrjedhe ujvare
femijte kaq shekuj qiellin blu
e shohin mbi helmetat sllave
Dhe digjen strehet e shtepive
nga tym i tyre u thinj Zoti
tek syr'i nxjere i nje femije
permbys po rokulliset globi
...Bota u ngjeth nga ai gjak krimi
lideret tane pelegrine
lotet per ty nga mallengjimi
nxituan ti fshijne ne Athine
E tera zi mban zi per vdekjen
per foshnjat qe ti veshi zija
atdheu ame nen kenget greke
feston aheng...Miss Shqiperia.
Por mbi fantazmen e percarjes
fisnike dhe ne dite te zeze
ti perterin zene e te pareve
JEMI TE GJITHE NJE KOMB VELLEZER
Tek arkivoli yt vigan
qe drodhi kombin sot nga rrenja
partite e shkrehura po zgjaten
te mbushin baterite e rena.
Mbi arkivolin tend te madh
zinxhir i zgjatur-thike pas shpine
nxin kontabande e shtetit ame
qe lidhte Beograd-Athine.
Heronjte e rene ne vite thelle
kjo ore fati prane ti pruri
Azem Galica ka nxjere ballin
theret diku me ze Herkuli.
Leviz nje dege,zhurmon nje flete
e psheretin me ze te thate
Drenice,e bukura drenushe
tyj kush guxon te vret kaq gjate.
Zenel Gjoleka armet mori
theret tek ecen me furi
Kosove Laberia ime
udhen nje hap e kam tek ti.
Dhe At Gjergj Fishta tek kendon
per shkjaun shkja e fisin fis
me rapsodite e tij nen sqetull
del nga nje mriz hyn tek nje plis.
* * * * * * * * *
Ti qe ke lind Shen Kostandinin
Ti qe ke rrit Niket Dardanin
Ne balle me himn te Krishterimit
Nen kembe plaget e Tiranit.
Para bustit te Selam Musait
Koha hedh paprere
permbi festen tende
dimri- floke bore
vera -drite hene
Dhe te vijme te veshim
rreth duke t'u mbledhur
ndersa ti ne heshtje
ri ne bronx i derdhur
Eh gjithe kete bronx
valle ku ta gjeje
vete do ta shkrije
plumba do ta beje.
Ri... po nuk te rihet
ndaj te vijne mornica
...vrapi yt po endet
poshte nga Babica
...Lugjesh ne ato nete
zbrite si veri
projektoret ndiqnin
sharkun tend te zi.
Flaka neper duar
me rembim te futej
gjalmi mbi dyfek
dridhej mos keputej.
Plumbat neper xhepe
(gjetur breg pas bregu)
me therime misri
hynin tek dyfeku
Dhe kercisnin eger
plumbat tane te ralle
se kish shpirto mosri
se desh gjak ne balle.
Malet neper mjegull
sa i zgjoi pushka
kafshateb e gojes
varen poshte mbi mushka.
Buke per lirine
moj kasolle te erta
dhe dridhen kapisrat
nga muskat e serta
"Biruni o burrani
hop...ti zeme se gjalli
dhembet nga urrejtja
krisnin posi atralli
Deti sa te pa
kur ne qafe dole
te thiri si nena
ti si djale i fole.
Dhe vertiti valet
sa te pa tek shtegu
te te mir tek gjiri
te te sill te bregu.
Vlora krahelidhur
c'vrull te dha te gjuri
Malua nga ballkoni
te tundte flamurin.
Ndaj ti si i dehur
rrugen poshte e more
po c'kish aq shume tela
c'kish aq shume llogore.
Plage me plage si lule
sec te doli gjaku
me te kuq flamuri
t'u qendis shajaku.
"Keshtu rencim,-fole
e c'vlen sa liria
lule Labi yne
Selam Salaria.
Plumbat bresherime
t'u permlodhen brenda
Leberit koke me koke
u ulen te kenga.
Si prush kenga jote
u digjte ne balle
ndersa ti mes kenges
erdhe prap i gjalle.
Prape ti i pari
zgjuar nga liria
o ti lule stralli
Selam Salaria.
Zilet e kemboret
heshten permbi pllaja
lugjet prape gjemimet
gatuanin ne maja.
Dhe sot rete nga mali
qe gjemimet sjellin
posi iso labe
vijne e te peshtjellin.
Ti ngul syte mes tyre
si mes luftetaresh
sikur ri mendohesh
c'kenge do tja maresh.
Buzet ti te kenga
ballin te liria
lule,Selam Labi
Selam Salaria.
Cdo tufan zberthyer
gjoksin ty ta gjeti
sharku si legjende
telave te mbeti.
E te vijme te busti
si ne prag te deres
po ti as duhanin
s'ke kohe te na dredhesh.
Duart i ke zene
-Cke ashtu ne duar?
gryke e nxehte e topit
ti ka perveluar.
Krahet me shajak
dredhur neper tyte
ahen neper hekur
sa te shkrepin syte.
...Ja keshtu ne bronx
ty te ka liria
Lule Selam Labi
Selam Salaria.
Permbi festen tende
qekur ti ke rene
Mali po derdh bore
fusha po derdh hene.
Dhe rri,gjoksin hapur
balle c'do furtune
Sharku si legjende
telave lekundet
Naganti i Isa Buletinit
Bene udhe te gjate
te inglizi vinin
Ismail Qemali
Isa Boletini
.
Hynin dy shqiptare
brenda ne pallat
njeri luftetar
tjetri diplomat.
Shqiperi e tyre
kish halle e mjera
armet zoterinj
regull,rine te dera.
U ngrys luftetari
syte i shkrepen cike
lere diplomati
i tha me qerpike.
Dhe ua la tek dera
Isa Boletini
poshte nen brez,te vogles
syte i shkrepetinin.
Faqen vene te trupi
veshin vene te gjaku
je edhe per mua
thosh ajo se largu.
Hapat qete e qete
binin ne pallat
njeri luftetar
tjetri diplomat.
Here-here qerpiket
si gershere perplasnin
thua drite te huaj
syte nuk u qasnin.
Dhe tha lordi i madh
gjuhen duke zgjidhur
me humor te huaj
me nje gaz te hidhur.
Ja dhe carmatosur
zoterinj shqiptare
si kallkan i ngrire
ngriu fjal e pare.
Pa nagantit siper
brezit me si pritej
por nen brez e vogla
zu te hasharitej.
Mblidhte xixa zjarri
permbi trup te bukur
priste luftetarin
qe ti thoshte "duku".
Syte e diplomatit
zjarr te hidhur shkrepen
Isa Boletini
brrom nga brezi tjetren.
Brrom aty perpara
mu te lordi prane
"Madheri Shqiptarin
kurre s'e gjen pa arme".
Zbardhelloi sermaja
shkreptiu fildishi
...ndriten malet tona
andej larg,tek ishin.
Qelqe e shandane
dhane drite te lige
Ismail Qemali
qeshi nen qerpike.
Dhe naganti ulur
rrinte sic i duhej
dora nga i zoti
tyta nga ti duhej.
Nxinte tyte e vogel
brenda nxinin halle...
Shqiperi e vogel
ne tryeze te madhe.
Kosove Pranvere 1998
Porsi nga zeri i Perendive
u zgjua kontinenti plak
nga cili ankth i tragjedive
sot mbi Kosove kulloi kaq gjak.
Ne cilen kohe jeton keshtu
ky popull si mbi rrjedhe ujvare
femijte kaq shekuj qiellin blu
e shohin mbi helmetat sllave
Dhe digjen strehet e shtepive
nga tym i tyre u thinj Zoti
tek syr'i nxjere i nje femije
permbys po rokulliset globi
...Bota u ngjeth nga ai gjak krimi
lideret tane pelegrine
lotet per ty nga mallengjimi
nxituan ti fshijne ne Athine
E tera zi mban zi per vdekjen
per foshnjat qe ti veshi zija
atdheu ame nen kenget greke
feston aheng...Miss Shqiperia.
Por mbi fantazmen e percarjes
fisnike dhe ne dite te zeze
ti perterin zene e te pareve
JEMI TE GJITHE NJE KOMB VELLEZER
Tek arkivoli yt vigan
qe drodhi kombin sot nga rrenja
partite e shkrehura po zgjaten
te mbushin baterite e rena.
Mbi arkivolin tend te madh
zinxhir i zgjatur-thike pas shpine
nxin kontabande e shtetit ame
qe lidhte Beograd-Athine.
Heronjte e rene ne vite thelle
kjo ore fati prane ti pruri
Azem Galica ka nxjere ballin
theret diku me ze Herkuli.
Leviz nje dege,zhurmon nje flete
e psheretin me ze te thate
Drenice,e bukura drenushe
tyj kush guxon te vret kaq gjate.
Zenel Gjoleka armet mori
theret tek ecen me furi
Kosove Laberia ime
udhen nje hap e kam tek ti.
Dhe At Gjergj Fishta tek kendon
per shkjaun shkja e fisin fis
me rapsodite e tij nen sqetull
del nga nje mriz hyn tek nje plis.
* * * * * * * * *
Ti qe ke lind Shen Kostandinin
Ti qe ke rrit Niket Dardanin
Ne balle me himn te Krishterimit
Nen kembe plaget e Tiranit.
Agjencioni Floripress(Flori Bruqi)
**********
Agim Shehu, poeti i fjalës homerike
(Në brazdat e thella të mendimit intelektual)
Jam menduar disa herë të shkruaj rreth poezive të zgjedhura të Agim Shehut. Heshtjen e ka pasuar një lloj ngurimi. Dhe kjo nuk vinte si rezultat i mungesës së njohjeve për gjuhën e artit të përdorur nga krijuesi, për fuqinë jetëdhënëse të folklorit të cilin ai e ka shfrytëzuar mjeshtërisht,
Mihal Gjergji
Për çështjet kombëtare në art dhe qëndrimin konkret nga ana e tij, për ndjenjat dhe arsyen në vargjet lirike, për... Tjetër gjë më bënte të stepesha. A do arrija t’i qepja një kostum kombëtar këtij monumenti të gjallë të poezisë shqipe ?! Nëse po, si do ta merrja masën, po “copën”, po ngjyrat, po fillin, po...Megjithëse qëndrojnë denjësisht krah njëri-tjetrit; Dritëro Agolli, Fatos Arapi, Xhevahir Spahiu, Agim Shehu, Koçi Petriti, Ismail Kadare e të tjerë poetë të çmuar që s’mund ti përmëndim në një analizë të shkurtër, seicili ka portretin e vet të skalitur përmes fjalës poetike që ka krijuar.
Sa herë që përmendet emri i Agim Shehut, në mëndjen e çdo lexuesi të shkolluar, menjëherë ringjallet e merr trajtën njërëzore Selam Musai, të cilit, poeti i dha përjetësinë e legjendës. Askush s’ka guxuar të shkruaj më për heroin tepelenas pas kaq shumë vitesh. Dhe kjo e ka një spjegim: do të ndjehej shumë i vogël përballë përmendores që ka ngritur Agim Shehu. Kjo baladë, me siguri që do ishte prologu ose epilogu i çdo libri të shkruar për heroin tepelenas.
“Flaka nëpër duar
me rrëmbim të futej
gjalmi rreth dyfekut
dridhej mos këputej”
Dhe në vënd të vizitorëve të munguar ( poeti sikur e ka parandjerë!) heroit i bën shoqëri natyra: ”...Ashtu, retë nga mali/ që gjëmime sjellin/ posi iso labe / vinë të mbështjellin”.
Nëse dikush kërkon të njohë shqiptarin e viteve të luftës; gjëndjen ekonomike e shpirtërore, veshjen , atdhetarinë ( që sot pothuajse është venitur!), le të lexojë “Shollët e xha Salikos”, të këtij personazhi tipik të pakrahasueshëm, që falë mjeshtërisë artistike të autorit dhe mesazhit që përcjell, u vlerësua aq shumë sapo u botua dhe u fut menjëherë në tekstet shkollore edhe pse Salikos i mungonte titulli i “heroit”. Cili krijues s’do dëshironte që këtë personazh ta kishte të vetin?!
Cili nga heronjtë e Homerit s’do ta kishte zili këtë luftëtar shqiptar?! ”Shollëve si të tuat/ s’u gjindej nishani/ meshini nga Duçja/ telat nga “jermani”. Ky mjerim s’e pengonte luftëtarin e atyre viteve që përpara Atdheut ta harronte vetveten dhe ti sulej hasmit, sepse Atdheu s’mund të shitej, as mund të blihej, ai vetëm trashëgohet:
“Po ti iu vërvite
se s’të priste puna
plumbat nëpër këmbë
këmbët përmbi plumba...”
Ç’farë mrekullie! Po kaq e fuqishme është edhe “Ikja e Ismail Qemalit drejt Atdheut”. Mëmëdheu ishte thinjur nga robëria, burri i Vlorës nga pritja e gjatë, toka nga hallet. “Hap i parë mbi dallgë/ si një mal mbi det/ ktheheshe drejt Djepit/ me sy nga rrufetë”.
E në këtë rendje për të ngritur flamurin, tok me të gjallët, plakun e mënçur e shoqërojnë e i hapin rrugën edhe zërat e luftëtarëve të vrarë : “Mos, thotë Tafil Buzi/ udhën mos ia pre/ se vij me gjithë varr/ të bëj kallame”. Poeti sjell edhe zërin e trimave të Kurveleshit me aq emër në histori:”Mos, klith Asllan Kuca/ lermani tim bir/ se dhe kokëprerë/ vij e ju bëj fir”. Sigurisht që s’do ndalem në gjithë poezitë e përmbledhjes, megjithse janë interesante dhe njëra më e çmuar se tjetra . Jo vetëm kaq, por brënda saj janë poezitë e dhjetë librave , duke filluar nga “Horizont i kaltër”, duke vijuar me “Vite pa thinja”, “Vallja e kalldrëmeve “, “Gurra e fjalës”, “Mbrëmje” e duke përfunduar me botimin e fundit “Loti alpin”.
Poezia lirike e Agim Shehut e ndërtuar me ndjenjë dhe mendim të fuqishëm, me ritëm, rimë dhe muzikalitet të veçantë, njihet gjerësisht nga lexuesi edhe jashtë kufijve. Brenda saj është magjikja-gurra popullore, historia dhe malet shqiptare .
Përballë kësaj poezie, lexuesi ndien një rritje brenda vetes, një krenari për fatin e të qënit shqiptar, fisnikërohet, qëndron si mes heronjve. Ndjenja kombëtare e përshkon krijimtarinë e poetit nga fillimi në fund, si nervi që përcjell dhimbjen në gjithë trupin. Do ndalem pak vetëm te dy poema; e para është “Poema e mërgimit”. Kjo poezi ka shumë brengë, trishtim dhe vargje tronditëse. Të kujton ligjërimin lab. Fisniket shamizeza s’vajtojnë vetëm atë që ”ikën”, por edhe fatin e atyre që mbeten prapa:
”Fluturoj në veri-perëndim
me sy nga hapsirat e Ilirisë
në veshë më trokasin gozhdët e arkivolit
që Athina i bën Shqipërisë”
Poeti largohet nga mëmëdheu duke marrë me vete bashkë me fatin e hidhur edhe legjendat pellazge që nëna ia mëkonte te djepi. Duke lexuar këtë poemë, nuk e di pse mu kujtuan vargjet e Fan Nolit nga poezia: ”Jepni për nënën”, në të cilën shkruan: ”Cilët jan’ ata tiranë/ që të pren’ e që të vranë/ që të therë bij e bija/ dhe t’u nxi, t’u mbyll shtëpia?”.
Dramat përsëriten. Njerzit e mëdhenj qënka e thënë që të kalojnë përmes rrathëve të ferrit. Ndërsa “Bisedë me rubairat” është një kryevepër e poetit tepelenas dhe e fjalës poetike në tërësi. Brenda saj flet bota e pasur e mjeshtrit krijues, fjala e fuqishme e intelektualit, dhimbja e shqiptarit të mërguar nga dhuna, një shekull pas Fan Nolit.
“Më jepni një dhembje, t’ju jap një kryevepër”-i tha Shopeni, një mikut të tij kur ky i fundit e pyeti se pse e keni lënë mënjanë krijimtarinë, -ndërkohë që kompozitori i madh lumturohej rrugëve të Parisit me Zhorzh Sandin. Ndërsa bashkatdhetarët e tij, poetit të tyre i shkaktuan jo një goditje të vetme, por një dhimbje të gjatë e të madhe, e cila shpresoj që ta ketë një fund.
Dhe Ai na dhuroi këtë kryevepër: “Hoqa aq vite mynxyra të tëra/ për faje që i bëra e s’i bëra/ e s’e mendoja, kënga e rinisë/ të kthehej gazavaj në shtatë zëra!” Jeta e poetit kryeneç ka kaluar nëpër kalvarin e gjatë të dënimeve . E përsëri poeti shprehet me fjalët fisnike të Kutelit:” Atdheu është Atdhe, edhe kur të vret “. Sigurisht, s’mund ta identifikojnë veten me Atdheun dhe as ta përfaqësojnë denjësisht atë, disa njerëz, qofshin këta të veshur me petkun e “shërbëtorit” të Perëndisë a politikanit të lartë, kur truri i tyre është shëndërruar në dhomë torturash ndaj kundërshtarëve, madje edhe kundër shenjtorëve, krijues me titullin e lartë të poetit. Ata nuk e dinë që boja e poetit dhe gjaku i martirit ndihmojnë njëlloj në betejën e përparimit. Atdheu është i brezave , prandaj poeti shkruan:
” Brezat që ikin e brezat që vinë
kur kënga ime t’u trokasë shtëpinë
te zëri im do të shikojnë vallen
zgjatur nga Mitrovica në Janinë”
Vargje brilante të një poeti të shquar, por edhe të një shqiptari të madh. Bisedoja një ditë tetori të vitit të kaluar me poetin Dritëro Agolli në shtëpinë e tij. Flisnim për poezinë. “Agim Shehu është vërtet një poet i madh “- më tha fisniku nga Devolli. Më erdhi mirë që krijues të permasave të tilla si Dritëroi të kenë edhe vërtetësinë ( si vlerë) brenda medimeve të tyre .
Të gjëjtën gjë shprehin në biseda konfidenciale krijuesish edhe Xh. Spahiu, K. Petriti, P.Taçi etj , mirëpo këto fjalë tavolinash treten sapo janë thënë, ashtu si angazhimet e parealizuara të kritikës. E nxënësit tanë në shkollat e të gjitha niveleve, s’u dinë as emrat poetëve e prozatorëve tanë të mëdhenj, jo më veprat e tyre.
Nuk njihet as krijimtaria e mrekullueshme e shumë fabulistëve të talentuar. E trishtueshme, por e vërtetë. Ministria e Arsimit nuk ka politika konkrete për edukimin e ndjenjës kombëtare. Hartimi i teksteve shkollore është shëndërruar në bisnes.Të gjitha këto më mundonin para se të filloja të shkruaja këto rreshta.
Në këtë dualizëm mendimi më erdhi në ndihmë shkrimtari dhe psikoanalisti amerikan H.G.Watson. Në një nga librat e tij kisha lexuar për fatin e kompozitorit të madh Xhorxh Bize. Meqënse muzika dhe poezia ushqehen nga i njëjti burim shpirtëror, e shikoj me vend t’i’u rrëfej një të vërtetë të hidhur.
Për operan Karmen kritika ju vërsul muzikantit duke e përcaktuar muzikën e tij “ të pakuptueshme...”( ashtu si mendimet e Agim Shehut për problemet kombëtare). Një mik i tij, e përgëzoi dhe deshi ta qetësonte nga revolta e brëndëshme që e mbërtheu, por ishte e kotë. Frederik Niçe ishte ndoshta i vetmi i asaj kohe që e kuptoi. Kur njohu partiturën e Karmenit thirri i entuziazmuar: “...
Ja një që ka kuptuar nevojën për ta bërë madhështore muzikën. Përballë kryeveprës së këtij kompozitori, bëhët kryevepër edhe vetja jonë. Kurrë nuk janë dëgjuar mbi skenë theksime më tragjike e më të dhimbëshme. Si janë krijuar? Sa zili e kam Bizetin që ka pasur kurajon për këtë ndjeshmëri që deri tani nuk kishte gjetur shprehje në muzikën Europiane të qytetruar...” Fjalë të shkëlqyera, por me vonesë, sepse kur janë shqiptuar, i mjeri Bizet, i vrarë nga hidhërimi, prehej në një nga varrezat e Parisit...
Gjëndja shpirtërore e poetit pasqyrohet në poemën e mrekullueshme “ Bisedë me Rubairat”. Kjo Poemë është kulmi i lartësisë poetike të krijuesit për të cilin po flasim. Është një Simfoni zërash disi sugjestionues që vinë nga tërë poezitë e tij më të mira.
Shtrirja e poemës që lexohet me një frymë, ka dhe jetë, dhe lirikë, dhe meditim, dhe filozofi, dhe mall, dhe revoltë, dhe dashuri, dhe dramë...Të tëra të derdhura harmonishëm si me një frymë ajri të vëndlindjes.
Brënda saj, te jeta e një poeti është jeta e Atdheut gjykuar prej tij. Për të zbërthyer shpirtin e tij me flori arti brënda, si çelës ka zgjedhur «Rubairat» e Omer Khajamit. Një gjetje e mrekullueshme ku brezi i sotëm bisedon me të kaluarën për të vlerësuar më saktë të ardhmen. Çdo fjalë në vëndin e vet, e të gjitha bashkë krijojnë atë mbretëri bukurie që quhet poezi. E veçantë dhe e mrekullueshme, pa dyshim do nderonte çdo Antologji të poezisë shqipe. Më tej gjykimi i lihet lexuesit.
Përgatiti:Flori Bruqi
