Engjëll Koliqi - KRENOHEMI ME JU N’ALTARIN DARDAN

KRENOHEMI ME JU   N’ALTARIN DARDAN

Duke dëgjuar kushtrimin

Nga Gjergji i Madh i Kastriotëve

Nga Mic Sokoli e Hasan Prishtina

Nga Bajram Curri e Idriz Seferi

Vrapuat mbas Nënëlokes Dardani

Ta merrni në mbrojtje e ta shpëtoni

O i dashuri ynë

Ismet Avdi Qorraj

Ti djaloshi i Dardanisë

Ishe i Madh

Dhe nuk e duroje më gjakatarin

Të lodrojë e të shkarkojë në trojet tona

Jo

Kur e pe

Se shkjau u tërbua

Ti Ismet i dashur

U ngrite në këmbë

Në mbrojtje të Kushtetutës Dardane

Në Deçanin heroik

Bashkë me Selimin, Mujën e Agimin

Ratë nën plumbat bum-bum

Të shkijeve fashisto-komunistë

Jetën tokësore e mbyllët

O dëshmorët e kombit tonë

Por nuk keni vdekur

Jo

-

Dhjetë vite mbas

Nënëlokja Kosovë

U çlirua nga kriminelët serbianë

Amaneti juaj shkoi në vend

Gjaku juaj ujiti lule lirie e dashurie

Ne kemi qarë shumë

Për ju

Sot krenarë

Kremtojmë

E këndojmë

Me mburrje

Që ju patëm të tillë

Lavdi ju këndojmë

N’altarin dardan

Sot e përgjithmonë

Engjëll Koliqi – 10 nëntor 1956 .Me origjinë nga Koliqët e Shkodrës, i lindur e i rritur në Stubllën e shkollës së Parë Shqipe.

Patriot e veprimtar i shquar i çështjes kombëtare. Gazetar, shkrimtar, poet e publicist i dëshmuar.
I persekutuar nga pushtuesit gjakatarë serbo-sllavë, në mars 1990 u detyrua të ikë nga Kosova.
Mbas 23 vjet të qëndrimit në Itali, rikthehet në vendlindje, ku punon në profesionin e tij të parë të mësuesisë.

Ka botuar këta libra:

- “Il mio secolo si chiama amore” (Shekulli im quhet dashuri), italisht, si finalist i konkursit ndërkombëtar “Autorët për Europën 2005”, në Shtëpinë Botuese IBISKOS, në Empoli.
- “Sentimento di luce” (Ndjenjë drite), më 2007, nga Shtëpia Botuese BOOPEN, në Napoli. I njëjti libër, në gjuhën portugeze, me titull “Sentimento de luz” është botuar nga Shtëpia Botuese PROTEXTO, në Curitiba (kryeqytet i shtetit Paraná, në Brazil).

- Ndërkaq në vitin 2008, Shtëpia Botuese O LUTADOR në Belo Horizonte (kryeqytet i shtetit Minas Gerais, në Brazil), ka botuar librin e këtij autori “Madre Teresa – um amor sem limites” (Nënë Tereza – një dashuri e pakufijshme), me parathënien e Hirësisë së Tij – Kardinalit Serafim Fernandes Araújo dhe është pritur jashtëzakonisht mirë nga lexuesit dhe nga kritika. Që të dy librat, në gjuhën portugeze i janë përkthyer nga Profesoresha e mirënjohur Dr Vera Lúcia Alves Neves.

- Në vitin 2009 shkrimtari Baki Ymeri ia ka bërë një përzgjedhje poezishë, ia ka përkthyer rumanisht dhe ia ka botuar në Bukuresht, në shtator, librin poetik me titull “Să schimbăm lumea cu iubire” (Ta ndërrojmë botën me dashuri), për të cilin libër kanë shkruar kritikë letrarë të atjeshëm shumë pozitivisht.

- Shqip ka botuar librin “Ylli i Dardanisë rrezaton tokë e qiell” kushtuar Nënë Terezës, që këto ditë doli nga shtypi edhe në gjuhën italiane (La Stella di Dardania irradia terra e cielo – në shtëpinë botuese “Trisauro” në Kalabri, sponzorizuar nga Komuna e Strigarit/vendlindja e Zef Serembes), dhe po përkthehet edhe në disa gjuhë botërore. Libri mbi Nënë Terezën është botuar më 2010 (shqip në maj, kurse italisht në shtator).

- Në Tiranë, shtëpia botuese Globus R, ia ka botuar librin poetik “Trokitje të heshtura”, në gushtin e vitit 2010.

1. Në maj 2011, shtëpia botuese “Rugova Art” në Prishtinë nxori librin e tij monofrafik “Dr Ibrahim Rugova, arkitekt i Dardanisë së Re – Republikës së Kosovës”.

- Më 2011, në botimet “ADA” në Tiranë, doli libri me ese dhe reportazhe “Për një jetë më të mirë”.

- Me rastin e 100 Vjetoirit të pavarësisë së Shqipërisë boti vëllimin voluminoz poetik “Njëqind lule për Nënën”, ne botime Vllamasi, në Tiranë.

- Më 2013, shtëpitë botuese “Drita” dhe “Rugova Art” nxorën librin tjetër publicistik të këtij autori “Miku i Mash i shqiptarëve” kushtuar Papës Gjon Pali II, me redaktor Naim Kelmendin e recensentë Dr Dom Lush Gjergjin dhe Visar Zhitin, libër që u vlerësua shumë lartë dhe pati një promoivim spektakular në Akademinë e Shekncave të Shqipërisë, në Tiranë.

- Këto ditë dalin edhe dy libra të tij në Prishtinë dhe disa të tjerë i ka gati në dorëshkrim.

Pse po zbehet roli social i artit dhe kulturës?

Nga Gëzim TUSHI


Duke parë raportet e reja dhe mënyrën e ndryshuar të komportimit të njerëzve në shoqërinë e sotme shqiptare me kulturën dhe artin, është normale të pranohet se ato janë nën influencën dhe ndikimin e postmodernitetit mbi “njeriun demokratik”. Por duke e analizuar problemin më gjerë në dimension global, nuk besoj se ky fenomen kulturor artistik e social është shqetësim vetëm për ne.

Që nga vitet ‘60-‘70 të shekullit të kaluar (që sipas meje janë kufijtë kohorë të kalimit në shoqërinë postmoderne) transformimi estetik dhe rënia e rolit social të artit dhe kulturës është bërë dukuri thelbësore dhe me shtrirje të gjerë estetike e sociale, e cila sintetizohet në faktin që kudo në kohën postmoderne ka një zbehje të interesimit të njerëzve për kulturën dhe artin e vërtetë dhe për pasojë ndihet një tendencë margjinalizimi (e kulturës dhe artit të vërtetë dhe jo atij konsumistik e bulevardesk) e shoqëruar me zbehjen e rolit social të tyre.



Në këto kushte edhe shoqëria jonë dhe raportet e saj me artin dhe kulturën e vërtetë duket se janë në situatë paradoksale. Madje deri në nivelin ekzistencial kur nuk është më e lehtë të pranosh në sot dhe në të ardhmen do të ketë peshë ideja e dikurshme, se arti dhe kultura janë “gur themeltar” të zhvillimit të shoqërisë. Pa asnjë mëdyshje realitetet e zhvillimit tregojnë qartë në kohën postmoderne ky besim iluminist dhe sociolgjizant për shkaqe të shumta të lidhura me natyrën e progresit social, teknologjik edhe tek ne ka filluar të tronditet thellë. Duke parë këtë realitet të ndryshuar të lidhjeve të njeriut demokratik më kulturën dhe artin në vendin tonë, mund të themi se ka kaluar koha e pozicionit klasik të vlerësimit të pastër estetik dhe vlerësimit të rolit social të kulturës dhe artit.

Nuk e di për të ardhmen por në se gjërat i shikojmë në realitetin e tyre të sotëm dhe tendencën kokëfortë të ecjes, atëherë është fare evident procesi i dobësimit të ndikimit të tyre në shoqëri. Kjo është arsyeja që disa sociologë postmodernë janë të mendimit se koha i ka “zbritur nga piedestali i dikurshëm i rolit të tyre të veçantë”. Sipas tyre gjërat do vazhdojnë të ndryshojnë dhe me siguri që duhet të pranojmë se arti dhe kultura në shoqërinë postmoderne mund të bëhen si gjithë gjërat e tjera, duke mos qenë më produkte elitare por thjesht “shtojcë dekorative e punërave të jetës”.

Ky realitet është evident në zhvillimet kulturore e artistike në vendin tonë. Edhe këtu ndihet e fortë tendenca e reflektimeve sociale e estetike që vijnë nga erërat e forta të postmodernitetit, të cilat nxitin tendencën e “pasqyrimit të sipërfaqshëm” të problemeve të kohës, ceneve të jetës së përditshme të njeriut superpragmatist e ultraindividualist të kohës sonë. Në fakt nuk mund të mos ndikonte në realitetet e krijimit artistik e kulturor, metamorfoza e zhvillimeve të sotme postmoderne në shoqërinë tone. Të cilat me sa duket janë faktori bazë që ka determinuar tendencën e zhvillimit të tyre në këtë “rrugë të re”, në të cilën të krijohet ideja se kemi një art dhe kulturë që nuk është më aq elitar, estetik e cilësor por që shfaq aftësi e fleksibilitet duke reflektuar në mënyrë vitale me kohën postmoderne dhe problemet sociale të shoqërisë.

Me sa duket ka ardhur koha të mësohemi me raporte të reja të “njeriut të demokracisë” shqiptare me artin dhe kulturën e epokës së postmodernitetit, i cili ka sjell një kombinim të ri të parimit social me atë estetik në zhvillimin e kulturës dhe artit, duke gjetur një rrugë tjetër kombinimi midis “normave estetike” të zhvillimit të artit dhe kulturës dhe zgjerimit të demokracisë së masave. Të cilat nga ana e tyre për shkak të dinamikës së ndikimeve superpragmatiste të postmodernitetit, “nuk janë më aq shumë të ndjeshme ndaj cilësisë së zhvillimit të kulturës dhe artit”.

Duke vlerësuar me përgjegjësi estetike dhe angazhim social tendencat e zhvillimit të artit dhe kulturës në shoqërinë tonë, duhet pranuar se pa mohuar disa suksese e arritje të tyre, në mënyrë të dukshme po shfaqet tendenca, që krahas “dëmit estetik” që vjen nga tendenca e artit konsumistik dhe kulturës masive, shumë e thellë është edhe tendenca tjetër e largimit të tyre nga problemet e vërteta të jetës sociale. Në të vërtetë kjo që po ndodh me zhvillimin dhe artit në Shqipëri nuk është gjë e papritur. Në fakt ka qenë e parashikuar nga sociologët e artit e kulturës, estetët dhe kritikët se sa më modern të bëhet shoqëria, aq më shumë arti dhe kultura do të largohen nga terrenet e problemeve metafizike.

Po pse atëhere duhet të jemi të shqetësuar si shoqëri që tani po përballemi me fenomenin e zbehjes së rolit social të kulturës? Çfarë po ndodh me misionin e njohur të vjetër dhe tradicional të kulturës dhe artit? Në të vërtetë në të gjithë historinë e zhvillimit të kulturës dhe artit, asnjëherë nuk është thënë (përveç partizanëve të artit formalist) se kultura dhe arti kanë vetëm funksione të pastra formaliste estetike.

Gjithnjë është folur, madje është këmbëngulur për të evidentuar rolin dhe ndikimin e tyre social. Në këtë kontekst duke gjykuar realitetin e prodhimit kulturor e artistik në shoqërinë tonë, nuk është e vështirë që të dallosh se krahas veprave cilësore artistike, veprimtarive kulturore me substancë sociale ka marrë revan një tendencë në zgjerim në këto sfera që shoqërohet me lulëzimin e një lloj produkti kulturoro-artistik që vërteton tezën e njohur, se koha postmoderne është kohë e përshtatshme për përhapjen e një lloj kulture dhe arti të frymëzuar nga “aventurizmi estetik” dhe njëherësh nga largimi i tyre evident nga problemet e jetës sociale. Këtë tendencë që sot është bërë e dukshme, filozofja Ana Arendt e quante “egoizëm të pashpirt”.

Është e vërtetë, ndihet që kultura dhe arti në shoqërinë e sotme shqiptare nuk ka më atë potencë që ka patur në kohën e shkuar, as forcën e duhur që me mjetet e veta specifike dhe estetike të ndikojë në përmirësimin e treguesve të mënyrës qytetare dhe parametrave të jetës sociale. Sociologët dhe estetët e kohës postmoderne për arsye kanë ngritur problemin e devijimit të “misionit social” të kulturës dhe artit. Të cilat në të gjithë kohët e tjera parademokratike kanë qenë me ndikim intensiv jo vetëm në aspektin estetik dhe shpirtëror por dhe social.
Arti dhe kultura në çdo kohë kanë qenë mjete të rëndësishme të “kontestimit social” të realitetit. Mendimtarë të shquar si Herbert Markyze, janë të mendimit se arti dhe kultura në çdo shoqëri duhet të jenë mjete potente të “Refuzimit të Madh” të realitetit ekzistues. Kjo situatë madje po imponon të bëhen përpjekje për të bërë “ripërkufizime të termave”, duke i përshtatur ato me zhvillimet e shoqërisë dhe kohës.

Në këtë kontekst flitet për “kulturën e lartë”, me vlera estetike të mirëfillta dhe që pranonte të konsumohej për qëllime të lartësimit shpirtëror dhe kulturor, jo vetëm dhe thjeshtë për të realizuar funksionin e argëtimit masiv, si kulturë dominante e periudhës parateknologjike. Natyrisht, kultura është pjesë e kohës. Do të ishte “donkishotizëm estetik” dhe veprim asocial, në se do të kërkojmë nga arti e kultura që po lulëzon në Shqipëri, që të jetë jashtë determinimit të kohës, e cila ka fuqi imponuese për formën, përmbajtjen, mënyrën e krijimit dhe ekzekutimit të vlerave dhe veprave të kulturës apo të artit.

Bota postmoderne po e shfuqizon tipologjinë e vjetër të artit dhe kulturës duke e detyruar atë të ndryshojë, të pasurohet në ide, subjekte dhe mjetet e shprehjes kulturore dhe artistike, për t’u përshtatur me kërkesat e periudhës “posteknologjike”, të shoqërisë. E cila nga që në kohën e sotme nga pikëpamja e shijeve ka një prirje për “kënaqësi të njëjta”, e detyrojnë kulturën dhe artin të bëhen gjithnjë më shumë masive, më pak elitariste, e lidhur pazgjidhshmërisht me tregun. Zhak Atali ka parashikuar se postmoderniteti në art do të sjellë ndryshime të mëdha. Sipas tij “kompanitë e argëtimit, sigurimeve etj, do bëhen forca me potencial artistik të cilat gjithnjë e më shumë do të ofrojnë mjete kulturore dhe do ofrojnë spektakle” që mundësojnë prishjen e mendjes dhe largimin nga problemet”. J Attali, “Një histori e shkurtër e së ardhmes”, f 209).

Sepse sot si kurrë më parë koha ka diktuar që ato të “përftohen dhe ngjizen” mbi bazën e “lëndës së shoqërisë” postmoderne. Tani është pranuar si aksiomë se, shoqëria po ndryshon kulturalisht, dhe “realiteti po e kapërcen kulturën e tij”. Në këto kushte njerëzit tanë dhe shoqëria jonë e re, ka nevoja të reja për kulturë dhe “ushqim shpirtëror”. Por pavarësisht nga dinamika eruptive e ekonomisë së tregut dhe dominimit të shoqërisë nga “njeriu demokratik” në thelb pragmatist, të cilat sipas sociologëve “kuantifikojnë realitetin social në shkallë të gjerë dhe dëmton cilësinë”, kultura dhe arti do mbeten në një shkallë të ridimensionuar bartës të “edukimit të dytë” të njeriut, atij kulturor e artistik.

“Shtegu i parfumeve”, për plagët e së shkuarës që vetëm dashuria i shëron

“Shtegu i parfumeve” titullohet libri që vjen për lexuesit nga shtëpia botuese “Dituria”. Libri që mban emrin e autores Cristina Caboni vjen në shqip me përkthim nga Renato Kalemi. Në qendër të historisë është Elena, nuk beson më tek askush. Ka humbur gjithë sigurinë dhe nuk beson më në dashuri. Vetëm kur krijon parfumet e saj arrin të largojë të gjitha pasiguritë. Vetëm kur pushtohet nga esencat e luleve, të drurëve dhe erëzat di si t’i mposhtë frikërat e veta.

 

Parfumet janë shtegu i saj drejt zemrave të njerëzve. Ato flasin për mendimet më të thella, për shpresat më të fshehta: irisi dhuron besim, mimoza jep lumturi, vanilja mbron, gjineshtra ndihmon të mos e lëshosh veten. Dhe Elena gjithmonë ka mësuar të jetë e fortë. Që nga dita kur e ëma u largua, duke e braktisur atëherë kur nuk ishte veçse një vajzë e vogël që kishte nevojë për dashuri e përkëdhelje.

 

Që atëherë ka mundur t’ia dalë mbanë e vetme. Që atëherë ka mbyllur dyert e emocioneve të veta. Tanimë që është njëzet e gjashtë vjeç fati vazhdon ta vërë përpara provash, por dhuntia e saj e veçantë i tregon rrugën që duhet të zgjedhë. Një rrugë e cila e çon në Paris, kryeqytetin e parfumeve, ku aromat përgatiten ende sipas një arti të lashtë. Në fare pak kohë krijimet e saj rrëmbejnë zemrat e të gjithëve. Elena ka një mënyrë të veçantë për të kuptuar dhe përmbushur dëshirat: është e aftë të krijojë parfumin e duhur për të rifituar një dashuri të humbur, për të kapërcyer drojën, për të gjetur qetësinë shpirtërore. Por ende nuk ka mundur të krijojë esencën e cila do ta ndihmojë të bëjë paqe me të kaluarën e vet, të ketë kurajën të falë. Vetëm një person ka në dorë çelësin për të hyrë në shpirtin e saj dhe për të shëruar plagët: Kaili. Kaili, i cili e njeh fare mirë brishtësinë e një luleje dhe di si të mbrojë e të dashurojë. Sepse edhe fara më “kokëfortë”, kur dielli zë e ngroh, gjen forcën për të lulëzuar.

 

“Shtegu i parfumeve” është një debutim italian, i kthyer tashmë në një fenomen editorial ndërkombëtar. I kërkuar me ngulm nga të gjithë botuesit, ai është shitur në të gjithë Europën dhe deri tani në 19 gjuhë. Cristina Caboni është një autore që të magjeps dhe të emocionon, të mallëngjen dhe të mahnit. Dhe këtë e bën me historinë e paharrueshme për pasiguritë e shpirtit njerëzor dhe për kurajën për t’u përballur me to. Për plagët e së shkuarës që vetëm dashuria më e thellë mund t’i shërojë.

Në Prishtinë,sot vritet agjenti i krimeve ekonomike dhe korrupcionit Shemsi Gashi

Ministri i Punëve të Brendshme ka folur rreth rastit të vrasjes së hetuesit policor të Departamentit të Krimeve Ekonomike sot në Prishtinë.

Në një deklaratë për kallxo.com, Hyseni tha se bëhet fjalë për një mosmarrëveshje.

Ministri Hyseni tha se policia ka arritur të arrestojë tre persona lidhur me këtë rast.




“Vlerësimet e para që mora nga policia janë se ka një mosmarrëveshje dhe hetimet janë duke vazhduar. Janë tri arrestime që kanë ndodhur, janë edhe disa pista tjera që janë duke u hetuar”, ka thënë Hyseni.

Ministri i Punëve të Brendshme tha se nuk do të donte të jepte më shumë detaje lidhur me rastin, ngaqë kjo gjë mund ta lëndonte procesin e hetimit.

Një pjesëtar i njësitit të hetimeve i Policisë së Kosovës ka mbetur i vrarë në rrethana ende të paqarta sot rreth orës 7.05 në Prishtinë, në Lagjen Mati.


*****




Zëdhënësi i Policisë, Agron Borovci ka thënë se janë bastisur disa vendbanime dhe janë shoqëruar në polici disa persona.




“Pasi që policia ka marrë informacionin për vrasjen e policit ka dalë në vendin e ngjarjes dhe në kuadër të veprimeve operative është bastisur një shtëpi në lagjen e spitalit. Bastisja ka përfunduar ndërsa këto momente janë duke u intervistuar disa persona në cilësinë e dëshmitarëve dhe disa të tjerëve”, ka thënë Borovci.

Ai ka shtuar se është herët të flitet për motivet e vrasjes.

“Më herët në polici janë shoqëruar tre persona ndërsa motivi i vrasjes është herët të flitet. Policia duke u mbështetur në provat që ka mbledhur do të bëjë sqarimin e rastit”, ka thënë Borovci.

Polici i vrarë ditën e sotme është Shemsi Gashi 61 vjeçar./

Kërkohet debat parlamentar për çështjen e Ukshin Hotit

Komisioni për të Drejtat e Njeriut, Barazi Gjinore, Persona të Pagjetur dhe Peticione, është takuar sot me përfaqësuesit e Komisionit qeveritar për persona të zhdukur.

Në këtë takim komisioni shqyrtoi edhe peticionin e nënshkruar nga qytetarët, me anë të të cilit kërkohet zbardhja e fatit të profesor, Ukshin Hoti. Përfaqësuesi i këtij peticioni, Nehat Fetoshi, tha se personat e pagjetur vazhdojnë të jenë plaga më e madhe e Kosovës së pasluftës, ndërsa mungesa e profesor, Ukshin Hotit, është manifestimi më tragjik i kësaj pjese të historisë. Në vijim, Fetoshi, nga anëtarët e komisionit kërkoi angazhim edhe më të madh për këtë çështje dhe debat parlamentar.

Komisioni u zotua se bashkëpunimi në mes të të dyja komisioneve do të vazhdojë edhe në të ardhmen, ndërkaq, paralajmëroi angazhim edhe më intensiv me të gjithë faktorët, vendorë e ndërkombëtarë. Komisioni po ashtu, vendosi që t’i drejtohet Kryesisë së Kuvendit për debat parlamentar për këtë çështje.

Përfaqësuesi i Komisionit qeveritar për persona të zhdukur, Prenk Gjetaj, i njoftoi anëtarët e komisionit me punën dhe sfidat që hasin ata në procesin e zbardhjes së fatit të të pagjeturve.

Komisioni qeveritar për persona të zhdukur, tha Gjetaj, ka bashkëpunim të kënaqshëm me të gjitha ministrit dhe institucionet relevante. Ai po ashtu lavdëroi edhe bashkëpunimin e mirë që kanë me Kryqin e Kuq Ndërkombëtar, si dhe Komisionin ndërkombëtar për persona të pagjetur me seli në Sarajevë.

“Çështja e të pagjeturve, është ngritur në të gjitha takimet që kemi pasur me përfaqësuesit ndërkombëtar”, tha Gjetaj. Po ashtu, ai njoftoi, se është kërkuar që kjo çështje të ngritet edhe në bisedimet që janë duke u zhvilluar në mes të Kosovës dhe Serbisë në Bruksel.

“ Numri prej 1655 të të zhdukurve, vazhdon të mbetet shqetësim i madh”, tha ai, dhe shtoi se familjet e të zhdukurve, të organizuar në kuadër të shoqatave, presin angazhim edhe më të madh nga Kuvendi dhe Qeveria e Kosovës.

Duke folur për sfidat e Komisionit qeveritar për persona të zhdukur, Gjetaj njoftoi se ndihet mungesë e madhe e kapaciteteve profesionale. Ai me këtë rast vuri në dukje mungesën e laboratorit, në të cilin do të mund të kryheshin analizat e ADN-së, si dhe mungesa e antropologëve dhe arkeologëve.


Lexo më shumë në: http://www.gazetaexpress.com/lajme/kerkohet-debat-parlamentar-per-ceshtjen-e-ukshin-hotit-89394/?utm_source=referral&utm_medium=web&utm_campaign=copyright

INTERVISTA/ Flet Kryetari i Shoqatës së Krijuesve për Fëmijë, Sazan Goliku

Sazan Goliku (emri letrar i Pandeli Koçit) ka lindur në Vlorë më 1942. Ka kryer Fakultetin Histori – Filologji në Tiranë dhe ka punuar mësues, punonjës kulture, gazetar, si dhe redaktor letrar në SHB “Naim Frashëri” e gjetkë. Që nga viti 1970 është marrë aktivisht me botimin e letërsisë shqiptare të botuar në Kosovë dhe ka qenë ligjërues i këtij krahu të letërsisë shqiptare në UT. Nga viti 1981 – 2002 ka punuar në sektorin e shtypit të Kuvendit të Republikës. Ka shkruar poezi, prozë e letërsi për fëmijë dhe tekste këngësh. Është marrë me kritikë letrare, recensione dhe ese. Është fitues i disa çmimeve kombëtarë dhe vendorë.
Disa libra të autorit:
Pasqyra e thyer (1972), Lule drite (1977), Grusht (1981), Intimitet, (1987), Aventurat e lirisë (1995), Epidemi kozmike (1996), Ëndërr dashurie (1996), Komitet e Malit të Bardhë (1999, 2011), Petalet e rëna (2001),
Trekëndëshi i qiellit të zi (2006), Turbull (2007), Mos harro se je Njeri (2010), Shpirtdehje (2011), Unë jam unë (2012).
Cila është poezia apo tregimi juaj i parë, ku e keni botuar dhe si jeni ndier?
Vargjet e para i kam shkruar në dërrasën e zezë, në klasën e katërt kur isha dhjetë vjeç. Ishte diçka për të qeshur. Nuk e mbaj mend kur kam botuar në gazetën “Pionieri” në ishte vjershë, tregim, skicë apo thjesht artikull për shkollën. Dorëshkrimet e asaj kohe i mbaja në një komodinë, por kur u largova nga Vlora nuk e di si humbën... Duke rënë pas leximeve të librave artistikë, i lashë pas dore mësimet, sidomos lëndët si matematika, kimia... Po në lëndët shoqërore shkoja shumë mirë.
Cili është mendimi juaj për kritikën në regjimin komunist, a ishte një kritikë profesionale dhe ndaj jush si ka reaguar kjo kritikë?
Duhet të jemi të qartë: Gjatë diktaturës letërsia e artet detyrimisht kishin në bazë estetikën marksiste-leniniste dhe parimet e realizmit socialist, që dihet ç’ishin. Edhe kritika letrare në gjykimin, komentimin e interpretimin e krijimtarisë letrare kishte parasysh këtë rregullore dhe brenda kërkesave të saj kishte “profesionalizëm”, që gjithsesi mbisundohej nga tendenca e fryma e ideologjisë e politikës së partisë shtet. Por edhe brenda këtij rrethi u dalluan e u vlerësuan kritika të vlefshme dhe të mprehta sidomos në fushën e historisë së letërsisë. Për mua janë shkruar vetëm recensione të rëndomta. Unë kam qenë përherë në margjinat e letërsisë.
Në regjimin komunist a keni pasur rastin të takonit udhëheqësit e kohës dhe çfarë kujtimesh ruani me ta?
Në Kuvend kam pasur raporte pune vetëm me Sihat Tozaj, sekretar i Presidiumit të Kuvendit Popullor. Ishte njeri korrekt, i ndershëm dhe brenda bindjeve të tij – realist, sa herë-herë më trembte me gjykimet e tij për politikën e partisë. Edhe kolegu im Guro Zeneli ishte një publicist me shpirt altruist, që pa kurrfarë interesi vetjak përpiqej të ndihmonte, me aq sa mundte, njerëzit që kërkonin drejtësi. Ai e kishte pësuar dhe vetë nga diktatura.
Cili është libri juaj që është vlerësuar më shumë para rënies së diktaturës?
Libri “Pasqyra e thyer” me rrëfenja e tregime (1972) me recension të Kadaresë, si dhe libri me vjersha për fëmijë “Valë mbi valë” që mori Çmimin e Dytë në konkursin kombëtar. Të them të vërtetën, vetëm pas 1990-s u shpalosën mundësitë e mia krijuese.
Këto ditë ka dalë nga shtypi libri juaj me poezi “Unë jam unë”. A nuk ju duket se ka ekuivokë ky titull?
Ndoshta. Por unë kam dashur të shpreh thelbin e idesë së librit: Shprehjen e identitetit tim si shqiptar dhe vetëdijen se vetëm me luftë e përpjekje heroike për të ruajtur gjuhën e qenien tonë kemi mundur të jemi të lirë dhe të kemi shtetin tonë edhe pse tashpërtash të cunguar. Pra, “unë” domethënë “shqiptari” Ky libër është tërësisht me poezi atdhetare. Realizova një premtim që i kam bërë vetes shumë kohë më parë.
Në prozën për të rritur shkruani kryesisht rrëfenja, d.m.th. flash stories. Pse?
Besoj se aty dhe te poezia e kam gjetur veten. Dihet, rëndësi nuk ka zhanri, po cilësia, origjinaliteti e inteligjenca e krijimit artistik. Një autor është i kënaqur nëse një lexues, kushdo qoftë ky, pasi mbaron së lexuari një tekst gëzohet ose dëshpërohet, ose padashur ngre vetullat gati i befasuar. Ky është tregues se efekti estetik e ka prekur emocionalisht.
Cili është mendimi juaj për Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve në regjimin komunist dhe lidhja juaj me të?
Në gjithë botën ka organizata, shoqata e klube shkrimtarësh e artistësh organizuar mbi baza krejtësisht vullnetare. Lidhja e Shkrimtarëve e Artistëve te ne nuk ishte gjë tjetër veçse një organizatë brenda sistemit. Lidhja botonte të vetmet organe letrare te ne: gazetën Drita e revistën Nëntori, ku edhe unë kam botuar shkrimet e mia. Nga Lidhja kam marrë edhe leje krijuese.
Sot Lidhja e Shkrimtarëve është inekzistente, jeni dakord me këtë mosekzistencë?
Pas rënies së diktaturës ajo nuk mund të ekzistonte më si e tillë. Në kushtet e reja ajo nuk diti të rinovohej ose personalitetet më të zëshme të letërsisë e arteve nuk e deshën këtë, prandaj ajo ra në duar të askujt dhe faktikisht nuk vepron, çka do të thotë se nuk ekziston. Nevoja për një ose disa shoqata e klube letrare serioze, që të pranojnë ngjirin e tyre autorë të talentuar dhe sipas prirjeve e drejtimeve të ndryshme, janë të nevojshme për të krijuar klimë të shëndoshë letrare, për të qenë në krah të autorëve ndaj padrejtësive të mundshme, për të publikuar me realizëm vlerat artistike etj..
Kur e keni takuar për herë të parë Ismail Kadarenë e Dritëro Agollin, rrethanat?
Në fillim të viteve ‘60 një brez poetësh si Ismail Kadareja, Fatos Arapi, Dritëro Agolli, Dhori Qiriazi, Vehbi Skënderi, Jorgo Bllaci etj., kapërcyen me guxim e me sukses retorizmin, një sëmundje letrare që te disa autorë vijoi deri në fund të viteve ‘80. Ne të rinjtë e asaj kohe këtë dukuri e shihnim si një dritë të re brenda gardhit me gjemba të realizmit socialist. Me Kadarenë, që e kam vlerësuar e pëlqyer që me librat e tij të hershëm si revolucionar të vërtetë në letërsinë tonë, më ka njohur, kur isha student, poeti Musa Vyshka duke ecur në trotuarin e mesit në fillim të Rrugës së Kavajës. Për mua ky takim ishte një kënaqësi e veçantë pavarësisht qëndrimit të tij të ftohtë, qëndrim, që unë e ka vërejtur më vonë, ai kishte mbajtur edhe me drejtues të diktaturës. Bisedat me Kadarenë më kishin krijuar bindjen se ai nuk ishte vetëm nga shkrimtarët tanë më të talentuar, po dhe njeriu më i zgjuar që kisha njohur. Agollin e kam takuar disa herë rastësisht. Ai u emërua Kryetar i Lidhjes në vitin 1973 dhe...
Kush ka qenë njeriu i parë që ju ka dhënë forcë për këtë rrugë dhe si e kujtoni sot?
I kujtoj me nderim të thellë mësuesit e mi të letërsisë në Gjimnazin e Vlorës si: Harilla Koculin për komentet pasiononte, Milo Dunin për shpjegimin e qetë e thellësinë e interpretimit të letërsisë antike, Vangjel Picin për komentet e gjera për poezinë e rilindësve e sidomos të Naimit. (Për ironi të fatit më vonë Milon e Vangjelin i burgosën për agjitacion e propagandë). Nëse kisha një shkëndijë pasioni për letërsinë, ata ma kthyen në zjarr që e ushqej deri më sot.
Ju jeni kryetar i Shoqatës Mbarëshqiptare të Shkrimtarëve për Fëmijë e të Rinj. Mund të na flisni pak për letërsinë për fëmijë. Në çfarë situate ndodhet ajo sot?
Letërsia shqipe më e mirë për fëmijë, pavarësisht kushteve e rrethanave në këtë periudhë tranzicioni, është zhvilluar në sasi e cilësi, duke iu përgjigjur denjësisht kërkesave përherë në rritje të lexuesve të vegjël. Krijimet më me vlerë qëndrojnë denjësisht krahas atyre europiane e më gjerë. Komponentët e domosdoshëm për këtë letërsi si loja, humori, aventura të shtjelluara me fantazi janë të qenësishme në librat tanë, prandaj janë vepra të dashura për lexuesit e vegjël. Natyrisht nga këto krijime përjashtohet ajo pseudo-krijimtari që mbush raftet e librarive e bibliotekave po që meriton vetëm kritikën e heshtjes. Shpërfillja institucionale ndaj kësaj letërsie nuk i ka penguar shkrimtarët të kërkojnë e të shkruajnë veprat e tyre me përgjegjësi profesionale e shpirt krijues. Edhe vlerësimi nga botuesit lë shumë për të dëshiruar, po të kemi parasysh se pa miellin e bujkut, pra të shkrimtarit, nuk ka çfarë të gatuaj furrtari, pra botuesi dhe të tregtojë shitësi, pra librari, i cili mban 30-50 për qind të çmimit të librit, kur autori mund të marrë 10 për qind. Ekonomia e vërtetë e tregut nuk e pranon këtë praktikë absurde.
Po kritika e letërsisë për fëmijë a ekziston?
Po është fakt që ekziston. Por fatkeqësisht është më pak e zhvilluar se kritika për letërsinë për të rriturit. Po në ditët tona duhet të vlerësojmë studimet e kritikat e Astrit Bishqemit, Xhahid Bushatit, Xhevat Sulës, Vangjush Saros, Klara Kodrës, Bardhosh Gaçes, Bardhyl Xhamës, Riza Brahollit etj., të cilët, edhe në mungesë të përkrahjes institucionale, po japin ndihmesë të vlefshme në këtë fushë.
Dhe një pyetje të fundit. Ju shohim shpesh nëpër Tiranë me biçikletë ose duke ecur me hapa të shpejtuar. Nuk u pengojnë shtatëdhjetë vitet të keni një stil të tillë jetese?
Unë rrekem me çdo mënyrë ta sfidoj atë që me eufemizëm quhet mosha e tretë dhe besoj se ia kam arritur deri më sot. Një kuptim dialektik të lëvizjes e jep bukur edhe fjala e urtë e popullit: Vdekje të ketë, po pleqëri të mos ketë.

Hyrje në një poezi moderne (poezia e Frederik Rreshpjes)

Në nji vjetorin e vdekjes se poetit


Gazmend Krasniqi

1.

Pamjet e thjeshta të sendeve mund të ngrihen deri në simbole, prej nga të paraqesin e të bëjnë të dukshme e të prekshme forma të tjera më të fshehura e më të përkryera. Ndoshta kjo është e para gjë që të vjen ndërmend kur lexon poezinë e Frederik Rreshpjes.
Kur mbaron leximi i kësaj poezie, sigurisht, na vjen ndërmend mënyra e ndërtimit të saj. E dimë, që nga Aristoteli, se shpirti krijues pyeste se ç’tip vargu i përshtatej më mirë kësaj apo asaj gjinie letrare. Dimë se poezia sa ç’është e lirë, aq është edhe e disiplinuar nga metodat, programet. Ajo ka historinë e saj të zhvillimit dhe pavarësinë e saj konceptuale. Asnjëherë nuk ka patur Poetikë Universale (pa folur për barrierat ndërmjet gjuhëve) – poezia varet nga idioma lokale, distanca gjeografike, sociale. Ka poetë oborri, rrugësh, profesionistë dhe amatorë, të ditur ose popullorë, fetarë ose profanë – pra, që nuk përdorin të njëjtat procedime. Si çdo shkollë poetike, edhe krijimtaria e Frederikut shpjegohet vetëm brenda kodesh të caktuara, vetëm brenda atyre kodeve që e afirmojnë. Në historinë e artit shihet se zgjidhja e një problemi, edhe më të guximshmit, bën të lindin probleme të tjera, duke u dhënë mundësi më të rinjve të tregojnë se ç’mund të bëjnë. Sepse edhe artisti që ngre krye ndaj traditës, varet prej saj nga ajo forcë nxitëse që u jep drejtim përpjekjeve të tij. Por, ndryshe nga krijuesit e tjerë të brezit të vet, Frederik Rreshpjen e karakterizon pakënaqësia nga efektet e lehta e zgjidhjet gjysmake, për hir të një vepre serioze dhe të mundit e të djersës që kërkon ajo.
Për këtë poet, si për çdo poet të mirë, i vetmi realitet është ligjërimi. Në këtë poezi, ashtu siç thotë Elioti, nuk duhet të kërkojmë personalitetin e Frederikut-njeri, pasi ligjërimi është vetëdija e tij, por pa të. Në këtë ligjërim fjala vepron si një fuqi e fshehtë, i bën sendet të pranishme jashtë ekzistencës së tyre reale, të njohur. Ligjërimi formëson lojën e vet pa njeriun që e ngriti atë. Por një letërsi e tillë, qysh nga përcaktimi i saj, krejt ndryshe nga mendimi kritik zyrtar që ka mbizotëruar shumë dekada në Shqipëri, kërkon një lexues të ri.

Sot njohësi i poezisë ndërgjegjësohet se ligjërimi poetik është strukturë e një kompleksiteti të madh – është gjuhë më e ndërlikuar se ajo natyrale. Nëse volumi i informacionit në ligjërimin poetik do të ishte i njëjtë me atë të ligjërimit të zakonshëm, atëherë vlera e ligjërimit artistik do të pushonte së qeni. Nëse mundësia e transmetimit të një informacioni në gjuhën e zakonshme njeh kufij, kjo s’mund të thuhet për ligjërimin artistik, sepse këtu kemi zgjerim kufijsh: i njëjti informacion mund të njohë shumë mënyra transmetimi. Gjatë ritregimit të një poezie me gjuhën e zakonshme – siç ka ndodhur përgjithësisht në studimet tona apo në librat që kanë formuar breza të tërë - ne do të kryenim shkatërrimim e strukturës së saj, duke çuar kështu te lexuesi një volum informacioni tërësisht të ndryshëm nga çfarë parakupton poezia vetë.


Metoda që merret me interpretimin e ide - përmbajtjes së veprës dhe ajo që merret me tiparet artistike të tekstit, këtu ndahen. Për të thënë se letërsia ka gjuhën e vet, e cila nuk përputhet me gjuhën e zakonshme, por mbivendoset mbi të, është një mënyrë tjetër për të thënë se letërsia zotëron një sistem të veçantë e të qenësishëm shenjash e rregullash. Kombinimet e këtyre të fundit shërbejnë për të transmetuar mesazhe të veçanta, të patransmetueshme nga ndonjë mënyrë tjetër. Kështu kemi që, nga një grusht fjalësh – fat, hënë, yll, zog, dru, shi, dhembje, ishull, gjeth – do të përftojmë një pafundësi botësh.

Në poezinë e Frederik Rreshpjes nuk mund të kërkojmë ide të mëdha, siç jemi mësuar rëndom nga metodat shkollareske, pasi poezia e tij ka lidhje me atë që nuk mund të shprehet. Kjo poezi nuk është zbukurim apo përshkrim i thjeshtë i realitetit, por krijim i një qenieje poetike. Duke iu bindur disiplinës së thelbit të saj verbal, ajo zotëron një pushtet emërtues, por shenjat e saj mbështjellin me një ndjeshmëri të mistershme. Poezia e Frederikut shpjegohet si vetëdije e shpirtit të fëminisë dhe pasioneve të saj. Përcaktimi thelbësor që i bëhet kësaj poezie është: ligjërimi i imazheve të kësaj fëminie. Ky poet, tashmë burrë e plak, u vesh ndjenja e pasion sendeve dhe gjërave të pandjeshme. Përmes fjalëve të poezisë ndodh çlirimi i tensionit të organizuar të fjalëve. Poezia vjen nga bashkëshoqërimi i ideve dhe ngjyrimeve që nxisin fjalët përmes kujtimeve, emocioneve dhe dëshirave. Për t’u shprehur, poeti përdor sendet që e rrethojnë, imazhet e ëndrrave dhe objektet e ëndrrave të veta.

Me Frederikun kemi të bëjmë me atë lloj poeti për të cilin poezia është brenda vetes dhe nuk ka nevojë të kërkohet larg. Si poet ai ka në dispozicion fjalët, por i shtyn ato në punë ndryshe nga njerëzit e tjerë, kur kanë nevojë për to. Janë të njëjtat fjalë, por jo të njëjtat mënyra e vlera përdorimi. Kështu poezitë e tij marrin një pafundësi kuptimesh të mundshme, pasi në thelb ato janë një muzikë shenjash të shumëllojta, e cila mund të kundrohet si një kaleidoskop.

Poet thellësisht modern, por për të cilin ligjet e së bukurës janë të përjetshme, ai ka përjetuar jetën e burgut apo vetminë e plotë, pasi asgjë nuk mund t’ia zëvendësonte atë që shikonte duke ëndërruar. Forma më e lartë e tij është akti i krijimit, ku ndodh akti i lirisë së tij, i cili është akti më i kulluar i shpirtit.

I përket atij grupi poetësh që, edhe pse me një jetë relativisht të gjatë, krijojnë një libërth të vetëm. Në këtë mënyrë, ai siguron një vend në mes të të ndritshmëve, të atyre që i japin poezisë si poezi respektin më të plotë e të thellë.

2.

Kjo poezi, moderne në tërësinë e saj, e realizon ritmin poetik jo në bazë të elementëve që përsëriten gjatë vjershës, mënyrat më të njohura te poezia tradicionale, por përmes një uniteti brenda shumëllojshmërisë. Në këtë poezi si faktorë të organizimit ritmik janë zgjedhja e fjalëve, rendi i veçantë i tyre, vargjet e mirëkontrolluar: të gjitha këto në unitet me kuptimin e fjalëve, me asociacionin që përçojnë te lexuesi. Raporti i metrikës tradicionale dhe i përpjekjes për krijimin e formave të reja të studimit të vargut është raporti mes retorikës silabike dhe stilistikës së re, mirëpo teoria e re mbi vargun krijohet në bazë të vjershërimit të vjetër, madje edhe atëherë kur i kundërvihet. Rasti i poezisë së Frederik Rreshpjes e ilustron më së miri këtë argument. Për shembull:

Vjeshtë 1990

Qanë dreri në korije dhe lotët bëhen shi.
Trishtohet era mbi shkëmb.
Nuk ka më gjethe të gjelbra. Po bien
Ëndërrat e pyjeve një nga një.

Ikin zogjtë nga shkretimi i drurëve:
Lamtumirë, o pyje të Ballkanit!
Veç nën një ferrë kaltëron ende
Vjollca e fundit e këngës së bilbilit.

Ardhtë një vjeshtë pa shtegëtim zogjsh!
Ardhtë një Zot, vëntë dorë mbi stinët!

Shohim menjëherë se poezia nuk është në rregullat e normat e poezisë klasike, nuk kemi as vargun e matur rrokjesh, as strofat fikse dhe skemat e njohura rimike, pasi ajo është ndërtuar sipas kërkesash që ndryshojnë prej tyre.

Hapi i parë i kuptimit të kësaj poezie është leximi i disahershëm i saj, për të kapur çdo fjalë e referencë. Kërkohet vetëdija e kapjes së kuptimit të dytë të fjalës, ashtu siç duhet për të kuptuar kodin e përdorimit të saj: duhet të përcaktohet qartë ngjyresa e hollë e kuptimit. Është e nevojshme të dihet ngjyresa e zakonshme e fjalës dhe ngjyresa e veçantë në kontekstin e poezisë. Për shembull, fjala vjollcë e përdorur aty, ndryshon shumë nga kuptimi që ka kjo fjalë në një fjalor.


Poezitë, kryesisht, lidhen me emocionin dhe jo me idetë, prandaj këto emocione përçohen përmes ngjyresave të fjalëve dhe asociacioneve midis tyre, duke formuar kështu botën poetike të tekstit. Meqë pjesa më e madhe e intensitetit emocional është krijuar nga tingujt dhe ritmet e kombinimit të fjalëve, kjo poezi duhet lexuar me zë. Ajo duhet lexuar me kujdes, por në mënyrë të natyrshme, duke shqiptuar çdo fjalë, duke ndaluar në çdo shenjë pikësimi dhe duke vëzhguar fundet e vargjeve me ndërprerjen e duhur. Disa vargje duhet të kenë ndalesa të theksuara, ndërsa disa të tjerë duhet të hidhen menjëherë te vargu tjetër, pas një ndalese të lehtë, duke përjashtuar çdo ton monoton, artificial e mekanik, të cilët, shpesh, shihen si poetikë.

Poezia ka një model të veçantë tingujsh, thyerjesh dhe rrjedhe ritmike, dhe lexuesi i mirë përcakton nuancat dhe zhvillimet emocionale, duke i paraqitur ato sa më saktë në leximin e tij. Çdo lexim i një poezie të shkruar mirë duhet të rikrijojë emocionet fillestare që ka patur poeti në intensitetin e tyre të parë.