I etur për dituri dhe liri - Rrustem (Beqir) Bruqi( 28 gusht 1958 - 6 korrik 1998)

Floripress

Rrustem Bruqi, u lind më 28 gusht të vitit 1958, në fshatin Isniq të Komunës së Deçanit, nga babi Beqiri dhe nënë Ajshja.

Më 1 shtator 1965, fillon mësimet e para në klasën e parë në Shkollën Fillore “Liria” (tash Sh.F. “Isa Boletini” – vërejtje Shkodran Imeraj) në Isniq. Shkronjat e para Rrustemi i mori nga mësuesi Maxhun Bruqi, që më kalimin e kohës do të bëhen udhërrefyesë në rrugëtimin e tij për ti sjellur lirin vendlindjës së tij Kosovës.

Sukseset në shkollë gjithënjë ishin më të, dhe keshtu më sukses të shumë mirë më 25 maj të vitit 1973, e përfundon shkollimin fillore.

Pasi e përfundoi shkollën fillore, edhe përkundër kushtëve të veshtira ekonomike, vazhdoi shkollimin e metutjeshmë. Në shtator të vitit 1973 regjistrohet në Gjimnazin “Vëllezërit Frashëri” në Deçan, në Drejtimin Shkencori-Natyrorë.

Dituria dhe hapsira studiuese tani ishin krijuar si horizont në jetën e Rrustemit. Keshtu më 25 janar 1978, e përfundon Gjimnazin.

I etur për dituri, Rrustemi në vjeshtën e vitit 1978, vazhdoi rrugëtimin e mëtutjeshmë duke u regjistruar në Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës.

Jeta studentore për të riun isniqas ishin vitët e kthesës së madhe në rrugëtimin e tij.

Rrustemi, më interes të vaçant i ndjekte ligjeratat. Kohën e kalonte dukë studijuar, por edhe duke biseduar më shokët e tij. Rrustemi e studionte Drejtesinë, dhe kjo pati ndikum që në jetë të vepronte i drejtë, çka ndikim patën Ligjeratat e profesorëve të Rrustemit siç ishin prof.dr.Bardhyl Qaushi, prof.dr.Esat Stavileci, prof.dr.Gazmen Zajmi etj.

Rrustemi si Student i Drejtesisë ishte në ballë të Demostratave të cilat shpërthyen në vitin 1981. Në Demostratat e muajit Mars, ai ishte krah për krahë më shokët e tij tek Menza e Studentëve.

Po ashtu edhe në Demostratat e Prillit të vitit 1981, Rrustemi bashkë më shokë ishtë në ballë të Demostratave në Qendër të Prishtinës, ku u konfrontuan më policinë jugosllave. Më këtë rast Rrustemi arrestohët dhe më ndihëm e tre policëve kosovarë arratisët nga paraburgimi.

Demostratate e vitëve ’80, kishin ndikuar në jetnë dhe vëprimtarinë e Rrustemit. Ishin ato Demostrata të cilat ndikuan që ai më përkushtim dhe vendosmeri ti sherbei atdheut.

Aktiviteti i Rrustemit i’u kishte renë në sy puntorëve të sigurimit, dhe shpeshherë ishte nën përcjelljën e tyre.

Më 1983, Rrustemi kyqët në Shoqërin Kultruoro-Artistike “Mehemt Riza” në Isniq.

Fillimisht Rrsutemi, në SHKA “Mehmet Riza”, është angazhura si organizatorë, që do të ndihmontë përgaditjën dhe organizimin e koncertëve dhe shfaqjëve teatrore. Ai po ashtu ishte edhe Anëtar i Kryesisë së SHKA “Mehemt Riza” dhe Kryetar i Rinisë së fshatit Isniq.

Në rrafshin artistik, Rrustemi për herë të parë është angazhuar në shfaqjën “Beselamë pse po më flijojnë”, në regji të artistit të mirënjohur Skender Tafaj.

Po ashtu në nderkohë është angashuar edhe në “Pirgu i Lartë” të autorit Teki Dervishi, po ashtu në regji të Skender Tafaj. Po ashtu shfaqje tjeter ku Rrustemi ka qene i angashuar ishte edhe shfaqja “Fosilet” të Azem Shkrelit.

Ndërsa për shfaqjët e trupës teatrale të Shoqërisë Kulturo-Artistikë “Meshmet Riza” nga Isniqi në sezonin 1982/1983, Enver Pajazitaj, bashkëkohanik i Rrustemit kujton : “Në njëren nga dramat kishte rol pa tekst, ishte një ushtar i popullit miëpo qëndrimi i tij ushtarak, caktimi në këtë rol e beri të ndihët mire dhe ta realizoj ashtu si duhej bërë. Ky rol i dha mundësin ta shprëhet ndjenjën e mbrendshmë shpirtërore dhe mëndjës, të shprehët deshirën që një ditë do të behët ushtar i popullit dhe ashtu ndoshi.”.

Më 16 nentor 1984 Rrustemi, Diplomoi në Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës, dhe mori titullin Jurist i Diplomuar.

Pasi Diplomoi për Drejtësi, Rrustemit i’u desht të shkoi në Sherbimin Ushtarak, ku aty ka fundi i viti 1984, ai së bashku më shokun dhe bashkëvendasin e tij Agim Kukleci shkuan në Sherbim Ushtarak në Strumnic të Maqedonisë.

Gjatë Sherbimit Ushtarak që të dytë, Rrustemi dhe Agimi, u maltretuan dhe u keqtrajtuan nga ana e oficerëve jugosllav. Por Rrustemi dhe Agimi, gjetë një përkrahje nga oficeri nga Kosova Rrustem Tetaj dhe Avdulla Balaj

Aty ka fillimi i vitit 1986, Rrustemi sëbashku më Agimin, e kryen Sherbimin Ushtarak, dhe u kthyen në vendlindjën e tyrë në Isniq.

Keshtu më 16 dhjetor 1986, Rrustemi u pranua si Praktikan në Gjykatën Komunal të Deçanit.
Pasi punoi 1 vitë e 3 muaj, në Gjykatën Komunal të Deçanit, ai praktikën e përfundon më 15 mars 1986.

Rrustemi për disa muaj mbeti në shtëpi, duke mos gjetur vend të punës. Por më 17 tetor 1988, më ndihmën e Salih Çekajt, Rrustemi filloi punën si Gjyqtarë në Gjykatën për Kundërvajtje në Deçan.

Suspendimi i Autonomisë së Kosovës nga ana e Serbisë më 1989, ngriti ndenjën nacionale të Shqiptarëve të Kosovës. Populli i Kosovës u ngrit në Demostrata të mëdha.




Në Demostrata e 28 marsit të vitit 1989, Rrustemi ishnë në ballë të popullit në Qendër të Deçanit. Por kjo të ishtë shumë e hidhur për Rrustemin, pasi që në Demostratën në fjalë u vra nga ana e policisë serbë, shoku dhe miku i pandashëm i Rrustemit, Agim Kukleci.

Formimi i Lidhjës Demokratike të Kosovës, pati jehonë të madhë ndër Shqiptarët. Më të shtrirjën e aktivitetit të LDK-së në Deçan, edhe Rrustemi ju bashkangjitë kësaj Levizjë gjithë popullore.

2 korriku dhe 7 shtatori i vitit 1990, patën ndikim shumë të madhë në veprimtarin e Rrustemit. Rrustemi e kishte kuptuar së Populli i Kosovës, duhët të bëntë shumë punë për të fituar Lirinë dhe Pavarsinë nga Serbia.

Që nga muaji maj kur u themelua Shoqata e Pavarur e Juristëve të kosovës Dega në Deçan, Rrustemi ishte Anetar i Kryesisë së Degës.

Pas përfundimit më sukses të dy Mbledhjeve të mbajtura në Shkollën Fillorë në Carrabreg, Rrustemi ishte caktuar si nikoqir i takimit të radhës. Pas konsultimeve në Degë, u vendos që të Thirrej Mbledhja e Isniqit.

Për organizimin e terenit për mbajtjën e mbledhjës në Isniqi, Rrustemi ka bashkëpunuar më koleget Ismet Kukleci, Zekë Sinanaj dhe Haxhi Sinanaj.

Më 10 tetor 1990, rreth orës 15:00, në Lokalët e Shkollës Fillore “Liria” në Isniq, i hapi punimët Mbledhja Historike e Isniqit.

Mbledhja e Isniqit u thirrë më iniciativën e Salih Çekaj në bashkëpunim edhe më Rrustem Bruqin si vendas dhe Isat Mushkolaj.

Në Mbledhje kan marë pjesë rreth 45 juristë nga Komuna e Deçanit më rrethinë.

Pas shumë diskutimësh në Mbledhjë, u vendos që të formohej Grupi i Jursitëve për të hartuar Statutin e Komunës së Deçanit sipas Kushtetutës së Republikës së Kosovës të Miratura në Kaçanik më 7 shtator 1990.

Në mesin e pesë juristëve të cilët përbenin Grupin për Hartimin e Statutit të Komunës ishte edhe Rrustem Bruqi.

Punëtorët e sigurimit serb, i’u kishin renë në gjurmë Grupit të Jurisëtve. Pas shumë hulumtimeve arrestohët një pjesë e grupit. Rrustem Bruqi, u arrestua më 8 nëntor 1990, dhe u lirua nga ana e hetuesisë në mungesë të provave.

Më 26 gusht 1991, më vendim të posaqëm nga Kolegji Krahinor për Kundërvajtje, 01.nr.212/91, Rrustem Bruqi largohet nga puna.

Më këtë rast do të japim një fragment nga Dokumenti i Lartë përmendur :

“Rrustem Bruqi, gjyqtar i Organit komunal për kundervajtje në Deçan, përkohësisht largohet nga detyra e Organit Komunal për Kundervajtje në Deçan, duke filluar prej 26.08.1991.

Perkohesisht largohet nga detyra Rrustem Bruqi, Gjyqtar i Organit Komunal për Kundervajtje ne Deçan, dhe zgjate deri te nxjerrja e vendimit defeinitiv sipas procedures se inicuar për zhgarkimin e tij.”.

Më tu largua nga puna ai në fillim të vitit 1992, vepro në Kryesin e LDK-së dega në Deçan, si dhe në Këshillin për Pajtimin e Gjaqeve.

Situata në Kosovë ishtë shumë e rendë, Rrustemi nuk e ndalte veprimtarin në sherbim të ç’ështjës Kombëtare.

Gjurmëve të tij i’u kishin venë Puntorët e Sigurimit. Keshtu duke e analizuar situatën në Kosovë, në bashkëveprim më shokët dhe familjën e tij, Rrustemi në vitin 1994 mërre rrugën e mergimit, i bindru së një ditë do të kthehët prapë në Kosovë.

Rrustemi së bashku më gruan dhe femijët vendoset në qytetin e Kronach-të në Gjermani Atje fillon aktivitetin e tij politik në shrebim të ç’ështjës së Kosovës.

Në Gjeramni Rrustemi takohet më shokun e idelati Salih Çekaj.

Rrustemi së bashku më Salihun, në mergim organizuan dhe sensebilizuan diasporen shqiptare për situaten në Kosovë.

Po ashtu Rrustemi ishtë njëri nga themeluesit dhe aktivistët e Shoqatës Humanitare “Agim Kukleci”, e cila veprontë në botën perëndimore në Mergatën Shqipatre.

Fund vitët ’90 të shekullit XX, ishin vitet e ktheses së madhe në Kosovë. Rrustemi, tani më e kishte kuptuar së Lufat në Kosovë ishte e pa shmangshme.

Fillimi i Luftës së Ushtrisë Çlirimtarë të Kosovës (UÇK), më 1998, Rrustem Bruqin e gjeti të përgaditur moralisht dhe kombetarisht.

Keshtu më 8 qershor 1998, Rrustemi e leshoi Gjermanin, dukë e lenë familjën, u nisë për Kosovë, për t’ju bashkangjitur vëllezrëve dhe motrave të UÇK-së.

Më 11 qershor 1998, pas katër vitëve largë Kosovës Rrustemi kalon kufirin Shqipëri-Kosovë. Pas rrugëtimit dy ditësh, më 13 qershor 1998, Rrustemi së bashku më shokët e tij, arrin në vendlindjën e tij në Isniq.

Rrustem Bruqi, në Luftën e UÇK-së, sherbeu në Brigadën 134 në Zonën Operative të Rrafshit të Dugagjinit.

Në Komandën e Brigadës 134, Rrustemi operonte në Komandën për Moral.

Më 6 korrik 1998, forcat e shumat ushtarako-policore serbe sulmuan fshatin Logjë të Pejës.

Më sulmin ndaj Logjës lajmërohet Komanda e Brigadës 134 “Jusuf Gervalla” në Prapaqan. Komanda jep urdhër që disa Njësitë Ushtarake të shkojnë në drejtim të Logjës në ndihëm Shtabit Lokal. Në mesin e Ushtarëve Çlirimtarë që shkon në Logjë ishte edhe Rrsutem Bruqi.

I pa lekundru dhe stoik luftoi ballë për ballë më armikun serb. Rrustem, e kishte pritur këtë qast për të dhenë kontributin e tij edhe më pushkë në dorë, për Çlirimin e Kosovës.

I vendosur dhe stoik, për të i’a sjellur lirin Kosovës, duke mos u zbrapsur nga sulemt e armikut, në ora 14:30 heroikishr ra për të mos vdekur kurr në Betejn e Logjës Deshmori Rrustem (Beqir) Bruqi.

Më posht do të japim një citat nga bashkëluftetarët e tij në Betejen e Logjës : “Të gjithë kan mëndur së ai nuk është vrarë por është palgosur, pasi renia e tij ka qenë shumë e butë sikur të mos dontë ti shkaktonet dhimbjë tokës të cilën dhe edhe jetën”.

Po atë ditë në Betejën e Logjës ranë Heroikish edhe Lumni Surdulli nga Vushtrria dhe Enver Alaj nga Dranoci i Deçanit.

Varrimi i Deshmorti Rrustrem Bruqi dhe bashkëluftetarëve Lumni Surdulli dhe Enver Alaj, u bë në varrezat e Isniqit më 7 korrik 1998.

 Në varrimin e deshmorëve morën pjesë qindar bashkëvendas dhe bashkëluftetarë të orëve të para të Luftës së UÇK-së.

Rrustem Bruqi dha jetën për Lirin e Kosovës dhe ra Heroikisht për të mos vdekur kurrë. Trupi i tij prehet i qetë në varrezat e dëshmorëve në Qendër të fshatit Isniq.

Duke e nderuar jetën edhe veprën e Rrustem Bruqit, Presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga, Rrustem Bruqin e ka nderuar me urdhirn me të lartë të shteti “Hero i Kosovës”.

http://floripress.blogspot.com/2013/09/ekskluzive-si-u-fitua-beteja-e-loxhes.html

Heronjtë e Logjës legjendare 

Fundi i manipulimit për një betejë t ë madhe 

RRUSTEM BRUQI - DËSHMORI I LIRISË, GJAKU I TË CILIT I BËN DRITË KOSOVËS

http://www.shkoder.net/fjala/2003/noroshi2.htm

KRONIKA E USHTARIT TË LIRISË

http://www.trepca.net/2003/0503/030507-kronika.ushtarit.te.lirise-rrustem.bruqi.htm

Manaj: Rrustem Bruqi, njeri i idealeve

http://www.kosovapress.com/sq/arkiva/manaj-rrustem-bruqi-njeri-i-idealeve-76933/?old=1

A është duke u respektuar nga mjekët Kosovar Betimi i Hipokratit?

Betimi i Hipokratit

Në зastin kur po hy në radhët e anëtarëve të profesionit mjekësor premtoj solemnisht se jetën time do ta vë në shërbim të humanitetit. Ndaj mësuesve do ta ruaj mirënjohjen dhe respektin e duhur. Profesionin tim do ta ushtroj me ndërgjegje e me dinjitet. Shëndeti i pacientit tim do të jetë brenga ime më e madhe. Do t’i respektoj e do t’i ruaj fshehtësitë e atij që do të më rrëfehet. Do ta ruaj me të gjitha forcat e mia nderin e traditës fisnike të profesionit të mjekësisë. Kolegët e mi do t’i konsideroj si vëllezër të mi. Në ushtrimin e profesionit ndaj të sëmurit tek unë nuk do të ndikojë përkatësia e besimit, e nacionalitetit, e racës, e politikës, apo përkatësia klasore. Që nga fillimi do ta ruaj jetën e njeriut në mënyrë apsolute. As në kushtet e kërcënimit nuk do të lejoj të keqpërdoren njohuritë e mia mjekësore që do të ishin në kundërshtim me ligjet e humanitetit. Këtë premtim po e jap në mënyrë solemne e të lirë, duke u mbështetur në nderin tim personal.



The Oath of Hippocrates

Upon having conferred on me the high calling of physician and entering medical practice, I do solemnly pledge myself to consecrate my life to the service of humanity. I will give my teachers the respect and gratitude which is their due. I will practice my profession with conscience and dignity. The health of my patient will be my first consideration. I will respect the secrets which are confided in me, even after the patient has died. I will maintain by all the means in my power, the honor and the noble traditions of the medical profession. My colleagues will be my brothers. I will not permit considerations of religion, nationality, race, party politics or social standing to intervene between my duty and my patient. I will maintain the utmost respect for human life from its beginning even under threat and I will not use my medical knowledge contrary to the laws of humanity. I make these promises solemnly, freely and upon my honor

Pas shkrimit të Ben Blushit, Dule mbron Anastas Janullatosin

Partia e Bashkimit për të Drejtat e Njeriut, në një deklaratë për median, doli në mbrojtje të kreut të Kishës Autoqefale Ortodokse, Anastas Janullatos, duke kundërshtuar qëndrimin e mbajtur së fundmi nga deputeti i PS-së, Ben Blushi. “Shprehim edhe njëherë qëndrimin tonë konstant se këto çështje janë të një natyre shumë serioze, të ndjeshme dhe delikate dhe të gjithë e kemi për detyrë t’i trajtojmë si të tilla. Në mënyrë të veçantë për sa i përket gjuhës adhuruese në jetën liturgjike të Kishës Ortodokse, të drejtat dhe detyrimet janë përcaktuar qartë në statutin e KOASH i cili është i njohur edhe nga shteti. Në këtë statut sikurse edhe në Kushtetutë dhe legjislacionin e vendit, minoriteteve që përfshihen në grigjën Ortodokse, në veçanti besimtarëve nga radhët e minoritetit etnik grek, u njihet e drejta e përdorimit publik të gjuhës së tyre amtare, përfshirë edhe jetën kishtare, e drejtë kjo e sanksionuar që nga krijimi i shtetit modern shqiptar”, thuhet në deklaratën e PBDNJ-së. Sipas PBDNJ-së, këto të drejta që burojnë nga fryma dhe germa e dokumenteve përkatëse dhe praktikave ndërkombëtare, në veçanti europiane, nuk mund t’u nënshtrohen mentaliteteve të kufizimit gjeografik. “Trajtimi i çështjeve të kësaj natyre nga ana e kryepeshkopit Anastas, kanë garantuar një klimë të paprecedentë uniteti në gjirin e kishës, duke ruajtur konfigurimin e saj kompleks dhe respektuar njëherësh përkatësinë nacionale dhe veçoritë gjuhësore të besimtarëve të saj. E kundërta do të kishte për pasojë përçarjen dhe instalimin e rrymave kishtare, të cilat do të prishnin përfundimisht koherencën e saj. Shërbimi më i mirë që mund t’i bëjmë simbiozës harmonike ndërfetare është respektimi i pavarësisë së komuniteteve fetare, siç ajo sanksionohet në Kushtetutë”, thuhet më tej në deklaratë.

Traktati i Tolerancës: Një manifest kundër ekstremizmit fetar

“Traktati i tolerancës”/ Luan Rama, ish-ambasador i Shqipërisë në Francë dhe njohës i mirë i letërsisë franceze, flet për librin e Volter, sjellë në shqip nga “Saras” 

Alda Bardhyli

Volteri nuk mundi ta shihte përfundimin e Revolucionit Francez, kur feja u nda nga shteti. Mësimi i Revolucionit ka qenë i jashtëzakonshëm dhe mbetet një nga fitoret e mëdha të botës së lirë e të qytetëruar. Atje ku shtetet sundojnë përmes fesë, liria është e cunguar, e privuar, e vrarë. Në librin “Traktati i tolerancës”, Volter përçon pikërisht këto ide… Pesimist mbi raportet që shfaqeshin midis fesë dhe shtetit, Europa e së ardhmes që ai parashikoi i ngjason Europës së sotme. Luan Rama, ish-ambasador në Paris, dhe njohës i mirë i botës letrare e filozofisë franceze, e ka lexuar herët Volterin. Disa muaj ai ndjeu nga afër tronditjen e Francës pas sulmeve në revistën satirike “Charlei and Hebddo”. Më poshtë, ai vjen në një intervistë për këtë libër, sjellë së fundmi në shqip nga botimet “Saras”.

Francezët i janë rikthyer Volterit, shkruante pak kohë më parë një media europiane. Në fakt “Traktati i tolerancës” ka qenë një ndër librat më të shitur këto kohë…

Luan Rama

Është e vërtetë që me ngjarjet e “Charlie Hebdo” në Francë dhe me aktet e shumta të një terrorizmi ekstrem e integrist, Volteri (François-Marie Arouet, 1694-1778) është rikthyer jo vetëm në Francë por dhe në gjithë Europën, tashmë e kërcënuar seriozisht nga integrizmi islamik. Libri i tij është në stendat e para të librarive. Madje shprehjes “Unë jam Charlie” i është shtuar dhe “Je suis Voltaire!” (“Unë jam Volteri!”). Dhe është e kuptueshme. Volteri ishte nga të parët iluministë, i ndjekur nga Rousseau, (i konsideruar si një nga perkursorët e parë të Revolucionit Francez), që përmes një ngjarje të ndodhur në Toulouse në vitin 1762, ku turma amorfe dhe fanatike, e nxitur nga urrejtja fetare akuzon një baba për vrasjen e të birit që gjoja donte të konvertohej (por që ai thjesht ishte vetëvrarë), arriti të bëjë një akuzë të fortë politike e filozofike kundër fanatizmit dhe intolerancës fetare (Volteri këtu na bën të kujtojmë dhe Artur Miller me dramën e tij Shtrigat e Salemit, diçka kjo e përngjashme). Edhe pse “Lufta e Religjioneve” veçanërisht në jugun e Francës kishte mbaruar; edhe pse “Editi i Natntes” i mbretit Henri IV, në fundin e luftërave fetare (ku morën pjesë masivisht dhe stradiotët shqiptarë, mes të cilëve Merkur Bua, Meneshi, Muzaka, etj.) kishte vendosur më së fundi paqen mes protestantëve dhe katolikëve, duke lejuar lirinë e besimit dhe tolerancën mes besimeve, kjo urrejtje vazhdonte përsëri. Ishin teologët ata që e nxisnin këtë urrejtje. Kështu, kjo vepër e Volterit, kjo akuzë e fortë sociale e politike, gjeti vetveten në përgjigjen ndaj aktit terrorist të Parisit, por dhe gjithë akteve të fanatizmit fetar të këtyre dy dhjetëvjeçarëve të fundit dhe akteve që përjetojmë sot me ritin e kokave të prera në Irak e Siri dhe shkatërrimin e kulturave mijëvjeçare, ku një grup fanatikësh dhe teologësh të rremë të profetit kërkojnë krijimin e një rendi të ri botëror sipas dogmës së tyre.

Një traktat kundër fanatizmit apo një ese e mrekullueshme filozofike? Cili është ky libër?

“Traktati i tolerancës” apo “Traktati i tolerancës me rastin e vdekjes së Calas“, siç e ka shkruar titullin Volter në kohën e tij, është njëherësh dhe një traktat kundër fanatizmit por dhe një ese e mrekullueshme filozofike, të cilën ai e shkroi në vrullin e këtyre ngjarjeve tronditëse dhe pasi kishte botuar më parë ese të tjera të mrekullueshme si “Shkrime filozofike“, “Kandidi”, “Zadig”, “Fanatizmi ose Profeti Muhamet”…. Në Zadig, është njeriu që do të zbulojë të vërtetën, ta nxjerrë në dritë të vërtetën, ndërkohë që të tjerët duan ta errësojnë… është si të thuash vetë Volteri… Abedin Pashë Dino, Sami Frashëri, Hoxha Tahsin, e të tjerë që përkthyen Volterin, frymëzoheshin pikërisht nga këto mësime të Volterit, që liria e fesë t’i shërbente paqes dhe dashurisë mes njerëzve dhe jo që feja të ishte instrument i dhunës. Sigurisht, kjo ese e Volterit, më shumë një vepër luftarake se refleksion, e cila është në sistemin e teksteve shkollore të Europës, duhet të hyjë gjerësisht edhe në tekstet e shkollës shqiptare, pasi bashkë me disa tekste të tjera rreth tolerancës, përbëjnë boshtin e një edukimi qytetar. Kjo ese bëhet një referencë urgjente për të treguar se ku na çon fanatizmi dhe dogma fetare apo çdo fanatizëm kundër së drejtës njerëzore, së drejtës së fjalës, shtypit, kritikës. Thënia e Volterit se “unë nuk jam dakord me atë që thoni, por do luftoj që ju të mund ta shprehni mendimin tuaj” është bërë një thënie proverbiale për të gjithë njerëzit dhe në veçanti për liderët politikë e shpirtërorë. Sigurisht, në kohën e tij, ai e konsideronte islamin më pak të rrezikshëm se integristët kristianë, por po të ishte ende gjallë, ai do të zhgënjehej që furrat e druve ku digjeshin heretikët e Inkuizicionit, tashmë janë në vendet e Orientit ku dikur lulëzonte kultura e progresi shkencor. I përkthyer në arabisht, ky tekst do të ishte një mësim i vërtetë historik e aktual e do t’i bënte padyshim nder botës arabe. Volteri ishte i ndërgjegjshëm kur shtronte këtë çështje që siç shkruante ai “meriton vëmendjen e kohës sonë dhe të ardhmes…”.

Volteri kritikon qëndrimin që shteti ka mbajtur historikisht ndaj feve duke mos e ndarë lirinë sipas terreneve të duhura. A është devijuar sot ky raport?

Në esenë e tij, Volteri bën dhe një kujtesë historike rreth pasojave që fanatizmi fetar i ka sjellë njerëzimit. Ai na kujton grindjen dhe luftën e madhe midis dy teologëve të mëdhenj të kishës kristiane, mes peshkopit Aleksandër dhe murgut Arius, një grindje që për tre shekuj solli veç luftëra fetare. U desh të ndërhynte perandori Konstandin që të vendoste paqen dhe dogmën përfundimtare që kjo luftë të ndalonte. Por Volteri është dhe një pararendës i gazetarisë së “investigimit”, i zbulimit të faktit, i hetimit të ngjarjeve, çka u pasua më vonë me Emil Zola dhe thirrjen e tij “J’açuse!” (Akuzoj!), për “Çështjen Drejfys”), etj. Duke marrë shkas nga ngjarja ku turma, klerikët dhe gjyqtarët e Toulouse-s kërkuan linçimin e një familje të tërë (nga e cila mbeti gjallë veç gruaja e mjerë e Jean Calas) ai akuzoi drejtpërdrejt shtetin, gjykatësit e saj si dhe klerikët, të cilët i lanë rrugë dhe u bënë mbështetës të arbitraritetit, fanatizmit, krimit. Me esenë e tij mbi tolerancën, Volteri u pozicionua kundër fesë, madje dhe kundër mbretit. Në atë kohë (për kohën e tij në Europë thuhej “shekulli i Volterit”), ai ishte një nga iluministët më të mëdhenj krahas Descartes, Rousseau, Bossuet, etj. Më parë, ai kishte botuar fshehurazi në Amsterdam veprën e tij të titulluar Zadig, një kritikë e ashpër kundër fanatizmit fetar dhe obskurantizmit, por u detyrua të deklarojë se ajo nuk ishte vepra e tij. Vdekja e së dashurës së tij, zhgënjimi nga dashuria, frika ndaj ndëshkimit dhe burgimit në burgun e Bastille-s dhe ftesa e perandorit të Prusisë Josef II, e bënë që ai ta linte Francën dhe të shkonte në Berlin. Në letrat e tij, Perandori Josef i shkruante: “Vazhdoni Zotëri të ndriçoni botën! Pishtari i së vërtetës nuk mund të besohet më mirë sesa në dorën tuaj!…”. Ai do të kthehej në Francë 28 vite më vonë dhe kthimi i tij në Paris u prit me duartrokitjet e parisianëve. Ishte nga të parët që hyri në Panteonin francez që në vitin 1791, pas Mirabeau-së. Në fakt dhe ngjarje personale kanë ndikuar në akuzën e tij ndaj teologëve klerikalë të kohës. Kur një e dashur e tij aktore vdiq, prifti nuk pranoi ta varroste në varrezat e kishës, meqë aktoret konsideroheshin të shkishëruara. Kështu Volteri e varrosi në cep të qytetit, në një varr pa gur dhe pa emër. Por ai u revoltua akoma më shumë kur në të njëjtën kohë, në Angli, një aktore ishte varrosur në varrezat e Westminster Abbey, dhe në shkrimet e tij ai do t’i bënte himn tolerancës angleze, çka u konsiderua si një blasfelm nga kisha katolike franceze. Në fakt, Volteri nuk e arriti kohën e Revolucionit, kur feja u nda nga shteti. Mësimi i Revolucionit Francez ka qenë i jashtëzakonshëm dhe mbetet një nga fitoret e mëdha të botës së lirë e të qytetëruar. Atje ku shtetet sundojnë përmes fesë, liria është e cunguar, e privuar, e vrarë. Integrizmi i sotëm pikërisht këtë kërkon. Dhe kjo padyshim të çon drejt luftërash të reja. Ja pse gjithçka varet nga arsimimi, kultura, kujtesa historike, që inkuzicionet e çdo lloji e ngjyre të mos t’i rikthehen përsëri shoqërisë njerëzore, pra ato të mbeten si referenca për të ardhmen.

Në fakt, libri i Volterit duket si një orakull parashikimi mbi atë se çfarë do të ndodhte në të ardhmen ose atë që ndodh sot, ku segmente të caktuara në emër të fesë janë kthyer në një rrezik për shoqërinë…

Padyshim që libri i Volterit është një manifest i vërtetë i cili duhet të bëhet aktual në të gjithë botën dhe së pari në vendet ku integrizmi ka shpërthyer në mënyrë të frikshme. Volteri, si iluminist që ishte dhe që besonte te roli i fjalës, kulturës, artit në lartësimin shpirtëror të luftës, nuk mendoj se ai mund ta parashikonte krimin e sotëm që është nga më barbarët që mund të imagjinohet, kur në emër të fesë, dhe fëmijët vihen të presin kokat e të “pafeve”, siç ndodh me shtetin islamik në Irak. Volteri besonte te toleranca universale dhe shpresonte se ajo do të arrihej shumë shpejt: “Ky glob, – shkruan ai në ‘Traktatin e tolerancës’, – që është i vogël sa një pikë, vërtitet në hapësirë si planetët e tjerë. Ne jemi të humbur në këtë gjithësi të pamat. Dhe njeriu, është pak në gjithë këtë krijim…” – Dhe më tutje ai shton: “Nuk duhet art aq i madh apo një elokuencë e rafinuar për të provuar se kristianët duhet ta tolerojnë njëri-tjetrin. Por unë po shkoj më larg: ne duhet t’i shohim gjithë njerëzit si vëllezërit tanë. Si?… Vëllai im një turk? Një kinez? Një hebre? Një indokinez? Po, padyshim… a nuk jemi ne bij të një Ati?…”. Pra “Traktati i tolerancës” i Volterit ka një karakter universal dhe të gjithkohshëm. Të ngjan se ai është distancuar nga bota, duke e parë nga lart dhe duke shtruar pyetjen themelore e tragjike: Përse kaq gjak, përse kaq krime, përse duhet të vritemi, kur jemi pjella të së njëjtës tokë !… Dhe vërtet, çfarë i shtyn ata të rinj të shkatërrojnë varret e hebrenjve, myslimanëve, etj… Përse kjo urrejtje? Para pak kohësh, dëmtimi i një statuje të një martiri të ngjashëm si Jean Calas, dy shekuj e gjysmë më parë apo veç tre vjet pas ndëshkimit në të Calas në Toulouse, risolli jehonën e asaj historie të dhimbshme në Abbeville të Francës. Një ditë ishte gjetur një kryq i madh i dëmtuar dhe peshkopi e bëri aq problem sa turma dhe klerikët e gjetën një të pafajshëm për ta martirizuar La Barre. Dhe për më tepër, në dhomën e tij ishte gjetur libri i Volterit “Fjalori filozofik”!…

Toleranca nuk ka nxitur kurrë luftë civile kurse mostoleranca e ka mbuluar tokën me gjak. Gjykoni pra ndërmjet këtyre dy rivaliteteve: një nënë që pranon t’i therin të birin dhe asaj që e fal, por mjafton që ta lënë të gjallë! – shkruan Volter.

Shembulli i Volterit është domethënës dhe flet shumë, por shembuj të tillë kanë përshkuar historinë e njerëzimit. Por le të shohim ngjarjet e sotme: ka nëna integristësh që shfaqen në video që transmetohen nga TV Aljazeira, krah djemve të tyre para se ata të kryejnë vrasje masive përmes akteve vetëvrasëse… madje kemi parë dhe fëmijë që i çojnë me ndërgjegje drejt vdekjes në emër të martirit, apo vajza. Kjo është shprehja më e tmerrshme e indoktrinimit, pasi ata njerëz nuk lindin “vrasës:, ata bëhen të tillë në emër të një ideologjie të caktuar, në emër të një dogme apo “mësimi fetar” të deformuar, çka ka filluar tashmë të denoncohet nga disa intelektualë arabë, mjerisht veçse në diasporë, në vendet perëndimore. Dhe po të rishikojmë historitë, të gjitha luftërat civile janë nxitur nga intoleranca…

Shqipëria është një vend me një histori të trishtë në raport me fenë. Kam parasysh vitet e diktaturës, kur feja ishte e ndaluar. Kjo histori e jona në raport me besimin na ka bërë më tolerantë apo më intolerantë?

Sigurisht, në historinë shqiptare ka pasur dhe akte ekstreme të fanatizmit fetar, paçka se edhe pse një pjesë e shqiptarëve u islamizuan, ata i ruajtën ritet pagane apo kristiane, duke qenë kështu të dualizuar, në një kohë që identiteti i tyre lidhej me të qenët shqiptar. Këtë e dëshmojnë dhe shumë gjeografë, historianë, studiues e konsuj të ndryshëm që kanë udhëtuar në Shqipëri gjatë shekujve të fundit, për çka shkruaj dhe në librin tim Bujtës të largët. Një nga ato eksese kam pasur mundësi ta studioj në një nga arkivat e Kishës Lazariste në Paris dhe që tregonte konvertimin me forcë nga guvernatori otoman, gjer në shfarosje të tri fshatrave shqiptare në mesin e shekullit XVIII, të cilët pësuan një nga kalvaret më të tmerrshme të historisë së besimit. Ishte intoleranca ajo që i çoi drejt vdekjes. Ka qenë intoleranca, ajo që ka çuar drejt gjenocideve në Ballkan, siç ka ndodhur kundër boshnjakëve, kosovarëve, apo në fillim të shekullit XX ndaj armenëve. Ndërsa lidhur me fenë në kohën totalitare, krimet ndaj klerikëve kanë qenë monstruoze dhe sot ka një homazh unanim ndaj tyre, nga të gjitha kahet e besimeve në Shqipëri. Mendoj se kjo anë e dhimbshme e historisë sonë të re na ka bërë dhe duhet të na bëjë tolerantë. Intoleranca gjithnjë sjell intolerancë, luftë, shkatërrim dhe këtë duhet ta kenë parasysh dhe ata hoxhallarë edhe shqiptarë si në Kosovë, Maqedoni e Shqipëri), që sot janë bërë predikatorë të intolerancës. Unë personalisht, edhe pse një (até, jam në paqe dhe i respektoj këto fe, i kam lexuar librat e tyre të shenjtë, pasi në to është një pjesë e historisë njerëzore dhe e urtisë universale. Por le të rivijmë edhe një herë në mësimet e ‘Traktatit të tolerancës’ së Volterit. Ai shkruante: “Sa më pak dogma, aq më pak grindje e përçarje, aq më pak mjerim… Çdo ditë arsyeja depërton në Francë… duhen kultivuar frutat e kësaj arsyeje dhe për më tepër është e pamundur që t’i pengosh ato të hedhin rrënjë… Kështu mund ta qeverisim Francën, pasi ajo u ndriçua nga Pascal, Bossuet, Descartes…: Ja pra roli i dijes për shoqërinë tonë. Që të përparosh, që të shkosh drejt progresit duhet dija, duhet kultivuar arësyeja, duhet që dhe në shkolla të futet më gjerësisht filozofia, kjo shkencë e madhe që udhëheq shkencat e tjera, pasi pa një Sokrat, pa një Platon, Galilé, Erazmi, pa utopinë e krijimit të një bote të re, shoqëria botërore nuk do të vinte gjer në këto kulme e modernitet edhe pse ende bien rrufetë e dogmës, të urrejtjes fanatike, të barbarisë!…

Nëse toleranca është e rrezikshme dhe popujt që e lejojnë

Disa kanë thënë se po të tregohemi zemërdhembshur ndaj vëllezërve tanë endacakë, të cilët i luten Zotit me një frëngjishte të keqe, do të ishte njësoj sikur t’u jepje armët në dorë; se do të shihnim me sy beteja të reja si ato në Zharnak, Monkontur, Kutra, Drë dhe Sën Denis[1]. Këtë nuk kam si ta di, sepse nuk jam profet; por, nuk më duket arsyetim i logjikshëm të themi: “Këta njerëz ngritën krye kur u solla keq, prandaj do të ngrenë krye edhe kur t’u bëj mirë”.

Do të doja të merrja guximin të ftoja ata që janë në krye të qeverisë dhe ata që janë të lindur për të drejtuar, të shqyrtojnë me maturi nëse duhet pasur vërtet frikë se mosmirësia shkakton të njëjtat kryengritje si mizoria; nëse ajo që ka ngjarë në disa rrethana duhet patjetër të ndodhë në raste të tjera dhe nëse kohët, opinioni apo zakonet kanë mbetur ende të njëjtat.

Pa dyshim që ashtu si ne, edhe hygenotë janë dehur nga fanatizmi dhe përlyer me gjak. Por, a është vallë brezi i sotëm po aq mizor sa etërit e tyre? Nuk kanë arritur vallë koha, përparimi i arsyes, librat e mirë dhe fisnikëria e shoqërisë të ndikojnë tek udhëheqësit shpirtërorë të këtyre njerëzve? Po ne, nuk e vëmë dot re që pesëdhjetë vjetët e fundit pothuajse gjithë Europa ka ndryshuar faqe?

Qeveria është forcuar ngado, ndërkohë që zakonet janë përmirësuar. Përveç kësaj, edhe policia, e mbështetur nga ushtri të shumta në numër e në gatishmëri për gjithçka, na jep siguri që mos i trembemi kthimit të kohëve të vjetra, kur fshatarët kalvinistë luftonin me ata katolikë, rekrutuar nxitimthi pas mbjelljeve dhe para të korrave.

Të tjera kohë, të tjera shqetësime. Do të ishte e pakuptimtë që sot të këpusim koka në Sorbonë, sepse dikur kërkoi që Zhana D’Ark të digjej në turrën e druve; sepse i hoqi të drejtën e fronit Henrit  III, se shkishëroi dhe dëboi të madhin Henri IV.

Pa dyshim që nuk do të merremi as me të tjerë individë të mbretërisë, të cilët në ato kohë të trazuara kryen të njëjtat mizori. Kjo jo vetëm që do të ishte padrejtësi, por edhe po aq marrëzi sa të spastronim të gjithë banorët e Marsejës, sepse në vitin 1720 kanë qenë të sëmurë nga murtaja.

Mos duhet ta shkretojmë Romën, ashtu siç bënë trupat e Sharlit V, sepse në vitin 1585 Papa Siksti V u premtoi të mos paguanin faljet për nëntë vjet të gjithë francezëve që do të rroknin armët kundër mbretit të tyre? Nuk mjafton vallë të pengojmë Romën të kryejë sërish të tilla batërdi?

Tërbimi që frymëzojnë mendja dogmatike dhe abuzimi me fenë e krishterë të keqkuptuar, ka bërë të derdhet shumë gjak e ka shkaktuar po aq fatkeqësi në Gjermani, në Angli e Holandë, sa edhe në Francë. Megjithatë, sot në këto shtete dallimet fetare nuk shkaktojnë asnjë telash; hebrenjtë, katolikët, grekët, luterianët, kalvinistë, anabaptistët, socinianët[2], menonitët[3], moravianët[4] dhe shumë të tjerë, jetojnë si vëllezër dhe japin të njëjtën ndihmesë në të mirën e shoqërisë.

Në Holandë nuk ka më frikë njeri se debatet e shkaktuara nga Gomarius [Shënimi 9] mbi paracaktimin e fatit mund të përfundojnë me prerjen e  kokës së guvernatorit. Në Londër nuk druhet më njeri se grindjet mes presbiterianëve dhe katolikëve për liturgji e veladonë, do të shuhen nga gjaku i një mbreti në gijotinë [Shënimi 10]. Irlanda e populluar dhe pasuruar nuk do të shohë më katolikët e saj t’i bëjnë Zotit fli për dy muaj rresht qytetarët e saj protestantë, t’i varrosin të gjallë, të varin nënat në trekëmbësh, të lidhin vajzat në qafën e nënave dhe t’i shohin duke dhënë shpirt bashkë; t’u çajnë barkun grave shtatzëna, t’u nxjerrin fëmijët e paformuar mirë dhe t’ua hedhin t’i hanë derrat e qentë; të vënë kamat në duart e të burgosurve të lidhur dhe t’ua drejtojnë në kraharorin e grave, etërve, nënave dhe bijave të tyre, me mendimin për t’i dënuar, vrarë e shfarosur të gjithë. Kështu raporton Rapin-Thoiras, oficer në Irlandë, pothuajse bashkëkohës i këtyre gjëmave. Këto do të gjejmë edhe në analet dhe historitë e Anglisë. Por pa dyshim që gjëra të tilla nuk do të ndodhim më kurrë.

Filozofia, vetëm filozofia, kjo motër e fesë i ka hequr besëtytnisë armët nga duart e gjakosura prej kohësh dhe tani që i ka dalë helmi, mendja e njeriut habitet me mynxyrat ku e kishte shpënë fanatizmi.

Në Francë kemi një zonë të begatë ku ka më shumë luterianë sesa katolikë. Universiteti i Alzasës është në duart e luterianëve. Ata kanë një pjesë të posteve në bashki dhe që kur ra nën zotërimin e mbretërve tanë, qetësinë e kësaj province nuk e ka trazuar kurrë as grindja më e vogël fetare. Përse? Sepse nuk është përndjekur asnjeri. Mos i trazoni zemrat dhe ato do të rrahin për ju.

Nuk them se ata që nuk kanë të njëjtën fe si princi, duhet të kenë të njëjtat poste e të gëzojnë të njëjtat ndere si ata që i përkasin fesë mbizotëruese. Në Angli, katolikët që shihen si përkrahës të pretendentit, nuk zënë dot poste. Madje paguajnë dyfishin e taksave, por për gjëra të tjera gëzojnë të njëjtat të drejta qytetare.

Janë hedhur dyshime se disa peshkopë francezë mendojnë që nuk është as në interesin, as në nderin e tyre të kenë kalvinistë në dioqezat e tyre dhe se kjo është pengesa më e madhe për tolerancën. Unë nuk e besoj. Në Francë peshkopët janë njerëz fisnikë që mendojnë e veprojnë siç i ka hije prejardhjes së tyre. Janë bamirës e bujarë dhe u duhet dhënë haku. Ata duhet të mendojnë edhe vetë se, është e sigurt që famullitarët e ikur nuk do të konvertohen në dhé të huaj dhe sapo të kthehen, do të ndriçohen nga mësimet e priftërinjve dhe do të preken nga shembujt e tyre. Do të ishte nder t’i konvertoje dhe pushteti kishtar do të forcohej edhe më shumë. Sa më shumë qytetarë të ketë, aq më shumë do të rriten të ardhurat e prelatëve.

Një peshkop nga Varmia e Polonisë, kishte një anabaptist si bujk dhe një socinian si tagrambledhës. I thanë ta përzinte njërin, sepse nuk besonte te bashkësendërtimi[5]dhe tjetrin, sepse nuk pagëzonte të birin pesëmbëdhjetëvjeçar. Peshkopi u përgjigj se në botën tjetër ata do të dënoheshin përjetësisht, por në këtë botë ishin shumë të nevojshëm për të.

Dalim pak nga strofka jonë e vogël e le të shqyrtojmë pjesën tjetër të rruzullit. Sulltani sundon në paqe mbi njëzet popuj të feve të ndryshme; dyqind mijë grekëve në Kostandinopojë nuk u kanoset asnjë rrezik; vetë myftiu emëron dhe i paraqet sulltanit emrin e patriarkut grek, madje pranohen edhe ata katolikë. Sulltani emëron peshkopët katolikë në disa ishuj të Greqisë [Shënimi 11] sipas këtij formulimi: “E urdhëroj të shkojë e të shërbejë si peshkop në ishullin Kios, sipas zakonit dhe ceremonive të tyre të lashta.” Kjo perandori është plot me jakobinë, nestorianë[6], monotelitë[7]; aty ka koptë[8], ithtarë të Shën Gjonit, hebrenj, zoroastrianë, hindu. Por, analet turke nuk përmendin asnjë kryengritje të nxitur nga fetë.

Shkoni në Indi, në Persi, në Tartari dhe do të gjeni të njëjtën tolerancë e qetësi. Në perandorinë e tij, Pjetri i Madh u ka dhënë përparësi të gjitha kulteve. Tregtia dhe bujqësia begatojnë, ndërkohë që shteti nuk ka pasur kurrë probleme.

Qeveria kineze që njihet prej katër mijë vjetësh, ka pasur vetëm kultin e pasardhësve të Noes, adhurimin e një Zoti të vetëm. Megjithatë, ajo lejon edhe besëtytnitë Fô dhe një mori priftërinjsh budistë, që do të ishin të rrezikshme sikur mos ishin nën kontrollin e gjykatave të mençura.

Është e vërtetë që i madhi Jung Çing, ndoshta perandori më i urtë dhe më shpirtmadh që mund të ketë pasur Kina, i ka përzënë jezuitët. Por, jo sepse ishte jotolerant: përkundrazi, të tillë ishin jezuitët. Ja si shkruajnë ata vetë në Letra misionare[9], se çfarë u thotë ky princ i urtë: “E di që feja juaj nuk është tolerante. E di ç’keni bërë në Filipine dhe Japoni. Ju mashtruat tim atë, por mos kujtoni se do të ma hidhni edhe mua”. Po të lexojmë të gjithë fjalimin që u mbajti, do të shohim që është njeriu më i urtë dhe mëshirëmadh.

Si mund t’i mbante ai pranë mjekët europianë, të cilët ndërsa shtireshin sikurse i tregonin oborrit termometra dhe eolisfera[10], thurnin intriga? Çfarë do të kishte thënë ai sikur të kishte lexuar historinë dhe të kishte mësuar mbi kohët tona gjatë Ligës dhe Komplotit të Barutit[11]?

Atij i mjaftonin të dhënat mbi grindjet e turpshme të jezuitëve, dominikanëve, françeskanëve, të priftërinjve të pavarur, të cilët i binin perandorisë së tij kryq e tërthor. Kishin ardhur të predikonin të vërtetën dhe mallkonin njëri-tjetrin. Perandori s’bëri gjë tjetër veçse përzuri disa zullumqarë të huaj. Por me sa mirësi që i largoi! Çfarë kujdesi atëror tregoi që të ktheheshin shëndoshë e mirë dhe të mos lejonte njeri t’i fyente gjatë udhës! Madje, vetë dëbimi i tyre qe mësim për tolerancën dhe njerëzillëkun.

Japonezët [Shënimi 12] ishin njerëzit më tolerantë mbi dhé. Në perandorinë e tyre praktikoheshin dymbëdhjetë fe paqtore. Jezuitët sollën të trembëdhjetën. Por, pa kaluar shumë, treguan se ishin jotolerantë me të tjerët dhe dihet se si rrodhën ngjarjet. U ndez një luftë civile edhe më e tmerrshme se ajo e Ligës, që shkretoi gjithë vendin. Më në fund, feja e krishterë u la në gjak. Japonezët e mbyllën perandorinë e tyre dhe na shihnin si shtazë të egra, njësoj si ato që anglezët shfarosën në ishullin e tyre. Ministri Kolbert[12], i cili e dinte sa nevojë kishim ne për japonezët, por jo ata për ne, u mundua më kot të riniste tregtinë me perandorinë e tyre. Ata u treguan të palëkundur në vendimin e tyre.

Kështu, gjithë kontinenti ynë tregon se mostoleranca as nuk duhet predikuar, as nuk duhet ushtruar.

Hidhini një sy hemisferës tjetër. Shikoni Karolinën, ligjet e së cilës i hartoi filozofi i urtë, Loke. Mjaftuan shtatë baballarë për të ngritur një kult publik të miratuar me ligj dhe kjo liri nuk ka shkaktuar asnjë trazirë. Zot na ruaj sikur të na shkasë goja dhe Franca të ndjekë shembullin e tyre! Këtë po e përmendim vetëm të tregojmë se kufiri deri ku mund të shkojë toleranca nuk ka sjellë as mospajtimin më të vogël. Por, ç’ka është e dobishme dhe e mirë në një koloni të re, nuk është e përshtatshme për një mbretëri të vjetër.

Ç’na mbetet të themi për njerëzit primitivë, që ne me tallje i quajmë kuejkër[13], por të cilët, edhe pse ndjekin zakone qesharake, kanë qenë shumë të virtytshëm dhe u kanë dhënë të tjerëve një mësim të mirë mbi paqen? Në Pensilvani jetojnë rreth njëqind mijë të tillë. Në atdheun e tyre të lumtur nuk njihen as grindjet, as mospajtimet dhe vetë emri i qytetit kryesor, Filadelfia, i cili u kujton vazhdimisht se njerëzit janë vëllezër, është shembull dhe turp për popujt që nuk dinë ç’do të thotë tolerancë.

Dhe së fundi, toleranca nuk ka nxitur kurrë luftë civile, kurse mostoleranca e ka mbuluar tokën me gjak. Gjykoni pra, ndërmjet këtyre rivaleve: një nëne që pranon t’i therin të birin dhe asaj që e fal, por mjaft ta lënë të gjallë!

Këtu unë po flas vetëm në interes të kombeve dhe ndërkohë që e respektoj teologjinë, nëpërmjet kësaj eseje dëshiroj të mirën fizike dhe morale të shoqërisë. I lutem çdo lexuesi të paanshëm që këto të vërteta t’i peshojë mirë, t’i ndreqë dhe t’i përhapë. Lexuesit e vëmendshëm që i shprehin lirshëm mendimet e tyre, shkojnë gjithnjë më larg se autori [Shënimi 13].

[1]Vende ku u zhvilluan betejat kryesore të Luftërave Fetare në Francë, ndërmjet katolikëve dhe hygenove.

[2]Grup fetar që mori emrin nga teologu italian, Fausto Sozini.

[3]Sekt anabaptistësh që mori emrin nga prifti holandez, Menno Simonsz.

[4]Lëvizje protestante që merr emrin nga krahina e Moravisë në Çeki.

[5] Bashkimi  i tre personave të Trinisë.

[6] Sekt kristian që mori emrin nga Nestori, peshkop në Kostandinopojë në shekullin IV.

[7] Doktrinë kristologjike e shekullit VII.

[8] Anëtarë të kishës egjiptiane.

[9]Koleksion prej 34 letrash dërguar nga jezuitët misionarë në Kinë, në Lindje, Indi, Amerikë etj.

[10]Aparat shpikur nga Heroni i Aleksandrisë, formuar nga një sferë bosh e lëvizshme për të treguar aftësinë lëvizëse të avullit.

[11]Komplot i katolikëve anglezë më 5 nëntor 1605 për të hedhur në erë Parlamentin, mbretin Xhejms dhe familjen e tij.

[12] Jean-Baptiste Colbert – Burrë shteti francez (Reims 1619-Paris 1683).

[13] Quaker – Nga anglishtja. Anëtar i një grupi fetar me traditë protestante të quajtur “Shoqëria e Miqve”

Valter Gjoni - Viti jubilar i 115-vjetorit të vdekjes

Rrugës për te varri i Naim Frashërit nga

 Branko Merxhani, revista “Minerva”, 

1934.

9 prill 1940, 75-vjetori i rivarrimit nga pushtuesit italian

Varrimi i parë, 20 tetor 1900

Varrimi i parë, 20 tetor 1900

Varreza “MerdivenKoj” në Stamboll, pranë kësaj teqeje ka qenë varri i Naim Frashërit.

“Atje tutje, në rrëzë të sipërfaqes ku bashkohen ca rrape, me një varr të mermertë, ka një gur të stolisur me një mbishkrim turçe. Njëri prej gurëve të varrit ka ikur nga vendi dhe nga njëra anë e tij po bien copa dheu të djegur e të nxirë nga thatësira. Në këtë vend flenë kockat e Naimit që brezi ynë e njeh si poet kombëtar. Ky njeri i madh, që është krijonjësi i parë i shqiptarisë së re, është bërë flija e mosmirënjohësisë më të madhe të Shqipërisë së krijuar. Në këto balta të shkreta të një vendi të huaj, ç’punë ka akoma Naimi? Këtu as’ ka asnjeri që ia di varrin e tij, përveç një gruaje plakë, e teqes …”

Varrimi i dytë, 3 qershor 1937

MBRETI ZOG SOLLI NË SHQIPËRI 

ESHTRAT E NAIM FRASHËRIT 

(1937)

Ceremonia e vitit 1937

Varrimi i dytë, 3 qershor 1937

Gjatë gjithë periudhës së qeverisjes së tij, nga viti 1925 deri në vitin 1939, Mbreti Zog i kushtoi një vëmendje përkujtimit, vlerësimit e nderimit të shumë figurave e personaliteteve të ndryshme historike, të cilat në të kaluarën kishin dhënë kontributin e tyre në dobi të çështjes shqiptare, duke luftuar me pushkë apo me penë. Në kuadrin e vlerësimit dhe nderimit të këtyre figurave patriotike, në vitin 1937, me rastin e 25-vjetorit të Pavarësisë, me nismën e Mbretit Zog u bë e mundur sjellja në Shqipëri e eshtrave të Naim Frashërit, poetit tonë kombëtar, i cili që nga viti 1900 prehej në varrezën “MerdivenKoj” në Stamboll. Ardhja e eshtrave të Naimit dhe rivarrimi i tij në teqen e bektashinjve, në periferi të Tiranës, u bë me ceremoni madhështore, ku morën pjesë personalitetet më të larta të shtetit dhe populli i kryeqytetit.

Ceremonitë madhështore në Tiranë nga zyrtarët

 e mbretërisë shqiptare 1937

“Shqipëria e lirë pret me mallëngjim ligjëronjësin e shqiptarizmës, Naim Frashërin. Erdh Naim Frashëri. Dhe tërë populli i Tiranës dje pas dreke grumbullohej tej legatës amerikane, në mes të disa lëndinave të gjelbëruara, ku vargjet ‘Bagëti e Bujqësi’ ndiheshin si kambanë mallëngjimi në veshët e atyre që qysh në djep kanë dëgjuar emrin ‘Naim’. Dhe cili shqiptar, sidomos i ri, nuk është ushqyer nga drita atdhetare e këngëve të Naimit? Ja shiko djemtë e rinj, fëmijët e shkollave, ndonëse jo të radhitur, bredhin përpjetë rrugës për të pritur eshtrat e atdhetarit të madh. Shquanin atje autoritetet e vendit. Kryeadjutanti i Mbretit, Gjeneral Serregji, Kryetari i Parlamentit, Ministri i Punëve të Brendshme, Ministri i Jashtëm, Kryetari i Bashkisë, Prefekti, Gjeneral Mirdashi, Gjeneral Araniti, të tërë deputetët, Kleri, oficerë, gazetarë, nëpunës, popull. Populli i mbledhur mizëri kishte mbushur anët e rrugës s’Elbasanit, ndërsa bataljoni ‘Deja’ paraqiti armë se automobili me arkivolin e ‘yllit të idhës shqiptare’ po vinte aty nga ora 5. Për nder armë. Tingulli i bajonetave qëndruan gati në atë heshtje kuptimplotë të turmës së madhe e cila me dhembjen mbante vështrimin nga automobili që binte eshtrat e një ‘shenjtori shqiptar’, nuk u ndie fare se zemra e të gjithë verrinte pa pritur se Naimi erdhi. Erdh Naim Frashëri! Erdh ai që tha: ‘Kur më shihni se jam tretur, Mos kujtoni se kam vdekur!…'”.

Gazeta “Shtypi”, dt. 3 qershor 1937

Varrimi i tretë, 9 prill 1940

JAKOMONI, MËKËMBËSI I MBRETIT VIKTOR EMANUELI III PËR SHQIPËRINË, I VENDOS ESHTRAT E NAIM FRASHËRIT NË NJË VARR MONUMENTAL (1940) 

Varrimi i tretë, 9 prill 1940

Kryegjyshatës Botërore Bektashiane. Homazh nga balilat (fëmijë të organizatave fashiste, viti 1940).

Fashistët italianë synuan t’i “ridimensiononin” figurat tona kombëtare. Kjo ndodhi edhe me Naim Frashërin, madje duke u përpjekur të evidentonin paralelizma, që të argumentonin se në poezitë e tij kishte ide fashiste. Më 9 prill 1940, në vitin jubilar të 40-vjetorit të vdekjes nën kujdesin e Françesko Jakomonit (mëkëmbësi i mbretit Viktor Emanueli III për Shqipërinë) në Kryegjyshatën Botërore të Bektashinjve në Tiranë u zhvillua me rregullat e ceremonive fashiste e fetare vendosja e eshtrave në një varr të ri monumental të ideuar dhe financuar nga Jakomoni, në të cilin kishte edhe një shënim: “DHURATË E SHKËLQESISË SË TIJ, MËKËMBËSIT TË PËRGJITHSHËM, FRANÇESKO JAKOMONI”.

HOMAZHE NË VARRIN MONUMENT

Homazhe në varrin monument

Ceremonia fetare nga Kryegjyshi bektashi

Lutje pas zhvarrimit, Kryegjyshi Dedej dhe Kryeministri Vërlaci.

Shpërngulja e trupit të poetit nga italianët.

CEREMONIA SIPAS PROTOKOLLIT USHTARAK ITALIAN

Mëkëmbësi i Mbretit Jakomoni Tiranë, me autoritetet, i pranishëm në transferimin e trupit të poetit Frashëri.

Tre balila (fëmijë të organizatës fashiste) qëndrojnë rojë në varrin e poetit Frashëri.

Një repart i trupës së policisë
bën homazhe në varrin e poetit Frashëri.

Burra civilë dhe udhëheqësit fetarë pranë memorialit të poetit Frashëri.

Ceremonia e transferimit të trupit të poetit Frashëri.

Varrimi i katërt, 20 prill 1950

Varrimi i katërt, 20 prill 1950

Me shigjetë është varri i poetit në krah të Kryeministrisë, aty ku sot është Piramida.

Varri monumental i poetit, në Kryegjyshatën Bektashiane, gjatë viteve të para të regjimit komunist, u çmontua dhe iu hoqën simbolet dhe shkrimet e vendosura duke e kthyer në një varr pa identitet.

Me rastin e 50-vjetorit të vdekjes së poetit u bë në qendër të Tiranës varrimi i katërt i poetit.

Varrimi i pestë, 10 qershor 1978

ENVER HOXHA RIVARROS ESHTRAT E VËLLEZËRVE FRASHËRI (1978)

Në qershor të vitit 1978 u organizuan festime me rastin e 100-vjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Me këtë rast u mundësua sjellja e eshtrave të disa patriotëve, ndër ta edhe të Abdyl Frashërit, si një veprimtar i rëndësishëm i Lidhjes së Prizrenit. Eshtrat e tij u sollën nga Turqia.

Ceremonia në sheshin “Skënderbej” (1978) 

Varrimi i pestë, 10 qershor 1978

Qeveria komuniste, e cila kishte ndaluar veprimtarinë fetare të të gjitha komuniteteve fetare, organizon në sheshin “Skënderbej” një ceremoni të përbashkët varrimi për Abdyl dhe Naim Frashërin. Eshtrat e Naimit u rinxorën nga vendvarrimi pranë lulishtes së Kryeministrisë.

Nga sheshi “Skënderbej” të vendosur në shtrat topi, eshtrat e dy vëllezërve Frashëri, të shoqëruar nga mijëra banorë, politikanë dhe qeveritarë, u përcollën për në kodrat e liqenit, ku ishte përgatitur një varrezë monumentale për Abdylin e Naimin dhe një varr simbolik (pa eshtra) për Sami Frashërin. Eshtrat e të cilit prehen në Turqi dhe qeveritë turke nuk kanë miratuar në asnjë rast shpërnguljen e këtij intelektuali të shquar edhe për kulturën turke.

Enver Hoxha, drejtuesi i partisë-shtet dhe Kryeministri Mehmet Shehu para varrit monumental, realizuar nga skulptorët e njohur Odhise Paskali dhe Thoma Thomaj (1978).

Mund të ketë edhe një rivarrim tjetër.

“Rruga e Zotitështë e vlefshmepërtëgjithë, nëkëtërrugëmerrkuptim jeta. I lutemZotittëlartësuartë na mbushë me dashuri, të na mundësojë me përkushtim moral dheatdhetar, dukepërbuzuregoizmin, vesin e ulëtdheligësinë”, thanëfjalën e tijkrue i Kryegjyshatës BotëroreBektashiane.

Kryegjyshi botëror bektashi, Baba Mondi.

Kryegjyshi botëror bektashi, Baba Mondi

Naimi mishëron binomin komb dhe fe.

“Rruga e Zotit është e vlefshme për të gjithë, në këtë rrugë merr kuptim jeta. I lutem Zotit të lartësuar të na mbushë me dashuri, të na mundësojë me përkushtim moral dhe atdhetar, duke përbuzur egoizmin, vesin e ulët e ligësinë dhe në këtë këndvështrim poeti i besimit bektashi Naim Frashëri i solli një kuptim të ri hyjnores. Pranohet nga të gjithë se pikëpamjet e tij iluministe shpesh të formuluara sipas modelit bektashi synonin të vendosnin themelet teorike të lëvizjes kombëtare shqiptare, Naimi për ne mishëron binomin komb dhe fe, por ky binom nga regjime të ndryshme u prish duke e zhvarrosur dhe rivarrosur. Ne dëshirojmë që këto vlera t’i rikthehen poetit dhe filozofit bektashi, ndaj nuk mohojmë se dëshirojmë dhe po punojmë që ta kemi përsëri në mesin tonë, në Kryegjyshatë, në këtë vend të shenjtë të mbarë kombit dhe bektashizmit.”

Normand Hodges, një ish-oficer i CIA-s ka kryer 37 vrasje për llogari të qeverisë amerikane.

Normand Hodges, një ish-oficer i CIA-s, aktualisht 78 vjeç, pretendon se në jetën e tij ka kryer 37 vrasje për llogari të qeverisë amerikane. Ngjarjet kriminale ai thotë se i ka ekzekutuar mes viteve 1959-1972, përfshirë edhe eliminimin fizik të aktores Marilyn Monroe. Për 41 vjet ai ka punuar për CIA-n si një agjent operativ i kualifikimit të lartë. Thotë se shpesh është rekrutuar si vrasës me pagesë për të eliminuar persona që mund të përbënin kërcënim për sigurinë e vendit.

I stërvitur si snajper dhe intensivisht në arte marciale, Hodges ka thënë gjithashtu se ka një eksperiencë të gjerë në dëmtimin e njerëzve edhe përmes metodave jokonvencionale, duke iu referuar helmeve dhe eksplozivëve. Pretendon se viktimat ishin kryesisht aktivistë politikë, gazetarë dhe krerë të sindikatave, por edhe shkencëtarë e artistë idetë e të cilëve përbënin kërcënim për Shtetet e Bashkuara. Vrasja e Marilyn Monroe është një krim që atij nuk i shqitet nga mendja. Pavarësisht kësaj nuk është penduar pasi aktorja përbënte rrezik për sigurinë kombëtare, ndaj dhe duhej eliminuar.

Ne kishim prova se Marilyn Monroe jo vetëm kishte shkuar në shtrat me Kennedy-n, por edhe me Fidel Castro-n. Eprori im, Jimmy Hayëorth, më tha se ajo duhet të vdiste dhe se vrasja duhet të dukej si vetëvrasje ose një mbidozë. Nuk kisha vrarë kurrë një grua më parë, por duhet t’u bindesha urdhrave. E bëra për Amerikën! Ajo mund t’i kishte kaluar informacione strategjike komunistëve dhe ne nuk mund ta lejonim këtë. Prandaj duhet të vdiste dhe unë bëra atë që duhet të bëja”, ka thënë Hodges. Nuk dihen se sa i vërtetë është rrëfimi i Normand Hodges.

Njerëzit flasin për “vrasjet e Kievit”

Aktualitet – Çfarë po ndodh së fundmi në Ukrainë? Një sërë vrasjesh në një hark të shkurtër kohor kanë shtuar ankthin e spekulimet publike, duke marrë tashmë emrin “Vrasjet e Kievit”. Çfarë i lidh dhe çfarë i ndan këto vrasje dhe pse ato shihen të lidhura me fatin e ish-presidentit të rrëzuar të Ukrainës, Viktor Janukoviç?



Është 16 prill 2015, pasdite vonë. Në redaksinë e gazetës “Ukrajinska Pravda” (E vërteta ukrainase) mbizotëron tensioni. Vetëm para pak orëve, gazetarët kanë mësuar se ish-deputeti i Partisë së Rajoneve, Oleg Kallashnikov, është qëlluar për vdekje të mërkurën mbrëma. Kur papritur mbërrin edhe lajmi tjetër në seksionin e lajmeve.

Autori i skandaleve, gazetari Oles Busina, u vra gjithashtu ditën për diell në afërsi të shtëpisë së tij në Kiev. Këtë e bëri të ditur këshilltari e ministrit të Brendshëm dhe deputeti i Parlamentit në Kiev, Anton Gerashçenko. Sipas të dhënave të ofruara prej tij, dy të dyshuar me maska kishin qëlluar katër herë nga një makinë e markës “Ford Focus” e pastaj ishin zhdukur.



Busina shihej prej vitesh si provokator dhe para së gjithash ishte shumë i njohur atje për qëndrimet e tij pro-ruse. “Ideali im është ringritja e Perandorisë Ruse, e në vend të kësaj, unë duhet t’u përshtatem kushteve të vështira që më shtyjnë drejt ndërtimit të një Ukraine të pavarur”, thuhet në një prej lajtmotiveve të tij.

Para së gjithash, në librin e tij “Vampiri i Taras Shevçenkos” (botuar në vitin 2000), në të cilin ai përpiqet të diskreditojë Shevçenkon, një ndër shkrimtarët më të famshëm ukrainas. Kjo në Ukrainë shkaktoi reagime të ashpra. Në vitin 2012, Busina kandidoi për partinë “Blloku Rus” në zgjedhjet parlamentare.




Në Kiev ka disa zëra që thonë se mes dy vrasjeve ka një lidhje. Deputeti Gerashçenko shprehu dyshimin se pas vrasjeve fshihet një Anti-Maidan, pra një kundërprotestë apo organizim për Maidanin proeuropian. Ky emër iu dha lëvizjes në kryeqytetin ukrainas që nisi si protestë ndaj ndryshimit të kursit të ish-presidentit të atëhershëm, Janukoviç. Ky i fundit donte të çonte vendin drejt Bashkimit Europian, por në momentin e fundit, nga frika e reagimit të ashpër rus, vendosi për momentin të kundërtën.

Ka ndarje brenda shoqërisë ukrainase mes proeuropianëve dhe atyre që më mirë do të donin të ishin pjesë e Rusisë ose të paktën që Moskën të mos e sfidonin me një konflikt të rëndë e direkt, në të cilin shumë ukrainas humbën dhe jetën. Për momentin, në Kiev sfondi dhe arsyet e këtyre ngjarjeve po hetohen ende. Si të shtënat ndaj Kallashnikovit, ashtu dhe ato mbi Businën, mund të kishin një lidhje me njëra-tjetrën.



Në emisionin “Lidhje direkte me Vladimir Putinin”, i cili u transmetua pak minuta pas vrasjes së Oles Businës në kanalin e televizionit shtetëror rus, Presidenti rus, që tashmë e kishte marrë vesh lajmin, tha se nuk ishte hera e parë që në Ukrainë kryheshin vrasje politike. Ndërkohë, “janë regjistruar një seri syresh, dhe në këto raste nuk është hetuar”, shtoi ai. Më pas Putin hoqi një paralele me rastin e hetimeve për çështjen e Boris Nemcov dhe vuri re se në Rusi të paktën ata që kanë kryer vrasjen, të paktën janë arrestuar. Në Ukrainë, as që bëhet fjalë, dhe Europa e SHBA i mbyllin sytë e veshët para këtyre vrasjeve.

“Rastet janë një paradë e vrasjeve politike”

Redaktori i revistës “Ukrajunskyj Tyzhden”, Denis Kasanskij, e përshkroi vrasjen e Businës në Facebook si një “kopje politike të vrasjes së Boris Nemcovit”. Motivet për të janë të qarta, shkruante më tej redaktori. “Rusisë po i jepet edhe një shkak tjetër që të diskreditojë Ukrainën. A s’vriten tek ne opozitarët në mes të ditës mu në qendër të kryeqytetit? Edhe tek ju e njëjta gjë? A nuk ka te ne represion? Ka edhe tek ju!” – shkruante ai.

Presidenti ukrainas, Petro Poroshenko, beson se pas këtyre vrasjeve fshihet një përpjekje për të destabilizuar Ukrainën. Si pasojë, ai ka kërkuar një hetim të shpejtë dhe efektiv. Ndërsa parlamentarja ukrainase, Viktoria Sjumar (Narodnij Front) i përshkroi dy rastet e vrasjeve si një “paradë vrasjesh politike”, që duan të ndezin situatën në prag të 9 majit.

Muajt e fundit ka pasur vrasje misterioze

Vrasjet e dy zëdhënësve më në zë të Kremlinit në Kiev, paraqesin një seri të tërë vrasjesh misterioze që lidhen me ish-presidentin e rrëzuar, Viktor Janukoviç, të cilit i përkiste edhe Kallashnikov. Sipas policisë, në raste të tjera bëhej fjalë më shumë për vetëvrasje. Çdo gjë filloi me hedhjen nga dritarja e katit të 17-të, më 28 shkurt 2015 të deputetit, anëtarit të Partisë së Rajoneve, Michail Çeçetov. Më 10 mars, ish-deputeti Stanislav Melnik, që shpesh ishte parë nën shoqërinë e oligarkut Rinat Ahmetov, u gjet i vdekur në shtëpinë e tij në Kiev.

Melnik duhet të ketë qëlluar veten, siç kishte bërë më parë edhe ish-guvernatori i Zaporozhjes, Oleksandr Peklushenko, i cili më 12 mars u gjet i vdekur në jug të Ukrainës. Peklushenko dyshohet se kishte rrahur studentët në protestat e sheshit “Majdan”. Ai thuhet se kishte vrarë veten, sipas një versioni, pasi kishte pasur frikë nga një proces gjyqësor që mund të niste ndaj tij.

Njerëzit flasin për “vrasjet e Kievit”

Në këtë zinxhir vrasjesh misterioze, bën pjesë edhe vdekja e djalit të vogël të Janukoviçit, i cili në fund të marsit u përplas me një minibus në akujt e liqenit të Bajkalit në Siberi dhe hetimet treguan se ai kishte qenë i dehur. Të besuarit e ish-presidentit ukrainas, folën për një aksident.

Së fundmi, edhe vrasja e gazetarit Sergej Suhobok, në natën e 13 prillit, në Kiev, iu shtua këtij zinxhiri. Sipas policisë, kjo vrasje ka një karakter plotësisht tjetër. Suhobok nuk kishte asnjë lidhje me Partinë e Rajoneve, e as me Rusinë. Ai ishte një ndër themeluesit e portalit të lajmeve “Obkom”, dhe kishte punuar edhe te media të tjera që kishin qenë kritike ndaj qeverisë së Leonid Kuçmas dhe më vonë dhe ndaj Viktor Janukoviçit.

Megjithëse janë arrestuar dy vetë dhe flitet se Suhobok kishte vdekur si pasojë e rrahjeve, motivet e vrasjes kanë mbetur të pasqaruara. Por edhe ky rast u përket padyshim atyre që thuhet se janë “vrasjet e Kievit”, të cilat nuk po shqetësojnë vetëm analistë e politikanë, por padyshim se kanë futur në ankth e frikë mbarë Ukrainën.