Ja pse George Washingtoni me prejardhje shqiptare

By: John McCallum / Reuters)

President Washington himself said to have left a paper-trust to protect Albanians from America at any time and in any manner. Some time ago, the Institute of Biochemistry and Genetics, Schafhausen headquartered in Switzerland, has published the results of new research on genetic world leaders, under which it appears that the historical president of the United States, George Washington, has been Albanian descent.

Institute, which in the context of extensive research analyzed genetic samples of former U.S. president who led the country into a war of liberation against the British Kingdom, concludes that Washington was 50 percent Albanian, which means that one of his parents was 100 percent Albanian .
0
While the Basel Institute does not go into detail about this epochal discovery, experts in other fields are hurrying to confirm this assertion, also citing other evidence, the linguistic genealogy.

George Washington has been the main political leader of the U.S. military in the years 1775-1799, which led the country to victory in the liberation war against Great Britain, was in charge of the country at the time of writing the constitution and held presidential governance practices that even today are the foundation stones of working in the White House. In the U.S. it is considered as the “Father of the Nation”.

The Albanian mother

According to linguist “Albert Myko”, from the Institute of Linguistics at the University of California, Berkeley, USA, there is other evidence to show that the mother of George Washington was shqiptare.George Washington Augustin was the son of Washington and Mary Ball Washington. Mary Mary was actually Bala, whose parents were from the district of Pec, in Kosovo today. Lively Marija was born in Virginia, USA, in 1708, but her parents have been there in 1706, after a long journey by ship launched from Ragusa, Dubrovnik today, and led them through Britain to Earth Promised, America. History of Washington grandparents travel from Kosovo to America is described in a biographical book “Mary Ball Washington” author Virginia Carmichael, published in 1850. There, even said that Balaj had come from a village called Sinic, which can be tampering name Isniq village, municipality of Decani:, said Myko, who shows up later that this story was kept hidden in the drawers of the White House, and that the mention of Albanian origin is removed from Washington’s list topics banned by the National Security Council of the United States just a few kohe.Në about this, White House officials have declined to say only that “it was not a coincidence that Vice President Biden mentioned Washington in relation to the Prime Minister Kosovo “.

Amana Washington

However, the recent discovery, perhaps sheds light on some other aspects of U.S. involvement in Kosovo and Albanians in general support. Acclaimed American author, Carl Woodward, who has written dozens of books and documentaries for American presidents stories from the White House, says that during research for his book archives about Clinton presidency, published in 2004 under the title “House Clinton” has found a paper self-proclamation of George Washington, in connection with the Albanians. I remember, when I showed him the letter to Bill Clinton in one of many interviews for the book and said, “See, Bill, what I discovered from archives of Washington. He, with the first letter, he said: “I saw Carl, I see. I had not seen, God knows if we would have intervened in Kosovo, “says Woodward, known as a journalist, columnist and author who has so far won four awards” Pulitzer “. He says not to be included in the book Washington’s letter to Clinton, because now prepares special book for Washington and his Albanian descent. Woodward says that if they thought the book title-George Washington: First Lestari White House or maybe “The Albanian from Kosovo who created the state of America.”

In a way, the U.S. commitment in favor of the Albanians is a debt that America now turns people born founder of the American people. From the research it is clear that President Woodrow Wilson had read this letter at the time had decided to establish an independent state of Albania, Woodward says, and adds that equally, President Nixon was the key man who has contributed to achieving the autonomy of Kosovo , the Constitution of 1974.
Nixon and Tito had a meeting, sometime in 1970, in which U.S. President irrevocably pledged assistance of 5 billion dollars to Yugoslavia, from 500 million a year by 1980, in exchange for granting full autonomy for Kosovo. Tito was agreed and it all started there – the creation of the University of Pristina, the 1971 constitutional amendments, the Constitution of 1974, and so on, shows Woodward.Madje, a continuation of the assistance has been provided in a discussion between Tito and President another American, Jimmy Carter, for the years 1980-1990, for whom getting Tito was agreed to give Kosovo republic status. But Tito died, the Serbs moved against autonomy, Americans stopped helping others … you know, said ai.Sidoqoftë, Woodward believes that all American presidents have read Washington’s letter and were obliged by it to help Albanians , in different ways and at different stages of history. American author does not wish to reveal the contents of the letter, saying he should wait release of my book, but says that those who left the print Washington will clarify many things about U.S. relations with Albanians.

In connection with the epochal discovery of Albanian origin of George Washington, as well as other statements unheard until now, the U.S. Embassy in Pristina did not want to give any koment.Hulumtimi of the Institute of Genetics of Schafhauseni of Switzerland has issued some extremely results interesting genetic origin of some of the historical world leaders. According to research, Fidel Castro has English descent, had been Vladimir Lenin Chechen, while French President Charles de Gaulle withdrew from Algeria that had been, in fact, of Arab descent.

Ja pse George Washingtoni me prejardhje shqiptare Nga John McCallum/Reuters

By voal.ch | July 24, 2016

Nëna e presidentit historik amerikan ishte shqiptare me prejardhje nga rrethi i Pejës. Vetë presidenti Washington thuhet ta ketë lënë një letër-amanet për mbrojtjen e shqiptarëve nga Amerika në çdo kohë dhe në çdo mënyrë

John McCallum/Reuters

Zurich, Zvicër, 1 prill – Instituti i Biokimisë dhe i Gjenetikës, me seli në Schafhausen të Zvicrës, ka publikuar rezultatet e hulumtimit më të ri gjenetik të liderëve botërorë, sipas të cilave del se presidenti historik i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, George Washington, ka qenë me prejardhje shqiptare.

Instituti, që në kuadër të hulumtimit të gjerë ka analizuar mostrat gjenetike të ish-presidentit amerikan që e udhëhoqi vendin në luftën çlirimtare kundër Mbretërisë Britanike, konkludon se Washingtoni ishte 50 për qind shqiptar, që nënkupton se njëri prind i tij ishte 100 për qind shqiptar.

Derisa Instituti nga Bazeli nuk hyn në detaje në lidhje me këtë zbulim epokal, ekspertë të fushave të tjera janë ngutur që të konfirmonin këtë pohim, duke u thirrur edhe në dëshmi e tjera, gjeneologjike e linguistike.
George Washington ka qenë lideri kryesor politik e ushtarak i SHBA-së në vitet 1775-1799 i cili e udhëhoqi vendin drejt fitores në luftën çlirimtare kundër Britanisë së Madhe, ishte në krye të vendit në kohën e shkrimit të Kushtetutës, dhe zhvilloi praktikat presidenciale të qeverisjes që edhe sot janë gurë themelet e punës në Shtëpinë e Bardhë.

Në SHBA ai konsiderohet si “Babai i Kombit”.

E ëma shqiptare

Sipas linguistit Albert Myko, nga Instituti i Linguistikës pranë Universitetit Berkley të Californisë, SHBA, ekzistojnë dëshmi të tjera që tregojnë se e ëma e George Washingtonit ishte shqiptare.

“George Washingtoni ishte i biri i Augustin Washingtonit dhe Mary Ball Washingtonit. Mary në fakt ishte Marije Bala, prindërit e së cilës ishin nga rrethi i Pejës, në Kosovën e sotme. Marija ka lindur në Lively të Virgjinisë, në SHBA, në vitin 1708, por prindërit e saj kanë ardhur aty më 1706, pas një udhëtimi të gjatë me anije që nisi nga Raguza, Dubrovniku i sotëm, dhe i çoi ata përmes Britanisë deri në Tokën e Premtuar, Amerikën. Historia e udhëtimit të gjyshërve të Washingtonit nga Kosova në Amerikë është e përshkruar në librin biografik ‘Mary Ball Washington’ të autores Virginia Carmichael, i botuar më 1850. Aty, madje, thuhet se Balajt kishin ardhur nga një fshat i quajtur Sinic, që mund të jetë ngatërrim i emrit të fshatit Isniq, në Komunën e Deçanit:, thotë Myko, i cili tregon se kjo histori deri vonë është mbajtur e fshehur në sirtarët e Shtëpisë së Bardhë, dhe se përmendja e prejardhjes shqiptare të Washingtonit është hequr nga lista e temave të ndaluara nga Këshilli Kombëtar i Sigurisë i SHBA-së vetëm para pak kohe.

Në lidhje me këtë, zyrtarë nga Shtëpia e Bardhë kanë pranuar të thonë vetëm se “nuk ishte e rastit që zëvendëspresidenti Biden e ka përmendur presidentin Washington në relacion me kryeministrin e Kosovës”.

Amaneti i Washingtonit

Sidoqoftë, zbulimi i fundit, mbase hedh dritë edhe në disa aspekte të tjera të përfshirjes amerikane në Kosovë dhe të mbështetjes për shqiptarë në përgjithësi.

Autori i mirënjohur amerikan, Carl Woodward, që ka shkruar dhjetëra libra dokumentarë për presidentët amerikanë dhe historitë nga Shtëpia e Bardhë, thotë se gjatë hulumtimit të arkivave për librin e tij rreth presidencës Clinton, botuar më 2004 me titullin “Shtëpia Clinton”, ka gjetur një letër-proklamatë të vetë George Washingtonit, në lidhje me shqiptarët.

“Më kujtohet, kur e mora letrën për t’ia treguar Bill Clintonit në njërën nga intervistat e shumta për libër, dhe i thash, ‘shih, Bill, çka kam zbuluar nga arkivat e Washingtonit’, ai, me të parë letrën, më tha: ‘E kam parë Carl, e kam parë. Mos ta kisha parë, një Zot e di nëse do të kishim intervenuar në Kosovë”, tregon Woodward, i njohur si gazetar, reporter e autor që ka fituar deri tani katër çmime “Pulitzer”.

Ai thotë të mos e ketë përfshirë letrën e Washingtonit në librin për Clintonin, sepse tani përgatit librin e posaçëm për Washingtonin dhe prejardhjen e tij shqiptare.

Woodward thotë se mendohet nëse do ta titullojë librin “George Washington: Shqiptari i parë në Shtëpinë e Bardhë”, apo ndoshta “Shqiptari nga Kosova që krijoi shtetin e Amerikës”.

“Në një farë mënyre, angazhimi i SHBA-së në favor të shqiptarëve është një borxh që Amerika tani ia kthen popullit që lindi themeluesin e vetë Amerikës. Shihni, nga hulumtimet e mia del qartë se edhe presidenti Woodrow Wilson e kishte lexuar këtë letër në kohën kur duhej vendosur për krijimin e shtetit të pavarur të Shqipërisë”, thotë Woodward, dhe shton se njëlloj, presidenti Nixon ishte njeriu kyç që ka kontribuuar në arritjen e autonomisë së Kosovës, me Kushtetutën e vitit 1974.

“Nixon dhe Tito kishin një takim, diku në vitin 1970, në të cilin presidenti amerikan zotoi një ndihmë të pakthyeshme prej 5 miliardë dollarësh për Jugosllavinë, nga 500 milionë në vit deri më 1980, në shkëmbim për dhënien e autonomisë së plotë për Kosovën. Titoja u dakordua, dhe gjithçka nisi aty – krijimi i Universitetit të Prishtinës, amendamentet kushtetuese të vitit 1971, Kushtetuta e vitit 1974, e kështu me radhë”, tregon Woodward.

“Madje, një vazhdim i ndihmës ka qenë i paraparë në një diskutim mes Titos dhe presidentit tjetër amerikan, Jimmy Carter, për vitet 1980-1990, për marrjen e të cilit Titoja ishte i pajtimit që Kosovës t’i jepte statusin e republikës. Por, Titoja vdiq, serbët lëvizën kundër autonomisë, amerikanët ndërprenë ndihmën… të tjerat i dini”, tha ai.

Sidoqoftë, Woodward beson se të gjithë presidentët amerikanë e kanë lexuar letrën e Washingtonit dhe kanë qenë të obliguar nga ajo që t’u ndihmojnë shqiptarëve, në mënyra të ndryshme dhe në faza të ndryshme të historisë.

Autori amerikan nuk dëshiron ta zbulojë përmbajtjen e letrës, duke thënë se “duhet të prisni daljen e librit tim”, por thotë se ato që i ka lënë të shkruara Washingtoni do të qartësojnë shumëçka në lidhje me raportet e SHBA-së me shqiptarët.

Castro anglez, Lenini çeçen, De Gaulli arab

Hulumtimi i Institutit të Gjenetikës nga Schafhauseni i Zvicrës ka nxjerrë edhe disa rezultate tejet interesante për prejardhjen gjenetike të disa prej liderëve historikë botërorë.

Sipas hulumtimit, Fidel Castro ka prejardhje angleze, Vladimir Lenini kishte qenë çeçen, ndërsa presidenti francez Charles de Gaulle që u tërhoq nga Algjeria kishte qenë, në fakt, me prejardhje arabe.

Agjencia Roiter: Georg Washingtoni me Nënë Shqiptare! Bill Clinton e dinte dhe kjo ndikoi në Luftën e Kosovës

Nga John McCallum/Reuters

Instituti i Biokimisë dhe i Gjenetikës, me seli në Schafhausen të Zvicrës, ka publikuar rezultatet e hulumtimit më të ri gjenetik të liderëve botërorë, sipas të cilave del se presidenti historik i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, George Washington, ka qenë me prejardhje shqiptare.

Instituti, që në kuadër të hulumtimit të gjerë ka analizuar mostrat gjenetike të ish-presidentit amerikan që e udhëhoqi vendin në luftën çlirimtare kundër Mbretërisë Britanike, konkludon se Washingtoni ishte 50 për qind shqiptar, që nënkupton se njëri prind i tij ishte 100 për qind shqiptar.

Derisa Instituti nga Bazeli nuk hyn në detaje në lidhje me këtë zbulim epokal, ekspertë të fushave të tjera janë ngutur që të konfirmonin këtë pohim, duke u thirrur edhe në dëshmi e tjera, gjeneologjike e linguistike.
George Washington ka qenë lideri kryesor politik e ushtarak i SHBA-së në vitet 1775-1799 i cili e udhëhoqi vendin drejt fitores në luftën çlirimtare kundër

Britanisë së Madhe, ishte në krye të vendit në kohën e shkrimit të Kushtetutës, dhe zhvilloi praktikat presidenciale të qeverisjes që edhe sot janë gurë themelet e punës në Shtëpinë e Bardhë.

Në SHBA ai konsiderohet si “Babai i Kombit”.

E ëma shqiptare

Sipas linguistit Albert Myko, nga Instituti i Linguistikës pranë Universitetit Berkley të Californisë, SHBA, ekzistojnë dëshmi të tjera që tregojnë se e ëma e George Washingtonit ishte shqiptare.

“George Washingtoni ishte i biri i Augustin Washingtonit dhe Mary Ball Washingtonit. Mary në fakt ishte Marije Bala, prindërit e së cilës ishin nga rrethi i Pejës, në Kosovën e sotme. Marija ka lindur në Lively të Virgjinisë, në SHBA, në vitin 1708, por prindërit e saj kanë ardhur aty më 1706, pas një udhëtimi të gjatë me anije që nisi nga Raguza, Dubrovniku i sotëm, dhe i çoi ata përmes Britanisë deri në Tokën e Premtuar, Amerikën. Historia e udhëtimit të gjyshërve të Washingtonit nga Kosova në Amerikë është e përshkruar në librin biografik ‘Mary Ball Washington’ të autores Virginia Carmichael, i botuar më 1850. Aty, madje, thuhet se Balajt kishin ardhur nga një fshat i quajtur Sinic, që mund të jetë ngatërrim i emrit të fshatit Isniq, në Komunën e Deçanit:, thotë Myko, i cili tregon se kjo histori deri vonë është mbajtur e fshehur në sirtarët e Shtëpisë së Bardhë, dhe se përmendja e prejardhjes shqiptare të Washingtonit është hequr nga lista e temave të ndaluara nga Këshilli Kombëtar i Sigurisë i SHBA-së vetëm para pak kohe.

Në lidhje me këtë, zyrtarë nga Shtëpia e Bardhë kanë pranuar të thonë vetëm se “nuk ishte e rastit që zëvendëspresidenti Biden e ka përmendur presidentin Washington në relacion me kryeministrin e Kosovës”.

Amaneti i Washingtonit

Sidoqoftë, zbulimi i fundit, mbase hedh dritë edhe në disa aspekte të tjera të përfshirjes amerikane në Kosovë dhe të mbështetjes për shqiptarë në përgjithësi.
Autori i mirënjohur amerikan, Carl Woodward, që ka shkruar dhjetëra libra dokumentarë për presidentët amerikanë dhe historitë nga Shtëpia e Bardhë, thotë se gjatë hulumtimit të arkivave për librin e tij rreth presidencës Clinton, botuar më 2004 me titullin “Shtëpia Clinton”, ka gjetur një letër-proklamatë të vetë George

Washingtonit, në lidhje me shqiptarët.


“Më kujtohet, kur e mora letrën për t’ia treguar Bill Clintonit në njërën nga intervistat e shumta për libër, dhe i thash, ‘shih, Bill, çka kam zbuluar nga arkivat e Washingtonit’, ai, me të parë letrën, më tha: ‘E kam parë Carl, e kam parë. Mos ta kisha parë, një Zot e di nëse do të kishim intervenuar në Kosovë”, tregon Woodward, i njohur si gazetar, reporter e autor që ka fituar deri tani katër çmime “Pulitzer”.

Ai thotë të mos e ketë përfshirë letrën e Washingtonit në librin për Clintonin, sepse tani përgatit librin e posaçëm për Washingtonin dhe prejardhjen e tij shqiptare.

****

John McCallum PC (Chinese: 麦家廉, born April 9, 1950) is a Canadian politician, economist, university professor and diplomat. A former Liberal Member of Parliament (MP), McCallum is the current Canadian Ambassador to China.^[1] As an MP, he represented the electoral district of Markham—Thornhill, and has previously represented Markham—Unionville and Markham. He is a member of the Queen's Privy Council for Canada.

A veteran federal politician who began his political career in 2000, McCallum has served in the governments of Liberal prime ministers Jean Chrétien, Paul Martin, and Justin Trudeau. McCallum has previously been Secretary of State (International Financial Institutions), Minister of National Defence, Minister of Veterans Affairs, and Minister of Immigration, Refugees and Citizenship.

Overview

McCallum was born in Montreal, Quebec, the son of Joan (Patteson) and Alexander Campbell McCallum.He received his secondary education at Selwyn House School and Trinity College School. He has a Bachelor of Arts degree from Queens' College, Cambridge University, a diplôme d'études supérieures from Université de Paris and a Doctorate in economics from McGill University. He was a professor of economics at the University of Manitoba from 1976 until 1978, Simon Fraser University from 1978 until 1982, the Université du Québec à Montréal from 1982 until 1987, and McGill University from 1987 until 1994. He is an honorary member of the Royal Military College of Canada, student #S139. He was also Dean of the Faculty of Arts at McGill University. He then became Senior Vice-President and Chief Economist of the Royal Bank of Canada.

Academic career (1976-94)

One of his most influential academic contributions was an article in The American Economic Review, which introduced the concept of the home bias in trade puzzle. It has spawned an ongoing international debate on whether trade within a nation state is greater than trade among nations, as compared with the predictions of standard economic models.

As McGill University’s Dean of Arts, McCallum secured a $10 million contribution from Charles Bronfman for the establishment of the McGill Institute for the Study of Canada.^[

He also participated in the national unity debates of the early 1990s, editing the Canada Round Series of the C. D. Howe Institute and engaging in debate with then Opposition Leader Jacques Parizeau at Quebec's National Assembly.

Private sector career (1994-2000)

McCallum was the Royal Bank of Canada’s chief economist for six years. He consistently achieved the highest media coverage of bank chief economists, making regular appearances on CBC's The National as an economics panellist. He also engaged in social issues, notably a 1997 Royal Bank conference designed to align the business community with the recommendations of the 1996 Report on the Royal Commission on Aboriginal Peoples. His paper at that conference, "The Cost of Doing Nothing," was highlighted ten years later in Aboriginal Times Magazine.

Political career

Backbencher under Chretien

McCallum successfully nominated Nelson Mandela as the second honorary citizen in Canadian history.

McCallum was quite vocal in Canada's debate on same-sex marriage. He told the Edmonton Sun in August 2003, "If people want to do something and it doesn’t hurt other people, doesn’t reduce other people’s rights, we should let them do it. Why not?"

I believe we should always seek to expand the rights of our fellow citizens as long as we do not thereby reduce the rights of others. We should seek to ensure that no group is denied full participation in society. As members of Parliament, we should not ask the question, why should we extend this right? Rather our question should be, why should we not extend the right? Let the burden of proof be on those who wish to limit fundamental rights.

...

Many Canadians will want to accept both of these principles: protect the traditional definition of marriage and protect the rights of minorities. The essence of my message today is that we cannot do both. We cannot have it both ways. We must make a choice between traditional marriage and the protection of minority rights.

Defence Minister (2002-2003)

As Defence Minister under Jean Chretien, McCallum achieved what was then the largest increase in the annual defence budget ($1 billion) in more than a decade in return for offering up $200 million in savings from reducing low priority spending. He also retroactively reversed an inequity which awarded up to $250,000 to military personnel who lost their eyesight or a limb while on active service - but only to those with the rank of colonel or above. Now all Canadian Forces members are covered by the plan regardless of rank. Working with Germany, he successfully persuaded NATO to take control over the security mission in Kabul, Afghanistan, while also ensuring that the mission was led by Canada.He also determined that the army, rather than the navy or air force, was to be the top priority in budget allocations.

He became widely known and criticized in 2002 when he admitted, while serving as the Minister of National Defence, that he had never heard of the 1942 Dieppe raid, a fateful and nationally significant operation for Canadian Forces during the Second World War. Ironically, he wrote a letter to the editor of the National Post in response, but committed a further gaffe, confusing Canadian participation in the 1917 Battle of Vimy Ridge in France with Vichy France from 1940 to 1944. Response at the continued historical ignorance prompted outrage and humour among the press.

In November 2002, while still serving as Defence Minister, McCallum encountered further controversy when officials refused to allow him to board an Air Canada flight because his breath smelt heavily of alcohol. McCallum announced soon thereafter that the incident prompted him to abstain completely from alcohol consumption. He reportedly also intended to lose weight and give up smoking.^[16]

In January 2003, McCallum suggested Canadian troops could avoid so-called "friendly fire" incidents by wearing some of female Conservative MP Elsie Wayne's clothes McCallum later apologized both inside and outside the House of Commons for using inappropriate language, blaming the excitement of the moment, and had his apologies accepted by Wayne.

Veterans Affairs Minister (2003-2004)

Under Paul Martin, McCallum introduced a new charter for younger, postwar veterans who have been physically or mentally injured while serving in the Canadian Forces. This charter, which became law in 2005, is modelled on the range of services provided for returning veterans after World War II. This "new model" stripped veterans of a monthly pension opting for a lump sum payment.^[

Expenditure Review Committee

As Chair of the Cabinet's Expenditure Review Committee, McCallum achieved in 2005 expenditure reductions of $11 billion over the next five years.

In opposition, immigration critic (2006-2015)

When the Conservatives came to power in January 2006 under Stephen Harper, McCallum was made immigration critic.

Minister of Immigration, Citizenship and Refugees (2015 to 2017)

On 4 November 2015, he was appointed the Minister of Immigration, Refugees and Citizenship in the newly-elected 29th Canadian Ministryof Justin Trudeau.As a senior cabinet minister, McCallum was then fourth in line in case of the PM's incapacity.

Ambassador to China

In the 10 January 2017 cabinet reshuffle, McCallum stepped down from his post at CIC and was announced as Canada’s ambassador to China.

Personal life

He is married to Nancy Lim and has three sons.McCallum resided in Oakville, Ontario while as MP and now in Beijing as Canadian ambassador to China.

Floripress/Flori Bruqi

Deçani me pasuri të shumta arkeologjike të cilat duhet mbrojtur nga institucionet e vendit

NGA: MR. ADEM LUSHAJ 

Komuna e Deçanit apo Ulëza e dikurshme, shtrihet në perëndim të Kosovës, rrëzë Bjeshkëve të Nemuna, e që ishte vend i banuar që nga kohërat e lashta nga fiset Ilire, gjegjësisht fisi Dardan. Kjo komunë, pos që ka objekte të vjetra të trashëgimisë, dyshohet të ketë edhe vende të mbuluara arkeologjike të cilat do dëshmojnë për lashtësinë e banimit në këto treva. Gjurmët e autoktonisë dhe pranisë së dardanëve në trevën e Komunës së Deçanit, sikurse edhe në trevat e tjera të Kosovës, janë etnografike, kulturore, historike, toponimike, topografike, arkeologjike dhe antropologjike.

Në shënimet e para të shkruara (krisobula), Deçani dhe disa fshatra të tij, janë mjaft të vjetra, datojnë që nga gjysma e parë e shek. XIV. Manastiri i Deçanit është vepra më e madhe, që ruan elemente nga ndërtimtaria Shqiptaro-Dalmate, e ardhur nga bregdeti. Mirëpo, këtyre gjurmëve të lashtësisë, shumë pak arkeologet i kanë kushtuar rendësi për hulumtime të mirëfillta shkencore.


Edhe sipas njohësve të kësaj fushe, Avdyl Hoxha dhe Rexhep Maksutaj, Deçani konsiderohet të jetë i pasur me vende të shumta arkeologjike, si: fshati Belle, Shpella e madhe, Kulla e Qelisë, Razhga, Gradina dhe vendet tjera, të cilat mund të jenë thesar për gjithë vendin tonë. Gjithnjë sipas tyre, kësaj pasurie kulturore, shumë pak iu wshtw kushtuar vëmendje institucionale, ndaj edhe dita ditës këto pasuri kulturore dhe lashtësie, po humbin çdo gjurmë.
Sipas një hulumtimi të bërë nga “Shoqata e Intelektualëve të Pavarur” (SHIP) dhe “Trashëgimia Kulturore pa Kufi” (ChWB), është bërë evidentimi i disa nga vendet e mundshme arkeologjike në Komunat Deçan dhe Junik, të cilat prezantohen qoftë si toponime, objekte kulti, shpella apo edhe vende të banuara, të cilat kërkojnë një qasje profesionale dhe institucionale. Në pamundësi të evidentimit dhe përshkrimit për të gjitha vendet e mundshme, po përmendim vetëm disa sosh:

- “Gradina” (Strellc i Epërm) është një toponim në perëndim të fshatit, disa dhjetëra metra mbi fshat. Më herët në ketë vend kanë qenë të dukshme, gjurmët e mureve të gjera, por me kohën, ato janë zhdukur. Një pjesë e atyre mureve, thuhet se janë shkatërruar me ndërtimin e pendëve, mirëpo edhe gurët e gdhendur, janë shfrytëzuar nga fshataret, për ndërtimin e shtëpive. Pos tjerash, brenda këtyre mureve ka qenë edhe shpella e Gradinës.

Për ketë shpellë thuhet se, kur kaçaket kanë hyrë brenda në të, ndjekësit i kanë ruajtur të hyrja, duke menduar se përsëri do dalin nga kanë hyrë, por kanë pritur kot, sepse ata kanë pasur një dalje tjetër. Anekdota thotë se kjo shpellë ka dalje te Peja. Kjo lë të kuptohet se banorët, në rast rreziku, kanë pasur edhe një dalje tjetër ilegale. Nga gradina thuhet se janë shpërngulur Strellci I ultë.

- “Rrazhga” gjendet në perëndim të Isniqit, përball Lumëbardhi. Ky vend, tash është pyllëzuar me gështenja. Me ketë toponim është “Pusi i Rrazhgës” i cili, kur fillojnë thatësira shteret. Tridhjetë vjet më parë, këtu është gjetur gjysma e gurit të mullirit, por nga pakujdesia, nuk është ruajtur, por as nuk është evidentuar vendi, ku është gjetur. Në ketë vend, edhe sot mund të gjenden turma të gurëve të latuar, çka tregon se ka pasur ndërtime. Afër kësaj ekzistojnë edhe dy toponime që tërheqin vëmendjen si, ”Ara e Gjylit” dhe “Ara e Nekit”. Prej këtij vendi deri ku fillon masivi i “Kërshi i Qelisë”, kur është hap kanali I ujësjellësit, janë gjetur copa tullash dhe gur vatrash.

- Qelia shtrihet në anën e majtë të rrjedhës së Lumëbardhit të Deçanit, mu aty ku fillon masivi shkëmbor. Në ketë pjesë, ekzistojnë, ende themelet, që tregojnë se afro tetë hektar kanë qenë të rrethuara më mure. Pjesa lindore është e përforcuar nga shkëmbinjtë e lartë dhe ka tri hyrje. Hyrja kryesore është në mes, në një lartësi mbidetare prej 820m. Rruga duhet të kishte qenë rrethe 3m e gjerë dhe e murosur nga ana e poshtme. Për skaj, gjendet kulla e ngjitur për shkëmb, vetëm faqja ballore është e murosur. Kulla është e lartë, ndërsa në brendësi e ngushtë. Nuk të bindë, se ka mundur të përdoret për banim. Brenda, ka pasur trarët lidhës, siç duket për shkallë.

Në mes, ka pasur një dritare të gjatë, e cila sipas shenjave në gur, ka pasur edhe kapak. Afër saj, mu në hyrje, është edhe një pjesë e mbuluar me gur gjysme harku. Në anën e djathtë, është një themel, ku ka shenja ngjyrash qe tash janë dëmtuar. Në të ka pasur rrathë të stilizuar, më gjysme rrathë tjerë për brenda. Dalloheshin njëanëset nga e njëjta ngjyrë. Në popull njihet si “Shtegu I poshtëm” i Qelisë. ”Armiket, sipas apetiteve të tyre, kanë tentuar, t’ia ndërrojnë emrin, më se shumti e quajnë “Veku i Kralicës”. Hyrja tjetër është 200-300 metra më lartë, siç duket ka qenë hyrje e fshehtë. Kjo hyrje është sa një rrugë që mund të kalon një kali i ngarkuar. Aty është një i thyer, diku 10-15m, me qëllim të hapjes së rrugës. Ketë rrugë deri vonë e kanë përdor banoret e Belles, që ndryshe njihet si “Shtegu I epërm I Qelisë”. Identik me shtegun e epërm, buzë lumit, është edhe një shteg tjetër, po ashtu me shkëmb të thyer, vetëm që, është më I ngushtë. Përgjatë lumit, ekzistojnë shenja të murit rrethues. Edhe në perëndim, duke prerë izohipsat, është themeli i murit tjetër rrethues. Muret janë të punuara me llaç gëlqereje dhe gur, por në murin perëndimor, gjejmë edhe tulla me dimensione 5 x 30 x 30, çka pjesën më të madhe, ka shkatërruar erozioni. Sipas fjalëve të moshuarve, thuhet se ka pasur edhe tunele nëntokësore të mbuluar me gur në formë harqeve.

Sadik R. Tahirsylaj, thoshte se para luftës së dytë botërore, si fëmijë, luanim “shefa qok” nëpër tunele. Thuhet se barinjtë dhe maltarët, kanë gjetur poqe të dheut, gypa të ujësjellësit, armë (shpata), bile, thuhet se është gjetur edhe një lëkur e shkruar. Të gjitha këto i janë dorëzuar manastirit dhe nuk dihet gjë për to. Një rast thuhet, kur njëri i ka dorëzuar këto eksponate, peshkopi, ia ka paguar 5 qese ose vlerën e 10 pendë qeve. Populli, ka kërkuar dhe ka gjetur, edhe monedha, të cilat I kanë përdor për “Nuska”ose hajmali. Në monedha thuhet se ka qenë simboli i gjarprit. Ndër gjetjet më me rendësi të këtij lokaliteti, pa dyshim është “Sëpata e gurit Pavrim”, e cila është gjetur në lum afro 2 km, në vendin e quajtur ”Ura e Haxhive”, të cilën e posedon Miftar Januzaj, I cili edhe sot e kësaj dite e ruan. Lokaliteti është I pasur më shpella të cilat sot është vështirë të gjenden nga se I ka mbuluar erozioni. Njëra qe edhe sot shihet është në “Kërshi i Mark Gegës”. Shpella ka një hyrje të vogël dhe është pjesërisht e murosur nga pjesa e përparme. Shpella është rreth 30 metra e lartë dhe ka hyrje te është e vështirë.

- Kodra e Loshit është mbi Carrabregun e Epërm. Shumë vendas, mundohen që toponimin Carrabreg, ta gjejnë mu në ketë kodër. Fjalës “Çarri në breg”, thonë se gjatë periudhave të kohës, kanë zëvendësuar shkronjën “Ç”, me shkronjën “C”, kjo është bërë më së shumti nga okupuesit, posaçërisht Sllavet Janë munduar po nga ky vend Ta emërtojnë ketë fshat, vetëm me një ndryshim, jo “Çarri në breg”, por ”Car u bregu” (mbreti në breg). Në fund të kësaj kodre, duke hapur themele për ndërtim, në vitin 2000, kanë hasur në një gyp të qeramikës, i cili është i gjatë 30 cm,  (fi) 70 ose 80 mm, që lidhej me lidhëse, po ashtu të qeramikës. Gypi, iu është dërguar institutit arkeologjik në Prishtinë, ndërsa vendasit, ende nuk kanë marr ndonjë përgjigje. Nga gypi, sipas fjalëve të Jashar Dobraj, I cili ka qenë prezent, kur është gjetur gypi, ka thënë se ekziston edhe vazhdimësia e tij, që nga ai, kullon pak ujë. Bile, ndërtuesit e kanë lidhur vazhdimësinë e gypit me drenazh, ndërsa, eksponati në fjalë, rastësisht është nxjerr me “bager”.

- Belleja, është vendbanim i vjetër, i cili, deri vonë, ishte I banuar. Çdo luftë e zhvilluar në regjion, Belleja, e ka pësuar, duke u djegur dhe shkatërruar. Në Belle, pos shumë vendeve tjera, thuhet se është një guri, me një shkrim, të cilin nuk kanë mundur ta deshifrojnë ata, që e kanë parë. Mirëpo, ka qenë e pamundur, ta gjejmë në ketë kohë, për shkak se është mbuluar nga fieri. Koha më e mire, për të kërkuar këtë, është pranvera e hershme.

- “Kozhnjerri” apo në pjesa sipër hidrocentralit “Lumëbardhi”, kanë qenë shtëpitë e punëtorëve të punonin në hidrocentral, mirëpo më vonë, në këtë lokalitet është ndërtuar karakolli i ushtrisë jugosllave. Për ketë lokalitet, sipas deklarimeve të personave që ishin punëtor të hidrocentralit, thuhet se ka shenja të ndërtimeve të më hershme.

- “Kodra e Variqit” e cila gjendet mbi fshatin Pobergj është e zhveshur e në fillim, por një gjë që e karakterizon ketë kodër është bunari, i cili është në rrafshinën, në maje të kodrës. Njerëzit më të moshuar e mbajnë mend, se në “Kodrën e Variqit” deri vonë ka pasur hardhi rrushi, e në anën e hijes gjenden themelet e murit të cilat janë të mbuluara nga drunjtë. Dyshohet se personeli i manastiri i Deçanit kanë gërmuar në këtë pjesë, sepse në kohën e mbretërisë serbo-kroate-sllovene, e kanë blerë për prerje “Osojen e Shabanhaxhive” dhe shumë pak, kanë prerë drunjtë në të. Edhe në shkallën e Hulës, në të njëjtën periudhë, njerëz të panjohur, kanë gërmuar, duke mos i lënë vendasit që të ofrohen, por më sa dihet është gjetur një gurë me kryq të skalitur në të. Në gështenjtë e Spasit, të cilat iu takojnë familjes së Hadërgjonajve, thuhet se në ish Jugosllavi, një ekspeditë ka gërmuar dhe kanë marr një këmborë shumë të madhe, çka prej asaj kohe nuk dihet gjë për të. Pas luftës së fundit Agim Tolaj, duke hap themele të shtëpisë, ka gjetur një gyp të ujësjellësit nga qeramika.
- “Thera e Kishës” në Junik dyshohet të ketë qenë shumë e vjetër e vend ndodhja e saj, gjendet afër xhamisë së Çokut në Junik.

- Shpella e madhe siç e quajnë populli ose shpella e zezë gjendet në kilometrin e gjashtë në anën e majtë të rrjedhës së lumit,ose nga ana e Bellesë. Shpella është 30-50 mbi lum dhe është bukur e vështirë hyrja në te. Shpella është e përberë prej dy hapësirave dhe ka afreske të pikturuara.

- Në fshatin Gramaqel, gjegjësisht pronën e Asllan Cufaj, sa herë lëvrohet gjenden eksponate me vlerë të arkitekturës së vjetër. Sipas fjalëve në arën e quajtur Pogjoket, sa herë lëvrohet gjenden tjegulla dhe copa tullash, llaç, por edhe copa të poçeve. Në atë vend, në vitin 2000 është gjetur dhe ruajtur, një gurë i gdhendur në të katër faqet dhe një më i vogël, janë gjetur para luftës së fundit. Guri është i thyer, është duke u ruajtur në shtëpinë e pronarët të tokës.

Këto janë vetëm disa nga shumë vende të dyshuara që tregojnë trashëgiminë tonë të lashtë, e të cilat janë para shkatërrimit të tyre, gjë që do humbin në masë të madhe edhe gjurmët për ndonjë hulumtim të ardhshëm, nga njerëz të profesionit dhe vullnetit.

Shtegtimi nëpër Dukagjin

Peja shtrihet në pjesën perëndimore të Kosovës dhe është një nga qytetet më të bukura të trevave shqiptare. Qyteti ofron një sërë atraksionesh kulturore, historike dhe natyrore, duke e kthyer në një destinacion mjaft të rëndësishëm për vizitorët


Nga Leonida Molliqaj



Rrugëtimi për në qytetin e Pejës është veç fillimi i mahnitjes. Bjeshkët e larta dhe fushat e gjelbëruara që shtrihen në këtë rajon, të japin ndjesi të mrekullueshme.
Peja shtrihet në pjesën perëndimore të Kosovës dhe është një nga qytetet më të bukura të trevave shqiptare. Nëpër qytet kalon Lumbardhi i cili me rrjedhën e vet gjarpërore e ndanë qytetin në dy pjesë duke krijuar një pamje mjaft piktoreske. Qyteti ofron një sërë atraksionesh kulturore, historike dhe natyrore, duke e kthyer në një destinacion mjaft të rëndësishëm për vizitorë të huaj e vendas.
Vizita në qytetin e Pejës paraqet shtegtimin në kohëra të ndryshme. Aty gjenë gjurmë të rëndësishme të vendbanimeve dardane, romake, bizantine, sllave dhe më së shumti nga Perandoria Osmane. Shtëpi të vjetra qytetare, objekte religjioze, muze dhe dyqane të vjetra, të gjitha të ndërtuara me ndërthurje të formave dhe stileve të ndryshme arkitektonike.

Objektet kulturo-historike të punuara mjeshtërisht nga guri e druri shprehin kulturën dhe traditën e kësaj komune që nga kohërat ilire.

Fabrika e parë industriale konsiderohet të jetë Mulliri i Haxhi Zekës i cili gjendet në qendër të qytetit. I ndërtuar në gjysmën e dytë të shekullit XIX, mulliri ka shërbyer për bluarjen e miellit dhe drithit, ndërsa sot është i hapur për vizitorë. Për kohën në të cilën u ndërtua ishte objekti më i lartë i cili posedonte tre kate.

Besa Potoqani nga Drejtoria e Kulturës në Pejë thotë se mulliri në vitin 1977 ka hyrë në mbrojtje të shtetit si monument historik. “Mulliri është pikë kryesore për vizitorët, sepse ka qasje shumë të lehtë edhe nga Stacioni i Autobusëve edhe nga ai i trenit”, ka thënë ajo.

Shumë artefakte si enë qeramike, hekuri dhe vegla pune do të keni rastin t’i shihni për herë të parë nëse vizitoni Konakun e Tahir Beut në Pejë. Kjo shtëpi e vjetër qytetare e tipit asimetrik paraqet një objekt me rëndësi kulturore. Mbi 120 eksponate gjenden brenda mureve me gurë të kësaj shtëpie të cilat paraqesin mënyrën e jetesës së banorëve të qytetit. Instrumente muzikore, stoli, vegla pune, enterier i vjetër, të gjitha këto shpjegojnë pa fjalë traditën e lashtë të pejanëve.

Gratë e kësaj zone njihen për aftësinë e tyre në përpunimin e tekstilit. Një dëshmi e qartë e këtij zanati janë këmishat dhe veshjet e grave të anës së Dukagjinit, të cilat kanë një larmi ngjyrash e modelesh. Të gjitha këto janë të ekspozuara në konakun që është i hapur për vizitorë gjatë tërë ditës.
Pejanët ruajnë me fanatizëm traditën e zejtarisë e tregtisë, si një dëshmi e trashëguar nga të parët. Zejtaria në këtë qytet mësohet të ketë zanafillën që në periudhën antike. Në një regjistrim të kryer gjatë Perandorisë Osmane gjatë periudhës së mesjetës, tregohej se në këtë qytet ushtroheshin rreth 60 lloje zejesh. Po kështu edhe tregtia ishte element i rëndësishëm i jetës pejane dhe thuajse gjysma e popullsisë jetonin me përfitimet e ardhura nga tregtia. Edhe sot po të kalosh nga Çarshia e Gjatë dhe Xhami Çarshia e qytetit do të takosh zejtarë e tregtarë me traditë shumëvjeçare.
Mrekullitë e natyrës të hapura për vizitorë

Përveç trashëgimisë kulturore qyteti i Pejës posedon bukuri të papërshkrueshme natyrore të cilat po tërheqin vizitorë të shumtë nga e gjithë bota. Lumenj, liqej në lartësi 1860 metra, ujëvara, shpella si dhe shumëllojshmëri të florës dhe faunës janë disa nga të mirat që gëzon ky vend.
Rrjedhja e ujërave të ëmbla ka ndikuar që në këtë rajon të rriten peshq të llojeve të ndryshme të cilët janë objekt atraktiv për turistët që preferojnë peshkimin. Peshku më i njohur është trofta i cili shërbehet në shumë prej restoranteve të vendit.

Karakteristika kryesore e atraksioneve natyrore të këtij rajoni është fakti se ato janë ende të paprekura nga urbanizimi. Dukagjini ofron ambiente panoramike të vlefshme për të apasionuarit pas natyrës së virgjër.

Dy kilometra larg Pejës mund të vizitoni Shtëpinë “Alpike Ranch” ku mund të shërbeheni me ushqim tradicional. Restoranti është i vendosur në një nga pikat më të larta të Rugovës dhe vizitorët mund të bëjnë kalërim, kamping, e shumë aktivitete të tjera.

Terrenet për ecje, biçikleta e motoçikleta, ngjitje në shkëmbinj, kampingjet gjatë verës e skijimi gjatë dimrit, e bëjnë këtë rajon të preferuar për të gjithë ata që e kanë për qejf turizmin malor, i cili është në rritje.

Adhuruesve të aventurave do t’u ndalet fryma nga bukuritë natyrore kur të provojnë të ngjitën në shkëmbinj përmes Via Ferrata-s. Inaugurimi i Via Ferrata-s në këtë rajon është bërë në tetor të vitit 2013 dhe sipas shoqatës alpiniste “Merimangat e Pejës”, numri i turistëve që e provojnë këtë aktivitet është shumë i madh.

Atraksioni më i ri turistik në këtë rajon është Shpella e Radacit rreth 12 kilometra larg qytetit. E quajtur "Bukuroshja e fjetur" shpella gjendet në afërsi të burimit të Drinit të Bardhë. Shpella karakterizohet nga vaskat apo basenet të cilat janë të gjata deri 70 metra me thellësi afër 4 metra.
Sipas cicerones Arberita Kollqaku, stalaktitet dhe stalagmitet e shpellës kanë përbërje mermeri dhe guri gëlqeror dhe brenda shpellës gjenden shumë liqene dhe kaskada ndoshta më unikate në botë.
Kjo shpellë nuk është eksploruar shumë dhe për këtë bëhet edhe më tërheqëse për vizitorët. Drini buron rrëzë malit të Rusolisë nga gurra e shpellës së Radacit, në lartësinë 586 metra lartësi mbi nivelin e detit, ku krijon edhe një ujëvarë të bukur, para se të zbresë në luginë, ku bashkohet me Drinin e Zi në qytetin e Kukësit.

Kullat janë veçoria tjetër e rajonit të Dukagjinit. Këto shtëpi tradicionale të familjeve kosovare sot janë rrëfimi për të kaluarën. Edhe pse qytete relativisht të vogla për nga territori, Deçani dhe Juniku karakterizohen me vlera të shumta natyrore dhe kulturore që i bëjnë këto qytete të jenë atraktive për zhvillimin e turizmit dhe konkurrent me shumë qytete të mëdha në Kosovë dhe rajon.
Kulla e Osdautajve në Isniq dhe ajo e Ramë Zymerit në Junik të ofrojnë ngrohtësinë familjare e kombëtare. Përveç interesit arkitektonik që mbartin, ato kanë luajtur një rol të rëndësishëm shoqëror. Nevojat sociale dhe ato jetësore të njerëzve që i kanë banuar, kanë çuar deri të një dizajn krejtësisht unik të arkitekturës së tyre.

Kulla e Ramë Zymerit në Junik, e cila konsiderohet ndër më vjetrat, është hapur për vizitorë. Aty ofrohen bujtina dhe ushqime tradicionale, në frymën ashtu siç jetonin familjet shqiptare dikur.
Zhvillimi i turizmit ka punësuar gra

Tashmë është parë se idetë e përcjella me disa investime në strukturën ekzistuese turistike nëpër qytete dhe rajone kanë quar tek nisma ekonomike tepër frytdhënëse. Në këtë kontekst Organizata Swisscontact e cila financohet nga Zyra Zvicerane në Kosovë, është duke investuar vazhdimisht në zhvillimin e turizmit në vendin tonë.

Përmes projektit Promovimi i Punësimit në Sektorin Privat (PPSE), kjo organizatë është duke investuar dhe promovuar shumë atraksione turistike sidomos në Kosovën Perëndimore. Një varg aktivitetesh si formimi i Organizatës për Menaxhimin e Destinimit “Kosova Perëndimore” (DMO), promovimin online të bizneseve turistike, lobimin për ngritjen e cilësisë së ushqimit, përfshirjen e minoriteve etj., kanë ndikuar që vitet e fundit rajoni i Dukagjinit të ngritë nivelin e zhvillimit turistik.
Krahas këtij zhvillimi, me anë të këtyre projekteve po angazhohen e punësohen edhe gratë pavarësisht që sipas perceptimeve të shoqërisë lidhur me ndarjen e punëve në baza gjinore, turizmi malor shihet si provincë e burrave.

Edona Kurtolli nga Swisscontact ka thënë për Preportr se një ndër qëllimet kryesore të PPSE-së është vetëdijesimi i shoqërisë për rolin e gruas në ekonominë e Kosovës.

"Sa i përket sektorit të turizmit në Kosovën Perëndimore (Pejë, Deçan, Junik) numri i të punësuarve ka trende rritëse. Në bazë të anketave të institutit Riinvest, në vitin 2013 numri total i të punësuarve në këtë sektor ishte 1105 prej të cilëve 244 janë gra, ndërsa në vitin 2014 ky numër është rritur në 1202 prej të cilëve 306 janë gra", ka thënë Kurtolli.

Blerina Sallaj është vajza që po bën punë të madhe në zhvillimin e turizmit në këtë rajon.
"Turizmi nuk ka kufizim gjinor, pra secila gjini mund te kontribuojë në turizëm”, ka thënë Blerina e cila është koordinatore në Qendrën Rajonale të Turizmit në Dukagjin.

Ajo ka folur për dëshirën e grave për t'u përfshirë në këtë fushë. "Ka vajza e gra që janë orientuar vetëm në turizëm, madje e kanë zgjedhur edhe si degë për ta studiuar", ka thënë Sallaj.

Mersiha Ibraj është kuzhiniere qe pesë vite në Shtëpinë “Alpike Ranch”. Ajo ka thënë që vizitorët janë shumë të kënaqur me ushqimin që ajo dhe koleget e saj përgatisin. "Jam e martuar dhe kam tre fëmijë. Vetëm unë në familje punoj dhe siguroj të ardhura. Unë mendoj që secila grua që mundet duhet të punoj", ka thënë Ibraj.

Edhe Aferdita Lipoveci e bën të njëjtën punë. Ajo kryesisht përgatitë ushqime tradicionale dhe thotë qe e pëlqen shumë punën që e bën. "Jam shumë më e pavarur prej që kam filluar të punoj. Pesë fëmijët i kam shkolluar me të ardhurat e mia", ka thënë Lipoveci.

Vlen të theksohet që kryesisht turizmi udhëhiqet nga biznese private të cilat janë të dominuara nga burrat. Gratë janë të përfshira më shumë në punë dytësore dhe më pak të dukshme si përgatitja e ushqimeve, përpunimi i pemëve dhe çajrave, ofrim i shërbimeve të akomodimit etj. Megjithatë sipas një raporti të PPSE-së thuhet se shtatë gra janë në pozita menaxheriale. Kohëve të fundit është rritur numri i vajzave e grave që punojnë info-center, ciceron apo si udhëzuese tek Via Ferrata.
Një gamë e gjerë e produkteve turistike, objektet më të mira dhe shërbimet fantastike janë zgjidhja e qëlluar për adhuruesit e natyrës dhe të interesuarit për kultura e tradita të ndryshme.

Rrëfim nëpër kullat e Dukagjinit

Nga Nga Dafina Kabashi


Sa herë shkrimtarë të shumtë shqiptarë e kanë përdorur “kullën” për të folur për rezistencën e pse jo edhe për identitetin e popullit të vet. Shtëpi tradicionale të familjeve kosovare, kryesisht këto në rajonin e Dukagjinit, sot janë rrëfimi për të kaluarën. Nevojat sociale dhe ato jetësore të njerëzve që i kanë banuar, kanë çuar deri të një dizajn krejtësisht unik të arkitekturës së tyre. Shtëpia e gurit, kulla apo edhe kështjella, siç do të mund të quhej, janë rrëfimi i një historie gjeneratash të një familjeje. Secili prej familjarëve mundohej që me saktësinë më të madhe, të rrëfejë historinë e kullës ashtu siç u kanë thënë paraardhësit. Ata tregojnë se shfrytëzimi i tyre është ndikuar pikërisht nga nevojat sociale, kati i parë përdorej për bagëti, në të dytin vendoseshin gratë dhe fëmijët, ndërsa kati i tretë që kishte hyrje të veçantë nga ajo e grave, ishte i rezervuar për burrat. Kullat janë mbi 200 vjet të vjetra. Ndërtimi i tyre ka nisur diku në fund të shekullit 18 dhe besohet të ketë përfunduar në dekadat e para të shekullit 20. Por viti 1999 dhe koha e luftës në Kosovë, ka shkatërruar një numër të madh të tyre. Ato që kanë mbetur pa u rrënuar ndërkaq, sot e kanë të vështirë qëndrimin “në këmbë”, duke u rrezikuar kështu nga shkatërrimi i tërësishëm.
Mosintervenimi i institucioneve shtetërore ka bërë që disa nga kullat e shkatërruara në luftë, apo të shkatërruara nga vitet të rrënohen nga vetë pronarët. Edhe ditëve të sotme, ka pronarë që thonë se nuk do t’i kursejnë nëse organet kompetente nuk i marrin masat e duhura. Disa nga shtëpitë e gurit të familjeve kosovare kanë shpëtuar nga intervenimi e restaurimi i vetë pronarëve, ndërkaq restaurimi i kullave të tjera është bërë nga organizata suedeze, Trashëgimia Kulturore pa Kufij (CHwB).
Kullat e kthyera në barishte/Në vendin ku do të duhej të ishte kulla, tani ka vetëm barishte, duke i zhdukur kështu pothuajse të gjitha gjurmët e kullës së vjetër rreth 200 vjet. Ramë Haklaj thotë se kanë qenë të detyruar ta rrënonin kullën, se përndryshe ata vetë rrezikoheshin prej saj. Ai ka treguar se megjithëse kishin bërë kërkesë për riparim, asgjë nuk është ndërmarrë. “E kemi rrënuar kullën sepse ka qenë në shkatërrim e sipër dhe të gjithë jemi rrezikuar prej saj. Gurët binin çdo ditë. Kemi shkuar në Pejë kemi bërë kërkesë për riparim, por nuk kanë ardhur as ta vizitojnë”, ka thënë Haklaj, duke shtuar se edhe si pronë, kulla ishte pronë e përzierë, e nuk i takonte vetëm atij. Në mungesë të ndërhyrjeve emergjente, dita e ditës, edhe shumë të tjera do të shkatërrohen, kjo pasi gjendja e tyre është e kritike dhe nevoja për ndërhyrje, është emergjente. “Kulla e Bajram Nezir Pepshit” në Junik, është e kërcënuar nga një rrezik i tillë. Familja Pepshi 11-anëtarëshe, ku të gjithë janë të papunë dhe jetojnë në kushte të mjerueshme, thonë se aq më pak mund të investojnë në kullë. “Kulla ka 200 vite që është ndërtuar, ndërsa janë bërë 40 vite që nuk jeton askush aty. Ne e ruajmë kullën sepse kanë thënë se do të vijnë ta ndërtojnë, kemi marrë premtime por asgjë konkrete nuk është bërë. Nuk kemi para të investojmë dhe është në prag të rrënimit. Kemi bërë kërkesë në komunën e Junikut, kanë thënë se po të investojnë por nuk kanë bërë asgjë. Me dëshirë do e mbanin kullën, por nuk kemi para të investojmë, po nuk intervenuan, na duhet ta rrëzojmë”, ka thënë Mërgim Pepshi, më i riu i gjenerata që e kanë banuar Kullën e Pepshit në Junik.
Në të njëjtën situatë është edhe familja Gërvalla, të cilët kanë thënë se nuk kanë mundësi ta restaurojnë kullën e vet. Ata kanë jetuar në kullë deri para 7 viteve, ndërsa kulla tash është në gjendje të keqe. “Kulla e Brahim Sadrisë” siç njihet për të gjithë, shpejt mund të kthehet në rrënoja. “Ka 7 vite që nuk jetojmë në kullë, ajo tani është në gjendje të mjerueshme, është dëmtuar shumë. Kemi bërë kërkesë në organet kompetente disa herë, por nuk kemi gjetur mbështetje. Nëse edhe më tej nuk gjejmë përkrahje do ta rrënojmë”, ka thënë Jakup Gërvalla.
Restaurimi i “trashëgimisë kulturore” nga vetë familjarët/Duke parë që nuk marrin mbështetjen e duhur nga institucionet vendase, dhe rrezikun e vazhdueshëm që u kanoset kullave, disa familje me vetiniciativë i kanë ndërtuar shtëpitë e gurit të paraardhësve. Zyber Krasniqi ka treguar më shumë për kullën e familjes së tij. “Konaku i Ramiz Zyberit” në Junik, ashtu siç është emërtuar kulla pas restaurimit, familjes Krasniqi i ka kushtuar rreth 70 mijë euro. Para se të intervenohej, një pjesë e kullës ishte tërësisht e shkatërruar, për shkak të vjetërsisë, por edhe të luftës së fundit. “Kulla është ndërtuar në vitit 1860. Atë e ka restauruar familja. Gjithë çfarë është investuar ka qenë nga xhepi ynë. Kulla i ka tri kate, odën e burrave, në katin e dytë ka dhoma të fjetjes, dhe katin e parë e kemi bërë një lloj muzeu për vizitorë, që përbëhet nga gjëra të vjetra që janë përdorur në të kaluarën, por mysafirët mund të shërbehen edhe me kafe. Me 70 mijë eurot e investuara, përveç punëtorëve që i kam paguar, kam punuar edhe vetë në restaurimin e saj”, ka treguar Zyber Krasniqi. Ndryshe nga kullat e tjera duket kulla e “Mustafë Binakaj” në fshatin Dranoc. Ajo është “kullë-shtëpi”, në muret e kullës së vjetër, është interieri modern, kështu është ruajtur kulla si trashëgimi, por që njëkohësisht shfrytëzohet si ambient modern banimi. Babai i Rrustem Binakajt, pesë herë e kishe blerë kullën nga të tjerët që kanë pasur hise në kullë. Ndërsa ka treguar se nga paslufta dy herë e ka rinovuar. “Është kulla e dytë që ka ndërtuar Mustafë Binakaj, kullën e parë e ka ndërtuar rreth vitit 1800, ndërsa kullën e dytë e ka ndërtuar më vonë se kjo. Mjeshtër i të dy kullave ka qenë usta Alija i Dibrës, që i ka kontrolluar dy grupe të mjeshtërve”, është shprehur Binakaj. “Jemi katër breza me djemtë e mi që jetojmë në këtë kullë. Në këtë kullë ka ardhur nuse nëna ime, kam lindur unë dhe fëmijët e mi. Po të kishte gojë të fliste kjo kullë e të tregonte sa aktivitetet historike janë zhvilluar në të”, ka vazhduar më tej rrëfimin Rrustem Binakaj.
Jeta e rrezikuar përbrenda kullave/Braktisja e tërësishme e kullave ndihmon në shkatërrimin e tyre. Pasi janë larguar banorët shumë prej kullave janë shkatërruar edhe më shumë, por po të jetonin aty rrezikohej jeta e tyre. Familja Hebibi nga Juniku, ende jetojnë në kullën “Kulla e Jah Hebibit”, e ndërtuar në shekullin XVIII. Menjëherë pas luftës së fundit, ata kanë intervenuar në kullë, ndërkaq tani jetojnë vetëm në katin e parë. “Kulla është ndërtuar në shekullin e XVIII, dhe ende banojmë në të. Lufta nuk e ka dëmtuar kullën. Pas luftës së fundit kemi investuar pak, më asnjëherë. Kulla ka tre kate dhe vetëm kati i parë është i banueshëm. Dy katet e tjera janë të dëmtuara. Ne do e mbajmë kullën derisa të investojë dikush, sepse ne nuk kemi mundësi”, ka thënë Pajtim Hebibi. Në fshatin Isniq është kulla katërkatëshe “Kulla e Osdautajve”, edhe kjo e rrezikuar nga rrënimi i plotë. Ishte krijuar distancë në mes të mureve, ndërsa njëra qoshe e kullës në katin e epërm kishte rënë në tokë. “Riparimi i kullës është bërë në vitin 2002 dhe tani është në gjendje të rregullt. Kulla është financuar nga CHëB-ja ndërsa nga Ministria e Kulturës nuk kemi marrë asnjëherë asgjë. Para se të riparohej kulla ka qenë në gjendje të tmerrshme, kati ku është oda e burrave muret kanë qenë të larguara nga njëri tjetri për 40 centimetra”, ka thënë Halim Osdautaj. Në kullën në të cilën banon familja 6-anëtarëshe, kati i parë është i shndërruar në muze, aty ka gjëra të vjetra që kanë përdorur paraardhësit. Ndërsa në kullë është i vendosur mbishkrimi. “Në këtë kullë në prill të vitit 1910 nën udhëheqjen e Isa Boletinit, u mbajt “Kuvendi i Parive” në të cilin u vendos për fillimin e kryengritjes kundër Perandorisë Osmane, dhe për “Lidhjen e Besës” te Verrat e Llukës”, Këshilli Organizativ, Isniq 3 prill 2010”. “Kulla e Kuklecëve” është në fshatin Isniq. Aty jeton Burbuqe Kukleci me të ëmën. Kulla është në gjendje të mirë pas intervenimeve që i janë bërë nga CHëB-ja. Kukleci ka folur më shumë për kullën dhe veçantitë e saj. “Para lufte kulla ishte në gjendje të mirë, ndërsa gjatë luftës është sulmuar nga granata dhe është dëmtuar shumë. Karakteristikë e veçantë e kullës është dyshekllaku i saj. Katin e parë të kullës e lëshojmë me qira për artizanate, në katin e dytë banojmë, ndërsa në katin e tretë është oda dhe divahonja”, ka treguar Burbuqe Kukleci.
Lagjja e Mazrekajve, turizmi rural/Në fshatin Dranoc, është ndërtuar “Lagja e Mazrekajve”. Lagja fillon me “Kullën e Mazrekajve” për të vazhduar pastaj me kulla të tjera, numri i të cilave nuk është i vogël. Kullat, muret e rrugët janë të ndërtuara me gurë. “Kulla e Mazrekajve”, është shndërruar në bujtinë, por para se të marrë formën që e ka sot, është investuar shumë, kjo pasi në luftën e fundit qe djegur pothuajse tërësisht. Nga viti 2004 për kullën kujdeset Safete Gacaferi drejtoreshë e OJQ-së “Jeta”. “Para luftës së fundit të Kosovës kulla ka qenë e banuar nga familja Mazrekaj. Pastaj, në luftë është dëmtuar dhe djegur pothuajse në tërësi për pos disa pjesëve që edhe sot janë ruajtur ashtu siç kanë qenë. Në vitin 2004 është rinovuar duke e ruajtur sa me shumë origjinalitetin saj”, ka treguar Gacaferi. “Funksioni i kullës sot është mundësimi i zhvillimit të turizmit rural. Që nga restaurimi i kullës fshati Drenoc ka pas një hov të madh të zhvillimit të turizmit. Shumë gra të fshatit Drenoc përfitojnë nga kulla duke përgatitur ushqimin tradicional për turistët”, ka thënë Safete Gacaferi, duke vazhduar të tregojë se “Kulla e Mazrekajve” që fillimisht ka qenë nën menaxhimin e CHëB-së, e pastaj të OJQ-së “Jeta” pas 10 viteve, këtë vit do t’i kthehet pronarit të saj. Kulla është e shndërruar në bujtinë vizitohet më së shumti nga të huajt. “Turistët që vijnë për të fjetur janë zakonisht amerikanë, anglezë, francezë, norvegjezë, japonezë e shumë e shumë të tjerë”. “Kulla e Isuf Mazrekajt” bashkë me atë të “Kulla e Rexhë Brahim Binakaj”, pas restaurimit të tërësishëm do të shndërrohen në bujtinë. Bashkim Binakaj ka treguar për dëmet që i ka pësuar nëpër kohë. “Kulla është e vjetër rreth 200 vite, qe ndërtuar në shekullin e XIX. Është kullë autoktone shqiptare, e ndërtuara nga dibranët. U shkatërrua vetiu, pasi prej vitit 2001 më nuk kemi banuar në aty, por reshjet atmosferike e shkatërruan”, ka thënë Binakaj. Njëra ndër kullat në të cilat ka investuar institucioni më i lartë i kulturës në vend, është kulla e Jusuf Gërvallës, aty ku ai e ka kaluar pjesën më të madhe të jetës së tij, madje për nder të tij, MKRS, është duke ndërtuar një kullë që do të inaugurohet për ditëlindjen e Gërvallës. “Ndërtimin e “Kullës së Jusuf Gërvallës” është duke e financuar Ministria e Kulturës, flitet se më një tetor do të inaugurohet pasi është ditëlindja Jusufit”, ka thënë Ajmon Gërvalla. “Ministria do të investojë deri në 70 mijë euro. Me këto të holla po ndërtohet kulla, do të rinovohet ajo ku ka jetuar Jusufi dhe do të rregullohet oborri”, ka shtuar ajo. Kulla që është duke u financuar nga Ministria e Kulturës, do të shndërrohet në muze ku do të vendosen gjerat personale të Jusuf Gërvallës. Kulla ku ka jetuar ky personalitet, ndonëse është e vjetër, është në gjendje të mirë. Ajo është ndërtuar 60 vite më parë. Gjërat ende sot janë ashtu siç i ka lënë ai.
Por, komuna e Junikut dhe ajo e Deçanit, si komuna tejet të pasura me trashëgimi kulturore, kryetarët e tyre thonë se buxheti që ndahet është i vogël dhe nuk mund të investojnë shumë në këtë drejtim, mirëpo ata mundohen që t’i bëjnë ndërhyrjet emergjente aty ku është e nevojshme. Agron Kuçi, kryetar i Komunës së Junikut, ka thënë se kanë investuar në disa kulla, por në disa të tjera për shkak të bashkëpronësisë nuk mund të intervenojnë. Ai tregon se komuna ka ndarë nga 20 mijë euro, për bibliotekën që është në kullë, dhe për muzeun që së shpejti do të inaugurohet. Ndërsa, Rasim Selmanaj kryetari i Komunës së Deçanit, ka thënë se edhe pse kanë bërë intervenime emergjente, kjo nuk mjafton. “Disa kulla i kemi rinovuar, ka edhe kulla të reja që janë ndërtuar. Për kundër faktit që ka pasur investime nuk janë të mjaftueshme”, ka thënë Selmanaj për gazetën. Ndërtimi i kullave në të shkuarën nuk ka qenë aspak i lehtë. Thuhet se për ndërtimin e një kulle, është dashur një ekip i madh. Ndërtimet e tyre, si? tregojnë njohës të tyre, zakonisht janë bërë në sezonin e dimrit, me qëllim të bartjes me saja të gurëve të rëndë. Thuhet se katet e tyre janë ndërtuar nga një në vit, derisa janë dashur disa muaj për t’i vënë pikën.

Gjurmëve të rrëfimit për Isniqin e viteve ‘70

Po deshe të dëgjosh ndonjë rrëfim a kujtim për gjysmën e dytë të viteve shtatëdhjetë në Isniq, mjafton t’i pyesësh më të moshuarit në rrugë: “A e keni takuar ndonjëherë Beritën?”

“Nuk ka isniqas mbi pesëdhjetë vjet që nuk di me të kallxu diçka për Beritën. Berita ka qenë mikeshë e madhe e fshatit tonë”, thekson një burrë në fund të gjashtëdhjetave, teksa pret të takohet në zemër të fshatit “te bliri”, ku lidhen rrugët kryesore, shkruan sot Koha Ditore.

Antropologia norvegjeze, Berit Backer, po u fliste rrjedhshëm shqip kur më 1974 shkeli për herë të parë në fshatin e Komunës së Deçanit. Një shqiptar refugjat do ta vriste më 1992 në Oslo.

Backer ishte lidhur aq fort me banorët lokalë, saqë isniqasit ia shtuan emrit Berit edhe mbaresën femërore të shqipes. Sot e asaj dite i referohen si Berita.

(Më gjerësisht mund të lexoni  në Koha Ditore).

Gazetën Koha Ditore mund ta lexoni edhe online. Këtu mund të gjeni sqarimin se si mund të abonoheni.