– Manastiri i Deçanit i rindërtuar mbi themelet e një kishe ilire nga gurskalitësi shqiptarë, Fra Vita Kuçi nga Kotorri –

Deçani është qyteze në pjesën perëndimore të Kosovës. Kufizohet me komunën e Pejës, Gjakovës, dhe me Republikën e Shqipërisë. Është i njohur për rrugët historike në mes Pejës dhe Gjakovës. Shikuar nga ana fetare Deçani është i njohur për Kishën Ortodokse. Territori i kësaj komune mbulon 180 km2, dhe ka më se 42 fshatra.

Deçani është vendosur përgjatë rrugës kryesore Pejë-Gjakovë-Prizren, dhe ka pozitë të mirë gjeografike. Nëpërmjet hekurudhës në Pejë lidhet me arterien kryesore ballkanike. Rruga automobilistike nëpër Pejë, Zhleb due Rozhajë bënë lidhjen më të shkurtër me Detin Adriatik, ndërsa nëpërmjet Gjakovës due Prizrenit lidhet me pjesët jugore të Kosovës dhe me rrugën e kombit, me Shqipërinë.

Deçani është afirmuar si qendër turistiko-rekreative. Fenomenet natyrore dhe ato të rralla antropogjenë të këtij mjedisi parqesin motivet komplementare turistike të Rrafshit të Dukagjinit. Është me interes dhe atraktive lugina fluvialo g-glaciale e Lumbardhit të Deçanit, e cila prej burimit deri në vendderdhje në Drinin e Bardhë, me gjatësi 40 km, ka një pjerrtësi vertikale rreth 2000 m. E tërë hapësira rreth Deçanit, gjegjësisht në mallet që e rrethojnë, janë me liqene akullnajore due me lugina të lumenjve, të cilat kanë formë të grykës due janë shumë tërheqëse për vizitorë. Pyjet e llojllojshme, kullotat e shumta, fauna e pasur, ajri I freskët due I pastër malor i Alpeve Shqiptare, kanë mundësuar që Deçani të afirmohet si qendër rekreativo-turistike. Valorizimi turistik i Deçanit ka fituar renomenë e vet me ndërtimin e pushimorës rrëzë malit të rrethuar me pyje të pishave due të gështenjës. Në afërsi të pushimores gjendet gryka eLumbardhit të Deçanit. Në të dalë të Lumbardhit prej gruykës së vet është ndërtuar Manastiri i Deçanit. Kisha due manastiri nuk është i njohir vetëm për arkitekturën, lartësinë, dekorimin plastic të syilit romak në gurë me portalet rreth dritareve, por edhe pse është vendosur në një vend pitoresk.

Në afërsi të Manastirit, në lokalitetin Lloqan, është ruajtur një shtëpi e vjetër e drurit, e cila konsiderohet se është ndërtuar 200-3000 vjet më herët se Manastiri i Deçanit. Atraktiviteti turistik, vendodhja përgjat rrugës së rëndësishme, trendet e zhvillimit ekonomik të Deçanit kanë ndikuar që me rastin e reorganizimit administrative në vitin 1960 të bëhet qendër komunale. Deri vonë Deçani ka pasur fizionominë e e fshatit, ndërtesa të ulëta të tipit të grumbulluar due kulla e Dukagjinit I japin disa elemente të arkitekturës rurale. Ndërtimi intenziv i objekteve hoteliere, qendrës shkollore, godinave të tjera për funksionimin e dministratës due të ndërtesve për banim, kanë ndryshuar pamjeen e Deçanit. Përgjat rrugës kryesore Pejë-Gjakovë-Prizren është ndërtuar pjesa e re e Deçanit.

Deçani për këto vite të ekzistimit jo vetëm që ka ndryshuara pamjen por edhe numri i popullsisë është gjithnjë e më i madh. Deçani në vitin 1953 ka pasur 1.339 banor, në vitin 1981 3283, ndërsa statistikat e vitit 2012 tregojnë një numër rreth 66000 banorë.

Fshatrat : Irzniq, Dranoc, LLoqan, Voksh, Pobergjë, Prejlep, Isniq, Strellc, Lëbushë,Beleg, Carrabreg i Poshtem, Carrabreg i Eperm, Gllogjan, Llukë e Ulët, Lukë e Epërm, Lumbardh, Kodrali, Dubovik, Shaptej, Gramaqel, Jasiq i Ulët, Rastavicë, Baballoq, Hulaj, Maznikë, Dashinoc, Pozhar, Ratish i Ulët, Ratish i Epërm, Prapaqan, Dubravë, Sllup, Prekulluk. Deçani shtrihet rrethe koordinantave gjeografike: 42°32 V dhe 20°17 L.

Ekonomia e komunës ka qene kryesisht bujqësore e cila gjatë luftës është shkatërruar tërësisht mbas luftës janë bërë disa përpjekje për të rimëkëmbur mirëpo gjer më tani ajo gjendet nënë nivelin e vitit 1998. Shumica e ish-kooperativave aktivitetet e tyre kanë mbyllur. Janë të regjistruara diku 650 biznese me aktivitete të ndryshme tregtare dhe mikro industriale. Dega ekonomike e Hotelerisë ka filluar te aktivizohet nga viti 2003.

Viti/Etnia	Shqiptar	%	Serb	%	Të tjerë	%	Boshnjak	%	Total
1991 regj.	57.000		800		650		150		58.600
janar 1999 llog.	39.000	98,8	291	0,5	4152	1,0	60	0,15	39.500
2006 llog.	50.000	98,6	22	2,2	4233	0,8	51	0,1	50.500
1.Serb dhe Malazezë 2. Romë dhe Ashkali 3. Egjiptian, Romë dhe Ashkali.

Para masave të dhunëshme serbe të viteve 1990 - 1999, komuna e Deçanit ka pasur 4 biblioteka publike me 106.800 libra, por, gjatë luftës, "dora e zezë" ka zhdukur bibliotekën e Junikut dhe ka dëmtuar bibliotekat e tjera të kësaj komune. Duke përfshirë edhe bibliotekën e zhdukur të Junikut, e cila ka pasur 26.850 libra, dhe një numër librash në bibliotekat e tjera, në komunën e Deçanit, gjithsejtë janë zhdukur 90.500 libra, 90 % më shumë se sa numri i tërësishëm i librave.

Manastiri i Deçanit. Historianët e artit e kanë cilësuar atë si një ndërtim shumë të rëndësishëm mesjetar në këtë pjesë të Evropës. Manastiri është ndërtuar në shekullin XIII-të. Lartësia e saj është 36 metra me një gjerësi prej 24 metrash, kompanjelat e të cilit kanë një lartësi prej 29 metrash. Në tërësinë e tij janë të gërshetuara stili gotik, romak dhe ai bizantin, me një ndërthurje të stilit barok. Ky manastir numërohet si njëri ndër më të mëdhatë i kohës së mesjetës në Ballkan.

Deçani , vend i shenjtë që i rezistoi shekujve


Manastiri i Deçanit i cili gjendet në listën e trashëgimisë kulturore dhe historike botërore dh është i mbrojtur nga UNESCO, gjendet në perëndim të Kosovës, në komunën e Deçanit, në luginën e lumit Lumbardhë dhe është ndërtuar në pjesën e parë të shekullit XIV. Themelues kryesor ishte mbreti Stefan Uroshi III i Deçanit. Tërësia e manastirit përbëhet nga kisha dhe trapezaria, dhomat e murgjve, kambanorja dhe kulla në hyrje.
Patriarku i Manastirit, ati Sava Janjiq, për Anadolu Agjency (AA) rrëfen se kisha, së bashku me kupolën, është e lartë 32 metra dhe nga ky fakt rrjedh edhe emri Deçani i Lartë. Nga jashtë, ndërtimi i kishës është përzierje e stileve romake dhe të gotikës, ndërsa brenda është e mbuluar me vizatime të kombinuara tradicionale të stilit ortodoks të lindjes dhe atij bizantinë.

“Është kombinim i lindjes dhe perëndimit, sepse këto troje përherë kanë qenë perëndim për lindjen dhe lindje për perëndimin. Në veçanti, është interesant kombinimi i dy llojeve të gurëve të përdorur për ndërtimin e fasadës, Brecia e Deçanit, guri me ngjyrë vjollce dhe bardhë nga rrethina e Deçanit dhe Oniksi i Pejës, i cili është nxjerrë nga Banja e Pejës”, na tregon ati Sava.

Arkitekti kryesor i Manastirit të Deçanit ka qenë mjeshtri fra Vito nga Kotorri, një murg françeskan, i cili e kishte zbukuruar manastirin me shumë elemente të cilat e veçojnë romanikën. Njëkohësisht, manastiri i Deçanit është i pasur me freska nga shekulli XIV.

“Askund në Ballkan nuk mund të gjejmë kishë, posaçërisht jo të kësaj madhësie, që është e vizatuar me freska të asaj kohe dhe të cilat janë të ruajtura kaq mirë. Prandaj, me plotë të drejtë, nga aspekti artistik mund të themi se kjo është galeria më e madhe e freskave të mesjetës, në një vend, gjë e cila e bën Deçanin shumë të rëndësishëm edhe në aspektin e historisë shpirtërore edhe historisë së artit”, rrëfen ati Sava dhe shton se në kishë ekzistojnë disa mijëra freska ndërsa, më e njohura nga të gjitha, është freska shumë e rrallë e Krishtit, me shpatë në dorë.

“Po ashtu kemi një ikonostas, i cili është nga mermeri dhe i cili është ruajtur në mënyrë autentik nga shekulli XIV, së bashku me ikonat e Shën Nikolës, Nënës së Perëndisë së Shenjtë, Zotit Krisht dhe Jovanit të Shenjtë. Kemi të ruajtur shumë mirë, një artefakt të çmueshëm, një kryq të bukur për kryqëzim”, shpjegon ati Sava.

Manastiri i Deçanit është ndërtuar në pjesën e parë të shekullit XIV dhe gjendet në listën e trashëgimisë kulturore dhe historike botërore, i mbrojtur nga UNESCO. Tërësia e manastirit përbëhet nga kisha dhe trapezaria, dhomat e murgjve, kambanorja dhe kulla në hyrje, ndërsa është kombinim i lindjes dhe perëndimit, sepse këto troje përherë kanë qenë perëndim për lindjen dhe lindje për perëndimin.

Manastiri i ka mbijetuar shumë qeverive në këtë rajon dhe shpeshherë ishte i detyruar të kërkojë mbrojtje. Sot e ruajnë ushtarët e KFOR-it ndërsa në kohët e kaluara dhe me trazira, kohë pas kohe e kanë mbrojtur Nizamët, pjesëtarët shqiptarë të ushtrisë turke. Duhet theksuar se gjatë shekujve XVIII dhe XIX ka ekzistuar tradita e vezirëve shqiptarë, që do të thotë se manastirin, në këmbim me kompensim, zakonisht e ka ruajtur familja më me emër në këtë regjion.

Në arkivin e Manastirit, përveç tjerash, janë ruajtur edhe një numër i madh i dokumenteve nga periudha e perandorisë osmane, siç janë fermanët, bujruldijat, huxhetat, muraselat, iznat (lejet) dhe tjera, ndërsa ishin të domosdoshëm për mbijetesën e manastirit, patundshmërive dhe pasurive të tij.

Po ashtu, janë ruajtur edhe vendimet e Sulltan Bajazitit II dhe Sylejmanit të Madhërishëm nga shekulli XVI, deri tek dokumentet e sulltanëve të cilët kanë sunduar deri në fund të shekullit XIX. Gjitha këto dokumente janë shkruar në skriptoriumet dhe libërlidhjet mbretërore në Stamboll në gjuhën e vjetër turke apo, më mirë thënë, osmane.

“Sulltani ju urdhëronte spahinjve lokalë që nuk kanë të drejtë të marrin taksa shtesë nga manastiri ose që për shembull, manastirit t’i kthehet toka e rrëmbyer, që të ndërpriten shantazhet ndaj manastirit, që mos t’ju merret me dhunë ushqimi dhe pijet, që patriarku mund të udhëtojë me përcjellje të armatosur dhe të ngjashme”, shpjegon ati Petar.

Manastiri i Deçanit është manastir i meshkujve dhe aty aktualisht jetojnë 24 murgj dhe 2 rishtarë.

“Gjatë aktit të pranimit të murgjve, ne japim tri betime: betimin për ta dëgjuar kishën dhe eprorin që, konkretisht, në manastirin tonë është patriarku dhe tani jam unë në atë pozitë. Pastaj, kemi betimin e abstenimit apo celibatit, ne nuk martohemi dhe betimi i tretë është ai i varfërisë, do të thotë, ne nuk kemi të drejtë në pasuri private. Gjithë atë që e kemi, e fitojmë dhe e përdorim, nuk është pasuri të cilën mund t’ia lëmë si trashëgimi dikujt tjetër apo ta tjetërsojmë, por ajo është e mirë e përgjithshme, e tërë manastirit”, shpjegon ati Sava.

Murgjit kanë dëgjueshmëri dhe obligime të ndryshme, si për shembull, puna në kuzhinë, në zyre, në furrë si bukëpjekës, dikush merret me gdhendjen e drurit dhe shkrimin e ikonave, ndërsa dikush pret mysafirët. Jetën e murgjve e përbëjnë shujtat e përbashkëta gjatë të cilave, shpeshherë, janë prezent edhe mysafirët, si dhe lutjet e përditshme Zotit. “Çdo ditë fillojmë rreth orës 6 në mëngjes dhe kemi liturgji çdo mëngjes, kurse kemi edhe shërbimet e mbrëmjes”, thekson ati Sava.

Gjatë xhirimeve tona, Manastirin e Deçanit po e vizitonte një grup i qytetarëve nga Vojvodina. Ndër ta ishte edhe Predrag Aleksiq nga Prishtina, që sot jeton me familje në Novi Sad. Aleksiq thotë se Deçanin e ka vizituar për herë të parë në vitin 1968, me babën e tij, më vonë është martuar aty dhe i ka pagëzuar tre djemtë e tij. “Manastiri i Deçanit është diçka hyjnore, udhërrëfyes i cili na tregon se ku jemi. Ne të gjithë synojmë rrugën drejt Zotit, të vërtetës, vlerave njerëzore dhe respektimit të gjithëve”.

Milosh Milin nga Subotica është për herë të parë në Kosovë dhe në Manastirin e Deçanit. “Këtu njeriu, me të vërtet e ndien që ky është një vend i shenjtë. Vet fakti se, kur filloni të mendoni dhe kuptoni se në këtë vend, para 600 apo 700 vitesh, njerëzit janë lutur dhe ne, sot, po qëndrojmë në të njëjtin vend dhe po i lutemi Zotit, ky është një përjetim i veçantë”, thotë Milin.

Manastiri i Deçanit dikur kishte 700 hektar tokë, mirëpo atë e ka nacionalizuar qeveria e ish-Jugosllavisë komuniste, në vitin 1946. Sot, manastiri ka rreth 50 hektar dhe për gjysmën e kësaj toke është në kontest pronësorë më komunën e Deçanit. Murgjit i kanë prodhimet e veta bujqësore, lopët e veta, delet, dhitë, shpezët dhe vet e prodhojnë djathin. Me këto i plotësojnë nevojat e tyre personale për ushqim ndërsa i ndihmojnë edhe Bogoslovinë e Prizrenit, por edhe të varfrit. Në Hoçën e Madhe te Rahoveci, manastiri ka vreshtat e veta ku prodhohet vera e kuqe dhe e bardhë, si dhe rakia e rrushit.

Kur është fjala për raportin e popullatës vendase ndaj manastirit, patriarku Sava Janjiq thotë se ende ka tensione, përkundër faktit se murgjit ju kanë ndihmuar shqiptarëve gjatë luftës së vitit 1999, duke i pranuar rreth 200 refugjatë shqiptarë në manastir.

“Mirëpo, pas luftës, këtu nuk ka mbetur asnjë nga familjet serbe në rrethinë dhe manastiri ka qenë i ekspozuar ndaj numrit më të madh të kërcënimeve dhe në disa raste edhe sulmeve. Kemi pasur tre sulme me minahedhës, dy në vitin 2000 dhe një në vitin 2004, gjatë kohës së trazirave në Kosovë. Sulmi i fundit i armatosur ka qenë në vitin 2007, kur një shqiptar nga Isniqi kishte lansuar një zolë (raketë anti-tank) në drejtim të manastirit. Ai ishte arrestuar shpejt pas kësaj dhe ishte dënuar me dy vjet e gjysmë burg”, tha ati Sava dhe shtoi se incidenti i fundit kishte ndodhur para dhjetë ditësh, kur në muret dhe vendet e ndryshme në pronën e manastirit ishin shkruar grafitet UÇK, AKSH, ISIS dhe “Kalifati po vjen”.

Për këtë incident, si dhe ngjarjet tjera në manastir, kohëve të fundit murgjit po e informojnë opinionin përmes rrjeteve sociale, Facebook dhe Twitter. Në këtë mënyrë, ata kanë gjykuar dhe kanë ngritur zërin kundër, jo vetëm incidentit në manastir por edhe fyerjeve të drejtuara ndaj shqiptarëve në ndeshjen Serbi-Shqipëri dhe sulmet ndaj furrave të bukëpjekësve shqiptarë dhe goranë në Serbi.

“Pra, në konsiderojmë se, në komunikim me publikun, ne duhet ta paraqesim veten si palë e cila nuk e përkrahë asnjë lloj ekstremizmi dhe se ne duam të jetojmë në paqe, mirëpo presim edhe nga tjerët që të jetojnë në paqe me neve”, porosit ati Sava Janjiq.


****

– Manastiri i Deçanit i rindërtuar mbi themelet e një kishe ilire nga gurskalitësi shqiptarë, Fra Vita Kuçi nga Kotorri –

Dyndjet serbe apo dyndjet sllave siç njihen në histori, sipas informacioneve konkrete të histografisë shqiptare dhe asaj botërore, kanë sjellur serbët në Gadishullin Ballkanik në shekullin IX dhe jo siç pretendon histografia serbe, dy shekuj më herët, thotë Shkodran Imeraj duke rrëfyer se, me ardhjen e pushtuesve të ri, dinastisë serbe, ata kanë përvetësuar gjithçka çka ata pushtuan si territor dhe me këtë rast kanë përvetësuar prona dhe institucione fetare, duke përfshirë edhe manastirin.

“Manastiri i Deçanit është i rindërtuar mbi themelet e një kishe ilire, pasi që zona ku ndodhet Manastiri i Deçanit, disa metra në perëndim shtrihet lokaliteti i vjetër arkeologjik i cili nuk është i hulumtuar në detaje dhe që quhet Kulla e Qelisë, ku është një lokalitet arkeologjik që dëshmon se kjo pjesë ka qenë e populluar para se të popullohet pjesa e Deçanit dhe Rrafshit të Dukagjinit. Aty i kemi informacionet e para të një qytetërimi ilir” thotë Imeraj dhe shton se informata e dhënë për emrin e mjeshtrit që e ka rindërtuar manastirin është e pasaktë.

“Manastiri i Deçanit është i rindërtuar që nga viti 1327 deri në vitin 1335 dhe ëshhtë rindërtu në themelet e një kishe ilire nga ana e Fra Vita Kuqit, në tokën e Hak Kuqit nga Deçani. Fra Vita Kuqi ka qenë një gurskalitës shqiptar me origjin nga Kotorri (Mali i Zi). Ai bashkë me 30 gurskalitës të tjerë fillon dhe e rindërtojnë Manastirin e Deçanit për t’i kryer rritet fetare popullsia vendase.”

Duke e shpjeguar historinë e ndarjes së Perandorisë romake në dy pjesë, në atë të Lindjes, me qendër në Konstantinopoj (Stambollin e ardhshëm) dhe Perandorinë Romake të Perëndimit me qendër në Romë, historiani Imeraj shpjegon se tokat shqiptare që ndodheshin përtej Adriatikut dhe Detit Jon, kaluan nën sovranitetin e Perandorisë Bizantine ndërsa, më 1054, kur vjen deri tek ndarja e Kishës në dy rite, atë ortodoks dhe katolik, shqiptarët i takuan ritit ortodoks dhe gjatë mesjetës, ruajtën fenë ortodokse si besimin e vet fetar.

Imeraj këtë e argumenton me Defterin e Regjistrimit të Sanxhakut të Shkodrës të vitit 1485, dokumentacion turk i botuar në Tiranë , në vitin 1974 nga ana e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Shqipërisë, ku hasën emrat shqip si: Gjon, Gjin, Lekë, Kol, Gegë, Progron, Tole, Lesh apo Llesh, Bardo, Kolsh, Gectë, Tanush, Bushat, Lulo, Mazrek, Pal, Dukë, Kal, etj. Sipas tij, këta janë emra autokton ortodoks shqiptar dhe nuk kanë të bëjnë me pretendimet e histografisë serbe se kinse Kosova është ripopulluar me popullsi shqiptare.

– Kristobula e Manastirit të Deçanit , fillim i sherrit –

Manastiri i Deçanit kishte përfunduar së rindërtuari, në vitin 1335, ndërsa pesë vite më herët kemi Kartën e cila njihet si Kristobula e Manastirit të Deçanit.

“Sipas disa informacioneve , që ne i disponojmë dhe janë zbuluar tash në Francë, Karta e Deçanit apo Kristobula e Manastirit të Deçanit është një dokument i falsifikuar pasi që ndodhet në katër versione” thotë Imeraj duke shtuar se katër versionet sjellin katër informacione të ndryshme për popullsinë vendase të Deçanit, ku njëra ndër to thotë se, kjo pjesë ka qenë e populluar me popullsi serbe dhe shqiptarët kanë qenë të ardhur, mirëpo këtë e përgënjeshtron Defteri i Regjistrimit të Sanxhakut së Shkodrës 1485.

“Kjo demantohet me anë të dokumenteve osmane, pasi që dokumentet apo Defteri i Regjistrimit të Sanxhakut së Shkodrës i jep në detaje të dhënat për gjithsecilin fshat dhe vendbanim , si dhe për Manastirin e Deçanit, për sa i përket ardhjes apo prejardhjes serbe në Deçan” thotë Imeraj duke demantuar edhe pohimet për etimologjinë e emrit Deçan, që sipas serbëve buron nga kupola e Manastirit dhe thotë “Po të rridhte emri Deçan në vitin 1330 apo 1335, po ta kishte marr emrin sipas kupolës së manastirit të Deçanit atëherë si është quajtur Deçani në lashtësi?”

Ai thotë se ky është një pretendim jo i bazuar në fakte sepse Deçani është i banuar që në kohën ilire dhe kjo dëshmohet me anë të lokaliteteve arkeologjike të cilat janë në terren dhe të cilat mund të shihen ndërsa emri Deçan rrjedh nga trajta e fjalës ‘dash’ apo ‘desh’ sepse Deçani në kohën ilire është shquar për prodhimtari blegtorale. Këtu ai i referohet punimeve të akademik Mark Krasniqit, si dhe studiuesi Muharrem Carrabregu në librin “Hartografia 2”.

– Manastiri i Deçanit kurrë nuk ka pasur 700 hektar tokë –

Lidhur me madhësinë e pronës së Manastirit të Deçanit dhe pretendimeve të atit Sava Janjiq dhe fakteve të cilat i përdor Kisha Ortodokse Serbe se, manastiri ka pronë prej 700 hektarëve, Imeraj thotë se kjo e pavërtet mund të hidhet lehtë poshtë nëse studiohen me kujdes faktet se, me ardhjen e Perandorisë Osmane në Ballkan, Kisha Ortodokse dhe Kisha e Deçanit e pranojnë vasalitetin ndaj Perandorisë Osmane dhe se, ata që kanë pasur tokë kanë qenë edhe spahi, kalorës të zgjedhur të Perandorisë Osmane.

“Me që manastiri i Deçanit sipas një broshure që ata e kanë botuar, thuhet se kanë qenë spahi të Perandorisë Osmane, atëherë rrjedh pyetja: sa i kanë dhënë Perandorisë Osmane ushtar? – Që është një disbalancë i të vërtetës, sepse murgjit në atë kohë nuk kanë qenë kalorës të Perandorisë Osmane, siç potencojnë në broshurën që e kanë publikuar kohë më parë” shpjegon historiani Imeraj duke theksuar se Perandoria Osmane nuk ka lejuar që manastiret apo kishat të kenë prona aq të mëdha sepse Perandoria i ka marr taksat dhe ka caktuar një shumë vjetore të pagesës të cilën është dashur me e kryer, prandaj ai pyet se “ku e mori burimin Manastiri që të paguaj për pronën që e ka poseduar?”

Duke e shpjeguar kopjen e fermanit të Sulltanatit, nga viti 1794, ku banorëve të fshatit Isniq ju dhurohet një pjesë e Bjeshkës nga Perandoria Osmane, historiani Shkodran Imeraj vërteton se Manastiri i Deçanit dhe kishat në kuadër të Perandorisë nuk kanë zotëruar shumë tokë dhe se kanë zotëruar vetëm me objektet përcjellëse.

“Se a ka pasur pronë të zgjeruar shumë apo jo, manastiri i Deçanit, flasin edhe faktet e mëvonshme, respektivisht flet një fotografi e vitit 1962 e cila e pasqyron qartë pronën e Manastirit të Deçanit. Këtë e argumentojmë me shemën e cila është një shemë që tregon rreth pronave dhe objekteve përcjellëse të Manastirit të Deçanit, sipas territorit nuk ka më shumë se 8 hektar tokë. Kjo është pronë që e ka trashëguar, sepse po të kishte 700 hektar tokë, që nga koha e Perandorisë Osmane , ai do t’i kishte edhe sot. Do të thotë, është një e pavërtetë” rrëfen Imeraj dhe e dokumenton këtë me një gravurë që daton nga vitit 1764, si dhe me një fotografi ku shihet se, në vitin 1962, ajo pjesë ishte ripyllëzuar me anë të mbjelljes së pishave.

Një fakt tjetër argumentues është regjistrimi i parë Osman në territorin e Deçanit, në vitin 1485, kur jepen informacione për igumanët , priftërinjtë apo shërbëtorët që kanë shërbyer në kuadër të Manastirit të Deçanit dhe të cilët kishin emra të trajtës jo ortodokse. Sipas Imerajtë, kjo tregon se territori i komunës së Deçanit ka qenë i banuar nga popullsia edhe ortodokse edhe katolike shqiptare e cila gjithmonë ka qenë e lidhur me tempujt e tyre fetar dhe në histori njihet si respektuese e monumenteve fetare.

– Apiko dhe Ilira s’mund të tjetërsohen nga Manastiri i Deçanit –

Imeraj ka reaguar edhe në pretendimet e Manastirit për pronat e Apikos dhe Ilirisë, dy gjigantëve të mëdhenj ekonomik, jo vetëm të Deçanit por edhe të Kosovës, në kohën e Jugosllavisë dhe se, marrja e tyre do të shkaktonte bllokim ekonomik të komunës së Deçanit. Për më tepër, ai e kundërshton aktgjykimin e 28 Dhjetorit 2012, kur Gjykata Supreme e Kosovës, respektivisht Dhoma e Veçantë merr vendim duke u bazuar në dy dokumente, sipas tij të papranueshme: Masat e Dhunshme të vitit 1993 dhe 1997, sipas të cilëve , pronat në fjalë i bëhen dhuratë Manastirit të Deçanit, nga ana e institucioneve të Republikës së Serbisë.

Lidhur me këtë, Lidhja e Historianëve të Kosovës ka kërkuar në vitin 2012 dhe kërkon edhe sot, që Kuvendi i Kosovës t’i nxjerr urgjentisht tri ligje: Ligjin për distancimin ndaj Masave të Dhunshme, që do t’i hudhte poshtë gjitha vendimet nga 28 marsi 1989 kur suprimohet autonomia e Kosovës e deri më 12 qershor 1999 kur Kosova vendoset nën admisnitrimin e Kombeve të Bashkuara; Ligjin e Reformës Agrare, për të rishikuar historinë e tokave dhe Ligji i Lustracionit apo Ligji i Pastërtisë Publike

– Ne e kemi respektuar dhe do ta respektojmë çdo herë Manastirin e Deçanit –

Manastiri i Deçanit është respektuar dhe ruajtur , përherë, nga deçanasit sepse, kanë qenë popullsia vendase me gurskalitësit nga Kotorri ata që e kanë rindërtuar këtë manastir dhe deri në fillim të viteve të ’90-ta, në Manastirin e Deçanit ka ekzistuar Vojvoda apo Rojtari, rrëfen historiani Imeraj dhe shton se, Vojvoda e fundit ka qenë familja e Sali Rrustës nga Deçani.

Me këtë, Imeraj bënë me dije se, shqiptarët e Deçanit, pa marr parasysh bindjet fetare, e kanë respektuar dhe e respektojnë Manastirin e Deçanit si një monument të rëndësishëm të kaluarës historike shqiptare dhe për këtë thirret edhe në vet dokumentet serbe. “Arhimani i Manastirit të Deçanit, Serafin Ristiç, në vitin 1864 e boton librin e tij ‘Deçanski spomenici’, në Beograd, i cili përshkruan disa zakone të Kishës së Deçanit dhe ndër të tjera thekson që, murgeshat kur i kanë kryer lutjet dhe meshat në manastirin e Deçanit, kanë kënduar me këto fjalë: ‘O Patriarkan, manastir i famshëm, në trevën e Dardanisë, qëndron qysh moti. Domethënë, ky është një argument të cilin e pranojnë edhe vet ish drejtuesit e Manastirit të Deçanit se, ai i takon një të kaluarës historike Dardane” citon Imeraj burimet serbe që dëshmojnë se, ky manastir ishte i ndërtuar në Dardani, pjesën e Ilirisë antike, vendit të shqiptarëve dhe ishte kult fetar i popullsisë vendase shqiptare.

– Gjatë luftës në Kosovë në Manastir ishin strehuar shqiptarë, kolaboracionista –

Lidhur me deklaratat e Igumenit Janiq se, gjatë luftës në Kosovë në vitet 1998-1999, ai ka strehuar shqiptar, historiani Imeraj thotë se, ati Sava është duke i shtrembëruar faktet dhe se Manastiri i Deçanit ka qenë vend strehim i atyre shqiptarëve që kanë qenë kolaboracionist dhe i kanë shërbyer regjimit serb të asaj kohe dhe jo vetëm atyre.

“Ne e dimë që gjatë luftës fundit, në vitet 1998 dhe 1999, janë strehu edhe personel ushtarak i uniformuar, gjë e cila dëshmohet edhe me anën e kësaj fotografie ku shihen policët e uniformuar serb dhe në mesin e tyre shihet edhe një nga personeli i Manastirit të Deçanit” rrëfen Imeraj .

Njëherësh, ai ja rikujton atit Sava Janiq se gjatë viteve 1998-1999, në këtë manastir janë mbajtur edhe mesha kishtare duke u tymosur dhe lagur me ujë qindra policë e paramilitarë serb të cilët më pas kryen krimet më të rënda në territorin e Deçanit dhe më gjerë. Për këtë, Imeraj tha se, më së miri flasin faktet, incizimet dhe fotografitë e kohës dhe se nuk është mirë që Igumeni Sava Janiq po mundohet të shtrembërojë.

– Manastiri i Deçanit të hapet edhe për historianët shqiptarë –

“Unë personalisht e kam një mesazh për fund që, Manastiri i Deçanit gjithmonë ka qenë një monument i respektuar prej shqiptarëve dhe do të vazhdon të respektohet prej shqiptarëve sepse është ruajtur nga shqiptarët” përfundoi historiani Shkodran Imeraj i cili shprehi dëshirën që arkivi i Manastirit të hapet edhe për studiuesit shqiptarë, në mënyrë që edhe ata të kenë qasje në dokumentacionin të cilin e disponon Manastiri. Si historian, ai është shumë i gatshëm ta vizitojë Manastirin pasi që, personalisht, në këtë moment e ka të pamundur me shkua dhe me e vizitua atë monument të historisë shqiptare.

Peja dhe bukuritë e saja

Karakteristike e përgjithshme e pozitës së Pejës është se; ajo shtrihet në skajin veri-prendimorë të luginës së plleshme të Dukagjinit, para grykës piktoreske, nën shpatët e Alpeve shqiptare (Albanian Alps).Peja shtrihet në luginën e Lumbardhit rrethuar me Alpet Shqiptare. Peja, se bashku me tërë Rrafshin e Dukagjinit, shtrihet ndërmjet gjerësisë veriore gjeografike 45-50 shkallë dhe 42-53 shkallë dhe gjatësisë gjeografike lindore 19 shkallë, 58’ 30’ gjer më 21 shkallë.

Qyteti i Pejës është i vendosur në teracën neogjene aluviale në lartësi mbidetare 505-520m. Ky qytet ngritet në fushën e rrafshit të Dukagjinit dhe rrenzë bjeshkve të larta.Peja në pikpamje gjeomerfologjike përbën një tërsi ekonomike dhe në vete ruan e kultivon traditë të një historie të lashtë. Peja lidhet me çarkullimin rrugor me Prishtinën, Mitrovicën, Gjakovën, Rozhajën e Plavën.
Qyteti është i rrethuar me Bjeshkët, që janë pjesë e masivit dinamika që përfshinë tërë Ballkanin prëndimorë. Këto bjeshkë formojnë një kurorë majesh të larta siç janë: maja e Kopranikut (2460m), Mali Zhlep (2352 m), Hajlën (2460 m) Mokra (1932m), malet e Lumbardhit gjegjësisht Guri i Verdhë (2522m), maja e Viellakut (2012m), Peklena, maja e Hasanit etj.
Me rrjedhë të shpejtë grykës shkëmbore të Rugovës, lumi “Lumbardhi” fillon të gjarpron fushës së Pejës, duke kaluar në mes të qytetit dhe duke e ndar në dy pjesë. Lumbardhi i cili gjatë rrjedhjës formon fusha pjellore, derdhet në lumin më të madh të qujtur ‘ “ Drini i Bardhë” që buron nga bjeshkët e Zhlepit në fshatin Radac. Lumbardhi ka një sasi uji prej 300 m-3 në sekond. Por malët e Pejës janë të pasur edhe me liqenjë si: Liqeni i Niçinatit dhe Liqeni i Ridit. Vetitë klimatike të Dukagjinit, pra edhe të Pejës, karakterizohen me klimë të mesme kontinentale të modifikuara, me komponente të klimës mesdhetare.

Pozita gjeografike shumë e volitshme si dhe vetitë e relievit dhe të klimës, kanë ndikuar në banimin e ketyre territoreve qysh nga fillimi i indo-evropizmit të Gadishullit Ballkanik. Dardanet, janë formuar si kombësi sipas E. Qabej, para shek. XII p.e.s.
Kur bëhet fjalë për treven e Dardanisë, në të cilën përfshihet edhe Peja, Dardanet sipas studiueses F. Papazoolu, trajtohen në suazat e fiseve të Ballkanit qendror në kohën para Romake. Dardanët, përmenden si luftëtar të fortë, xehtar shumë të mirë, blegtorë dhe tregtar të njohur. Dardanet ishin fisi më i madh Ilir që u vue në krye të mbretërisë dardane, në Ballkanin qendror, kryesisht në Kosovë.

Peja-Qendër regjionale e Dukagjinit verior, identike për nga numri i banorëve me pandanin e vet jugor Peja me 181.130 banorë para fillimit të luftës, ka po ashtu të përfaqësuar mirë grupin terciaro-kuartar të popullatës, me të cilin qëndron para Prizrenit dhe e dyta pas Prishtinës, ndër qendrat kosovare me (32,6%). Dendësia e popullsisë është e madhe me rreth 300 banorë në 1 (një) km-2. nataliteti është 34, kurse mortaliteti 7.Peja është qendër e një regjioni të gjerë me (afro 1.500 km-2), kurse Peja me fshatrat e saja ka 603 km2. Mbrenda kufive administrativ të Komunës së Pejës ka 97 vendbanime të organizuara në 28 bashkësi territoriale. Komuna e Pejës kufizohët me: Istogun, Klinën, dhe Deçanin.

Kurse me komunën e Plavës, Beranës dhe Rozhajës kufizohët me Malin e ZI. Në anën tjetër, kufizohët me Republikën e Shqiperisë.Territori i Komunës së Pejës përbehët nga dy terësi gjeografike: njëra me klimë kontinentale të shprehur klimë mesdhetare që përfshin përafërsisht 30% të siperfaqës së përgjithshme, dhe vargmalet e Alpeve shqiptare në veriprendim, me një rrjet hidrografik të zhvilluar që ndikon si modifikim i klimës në këtë pjesë.


****

Zhvillimi urban i Pejës, ka kaluar nëpër periudha të ndryshme historike, duke filluar nga kohët më të hershme gjë që dëshmohet nga trajtat e thirrjeve. Në literaturën e deritanishme, në lidhje me emërtimin e Pejës ekzistonin disa periudha të emërtimeve; ajo antike dhe ajo e mëvonshme.

Emërtimin “Siparantum” e gjejmë të Ptolemeu (87-150), në veprën e tij “Gheographia”, që mbështesin edhe shumë historian, arkeolog, gjeograf,publicist etj. Siparantum, sipas burimeve arkeologjike-antike ishte në rang të “Muniupiumit” (qytetit), për ndryshe lokaliteti i dytë me rendësi në territorin e Kosovës, pas Ulpianës. Procopi historian bizantin me (565), jep pëshkrimin përlokalitetin e shënuar si “Pentza” që zëvendëson emërtimin si Siparantum e që më vonë merr trajtën “Pek-Pekia-Peja”.

Territori i Pejës ka qenë gjatë historisë së vet, se pari pjesë e Dardanisë Ilire, pastaj në kuadër të Romës, Bizantit, Mesjetë e Serbisë, e më vonë e perandorisë Turke. Për historin antike të Pejës, rëndësi të madhe ka pasur vendbanimi antik në lokalitetin “Gradina”, që padyshim paraqet vazhdimsinë e vendbanimit të mëparshëm Dardan. është zbuluar edhe një numër objektesh arkeologjike që na shtynë të konstatojmë se këtu duhet të ketë qenë një qendër administrative municipiale e tërë Rrafshit të Dukagjinit.

Peja si qytet përmendet që nga viti 1202, gjatë periudhës së feudalizmit të zhvilluar, kurse në kartën e Stevan Prvovençanit rreth vitit 1215, përmendet si fshat në rrefshin e Hvosnos. Kah fundi i shek. XIII, përmendet si “Pek” dhe “Pek arhiepiskupova”. Në shek. XIV Peja përmendet nga Raguzanet dhe Kotorasit që shkonin për të tregëtuar në pejë “in Pecho”, kurse në vitin 1378 përmendet karvani “in novam montem Pech et Prisren”. Të dhënat historike rreshtojnë se Peja me rrethinë pas betejës së Kosovës 1389 e deri me 1462 administrohet njëherë nga Balshajt e pastaj nga Dukagjinët.

Pas betejës së Kosovës (1389), filloi depërtimi turk në Ballkan. Peja deri më 1462, qeverisej nga Leka III Dukagjini i cili ishte lesak i sulltanit dhe kishte marrë pjesë edhe në betejën e Kosovës të pushtuar në kohën e Sulltan Mehmetit II, me 26.IX.1462 me ç’rast u formua “Sanxhaku i Dukagjinit”.

Në gjysmën e dytë të shek. XVI, Peja numëron 142 shtepi të kontensionit islam dhe vetëm 15 shtepi të përkatësisë fetare të krishterëve.

Islamizimi u përqafua prej një pjese të aristrokracisë shqiptare për të ruajtur privilegjet e veta klasore. Mahmut Pash Dukagjini, me tu berë musliman ishte emërua për Sanxhakbe të Sanxhakut të Dukagjinit, prej të cilit edhe u krijua dega e re e Dukagjinasve musliman me emërin Mahmut Begollajt e Pejës. Gjatë shekullit XVII, Peja vazhdimisht zhvillohej dhe duke i krahasuar me gjendjen e një shekulli më parë, qyteti i pejës u rrit nme 600 shtepi dhe 130 fshatra dhe përjetoi një zhvillim të hovshëm të zejtarisë dhe tregtisë.

Gjatë shek. XVII, ndodhën edhe trazirat dhe luftërat austro-osmane që e përfshinë edhe territorin e Pejës (1683-1690). Këtë kohë e karaktirizon lufta në mes Begollajve të Pejës, Çaushollajve dhe Bushatlijve për sundimin e Shkodrës që vazhdoi gati gjysem shekulli. Gjatë viteve 1782-1784, epidemia (kolera) perfshiu edhe Pejën, e cila shkaktoi shumë viktima. Ndersa në vitin 1835 mori zjarrë kryengritja e përgjithshme që përfshiu edhe Pejën. Mirpo, Turqia, ia doli që ta shunë kryengritjën shqiptare, në këtë situatë pushtuesi turk hyri në periudhën e tanzimatit dhe reformave. Në këtë kohë qyteti i Pejës numronte 12.977 banorë dhe 193 fshatra, kurse pazari i qytetit (çarshia) kishte 550 dyqane të regjistruara. Po në këtë kohë qyteti kishte hyrë në rrugën e një zhvillimi të dukshëm shoqroro-ekonomik. Krijimi i një rrjeti të gjërë dyqanesh e punimesh, marrëdhëniet ekonomike me botën e jashtme e kishin kthyer qytetin në një qendër të rëndësishme. Qyteti i Pejës në këtë kohë ishte një nga qytetet më të pasura të Rrafshit të Dukagjinit.

Nga pikpamja etnike qyteti i Pejës ishte i banuar me popullsi shqiptare e cila përbënte pjesën dërmuese të banorve të saj me kulturë, gjuhë, traditë dhe zakone të veta të lashta. Në Pejë në pallatin e Ismet Pashës dukej edhe bibloteka turko-franqeze prej vitit 1836. Peja më 1881-1912 bëhet qendër e sanxhakut të Pejës, kurse mytesarif u emrua Ali Pashë Gucia. Në këtë kohë dokumentat e shumëta tregonin shkallën e organizimit të lëvizjes kombtare shqiptare në periudhën e Lidhjes Shqipetare të Prizrenit në qytetin e Pejës.

Historia e Pejës në fund të shek.XIX ,është e lidhur ngusht me mbajtjen e Kuvendit të Pejës. Duke qenë së rreziku i copëtimit të tokave shqiptare po rritej, rrethet patriotike shqiptare shtruan si detyrë krijimin e një organizate të re, që të vihej në krye të Levizjës Kombëtare. Në krye të lëvizjes u vu Haxhi Zeka, një nga udhëheqsit më të shquar të Lëvizjes Kombëtare në Vilajetin e Kosoves dhe në mbarë Shqipërinë. Për këtë qellimë në vitin 1899 në Pejë u mblodh një Kuvend, ku moren pjesë delegat nga gjithë Kosova. Kuvendi formoj një Besëlidhje, që u quajt “Besa-Besë” ose Lidhja e Pejës. Besëlidhja e re udhëheqej nga atdhetari Haxhi Zeka. Lidhja e Pejës i kërkoj Sulltanit që tokat shqiptare të drejtoheshin nga shqiptarët, dhe në shkolla e në zyra të flitej gjuha shqipe. Perandorija Osmane, e frikësuar, dërgoj ushtri të mëdha dhe e shpërndau.

Lidhjen e Pejës, me ç’rast, vrau edhe shumë patriotë shqiptar, midis tyre edhe udhëheqsin Haxhi Zeka me 1902.Perpjekjet e popullit shqipëtarë për çlirim vazhduan edhe më vonë. Në këto rrethana qyteti i Pejës pas lufterave Ballkanike u pushtua nga Serbija dhe Mali i Zi, me ç’rast, populli shqipëtarë i’u nënshtrua gjenocidit, shkombëtarizmit dhe asimilimit. Me 1913 në rrethinat e Pejës dhe të Gjakoves, u pushkatuan 400 banorë që refuzuan të ndërrojnë fenë e tyre Myslimane, ose Katolike dhe kombësin e tyre shqiptare. Shumë prej këtyre nuk pranuan të ndërronin fenë, kështu që, në mënyrë më tragjike e humbnin jetën mbi stufen e skuqur.

Popullsia në hapësirën e Drenicës

Treva e Drenicës që shtrihet në zemër të Dardanisë, përherë ishte e banuar me popullatë iliro-dardane, paraardhës të shqiptarëve. Ky komunitet i pranisë së popullsisë shqiptare në këto anë ka vazhduar gjatë tërë historisë, nga kohët më të hershme, nga antika ,mesjeta e deri në ditët e sotme. Megjithatë, deri në fillim të gjysmës së dytë të shek. XV mungojnë të dhënat për numrin e banorëve. Pas pushtimit të këtyre viseve nga ana e Perandorisë Osmane, për herë të parë u bë më 1455 regjistrimi i popullsisë ,mandej më 1477, 1478, pastaj i Sanxhakut të Shkodrës , i Kazasë së Novobërdës, në gjysmën e dytë të shek. XVI dhe më vonë sallamet e Vilajetit të Kosovës, për shek. XIX dhe fillimin e shek. XX japin të dhëna edhe për popullsinë e vilajeteve, sanxhaqeve, kazave dhe nahive. Por duhet theksuar se burimet Osmane përkitazi me numrin e banorëve në viset shqiptare, pra edhe këtu për Drenicë e Kosovë, nuk bëjnë fjalë përkatësinë kombëtare të popullsisë. Bëhej regjistrimi i shtëpive dhe i njerëzve. Regjistrimet bëheshin për qëllime të mbledhjes së tatimeve dhe të regrutimit, edhe për këtë shqiptarët fshinin numrin e saktë të anëtarëve të familjes dhe shtëpive. Pushteti osman regjistrimin e bënte sipas përkatësisë fetare, e jo sipas përkatësisë kombëtare, duke mos përfillur kështu as gjuhën dhe as kombësinë. Ashtu që mungesa e regjistrimeve jo të plota dhe statistikat e hartuara vetëm në bazë të përkatësisë fetare, më vonë shkonte në favor të politikës dhe qarqeve sunduese ballkanike, në radhë të parë të Serbisë.

Para opinionit evropian paraqiteshin shënime për kinse numrin e vogël të shqiptarëve dhe numrin gjoja të madh të serbëve në këto vise shqiptare. Nëpërmjet kësaj ata përpiqeshin t’i arsyetonin aspiratat pushtuese të tyre ndaj trojeve shqiptare, që aktualisht akoma ishin nën pushtetin e Perandorisë Osmane. Historianët serb, thirreshin edhe thirren në të dhënat jo të sakta të shek. XIV, ku dihet që sipas kanunit të car Dushanit që ishte shumë i ashpër ndaj banorëve të fesë katolike, duke i konsideruar e dënuar si heretik, dhe në kanun parashihej kthimi i katolikëve në ortodoks dhe i shndërrimit të kishave katolike në kisha ortodokse- sllave. Priftërinjtë e besimit katolik dënoheshin nëse mbanin, predikonin ose përhapnin fenë. Me ligjet e këtilla drakonike kisha ortodokse ndikonte që pjesa më e madhe e popullsisë vendase t’i pranonte emrat e fetarë ortodoks e sllav, ose të pranonin parashtesat sllave në emrat shqiptar.

Këtë e shfrytëzuan dhe po e shfrytëzojnë në paraqitjen e numrit të banorëve sipas qëllimeve të caktuara të vendeve të tyre, në falsifikimin e shënimeve statistikore. Megjithatë, këtu në Drenicë ekzistojnë prova tjera relevante, në bazë të të cilave mund të konkludohet se popullsia shqiptare përbënte shumicën absolute të popullsisë.

Në Drenicë para vitit 1912, serb kishte vetëm në këto fshatra : Bajë, Suhogërllë (tash Suriganë), Runik, Radishevë, Kotorr, Kastërcë (tash Kastriot), Leçinë, dhe Vojnik. Baja ishte fshati më i madh për kah numri i banorëve, mandej vinin fshatrat Runik e Suhogërllë e në fshatrat e tjera numri i familjeve serbe ishte shumë i vogël. Banorët më të vjetër e konsiderojnë veten ata të fshatit Bajë. Për ta ka të dhëna se kah fundi i shek. XVII, aty erdhën 3 familje nga Kolloshini i Ibrit dhe një familje nga Plava, erdhën aty si çipçi të zonave të Pejës dhe u vendosën në pronat e shqiptarëve të cilët e lëshuan fshatin për shkak të një sëmundje dhe u vendosën ne vendin që sot thirret Çitak. Me siguri, banorët e fshatrave tjera të kombësisë serbe duhet të jenë edhe më vonë të vendosur nëpër ato fshatra. Nuk u përmenden familjet tjera koloniste të vendosura këtu nëpër Drenicë pas luftës së parë Botërore ( numri i atyre familjeve koloniste është dhënë kur është bërë fjalë për secilin fshat të Drenicës veç e veç ). Edhe në pronat e Manastirit të deviçit ishin të vendosura 2-3 familje serbe të cilat kujdeseshin për pronat e kishës.

Kah fundi i vitit 1912, me largimin e ushtrisë së Perandorisë Osmane, Drenica u pushtua nga ana e ushtrisë serbe, e cila në vitin tjetër (1913) bëri regjistrimin e popullsisë. Dhe sipas shënimeve statistikore rrethi i Drenicës që ishte në suazë së Qarkut të Zveçanit, kishte 7 komuna 72 fshatra dhe 23.821 banorë disa vendbanime të Drenicës administrativisht ishin të përfshira në rrethin e Graçanicës i cili i takonte qarkut të Kosovës. Mungojnë të dhëna për numrin e banorëve gjatë Luftës së Parë Botërore. Por me përfundimin e luftës, ushtria serbe me ndihmën edhe të asaj franceze hyri edhe në Kosovë (kah fundi i vitit 1918) dhe filloi ndarjen territoriale në qarqe, rrethe dhe organizimin e pushtetit civil (me disa ndryshime, ngeli sipas ndarjes së vitit 1913).

Sipas regjistrimit me 31 janar 1921, në rrethin e Drenicës ishin 19.450 banorë, prej tyre 17.808 shqiptar, 1572 serbë-kroatë, 19 sllavë, 8 turq, 1 gjerman, 1 hungarez dhe 41 të tjerë. Këtu nuk janë llogaritur banorët e fshatrave që ju takojnë rretheve tjera. Sipas këtij regjistrimi del se në këtë rreth 91.55% e popullsisë së përgjithshme ishin shqiptarë. Ndërsa në komunat e këtij rrethi përbërja e popullsisë shqiptare sillej kështu :

1. Në komunën e Bajës, prej gjithsej 2307 banorëve 1228 ishin shqiptarë ose 53.22 % (1051 ishin serbë ).

2. Në komunën e Krasmirofcit, prej gjithsej 2960 banorëve, 2933 ishin shqiptarë ose 99.08 % (serbë nuk kishte fare).

3. Në komunën e Llaushes prej gjithsej 3461 banorë, 3198 ishin shqiptarë ose 92.40 %, (në këtë komunë ishin gjihsej vetëm 251 serbë).

4. Në komunën e Kopiliqit prej gjithsej 2602 banorë, 2351 ishin shqiptarë ose 90.35 %, (ndërsa numri i serbëve ishte 251).

5. Në komunën e Abrisë, prej gjithsej 3685 banorëve, 3678 ishin shqiptarë ose 99.81 % (në këtë komunë numri i serbëve ishte vetëm 7 banorë).

6. Në komunën e Polacit prej gjithsej 2292 banorëve të gjithë ishin shqiptarë.

7.Në komunën e Prekazit, prej gjithsej 2143 banorëve 2128 ishin shqiptarë ose 99.30 %, (serbe ishin 14 ).

Në periudhën 1921-1941 popullsia e Drenicës ndryshoi për kah përbërja nacionale pasi u sollën 563 familje koloniste. Që nga viti 1921 e deri më 31 dhjetor 1932, në Drenicë u vendosën 426 familje kolonistësh. Të cilët u vendosën nëpër territoret e 7 komunave diku më shumë e diku më pak.

Nga të ardhurit u formuan vendbanimet e reja si : Fshati Serbicë (ashtu është i shënuar në dokumente) me 53 familje, lokacion i ri në mes të Llaushës dhe Klinës së Poshtme. Në jug të Serbicës Novosella me 12 familje, në komunën e Polacit, Kralica me 45 familje, Tomisllavi me 15 familje si vendbanim i ri në mes të Klinës së Epërme dhe Ternavcit dhe Novokosjera me 18 familje në pronat e Ҫitakve, në mes fshatit Ҫitak dhe Runik.

Pas Luftës së Dytë Botërore, në vitin 1948 në territorin e rrethit të Drenicës ishin gjithsej 35.144 banorë.

Në vitin 1953 rrethi i Drenicës kishte 4986 familje me 37.923 banorë, përafërsisht përqindja gati e njëjtë me regjistrimin e mëhershëm.

Në vitin 1961 Komuna e Skenderajt kishte 30.479 banorë ndërsa Komuna e Drenasit kishte 22.044 banorë.

Në territorin e Komunës së Skenderajt sipas regjistrimit të vitit 1971 kishte 36.660 banorë.

Në territorin e Komunës së Drenasit sipas regjistrimit të vitit 1971 numri i përgjithshëm i popullsisë ishte 29.329 banorë.

Sipas regjistrimit të vitit 1081 në Komunën e Skenderajt dhe atë të Drenasit, që përfshinë pjesën më të madhe të territorit të Drenicës ishin 87.541 banorë . Në këtë numër nuk janë përfshirë banorët e fshatrave të Drenicës që u takojnë komunave tjera si Lipjanit, Malishevës, Vushtrrisë, Shtimes dhe Suharekës.

Regjistrimin e popullsisë ,popullata shqiptare e kishte bojkotuar, megjithatë, sipas disa shënimeve statistikore del se në vitin 1991 në territorin e Komunës së Skenderajt ishin 58.399 banorë ndërsa në Komunën e Drenasit ishin 53.802 banorë.

Regjistrimi i fundit (2011) -Sipas entit statistikorë të Kosovës në regjistrimin e fundit të popullsisë në vitin 2011, në Komunën e Skenderajt ishin gjithsejtë 51.255 banorë, kurse në Komunën e Drenasit numri i përgjithshëm i popullsisë ishte 58.531 banorë. Gjithsej numri i përgjithshëm i popullsisë në këto dy komuna pa përfshirë numrin e banorëve të fshatrave që u përkasin komunave tjera është 109.786 banorë, ndërsa numri i popullsisë që u takon komunave tjera është 6646 banorë .

Vendbanimet e Drenicës sipas popullsisë

Komuna e Drenasit

Vendbanimet e komunës së Drenasit sipas popullsisë

Numri i popullsisë	0-500	500-1000	> 1000	Gjithsejtë
Vendbanimet	2	10	24	36

Komuna e Skenderajit

Vendbanimet e komunës së Skenderajit sipas popullsisë

Numri i popullsisë	0-500	500-1000	> 1000	Gjithsejtë
Vendbanimet	15	20	17	52

Komuna e Lipjanit

Vendbanimet e komunës së Lipjanit sipas popullsisë

Numri i popullsisë	0-500	500-1000	> 1000	Gjithsejtë
Vendbanimet	1	2	4	7

Komuna e Shtimes

Vendbanimet e komunës së Shtimes sipas popullsisë

Numri i popullsisë	0-500	500-1000	> 1000	Gjithsejtë
Vendbanimet	0	1	1	2

Vendbanimet në hapësirën e Drenicës

Drenica si regjion i Kosovës ka disa tipare të veçanta etnokulturore. Në pikëpamje të konfiguracionit dhe në pikëpamje të sipërfaqes, Drenica përbën një tërësi ovale, që fillon në jug me fshatin Pjetreshticë dhe mbaron në veri me fshatrat Radishevë e Padalishtë. Pjesa dërrmuese shtrihet në luginë jo aq të pëlleshme, rreze maleve te Blinajës dhe Goleshit në jug, malet e Qyqavicës dhe të Kosmaqit në pjesën qendrore deri te malet e Brusit e të Suriganës në veri.

Drenica ka 103 fshatra, që shtrihen në dy komuna kompakte etnike, Në Drenas dhe Skenderaj. Disa fshatra të tërësisë kompakte të Drenicës administrativisht u takojnë komunave: Shtime, Lipjan, Vushtrri, Mitrovicë, Burim, Malishevë dhe Therandë.

Rreth 40% e vendbanimeve të Drenicës administrohen nga komunat jashtë saj, siç janë:

Luzhnicë, Javor, Dukë, Karaçicë, Shalë (ish-Sedllar), Risinovc, Mirenë, Galicë, Mikushnicë, Dubovc, si dhe disa fshatra të Mitrovicës, Burimit dhe të Klinës.

Sa i përket pozitës gjeografike të vendbanimeve të Drenicës, ato paraqesin një tërësi të veçantë natyrore dhe gjeografike. Drenica ka pozitë qendrore etnografike në Kosovë. Ajo ka një shtrirje meridionale nga malet e Radishevës në veri deri tek malet e Caralevës në jug.

Skenderaji

Komuna e Skenderajt zë vend qendror në Drenicë, shtrihet në një sipërfaqe 378 km2. Në veri kufizohet me Komunën e Mitrovicës, në lindje me Vushtrrinë, në jugperëndim me Drenasin dhe Klinën, ndërsa në perëndim me Burimin (Istogun).

Territori i komunës së Skenderajt ka konfiguracion kodrinor-malorë me një lartësi mbidetare mesatare prej 500–700 m, kurse pika më e lartë është ajo e Qyqavicës me lartësi 1117 m.

Relievi- Ka reliev të butë, përshkohet me lugina lumenjsh të vegjël, kryesisht dominon klimë e mesme kontinentale që karakterizohet me dimra të ashpër, vera të thata me temperatura të larta e reshje të pakta, ndërsa ka një florë dhe faunë të pasur.

Popullsia – Në komunën e Skenderajt banojnë mbi 72.000 banorë ku 99% janë shqiptarë. Në strukturën e popullsisë kryesisht dominon mosha e re dhe atë: 47% deri në moshën 20 vjeçare, 48% nga 20-60 vjeç, ndërsa vetëm 5% më të moshuar se 60 vjeç.

Pozicioni gjeografikë- Komuna e Skenderajt ka pozicion gjeografik qendror në Kosovë, 50 km në veriperëndim të kryeqytetit të Kosovës ,Prishtinës.

Klima- Në komunën e Skenderajt si makro klime mbizotëron klima kontinentale me verëra të nxehta dhe dimra të ashpër e të ftohët. Meqenëse ka një terren kodrinor- malor me siguri ka edhe mikroklima të caktuara në pjesë të caktuara të territorit të saj, por në mungesë të një stacioni meteorologjik nuk ka të dhëna të sakta. Të dhënat për kushte klimatike të komunës merren nga stacioni meteorologjik i Mitrovicës.

Vendbanimet e Komunës së Skenderajit

Vendbanimet e komunës së Skenderajt janë:

Arbneshi (Luboveci), Kotorri, Abria e Poshtme, Kruebardhi (Krasaliqi), Aqareva, Kuqishti (Kuçica), Baja, Luqina, Baksi, Likoci, Bunjaku (Krasmirofci), Lekaj (Rakinica), Buroja, Llausha, Qirezi, Makermali, Qitaku, Marina, Qubreli, Mikusha, Dardani (Krusheci), Murga, Dashesi, Pemishta (Padalishta), Trimori (Tërrnafci), Prekazi i Epërm, Ermali (Bezhniku), Prekazi i Poshtëm, Gojfile (Prelloci), Radisheva, Gurelezi (Kozhica), Rezalla, Polaci, Rrezina (Plluzhina), Runiku, Surigana, Izbica, Shpati (Tërrnava), Kastrioti, Tica, Klina e Epërme, Turiqeci, Klina e Mesme, Tushila, Klina e Poshtme, Vojniku, Klysyra (Lludeviqi), Vitaku, Kodërniku (Kllodernica), Kopiliqi i Epërm, Kopiliqi i Poshtëm.

Vendbanimet e Komunes se Skenderajit

Drenasi

Territori i komunës së Drenasit(ish-Gllogocit) shtrihet në pjesën e Kosovës qendrore. Sipërfaqja e gjithmbarshme e kësaj komune përfshinë 290 km2 apo 2.66 % të sipërfaqes së territorit të Kosovës. Gjithë kjo trevë ,e cila përbëhet nga 42 vendbanime është e rrethuar me Malet e Berishës, Kasmaqit, Qyqavicës, Goleshit dhe Lipovicës (Blinajës). Këto male shtrihen në të dy anët e Luginës së lumit Drenica. Sipërfaqet e tokës së Luginës së Drenicës i përshkon sistemin e ujitjes “Ibër-Lepenc”. Pasuritë natyrore- E veçanta tjetër e kësaj treve është miniera dhe shkritorja e “Ferronikelit”,si dhe disa gurore. Nëpër këtë komunë kalojnë lumi Drenica dhe Vërbicë, uji i të cilave shfrytëzohet për nevojat e ujitjes së tokave bujqësore. Lidhja me pjesët e tjera- Kjo komunë, ne pikëpamje të ndërlidhjes tokësore lidhet më pjesët tjera të Kosovës më anë të hekurudhës Fushë Kosovë-Pejë dhe rrugës magjistrale Prishtinë – Bushat (Komoran)-Pejë ,dhe rrugët ndër kommunale Shalë- Lipjan dhe Bushat-Drenas-Skenderaj.

Popullsia- Sipas regjistrimit të fundit, kjo trevë kishte një popullsi prej mbi 67,000 banorëve ,ndërkaq sipas vlerësimeve të fundit tani janë mbi 73,000 banorë. Popullata e kësaj komune jeton në 42 vendbanime : në 36 fshatra, 2 qendrave urbane, 3 lokaliteteve dhe qendrës së Drenasit. Vështruar nga përbërja gjinore, popullatën e Drenasit e përbëjnë 51.3% meshkuj dhe 48,7% femra. Komuna është e banuar ekskluzivisht vetëm nga Shqiptarët.

Vendbanimet e Komunës së Drenasit janë:

Abria e Poshtme, Pokleku, Arllati, Qëndresa (Tërrsteniku), Bletari (Gllobari),Shkabaj (Gllobari), Çikatova, Shpati (Godanci),Damaneku, Zabeli i Epërm, Dodona (Gradica), Zabeli i Poshtëm, Drenasi (Gllogovc), Drenari (Shtrubullova), Dritani (Dobroshevci), Flamurasi (Sankoci), Fortesa (Vërbofci), Fushtica e Epërme, Fushtica e Poshtme, Grykasi (Tërrdci) ,Gjergjas (Gjerfjica), Kodra (Shtutica), Komorani, Krojeti (Krajkova), Korrotica e Epërme, Likoshani, Qëndresa (Baicë), Llapushniku, Malishti (Vasileva), Ndrekaj Negrosi, Nënkalaja (Vuqaku), Nikaj (Nekoci), Palluzha.

Vendbanimet e komunes se Drenasit

Literatura

• Ҫitaku, I. : Drenica 1991-1999, Prishtinë 2004.
• Osmani, J. : Vendbanimet e Kosovës- Drenica, Prishtinë 2005.
• Qeriqi, A. : Krojmiri (1455-1999), Prishtinë 2007.
• Pushka, A. : Atlas, Kosova dhe vazhdimësia etnike shqiptare, Prishtinë 1997.
• Qeriqi, A. : Në gjurmim të lashtësisë, Prishtinë 2002
• Pushka, A. dhe Krasniqi, N : Gjeografia e klasës së IX,Libri Shkollorë, Prishtinë 2013
• Final Draft Strategjia Minerare
• Seferi, H : Resurset natyrore në pellgun e Drenicës, Punim masteri, Prishtinë.
• Resurset natyrore të Kosovës
• Ҫavolli, R. : Geografia e klasës së VI, Pejë 2004
• Instituti Inkos –“Studimi për Vlerësimin e hulumtimeve dhe rezervave gjeologjike të qymyrit në Kosovë”, Baseni i Kosovës,Prishtinë 2007
• Shoqata e Inxhinierëve të Kosovës-“Zhvillimi i qëndrueshëm tekniko-teknologjik dhe mjedisi”,(konferencë shkencore), Prishtinë 2002,fq. 157-164 dhe
• Ferronikeli - “Raporti i pyetësorit për miniera”, Prishtinë, 2006.

Letër nga Jahja Lluka

Lidhja shpirtërore mes popullit shqiptar dhe hebre është unike dhe si e tillë duhet të ruhet sa të ekzistojë jeta mbi Tokë.

Në historinë e njerëzimit shqiptarët nuk njihen për krime mizore ndaj popujve të tjerë, nuk njihen raste që në natyrën e popullit tonë të ushqehet urrejtja ndaj tjetrit.
Me gjithë pushtimet e jashtme,  me gjithë kanosjen e rrezikut apo të mosekzistencës tonë ne arritëm të mbijetojmë.
Por jo vetëm për vete, duke njohur rrezikun e zhdukjes populli shqiptar mbetet i vetmi në Evropë që i hapi derën një populli të largët por me histori të ngjashme sikurse i yni, hebrejve.
Ende nuk dihet saktë sa hebrejë kaluan këtej, në këtë kontekst nuk janë të rëndësishme shifrat sa i rëndësishem mbetet qëllimi madhor, qoftë dhe vetëm një hebre të kishte ardhur këtu, fakti që ekzistonte gadishmeria për ta ndihmuar, për mos ta dorëzuar, tregon në vetvete veprën hyjnore të popullit tonë.
Qytetrimi nuk mund të ekzistojnë pa humanizëm, dhe kush tregoi humanizëm më të lartë se shqiptarët në Evropë përgjatë kësaj periudhe, kur ligjet djallëzore morën frymë dhe po shfaqeshin pa drojë.
Me gjithë rrezikun e tyre, fshatra e qytete në Kosovë që nga Mitrovica,Prishtina,Peja,Gjakova, Deçani,Gjilani etj,pranuan dhe strehuan qindra hebrejë duke mos i dorëzuar në asnjë mënyrë tek armiku.
Ka shumë histori se si familjet shqiptare në Kosovë i pranuan hebrejtë mes familjesh, shqiptarët nuk dinin çdo thotë të jesh antisemit sepse ata kur takonin hebrun, së pari shihnin njeriun, pastaj mikun, duke i respektuar njëlloj si njerëzit e gjakut mos dhe më shumë.

Edhe pse këto familje shqiptare i takonin besimit mysliman, dhe dihet botërisht urrjtja e popujve mysliman të Lindjes ndaj hebrejve dhe fesë së tyre.
Për shqiptarët ka një zot dhe një besë dhe kjo ndikoi që hebrejtë e gjetën tokën e premtuar, gjetën sofrën që i priti tek familjet shqiptare. Madje lidhja e tyre u forcua sa shumë raste që familjet shqiptare myslimane i pagëzuan fëmijet me emra hebre shkaku i respektit dhe dashurisë që treguan për hebrejtë, në kohën kur antisemitizmi ishte ligj në shumë qendra evropiane.
Dhe jo vetëm në Kosovë dhe jo vetëm tek shqiptarët e fesë islame, por në gjithë trojet shqiptare, në famlije shqiptare të ritit katolik dhe ritit ortodoks, kudo që erdhën hebrejtë ndër shqiptarë gjetën ngrohtësinë, njerëzinë, njohën Besën dhe nuk ekziston asnjë rast i vetëm që një herbe të jetë dorëzuar nga dora shqiptare.

Kjo lidhje që u krijua mes shqiptarëve dhe hebrejve duhet ruajtur, historitë e qinda familjeve që u vllazëruan mes vete, duhet të jenë shembull për mbarë botën, duhet të jenë sinjal se çdo të thotë të tregohesh njeri dhe t’i shtrish dorën dikujt kur ka nevojë.
Institucioni Yad Vashem në Jeruzalem, deri më tani ka njohur zyrtarisht 69 shqiptarë si “Fisnikë të Kombeve” në shpëtimin e hebrenjve gjatë Holokaustit.

Lidhja shpirtërore mes popullit shqiptar dhe hebre është unike dhe si e tillë duhet të ruhet sa të ekzistojë jeta mbi Tokë.


Jahja Lluka

Letër nga New York-u

Peshku në det e tigani në zjarr! 

Nga Mimoza Dajçi Boletini

Janar 2018, SHBA. U hap lajmi se "peshku i madh" do të kapet shumë shpejt. Por nga e thëna në të bërë thotë populli është në mes një det i tërë. Protesta antikorrupsion nga shtresa të ndryshme të popullsisë dhe shoqërisë civile në Shtetet e Bashkuara të Amerikës marrin një karakter të fortë social, kurse në Shqipëri edhe pse ka korrupsion edhe pse SHBA jep sinjalin se aty ka politikanë e pushtetarë, të cilët janë të korruptuar apo vrasës, përsëri populli nuk ndihet, hesht, e nuk proteston ndaj këtyre fenomeneve të rrezikshme që po i marrin frymën e jetën çdo ditë. 

Nëse një organizatë apo shoqatë ngre zërin për një kauzë të drejtë e mbarë njerëzore është mirë që ta përkrahim të gjithë, e jo të qëndrojmë indiferent, apo të protestojme vetëm kur na bëjnë thirrje partitë majtas, djathtas. Çfarë tregon se një masë e popullit tonë është tejet e politizuar e i bashkohet protestave me revolta masive, vetëm me urdhër partie. 

Kur populli i di shumë mirë se kush janë "peshqit e mëdhenj" atëhere pse duhet të huajt të na e kujtojnë sa herë, duke thënë se populli nuk duhet të pajtohet me këtë situatë. Pikërisht duke përfituar nga kjo mjegullnajë hajdutet e kriminelët në Shqipëri korrin e presin çdo gjë që u del përpara, duke u pasuruar apo edhe vrare njerëz të pafajshëm apo bashkëpunëtorët e tyre.

Por siç shikohet "peshqit e mëdhenj" nuk e kanë akoma grepin afër fytit, prandaj edhe vazhdojnë të shijojnë llukset e sarajet e tyre qofshin ujorë, nën ujore, tokësore, nëntokësore, ajrore, ndoshta edhe ndër planetare, ku i dihet...ndërsa populli pret që ti bien nga qielli drejt e në tiganin e hekurt të drejtësisë. 

DITARI I URREJTJES SË PASKAL MILOS NDAJ IBRAHIM RUGOVËS

REXHEP SHAHU

DITARI I URREJTJES SË PASKAL MILOS NDAJ IBRAHIM RUGOVËS

Lexova në shtyp pak faqe nga ditari i Paskal Milos, si ish ministër i jashtëm i Shqipërisë, për Kosovën. Qesha me vete dhe thashë: varja teneqenë e bjeri legenit.
Por teksa ndiqja një bisedë të tij me Babaramon në “5 pyetje nga Babaramo”, u nervozova dhe mendova se nuk duhet të heshtin të gjithë njerëzit se kështu helmohen të gjithë nga mashtrimet e Milos. Unë nuk dua të merrem me gjithë ditarin e tij, se rrenat e servilizmi i tij të bëjnë me vjellë, por sa lexova e dëgjova, ndjeva se Milo po hakmerret ashpër me Ibrahim Rugovën, i cili fizikisht nuk është më që ta tallë sërish të mjerin Milo.
Një herë në një takim mes Rugovës dhe Milos ka ndodhur kështu: Milo i fliste për Kosovën, për çeshtjen kombëtare, bënte patriotin e madh para Rugovës, bënte politikanin e klasit të lartë para Rugovës, gjeopolitikanin, sufleramerikanin, etj etj. Ai, Rugova, durimmadhi, që kishte si fatkeqësi të tijën patjen e informacioneve të shumta, të kryqëzuara e të verifikuara nga shumë drejtime e sidomos nga miqtë amerikanë të shqiptarëve dhe kancelari të tjera mike të shqiptarëve, teksa dëgjonte llomotitjen e Milos, heshtte e nënqeshte lehtë. Kur i erdhi radha, se ai linte radhë për të folur dhe dinte të priste radhën, fillon dhe i flet Paskalit të Milos, (si Çehovi grave… per reçelin…), për manin, si një pemë shumë e çmuar, një pemë e dobishme, për frutat e manit, për vlerat e tyre, për rakinë e manit, për vetitë e saj edhe kuruese etj etj. Sa më shumë Paskali hapte sytë, aq më shumë Rugova i fliste për manin, frutat e bardha, të zeza e të kuqe të manit dhe rakinë e manit.
Kështu filloi dhe mbaroi biseda e krejt takimi. Milo iku nga sytë këmbët dhe nuk ia harroi kurrë këtë gjë Rugovës. Edhe herë të tjera kur rastësisht dhe kurrë jo domosdoshmërisht janë takuar, Rugova ia ka kujtuar manin e rakinë e manit. Milo priti vdekjen e Rugovës dhe të kalojë do kohë e të bindet taman se Rugova ka vdekë (jo Kosova e jo rugovizmi) dhe del e shet dëngla, përralla e rrena për Rugovën. Ngeli Milo t’ia bëjë portretin Rugovës. Portreti i Rugovës është portreti i Kosovës. Në atë emision të Babaramos (i cili nuk u tregua miqësor me Milon), Milo foli për Demaçin, Qosen, Thaçin, Zekën, për pseudonimsa, shiksa, sigurimsa, anonimë etj. Tha se nuk kanë rëndësi votat, kur Babaramo i tha se politikani matet me vota. Nuk është tregues a të votojnë apo jo qytetarët e tu, por Rugova është i keq e Thaçi e Qosja të mirë, ani se këta dy të fundit dolën qeth e rruar, qose në zgjedhje në Kosovë pas luftës dhe nuk u vertetua teza komuniste se pushtetin e fitojmë me grykën e pushkës. Pasi qe bërë ngaterrese e madhe nga Milo e të tijtë në Shqipëri e Kosovë e ngado dhe nuk u dallua se a u luftua për të çliruar Kosovën apo për t’ia marrë pushtetin Rugovës. Luftë e madhe për Kosovën në hotelet, zyrat e lokalet e Tiranës, me mjekërrruarit, me ata që u veshën si gratë e rruan mjekrat për të ikur nga Prishtina e për t’u fshehur në Tiranë në vilat qeveritare. Dhe që nuk kanë thënë ende qartë se luftën e bënë dhe fituan amerikanët dhe NATO-ja dhe Bill Klintoni na la detyrë në Ferizaj që ne të fitonim PAQEN se luftën e bënë dhe fituan ata vetë e jo shqiptarët, ani pse qejfi ia ka Milos e të tijve të jetë ndryshe, por s’është dot ndryshe, për fat të keq të tigrave të paqes.
Kjo ngatërrese solli që të fitonte Rugova sepse nuk kishte hapur kurrë xhepin e palltos për të vjelë honorare patriotizmi, nuk kishte ikur dhe nuk e kishte braktisur Kosovën kurrë dhe nuk kishte ngritur seli në zyrat e Paskal Milos në Tiranë, në hotelet e Tiranës, Kukësit a ku të them tjetër. Rugova nuk e përfillte Milon dhe ky është shkaku i vetëm i diratit të urrejtjes. Nuk e konsideronte, nuk ia mbushte mendjen. Milo donte dhe i bënte fresk dikujt tjetër që i puthte dorën Janullatosit kur ai fliste keq për shqiptarët, dikujt, që ndërsa populli qante nga dhimbja, para shumë kufomave, u thote njerëzve në miting se unë shoh gëzim e lumturi në sytë tuaj, etj etj. Milo deomos laget sa herë përmend Thaçin, por ama laget dhe nuk e fsheh dot përulësinë mjerane para Thaçit, të cilin Milos ia ka prezantuar dhe ia ka çuar në zyrë ish shefi i shërbimit sekret të Shqipërisë, Fatos Klosi (kështu i rrefeu Milo Babaramos…)  dhe Milo me të tijtë është sjellë ndaj Kosovës, Thaçit e të gjithve si kapterr i Fatos Klosit.
Milo rreket të poshtrojë sa mundet e si mundet Rugovën dhe të lartësojë Thaçin. Rrëfen për takimin me Rugovën në Itali kur i ndjeri sapo ishte liruar nga Milosheviçi. Rrëfen siç don ai dhe për ta bërë të besueshme rrefenjën e tij përfshin edhe dy vartës të tij që mbanin shënime në mënyrë të pavarur. Në këtë takim a ka patur njeri tjetër aty pari apo Rugova ka shkuar i vetëm fillikat në takim me Milon… Rugova paska folur mirë për serbët. Milo ka pritur që Rugova të shajë, thërrasë e ulërasë, t’i vrasë serbët në tavolinë sy Milos, t’ua kalarojë nënat, t’i qahet Milos, dhe ai t’i jepte ndihmë, ta qetësonte, (ah sa vuajtje e ka burri që nuk e ka përfillë aspak ai Rugova…), Milo që për Rugovën ka qenë qysh prej fillimit i padenjë, i papërfillshëm, i padobishëm, i parëndësishëm, për çeshtjen shqiptare, për shkakun e vetëm se Rugova kishte shumë e shumë herë më tepër informacione të gjithëçfarëllojshme për Paskal Milon sa vetë Paskali nuk kishte e nuk dinte e nuk din ende për veten e tij.
Është mënyrë e mirë që për të rritur pjacën tënde, për t’u bërë dikushi dhe për t’i shpëtuar pluhurit të harrimit, të merresh e qoftë edhe të përgojosh figura të mëdha. Milo ka gjetur figurën e duhur për të shënuar emrin e tij. Bjeri Rugovës, pështyj Thaçit e kacavjerru e puthe e kafshojë prej gjoja dashurisë së madhe për të.
Por vetëm kaq do t’i thoja Milos: Po të ishte gjallë Rugova edhe 20 vjet, 20 herë do t’i fintonte zgjedhjet në Kosovë. Sepse e donte populli i tij. Ti Milo nuk je pjesë e popullit të tij. Mos i mashtro njerzit sidomos në Kosovë. Thaçi nuk mund të të dojë ty, sado hero ta bësh ti, sepse ai e kupton se ti e suvaton dhe bojatis si Rama pallatet e Tiranës për të mashtruar votuesit, nuk mund të të dojë ty më shumë se sa e don Ibrahim Rugovën. Sepse edhe Thaçi është rritë me Rugovën, është mëkuar me idetë e tij, është rritë me rugovizmin e tij, është një nga nxënësit e shkollës së tij. Edhe Thaçi s’del dot prej Rugovës. Ndaj mos i përçaj më shqiptarët në Kosovë. Sidomos tash që nuk është ai që të rrëfen ty në takime diplomatiko-politiko-ministrore, për manin, frutat e rakinë e manit.
Promovimi dhe reklama e tipit bolshevik që po i bëhet ditarit të Milos, ka për qëllim që të shuajë e sfumojë Rugovën, epokën e tij, filozofinë e tij, anise çfarë e si e tha ai ndodhi në Kosovë e me Kosovën realisht, si dhe të mitizojë dhe heroizojë kundërshtarët politikë të Rugovës. Në dukje është dëm për Rugovën, por në fakt është dënim që po u jep Milo kundërshtarëve të Rugovës, të cilët kujtojnë se kanë pushtetin në Kosovë. Rugovën s’e cënojnë dot paskalët e as milot e jo më shtetasit e tij sado të pushtetshëm të jenë bërë pas vdekjes së Rugovës. Sepse Rugova është udhërrëfyesi i çdo njeriu që i thotë vetes shqiptar e që jeton në tokën e tij amë, Kosovë, anipse edhe Milo, si serbët, i ndan në kosovarë e shqiptarë dhe u thotë kosovarëve se tokë amë kanë Shqipërinë, duke pohuar e vertetuar si historian tezën serbe se Kosova nuk është tokë shqiptare, siç ua thoshin serbët shqiptarëve të Kosovës kur i dëbonin, ikni shkoni në shtetin tuaj amë.  23.2.2009