Tregim nga Përparim Hysi(Pse ma gavnjeve cucën,dhaskal?!)

Nga  Përparim   Hysi

   Aha,- shpotiti sa më pa, - të kishnjam kërkuar në qiell dhe ja tek të gjeta në tokë. Se e di si i thonë kësajta, për meselenë ta kishnjam fjalën, i thonë, or tynjatjeta: ja  sheshi, ja mejdani, hidhu Muço Kapedani! Epo këtej nga ne, kur nxjerr fjalën, duhet t'i vësh dhe kokën. Se ja, ta zushë atë Muçon,  me demek, Kapedan nuk qe fare,po, kur e ftojnë të dalë në mejdan, e kanë si me qesendi. Shkurt e qesndisin ( e tallin). Epo si çdo rop që ka shtëpinë e tij,edhe fjala do "konakun e saj" që të qindrojë, se, ndryshe, nëse nuk e vë në "konak", aha e   merr era dhe humbi  si sëpata pa bisht.
Që ta paç fjalën për atë Muçon, na vajti  në dasëm. Por dhe në dasëm duhet të gjesh vendin tat që të ulesh. Muçoja na qe ulur pak jangllësh. I thonë:- Jo aty, se ai vend është për dajon  e dhëndrrit. Aha,- tha Muçoja,- nuk jam nga ata që ndërroj vend una,se njëherë e hëngra atë"pshesh"(përshesh). Se ndrro këtu e ndërro atje dhe, që thuaj ti, të keqen Muçoja nja nëntëmbëdhjetë herë ky zanat. Kur u mbushti konaku plot (derexhe e madhe:gjithë ai konak),njëri nga dasmorët e pyet të zotin e dasmës:- Të madh e paske këtë konak,por sa metro katrore e ke?
Pyeti qyja dhe,pa e lënë të zotin e konakut të fliste, ia priti Muçua:
-Nja 19 bythë i numërova vet,shto dhe këtë dhe bëjnë 20 metro katrorë!
Të ftuarit ranë përmbys nga përgjigja e Muços. Ja,kështu,  mor evlat!
                                                        *    *    *
I shkreti Muço: qe djegur nga qulli dhe po i frynte kosit. Bela e madhe. S'e hante më MUÇO-ziu atë koqe ulliri. Por dhe dajua donte vendin e rëndë,sipas terbieteve që kemi den babaden nga anët tona. Hall i madh. Si puna e atij filxhanit pa bisht: që ngado ta zëshë, të djegë dorën. Por, or  dhaskal, unë jam që nga koha e turkut dhe këta, turqit, thonë:-S'ka iksan pa noksan! E kanë thënë si e kanë thënë, por u gjet dhe "ilaçi" për ta shkulur Muçon nga vendi. E kishte patur në xhep këtë "ilaç" njëri nga dasmorët që e njihte me dhëmbë e dhëmballë këtëna, Muçon.
Tek matej ta vazhdonte muhabetin, ia dha  të qeshurit. Mua  m'u duk se qeshi kot, por ky,xha Myrtja,nuk qe nga ata që qeshte kot.  Dëgjo, dhaskal,e di si themi ne, në fshat:"  Qenin që e rreh që  kulish,edhe, kur rritet, ta ka frykën". Epo aty ta kam llafin. Ai,boti që e njihte Muçon mirë,e dinte që,qy Muçoja,kishte frykë veç nga Shabani. Dhe ç'bën firauni. Bën sikur del përjashta dhe,pasi u vonua pak, kur rihyri tek konaku, e lëshoi atë"ilaçin" që kishte fshehur në xhep.
- Hapini pak vend Shabanit,- tha. Muçua,sa dëgjoi emrin e  Shabanit,frrap ia bëri nga vendi dhe frymën jashtë. E kish rrahur që kulish,dhaskal! Dhe shkoi e vajti: ia vunë atë paronomin: Muço Kapedani!

                                                     *     *    *
E mblodhi pak veten dhe qe bërë pak si"gjak e dhjamë", kur i thonë fjalës apo shend e verë. Ëhë, trapita pak si larg, tha:- Nuk është kjo arsyeja që të kërkova në qiell, dhaskal! Këto që zbraza deri tani janë si ajo cerga e merimangës:e end dhe e merr era. Por llafin që do ta them imëni(tani),është pak i rëndë dhe pazarin e ka të  shtrenjtë.Është nga ato fjalët që, edhe kur ta thonë në vesh, duhet t'i vësh kapak veshit që mos dalë. Se del fjala, por tak dhe vete i zoti  i fjalës drejt në hapsanë të keqen xhixhai tyja.
Por bujku, që thuaj ti, dhaskal, zgjedh farën,  pastaj mbjell arën. Unë vërtet jam nga koha e turkut,por qy,dushmani, nuk pyet as për moshë dhe as për Sulo-be. Por ti je i biri i atij burri (e kish fjalën për timatë) që m'i ka shokët të rrallë dhe ndaj po të llafos,ashtu si në vesh. Eh, që ta kamte fjalën, digjoj una atë cucën e timbiri që i thoshte së ëmës:- Moj mama i ke arritur partizanët tija?

Jo,- tha e jëma.Po pse pyet?  Po ja sot,profesor Papi (jam unë) na tregoi që partizanët vetëm bukë me qepë e djathë hanin,ndyshe nga ballistët që nuk linin pulë në kotec. E digjova me këta veshë,por nuk u ndjeva unë.  Se nuk merrem me çilimiqër una. U more me çilmiqër  , epo është si të qethesh me shelegë.Të qethesh me shelegë,po zë gërshëra dhe, o burra,- thashë,- të gjej atë presorin se ia tregoj zanatin una.
Kujt ia tregon ato përralla ai? Po una i kam parë me këta sy partizanët: jo të ngrënë që bënin, po të gjenin,(se me forcë, pse do gavnjej, nuk merrnin gjë). Po ça ta njac, xhanëm! Do e them këtu dhe të mbesë këtu,se,sado që jam nga koha e murtatit, ky dushmani atje, në Tiranë, aha: i mbledh  me dushk e lëpushkë. Imëni kurrizi im nuk  mban më dajak,por dhe gavnjeshtra nuk duroj. Do  të tregoj,ç'kam  parë me sy,por ti nuk do ta bësh këmborë për fshatin.

                                                 *      *    *  
Ka qenë kështu natëshëndreu. Errur, pa errur mirë. Aty nja pesë partizanë. Epo nga lufta vinin, s'është se kishin dalë për salltane. Erdhën dhe drejt e në shtëpinë e Sadushit. Sadushi qe më i kamuri i fshatit. Pse tek unë do vinin, që,po të binte miu, thyente kokën. Shkuan tek Sadushi, që thuaj ti, por dorën në zjarr nuk e vë dot, në i priti  me dorë në zemër a nga zorbelaja. Se plaçkat e barkut tjatrit nuk ia sheh dot.Una po e kam huq: po nuk ma pa syu një gjë,aha nuk llafos për të.
I priti Sadushi dhe, kur e shoh që hapi lesën time dhe drejt e tek una. Dhe më thotë, o dhaskal :-Ore Myrte, dua një mëndje nga tyja una?
- Po fol e qesh, o Dushi,- i thashë. I pe ata partizanët që erdhën tek una ti? -I pashë,o Dushi, i pashë. Ore mirë i pe dhe në shtëpi i kamte,por nuk di si të bëj? 
Po për çfarë më pyet,o DUSHI? E kam, hallin,- tha,- se nuk më ndodhet qepë në shtëpi dhe të ther gjelin,- vallë e hanë at,se,- thonë,- se vetëm bukë e qepë hanë? Dhe ndonjë sapllak me dhallë.
Qe njëçikë si me të ngecur,kjo punë  e Sadushit, se jo vetëm e hëngrën atë gjelin, po bënë këmbë dhe nuk luajtën as të nesërmen. Epo gjetën shtëpinë e priftit,- kur thonë. Ja,kështu, ka qenë kudo:qoftë me partizanët, qoftë me ballin.
Epo  nuk mbaron me kaq kjo mesele. Se i priti Sadushi, por se ku kish vajtur dhe paska thënë:- Qenë andej nga unë ata partizanët, por na mbushën me morra!
Kaq paska thënë Sadushi,por na i kish dëgjuar këto llafe një far Rexhepi. Ky,Rexhepi, nuk kish as shtëpi dhe  as katandi,por veshët  pipëz,pa dhe gjuhën të gjatë dhe këdo që shihte nga fshati, thoshte:- Qenë mbrëmë ata partizanët nga una,por më mbushën me morra! Hë këtu dhe hë atje, kur u vete fjala në vesh partizanëve. Që kështu e kështu një far Rexhepi që as shtëpi ka(një kasoqe sa nxinte dy ropë) dhe nuk ka as kokrrën e krypës, thotë poshtë e lart:-Na mbushën me morra! Një nga ata partizanët, më i madhi (nuk zotohem dot, në qe komisari a komandanti), paska urdhëruar dy partizanë:- Gjejeni dhe çojeni në shtab! Kjo "çojeni në shtab",paska qenë si parrullë aso kohe që, siç u morti vesh, do të thoshte: pushkatoheni! E më t'i venë, or dhaskal, aty afër asaj "kasoqes" dhe e thërresin me  emër:- O Rexep dhe,sa doli nga kasollja, më t'ia mbajnë me nja dyplumba dum-dum drejt e në baliskët. Iku si sëpata pa bisht.
Ja,kështu  është e vërteta, dhaskal! Tani dhe vet u ngriç dhe ç'thamë, e lëmë këtu. Më përqafo dhe tëtat! U përqafova me xha Myrten  dhe me mendje  më ravijëzohej e gjitha ç'më tregoi, një copëherë më dilte ai,fatkeqi,Rexhep, që kish ikur për dhjamëqeni. Veç tjetër,e stisa tani këtë tregim nën mbresat e një filmit tonë nga koha e luftës. Sikur ta kisha pranë atë  xha Myrten, çfarë do më thoshte, vallë? Me siguri, që do revolothej  dhe do thoshte:-Aha, vetëm gavnjeshtra nuk dua una...

* e kam shkruar sipas të folmes së zonës.

                       Tiranë,  11 shkurt 2018

Letër nga Amerika: Akademik Prof.Dr. Eshref Ymeri

Përshëndetje Profesorë të Nderuar,

Njerëz të tipit Bahtir Hamza apo të Bajram Dokas, i cili i paska vënë vetes spaletat e "akademikgjeneralit", përfaqësojnë në vetvete botën e shpifografisë. Shpifografia është antivlera më e bastarduar që ndot mjediset tona në mbarë trojet etnike. Por ajo bëhet edhe më e shëmtuar, kur vihet në shërbim të grekosllavizmit, armikut të betuar të etnisë shqiptare, kundër figurave të nderuara të kombit shqiptarë. Shpifësit do të vazhdojnë zejen e tyre të fëlliqur - shpifjen, ne do të vazhdojmë zejen tonë të nderuar - çjerrjen e maskës dhe demaskimin e tyre. Profesor Skënderi, Profesor Flori dhe Profesor Mehdiu kanë dhënë një kontribut të çmuar për demaskimin e këtyre zejtarëve me paha të madhe në fushën e shpifografisë.  

Shkrimtari dhe dramaturgu anglez Henri Filding [Henry Fielding -1707-1754], i njohur për humorin e tij jetësor dhe mjeshtërinë artistike, i vlerësuar si themelues i romanit realist, u ka lënë brezave pasardhës një aforizëm të shkëlqyer për zejtarin e shpifografisë. Ai thotë:

“Vesi nuk ka skllav më të poshtër, shoqëria nuk pjell maskara më të neveritshëm dhe hileqari nuk ka mysafir më të merituar dhe më të përshtatshëm sesa shpifësi”.

E përshëndes përzemërsisht poetin dhe shkrimtarin e talentuar Përparim Hysi për shënimin që i ka dërguar Profesor Florit.

Ju uroj shëndet dhe mbarësi.

Eshref Ymeri

Santa Barbara, Kaliforni

07 shkurt 2018

2018-02-07 0:25 GMT-08:00 

****

On Wednesday, February 7, 2018, 7:45 AM, meditime-pershtypje <noreply-comment@blogger.com> wrote:

meditime-pershtypje has left a new comment on your post "TURPI NUK KA BRIRË?": 

I dashur FLORI! Atë qafirin alias Bahtir Hamza e kam njoh përmjet shkrimeve të pista për personalitete me pontencë no fushëne politikës dhe në atë të letëresisë dhe arteve. Ka qenë kritizer i sëmurë dhe shumë vanitoz. Kudo veç villte dhe jargavite sa të ngrinte nervat,kur e lexoje. Nëse e vërteta është se ka përfunduar në psiqiatri, ka shumë arsye me e gjykue si njeri me bjerrje të rëndë në formim dhe aq. Ai asht i ligu që kënaqetë në perversitetin e vet. Dhe sa për këtë "gjeneralin që i ia k vendosur vet spaletat",Bajramë Doko, së pari po dëgjoj për të dhe është mirë që TRUPA AKADEMIKE me ia vendos kurfirin bash tek "Molla e kuqe" dhe të përfundoj si një rrobë e hedhur që nuk i duhet kujt. Plagjiatët, grafomanët dhe të "vetquajturit akademikë,poetë, shkrimtarë e lloj-lloj profanish të tjerë,janë ushtria më e rrezikshme alla Donkishtojane kundër FRONTIT TË MADH TË DIJEVE dhe VLERAVE MBARKOMBËTARE!

Tiranë, 7 shkurt 2018.

Letër nga Akademik Prof.Dr.Mehdi Hyseni

PËRSIATJE PËR PARADOKSET E SHËTUARA TË DOKTRINËS DHE TË PRAKTIKËS SË "TOPTANIZMIT MODERN"
NË HAPËSIRAT E SHQIPËRISË ETNIKE DHE JASHTË SAJ

Klysh, zagar, qen e përtej, është ai që 100 herë brenda ditës i puthë në ballë sllavogrekët për një kolltuk për ta  nëpërkëmbur, sunduar dhe shfrytëzuar kombin e tij shqiptar, JO patrioti mëmëdhetar GAFURR ADILI, i cili 33 vjet i kaloi në ekzil  jashtë vendlindjes së tij të dashur-Kërçovës së SHQIPËRISË ETNIK, të cilit për shkak të veprimtarisë së tij patrotike atdhetare, pushtuesit sllavomaqedonë së bashku me kuislingët e tyre shqipfolës ia ndaluan kthimin në atdhe derisa  erdhi në krye të pushtet të qeverisë sllavomaqedone, ZORAN ZAEV, i cili, pa pëlqimin e  vasalit të tij, Ali Ahemti, bëri një veprim human dhe plotësisht të ligjshëm dhe të justifikueshëm  sipas të të gjitha konventave, protokolleve, marrëveshjeve dhe deklaratve ndërkombëtare për të drejtat dhe liritë e njeriut, duke e riatdhesuar GAFURR ADILIN  vitin e kaluar (2017).

Ali Ahmeti i tha jo riatdhesimit të Gafurr Adilit me “motivacionin” se “Gafurr Adili është qen i rrezikshëm që të kafshon pas shpine”

Ali Ahmeti i tha jo riatdhesimit të Gafurr Adilit me “motivacionin” se “Gaf... Prof.Dr. Mehdi Hyseni Pse, a ka më “lopë” e më qe (më kije) se ata liderë politikë shqiptarë , që Kosovën, Anam...

Pranga në trutë tona

REXHEP SHAHU

Më falni, më vjen keq, por unë nuk mund të bëhesha pushkë as dorë a gisht që tërheq këmbëzën për me vra njerëz, komunista, qoftë edhe kriminela, për llogari të ish të burgosurve politikë, të atyre gjoja politikë e të atyre ordinerë të fëlliqur që shëmtuan të burgosurit politikë, as kur ata dolën nga burgjet e diktaturës e as sot.
Edhe Partia Demokratike që u krijua, nuk u krijua atëhere si skuadër a togë pushkatimi për me pushkatue apo me marrë hak kundër komunistëve apo shtetarëve të diktaturës në emër të burgosurve politikë.
Madhështore e vlerë e epërme është se as të burgosurit politikë nuk morën pushkët dhe nuk bënë pushkatime hakmarrëse.
Nëse ndonjërit i ka mbetë peng kjo punë, nuk duhet të më ftojë mua që të bëhem atentator apo killer për llogari të tij e të pazotësisë së tij për me pasë dinjitet. 
Sot mundet sejcili me e çue në vend nderin e dinjitetin e vet por jo me argatë por me dorën e vet, pa futë në hasmëri askënd tjetër.
Por nuk ka ndodhë e nuk ndodh. Sepse duhet pranuar, lidhja viktimë-xhelat tek ne është aq e madhe, e fortë, e thellë sa nuk ka armiqësi që e prish. 
Viktima e xhelati sot më përbuzin mua kur rrinë në kafe bashkë ose edhe kur janë me mua. Ata kanë çfarë i thonë e i kujtojnë njëri -tjetrit, unë jam i huaj për to dhe largohem nga tavolina, më largojnë nga tavolina.
Kur më shohin e më takojnë veç e veç vjellin zjarr troska kundër njëri - tjetrit.
Por kane krijuar miqësi, krushqi mes tyre, kanë dhënë e kanë marrë vajzat apo djemtë e njëri - tjetrit. Nuk, janë vetëm bëmat e dosjeve e të jashtëdosjeve që i bëjnë bashkë.
Dhe jetojnë me pranga në tru tani, jo më me pranga në duar. Duart i kanë të lira me la sytë e me mbajtë lugën…

A e dimë saktë portretin e Skënderbeut?

Shkruan: Prof.Dr.Ilir MUHARREMI

Portreti i Gjergj Kastriotit Skënderbeut prej shumë shekujsh u pasqyrua edhe në veprat e artistëve botëror si: Italian, Gjerman, Holandez etj. Mirëpo, pjesa dërmuese e artistëve na shfaqin Skënderbeun me sy të gjallë dhe hundë në formë të sqepit të Shqiponjës. Piktori holandez Rembrant e punoi krejt ndryshe portretin e tij: Sy të mëdhenj, buzë të holla, hundë jo shumë të kthyer, krejtësisht gati ndryshe me sqepin e shqiponjës.

Kemi edhe portretin më të hershëm të tij që ndodhet në Galerinë Ufizi të Firences të piktorit Xhentile Benini, dhe ky mendohet të jetë portreti më i përafërt me dukjen origjinale të Skënderbeut. Ai këtu paraqitet në moshë të shtyrë si duket këtu ndërmori edhe udhëtimin e fundit drejt Italisë.

Portreti më i famshëm dhe më i hershëm paraqitet në veprën e historianit shqiptar Marin Barleti. Kemi edhe në gravurë të punuar nga artistët gjermanë Jang Breu dhe Jost Aman, i cili u paraqit me një sfond kështjelle.

Edhe një tjetër artist gjerman e bëri në gravura Sigizmund Fejgrahent. Kurse, për herë të parë përkrenaren dhe shpatën e paraqiti Tabias Shtimer.

Piktori francez N. Auronks është autor i portretit që u botua në poemën e Bysjerit (1658). Në vitin 1662, kjo poemë u ribotua, por tani me portretin të bërë nga piktori Blanshet. Ndërkaq librin e Biemit, të botuar në vitin 1672, e ka ilustruar piktori italian F. Zuçi (Zucci). Një gravurë në dru bëri I.B. Skotin.

Edhe artistët arbëreshë të Italisë në veprat e tyre e krijuan Skënderbeun. Kemi në afresk në kishën Monreales në shek XVI në Sicili. Por, më 1878 në një kishë katolike në Prizren, aty ku u krijua Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Portreti i Skënderbeut na shfaqet ne medaljon.

Në kohën e Rilindjes Kombëtare, në veprat e artistëve shqiptar figura e Skënderbeut u bë temë qendrore. Sidomos portreti tradicional i kthyer në profil i krijuar nga artisti Gjergj Panariti (1883), figura e plotë e heroit mbi kalë dhe në sfond beteja, u trajtua më 1889 nga Anastas N. Ballamaçi dhe Theohar Gjini (1880-1956). Ballamaçi u ndihmua nga tabloja e piktorit francez T. Zheriko.

Më pastaj, figura e tij i krijua edhe nga artisti autodidakt Spiro Xega (1876-1953) autor i një cikli romantik-heroik prej më se tetë veprave. Midis tyre edhe “Skënderbeu” (1913). Me fjalë të tjera, prej tij ruhen mbi dhjetë tablo me figurën e Skënderbeut, disa prej tyre të fillimit të shekullit XX.

Mendohet që linja origjinale e Skënderbeut ndodhet në tablonë Skënderbeu në betejë” e pikturuar në vitin 1915-1916 nga piktori shkodran Simon Rrota (1887-1961). Artisti shkodran Ndoc Martini, portretin e punoi në disa variante.

Odhise Paskali, njëri nga skulptorët më të fuqishëm në Shqipëri e ngriti më 1968 bashkë me skulptorin Andrea Mano si dhe Janaq Paco, e realizuan në Tiranë monumentin e tij. Siluetat japin heroin në lëvizje, në një paradë, shpatën e ka të mbështetur anash, kokën shumë energjike, duket si luftëtarë, burrë shteti, tejet madhështor.

Në Prishtinë, shtatorja e Skënderbeut e punuar nga Janaq Paco erdhi në vitin 2001. E planifikuar për një teren shkëmbor e jo të rrafshët sepse në dukje, Skënderbeun na jap më të madh se kalin.

Monumenti i heroit, vepër e skulptorit italian Romano Romanelli (1882-1969), i ngritur në vitin 1940 ndodhet edhe në sheshin Albania të Romës.

Bustit i Skënderbeut ndodhet edhe në Vaccarizzo Albanese – fshat i Kozencës në Kalabri. Në vitin 2008, busti i heroit u vendos edhe në Civita të Italisë.

Në vitet ’60 të shekullit XX, emigrantët shqiptarë në Belgjikë paraqitën kërkesë për ta vendosur monumentin e Skënderbeut në Bruksel. Kjo u realizua në vitin 1968. Monumenti u vendos pranë parkut Josafat të komunës Schaerbek në Bruksel.

Monumentet, përkatësisht bustet e Heroit Kombëtar ndodhen edhe në Vjenë, në Budapest, buzë liqenit të Gjenevës, në Detroit etj.

Përmendorja e Skënderbeut në Miçigan të SHBA-së është përuruar në vitin 2006, në prani të mijëra vetëve, përfshi kryepeshkopin e Detroitit – Kardinalin Adam Maida dhe presidentin e Shqipërisë – Alfred Moisiun. Monumenti është vendosur në hyrje të oborrit të Kishës katolike shqiptare Shën Pali në Roçester Hills, rreth 40 kilometra në veri të Detroitit.

Të gjithë artistët e lartpërmendur, portretin e riprodhuan mbas fiksimeve imagjinatave, ndonëse jo edhe të sakta, ashtu siç do ta paraqiste shkenca. Si mund të ketë version të saktë derisa eshtrat e Skënderbeut u zhvarrosën nga turqit pas rënies së Krujës, më 1480, 12 vjet pas vdekjes? Varri i tij, që ndodhej në Kishën e Shën Nikolla në Lezhë, u dhunua dhe eshtrat u morën si hajmali nga ushtarët turq. Për t’u ditur saktë pamja e tij, duhet marrë eshtrat dhe mbas versionit tredimensional të montohet mishi dhe në saktësi do dimë çdo gjymtyrë, artistët kështu do ta riprodhonin origjinalin e jo imagjinatën. Portreti më i përafërt me pamjen origjinale të tij mendohet të jetë i artistit italian Xhentile Belini. Por, ende pamja e tij mbetet imagjinative mbas artistëve dhe kjo s’mund të ofrojë saktësi.

Te ne në Kosovë, në librat shkollorë, por edhe në pikturat e artistëve, riprodhohet imazhi i Skënderbeut i krijuar nga Odhise Paskali. Pasi nuk kemi imazh të saktë të tij, atëherë artistët duhet me ndryshime dhe mbas përpjekjes imagjinative ta pikturojnë. Ende edhe në ditët e sotme, nuk e dimë saktë si është dukur Skënderbeu.

Harrone BE-ne, kapuni për NATO!

Nga Prof.Dr.Fadil Maloku

1. Kosova, duket që shumë vonë për të mos thënë kurr, nuk do të bëhet pjesë e BE-s.

2. Në NATO, gjasat janë reale dhe shumë profitabile edhe për shkak të sigurisë dhe stabilitetit, të jo vetëm Ballkanit Perëndimor (lexo; minus Sllovenia e Kroacia, e plus Shqipëria), por edhe gjithë Evropës Juglindore.

3. Si kundërpërgjigje ndaj këtij injorimi të djeshëm nga ana e Brukselit, Kosovës i duhet një ritestim, në formë të debatit publik rreth opsionit të bashkimit kombëtar. Qoftë edhe me alibinë e referendumit.

a/. Kosova, nuk mund të vazhdojë deri në amshim me premtime të kota, sikurse rasti i Turqisë, ku për pesë dekada u "ushqye" shpresa e integrimit. Dhe në fund, ajo u "mbyt"me lloj pretekstesh...

b/. Kosova, nuk mund të vazhdoj shkaku se, aktualisht në BE-ane, janë duke ndodhur dy procese antipode; ai integrues (Brukseli) dhe ai dezintegrues (Londra); .

c/. Kosova, nuk mund të vazhdoj shkaku se, rregullat strikte të zgjerimit të saj nuk e lejojnë anëtarësimin e plotë, të një teritorri që nuk e njohin të gjithë.




(Fadil Maloku (i lindur më 6 Prill 1958 në Besianë), është Profesor i Sociologjisë së Globalizimit, Integrimeve dhe Globalizimit, Krimi dhe Devijimi Social, Hyrje në Komunikimin Politik (UP, Departamenti i Gazetarisë), Kultura dhe Politika (niveli master, në Universitetin Shtetëror të Tiranes) në Universitetin “Hasan Prishtina”, të Prishtinës /Departamenti i Sociologjisë, ku ligjëron disa lëndë :Sociologji e Globalizimit , Metodat kuantitative në Sociologji, Metodat e Hulumtimit empirik, Teoria dhe praktika e lëvizjeve shoqërore , Krimi dhe Devijimi, Sjelljet Devijante dhe Kontrolli Social, Integrimi dhe Globalzimi.)

Flori Bruqi


*****

Profesori i sociologjisë në Universitetin Publik të Prishtinës, Fadil Maloku,kohë më parë promovoi në Tiranë dy libra, tematika e të cilave lidhet me refleksionet sociologjike mbi shtetësinë dhe zgjedhjet.

Dy vëllimet me tituj “Refleksione sociologjike mbi shtetësinë dhe raportet ndëretnike” dhe “Refleksione sociologjike mbi joviolencën dhe zgjedhjet” parashtrojnë një sërë çështjesh të rëndësishme, të cilat nisin me një analizë të fakteve historike e politike në vitet ’90 dhe përfundojnë me procesin e integrimit, që për sociologun duhet të jetë i përbashkët, për Shqipërinë dhe Kosovën. “Krahas konkluzioneve të mia, parapëlqej që nëpërmjet leximit të librave që unë po promovoj sot, lexuesi ta bëjë individualisht analizën apo interpretimin e fakteve, si dhe dhënien e një terapie për shoqërinë në tërësi”, theksojë  sociologu i mirënjohur shqiptar Prof.Dr.Fadil  Maloku,nga Prishtina.

Tematika që trajtoni në dy librat që provoni sot.

Këta dy libra janë analiza, përshkrime të situatave, dukurive dhe fenomeneve të ndryshme që kanë ndodhur në Kosovë në dy dekadat e fundit. E veçanta e këtyre librave është këndvështrimi i ri në syrin e një sociologu, i cili në përvojën e tij 40-vjeçare ka arritur të skanojë situatat dhe dukuritë që kanë ndodhur në dy dekadat e fundit në Kosovë. Në përmbajtjen e këtyre dy librave ju do të shihni shumë probleme apo dilema. E parë në syrin tim, theksi vihet mbi atë që unë e quaj si dilemën fondamentale që u referohet viteve ’90, tematika thelbësore e dy vëllimeve të mia të fundit. A duhej që Kosova më parë të ndërtonte demokracinë apo të kyçej dhe të ndërtojë shtetin e saj, dilemë hamletiane. Por në fund kujtoj që shoqëria kosovare e mori drejtimin e saj, kështu që në këtë kontekst ideja ime ishte kapja e dukurive të asaj kohe, pa ndryshuar asgjë, duke ruajtur me fanatizëm gjuhën dhe të menduarit e atyre viteve, elemente dalluese, njëkohësisht dukuri në zhvillim. Nëse do të më duhej të bëja një analizë të këtyre dukurive në ato vite, ndoshta do të kishte qenë shumë më ndryshe, nga analiza që unë bëj sot. Kështu që prej asaj distance kohore, natyrisht edhe për shkak të përvojës që kam, mendova të analizoj shkallën e skanimit të suksesshëm të dukurive apo fazave të atyre viteve në Kosovë. Kosova, ndryshe nga vendet e tjera të rajonit, të cilat ishin po ashtu në fazë tranzicioni, ka specifikat e saj. Nisur nga kjo jam munduar t’i paraqes të gjitha këto specifika në shërbim të shkencës sociologjike në të ardhmen.



A keni arritur t’u jepni përgjigje dilemave tuaja në këto dy vëllime?



Padyshim që po. Kot nuk thuhet që sociologët në një farë mënyre janë mjekë të shoqërisë. Unë kam ndjekur kursin dhe metodologjinë tipike amerikane, e cila më ka bërë të gjej diagnozën apo një përgjigje për zgjidhjen më të mirë, për atë që unë mendoj se do të shërbente si zgjidhja më e mirë. E megjithatë krahas konkluzioneve të mia, parapëlqej që nëpërmjet leximit të librave që unë po promovoj sot, lexuesi ta bëjë individualisht analizën apo interpretimin e fakteve, si dhe dhënien e një terapie për shoqërinë në tërësi. Vitet ‘90 janë vite shumë të rëndësishme për Kosovën, pasi në vitin 1989 u diskutua çështja e autonomisë së Kosovës, ra muri i Berlinit. Ndonëse u diskutua në masë për kapacitetet, Shqipëria nuk e kishte problemin te kapacitetet shtetërore, por te mënyra që do të përdorte për t’i ruajtur ato kapacitete. Në këtë kuadër mendoj që këta dy libra janë një kontribut i rëndësishëm për shkencën sociologjike. Në Shqipëri kujtoj që tekste si këto janë më të vonshme, mirëpo trendi i zhvillimit apo pasionit për të studiuar shkencat sociologjike në Shqipëri po rritet dita-ditës. Kështu, tregu në Shqipëri është duke u mobilizuar së fundmi dhe unë uroj që sociologët e ardhshëm të arrijnë të japin diagnoza si për dukuritë, ashtu edhe për ngjarjet apo fenomenet që ndodhin vit pas viti.



E parë në syrin e një sociologu, cilat janë problematikat me të cilat po përballet shoqëria e sotme shqiptare?



Ka 1 milion pyetje dhe dilema, por shumë pak përgjigje. Një nga të cilat është: a duhet t’i vazhdojmë të ndara proceset e reja të zhvillimit që janë në horizont apo ka edhe mendime që për shkak të arsyeve të ndryshme duhet të hyjmë si shtete të ndara? Unë jam përpjekur ta eksploroj këtë problematikë, pasi nuk kemi ende një përgjigje apo projekt për drejtimet që po ndjek shoqëria shqiptare apo ajo kosovare për të kuptuar se ku përputhen, cilat janë pikat e përbashkëta të tyre. Unë jam fanatik i një shteti të fuqishëm, të përbashkët. Kjo është arsyeja pse unë jam këtu sot, për të treguar që procesi i integrimit nuk pyet, nuk ka adresë, por është një instinkt që na bën të provojmë mënyrat e bashkëpunimit që do të na shërbejnë në rrugëtimin tonë drejt procesit globalizues. Bota sot është një fshat i vogël, ku me një klikim ne të gjithë mund të gjurmojmë ç’të duam dhe mund të gjejmë gjithçka. Unë ndaj mendimin me ata sociologë, ekspertë të fushës, profesorë që thonë se Kosova është pjesë integrale e shtetit shqiptar. Prandaj unë do të doja që proceset e ardhshme të ndjekin këtë ritëm, të mos ecin të ndara, siç mendojnë disa të tjerë, ide që për mua janë shumë margjinale. Kjo, për shkak se ata nuk arrijnë as të shpjegojnë argumentet se pse procesi i integrimit duhet të shkojë i ndarë, pra për Kosovën më vete dhe për Shqipërinë më vete. Mendoj që fillimisht ky proces duhet të nisë i ndarë, por shpresoj që në të ardhmen proceset e tjera të integrimit të ndiqen paralelisht. Kemi jetuar vërtet të ndarë prej vitesh, por në të ardhmen besoj që të gjitha këto do të shuhen. Madje mendoj që kjo do të na bënte më të fuqishëm, për të jetuar bashkërisht. Duhen vënë njëherë e mirë themelet për një komb të përbashkët. Fillimisht është me rëndësi të provojmë sferat ku kemi gjëra të përbashkëta dhe të bashkëpunojmë me njëri-tjetrin për të ecur paralelisht drejt procesit të integrimit.(Marrë nga artikulli i gjatë i gazetarës Shpresa Mëzini "Lexuesi do të zbulojë “terapinë” në vëllimet e mia")

ARIOLA BARDHI – NJË SHKENCËTARE E RE SHQIPTARE NË AMERIKË

Interviste:

Intervistoi: Blerina BYTYÇI

Ariola Bardhi: Studimet në Amerikë më dhanë mundësinë per tu dashururar me shkencën.

Ariola Bardhi

Ariola është aktualisht studente e vitit të katert për doktoraturë në kërkime mjekësore tek Albert Einstein College of Medicine në Nju Jork. Ajo u largua nga Shqipëria për të filluar studimet universitare në SHBA me qëllimin për të arritur një arsimim e të ardhme më të mire. Rrugëtimi në sistemin akademik amerikan hapi mundësi që ajo nuk i kishte parashikuar më parë duke zgjuar interesin në kërkimet shkencore, një mundesi kjo që do ti mungonte në Shqipëri. Në këtë artikull Ariola rrëfen eksperiencën e saj me shpresën për të tërhequr vëmendjen e mjekësisë shqiptare mbi rëndësinë e kërkimeve ne mjekësi.



Përse zgjodhe SHBA-në, dhe si përfundove në një universitet amerikan?



Gjithmonë kam patur një interes për lëndët shkencore dhe mjekësinë. Isha e vendosur për të studiuar jashtë shtetit për një të ardhme më të mirë, dhe SHBA ofron shumë mundësi për arsim dhe arritje të larta profesionale në fushën e mjekësisë. Problemi i vetem ishte pagesa, pasi universitet në SHBA janë tepër të kushtueshme. Gjithësesi pas shumë aplikimesh mora oferta nga disa universitete, njëri nga të cilët, Averett Univerity, më ofroi një bursë të arsyeshme dhe unë vendosa ta pranoj.

Ariola Bardhi

Si ishte eksperienca universitare dhe si filloi interesi në kërkimet shkencore?



Studimet universitare dhe pas-universitare në fushat mjekësore dhe të shkënces në universitetet amerikane janë tepër ndryshe nga ato në Shqipëri, pasi studentat duhet të përfundojnë një katërvjeçar të përgjithshem para se të specializohen në mjekësi, stomatologji, farmaci, etj. Unë zgjodha degën e shkencave biologjike dhe mjekësore me dëshirën për të vazhduar mjekësi. Një avantazh shumë i madh ishte fakti që kisha një këshilltare akademike që ishte tepër e përkushtuar ndaj suksesit tim. Ajo, së bashku me një profesor tjetër që e kishte vënë re interesin tim në lëndën e gjenetikës, më këshilluan që të aplikoja në programe të ndryshme për të zhvilluar kërkime në biologji. Fillimisht aplikova thjesht për të shtuar një eksperiencë në CV dhe për të qenë aplikante më e fortë në shkollat mjekësore. Pasi përfundova një program veror tek Wake Forest Institute for Regenerative Medicine, ku studiova një mutacion gjenetik që mendohet të jetë i lidhur me plakjen e parakohshme, fillova ta konsideroj seriozisht përfshirjen në kërkimet shkencore. Në Shqipëri, për shkak të mungesës së fondeve në arsim, lëndët e laboratorit në gjimnaz zakonisht nuk zhvillohen, ose janë tepër të limituara. Mundësia për të zhvilluar kërkime më dha një kënaqësi që nuk e kisha menduar ndonjëherë, pasi për herë të parë kisha mundësinë të ekzekutoja një eksperiment me duart a mia dhe të zbuloja dicka që nuk dihej akoma në shkencë.

Ariola Bardhi

Me cfarë kërkimesh po merresh gjatë doktoraturës dhe si është një ditë e zakonshme në laborator?



Aktualisht jam e përfshirë në disa projekte të ndryshme që investigojne kombinime të ndryshme terapeutike për të kuruar infeksionin me virusin HIV. Ditët në laborator zakonisht janë tepër të zëna. Çdo javë planifikoj eksperimentet më të rëndësishme që duhet të zbatoj, dhe brenda të njejtës ditë mund të performoj disa eksperimente paralelisht. Analiza e rezultateve nuk është gjithmonë e thjeshtë, kështu që shpeshherë më duhet të konsultohem me studenta apo shkencëtarë te tjerë për të gjetur mënyren më të mirë të interpretimit. Si rezultat, kam mbledhje të ndryshme puthuajse cdo ditë, dhe një herë në javë kemi mbledhje të përgjithshme të laboratorit. Natyra e punës gjithashtu kërkon frekuentimin e seminareve në fushën time apo ato ne fusha të ngjashme, si dhe lexim te thellë të literaturës që zakonisht e bej në mbrëmje, pasi koha nuk prempton gjatë ditës.

Ariola Bardhi

A ke zbuluar ndonjë gjë të rëndësishme që mund ta ndash me ne?



Per momentin është tepër herët për të thënë diçka përfundimtare, por kam disa rezultate pozitive në lidhje me kapacitetin e një antitrupi të inxhinjeruar për të luftuar virusin HIV. Shpresoj që të zbuloj më tepër mbi vetitë e këtij antitrupi dhe të publikoj dicka deri në fund të vitit.



Cila ka qenë sfida apo vështirësia më e madhe gjate studimeve tuaja në SHBA?



Sfida më e madhe ishte pranimi në një program për doktoraturë, pasi unë kisha zhvilluar shumë pak kërkime shkencore në krahasim me kandidatët e tjerë. Besoj që ishin rezultatet e larta në universitet, si dhe dëshira dhe pasioni që kisha për tu marrë me shkencën, ato që më dhanë mundësinë për të filluar studimet për doktoraturë. Vështirësitë në përgjithësi janë të shumta për cdo student që ndodhet i vetëm jashtë vendit të origjinës, dhe i duhet të mësoje një sistem të ri shoqëror, shkollor e punësor, dhe të përballet me cdo vendim i vetëm, por besoj se kjo eksperiencë më ka pergatitur më mirë për sfidat e ardhshme në jetë.



Ariola, ti je dhe një nga themelueset e organizatës INet NYC. Cfarë është kjo organizatë, dhe si të erdhi ideja për ta filluar atë?



INet NYC është një organizatë që mbështet të gjithë shkencëtarët dhe studentët e huaj që studiojnë në fushat e shkencave biologjike dhe mjekësore në Nju Jork. Ideja për të filluar këtë organizatë lindi gjate shumë bisedave me studenta të tjerë të huaj që shpeshherë ndihen të konfuzuar nga mundesitë që ekzistojnë pas kompletimit të doktoraturës në SHBA, cfarë karrierash të ndryshme janë të mundshme, dhe cilat janë rrugët për të marrë një ofertë pune që sponsorizon dhe vizë pune. Interesi që kisha për të zbuluar më shumë mbi këto mundësi, si dhe fati që njhja një tjetër student, Mike Veenstra nga Hollanda, i cili ishte gjthashtu i përkushtuar për të bashkuar dhe ndihmuar komunitetin e shkencëtarëve të huaj, çuan në lindjen e INet NYC. Organizata u themelua në tetor të vitit 2014 dhe tashmë ka mbi 350 anëtarë, një bord drejtuesësh prej 12 vetash, dhe nje grup këshillëtarësh të përbërë nga drejtori i marketingut të firmës farmaceutike Pfizer, drejtoresha e programit Science Alliance tek akademia e shkencave të Nju Jorkut (New York Academy of Sciences), dhe drejtoresha e qendrës gjermane për kërkime dhe inovacion (German Center for Research and Innovation) në Nju Jork. Për më tepër, në bordin drejtues të INet NYC ndodhet dhe një studente tjetër shqiptare, Linda Molla, e cila po përfundon doktoraturën tek Rockefeller University.



Cfarë drejtimi kërkon të marrësh mbas diplomimit dhe ku e sheh veten mbas 5 vitesh?



Dua të vazhdoj të punoj në shkencë dhe të ndihmoj me kerkimet më të fundit. Pas përfundimit të doktoraturës dua që të punësohem në një kompani farmaceutike dhe të merrem me projekte që kërkojne zbulimin e manipulimeve të sistemit imunitar për të luftuar kancerin. Kam dëshirë që të përfshihem më tepër me drejtimin e projekteve dhe propozimin e ideve të reja dhe gradualisht të shkëputem nga eksperimentet. Shpresoj që me pune dhe vullnet t’ia arrij këtij qëllimi.



Do të kishe ndonjë këshillë për studentat në Shqipëri, apo ato që duan të studiojnë jashtë Shqipërisë në programe universitare apo pas universitare?



Këshilla e vetme që kam është që ti marrin studimet seriozisht dhe të përpiqen të kërkojnë mundësi për të ardhmen, qoftë jashtë vendit apo edhe në Shqipëri. Largimi nga atdheu, familja, e shoqëria nuk është e lehtë, kështu që secili duhet të ndjekë rrugën që e bën më të lumtur. E rëndësishme është që të mos kenë frikë të provojnë eksperienca të reja dhe të jenë gati për sakrifica, sepse puna në fund gjithmonë shpërblehet. Personalisht, nuk e kisha menduar kurrë që do ti futesha kërkimeve në mjekësi, por ka qenë një mundësi shumë e mirë që besoj do të më ndihmojë të eci përpara. Shpresoj shumë që së shpejti në Shqipëri te krijohen mundësi për kërkime shkencore dhe që mjekët e rinj ta kuptojnë rëndësinë që ato kanë per avancimin e mjekësisë.



Intervistoi Blerina Bytyçi