Turpi i diktaturës fashiste në Tiranë

Shkruan Flori Bruqi 

Deri sot më  datën 17 maj 2020 , Teatri Kombëtar ishte teatri kryesor në Tiranë.Pronësia e terrenit iu ble familjes Libohova për interes publik.

Ndërtesa e teatrit ishte e vetmja godinë futuriste e inxhinierit dhe arkitektit italian, Giulio Berté, projekti i nisur në fillim janarin e vitit 1938 dhe që përfundoi në shtator të 1939.

 U porosit nga Mbretëria Shqiptare në bazë të marrëveshjes italo-shqiptare të janarit të 1938, në hulli të planit rregullues të qendrës së Tiranës. 

Aty u vendos rrethi italo-shqiptar "Scanderbeg", si qendër kulturore, artistike, sportive dhe argëtuese, e ndërtuar nga firma "Pater".

 Sipërfaqja tokës së dhënë për projektin përfshinte 13 mijë m2, prej të cilave 7 mijë m2 mbulohen nga godina brenda së cilës ishte biblioteka, zyra e informacionit, zyra e përkthimit letrar, etj.

Funksionet kulturore dhe sportive godina vazhdoi t'i ushtronte edhe pas pushtimit italian.

Pas kapitullimit italian, ndërtesa ndërroi emër dhe u quajt Kinema "Kosova".

Më 1945 iu bë edhe ndryshimi i fundit, duke u shndërruar në Teatër Popullor, më pas Kombëtar.


Aktorët të parë të Teatrit Profesionist ishin Mihal Popi, Gjon Karma, Mihal Stefa, Ndrek Shkjezi, Liza Vorfi, Behije Çela, Ndoc Meshkalla, Hasan Reçi. Me vonë erdhën nga lëvizja amatore emra shumë të njohur si Marie Logoreci, Prokop Mima, Sandër Prosi, Sulejman Pitarka, Pjetër Gjoka, Loro Kovaçi, Besa Imami, Violeta Manushi si dhe regjisori i porsadiplomuar Pandi Stillu.


Shfaqjet e dhëna  në Teatri Kombëtar në Tiranë :

1945-1956

• "Revizori", Gogol, regjia Sokrat Mio, 1947.
• "Othello", Shekspir, regjia A.J. Ricko, 1953.
• "Toka Jonë", Kolë Jakova, regjia Pandi Stillu, 1954.
• "Familja e Peshkatarit", Sulejman Pitarka, regjia Pjetër Gjoka, 1956.
• "Halili dhe Hajria", Kolë Jakova, regjia Besim Levonja, 1950.
• "Shërbëtori i dy zotërinjve", K. Goldon, regjia Zina Andri, 1955.

1956-1965

• "Intrigë dhe Dashuri", Shiler, regjia Mihal Luarasi, 1957.
• "Hamleti", Shekspir, 1960.
• "Mbi Gërmadha", Fadil Paçrami, regjia Kujtim Spahivogli, 1962.
• "Borgjezi Fisnik", Molier, regjia P. Stillu, 1963.
• "Karnavalet e Korçës", Spiro Çomora, regjia P. Stillu, 1964.
• "Xhaxha Vanja", A. Çehov, regjia A. Malo, 1964.
• "Mbreti Lir", Shekspir, regjia P. Stillu, 1965.

1965-1972

• "Pas vdekjes" dhe "14 vjeç dhëndër", Çajupi.
• "Prefekti", Besim Levonja.
• "Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur", Ismail Kadare, regjia Pirro Mani.
• "Arturo Ui", Breht, regjia P. Manit, 1971.

1972-1985

• "Njeriu që pa vdekjen me sy", Viktor Eftimiu, regjia Pirro Mani, 1974.
• "Lumi i vdekur", Jakov Xoxa, regjia Drita Agolli, 1975.
• "Zonja nga qyteti", Ruzhdi Pulaha, regjia Agim Qirjaqi, 1975.
• "Luiza Miller", Shiler, regjia D. Agolli, 1979.
• "Nata e dymbëdhjetë", Shekspir, regjia P. Mani, 1982.
• "Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo", Dritëro Agolli, regjia Fatos Haxhiraj, 1983.
• "Prometeu", Eftimiu, regjia P. Mani, 1984.

1985-1992

• "Vdekja e një komisioneri", A. Miler, regjia F. Haxhiraj, 1986.
• "Pallati 176", Adelina Balashi, regjia Alfred Bualoti dhe Andon Qesari, 1986.
• "Romeo dhe Zhulieta", Shekspir, regjia Dhimitër Pecani, 1987.
• "Zbutja e kryeneçes", Shekspir, regjia F. Haxhiraj, 1988.
• "Kush e solli Doruntinën", Pirro Mani, regjia F. Haxhiraj, 1989.
• "Frikë dhe mjerim në rajhun e tretë", B.Breht, regjia A. Kumbaro, 1990.
• "Dhelpra dhe rrushtë", G.Figueredo, regjia Dhimitër Pecanit.
• "Rikardi I tretë", Shekspir, regjia Agim Qiriaqi, 1992.

1992–2005

• "Dy zotërinjtë nga Verona", Shekspir, regjia Dhimitër Pecani, 1993.
• “8 Persona +”, Ferdinand Radi, regjia F. Radi, 1994.
• "Fernando Krafti më ka shkruar një letër", T.Dorst, regjia Gëzim Kame, 1994.
• "Tiranozauri", Kasëm Trebeshina, regjia Gëzim Kame, 1995.
• "Don Zhuani", Molier, regjia Arben Imami, 1996.
• "Apologjia e vërtetë e Sokratit", Gëzim Kame dhe Mirush Kabashi, 1997,
• "Quo Vadis", Serafin Fanku, regjia Se. Fanku, 1997,
• "Kopshti me dallëndyshe", B.Cikliropulos, regjia Kiço Londos, 1998,
• Ëndra e një nate dimri, I. Kadare, regjia A. Bora, 1999,
• "Njeriu, virtyti, kafsha", Luixhi Pirandelo, regjia Drita Agolli, 2000,
• "Armiku I Popullit", H. Ibsen, regjia Agim Qiriaqit, 2000,
• "Utopos", S. Çapaliku, regjia Rikard Ljarja, 2001,
• "Mbreti po vdes", E. Jonesko, regjia A. Bora, 2001,
• "Portreti Dorian Greit", O.Uajlld, regjia Kiço Londo, 2002,
• "(Gomone)", Mihal Luarasi, regjia Gëzim Kame, 2003,
• "Streha e të harruarve", Ruzhdi Pulaha, regjia M. Luarasi, 2004,
• "Kopraci", Molier, regjia H. Çuli, 2004,
• "Pjata e drunjtë", Morison, regjia Gëzim Kame, 2005,
• "Si e mposhta Musolinin", drama dhe regjia Aqif Mulliqi, 2005,
• "Xhaxha Vanja", A.P.Çehov, regjia H. Çuli, 2005.

• Dramaturgët

Besim Levonja, Dionis Bubani, Dritëro Agolli Fadil Kraja, Fadil Paçrami, Kolë Jakova, Ferdinad Hysi

Loni Papa, Ruzhdi Pulaha, Spiro Çomora, Sulejman Pitarka, Teodor Laço, Kasëm Trebeshina,

Drejtorët

Andon Pano, Andrea Malo, Drita Agolli Esat Oktrova, Kujtim Spahivogli, Mihal Luarasi,

Pandi Stillu, Pirro Mani, Sokrat Mio, Xhemal Broja, Zina Andri, Hervin Çuli

Aktorët

• Agim Qirjaqi,
• Ahmet Pasha,
• Anastas Kristofori,
• Andon Qesari,
• Bujar Lako,
• Antoneta Papapavli,
• Besa Imami,
• Drita Haxhiraj,
• Drita Pelingu,
• Edi Luarasi,
• Elia Zaharia,
• Fatos Haxhiraj,
• Gjon Karma,
• Ilia Shyti,
• Laert Vasili,
• Luan Qerimi,
• Lazër Filipi,
• Lazër Filipi,
• Loro Kovaçi,
• Kadri Roshi,
• Sandër Prosi,
• Margarita Xhepa,
• Marie Logoreci,
• Ndrek Luca,
• Mihal Popi,
• Ndriçim Xhepa.
• Pavlina Mani,
• Pjetër Gjoka,
• Prokop Mima,
• Reshat Arbana,
• Robert Ndrenika,
• Roland Trebicka,
• Roza Anagnosti,
• Sandër Prosi
• Shkëlqim Basha,
• Sulejman Pitarka,
• Viktor Gjoka,
• Violeta Manushi,
• Yllka Mujo,
• Ina Gjonçi,

Share

Europa Nostra kishte paralajmëruar se Teatri Kombëtar është i rrezikuar dhe kishte pasur të drejtë. Ai rrezikohej nga pushteti.

Gazeta gjermane, “Tages Zeitung” shkruan se në vend të tij do ndërtohen qendra tregtare.

Ndërkohë, aktivistët thanë për gazetën se e kanë matur Teatrin dhe do e rindërtojnë. Opozita ka deklaruar se do e mbështesë ringritjen e tij kur të vijë në pushtet.

Të tjera detaje mësohen në lidhje me aksionin që do të ndërmerret nga Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit (AMT) pas shembjes së godinës së Teatrit Kombëtar.

Gazetarja e News 24, Klodiana Lala bëri me dije se AMT ka gati dy padi.

Ajo shtoi se dy kallëzime do të dërgohen në SPAK për, ministrin e Kulturës, Elva Margariti dhe drejtorin e Teatrit Kombëtar, Hervin Çuli me arsyetimin se nuk është bërë inventari i sendeve dhe kostumeve brenda TK para se të shembej. Padia për ta do të jetë me akuzën “shpërdorim detyre”.

Lala theksoi se, kallëzimi i dytë do të dërgohet në SPAK për ministrin e Brendshëm, Sandër Lleshaj, Drejtorit të Përgjithshëm të Policisë së Shtetit, Ardi Veliut dhe zyrtarë të tjerë të policisë, me arsyetimin se në kundërshtim me ligjin ata kanë ushtruar dhunë ndaj protestuesve.

Akuza tjetër është “vrasje me dashje e mbetur në tentativë” vepër që sipas tyre është konsumuar kur është goditur teatri, pasi një pjesë e aktorëve ishin brenda godinës.

Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit pretendon se në ato moment mund të ishte rrëzuar e gjithë godina dhe të shkaktonte edhe dëme njerëzore.

Këto foto tregojnë se çfarë ka mbetur  nga regjimi i diktaturës fashiste të Edi Ramës , nga Teatri Kombëtar në Tiranë .

Share

Flet  Edi Rama pas rrëzimit të Teatrit,

 ka disa fjalë për vendimin e tij

Kryeministri shqiptar Edi Rama ka bërë një reagim sa i përket çështjes së Teatrit Kombëtar. Rama në Twitter i ka reaguar regjisorit Robert Budina.

“Dy fjalë njeriut të mirë Edmond Budina: je në të drejtën tënde të vazhdosh të mendosh ndryshe nga Robert Ndrenika, Luftar Paja, Gëzim Kame, Viktor Zhusti, Ruzhdi Pulaha, Pirro Milkani, Albert Minga, Altin Basha e plot të tjerë, që janë historia e vjetër dhe e re e skenës kombëtare”, shkruan Rama.

Ai shkruan se, nuk është i shenjt dhe as i pagabueshëm, dhe se sipas tij, ai nuk ka lidhje me autorësinë e puneve të zeza.

“Unë s’jam as shenjt e as i pagabueshëm dhe nuk ndal dot askënd të më pikturojë si djall, por unë kam lidhje autorësie me punët e zeza që më akuzoni,po aq sa ç’kanë lidhje me Shekspirin dhe Molierin ato partitë që u ngulën tek teatri si në sheshin e radhës për përsheshin e radhës!”, shkruan ai.

Pas gati tre vitesh protestë dhe rezistencë për mbrojtjen e Teatrit Kombëtar nga artistët, intelektualët dhe shoqëria civile, në orët e para të mëngjesit të sotëm ka nisur dhe shembja e kësaj godine.

Në Tiranë, nesër më 18 maj 2020, në ora 16:30 protestë mbarëkombëtare, zbulohet ora dhe vendi ku mbahet

 
Regjisori Robert Budina njoftoi para mediave protestën që do të mbahet ditën e nesërme e cila do të zhvillohet në orën 16:30 para ministrisë së Brendshme.

“Nesër  më 18:30 në orën 16:30 aleanca për Mbrojtjen e Teatrit thërret në protestë gjithë popullin e Tiranës dhe gjithë shqipërisë. Kjo protestë bëhet sepse gjatë natës së kaluar filluan shembjen e Teatrit ndërkohë që ne ishim brenda, dhe kjo mund të vijojë në çdo shtëpi tuajën. Protesta do të bëhet përballë ministrisë së brendshme sepse ata tentuan të na vrasin. Ne kemi ndërprerë çdo lidhje me qeverinë shqiptare, nuk kemi ndërmend të kërkojmë askujt leje. Kemi lënë gjërat qëe kishim me vete mbrëmë, i kërkuam drejtuesit të policisë dhe nuk na lejoi. Asnjë leje nuk do të kërkojmë. Mua më kanë kapur brenda godinës, më kanë shkelur me këmbë, na dnoqën, na sollën me dhunë meqë ishte errësirë. Një zonjë e shkelën me këmbë. Kundër kësaj tentative për vrasje ne thërrasim gjithë popullin që të mos i lejojmë”, tha regjisori Robert Budina.

Luan Rama: Teatrin e shembur duhet ta rindërtojmë!

Zëvendëskryetari i LSI-së Luan Rama i cilëson barbarë ata që shembën Teatrin Kombëtar dhe thotë se, kujtesa qytetare duhet t’i fiksojë emrat e tyre dhe t’i trajtojë siç trajtohen barbarët.

Ai thotë se, teatri duhet rindërtuar nga e para sipas projektit të 1939-ës që, qyteti të mos e humbasë këtë shenjë të historisë

POSTIMI I PLOTË



BARBARËT E SHEMBËN TEATRIN
Sot nuk është shembur godina e Teatrit Kombëtar.
Sot është shembur një tempull.
Sot është dhunuar një vend i shenjtë.
Sot është zhdukur një gjurmë e çmuar e historisë qytetare të Tiranës!
Teatri nuk është vetëm i artistëve.
Më së pari, teatri është i qytetarëve.

Teatri e ka fisnikëruar njerëzimin.
Teatri ka gdhendur njeriun dhe e ka çliruar nga egërsia.
Teatri ka meritën kryesore për ndryshimin e mendësisë njerëzore, për qytetërimin e shoqërisë njerëzore.
Çështja e teatrit nuk është çështje sentimenti.

Mund të mendoni se sa emocione ishin arkivuar në atë ndërtesë që u rrëzua më përdhunë…
Njerëzit aty kanë duartrokitur, kanë qeshur, kanë qarë, kanë pranuar, kane refuzuar.
Jeta e kryeqytetit ka qenë e lidhur me atë ndërtesë, sado modeste apo e pavlerë që mund ti jetë dukur ndonjërit.
Sot qeveria e preu, sot qeveria e vrau këtë lidhje, siç në fakt ka prerë e ka vrarë edhe shumë lidhje të tjera!

Qytetit iu vodhën kinematë, për t’u bërë pallate, e i njejti njeri vjen sot dhe vjedh teatrin, emrin, tokën, historinë, emocionet e tij!
Unë nuk jam kundër që në Tiranë të ndërtohet një teatër i ri, modern dhe i bukur.
Madje të ndërtohen më shumë se një.

Por teatri që u prish sot, duhet rindërtuar nga e para sipas projektit të 1939-ës, me qëllim që qyteti të mos e humbasë këtë shenjë të historisë së vet, njësoj siç humbi Sheshin Skëndërbej, i cili nuk është më ai i kohës së Zogut, njësoj siç humbi bulevardin që e përshkonte Tiranën si një arterie e vetme prej Universitetit tek Stacioni i Trenit!

Sot u bë një marrëzi.
Barbarët e shembën teatrin.
Kujtesa qytetare duhet t’i fiksojë emrat e tyre dhe ti trajtojë siç trajtohen barbarët!

“Gra dhe vajza u tërhoqën zvarrë”, Vokshi: Sot u vulos një krim kombëtar, opozita protesta të përditshme!

Ish-deputetja e PD-së, Albana Vokshi njoftoi se pas shembjes së Teatrit Kombëtar opozita ka vendosur të vijojë me protesta të përditshme.

Sipas saj, është e pafalshme që gra e vajza u dhunuan e tërhoqën zvarrë nga policë të armatosur rëndë e të maskuar, vetëm e vetëm se kishin dalë të mbronin Teatrin.

“Sot është vetëm dita e parë, do vijojmë me protesta të përditshme në mbështetje të Aleancës për Teatrin që tani quhet Aleanca për Mbrojtjen eë Shqipërisë. Ne do kemi mbështetje totale ndaj protestave të tyre dhe të qytetarëve shqiptarë që pavarësisht se rrallohen, grumbullohen sërish. E kemi thënë dhe stërthënë, po Teatri është vija e kuqe. Si do plotësohen kushtet për integrimit tani? Kushti i 15 ishte liria e mediave. Shumë gazetarë i keni në rajone, e keni parë dhunën ndaj zotit Lela, të parët që janë dhunuar këtu ishin gazetarët. Kanë hequr valët, janë marrë zvarrë gra e vajza, janë dhunuar e qëlluar nga policë me maska, të armatosur rëndë. Kë po qëllonin, kë do asgjësonin? Kur ka nisur shembja ka pasur njerëz brenda teatrit. Por si një burracak, hajdut ordiner Edi Rama e vijoi punën”, tha Vokshi.

Albanian Protesters, Police Clash Over Theater Demolition

By The Associated Press

TIRANA, Albania — Albanian police clashed Sunday with opposition supporters who were protesting the demolition of the country's crumbling National Theater building in the capital.

Police pulled a group of artists and some opposition leaders away from the building in Tirana early in the morning before heavy machinery started to bring it down. The country is in a lockdown because of the coronavirus outbreak and no mass gatherings are allowed.

A new 30 million-euro ($32.4 million) theater will be built in its place — a modern design by Danish architects from the Bjarke Ingels Group.

The government’s decision to destroy the old National Theater, built by Italians when they occupied Albania during World War II, was opposed by artists and others who wanted it renovated instead. Workers started building the theater in 1938 and finished it the following year before it opened as a cultural center in 1940. Albania's government took the decision to tear it down two years ago and shuttered it. Actors and artists continued to use it even after that despite the dilapidated condition of the theater.

ADVERTISEMENT

Continue reading the main story

The theater had many names over the years. When it first opened, the Italians named it Savoia, and then during the German occupation it was called Movie Theater Kosova before being renamed the People's Theater during communist times and finally the National Theater.

It's not clear when the project to build the new theater will begin. Initially, a local construction company was going to build and fund it in exchange for the government giving the firm a nearby land plot to build towers on it. But the government abandoned that plan because of protests, and the construction of the new theater will now be funded by Tirana's city hall.

Unlock more free articles.
Create an account or log in
Hundreds of protesters continued to stay near the site of the demolished theater as they tried to break through the police cordon. The demonstrators chanted “Down with the dictatorship!”

Later in the day, police tried to move a group of young people sitting on a boulevard close to the site. Officers used pepper spray and took away some of the demonstrators, and police also tried to stop local television crews from reporting on it.

Opposition leaders joined the group and pledged to stage a sit-in with them in solidarity.

President Ilir Meta denounced the move of the left-wing government of Prime Minister Edi Rama as “a constitutional, legal and moral crime.”

ADVERTISEMENT

Continue reading the main story

In a Facebook post, the prime minister compared old and renovated views from the capital, saying, “They cannot stop Tirana!”

A statement from the European Union office in Tirana deplored the demolition of the theater at a time when they had called for negotiations with civil society, and for political parties to avoid “an escalation of the situation.”

Police said 37 people, including a journalist, were briefly detained before being released and reminded that mass gatherings were prohibited because of the virus outbreak.

Two policemen were injured and television stations showed a bloodied citizen too.

Television footage showed Monika Kryemadhi, leader of a small opposition party and wife of the country's president, being put into a police van. The position of president is mostly a ceremonial post in Albania. Kryemadhi was later freed.

The leader of the opposition Democratic Party, Lulzim Basha, urged residents to topple the government over the theater's demolition.

Basha called on all citizens to start nationwide protests “to get rid of this bandit and this great evil,” adding that demonstrations would be held “respecting hygienic conditions.”

Albania, which earlier this year got approval from the EU to launch full membership negotiations to join the bloc, has been in a tense political situation since last year when opposition parties left their seats in the parliament.

Reuters dhe New York Times/ Zemërim kundër qeverisë në Tiranë

Shembja e Teatrit Kombëtar ka marrë vëmendjen e agjencive ndërkombëtare të lajmeve. Reuters shkruan se autoritetet shqiptare nisën që në orët e para të mëngjesit ndërtesën e Teatrit Kombëtar ndërsa një dyzinë aktorësh bërtisnin “turp” dhe “diktaturë”. Agjencia e lajmeve kujton se për më shumë se 2 vjet aktivistë dhe shoqëria civile kundërshtojnë planin e kryeministrit Edi Rama duke këmbëngulur se ajo është pjesë e trashëgimisë kulturore dhe e kanë akuzuar atë për praktika korruptive.

“Kjo nuk ka të bëjë më me shembjen e Teatrit, por me rënien e demokracisë dhe lirisë. Ne jemi në diktaturë” – citon Reuters, Aleancën për Mbrojtjen e Teatrit. Reuters nënvizon se ka pasur përplasje me policinë dhe janë ndalura 37 persona. Vetë Reuters thotë se ka parë se si policia godiste protestuesit dhe ndaloi një prej gazetarëve në protestë edhe pse vetë uniformat blu e kanë kundërshtuar se është ushtruar dhunë. Ndërsa “New York Times” raporton për përplasjet mes protestuesve dhe policisë pas shembjes së godinës së Teatrit Kombëtar.

Demolition of Albanian national theatre sparks angry protests

TIRANA (Reuters) - Albanian authorities began demolishing the national theatre building early on Sunday after dragging away two dozen actors and activists protecting the site, drawing a large crowd chanting “shame” and “dictatorship”.

Albanian activists and supporters clash with police as they protest against the demolition of the National Theatre in Tirana, Albania May 17, 2020. REUTERS/Florion Goga
For more than two years actors, activists and the opposition have contested plans by Socialist Prime Minister Edi Rama to build a new theatre, saying the existing building was part of the country’s heritage, and accused him of corrupt practices.

A large police force showed up before dawn and removed members of the Alliance to Protect the Theatre, using pepper spray. Mechanized diggers then began demolishing its front column, bearing the words “National Theatre”.

The fate of the building, constructed in 1939 and made into a national theatre in 1945, has divided society, with many angry that Rama had chosen to act during the coronavirus lockdown.

“This is no longer about the theatre’s demolition but the downfall of democracy and freedom. We are in a dictatorship,” an unidentified member of the alliance said on a Facebook video.

Rama, whose government says the theatre was decrepit and in need of modernisation, stuck to his idea he was pushing for progress, after building a new soccer stadium and market.

“These are the same people who rise against every project in Tirana. They do not want development, but they cannot stop Tirana,” Rama said in a Facebook post.

ADVERTISEMENT


Protesters shoved police blocking access to the site and chanted “down with the dictatorship”, leading to 37 arrests. One policeman was hospitalized after being hit by protesters, while a Reuters witness also saw one protester with head injuries.

One of those arrested, media analyst Alfred Lela, said after his release that police had used unjustified violence and verbal abuse. Policemen kicked protesters, who threw water bottles, according to a Reuters witness.

The police said accusations of violence were untrue.

Critics of the original plan for a new theatre said the work had been awarded to one of the government’s preferred partners without being subject to tender, with the construction of several new high-rise properties included in the deal.

The Socialist government withdrew that plan in February.

Protesters have claimed that a six-month period is required by law for a new project to be approved, and that the government has not secured the proper permits to carry out the demolition.

Mariya Gabriel, the European Union’s Innovation, Research, Culture, Education and Youth Commissioner, last week urged further discussions before any decision was made on the theatre.

ADVERTISEMENT


Opposition Democratic Party leader Lulzim Basha said the demolition was illegal, and had also “demolished the foundations of society”.

President Ilir Meta, who holds a largely ceremonial role in government, has complained to the constitutional court about the demolition, which he has called an “legal, moral and constitutional crime”. The court is yet to rule.