Jusuf Buxhovi :“Historia e Kosovës”

Nga Flori Bruqi







Jusuf Buxhovi lindi në Pejë më 4 gusht të vitit 1946. Mësimet e para dhe shkollën e mesme i kreu në Gjakovë. Studioi Gjuhë dhe Letërsi Shqipe në Universitetin e Prishtinës, studime të cilat do t’i kalonte për t’u ndalur tek interesat dhe tërheqja e tij pas historisë. Ai e nisi karrierën e shkrimtarisë si poet dhe gazetar i kulturës në gazetën “Rilindja” në vitin 1967. vazhdon si korrespondent i saj në Gjermani, deri në fund të vitit 1980. Këtu nis cikli i romaneve triologjikë përpunuar vitet e fundit dhe ku prozatori në mbi dy mijë faqe përcjell dramën e mbijetesës, vazhdimësisë dhe jetës. Rreth krijimtarisë letrare të viteve të fundit të autorit, mund të thuhet se me romanet "Prapë Vdekja I, II, III" (1991-1995) pastaj me "Letrat për Kryeprincin" (2002), "Vera e fundit e Gjin Bardhit" (2003), si dhe "Trilogjinë Gjermane" (Vdekja e Kolonelit, Kujtimet e zonjës Von Braun dhe Kodi i Dashurisë) të botuara në vitet 2004-2006, krijon një cikël tematik të eposit të prozës shqipe, i cili mbështetet mbi qenien ekzistenciale të popullit shqiptar që nga antika e deri në ditët tona.



Në këtë mënyrë autori shfaqet me një prosede letrar që është i ndërthurur dhe i ndërlidhur organikisht, ku historia kthehet në një fakt letrar. Këtij kundrimi nuk i kanë shpëtuar as ngjarjet e fundit, vecmas ato të viteve të tetëdhjeta dhe nëntëdhjeta, të cilat gjetën një pasqyrim të denjë në romanin "Kodi i dashurisë" i cili në vitin 2006 u nderua me cmimin kombëtar "Azem Shkreli", si vepra më e mirë e vitit.


Në vazhdën e këtij angazhimi duhet parë edhe pjesën e parë të trilogjisë "Libri i Bllacës".

Gjatë shkatërrimit të sistemit një partiak dhe me ngritjes së atij shumë partiakë në Jugosllavi, në republikat perëndimore të ish-Jugosllavisë fillon të bëhet regjistrimi i partive të ndryshme politike. Përderisa në pjesët tjera të ish-Jugosllavisë u krijuan disa shoqata politike, në Kosovë në shtator dhe tetor të 1989-ës një grup shkrimtarësh dhe intelektualësh fillojnë të punojnë për bashkimin e forcave politike shqiptare në një lidhje.
Nisma për themelimin e një partie në këtë sistem, doli nga shkrimtarët Jusuf Buxhovi, Ibrahim Berisha, Mehmet Kraja dhe Xhemail Mustafa. Pas shumë bisedash, ata angazhuan koordinator të Këshillit nismëtar Jusuf Buxhovin, i cili mori përsipër kontaktimin me intelektualët e tjerë dhe hartimin e programit dhe statutit të partisë.



 Kjo nismë u përkrah dhe u nxitu nga intelektual të kohës si Ibrahim Rugova, Ali Aliu, Ajri Begu, Basri Çapriqi e Ramiz Kelmendi, të cilët me nënshkrimet e tyre, pranuan të bëhen anëtarë të Këshillit nismëtar për themelimin e partisë. Ky Këshill nismëtar takohej herë pas here dhe bisedonte për konturat e ardhshme të partisë. Pa marrë parasysh vështirësitë e fillimit dhe ato të kohës, u vendos që në punën e mëtutjeshme të themelimit të partisë të përfshiheshin edhe intelektualë të tjerë, të guximshëm për veprim në rrethana e shkatërrimit të Jugosllavisë.


Prishtinë,dhjetor 1989:Konsultime në prak të Kuvendit themelues të Lidhjes Demokratike të Kosovës - Në foto:Jusuf Buxhovi,Xhemail Mustafa dhe Ibrahim Rugova


Kështu, në listën e nismëtarëve u gjendën edhe Fehmi Agani (që dha ndihmesë të konsiderueshme për versionin përfundimtar të tekstit të Programit të partisë), pastaj aktivistët Bujar Bukoshi, Zenel Kelmendi, Zenun Çelaj, Jusuf Bajraktari, Mustafë Radoniqi, Hysen Matoshi e Neshet Nushi, për t'u forcuar, më në fund, me akademikët dhe shkencëtart si: Idriz Ajeti, Mark Krasniqi, Dervish Rozhaja, Anton Çetta dhe Zekiria Cana (Këta dy të fundit ishin të angazhuar në projektin Pajtimi i Gjaqeve).
Bërthama e Këshillit nismëtar, e përbërë prej njëmbëdhjetë vetash, u mblodh disa herë gjatë tetorit dhe nëntorit. Takimet duhej të dukeshin "spontane", andaj shumica e tyre mbaheshin në ëmbëltoren "elida" në Qendrën e Rinis "Boro-Ramizi".

Fotografi historike: Kuvendi Themelues i Lidhjes Demokratike të Kosovës më 23 dhjetor 1989: Paraqitja e dokumenteve të partisë nga ana e Jusuf Buxhovit. Kryesia e parë e punës: nga e djatha në të majtë: Dr. Ibrahim Rugova, Ali Ali dhe deë.Zenel Kelmendi.


Ndërkohë, nga gjysma e nëntorit dhe fillimi i dhjetorit po krijoheshin konturat e qarta të Programit të partisë si dhe statuti. Koordinatori Jusuf Buxhovi disa herë ua parashtroi anëtarëve të bërthamës të Këshillit nismëtar përmbajtjen e Programit dhe të Statutit, duke e plotësuar atë me vërejtjet dhe propozimet që i jepeshin nga njëmbëdhjetëshja, si dhe të tjerët që konsultoheshin. Në javët e para të dhjetorit versioni i programit ishte i gatshëm dhe ai u miratua. Mbetej për t'u caktuar dita dhe vendi i mbajtjes së kuvendit themelues të Lidhjes Demokratike të Kosovës.


Fotografi historike: Dr.Zekeria Cana, në emër të Këshillit për Mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të njeriut, përshendet Kuvendin Thenelues të Lidhjes Demokratike të Kosovës


Kishte propozime të ndryshme, nga ato se kuvendi duhej mbajtur menjëherë në heshtje, deri tek ata që duhej shtyrë pas vitit të ri. Rrethanat përnjëmend ishin të tensionuara, ngase nuk dihej se si do të reagonte pushteti i atëhershëm partiak, i cili ishte në shkatërrim e sipër. Pas shumë shqyrtimesh, u caktua data - 23 dhjetor 1989, pra, dita e shtunë....

Prishtinë,dhjetor 1989. Kristine von Kol në bisedë me Rugoven dhe Buxhovin


Kuvendi themelues u vendos të mbahej në lokalet e Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, ku rëndom asokohe zhvilloheshin që të gjitha vlimet shoqërore dhe politike. Koordinatori i grupit u angazhua ta bënte paraqitjen ligjore të mbajtjes së kuvendit themelues në polici, me tërë dokumentacionin, ashtu si e kërkonte ligji i atëhershëm për mbajtjen e manifestimeve dhe tubimeve publike. Policia nuk njoftoi se do ta ndalonte kuvendin themelues të Lidhjes Demokratike të Kosovës, por as nuk dha pëlqim për të. Gjendja, pra, mbahej e tensionuar.


Njëra nga konferencat për shtyp të LDK-së e drejtuar nga J.Buxhovi i shoqëruar nga Ali Ali dhe Mehmet Kraja


Duhet cekur se shtypi i atëhershëm në gjuhën shqipe nuk botoi kurrfarë lajmi për ditën dhe vendin e mbajtjes së kuvendit themelues të LDK-së, anipse Këshilli nismëtar kërkoi që kjo të bëhej. Megjithatë, informimi u bë në mënyrë fare interne, gojë me gojë, duke njoftuar ata që dëshironin të vinin në kuvendin themelues.
Të shtunën, në mëngjes, rreth orës 9, në lokalet e Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, u mblodh tash në përbërje të zgjeruar Këshilli nismëtar për themelimin e Lidhjes Demokratike të Kosovës.

Njëra nga konferencat për shtyp të LDK-së: nga e djathta në të majtë:Ali Aliu, prof,Fehmi Agani, Jusuf Buxhovi dhe Mehmet Kreaja


 Të gjithë u pajtuan me Programin dhe Statutin e saj. U bisedua bukur shumë për strukturën udhëheqëse të partisë.
Që të gjithë ishin të mendimit se kryetar i saj duhej të bëhej Ibrahim Rugova, ndërsa sekretar Jusuf Buxhovi. Grupi nismëtar nguli këmbë që Rugova duhej të propozohej për kryetar dhe u deklarua që këtë ta parashtronte Kuvendi themelues, me çka ai u pajtua. Diku para orës dhjetë të paraditës filluan të vinin, heshtazi, të interesuarit për Kuvendin themelues.

Pikërisht në orën dhjetë, lokali i vogël i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës mezi i zuri ata që kishin vendosur të merrnin pjesë në mbledhjen e Kuvendit themelues të LDK-së.

Ata ishin gjithsej 96 veta, të cilët me nënshkrimet e veta dhe me deklarim të lirë u përcaktuan t'ia vinin themelet partisë së parë politike shqiptare të pagëzuar Lidhja Demokratike e Kosovës.

Këshilli nismëtar, që më parë u pat marrë vesh se mbledhjen duhej ta hapte Zenel Kelmendi, i cili, pasi do të përshëndeste të pranishmit, do të propozonte rendin e ditës, kryesinë e punës, si dhe komisionet e domosdoshme të Kuvendit. Zenel Kelmendi e hapi kuvendin me pak fjalë dhe propozoi kryesinë e punës në këtë përbërje: Ibrahim Rugova, Jusuf Buxhovi, Ali Aliu, Fehmi Agani dhe Zenel Kelmendi, gjë që të pranishmit u pajtuan. Pastaj, ai propozoi komisionin kandidues në krye me Milazim Krasniqin, si dhe procesmbajtës Hysen Matoshin.



Në emër të Këshillit nismëtar dhe të Kryesisë së punës, Programin e Lidhjes Demokratike të Kosovës dhe Statutin e saj e lexoi Jusuf Buxhovi. Të pranishmit dëgjuan me vëmendje Programin dhe Statutin e LDK-së dhe miratuan me duartrokitje të gjatë përmbajtjet e tyre. Askush nuk ishte kundër.

Kryesuesi ia dha fjalën Milazim Krasniqi, që në emër të Këshillit kandidues të propozonte udhëheqësin e parë të Lidhjes Demokratike të Kosovës. Ai bëri këto propozime:

Kryetar i Lidhjes Demokratike të Kosovës - dr.Ibrahim Rugova,Sekretar- Jusuf Buxhovi.

Anëtarë të Kryesisë: Fehmi Agani, Bujar Bukoshi, Ali Aliu, Nekibe Kelmendi, Mehmet Kraja.
Propozimet u miratuan me duartrokitje të gjata nga të pranishmit.

Pastaj, fjalën e mori Ibrahim Rugova, i cili falënderoi për besimin e dhënë dhe u zotua se do t'i kryente detyrat që dilnin nga Programi i Lidhjes Demokratike të Kosovës.

Mbledhja e Kuvendit themelues të Lidhjes Demokratike të Kosovës, e cila filloi në orën 10:5 minuta, përfundoi në orën 11:10 minuta.

Mbledhjen e ndoqën korrespodentët dhe gazetarët e këtyre gazetave: "Rilindja", Tanjugu, Radiotelevizioni i Prishtinës, "Oslobogjenje", "Vjesniku" dhe Radio-Lubjana. Nga të dhënat e sakta del se informata për themelimin e Lidhjes Demokratike të Kosovës dhanë "Rilindja" (një lajm të gjymtuar keqas), Tanjugu dhe Radio-Lubjana. Dy ditë më vonë për themelimin e LDK-së njoftoi RTV i Beogradit, "Vjesniku", ndërsa nga agjencitë e huaja njoftuan: AFT, AP dhe DPA. TV Prishtina e dha lajmin shkurtimisht në ditarin e natës së Vitit të Ri, pra, me një javë vonesë.


Programi i Lidhjes Demokratike të Kosovës, qysh të hënën, pra, më 25 dhjetor 1989, iu dërgua, ashtu siç e kërkonte ligji, organeve policore krahinore e gjykatës (që të bëhej regjistrimi në regjistrin e shoqatave të pavarura, anipse në vend atëherë ende nuk kishte ligj federativ për partitë politike), pastaj Ambasadës së SHBA-ve në Beograd, Ambasadës së Anglisë në Beograd, Ambasadës së Gjermanisë në Beograd, si dhe Ambasadës së Francës në Beograd. I përkthyer në gjuhën angleze, Programi i Lidhjes Demokratike iu dërgua për atë ditë të gjitha agjencive më të mëdha botërore edhe Tanjugut.

Këto ditë doli nga shtypi "Historia e Kosovës" e historianit Jusuf Buxhovi. Libri ka tri vëllime: Antika dhe mesjeta, Perandoria osmane dhe Nga konferenca e Londrës deri te protektorati ndërkombëtar. Botues të këtij projekti, të parit në historiografinë shqiptare, janë "Faik Konica" nga Prishtina dhe "Jalifat Publishing" nga Hjustoni i SHBA-ve.

"Kosova" e Jusuf Buxhovit është libri i parë historiografik i kësaj natyre. Në hyrje, autori bën të ditur se fjala është për një shkrim gjithëpërfshirës të historisë shqiptare nga antikiteti e deri në kohën tonë, ku Kosova jo vetëm që nuk shihet e shkëputur nga koncepti i Shqipërisë së natyrshme, por ajo paraqitet si qendër e saj shpirtërore, kulturore dhe shtetërore. Me këtë rast, autori, fokusimin e përqendron te Pellazgët, ku Dardanët dhe Dardania paraqiten trungu kryesor i asaj që më vonë njihet si vazhdimësi iliro-shqiptare.

Duke shfrytëzuar shumë burime nga historiografia botërore, veçmas ato nga autorët antikë, Buxhovi nxjerr përfundimin se Dardanët janë themelues të Trojës dhe bartës të qytetërimit antik, i cili me pa të drejtë u është atribuuar grekëve, të cilët erdhën shumë vonë dhe përvetësuan gjithë qytetërimin pellazg, madje edhe shkrimin e tyre.

Sipas Buxhovit, edhe eposi i madh botëror "Iliada" dhe filozofia antike paraqesin trashëgimi shpirtërore të shqiptarëve.

Shikuar nga ky prizën, "Kosova" e Buxhovit historinë shqiptare e zhvendos nga mileniumi i dytë (teoria ilire) te ai i katër, gjë që duke u ndërlidhur me Pellazgët, atë e kthen në qendër të antikitetit. Autori, po ashtu, edhe themelimin e Perandorisë së Romës dhe të të Bizantit e lidhë me trashëgiminë pellazge (dardano-ilirët), ku ata dalin si bartës të qytetërimit perëndimor, por edhe të ngrehinave të tyre politike dhe shtetërore.

Një rishikim tjetër është edhe ai që ka të bëjë me të ashtuquajturin shteti mesjetar serb dhe kishë mesjetare serbe, të cilat Buxhovi i sheh si konstrukte të historiografisë hegjemoniste serbomadhe të shekullit të kaluar, gënjeshtrat e së cilës, për fat të keq, i ka pranuar edhe historiografia ideologjike shqiptare, të cilat, edhe sot e gjithëditën, vazhdon t'i përdor "si të vërteta historike". Duke u bazuar në një faktografi shkencore, Buxhovi nxjerr përfundimin se në mesjetë nuk ka pasur shtet serb, e as kishë serbe, pos zhupani, të cilat kanë qenë pushtuese dhe në dëm të etnisë arbërore, mbi të cilën pastaj është ndërtuar miti mesjetar serb. Buxhovi, madje vlerëson se edhe e ashtuquajtura Rashkë, që proklamohet si "qendër e shtetit serb", ka të bëjë me Tribalët (Dardanë të sllavizuar).

Rishqyrtime të rëndësishme paraqiten edhe në pjesën që ka të bëjë me Perandorinë osmane dhe me krizën lindore në përgjithësi, ku po ashtu, Kosova shfaqet si qendër e gravitetit politik dhe kulturor shqiptar, (Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Revolucioni Xhonrturk dhe Katërmbëdhjetë pikat e Hasan Prishtinës, të vitit 1912), që i ka paraprirë pavarësisë së Shqipëri.

Me interes është edhe pjesa e tretë, ajo e shtetformimit shqiptar, me ç'rast autori sjell një pamje tjetër nga ajo që është parë nga historiografia ideologjike shqiptare.

Ç'thanë për librin *

Që nga paslufta ka nisur të flitet me të madhe për përpilimin, apo më saktë për shkrimin e historisë së Kosovës, sepse kjo ka qenë një domosdoshmëri e kahershme për të ditur për Kosovën, sidomos për të prezantuar shtetin më të ri, që lindi në shekullin XXI në Evropë. “Kosova, një histori e shkurtër” e Neol Malkolmit mbetet e vetmja alternativë, e cila vazhdon t’u kundërvihet historive të shumta që shteti dhe institucionet serbe kanë lansuar për Kosovën, dekada me radhe, duke e prezantuar vendin tonë si tokë të shenjtë të tyre, duke i falsifikuar fakte, që kanë pasur efekte të mëdha, e që për ta thënë të vërtetën ende vazhdon ta ketë. Por, shumë shpejt librit të Malkolmit, pritet t’i bashkëngjitet edhe një botim voluminoz, “Historia e Kosovës”, në tri vëllime, e historianit, publicistit dhe krijuesit, Jusuf Buxhovi. Ky libër pritet të dalë nga shtypi në janar të vitit që po troket, 2012. Kjo është konfirmuar edhe nga vetë autori Buxhovi në një prononcim për “Kosova Sot”. Sipas tij, libri do të dalë nga shtypi në janar të 2012 dhe do të përfshijë historinë e Kosovës që nga antikiteti e deri në protektoratin ndërkombëtar. “Do të jenë tri vëllime, pjesa e parë përshinë antikitetin deri në Mesjetë, e dyta Perandorinë Osmane dhe e treta nga Londra deri në Protektoratin Ndërkombëtar”, ka thënë Buxhovi, për “Kosova Sot”. Për përpilimin e historisë së Kosovës, Buxhovi është duke punuar me vite, ndërsa ka thënë se ky vëllim do të botohet edhe në gjuhën angleze. Me botimin e këtij libri, Buxhovi lë prapa jo vetë institucionet shkencore, por edhe ato shtetërore, të cilat vazhdojnë të mos kenë koordinimin e duhure në këtë drejtim. Ka më se një dekadë që historianët tanë janë duke punuar në këtë drejtim. Por, edhe pse të padeklaruar ka mjaft mosmarrëveshje ndërmjet tyre se si duhet shkruar dhe dukur historia e Kosovës. E se kush duhet ta bëjë historinë e Kosovës jepen mendime të ndryshme nga historianë. Në fakt, ka vite që Instituti i Historisë ka hartuar një projekt në të cilin janë duke punuar punëtorët e këtij projekti. Instituti ka hartuar projektin dhe e ka dërguar në Ministrinë e Arsimit për të marrë përkrahje financiare, por që deri më sot të mos ketë marrë përgjigje nga MASHT-i. Kjo është pohuar edhe nga Sekretari shkencor i IH-së, Frashër Demaj. Ai në një prononcim për “Kosova Sot” ka thënë se Instituti është duke punuar në këtë drejtim. Ndërsa është duke pritur edhe përgjigjen e ministrisë sa i përket përkrahjes. “Punëtorët e këtij instituti janë duke punuar rreth këtij projekti. Tani pritet përgjigjja nga MASHT-i, me qëllim të angazhimit të bashkëpunëtorëve, të cilët do të jenë pjesë e projektit Historia e Kosovës”, është shprehur Demaj. Ndërsa, historiani Lulëzim Lajçi, Sekretar shkencor në Institutin Albanologjik të Prishtinës, ka thënë se projekti për shkrimin e historisë së Kosovës duhet të planifikohet nga institucionet më të larta shkencore në Kosovë dhe Shqipëri. Sipas tij, shkrimi i historisë së Kosovës është mjaft kompleks dhe duhet profesionalizëm dhe objektivitet. “Do të duhet që dy akademitë tona të mblidhen, t’i hartojnë kornizat e projekti dhe t’i zgjedhjen njerëzit më eminentë për këtë projekt”, ka thënë historiani Lajçi.

Flori Bruqi

Në Tiranë promovohen dy libra të albanologut Robert Elsie

Albanologu Robert Elsie lindi në Vankuvër (Vancouver) të Kanadasë më 29 qershor 1950. Ndoqi Universitetin e Kolumbisë Britanike (University of British Columbia), ku mbaroi studimet e filologjisë klasike dhe të gjuhësisë më 1972. Po në atë vit, erdhi në Evropë me një bursë studimesh. Vazhdoi studimet e larta në Universitetin e Lirë të Berlinit Perëndimor (Freie Universität Berlin), në Shkollën Praktike të Studimeve të Larta (Ecole Pratique des Hautes Etudes) në Paris, në Institutin e Dublinit për Studime të Larta (Dublin Institute for Advanced Studies) në Irlandë, dhe në Universitetin e Bonit (Universität Bonn), ku mbrojti doktoraturën më 1978. Që nga 1978 pati mundësi të vizitojë Shqipërinë disa herë në kuadrin e 'takimeve shkencore' midis Institutit të Gjuhësisë së Universitetit të Bonit dhe Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Gjithashtu mori pjesë disa vite me radhë në Seminarin Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare në Kosovë. Pas studimeve universitare ai punoi për Ministrinë e Punëve të Jashtme gjermane në Bon. Është anëtar i Shoqatës së Evropës Juglindore (Südosteuropa-Gesellschaft) ), anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, si dhe anëtar nderi i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. Jeton në një fshat malor të Gjermanisë afër kufirit belg.

Dr. Robert Elsie
Shkrimtar, albanolog, përkthyes, interpret

Knaufspescher Str. 14

D-54597 Olzheim / Eifel 

Germany Tel.: +49 6552 992220

Fax: +49 6552 992222

Websites: robert.elsie@t-online.de
www.elsie.de
www.AlbanianLiterature.net
www.AlbanianHistory.net

FLORI BRUQI

Në Tiranë promovohen dy libra të albanologut Robert Elsie

Nën kujdesin e zv. Kryeministrit dhe Ministrit të Punëve të Jashtme të Shqipërisë, Edmond Haxhinasto, Akademia Diplomatike e MPJ-së organizoi sot, më 3 shkurt, ceremoninë e përurimit të dy librave të albanologut, përkthyesit dhe studiuesit të njohur kanadez Robert Elsie.

Konkretisht dy librat që vijnë në gjuhën shqipe janë: Fjalori historik i Shqipërisë (Botimet UEGEN) dhe Fjalori historik i Kosovës (Skanderbeg Books).

Të pranishëm në këtë ceremoni ishin vetë autori Robert Elsie, por edhe diplomatë, studiues, shkrimtarë, gazetarë dhe personalitete të tjera. Në fjalën e tij përshëndetëse, zv. Kryeministri dhe Ministri i Punëve të Jashtme të Shqipërisë, Edmond Haxhinasto vlerësoi se librat e Elsies janë dy vlera që do të vendosen në piedestalin e rëndësishëm të veprave për historinë dhe për kulturën shqiptare. Ai shtoi se vepra e Profesor Elsie është një gur themeli në afirmimin e kulturën shqipe, si një nga kontributorët e rëndësishëm të civilizimit botëror.

Një fjalë më të zgjeruar rreth këtyre dy botimeve me vlerë te albanologut Robert Elsie, mbajti dhe deputeti Mark Marku. Ndërsa në fund, fjalën e mori vetë autori, Elsie, i cili theksoi se librat e tij janë enciklopedi me fakte dhe dokumente të vërteta, që duhet të dinë të huajt për shqiptarët.

“Në kuadër edhe të festimeve të 100 vjetorit të pavarësisë, sot zhvillojmë një aktivitet tjetër. Kemi promovimin e dy librave të rëndësishëm, kontributorë të drejtpërdrejtë në kulturën shqiptare siç është: Fjalori Historik i Shqipërisë dhe Fjalori Historik i Kosovës. Janë dy vlera që jam i bindur që do të vendosen në piedestalin e rëndësishëm të veprave për historinë dhe për kulturën shqiptare. Këto dy vepra i bashkon një emër i ndritur, një emër i cili ka nderuar prej vitesh me kontributin e tij të jashtëzakonshëm fondin e kulturës shqiptare. Ky emër është emri i Profesor Robert Elsie. Profesori pa asnjë ekzagjerim mund të konsiderohet si një enciklopedi e kulturës shqiptare, me kontributin e tij poliedrik dhe shumë profilik, ka lëvruar të gjitha aspektet e kulturës tonë, ka lëvruar përkthimin, kërkimin shkencor, ka studiuar mitet, ligjet shqiptare, ka sjellë vepra të jashtëzakonshme të kulturës botërore në fondin e asaj shqiptare dhe këtë e ka bërë me një dashuri të veçantë, me një përkushtim për t`u marrë shembull. Pra e ka dashuruar shumë kulturën dhe trashëgiminë shqiptare dhe për këtë ne i jemi shumë mirënjohës. Unë dëshiroj që ky eveniment të shënojë dhe një herë një tipar shumë të rëndësishëm që vëmë re për kulturën dhe trashëgiminë tonë, atë që ka tërhequr vëmendjen e studiuesve nga më të shquarit kontemporanë, dhe sigurisht ky kontribut i Profesor Elsie është i tillë, një gur themeli për ta vazhduar këtë rrugë, këtë traditë që tashmë është krijuar, duke afirmuar kulturën shqipe si një nga kontributorët e rëndësishme të civilizimit botëror. Thashë i huaj ndonëse, Profesor Elsie mban një pasaportë shqiptare, por është i lindur është në Kanada. Pavarësisht kësaj, unë mendoj se ai është një shqiptar i mirë, një kontributor i kulturës dhe i trashëgimisë tonë”, tha Haxhinasto.
Ndërsa, albanologu, përkthyesi dhe studiuesi i njohur kanadez Robert Elsie ka falënderuar Ministrinë e Punëve të Jashtme të Shqipërisë për organizimin e promovimit të këtyre dy librave.

“Falënderoj Ministrinë e Punëve të Jashtme edhe z. ministër për fjalët e mira. Gjithashtu falënderoj profesorin Mark Marku për fjalët tepër të ngrohta që ‘nuk i meritoj’, edhe një falënderim të veçantë mikut tim Visar Zhiti, i cili më ka nxitur të vij dhe të promovohem, nëse mund të themi kështu. U jam mirënjohës gjithashtu botuesve të mi dhe kam nderin të kem 2 botuesit këtu, z. Xhevahir Lleshi për vëllimin e Shqipërisë, ‘Fjalor historik i Shqipërisë” edhe Flutura Haska për vëllimin e Kosovës “Fjalori Historik i Kosovës’. Të mos harroj edhe përkthyesit, sepse unë jam vetë përkthyes dhe përkthyesit shpesh harrohen, kështu që përmend me emër: Eva Bani që ka përkthyer vëllimin e Shqipërisë dhe Majlinda Nishku që ka përkthyer vëllimin e Kosovës. Kur mora përsipër vëllimin e Shqipërisë më sugjeruan 150 faqe dhe më dhanë një kufizim prej 250 faqe. Kur mbarova punë me kishin dalë 500 faqe. Redaktori i shtëpisë botuese u ankua se vëllimi i Shqipërisë do të dilte kështu më i madh se vëllimi i Rusisë, por përsëri me këmbënguljen time libri u botua pa shumë kufizime. Botuesi amerikan u tregua gjithashtu shumë dashamirës për fjalorin e Kosovës, botimi i parë i të cilit anglisht doli në vitin 2004, përpara njohjes ndërkombëtare të pavarësisë, ku na mungoi vetëm një flamur për kopertinën”, tha në fjalën e tij Elsie.

Çfarë janë këto libra?

“Quhen fjalorët historikë, por në fakt janë më shumë enciklopedi të përgjithshme të shteteve të botës. Për vëllimet Shqipëri dhe Kosovë jam përpjekur të përfshijë zërat për të cilat një studiues i huaj, një student i huaj mund të kërkoj informacion për figura dhe dukuri për të cilat ai mund të ketë lexuar apo dëgjuar, dhe për të cilët ai dëshiron të dijë pak më shumë. Këto vëllime do të shfrytëzohen si doracakë të standardeve të bibliotekave publike dhe universitare në botën anglisht-folëse dhe do të shërbejnë kështu për të përhapur të dhëna të sakta për Shqipërinë dhe për Kosovën, vende të cilat janë ende relativisht të panjohura dhe të pa kuptuara. Për përkthimin në shqip të këtyre vëllimeve, dikush mund të thotë: - Anglisht? Mirë, dakord, por përse në shqip? Unë e kuptoj mirë vërejtjen por do të dëshiroja të nënvizoja diçka. Në botën shqiptare ka një mori librash me mendime, me interpretime, me qëllime, me dëshira, me kritika, me frymëzime artistike, por ka shumë pak libra me të dhëna të sakta, pra me informacion bazë objektiv. Kjo është një mungesë kolosale, e cila pengon ecurinë e botës shqiptare, mungesa e një informacioni të saktë. Marrim për shembull figurat historike. Në librat shqip shkruhet shpesh se filani ishte atdhetar i flaktë, i cili luftoi me shpatë në dorë, për të mbrojtur çështjen kombëtare, por pavarësisht nga atdhetarizmi i tij i flaktë, kush ishte kjo figurë konkretisht? Kjo nuk dihet dhe shpesh herë as nuk i intereson lexuesit. Mjafton që ishte patriot. Synimi im në këto libra për Shqipërinë dhe për Kosovën, anglisht dhe tani edhe shqip, është për t'i ofruar lexuesit të huaj të dhëna të sakta dhe informacion, ndër të tjera, për të korrigjuar shumë gabime dhe keqinterpretime që përsëriten në shtypin e huaj për shqiptarët. Nëse lexuesi shqiptar mëson diçka më shumë për vendin e tij, atëherë akoma më mirë”, u shpreh Elsie.

Mbeti vetem

Valter Lazeri

 

(Balade)

 

Humbi,

keshtu thane

dhe iku, ku e kur te ndalonte.

 

Lodhur,

ndaloi ne nje mal;

akuj

vetem arinj te uritur.

 

s`a ju afruan

iken cuditur.

 

Ndaloi ne nje pyll.

Sikur dukej gjelberim.

Gjarperinjt e pershkonin;

dhe iknin me nxhitim.

 

Ndaloi ne det.

Kembet vari nga nje shkemb.

Peshkaqeni ju afrua

iku, u tremb!

 

Ka humbur dashurin

dhe gjaku ju be i rrem.

 

Aty duke vdekur

sa flutra erdhen prane

Shpresoi mes tyre...

Ndoshta,

helmi prap i behej gjak.

 

T`a hanin egersirat!

                      valter-usa

FORMIMI I KUQ

Vullnet Mato

Në pasditen e njohjes te kafja kryesore e qytetit, një person që priste në këmbë para tryezës, së profesor Vasjarit, i zgjati dorën me buzagazin e nderur tejpërtej fytyrës:
-Më fal profesor, quhem Faruk Birani, jam mësues letërsie në fshatin Kotovash…Ju kam dërguar me një shokun tim para ca ditësh, një cikël me poezi, që po të kishit mundësi t’u hidhnit një sy, para se t’i çoj te gazeta e letrarëve të rinj…
-Oh, po, po i lexova. Kam krijuar mendimin se ju mund të ecni në poezi, po nuk i kam me vete të flasim konkretisht për to! Uluni! – e ftoi profesori, duke i treguar me dorë karrigen përballë.
Teksa kolegu i largët po zinte vend në tryezë, profesorit i shkuan sytë te thonjtë e tij të zinj të paprerë, te jaka e ndotur e këmishës dhe te një përvijim i errët në cepat e buzëve, ku kafja e tharë po e denonconte se e kishte tepruar me alkool. Këto konstatime të para i lanë përshtypjen, se poezia dhe poeti që e shkruante, kishin mes tyre një mospërputhje keqardhëse.
-Ju adhuroj, për talentin dhe fjalët e mira që kam dëgjuar nga të gjithë mësuesit e rrethit për ju! – filloi menjëherë lëvdatat e veta Faruku, duke lëpirë buzët herë pas here. – Për mua është fat që gjendem pranë jush në këtë rreth dhe që po më jepni mundësinë të ulem përballë madhështisë dhe famës suaj, që e njeh gjithë republika…
I rënduar nga këto fjalë të fryra, Vasjari i hodhi vrulltas një vështrim të mprehtë.
- Faleminderit, po nuk është e nevojshme të më ngjyeni kot me gjithë këto furça boje, mjafton që ne jemi kolegë! – ia preu i mërzitur në çast nga ky nxitim i tjetrit për ta lartësuar në sy më shumë nga ç’ishte në të vërtetë.
Në vijim të prezantimit, miku nga fshati e ftoi të kthenin ndonjë gotë se bashku. Por, kur e pa se mësuesi i vjetër e refuzonte alkoolin kategorikisht, ata u ndanë shpejt, për tu takuar të pasnesërmen pasdite në mbledhjen e krijuesve të rrethit, ku profesori do të bënte prezantimin e tij dhe do t’i jepte mendimet e veta për ciklin poetik.
Faruku ishte një tip që i ngjante hijes. Mjaftonte të binte fare pak mbi të dielli i buzëqeshjes së tjetrit dhe nuk i ndahej këmba- këmbës. Kështu i pashqitur si hija, ai filloi ta priste profesor Vasjarin kur dilte nga orët e fundit të mësimit, sa herë i kishte vetë bosh ato orë dhe vinte në qytet me autobusin e linjës.
- Ah, ç’fat do të ishte për mua sikur të jepja mësim në këtë shkollë, ku mund të isha pranë një njeriu kaq dashamirës, i cili po më ndihmon kaq shumë në krijimtari! – i tha Faruku kur njëra nga vjershat e tij, të përforcuara nga Vasjari si krijues me përvojë, u botua te faqja letrare e gazetës rinore.
Duke marrë shkas nga ai botim i vockël, ku publikohej për herë të parë emri i Faruk Biranit, Vasjari në një mbledhje të krijuesve, shprehu mendimin para drejtorit të arsimit të rrethit, se dega e letrarëve do të forcohej, po të afroheshin nga periferitë disa talente, të cilët mund ta gjallëronin jetën kulturore të qytetit.
Nuk vonoi, dhe vjeshta e emërimeve të reja, e gjeti Farukun mësues në shkollën e mesme të qytetit. Vasjari, me njohjet e veta, e ndihmoi te drejtori i fermës për t’i lëshuar atij një kthinë banimi te barakat e magazinave, ku ishin strehuar edhe nja dy beqarë të tjerë.
Tani pas mësimit, Faruku endej gjithë orët e vona klubeve me persona të rëndomtë që e mbyllnin fundin e ditës me fundin e gotës. Ca kohë iu vardis një amatoreje të kulturës, e cila shumë shpejt e përçmoi për jetën e tij të çrregullt dhe për pakujdesinë e pafalshme në higjienën personale.
Vasjari, si familjar i shkëputur nga thashethemnaja për intimitetet e orëve të vona të qytetit, e ftoi rastësisht kolegun Faruk në studion e tij për t’i treguar bibliotekën. Aty e qerasën gruaja e shtëpisë dhe më pas e bija e ndodhur të dielën e ardhjes së saj te prindërit nga studimet universitare. Faruku i dehur para kohe nga mikpritja dhe nga gota me verë që i vunë përpara, nxitoi për ta ftuar më pas profesorin e tij të adhuruar te dhoma e vet.
Pas lutjeve të shumta, një mbrëmje, gjatë xhiros te shëtitorja e qytetit, Vasjari shkoi me të te kthina e barakës ku strehohej kolegu. Për habinë e tij, vuri re aty se Faruku kishte mbuluar mbi tryezën e shtruar me gazeta dy pjata me mish dhe u kishte hequr tapat me kohë dy shisheve me verë “Kabernet”.
-Dua t’ju kthej qerasjen me verë te shtëpia juaj, e cila më ka lënë mbresa të pashlyera për mikpritjes tuaj familjare…
-Ne jemi kolegë dhe nuk ishte fare e nevojshme të harxhoheshit për mua, në një kohë kur duhet të kurseni paratë për të gjetur nuse! – bëri shaka Vasjari dhe pas këtyre fjalëve vuri re befas një shkëlqim të çuditshëm në sytë e kolegut.
Fytyra e mprehtë dhe pakëz e errët e Farukut, u zbardh krejt dhe u zgjerua nga gazi i menjëhershëm. Ndërkohë ai po ia mbushte gotën plot me verë Vasjarit, ende pa mbaruar të parën.
-Nuk pi më tepër se dy gota, më bëjnë dëm për mëlçinë! – zgjati dorën të pengojë grykën e shishes profesori, teksa shkathtësia e kolegut të ri e kishte rrafshuar rrethin në krye të gotës.
Pasi Faruku e thau shpejt shishen e parë me verë, atij iu zgjidh gjuha e tha paksa me druajtje:
-Profesor i dashur, në pak kohë unë kam arritur qiellin me dorë, duke ju bërë juve mik shpirtëror. Dhe ndofta s’do mundem kurrë ta shpërblej mirësinë tuaj…
Vasjari ia preu fjalën përgjysmë.
-Unë nuk u bëj asnjëherë miqve ndonjë mirësi, për të pritur shpërblimin e tyre. Mikut i them mik, për hir të miqësisë njerëzore dhe dua ta kem atë gjithmonë sa më afër vetes.
Farukut i ndritën ninëzat e syve, si dy xixëllonja nën dritën e dobët të llambës së tavanit.
-Po sikur edhe ne të bëheshim më të afërt me njëri-tjetrin?… – iu drodh zëri atij.
-Në ç’kuptim? – ia bëri Vasjari me kureshtje.
Faruku heshti një grimë dhe u tkurr i tëri, sikur bëhej gati të nxirrte nga fundi i mushkërive një frazë me peshë të plumbtë.
Gjatë këtij ngurimi të dyshimtë, profesorit fillimisht i shkoi mendja për keq. Mos ndoshta ky djalë kishte ndonjë fatkeqësi natyrore me problemet e gjinisë së tij. Mirëpo nuk zgjati shumë dhe Faruku i shpenguar e nxori së fundi në dritë idenë e vet:
-Me që përmendët nuse për mua, unë kam shumë dëshirë të kërkoj dorën e vajzës, suaj, profesor, a do të ma bëni edhe këtë nder tepër të madhërishëm…
Profesor Vasjari shqeu sytë nga habia, sa iu zbuluan kokërdhokët dhe iu kujtua personazhi i njohur letrar i Uriah Hipit. La pirunin e mezes mbi tryezë dhe iu drejtua tjetrit me ton të kontrolluar tashmë:
-Mirë, more koleg, po ti mendon se kërkimi i nuses mund të bëhet siç kërkohet te banaku i frutave një kokërr mollë?
Faruku u kapërdi me vështirësi dhe rrahu qerpikët e njomështitur.
- Pse, profesor, të gjithë beqarët diku do ta kërkojnë nusen një ditë…
-Sepse para se të kërkohet një nuse, pyetet një herë për të. Ime bijë ka një vit e fejuar në Tiranë dhe i fejuari i saj ka ardhur disa here këtu… Pastaj unë, edhe sikur ta kisha vajzën beqare, nuk kam asnjë të drejtë, ta jap atë në këtë formë të vjetër tregu, kur të ëmën e saj e kam marrë me dashuri para tridhjetë vjetëve.
Faruku hodhi anash një vështrim të pjerrët, uli kryet krejt i turpëruar dhe copa e mishit që ishte duke mbllaçitur, sikur i ngeci në fyt. Pas kësaj bisede, vera dhe mishi zunë të kapërdiheshin më tej me vështirësi. Ndaj dhe ftohja mes tyre u bë si vetë nata vjeshtore që kishte filluar të freskohej.
Qysh nga ajo mbrëmje Faruku i fyer në sedër fare kot, filloi pak nga pak të përjetonte një metamorfozë paksa të çuditshme. Shokë e miq të tjerë nuk kishte arritur të bënte për vete dhe i duhej një zgjidhje për tu shkëputur nga vetmia dhe alkooli i kritikuar në drejtorinë e shkollës. Ai pretendonte se rridhte nga një fis që kishte strehuar një natë në male udhëheqësin gjatë luftës. Dhe fillimisht për t’i bërë lartësim vetes, filloi të lexonte e konspektonte volumet e Marksit e të Leninit. Kishte kuptuar ndërkohë kotësinë e gjithë përpjekjeve për tu bërë mësues i mirë dhe kishte vendosur të bëhej komunist. Kishte biseduar me sekretarin e partisë së shkollës dhe ai i kishte dhënë shpresa se, bazuar në biografinë e tij, mund të pranohej në parti, nëse përgatitej mirë politikisht. Shkurt, pa e zgjatur ketë periudhë të armatosjes së tij me ideologji komuniste, Faruku pas gjashtë muajsh u pranua kandidat.
Bënte shërbime të rojës operative te baraka e portës së shkollës me volume të hapura tejpërtej tryezës. Propagandonte me zell të madh te nxënësit dhe te kolegët, që kishin durim ta dëgjonin, “Idetë e pavdekshme të marksizëm-leninizmit” dhe deklamonte me ton të larë citate pafund. S’kam për ta harruar një nga ato frazat e preferuara të tij për udhëheqësin: “Nuk e ka lindur nëna, po vetë Shqipëria nga barku i maleve!” Madje i ndikuar nga këto leximeve politike, ai bëri edhe një tufë me poezi, për të cilat profesori i tha me sinqeritet se ishin të përgjithshme, pa art, thjesht parulla politike nga ato që shkruheshin nëpër mure.
Pas kësaj, largimin nga miku i adhuruar, ai filloi ta bënte jo me hapa të zakonshëm, por me trokun e një katërkëmbëshi të goditur me kamxhik. Fytyra e tij po zymtohej në mënyrë të çuditshme nga metamorfoza e shkaktuar prej doktrinës, së cilës i kishte bërë vend në trurin e tij. Dhe në vijim të punës “kolosale” që bënte për ta ngjeshur trurin e vet me ide fikse të vjetruara, në zemrën e Farukut sa vinte e rritej një madhështi përçmuese për të tjerët dhe po bëhej egoist i vrazhdët e llafazan i papërmbajtshëm. Vështrimi përbuzës i rrëshqiste shpesh mbi të gjithë kolegët e nënvleftësuar prej tij. Dhe kuptohet, për të urryer dikë, kur je i indoktrinuar, nuk ka nevojë të kesh ndonjë arsye, mjafton të konstatosh se ai tjetri qëndron indiferent ndaj ideologjisë që ti ke përqafuar përzemërsisht.
Një ditë, pa pritur e pa kujtuar, Faruku kërkoi të dëgjonte një orë mësimi tek profesori, të cilin e quante dikur me krenim “Mësuesi im”.
Vasjari e pranoi me kënaqësi, që ai më së fundi po afrohej sërish dhe po pranonte të merrte shembujt e mësimdhënies së tij. Teksa profesori u rrek të bënte një orë mësimi sa më cilësore, me të cilën mund ta kënaqte kolegun, ndoshta të përmalluar për mësime profesionale, Faruku po nxinte te banka në fund të klasës me një shprehje zjarrmie në sy. Entuziazmi mësimdhënës i profesorit dhe përgjigjet e sakta të nxënësve të klasës ku jepte mësim, e kishin tërbuar smirën dhe cinizmin e kolegun të kandiduar në parti. Pak para mbarimit të orës, ai u çua si i dalë nga topitja dhe filloi nga fundi i bankave t’u mblidhte nxënësve fletoret e detyrave për të kontrolluar përgatitjen e tyre me shkrim, ku mund të gjente ndonjë mangësi.
Vasjarit sikur i dolën sytë nga orbita. Ky veprim qëllimkeq i kolegut, e revoltoi papritmas dhe e pyeti në çast:
-Ç’po bën ashtu, or mik?
-Do shoh detyrat, i kanë bërë të gjithë apo jo?…
-Ato i shoh unë, mësuesi i tyre që ua korrigjoj e ua vlerësoj me notë, jo ju!
-Dua t’i shoh edhe unë si pjesëtar i organizatës bazë të partisë!… – u shpraz me solemnitetin e njeriut që ka bërë një betim keqbërës.
Vasjarit ia sajua në fytyrë një nënqeshje e lehtë ironike.
-Unë ju kam pranuar në orën time të mësimit si koleg, jo me një status të tillë, i dashur mik! Organizata e partisë ka emëruar kuadro në drejtori për ta bërë këtë punë!
-Është e drejta ime të ndërhyj dhe të kontrolloj kudo e në çdo gjë me frymën e kritikës e të autokritikës revolucionare… – u shpreh ai vendosmërisht, duke e shigjetuar profesorin me ca sy që shprehnin përbuzje dhe paturpësi përzier bashkë.
Vasjari u step një çast. Mendoi se si kishte mundur ta donte e ta ndihmonte këtë farë krijese, që dukej tani si i mbirë nga mjegulla dhe i erdhi turp për qenien e tij njerëzore. Pastaj u mbush me frymë dhe thirri fort:
-Klasa, çou!… Përshëndeteni mësues Farukun, se do dalë nga mësimi!…
Nxënësit brofën në këmbë për dy-tri sekonda të vetme.
Kandidat Faruku me shëmbëlltyrën e tij politike u trand një çast në vend. Por duke parë se nxënësit prisnin daljen e tij, u shty drejt derës i gërmuqur e me dhëmbë të shtrënguar.
Ndërkohë profesori mendoi, se njeriu qenka një univers i mbyllur në formim e sipër. Shëmbëlltyrën e tij mund ta njohësh vetëm pasi ke hyrë në kufij të afërt, ku mund shihet më qartë struktura shpirtërore. Aty konstaton konkretisht, se blerimi i shpirtit të tij human, pas skuqjes me ideologji komuniste, prishet e deformohet tërësisht.

Pena të Skraparit

Kopertina e librit "Visare te Skraparit" e autorit Viktor BAKILLARI

PENA TË SKRAPARIT

(Kumtesë)

Të nderuar të pranishëm!
Të dashur miq dhe shokë!
Më lejoni të sjell në vëmendjen tuaj nja dy pika interesante që lidhen me vendlindjen tonë të shtrenjtë, parë nga këndvështrimi gjuhësor.
Së pari: Jemi nga Skrapari. Banorët e këtij vendi të bekuar, ku kemi dashur mëmë dhe atë, ku na njeh dhe guri i thatë nuk duhet të quhen apo thirren Skraparllinj. Na del si detyrë që të sqarojmë se ky emërtim, megjithëse është popullor, madje figuron edhe nëpër fjalorët e gjuhës shqipe, nuk na shkon shumë për shtat. Ne duhet të prezantohemi te të tjerët: “Jam Skraparas” dhe JO “Jam Skraparlli” për shkak të prapashtesës turke “lli”, deri diku përkeqësuese.
Gjuha shqipe është e bukur, tingëllon dhe zëzëllon ëmbël.
Këtë gjuhë të bekuar – Kush ia dha kështu Shqipërisë,
Kjo është lule e uruar – Qëndisur prej Perëndisë.
Baba Meleq Shëmbërdhenji / Skrapar.

Së dyti: E kam thënë edhe shkruar në librin “Visare të Skraparit”. Kryeqendra e Skraparit është “Ujmbreti”. Ujmbreti është ajo që populli e njeh me emrin “Çorovoda”. Edhe këtu duhet të kemi kujdes. Organet pushtetare lokale duhet ta vënë vath në vesh kaq gjë. Ata duhet ta bëjnë të madhe deri në qeveri për ndryshimin një orë e më parë të këtij emërtimi sllav. Çrovodë, jam i mendimit se e dinë të gjithë që është emërtim sllavo-bullgar i cili ka mbetur qysh para 1000 e ca vjetësh dhe do të thotë “Ujë i Zi”. Në atë vend, ju e dini të gjithë që gurgullon ujë i bekuar, që kullon dhe rrjedh ujë me rruaza dhe jo ujë i zi.

Kurr’ s’kënaqet Perëndia – Gjuhën shqipe ta humbasë,
E mban Madhëri e Tija – Armiku le të pëlcasë.
Baba Meleq Shëmbërdhenji / Skrapar.

Të dashur pjesëmarrës!
Të thuash diçka para publikut, është një ndër frikat më të mëdha të njeriut.
Këtë askush nuk mund ta mohojë sado orator të jetë. Ka shumë që dalin para popullit, flasin shumë, por nuk thonë asgjë. Kësaj frike i druhem gjithnjë edhe unë. Të flasësh për Skraparin është diçka e lehtë, por edhe shumë e vështirë. Është e lehtë se ka shumë për t’u treguar Joskraparasve, por është shumë e vështirë t’u thuash të reja vetë Skraparasve.
U bënë mbi 10 vjet që Shoqata Tomorri nën drejtimin e z. Xhevahir Spahiu dhe z. Nuri Çuni tubon Skraparas dhe miq e shokë të tyre. Joskraparas gjithnjë më kanë shprehur ngazëllimin dhe kënaqësinë e tyre duke më thënë pas çdo takimi: “Ju lumtë, jo dini të organizoni tubime!”
Por, kohët e fundit, kjo traditë e bukur sikur ka bjerrur dhe rravguar disi. Kjo ka të bëjë me shkaqe objektive dhe subjektive. Së pari mjeshtrit të këtyre punëve, kryeorganizatorit dhe drejtorit të shoqatës z. Xhevahir Spahiut iu desh dhe madje vazhdon t’i duhet edhe pak kohë për një pushim regjenerues dhe këndellës. Së dyti, sot kamsit skraparas e kanë lënë mënjanë Shoqatën. Eh, pra, afërmendsh, pa ndihmën e tyre bujare, pa kontributin e tyre, ne nuk mund të tubojmë dot.
Shoqata “Tomorri” është “Vatra” e Skraparasve dhe gazeta e saj “Dielli i Tomorrit” është si “Dielli” i Fan Nolit dhe Faik Konicës një herë e një kohë. Mbaj mend që Skraparas dhe miq të tyre e prisnin gazetën tonë “Dielli…” si ujët e paktë në korrik-gusht, e prisnin me mall dhe gëzim, ashtu siç prisni edhe takimet e shpeshta, ku çmalleshin dhe shkëmbeni biseda të ngrohta me njëri-tjetrin.
Në “Diellin” e Konicës dhe Nolit kanë kontribuuar shumë Skraparas me mendje, me organizim dhe me para. Pikërisht këto gjurmë duhet të ndjekin edhe intelektualët, politikanët dhe biznesmenët skraparas për të nxjerrë nga agonia “Diellin e Tomorrit”. Hallka kryesore janë biznesmenët. Prej politikanëve, ne nuk mund të presim ndonjë gjë të madhe, madje fare sepse gazeta jonë është kulturore, e pavarur, atdhetare, dhe e mbipartishme. Prej biznesmenëve, po; ata janë të mirëpritur të ndihmojnë me paratë e tyre të fituara në rrugë dhe mënyra të ndershme organin botues të shoqatës.
Lidhur me brendinë e gazetës, mos u shqetësoni aspak. Ju premtojmë se nuk do të zhgënjeheni.
Intelektualët e Skraparit me erudicionin dhe intelektin e tyre kanë dhënë prova qysh herët për fuqinë e penës së tyre.
Shkurtimisht dy fjalë për disa pena-ikona të Skraparit.
Nga leximet e vazhdueshme, më ka bërë shumë përshtypje një Skraparas, në fillim të shekullit të njëzetë, jo shumë i njohur në Skrapar. Quhej Refat Gurrazezi nga Gurrazezi i Tomorricës. Ishte kalorësi veteran i Federatës “Vatra”.
Lindi në 15 qershor 1894. Historia e tij është vërtet interesante. Mërgoi në Amerikë në moshën 22 vjeçare për punë. Shkoi atje për të bërë prokopi dhe përfundoi në shërbim të atdheut me penë në dorë për 60 vjet rresht. Pasi gjeti një punë, ra në kontakt me Shoqërinë “Vatra”. Nga goja e tij, tregon një bashkëkombës (Idriz Lamaj) dolën fjalët e mëdha: “Nga rroga e vogël që merrja, paguaja pjesën e qirasë, ushqehesha, dërgoja diçka në Shqipëri dhe ndihmoja Vatrën.” Gjatë kohës së lirë, Refati lexonte dhe studionte gjithçka që i binte në dorë për Shqipërinë. Brenda një kohe shumë të shkurtër ai përvetësoi stilin e të shkruarit të Faik Konicës në mënyrë të tillë saqë shumë pak njerëz dhe specialistë të mirëfilltë mund të dallojnë formën e stilit të tij nga ajo e të shkruatit të Konicës. Falë shkrimeve të tij në Gazetën “Dielli”, ai tërhoqi vëmendjen e Konicës deri në atë masë sa ata u bënë miq shumë të ngushtë, madje më të ngushtët. Pra, pak vetë e dinë se miku më i ngushtë i F.Konicës ka qenë Refat Gurrazezi, një Skraparas. Falë punës s tij, Gurrazezi emërohet Sekretar i Federatës “Vatra” (1926) dhe, dy vjet më vonë, ashtu si Xhevo Spahiu që drejton “Diellin e Tomorrit”, Gurrazezi drejtoi gazetën “Dielli” të Shqiptarëve të Amerikës për afro 12 vjet. Në vitet 1930, ai ishte njëri prej konferencierëve më të shquar të Vatrës. Në gazetën Dielli (9.10.1930), Konica do të shprehej për këtë Skraparas: “Gëzohem kur marr Diellin se në çdo numër shoh që ju i mbani përpara syve të mendjes fjalët që shkëmbyem, dhe përdorni një shqipe e cila ka kthjelltësinë, ngjyrën, tingëllimën e gjuhës së gjallë të gjyshërve tanë”.
Shkriu gjithë jetën në dobi të çështjesh shqiptare. Për nga stili është një ndër penat më të fuqishme jo vetëm të Skraparit, por edhe të vendit. Këtu kemi parasysh cilësinë dhe jo sasinë.
Refat Gurrazezi vdiq në 14 gusht 1979 në një shtëpi përkujdesjeje pa asnjë shqiptar pranë. Antonio Athanasi shtroi një drekë në kujtim të tij.
Fjalimin e përmortshëm, i cili u botua në një nekrologji, e mbajti Kryetari i Vatrës së asaj kohe dr. Andre Elia. Këtë fjalim doktor Elia e përmbyll kështu: “ … Punoi pa kursyer për Vatrën, kur me rrogë e kur pa rrogë, kur me bukë, e kur pa bukë. Fjeti në bodrum të shtypshkronjës, se s’kishte mjete për fole gjumi si të tjerët dhe s’ia duronte shpirti të pushohej botimi i gazetës Dielli. Dëshirat e tij në kohët e fundit qenë dy: të vdiste në zyrën e Vatrës dhe të varrosej pranë Faik Konicës. Për fat të zi, asnjë nga ne nuk kemi në dorë të zgjedhim vendim për të dhënë shpirt. Pranë Konicës nuk kishte vend. Po trupi i Refatit u mbulua fare afër dëshirës së tij, në mes shumë patriotëve në Forest Hills Cemetery, në Boston, Mas…”
Moisi Zaloshnja: Krenari e Skraparit. Shkrimtar i madh dhe mbledhës i shkëlqyer i folklorit të anëve tona. Njohës i thellë dhe i hollë i traditave dhe zakoneve të Skraparit.
Agim Cerga: Romancier i njohur në Skrapar dhe jashtë tij.
Hekuran dhe Visar Zhiti:
Atë e bir. Njerëz të penës. Zhiti Plak shquhet edhe si komediograf. Zhiti i Ri i ka kaluar përmasat lokale dhe vepra e tij ka nisur të kumbojë dhe zëzëllojë edhe në gjuhë të tjera europiane. Kushdo që dëshiron të bëjë një antologji të poezisë shqipe në gjuhë të huaj, shqiptar apo i huaj qoftë, nuk ka mundësi të anashkalojë poetin skraparas Zhiti.
Xhevahir Spahiu:
Poezitë e tij mësohen dhe studiohen që nga fillorja deri në Universitet. Shumë studentë mbrojnë tema masteri me veprën e tij. Xhevahir Spahiu: Maltomorri i fjalës shqipe, Dielltomorri i fjalës shqipe, Ustai i fjalës shqipe. Xhevahir Spahiu: Gladiatori i Fjalës Shqipe.
Arian Leka:
Një ndër penat bashkëkohore që i bën nder Skraparit. Lëvrues i zhdërvjellët i prozës dhe poezisë shqipe. Është latues që di të gdhendë me kujdes thekat e palatuar dhe të vështirë të fjalës shqipe. Organizator dhe drejtor i aftë i poetikës shqipe.
Bahri Myftari:
Edhe z. Myftari është mjeshtër i përdorimit të fjalës shqipe. Lëvrues gjithë talent i prozës sidomos i asaj të shkurtër. Është fshikullues i drejtpërdrejtë i padrejtësive njerëzore në temat që trajton. Vepra e tij bashkëkohore meriton të studiohet nëpër tekstet shkollore.
Me shkrimtarët e sipërpërmendur, mund të bëhen monografi nisur nga veprimtaria e tyre e dendur letrare.
Krahas tyre, një vend të veçantë si lëvrues të penës në Skrapar zënë edhe publicistë të njohur si Naim Zoto, Mustafa Nano, Enver Caka, Luman Caka, Ylli Molla, Zylyftar Hoxha, Zylyftar Bregu, mbledhësi i folklorit dhe përpiluesi i fjalorit me emra njerëzish (një vepër madhore – kjo, me përmasa akademike) Vladimir Zoto, mbledhës të folklorit, të këngëve popullore Neim Mustafaraj, Mehmet Dume, mbledhës të fjalës së Skraparit Hajredin XHaferri, studiues (shumë prej tyre me grada shkencore e tituj akademikë) si Dr. Ajli Alushani, doktorë shkencash dhe profesorë që u japin dije studentëve nga e gjithë Shqipëria si Hysen Binjaku, Adem Jakllari, Seit Shallari, Kujtim Kapllani, Idriz Metani, Bashkim Saliasi, Ajet Ylli, Mirjam Ylli, Engjëllushe Braçellari, Ilmi Qazimi, Nuri Çuni, Xhevahir Cirungu, e shumë e shumë të tjerë.

Cikel me Poezi nga Ndoc Selimi

Ndoc Selimi

HESHTJA E KTHIMIT

Copat e zanit kthimit
u mbyten si bubullime e larget dimni
n’lugine.
Drita e zjarmit
ne shtepine e vjeter tim at
nuk i njeh ma trupat perreth
e u shkim nder stine.
Nanmadhja zbret perseri neser n’liman
me shamine e zeze ne koke
e flet me barka te rreme;
- Ulikse qe nuk sosen kurre ne Itake.

NJE DRITE

Prushi i tokes
shkendijat i mbuloi nje nga nje
per te ruajtur ndezur zjarrin e neserm.
Une akoma fluturoj
duke shkelur meridiane e paralele
nen kesulen e qiellit yjezuar.
Nana ime pret;
driten e oborrit asnjihere naten
nuk e shuan:
- Le te ndriçoje qiellin – thote ajo
- qe djali rrugen mos ta humbe.

ASHT’ KOHA E ARDHJES

Shiu hyri perseri
midis koloreve te qiellit
e une shoh si shuhen oret e andrrave
me shikimin somnabul neper rruge.
Ne dheun tim
lulet kan pamjen e diellit
e ti je atje – shtepi e vetmuar ne lendine.
Te lutem eja, te pakten sonte,
te zhdavarisim bashke pjesen e territ zi,
se s’ mund te eci vetem neper toke te huaj
pa nje rreze ne syte e mi.

URIMI I GJETHES

Tik – taket e zemrave
tunden trungun e pemes ne pyll
e dy gjethe vjeshte fluturuan
ne forme zik – zake neper ajer
e pushuan mbi preherat tone.
Ne mirebesim
feshferitja e frymes se fundit te fleteve te verdha
na fali nje urim:
- Mos u plakte njeriu
pa provuar butesine e dushkut thate
nen peme
kapur per trup e shpine.

ZOGU I PERBUZUR

Ne dritaren e xhamte
troket trishtueshem nje zog gushkuq
si shpirt i tretur ne purgator.
Prej pemve shkeputen deget me dushk
nen hanen e mbramjes kafshuar.
Iku dhe kjo vjeshte
me kunora te thata mbi shtat,
si vite te humbura ne kurbet.
Qielli i nxire
hedh poshte kristalet gri te akullit
e zogu i gjore i nates
vizatohet ne sfondin e dimrave
si nje perbuzje e shekullit.

KOPSHTI I DIMRIT

Bora zbriti prej maleve
e mbuloi talle e kashte.
Gishtat m’u mardhen gjithe naten
ne kerkim te shalqinjve binjake
ne gjirin e peshes bardhe.
Lypes i ngutur u bana padashur
e trokita parakohe ne kopeshtin e dimrit
dhe shporten mbusha me akull.