Historia e Kampionatit Botëror të Futbollit

Stadiumi Centenario, Montevideo

Kampionati Botëror i Futbollit lindi nga ideja e presidentit të FIFA-s Jules Rimet për të organizuar një turne për ekipet kombëtare, në vitin 1928. Ndeshjet e para të këtij lloji u zhvilluan në vitin 1930 dhe përbëhej nga një turne që ka vetëm fazën përfundimtare në të cilën morën pjesë 13 kombe që pranuan ftesën.

Ky kampionat ka evoluar më pas duke përfshirë rreth 200 ekipe kombëtare që do të konkurojnë në një turne të gjatë kualifikues që zhvillohet në tre vitet para fazës përfundimtare.

Garat e mëparshme ndërkombëtare

Ndeshja e parë e futbollit ndërmjet dy kombeve u zhvillua në vitin 1872. Me atë rast ekipet sfiduese ishin Anglia dhe Skocia, në fakt në atë kohë ky sport ishte ende pak i praktikuar jashtë kufijve të Britanisë së Madhe. I pari zgjerim i rëndësishëm i futbollit botëror erdhi në maj 1904, kur u themelua FIFA (Fédération Internationale de Football Association u themelua në Paris më 12 maj 1904 dhe përbëhej nga vetëm shtatë vendeve të Evropës: Belgjika, Franca, Hollanda, Danimarka, Suedia, Zvicera dhe nga përfaqësues të Madrid Football Club; Federata Spanjolle e Futbollit nuk ishte krijuar deri në vitin 1913). Në ato vite, futbolli filloi të bëhet gjithnjë e më shumë popullor dhe u përfshi si një sport demostrativ (d.m.th. pa vlerësime dhe medalje) në Lojrat Olimpike të viteve 1900, 1904, 1906 dhe u barazua me sportet e tjera në Lojrat Olimpike të vitit 1908. Organizuar nga Anglia dhe Football Association gara ishte e kufizuar vetëm për lojtarët jo-profesionistë (siç ishte rregulli në atë kohë) por u trajtua më shumë si një demostrim dhe jo si një garë në të gjitha aspektet. Kombëtarja amatoriale e futbollit anglez është fituese në vitin 1908 si dhe në edicionin e ardhshëm të vitit 1912. Në të njëjtën kohë FIFA bëri tentativë për të organizuar një turne ndërkombëtar për ekipet kombëtare jashtë kontekstit olimpik, kjo përpjekje është bërë në vitin 1906 në Zvicër. Por ishin ende vitet e para të zhvillimit të këtij sporti dhe FIFA vetë e përkufizon këtë eksperiment si një dështim.

Pra vetëm gjatë Olimpiadës ekipet kombëtare kishin mënyrë për t'u konfrontuar, por skuadrat përbëheshin prej lojtarëve amatorë dhe për këtë arsye nuk përfaqësonin forcën aktuale të futbollit të shteteve. Një përpjekje të mëtejshme, për ta nxjerrur botën e futbollit nga "pesë qarqet", është bërë nga Thomas Lipton i cili organizoi "Sir Thomas Lipton Trophy" në Torino, në vitin 1909. Ky organizim ishte një garë mes klubeve të futbollit (jo nacionale) që vinin nga shtete të ndryshme, d.m.th një klub përfaqësonte një komb të tërë. Për këtë arsye, ky turne nuk është konsideruar si një paraardhës i vërtetë i Kupës së Botës (ndoshta e Kupës së Kampioneve, Champions League). Morën pjesë klubet më prestigjioze të Italisë, Gjermanisë dhe Zvicrës. Turneu i parë u fitua nga West Auckland, një skuadër amatore angleze e cila ishte ftuar vetëm për shkak se Shoqata e Futbollit Anglez nuk pranoi të marrë pjesë. West Auckland triumfon sërish në vitin 1911. Në vitin 1914, FIFA ra dakord të njohin turneun olimpik si një "kampionat botëror për amatorë", dhe që nga ajo kohë bëhet pjesë aktive në organizimin e saj. Në këtë pikë zhvillohet edicioni i parë i Lojërave Olimpike të njohura nga FIFA në vitin 1920, dhe ishte Belgjika e cila dominoi, ndërsa në dy edicionet pasuese (1924 dhe 1928) suksesi i buzëqeshi Uruguait.

Në vitin 1928 FIFA mori vendimin për organizimin e turneut të tyre ndërkombëtar.

Meqenëse Uruguai kishte fituar dy herë titullin e botës (edhe pse për amatorë), në vitin 1930 FIFA zgjodhi atë si nikoqir i edicionit të parë për profesionistët, që përkon me njëqindvjetorin e pavarësisë së shtetit të Amerikës së Jugut.

Zyrtarja e parë e Kampionatit Botëror të futbollit

Në edicionin e Lojrave Olimpike të vitit 1932, që do të zhvilloheshin në Los Angeles (SH.B.A), futbolli nuk ka qenë pjesë e programit për arsye se ky sport nuk ishte mjaft popullor në Shtetet e Bashkuara. Gjithashtu FIFA dhe CIO (Comité International Olympique) ende nuk bien dakord në faktin se aty ishin të lejuar të luajnë vetëm lojtarë amatorë. Kështu Presidenti i FIFA-s, Jules Rimet, organizon Kupën e Botës të vitit 1930 që do të mbahet në Uruguai. Kombet anëtare ishin ftuar për të dërguar një përzgjedhje, por zgjedhja e Uruguait si vendin pritës të kampionatit, për ekipet evropiane do të thoshte, që do të përballen me një udhëtim të shtrenjtë dhe të gjatë nëpër Oqeanin Atlantik. Prandaj asnjë shtet i kontinentit të vjetër nuk iu bashkua kësaj ftese deri dy muaj para fillimit të kampionatit. Rimet, megjithatë, arriti të bindë të marrë pjesë kombëtaret e disa shteteve si: Belgjikë, Francë, Rumani dhe Jugosllavi. Në total 13 ekipe pranuan ftesën e Rimet; shtatë nga Amerika e Jugut, katër nga Evropa dhe dy nga Amerika e Veriut.

Dy ndeshjet e para në historinë e Kupës së Botës u luajtën në të njëjtën kohë, dhe u fituan nga Franca dhe Shtetet e Bashkuara, të cilat mundën respektivisht Meksikën 4-1 dhe Belgjikën 3-0. Goli i parë i Kupës së Botës u shënua nga Lucien Laurent i Francës. Katër ditë më vonë, Bert Patenaude i Shteteve të Bashkuara shënoi të parën tripletë në ndeshjen e fituar me 3-0 kundër Paraguait. Në finale, Uruguai mundi Argjentinën 4-2 para një publiku prej 93.000 njerëzve në Stadiumin Centenario, Montevideo. Kështu Uruguai u bë ekipi i parë që fiton Kupën e Botës.

Stadiumi Centenario, Montevideo, Uruguai 1930

Kampionati Botëror i vitit 1934 u prit nga Italia. Ky ishte edicioni i parë që përfshinte një raund kualifikimi. Gjashtëmbëdhjetë ekipe u kualifikuan për fazën e fundit, një numër që është mbajtur deri në zgjerimin e turneut në vitin 1982. Uruguai, skuadra kampione në fuqi, bojkotuan këtë vit si të zhgënjyer nga mungesa e shumë klubeve evropiane në edicionin që kishte organizuar katër vite më parë. Bolivia dhe Paraguai mungonin, duke lejuar kështu përfaqësuesit e Argjentinës dhe Brazilit të marrnin pjesë në kampionat pa pasur nevojë për të luajtur ndonjë ndeshje kualifikuese. Egjipti ishte kombëtarja e parë afrikane që mori pjesë, por u mund nga Hungaria në fazën e parë. Italia fitoi trofeun pasi mundi në finale Çekosllovakinë pas kohës shtesë me rezultat 2-1, por mes shumë akuzave dhe ankesave mbi arbitrazhin, sepse mendohej se Benito Musolini kishte ndikuar në zgjedhjen e arbitrave për ndeshjet e ekipit kombëtar italian.

Kampionati Botëror i vitit 1938 u mbajt sërish në Evropë, në Francë, përmes shqetësimeve të shumë shteteve të Amerikës së Jugut, Uruguai dhe Argjentina vendosën të bojkotojnë këtë edicion (e dyta herë rresht për Uruguain). Pas një lojë shtesë kundër Letonisë, Austria u kualifikua për në Botëror, por për shkak të aneksimit me Gjermaninë (Anschluss) në prill të vitit 1938 nuk mundi të vazhdojë me tej. Vendi i tij i është ofruar Anglisë, por ajo nuk pranoi ftesën. Për shkak të këtyre ngjarjeve, në fazën finale u ndeshën vetëm 15 ekipe. Për herë të parë nuk ishte shteti pritës për të fituar trofeun, ishte Italia fituese e titullit, duke mundur Hungarinë 4-2 në finale, duke u bërë kështu e para kombëtare që shpallej kampion në dy edicone të njëpasnjëshme dhe e para për të fituar titullin e botës në tokë të huaj.

Lufta e Dytë Botërore dhe pasojat e saj penguar zhvillimin e edicioneve të viteve 1942 dhe 1946.

Kampionati Botëror i vitit 1950 u mbajt në Brazil. Gjermania dhe Japonia, dy vendet që konsiderohen të jenë më përgjegjës për luftën, u përjashtuan që në fillim, ashtu siç kishte ndodhur edhe për Lojërat Olimpike të Londrës të vitit 1948. Ky kampionat shikonte për herë të parë pjesëmarrjen e Anglisë e cila nuk kishte marrë pjesë në edicionet e mëparshme pasi ajo nuk ishte antare e FIFA-s, ishte tërhequr në vitin 1920, për të shmangur ndeshjet me kombëtaret e shteteve kundër të cilëve ka luftuar në dy luftërat botërore. Një tjetër arsye ishte një lloj proteste kundër ndikimeve të vendeve të tjera në futboll (sport i lindur pikërisht në Angli). Në vitin 1946, Shoqata e Futbollit Anglez vendosi për t'u bashkuar me shoqatën botërore pas një ftese formale nga vetë FIFA. Turneu pa pjesëmarrjen e Uruguait që mungonte në dy edicionet e mëparshme në shenjë proteste. Për arsye politike ekipet kombëtare të vendeve të Evropës Lindore (Hungari, Bashkimi Sovjetik dhe Çekosllovaki) nuk morën pjesë. Italia, kampione në fuqi, mori pjesë pavarësisht nga tragjedia e vitit 1949 në të cilën humbën jetën lojtarët e "Grande Torino" (shumë prej tyre luanin në kombëtare). Uruguai fiton në finale kundër Brazilit, 2-1, duke u bërë kampione për herë të dytë (në dy edicione që ka marrë pjesë). Kjo lojë gjithashtu ka praninë më të lartë të çdo ndeshje, afërsisht 190 mijë.

Kampionati Botëror i vitit 1954 u zhvillua në Zvicër dhe ishte i pari që do të transmetohet në televizion. Kombëtarja e Bashkimit Sovjetik nuk mori pjesë për shkak të performancës së tyre jo pozitive në Lojrat Olimpike të vitit 1952. Kombëtarja Skoceze u shfaq për herë të parë në këtë turne, por pa regjistruar asnjë fitore dhe u eliminua në raundin e parë. Çerek-finalja mes Austrisë dhe Zvicrës pa rekordin e golave të shënuar në një ndeshje të Kupës së Botës, Zviceranët humbin me rezultatin 5-7, pasi kishin shkuar në avantazh me 3-0. Gjermania Perëndimore është fituese e këtij edicioni, duke mundur në finale kampionët olimpikë të Hungarisë me rezultat 3-2, me gol të Helmut Rahn në minutën 84'. Pak minuta më vonë barazon Hungaria me Puskás, por gjyqtari anësor Benjamin Griffiths anullon golin si jasht-loje. Ndeshja është e njohur në Gjermani si "mrekullia e Bernës".

Kampionatin Botëror në vitin 1958 u zhvilluar në Suedi. Për herë të parë (dhe tani për tani i vetmi rast), të katër kombëtaret e Britanisë së Madhe u kualifikuan për në Botëror (Angli, Skoci, Uells (Walles) dhe Irlanda e Veriut që rrëzoi italinë. Deri tani ky është i vetmi edicion që Italia nuk kualifikohet për në Botëror). Suedia humbet në finale me Brazilin me rezultatin 2-5, dhe kjo ishte hera e parë që një shtet nga një tjetër kontinent të fitonte Botërorin në Evropë. Ky turne pa performancën e Pelé (Edson Arantes do Nascimento), i cili shënoi dy gola në finale.

Dymbëdhjetë vjet pas Kupës së Botës 1950, FIFA vendosi për të sjellë Kampionatin Botëror të vitit 1962 në Amerikën e Jugut, dhe pikërisht në një shtet të varfër siç ishte Kili. Artikuj të shumë gazetarëve komentonin se si një vend i pazhvilluar si Kili mund të mendoj të organizojë një manifestim kaq të rëndësishëm. Situatën e vendit e përkeqëson edhe më tepër "tërmeti i madh kilian" më 22 maj 1960, tërmeti më i fortë i shekullit të njëzetë; në fund, Botërori nuk pati ndonjë problem organizativ. Megjithatë, kujtohet si një turne që u ndikua shumë nga sjellja jo shembullore e arbitrave. Kili arriti në gjysmë-finale dhe u dorëzua vetëm përballë Brazilit e cila, edhe pse nuk luajti Pele, i dëmtuar, fitoi të dytin Kampionat Botëror radhazi në sajë të Garrincha, duke mundur në finale Çekosllovakinë me rezultatin 3-1.

Kampionati Botëror i vitit 1966 u organizua nga Anglia. Trofeu ishte vjedhur gjatë manifestimit por u gjet një javë më vonë nga një qen me emrin "Pickles". Afrika e Jugut u përjashtua për shkelje të rregullores kundër diskriminimit (për shkak të Aparteidit). Përjashtimi mbeti në fuqi deri në vitin 1992, kur Shoqata e Futbollit të Afrikës së Jugut u ripranua nga FIFA. Kombëtarja e Koresë së Veriut u bë ekipi i parë aziatik për të arritur në çerek-finale duke mundur kombëtaren italiane (në sajë të golit të një lojtari amator i cili si profesion nuk bënte dentist, siç është thënë për vite, por mësues i edukacionit fizik). Anglia fitoi turneun duke mundur Gjermaninë Perëndimore 4-2. Në këtë lojë sulmuesi anglez Geoff Hurst u bë lojtari i parë që shënon një tripletë në një finale. Eusebio i Portugalisë (ekip që merrte pjesë për herë të parë në kampionat botëror) fitoi titullin si golashënuesi më i mirë, me nëntë gola.

Kampionati Botëror i futbollit i vitit 1970 u zhvillua në Meksikë. Në kualifikueset për këtë Botëror theksohet rivaliteti midis Hondurasit dhe El Salvador, duke shkaktuar atë që është e njohur si "Lufta e Futbollit". Ky Botëror kujtohet për pritjen historike të portierit anglez Gordon Banks që shpëtoi portën e tij nga një goditje e afërt me kokë nga Pele, ky gjest atletik është konsideruar si një nga shpëtimet më të vështira në historinë e futbollit. Një tjetër arsye pse ky Botëror ka mbetur në histori është gjysmëfinalja madhështore e cila pa duke sfiduar Italinë dhe Gjermaninë Perëndimore, madje në këtë ndeshje u shënuan edhe 5 gola gjatë kohës shtesë dhe kapiteni i ekipit gjerman, Franz Beckenbauer, ka luajtur një pjesë të ndeshjes me krahun e thyer, pasi trajneri gjerman kishte bërë tashmë të gjitha zëvendësimet e mundëshme. Italia fitoi 4-3 dhe shkon në finale ku mundet nga Brazili me rezultat 4-1. Kjo është edhe fitorja e tretë e Brazilit e cila i jep të drejtën e posedimit të trofeut "Jules Rimet Trophy".

Pas caktimit definitiv të Trofeut "Jules Rimet" Brazilit, në fund të kampionatit botëror 1970, në edicionet pasardhëse do të quhet "Kupa e Botës FIFA" (engl. FIFA World Cup, fr. Coupe du Monde FIFA).

Kampionati Botëror i vitit 1974 u zhvillua në Gjermaninë Perëndimore. Për këtë edicion u krijua një trofe i ri, FIFA World Cup Trophy, krijuar nga skulptori italian Silvio Gazzaniga. Bashkimi Sovjetik refuzoi të udhëtojë në Santiago, Kili, për ndeshjen e kthimit për shkak të mosmarrëveshjeve politike dhe, siç parashihet në Rregullore, Kili ishte shpallur fitues dhe për këtë arsye u kualifikua për në Botëror. Në këtë edicion kombëtaret e Gjermanisë Lindore, Haiti, Australia dhe Zaire bënë debutimin e tyre në fazën e fundit të një Botërori. Formati i turneut ndryshoi përsëri, dy ekipet e para të secilit prej katër grupeve vinin të ndarë në dy grupe nga të cilat do të dalin finalistët. Gjermania Perëndimore fitoi në finale kundër Holandës me rezultatin 2-1. Në këtë edicion holandezët kishin terhequr vëmendjen për mënyrën krejt të re të të luajturit e që interpretohej me mjeshtëri nga Johan Cruijff (Hendrik Johannes Cruijff). Një tjetër kombëtare që u shqua për mënyrën e të luajturit ishte Polonia e cila u klasifikua në vendin e tretë pasi mundi kampionët në fuqi, Brazilin, me rezultatin 1-0, pasi mundi skuadra të mëdha si Argjentina (3-2) dhe Italia (2-1) në raundin e parë, dhe humbi në gjysmë-finale 0-1 me Gjermaninë Perëndimore.

Kampionati Botëror i vitit 1978 u prit nga Argjentina, duke shkaktuar polemika për shkak të një grusht shteti ushtarak dy vjet më parë. Kampioni i madh holandez Johan Cruijff refuzoi të marr pjesë për këtë arsye, megjithatë, asnjë shtet nuk tërhoqi kombëtaren e tyre. Për herë të parë paraqiten formacionet e Iranit dhe Tunizisë. Në ndeshjen finale, luajtur më 25 qershor në Buenos Aires, shpërblehet ekipi vendas i cili fitoi 3-1 kundër Hollandës, në sajë të dy golave të shënuar nga Mario Kempes. Hollanda për herë të dytë radhazi renditet në vendin e dytë.

Spanja është zgjedhur për të organizuar edicionin e vitit 1982 të Kampionatit Botëror e cila përfshinte pjesëmarrjen e 24 ekipeve; i pari ndryshim në numrin e ekipeve që nga botërori i vitit 1934. Ekipet u ndanë në gjashtë grupe me nga katër ekipe secili; dy të parët e çdo grupi kalonin në fazën e ardhshme, ku ndaheshin përsëri në 4 grupe me nga 3 skuadra. Fituesit e këtyre "trekëndëshave" kalonin në gjysmëfinale. Kombëtaret që merrnin pjesë për herë të parë në Botëror ishin: Kamerun, Algjeria, Honduras, Zelanda e Re dhe Kuvajti. Në këtë kampionat spikasin dy episode kurioze.

Rasti i parë është ai në ndeshjen mes Francës dhe Kuvajtit. Kur francezët ishin tashmë përpara 3-1, lojtarët e kuvajtin ndaluan lojën, sepse ata kishin shkëmbyer fërshëllimën një bilbili që vinte nga publiku në stadium me atë të gjyqtarit. Alain Giresse i francës shfrytëzoi rastin për të shënuar. Lojtarët e kuvajtit protestuan energjikisht, Sheikh Fahid Al-Ahmed Al-Sabah, President i Federatës së Kuvajtit, vrapoi në fushë për të shprehur mospëlqimin te albitri, i cili, në mënyrë të pazakontë, anuloi golin e shënuar. Bossis shënoi sërish disa minuta më vonë dhe ndeshja përfundoi me rezultatin e 4-1.

Rasti i dytë është gjysmë-finalja mes Gjermanisë Perëndimore dhe Francës. Portieri gjerman Harald Schumacher kryen një faull të dukshëm ndaj Patrick Battiston, kur rezultati ishte 1-1. Schumacher, çuditërisht, i shpëton përjashtimit nga loja. Në lojën shtesë gjermania arrin të barazojë pasi duke qenë në disavantazh për 1-3. Ndeshjen e fiton gjermania pas gjuajtjeve të penalltive me 5-4.

Në finale Italia mundi Gjermaninë me rezultatin 3-1. Dino Zoff u bë lojtari më i ri të sigurojë titullin kampion botëror. Golashënuesi më i mirë u shpall Paolo Rossi, i ashtuquajtur me nofkën "Pablito".

Kampionati Botëror i vitit 1986 u zhvillua në Meksikë. Fillimisht ishte zgjedhur Kolumbia, por autoritetet kolumbjane deklaruan se nuk mund të përmbushnin kërkesat e FIFA-s për arsye ekonomike, kështu, në një përzgjedhje të dyte, caktohet Meksika duke u bërë vendi i parë që pret dy herë Kupën e Botës. Ekipet kombëtare të Kanadasë, Danimarkës dhe Irakut marrin pjesë për her të parë. Çerek-finalja mes Argjentinës dhe Anglisë ka hyrë në historinë e futbollit për dy golat e shënuar nga Diego Maradona, i cili më vonë do të shpallej si lojtari më i mirë i turneut. Goli i parë që "Pibe de Oro" shënoi ishte i famshmi gol me dorë që vet numëri 10 komentoi më vonë duke thënë se ishte "dora e Zotit" ajo që shënoi. Goli i dytë, që konsiderohet si Goli i Shekullit, në të cilin Maradona nga mesfusha dribloi pesë lojtarë anglez para depozitimit të topin në rrjetë. Argjentina në finale mund Gjermaninë Perëndimore me rezultatin përfundimtar 3-2, me gol të shënuar nga Jorge Burruchaga.

Kampionati Botëror i vitit 1990 u prit nga Italia. Pas një distance prej 56 vitesh nga Kampionati Botëror i vitit 1934, e cila ishte fituar nga blutë e Vittorio Pozzo, turneu më i madh në botë i futbollit kthehet në "Bel Paese". Ekipi kombëtar i Kamerunit arriti deri në çerek-finale, duke u bërë ekipi i parë i kontinentit afrikan që arrin këtë sukses. Skuadra më favorite për të fituar titullin kampion ishte Italia, me lojtar si Totò (Salvatore) Schillaci, Franco Baresi, Roberto Donadoni, Roberto Baggio etj. Ekipet tjera favorite ishin Argjentina me Diego Armando Maradona, që sapo ishte shpallur kampion i italisë me SSC Napoli, Gjermania Perëndimore me trajner Franz Beckenbauer dhe tre lojtarët e FC Inter (Lothar Matthäus, Jürgen Klinsmann, Andreas Brehme), Hollanda me trion e lojtarëve të AC Milan (Marco van Basten, Ruud Gullit, Frank Rijkaard).

Në finale ballafaqohen ekipet e njëjta të edicionit të kaluar, por këtë herë rezultati u përmbys dhe, pasi ishin renditur të dytët për dy edicione radhazi, gjermanët perëndimor fituan për të tretën herë kupën e botës.
Gjermania Perëndimore 1-0 Argjentinë, gol i shënuar nga Brehme me penallti në minutën 84.

Në vitin 1991, FIFA ka organizuar për të parën herë Kupën e Botës për femra. Ky është një turne i ngjashëm me atë të meshkujve, por, duke pasur parasysh krijimin e tij kohëve të fundit dhe se futbolli ka qenë gjithmonë i konsideruar si një sport kryesisht për meshkujt, ende nuk ka arritur një nivel të mirë të interesit. Deri në vitin 2011, ekipet kombëtare që kanë numrin më të madh të sukseseve janë ato të Gjermanisë dhe SHBA-të. Nga gjashtë edicione të zhvilluara, në fakt, SHBA dhe Gjermani kanë fituar me nga dy herë ndërsa Norvegji dhe Japoni me nga një herë.

Kampionati Botëror i vitit 1994 u zhvillua në Shtetet e Bashkuara, dhe për herë të parë kupa u fitua pas gjuajtjeve të penalltive pasi koha e rregullt dhe ajo shtesë e finales përfunduan me 0-0. Ishte Brazili që dominoi duelin me Italinë nga pika e bardhë (3–2), me gabimin fatal të Roberto Baggio. Kombëtarja jugosllave ishte përjashtuar si e sanksionuar nga ana e Kombeve të Bashkuara për luftën në Bosnje. Gjatë turneut, Diego Maradona u hoq pasi rezultoi të jetë pozitiv për ephedrine në një kontroll anti-doping. Mbrojtësi kolumbian Andres Escobar u vra dhjetë ditë më vonë pasi shënoi një autogol kundër Shteteve të Bashkuara, e cila çoi në eliminimin e Kombëtares Kolumbiane. Rreth 3.6 milion njerëz shkuan në stadiume për të parë ndeshjet, audienca më e madhe për një edicion të Kupës së Botës. Ky është edhe edicioni i fundit me 24 ekipe, zgjeruar në 32 nga botërori tjetër.

Kampionati Botëror i vitit 1998 është mbajtur në Francë. Kjo është Kupa e parë Botërore ku konkurojnë 32 ekipe dhe i pari në të cilin u prezantua rregulli i "golit të artë" (golden goal) në kohën shtesë. Tani e tutje botërori nuk do të transmetohet më në Eurovizion. Në ndeshjen mes Francës dhe Paraguait ndodh edhe i pari Golden Goal në historinë e kampionatit botëror, kur Laurent Blanc Les Bleus, pas rezualtit 0-0 të kohës së rregullt, i dha mundësi Francës për të kaluar në çerek-finale. Franca fiton kupën e botës duke mundur në finale Brazilin me rezultatin 3-0.

Kampionati Botëror i vitit 2002 ishte i pari i zhvilluar në Azi dhe i pari i organizuar nga dy shtete: Japoni dhe Kore e Jugut. Turneu karakterizohet nga arritjet e larta të vendeve që konsideroheshin jo shumë konkurruese. Senegal dhe Shtetet e Bashkuara arriten në çerek-finale, Korea e Jugut u rendit e katërta.

Në finale Brazili, me dy gola të shënuar nga Ronaldo (Ronaldo Luís Nazário de Lima), mundi Gjermaninë 2-0. Kjo është e pesta herë që Brazili fiton Kupën e Botës.

Kampionati Botëror i vitit 2006 u mbajt në Gjermani. Ky ishte edicioni i parë në të cilin kampionët në fuqi të ndeshen me eliminatoret, ndërsa shteti pritës ende gëzon kualifikimin automatik. Para fillimit të turneut parashikimet jepnin si fitues të mundshëm Brazilin dhe Anglinë. Gjermania mundet në gjysmë-finale nga Italia me rezultatin 2-0, me gola të shënuar në lojën shtesë nga Fabio Grosso dhe Alessandro Del Piero. Po në gjysmë-finale, Portugalia mundet nga Franca me rezultatin 0-1 me gol të shënuar nga Zidane, me penallti.

Në finale përballen Italia dhe Franca dhe, dhjetë minuta para fishkëllimës finale të kohës shtesë (me rezultat 1-1) kapiteni francez, Zinedine Zidane dëbohet nga loja pas një goditje me kokë kundër mbrojtësin blu Marco Materazzi. Italia shpallet kampion bote për herë të katërt, duke fituar 5-3 me penallti.

Kampionati Botëror i vitit 2010 u mbajt në Afrikën e Jugut që është shteti i parë Afrikan që organizon një garë të tillë. Në stadiumin e Johanesburg, Holanda dhe Spanja "luftojnë" për kupën. Loja është shumë e tensionuar, vetëm gjatë 90 minutave jepen ​​8 kartona të verdhë (5 holandezëve, 3 spanjollëve), por rezultati është gjithmonë 0-0. Pastaj pika kthesë: Andres Iniesta vetëm përpara portierit Maarten Stekelenburg shënon golin e fitores 4 minuta nga fundi i kohës shtesë. Holanda humbi finalen e tretë (dy të tjerat i ka humbur në vitin 1974 dhe 1978), ndërsa Spanja është fituese për herë të parë e titullit Kampion Bote.

Kampionati Botëror i vitit 2014 mbahet në Brazil. Brazili bëhet vendi i pestë që e kanë pritur Kupën e Botës dy herë (tjetra në vitin 1950) pas Meksikës, Italisë, Francës dhe Gjermanisë.

Kostoja e kampionatit është vlerësuar të jetë më e larta në historinë e botërorit, 14 miliard dollar. Ky shpenzim përfshin ndërtimin apo renovimin e stadiumeve, dhe projektet e infrastrukturës. Ish-futbollisti brazilian dhe tani figurë politike Romario (Romário de Souza Faria) ka quajtur turneun si "vjedhjen më të madhe në histori", duke deklaruar se, sipas tij, kostoja reale e ngjarjes është më i madh se 46 miliard dollar.

Spanja, kampione e edicionit të kaluar, u eliminua në fazën e grupeve pasi humbi dy ndeshjet e para kundër Holandës (5-1) dhe ndaj Kilit (2-0).

Në çerek-finale do të ndeshen Brazil-Kolumbi, Holandë-Kosta Rika, Francë-Gjermani dhe Argjentinë-Belgjikë.

Gjermania mundi 1-0 Francën në sajë të golit të shënuar nga Hummels, i cili e lejon gjermaninë për të arritur të trembëdhjetën gjysmëfinale në historinë e Kampionatin Botëror (e katërta radhazi). Brazili fiton kundër Kolumbisë, në sajë të golave të shënuar nga Thiago Silva dhe David Luiz, me rezultatin 2-1. Belgjika nuk arrinë të kalojë çerek-finalen, Argjentina fiton me një gol të shënuar nga Gonzalo Higuaín. Në çerek-finalen mes Holandës dhe Kosta Rika, pas një barazimi pa gola të kohës së rregullt dhe kohës shtesë, gjuhen penalltitë. Trajneri holandez Van Gaal zëvendëson, në minutën 120-të, portierin e parë Cillessen me Krul, i cili në gjuajtjet nga pika e bardhë priti dy topa, duke e çuar Holandën në gjysmë-finale.

Në gjysmë-finale do të përballen Brazil-Gjermani e Hollandë-Argjentinë.

Gjysmë-finalja Brazil-Gjermani duket si përseritje e finales së Kupës së Botës në vitin 2002 në Korenë e Jugut dhe Japoni. Por loja merr menjëherë nje kthesë të papritur: në tridhjetë minutat e para gjermanët ndodhen tashmë në avantazh 0-5, me gola të shënuar nga Muller, Klose, Khedira dhe dy gola nga Kroos. Një dramë e vërtetë sportive për Brazilianët, të cilët në pjesën e dytë do t'i nënshtrohen edhe dy golave të tjerë nga Schurrle. Rezultati përfundimtar 1-7, shënon të vetmin gol per brazilin, Oskar,në minutat e fundit. Brazili, ka humbur me gjashtë gola diferencë kundër Uruguait në Kupën e Amerikës të vitin 1920, kurrë ska ndodhur në historinë e saj të futbollit që të pranojë shtatë gola. Gjermania në këtë mënyrë arrin finalen e Kupës së Botës për të tetën herë në historinë e saj.

Ndryshe nga tjetra gjysmë-finale, loja ndërmjet Holandës dhe Argjentinës nuk është e bukur, ekipet duken të frikësuar dhe nuk hapen shumë. Nuk mjafton koha e rregullt dhe as 30-të minutat e kohës shtesë për të shpallur finalisten e dytë, duke u mbyllur 0-0. Portieri i Argjentinë Sergio Romero është protagonisti kryesore në gjuatjet e penalltive, i cili arriti të neutralizojë topat e shqelmuar nga Ron Vlaar dhe Wesley Sneijder. Argentina në anën tjetër nuk e humbi një gjuajtje, duke fituar 4-2 dhe duke shkuar në finale.

Gjermani-Argjentinë, është finalja më e luajtur në historinë e Botërorit, pas dy finaleve të njëpasnjëshme në Meksikë '86 dhe Itali '90. Lojë emocionuese me shanse në të dy anët, sidomos argjentinasit shkojnë pranë golit të paktën tre raste në kohën e rregullt, me Higuain në pjesën e parë (të cilit i anulohet edhe një gol jashtë-loje) dhe Messi në dy raste, ndërsa gjermanët shkojnë pranë golit me Schürrle dhe Höwedes në pjesën e parë dhe Kroos në pjesën e dytë. Rezultati i kohës së rregullt përfundon 0-0. Gjermania shpallet kampione e këti edicioni me anë të një goli të shënuar nga Mario Götze (që ka zëvendësuar Klose pak minuta nga fundi i kohës së rregullt), vetëm shtatë minuta nga fundi i kohës shtesë. Kjo është e katërta herë që Gjermania shpallet kampion botëror, barabartë me Italinë, dhe është kombëtarja e parë europiane që fiton këtë titull në Amerikën e Jugut.

Kampionati Botëror i Futbollit i vitit 2018 zhvillohet në Rusi

Anton Mazreku, njeri i spikatur i kulturës kombëtare

Anton Mazreku cilësohet si një nga baballarët e gazetarisë sportive shqiptare. Lindi në qytetin e Shkodrës më 8 maj 1908 në një familje intelektuale dhe me tradita patriotike. Shkollën fillore e kreu në qytetin e lindjes ndërsa shkollën e mesme në Austri. Që në moshën 17-vjeçare (1925) botonte shkrimet e para në “Gazeta e Sportit” të Palok Nikës e Musa Koplikut në Shkodër. Më pas ndoqi Liceun e Korçës ku dhe aktivizohet si futbollist me skuadrën e qytetit, Skenderbeu.

Në vitin 1935, Anton Mazreku është themelues i gazetës "Sporti Shqiptar", bashkë me Luigj Shala e Aqif Domini. Ndërkohë që vazhdon si drejtor dhe kryeredaktor i kësaj gazete deri në vitin 1939, më 1 shtator të vitit 1938 Antoni transmetoi për herë të parë një ndeshje futbolli në Radio Tirana, atë midis Sk Tirana 7-0 Iraklis Kavalla e Greqisë, duke u bërë kështu i pari radiokronist i sportit në Shqipëri.
Pas mbarimit të luftës, në vitin 1945 rifillon botimin e gazetës sportive por me një emër tjetër, "Sporti" dhe me pas "Sporti popullor".

Anton Mazreku ka qenë kryetar i Federatës Sportive Shqiptare, nënkryetar i Komitetit Olimpik Kombëtar Shqiptar, nënkryetar i Federatës Shqiptare të Futbollit dhe, gjithashtu, përfaqësues i delegacioneve shqiptare në disa organizime ndërkombëtare; Olimpiada e Berlinit në vitin 1936, Lojërat Ballkanike në Tiranë në vitin 1946.

Anton Mazreku vdiq në vitin 1969 në Tiranë.
Çmimi"Anton Mazreku", krijuar në nder të tij në vitin 1995 nga Tonin Paloka, iu jepet gazetarëve dhe personaliteteve sportive, vendas dhe të huaj, që kanë kontribuar dhe kontribuojnë për konsolidimin e gazetarisë sportive në Shqipëri.


Anton Mazreku për gjuhën dhe letërsinë shqipe - Nga Prof. Dr. Jup Kastrati

1. Veprimtaria krijuese e botuese, letrare e kulturore e Anton Mazrekut shtrihet në një periudhë kohore afro tridhjetëvjeçare, nga 1925 deri më 1955. Ajo gjendet e shpërndarë në shtypin periodik shqiptar, ndër gazetat dhe revistat e kohës së tij. Përkujtimi i sotëm i fletores së mirënjohur “Sporti shqiptar”, të cilën ai e drejtoi me pasion dhe me kompetence profesionale prej gazetari e publicisti për pesë vjet me radhë, nga 28 nëntori 1935 deri më 22 prill 1939, më jep rastin të them edhe unë dy fjalë kujtimi e respekti për këte intelektual të shquar të rrethit të Shkodrës.

Interesat kulturore të Anton Mazrekut kanë qenë të gjëra dhe të shumanshme. Kontributet e tij spikasin në krijimtari poetike origjinale, në shënime letrare, në vëzhgime gjuhësore, në përkthime artistike veprash poetike, dramaturgjike dhe narrative. Me qenë se emri i tij është bërë i famshëm kryesisht si komentator i futbollit shqiptar përmes Radio Tiranës, aq sa krijoi një “shkollë” të vetën sportive në Shqipëri, mund të duket e çuditshme që Anton Mazreku të ketë qenë i angazhuar në fusha të tjera të dijes. Po këte do të përpiqem ta shtjelloj më poshtë, në këtë kumtesë time modeste, pa pretenduar fare ta shteroj problemin në fjalë. I vetmi dëshir imi është që të zgjoj kureshtjen shkencore të gjurmuesve specialistë, në mënyrë që, në një të ardhme të afërt, kur të botohet ndonjë monografi për këte personalitet të përmendur shqiptar, të mos lihen pa u vënë në dukje dhe disa merita të tjera të tij, që, për mendimin tim, janë po aq të rëndësishme sa dhe aspekti i tij sportiv i gazetarit, publicistit, redaktorit, drejtorit dhe komentatorit të kësaj fushe të vyer.

2. Anton Mazreku ka pasë kulturë letrare. Ai ka qenë poet lirik. Poezia e tij karakterizohet për sensibilitet, spontanitet dhe fluiditet. Kryevepra e tij në këte lëmë është poema me titull “Dy lott e dy lule”, botuar tek e përkohëshmja letrare artistike “Shkëndija”, Tiranë, nëntor-dhjetor 1941, viti II, nr. 5-6, fq. 214-219. Poeti vajton humbjen e parakohshme të një vashe së re, që vdiq në lulen e rinisë, në moshën e tetëmbëdhjetë pranverave, kur po bënte gati pajën e kurorës së saj martesore. Poeti shkruan:

“Në kopsht jan‘ thamun lulet, qi vadite/ me t’madh kujdes”, (vargu 13-14), “S’e çojn’ ma kryet as fill as drandofillë” (vargu 17), “Me terr t’ash mvesh’ shtëpija e rrug’t e sheshet/ Si t’shkreta duken anë e kand qytetit” (vargu 24-25).

Autori na jep profilin moral të vajzës si dhe portretin fizik të saj:

“E mirë e plot urti’ ma e bukra n’shoqe” (vargu 35), “Me gjithkëndin tue u sjell’ zojush fisnike/ E gjithkund tue ia folun t’ambël” (vargu 45-46), “E me ato vetlla t’zeza e me ata sy,/ Qi kot mundohet me i përshkruemun penda” (vargu 50-51).

Mbasi ka bërë epopenë dhe prozopopenë e saj, por pa e identifikuar për të ruajtur karakterin lirik të krijimit, mbasi ka shprehur me përsëritje anaforike “njimij kujtime”, “njimij mendime”, “njimij dëshirë”, “njimij andrra” e “njimij shpresa t’bardha”, (vargu 71-73), Poeti na e sjell vashën e tij si “shembull urtije edhe pasqyr’ virtytesh” (vargu 180). Me maturi, nuk harron të fusë logjikisht dhe artistikisht edhe anën moralizuese dhe qëllimin edukativ. Nga parajsa, ku gjendet, hyjnesha do t’i mësojë shqiptarët:

“Me dasht’ Atdheu, m’ia ngjitun dorën t’ligshtit, / Me mni grabitjen, rrenën dhe shpifjen, / Me dashtun shokun barabar si vehten, / Me mbajtun besën e me e ruejt’ po nderën”, (vargjet 192-196).

Poema “Dy lott e dy lule” është një elegji sublime, realizuar me art, finesë dhe delikatesë në 220 vargje monokolone njëmbëdhjetë rrokësh (endekasilab), me kadencë ritmike, me theks trokaik. Krijimi, me gjithë sentimentalizmin e motivuar, shquhet për realizëm, për vandak idesh dhe për pasuri fjalori. Ka larmi ngjyrash dhe hije dritash. Harmonishëm është përfshirë tema patriotike.

Ndër poezitë e tij origjinale, Anton Mazreku ka lëvruar me sukses edhe sonetin me vargje endekasilabe, me rimë: ABAB / CÇCÇ / DDHD / DHEE /. Le të përmendim këtu krijimin e tij origjinal me titull: “Po më dhimbesh…”, botuar te revista “Shkëndija”, viti III, nr. 11 (35), fq. 23, Tiranë, shtator 1943. Besoj se nuk është e nevojshme të sillen shembuj të tjerë. Poema dhe tingëllimi, që përmenda më sipër, dëshmojnë fare mirë për dellin poetik të tij.

3. Në sferën e interesave letrare të Anton Mazrekut ka një vend sado modest, edhe kritika letrare. Kur vdiq Migjeni, më 26 gusht 1938 në Ospedale Valdese, në Torre Pellice afër Torinos, ndër të parët që vajtuan në periodikun shqiptar humbjen e këtij Poeti të ri, por të madh, qenë Qemal Draçini, Teufik Gjyli, Skënder Arrëza, Veli Stafa, Dhimitër S. Shuteriqi, Lazër Radi, etj. Një artikull shkroi edhe Anton Mazreku me titull “Arsimi kombëtar humbi katër bij të çmueshëm mbrënda këtyne dy muajve”, botuar në revistën pedagogjike “Shkolla kombëtare”, organ i Ministri s’Arsimit, Tiranë, dhjetor 1938, viti II, nr. 21, fq. 24. Mbasi jep një biografi të shkurtër të Poetit, autori i shkruan: “Drapni i pamshirshëm i vdekjes e këputi në pranverën e jetës së tij, në moshën 27 vjeçare, lule të re në kopshtin e arsimit t’onë e të poezisë s’onë. Se Millosh Nikolla nuk qe vetëm nji mësues i mirë, po qe edhe nji mësues i mirë, po qe edhe nji poet i mirë. Vdiq i ri e edhe telat e lyrës së tij u këputne në ma të mirën kohë, shi atëherë kur tingujt qi nxuerrne filluen me na përmallue”. – Mandej, si komenton një pjesë të “Kangëve të pakëndueme” dhe si jep një karakteristikë të poezisë së tij, artikullshkruesi shton: “Migjeni ka vuejtë e ka qa, ka ndie e ka shkrue. E ka pa dritën e jetës së vet djaloshare tue u shkimbë dal nga dalë ashtu si shkimet nji kandil voji në njaj votër të harrueme, e nga zemra kanë dalë tinguj të nji melankonije e të nji dhimbe që t’a këpusin shpirtin. Ndo’i rreze shprese do t’ia ketë paque ndonji herë plagët e sëmundjes, por kjo ka qenë nji shpresë që zhduket shpejt ashtu si shpejt zhduket nji voesë e njomë para diellit përvlues, e Migjeni ka lotue përsëri e përsëri ka këndue”.

Autori komenton pjesërisht poezinë “Vuajtja” të Migjenit. Punimi mbyllet me këto fjalë: “Vdiq larg Atdheut në vend të huej. Në çastet e mbramë të jetës së tij të shkurtë do të ketë dashtë e ndoshta do të ketë mujtë me shkrue kryeveprën e vet, po “deka i ngrini ato duer porsi florini”, e ”kanga e mbramë e Migjenit u mbyll në vorr bashkë me të”.

4. Anton Mazreku ka dhënë ndihmesa edhe në çështje gjuhësore. Në artikullin e tij: “Shkollat dhe gjuha jonë”, shkruar me pseudonimin e “Krahi i rrmaktë”, botuar te gazeta “Zani i popullit”, Shkodër, më 18 korrik 1925, viti 1 nr. 13, fq. 1-2, autori thekson ndër të tjera domosdoshmërinë e pastrimit të gjuhës shqipe nga fjalët e huaja të panevojshme, që qarkullonin në shtypin periodik të kohës së tij. Këtë temë me rëndësi e rrahur edhe në artikullin tjetër të tij “E mjera shqipe” shkruar me pseudonimin Aku dhe botuar te “Gazeta e Korçës”, Korçë, më 25 gusht 1929, viti XI, nr. 10(661), fq. 2-3. Në te artikullshkruesi ngrihet kundër përdorimit të fjalëve të huaja të panevojshme.

Një punim gjuhësor me interes të posaçëm sidomos për historinë e albanologjisë është ai me titull “Nji punëtuer vigan i gjuhës s’onë: Prof. Angelo Leotti”, botuar në Tiranë, më 27 dhe 28 dhjetor 1930, ndër dy numra konsekutivë të gazetës së përditshme të kryeqytetit, viti I, nr. 187, fq. 2; viti I, nr. 188, fq. 2. Autori bën disa shënime biografike për gramatologun dhe leksikografin e shquar italian si dhe albanologun e mirënjohur Angelo Leotti. Artikullshkruesi ka rreshtuar aty edhe disa citate vlerësimi pozitiv që i janë bërë Fjalorit voluminoz shqip – italisht të Angelo Leottit nga dijetarët e albanologët e mirënjohur Norbert Jokli, Holeger Pederseni, Lajos Tamas, Antonio Baldacci, Giulio Bretoni, Paolo Emilio Pavolini.

Përsa i takon gjuhës së shkruar dëshiroj të nënvizoj një fakt me rëndësi, i cili nuk duhet kaluar pa u vënë re nga studjuesit e Mazrekut: Ai ka shkruar shumë mirë të dy kryedialektet tona, gegërishten dhe toskërishten. Qenia e tij mësues në Korçë për disa vjet e ka ndihmuar ta njohë dhe ta përdorë me aq bukuri e shije të veçantë dialektin e jugut.

5. Anton Mazreku ka qenë një përkthyes i kualifikuar i poezisë së huaj lirike artistike. Ndër të tjera, shqipëroi në metrin origjinal poezinë e njohur të Heinrich Heine, “Lorelei”, të cilën e botoi te revista “Shkëndija”, Tiranë, janar – shkurt 1942, viti II, nr. 7-8 fq. 295. Hapet me këte shënim: “Këndohet simbas melodisë me të njëjtin emër kompozuar nga Friedrich Silcher”. Eshtë përkthyer me mjeshtri aq të madhe sa tingëllon sikur të ishte shkruar në gjuhën tonë amtare. Kam në bibliotekën time tre përkthime të kësaj poezie: një në italisht të Tomaso Gnoli, në librin H. Heine, “Antologjia lirica, dalle migliori traduzioni italiane, Milano, A.Mondadori – Editore, 1935 me 402 faqe dhe me studim introdoktiv e aparat shkencor në fund. Një shqipërim të kësaj pozie ka bërë Arshi Pipa: Heine, Lorelei, te revista “Fryma, viti I; nr. 7-8, f. 345, Shkodër korrik – gusht 1944. Një tjetër përkthim i Loreleit gjëndet në shqip te libri; Heinrich Heine, Poezi, përkthyer prej gjermanishtes nga poeti i shquar e i madh Lasgush Poradeci, Tiranë, 1957, Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve; me 199 faqe. Për mendimin tim, shqipërimi i Anton Mazrekut i kësaj poezie të famshme në letërsinë klasike gjermane është më i bukur dhe i kapshëm.
Për ta konkretizuar më mirë këte ide, më lejoni ta lexoj para jush këtë xhevahir poetik, ashtu siç e ka përkthyer Anton Mazreku:
Nuk di ç’farë do të thotë
Kaq i helmuar që jam,
Një përrallë të vjetër mbi botë,
Gjithnjë në mendje e kam.
Kur ngryset era freskohet,
I qetë Rini rrjedh.
Dhe maj’ e malit ndriçohet
Kur dielli rrezet ia heth.
Më e bukura virgjëreshë
Krenare lart atje rri;
Ka rrobën si mbretëreshë,
Kreh leshrat porsi flori.
I kreh me gribën e artë
Dhe këngës për bukuri
Ja thotë me një të lartë,
Të fortë melodi.
Me mall lundërtarit të shkretit
Ja zuri shpirtin e qetë,
S’i sheh më shkëmbijte e detit
Se heth syt vetëm përpjetë.
Unë varkën, besoj, e lundërtarin
Tallazi tok i fundoi,
Se Lorelei hapi varrin
Me këngën që këndoi.

Anton Mazreku ka pasë sens dhe luhatje në zgjedhjen e poezive të huaja për shqipërim. Dihet nga studjuesit dhe historianët e letërsisë si edhe nga kritikët letrarë dhe estetët se poezia e Lorelei është një nga kryeveprat e poetit të famshëm Heine. Ajo shquhet për koncizitet, për lakonicitet, për sintezë dhe denduri mendimesh. Eshtë një poezi tepër e kondensuar, e ngjeshur, e thuktë – siç thonë kosovarët. Këndej rrjedh edhe vështirësia në përkthim nga origjinali gjermanisht në një gjuhë tjetër të huaj; inkluziv këtu dhe në shqipet. Duhet të jesh poet i mirëfilltë, duhet të njohësh mirë specifikën e artit poetik të Heines si dhe gjuhën prej nga do ta përkthesh, që të apish edhe nuancat e duhura. Legjenda e Loreleit, këngëtares së bukur e magjepëse, e ka burimin tek ekzistenca e një shkëmbi të thepisur me të njëjtin emër, në bregun e djathtë të Rinit. Vendi është i përmendur për jehonën që krijoi nga valët dhe zhaurima e ujit të rrëmbyeshëm dhe nga viktimat e detarëve që përpinte. Legjenda thotë se atje lart, qysh motit të jetës, në perëndim të diellit ose netët me hënë, shfaqej një grua e bukur, një nimfë e vërtetë, e cila duke kënduar, tërhiqte lundërtarët që mahniteshin nga jonet e melodishme dhe nga trupi i saj i mrekullueshëm, nuk shihnin brigjet dhe gërthisnin e mbyteshin në shkëmbinjtë e thepisur. Legjenda është përpunuar nga ana letrare nga një baladë e Klemente Brentano, më 1802, por Heinrich Heine ka mundësi ta ketë marrë nga “Guidë për atë që udhëton për në Rini” të Alois Schreiber të vitit 1918 (Handbuch fur Reisende am Rhein”). Motivi i Loreleit është shumë i lashtë. Gjëndet edhe tek Uliksi, në poemën “Odiseja” të Homerit.

Për të parë për së afërmi aftësinë e përkthyesit të talentuar të poezisë së huaj klasike gjermane, dëshiroj të kujtoj këtu edhe poezinë e poetit Wilhelm Muller, “Bliri” shqipëruar nga Anton Mazreku dhe botuar tek e përkohshmja “Shkëndija”, viti II, nr. 9-10, f. 330; Tiranë mars – prill 1942. Poezia është realizuar në gjuhën tonë me vargun e njohur aleksandrin ose me 14-rrokshin me çezurë metrike në mes. Këndohet simbas melodisë me të njëjtin emër kompozuar nga Franz Schubert. Ja, vetëm strofën e parë, sa për të shijuar aromën dehëse të kësaj lirike:

“Te kroji para portës atje gjendet një blir, / Nën hijen e tij pashë kaqë ëndrra plto hir, / Kaq fjalë trupi i tij m/dhuroi për dashuri, / N’ay vrapovi shpirti im për gaz edh për në zi”.

6. Anton Mazreku ka bërë përkthime edhe nga gjinia letrare e dramatikës. Le të kujtojmë këtu komedinë me një akt: “Gënjeshtra numri gjashtëmbëdhjetë” të autorit italian Mario Buzzichini si edhe pjesën dramaturgjike të titulluar: “Me randësi asht m’u takue” të autorit italian M. Brancacci. Këto dy vepra i botoi te revista kulturore “Vatra shqiptare”, në Tiranë.

7. S’ka dyshim se libri që e përfaqësoi denjësisht si përkthyes Anton Mazrekun, është romani i Georges Sim, “Nikoleta e Dina”, botuar në Korçë, në vitin 1930, nga shtypshkronja e libraria “Drita”. Ka 206 faqe, në format cm. 14x19. Me interes është edhe vepra e Armando Farcaroli-it, “Grat’ e Amerikës, skena nga jeta sociale amerikane, përkthyer nga Anton Mazreku dhe botuar prej tij në shtypshkronjën e “Gazetës së Korçës”, në vitin 1933. Libri ka 72 faqe.

8. Në vargun e shqipërimeve të tija, duhet përfshirë edhe libri i dy autorëve italianë G. Meazza dhe V. Baggioli, “Loja e footballit”, përkthyer nga italishtja prej Anton Mazrekut, botuar në Tiranë, në Shtypshkronjën e Ministris s’Arsimit, në vitin 1927, nga Federata e shoqnive sportive e artistike “Vllaznija shqiptare”. Libri ka 87 faqe. Nënkuptohet kjo vepër nuk ka të bëjë fare me krijimtarinë letrare të Antonit. E përmenda vetëm, për të tërhequr vëmendjen e studjuesit të ardhshëm të figurës së tij. Ky libër ka interes të veçantë për terminologjinë e zbatuar nga përkthyesi në fushën e sportit, veçanërisht të futbollit, në gjuhën e pasur dhe në prozën e limuar.

9. Duke e rrokur me një vështrim përmbledhës gjithë sa parashtruam më sipër, mund të themi se Anton Mazreku dha një ndihmesë të vyer në lëvrimin e poezisë lirike, në përkthimet artistike, në mendimin kritik e gjuhësor shqiptar. Kam një sugjerim: Të hartohet një bibliografi ezauruese e të gjithë artikujve të tij, të botuar në shtypin periodik, të daktilografohet gjithë krijimtaria e tij, të sistemohet dhe të përmblidhet në një vëllim të vetëm, i cili ta përfaqësojë denjësisht figurën e tij.

Loro Borici, Anton Mazreku
Prof. Anton Mazreku i jep Kupen e Kampionatit kapitenit të Vllaznisë.
Shkodër 1946

Anton Mazreku shkrimtar i mbetur në rrugë?...

Anton Mazreku

Anton Mazreku Reth krijimtarisë të tij letrare ne vëllimin “Fjala dhe heshtja”

Nga Skifter Këlliçi 

Aty nga mesi i viteve ’50 të shekullit të kaluar, gjatë një takimi letrarësh, një poet, asokohe nga më më të mirët e realizmit socialist, u shpreh se Anton Mazreku, (1908-1969), i njohur deri atëherë dhe më pas nga i madh dhe i vogël për komentet aq emocionuse që u bënte ndeshjve të futbollit nga mikrofonët e Radio Tiranës, ishte “shkrimtar i mbetur në rrugë”.

Ende nuk kisha nisur studimet e larta për gjuhë letërsi dhe kjo shprehje më befasoi, sepse, veç komenteve të mësipërme në Radio dhe reportazheve po aq tërheqëse në faqet e gazetës “Sporti Popullor”, ndonëse këto këto më të pakta të pakta, gjë tjetër nuk kisha lexuar nga Anton Mazreku.

Madje, edhe kur disa vjet më pas u bëra gazetar sportiv dhe së bashku me Ismet Bellovën dhe me vetë Mazrekun krijuam nje “trio” origjinale komentatorësh radiofonikë të futbollit, ndonëse bisedoja jo rallë me të, kurrë nuk e pata pyetur për krijimtarinë e tij letrare, e nisur qysh më 1925, kur ishte djalosh 17- vjeçar dhe vazhduar, siç dëshmohet në shtypin e kohës, deri në vitin 1944, kur kishte mbushur 36 vjeç.
Kjo për arsyen e thjeshtë, sepse edhe unë, pasi kisha botuar deri në moshën 20- vjeçare dy tregime, për të cilat nuk ia vlen të zgjatem, sepse ishin skematike dhe të dobëta, për një kohë të gjatë hoqa dorë nga krijimtaria letrare, për t’iu kushtuar emisioneve artitstike në Radio Tirana dhe veçanërisht “Rubrikës sportive”.

Mirëpo, nga filimi i viteve ’70, po të shekulit të kaluar, kur zura të merresha me përgatitjen e librit “ Historia e futbollit’”, që do të botohej më pas, duke shfletuar në Bibliotekën Kombëtare koleksione të gazetave shqiptare, midis të cilave të gazetës “Sportit Shqiptar”, (1935-39), që kishte themeluar dhe drejtuar vetë Anton Mazreku, ndarë pa pritur nga jeta më 1969, hasa dhe në krijimtaënë e mirëfilltë të tij letrare, me skica, tregime, poezi, shënime kritike, shqipërime nga letërsia e huaj, madje, siç do ve në dukje më poshtë, të një niveli të lartë artistik. Dhe, duke qenë tashmë edhe vetë autor i disa veprve letrare, me përvojën e fituar, isha në gjendje të gjykoja mirë se Anton Mazreku, nëse deri atëherë ishte komentatori më i mirë sportiv i mikrofonit shqiptar, i cili, në të njejtën kohë, me krijimet e mësipërme letrare, dëshmonte se kishte qenë edhe ndër shkrimtarët dhe poetët tanë rinj më të talentuar të viteve 1930-40-të.

Me fjalë të tjera, në brezin e shkrimtarëve të rinj, të lindur në vitet e para të shekullit të kaluar, duke përjashtuar Sterjo Spassen, Nonda Bulkën dhe Migjenin, që ishin bërë të njohur përkatësisht me romanin “Pse”, (1934), përmbledhjen poetike “ Vargjet e lira” (1936) dhe I fundit me vëllimin satirik “Kur qesh dhe qan bilbili”, (1934), po në atë periudhë Anton Mazreku ishte pa dyshim ndër shkrimtarët e rinj më të talentuar, i tillë si Dhimitër Shuteriqi, që deri më 1936, ende 21 vjeç, kishte botuar edhe dy vëllime me poezi dhe Petro Marko, që ishte njohur në shtypin e ditës me skica, poezi dhe shkrime të goditura publicistike. Por që të dy nuk kishin botuar deri atëherë tregime, siç kishte ndodhur me Anton Mazrekun.


Madje, duke gjykuar pas kaq dekadash, kam mendimin se pas tregimeve të Ernest Koliqit dhe Migjenit, që bëjnë pjesë në fondin e artë të letërsisë shqiptare, tregimet e Mazrekut dëshmojnë se po të vazhdonte krijimtarinë letrare, ai do të bëhej nga prozatorët e shquar shqiptarë.
Të njejtin vlerësim do të bëja edhe për krijimtarinë poetike dhe përkthimet e tij në prozë dhe poezi nga letërsia klasike italiane, gjermane dhe franceze, që i hasim jo rallë në shtypin e asaj periudhe.

Le ta dëshmojmë këtë me disa shembuj.

Po e nis nga proza. “Hajdutët” është një tregim I botuar në gazetën “ Zëri I Korçës” më 1927, kur Mazreku 19-vjeçar, ndiqte Liceun francez të Korçës. Mbase ky tregim është bazuar në ndonjë kronikë të shtypit të asaj kohe, sepse ngjarjet zhvillohen në një natë vere të vitit 1913, në Bullgari, kur sapo kishte mbaruar Lufta Ballkanike.

Është mesnatë e errët dhe përmes pyllit të dendur një makinë po i afrohet qytetit. Autori përshkruan me vërtetësi artistike gjendjen e trazuar shpirtërore të udhëtarëve, që pas pak do të sulmohen, grabiten dhe vriten nga një bandë hajdutësh.

“ Fytyrat e udhëtarëve,- shkruan Mazreku,- janë të zbehta, të hequra, jo nga lodhja, po nga frika… Gazi, qeshja dhe gëzimi janë strukur vetëm në shpellat e hapta të kujtimit. Por prapë kanë një shpresë, një shpresë të vogël, shpresën e një shpëtimi të çuditshëm. Në pyll asgjë nuk pipëtin, asgjë nuk dëgjohet, përveç një zhurme të lehtë që japin gjethet e pëmëve të lëmuara nga një erë përkëdhelëse”.

“Kështu desin burrat” është një tregim, përsëri me temë historike, por shqiptare, botuar në gazetën “Demokracia”, më 1933, kur Mazreku kishte mbushur tashmë 25 vjetët. Në qëndër të tij janë vajza fshatare, midis të cilave Kyrana, që kanë vajtur në fushë për të korrur grurin. Befas sulmohen nga kalorës turq që kërkojnë t’i rrëmbejnë. Por aty ia behin edhe trima shqiptarë, të prirë nga Vladi, i fejuari i Kyranës.

Zhvillohen luftime të ashpra. Vriten turq, të tjerët zmbrapsen me panik. Por plagoset rëndë Vladi. Kyrana ia merr nga dora flamurin kuqezi dhe më të mbulon trupin e të fejurit, tashmë pa jetë.

“ Ishte ende herët, qiellës vezullojshin hyjtv përmallshëm, mas nji kodre zhdukej i mrami kind i hanës. Prej maleve të largëta e prej valëve të pronit, qi gurgullonte, tuj u pshtjellue nëpër ca rranjë e gropa, derdhej gjithkah nji fresk i kandshëm. Vetëë natyra me at pagjë plot andje grishte me u ndrye në vetvedi”.

Me të tilla penelata të mirakandshme e fjalor të pasur Mazreku përshkruan në këtë tregim agimin e atij mëngjesi, kur vajzat po drejtohen kah grunishta për ta korrë, pa e marrë me mend se që pas do kohe do të sulmoheshin nga turqit.


Të bën përshypje një dukuri krejt origjinale e këtij shkrimtari. Në krijimtarinë e tij, qoftë letrare, a publicitike, ai ka shkruar në të dy dialektet , gegërishte dhe toskërishte. Madje, në mënyrë të përsosur. Gegërishten e kishte gjuhë të veten, sepse kishte babain nga Kosova, nënën, (motra e atdhetarit të njohur Luigj Gurakuqi), nga Shkodra, vetë ishte rritur në këtë qytet, por vite të rinisë i kishte kaluar në Korçë, ku, siç përmenda më sipër, kishte kryer Liceun Francez dhe më pas e kishte lidhur jetën me një vajzë korçare. Ja përse edhe toskërishtja e tij është aq e rrjedhshme, thuajse e njejtë me gjuhën e sotme standard, ndonsëe e shkruar më shumë se 70 vjet më parë. Madje, për mendimin tim, më tërheqëse se gegërishtja, që mbart jo rrallë nuanca të theksuara të nëndialektit shkodran, siç dëshmohet në fragmentin e mësipërm, kur shkruan hyjtë për yjet, qiella, për qiellin, mas për mbas , mara për mbara, pagjë për paqe…

Kështu, pas gjuhëtarit dhe atdhetarit të shquar, Kostandin Kristoforidhi, (të kujtojmë vetëm “Gjahun e malësorëve”), Anton Mazreku është i dyti shkrimtar që ka përdorur në krijimtarinë e tij të dy dialektet.

Por të kthehemi përëri te proza letrare e Anton Mazrekut. Më 1937, kur tashmë ishte 29 vjeç, ai botonte në gazetën “Shkolla Kombëtare””, këtë radhë një përrallë, me titull “Gjuha e kafshëve”. Dhe përsëri në një toskërishte të rjedhshme, mbi të gjitha, me dialog të zhdërvjelltë dhe të natyrshëm, siç e dëshmon dhe ky fragment me ngjyrime korçarçe:

“ -Jo, s’është kjo. Xheç ke, por m’a fsheh.Pse jemi kaq miq ahere. N’është ndonjë gjë e fshehtë që nuk duhet ta mësojnë të tjerët, mua mund të m’a thuash, se unë s’ia tregoj asnjeriu tjetër..
-E po më plase, de. Ja, më në funt do t’a them: është gjeç, por s’bën ta dish as ti.”

Të ndalemi sado pak te krijimtaria poetike e Mazrekut. Po me aq siguri, si në prozë, ndonëse nuk ishte vetëm 17 vjeç, (1925), kur ende nuk kishte shkuar për të ndjekur studimet në Liceun Korçës, ai ka shkruar poemën “Djali dhe nana”, të botuar më 1938 , siç dëshmon vetë në faqet e “Sportit Shqiptar”, ku krijonte hapësira të mëdha, që të botoheshin fragmente nga vepra të famshme të letërsisë së së huaj dhe të autorëve të rinj shqëiptarë. Poema ka në qendër një djalosh që pa pasur nevojë, merr rrugët e mërgimit. Dhe pa kaluar shumë kohë, harrion atdheun. Më pas kthehet i penduar në qytetin e lindjes dhe mbushet plot hidhërim kur gjen të vdekur nënën, që aq shumë përgjërohej për të. Poema përshkohet nga një frymë sentimentale, por dëshmon për dhuntitë poetike të Mazrekut, ende shumë i ri, siç shihet në këto vargje:
“Nuk m’mba fusha, nuk m’mba mali,/T’shkret’ e t’vogël ti m’ke lanë,/Ah, i mjeri unë djali,/Nuk kam nanë, jam nat’ pa hanë…/…Mbi çdo vend ku xen dielli,/Ku ka jetë e njerëz ka, /Mbi dhe ku shkëlqen prilli/,Po mbi nan’ kurkund nuk ka”.

Po citoj edhe vargje shkëputur nga poema tjetër “Dy lott e dy lule”, botuar 16 vjet më vonë, më 1941 në revistën “Shkëndija”, kur Mazreku, tanimë prozator dhe poet, kishte arritur përvojë më të madhe letrare:
“ Medet! Ajo dritore prej kah t’ambël e t’madhnuedhëm e hidhshe ti vështrimin,/N’për t’blertat fusha e kodra edhe prej kahe, /E si prej nji gurre t’pranveruer agimit, /Shpërndahej drita e syve t’tu, tash ajo rri mbyllun…”.

Talentin e vet letrar Anton Mazreku e tregoi edhe në fushën e shqipërimeve nga frengjishtja dhe italishtja . Më 1930, kur nuk ishte vëtëm 22 vjeç, përktheu dhe botoi romanin “Nikoleta dhe Dina” të shkrimtarit Xhorxh Sim; dhe pas disa shqipërimeve të tjera në prozë e dramaturgji , u mor edhe me shqipërime poetike, ku bien në pah vjersha të autorëve të njohur Hygo, Ronsar, Shenie, Hajne, Leopardi, Trilusa etj.
Në artikullin e tij studimor “Anton Mazreku për gjuhën dhe letërsinë shqipë”, (“Sporti Shqiptar”, 21 gusht 1992), pr. dr. Jup Kastrati, midis të tjerash, ndalet te poezia “Lorelei”, shqipëruar nga Mazreku dhe botuar në revistën “Shkëndija” , (janar-shkurt 1942) dhe bën krahasimin e kësaj poezie, përkthyer përsëri nga Arshi Pipa në revistën “Fryma”,( korrik- gusht 1944) dhe pastaj nga Lasgush Poradeci, në një ëvëll poetik, botuar nga Ndërmarrja e Botimeve, (1957).

“ Për mendimin tim.,- thekson Kastrati,- shqipërimi i Anton Mazrekut i kësaj poezie të famshme në letërsinë klasike gjermane, është më i bukur dhe më i kapshëm. Ja disa vargje të kësaj poezie me përkthimin e Anton Mazrekut:
“Më e bukura virgjëreshë,/Krenare lart atje lart rri;/Ka rrobën si mbretëreshë, /
kreh leshërat si flori,/I kreh me gribën e artë,/
Dhe këngës për bukuri,/Ia thotë me zë të lartë,/Të fortë melodi”.

Së fundi, Mazreku dëshmoi prirje edhe në fushën e kritikës letrare. Për këtë, mjafton të përmendim artikullin “Arsimi kombëtar humbi katër bij të çmueshëm brenda këtyre dy muejve”, ku ndalet dhe në vdekjen e parakohshme të Migjenit, (revista”“Shkolla Kombëtare”,dhjetor 1938 ).”Në çastet e mbrame të të jetës së tij të shkurtë,- shkruan Mazreku,-do të ketë dashtë e ndoshta do të ketë mujtë me shkrue kryeveprën e tij, por “deka ia ngrini ato duer porsi florini e kanga e mbrame e Migjenit u mbyll në vorr bashkë me te”.
Po si shpjegohet që pas vendosjes së regjimit komunist, më 29 nëntor të vitit 1944, shkrimtarim, publicisti dhe shqipëruesi Anton Mazreku heshti së shkruari dhe emri i tij u pa vetëm në reportazhe të gazetës “Sporti Popullor”, dhe zëri tij deri sa u shua, u dëgjua vetën në radiokronikat nga stadiumet tona?

Në parathënien e librit me titullin kuptimplotë “Fjala dhe heshtja”, pr. dr. Adelina Mazreku, bija e autorit, krijimtarinë letrare të të cilit po trajtojmë, ndër të tjera nënvizon: “Anton Mazreku nuk është një fenomen unikal I tkurrjes intelektusle, ai është vetëm një përfaqësues i atij brezi intelektualësh që i përkasin “Botës së Moçme” të Cvajgut. Ata, për t’iu përshtatur me dinjitet “Botës së Re”, pemës së tyre që lulëzonte shumëdegëshe, i krasitën, ndonëse me dhëmbje, shumicën e degëve, për të lejuar të mbijetonte vetëm filizi “më i padëmshëm”, por që edhe ai lulëzoi bukur dhe dha frutet e tij, pikërisht se qe pjesë e atij trungu, edhepse me degë të cungura”.

Siç shihet, ashtu si poeti ynë i madh, Lasgush Poradeci, edhe Anton Mazreku ndërpreu krijmtarinë e tij letrare, madje edhe në fushën e shqipërimeve. Dhe kur ishte vetëm 36 vjeç, kur kishte shumë për të thënë, dhe sigurisht më mirë dhe më hijshëm në këto fusha. Arsyeja: Me sa duket, nuk u pajtua me regjimin komunist, që për ironi të fatit, u drejtua për dekada nga diktatori Enver Hoxha, për 8 vjet, (1923-1931), shok klase me të në Liceun e Korçës, nga sa duket, nuk u pajtua edhe me parimet e realizmit socialist në letërsi dhe arte. Pra, Mazreku “krasiti degët letrare” dhe mbajti atë më të padëmshmen, degën e gazetarisë sportive. Dhe, megjithatë, shpata e kuqe një ditë ra dhe mbi të.

Më 1966, në peridhën e të ashtuqujturit revolucionarizim i jetës dhe ashpërsimit absurd të luftës së klasave, si intelektual “i frymës së vjetër” ai u nxor në pension të parakohshëm; dhe i mbyllur ne vetvete, tre vjet më pas nga një hemoragji cerebrale, pa pritur, u nda dhe nga jeta.
E çuditshme!... Enver Hoxha, që në raste të tilla dërgonte telegrame ngushullimi edhe për ndonjë fshatar patriot që kishte njohur gjatë luftës, nuk u kujtua që siç përmenda më sipër, ta bënte këtë për shokun e ngushtë të rinisë, figurë kaq të madhe në fushën e sporteve… Po kështu edhe Ramiz Alia, ministër i Arsimit në vitet 1955-58, që e kishte njohur Anton Mazrekun nga afër.
Me vëllimin dinjitoz “ Fjala dhe heshtja”, botuar pasvdekjes së tij më 2008, krahas ndihmesës së tij si publicist në sfera të ndryshme, sidomos të sportit, para lexuesit shqiptar shpaloset edhe profili i tij i harrur, ai i shkrimtarit, i cili, për mëkatet e pafalshme të autorëve të djeshëm edhe të sotëm të historisë së letësisë shqiptare dhe të autorëve të zërit të tij në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, mbetet padrejtësisht i injoruar.

Ndaj, atij poeti të “socrealzmit” , siç e përmend në fillm të këtij punimi, që dikur shprehej se Mazreku ishte “shkrimtar I mbetur në rrugë”, unë, me kaq sa përcolla shkurtimisht në këtë punim kushtuar krjimtarisë së tij, i përgjigjem: “Jo, Mazreku është shkrimtar që për bindjet e tij, me ardhjen e komunistëve në fuqi, iu shmang me ndërgjegje rrugës letrare, por, gjithsesi, edhe me aq sa shkroi në vitet 1925-44, mbetet në kuptimin e plotë të fjalës krijues”.

Fajin e ka "brumi"!

Subject:	VS:Aktuale
From:	silvana Berki (vana-68@hotmail.com)
To:	floribruqi@yahoo.com;
Date:	Thursday, 23 February 2017, 10:29

Pershëndetje z. Flori!
Kam një shkrim per ngjarjet e fundit në Tiranë, që nëse të pelqen mund ta publikoni.
Miqësisht Silvana.

* * *



Ngjarjet e fundit në Tiranë nuk ka si të mos ngacmojnë cdo intelektual që jeton brënda dhe jashtë kufijve amë. Per herë të parë në historinë e vet, Shqiperia është shumë afër ëndrrës së vet për t`u futur në EU dhe të bëhet pjesë e saj njëherë e përgjithmonë. Por sa gati është Shqiperia për t`ia arritur kësaj dhe cfarë kërkohet ende qe EU: ja ta bëjë pjesë e zonës së vet gjeografike, politike dhe shoqërore?
Për të kuptuar kërkesat e Eu:së, duhet të kuptojmë ne si popull në radhë të parë: cila është natyra e një shteti modern i cili mund të pranohet si shtet europiane.
Ka 26 vite që Shqiperia përpëlitet rreth një vorbulle të vet si peshku pa ujë. Politikat e ndërtuara deri më sot shqitare shpesh deklarojnë dhe na kujtojnë punën e rëndë që kanë bërë kur kanë qënë në fuqi që duket përherë e më shumë në sy të popullit se këto deklarata nuk janë asgjë tjetër vecse një mënyrë konkurence elektorale. Nga ana tjetër, asnjë nuk e mohon faktin që është punuar, që është derdhur djersë. Vecse nuk duhet harruar që djersë derdhet edhe kur bën qejf, edhe kur rri në diell duke pirë cigare apo duke folur me zë të cjerrë. E megjithatë, pa iu futur analizave të së kaluarës sonë, sesi erdhëm deri tek negociatat me EU:në në shtator, duket se bashkimi europian ka kuptuar disa nuanca të rëndësishme në formimin e shtetit modern shqiptar ndryshe nga vitet e mëhershme. Për t`i kuptuar më qartë këto nuanca të pranueshme nga europianët do ti ndaja këto element në dy dimensione; ato siperfaqësore dhe nënsiperfaqësore. Sipërfaqësore nënkuptoj të gjithë format e mekanizmave lëvizës, të cilët i sheh syri ynë, mbi të cilët veprojmë dhe marrim frymë. Nënsipërfaqësore do të shikoja mekanizmat institucional dhe veprimtarinë e tyre morale dhe etike. Të dy këta mekanizma janë baza e formimit të shtetit modern.
Partia demokratike me në krye Lulzim Bashën deklaron se asnjë i huaj nuk mund ta dijë të vërtetën rreth të dukshmes dhe të padukshmes në shoqërinë shiptare dhe funksionin e tyre përvec shqiptareve që jetojnë brënda atij sistemi. Pajtohem plotësisht. Atë e kuptojnë vetëm shqiptarët, të cilët e ndiejnë atë sa herë kanë të bëjnë me funksionin e jetës së perditshme, me funksionin e institucioneve të tyre. Ajo që të ngushëllon dhe që duket meritë e punës së politikës së këtyre tre-katër viteve të fundit është, që të paktën është hedhur themeli institucional shtetëror shqiptar. Sesi funksionojnë pastaj këto organe dhe institucione është tjetër gjë. Dhe këtu futet ana morale dhe etike. Eshtë gabim dhe i madh të mohoet qoftë edhe siperfaqësore puna e hedhur ketyre tre-katër viteve. Ne shqiptarët e kemi një shprehje: rri shtrembër po të duash, por fol drejt. Edhe pse europianët nuk e njohin aq sa ne ku ka zënë ngërc ana morale dhe etike shoqerore, nuk mendoj se nuk kanë hipoteza teorike lidhur me këtë funksion nënsiperfaqësor, sepse vet rrjedha politike e zhvillimit të tyre kapitalist-liberal i ka kushtuar atyre gjithë kohën e egzistencës së vet. Por mendoj ajo që për europianët është e mjaftueshme per ta futur Shqiperinë në këtë proces zhvillimi drejt Europianës do të ishte vazhdimi i funksionit institucional siperfaqësore. Nënsiperfaqësorja është një mekanizëm i pandalshëm dhe që do të egzistojë sa të ketë shoqëri independente dhe në bashkësi.
Ndaj Shqiperisë i duhet dhënë ky shanc dhe të vazhdojë të vendosen këto instrumenta që funksionojnë në të përditshmen dhe që mundësojnë rritjen e anës morale dhe etike shoqërore, atë anë që e prekin dhe frymojnë vet shqiptarët. Basha, këtë duhet të ketë parasysh, se problemi që ai ngre nuk është thjesht institucional, por ai moral dhe ky moral nuk asgjesohet duke vendosur qeveri teknike, apo duke zëvendësuar parti politike me një tjetër. Fajin e ka "brumi". Si mund të garantojë Basha se brumi i atyre që duan të marrin pushtetin nesër është ndryshe nga ky që është sot? Të gjithë janë produket i të njëjteve kode morali sepse ajo është gatuar. Që të ketë brum tjetër, ose duhet të vijë mielli nga një vënd tjetër me vlera dhe standarte të tjera ose mielli aty kërkon një sitë të imët për të pastruar krundet e që mielli të dalë i një cilësie më të mirë. Kjo është arsyeja pse europianët kërkojnë me cdo kusht vazhdimin e procesit të zhvillimit të shoqërisë shqiptare dhe jo ndalimin e saj per ndërrim qeverish. Nuk është ajo zgjidhja dhe interesi i popullit dhe as Shqiperisë. Kaloni të gjithë njëherë ju politikanët në sitën e vetingut e pastaj leruani në dorë popullit të vendosi per fatin e tij në zgjedhjet e qershorit. Duajeni Shqipërinë mbi gjithcka, edhe mbi veten Tuaj, sepse atë c`ka gatuajmë sot do t`u lemë nesër bijve tanë.
Me respekt,
Silvana Berki.

KUR VARFERIA TE LE JASHTE PORTAVE TE GEZIMIT!

Shkruan : Anila Kruti

Almira e pafat..

Cfare t'u tregoj per Almiren ....!
Zakonisht ne vere une shkoja per pushime te gjyshi.Shtepia e tij perreth mbushej me blerim e dielli zbriste kurore mbi catine e shtepise. Ne ane te kuzhines ishte nje rrugice e mbushur me peme qe dukej si rruge qe te conte ne parajse.Poshte varej livadhi dhe buze tij shushrinte embel perroi i sajuar me nje ure druri. E gjithe kjo panorame te bente t'a shihje me ore te tera ,me endje sidomos ne pranvere qe lulezimi shperthente kudo. Lart shtepise ishte nje shesh ku zakonisht mblidheshin femijet e lagjes dhe luanin.Ne te shumten e hereve shkoja te sodisja pamjen ku matane shtrihej nje kodrine qe gjelberonte me krahet hapur rreth qiellit. Here -here sajoja ndonje pune per te kaluar te rruga. Aty vinin te luanin shume femije.Sa here qe shkoja me bente pershtypje nje vajze qe mbante veshur gjithnje te njejtin fustan gati i arnuar i gjithi.Ajo ishte Almira.Almira i kishte syte si detet tona ,por askush nuk ia vinte re . Ate asnjehere nuk e fusnin femijet ne loje,madje shume here e shanin ose e debonin nga fusha e lojes duke e share varfanjake,rreckamane gjersa ajo nuk dukej me aty.Familja e Almires ishte shume e varfer dhe me shume femije. Nena e saj kujdesej per te gjithe femijet ndersa i ati ishte paralizuar nga nje semundje e kockave.Ajo kishte momente lumturie dhe keto ishin kur e merrte gjyshja ime ne shtepi pershkak se edhe une isha e ardhur aty por edhe te natyres sime te terhequr. Syte e Almires shkelqenin kur shihte fustanet qe m'i qepte mami dhe qe ia lija t'i vishte.Kur nena ime na mbushte sinite me molle kovace dhe benim gare kush do te hante me shpejt. Kur e kapja nga dora dhe luanin neper dhomat e shtepise. I qeshnin syte ,duart, lekura. Ata I shanin te gjithe. Askush nuk u bente shoqeri sikur te kishin ardhur nga ndonje tjeter planet. E keshtu u rriten mes fukarallekut dhe shperfilljes ,vuajtjes dhe mbijeteses...
Por ,ah !Mbeten po ata ,te varfer...
Une nuk shkova me te gjyshja dhe Almira kush e di sa do te me kete pritur!?
Por une e kisha ne mendje Almiren dhe pyesja...Vuajtja e saj nuk mbaron ketu se ajo lindi ne nje familje te varfer dhe se femijeria e saj ishte shume e veshtire.Shume kane lindur ne familje te vaefera ,por dora e fatit kur te ngere.
Almiren e kishin martuar ne nje fshat te larget .Ajo ishte martuar me nje burre shume me te madh dhe qe kishte nderruar jete pas tre vitesh martese nga nje semundjeje te rende . Almires nuk i buzeqeshi kurre fati.Tani, ajo jeton ne shtepine e nenes qe kujdeset per te sepse eshte e paralizuar ...

Konteksti ndërkombëtar dhe ish-jugosllav i demarkacionit

Nga Flori Bruqi

Kufiri me Malin e Zi u caktua në 1999-n nga KFOR

Komisioni Shtetëror për Shënjimin dhe Mirëmbajtjen e Kufirit, ka publikuar edhe një njoftim për media, ku sqarohet se si është definuar kufiri me Malin e Zi. Në komunikatën, me të cilën si duket synohet t’u jepet përgjigje atyre që kanë kundërshtuar vendosjen e kufirit vetëm me anë të kadastrit, theksohet se kufiri është definuar duke u bazuar në hartat që janë prezantuar nga KFOR’i dhe Ushtria Jugosllave, kur është arritur Marrëveshja e Kumanovës dhe Dokumenti që Marti Ahtisaari ia ka prezantuar Presidentit të RFJ’së Slobodan Milosevic në vitin 1999.

Sipas tyre, edhe policia e Kosovës, pas pavarësisë, kishte filluar të merrte përgjegjësitë për kufirin në bazë të Marrëveshjes teknike ushtarake të arritur në Kumanovë.

Kjo është komunikata e plotë e Komisionit Shtetëror për Shënjimin dhe Mirëmbajtjen e Kufirit:

“Një nga çështjet kryesore pas mbarimit të luftës është aspekti i sigurisë së qytetarit dhe siguria e kufirit. Në pajtim me Rezolutën 1244 dhe Marrëveshjen teknike ushtarake të Kumanovës në Kosovë janë vendosur forcat ndërkombëtare të sigurisë, KFOR-i, që kanë pasur për detyrë të ofrojnë një mandat të sigurt për të gjithë qytetarët e Kosovës dhe të njëjtën kohë t’i kontrollojnë dhe mbikëqyrin kufijtë e Kosovës dhe të mundësojnë hapësirë për vendosjen e organizatave ndërkombëtare në Kosovë.

Në pajtim me këtë marrëveshje janë caktuar gjithashtu edhe zonat e sigurisë, zona ajrore e sigurisë dhe zona tokësore e sigurisë. Pika (d) thotë, zona e sigurisë ajrore është definuar si zonë prej 25 kilometrash dhe tërhiqet nga kufiri i jashtëm i Kosovës në brendësi të territorit të Republikës Federative të Jugosllavisë, përkatësisht Serbisë dhe Malit të Zi.

Zona e sigurisë tokësore është definuar si zonë prej 5 kilometrash, e cila tërhiqet nga kufiri i jashtëm i Kosovës në brendësi të territorit të Republikës Federative të Jugosllavisë, përkatësisht të Serbisë dhe Malit të Zi.

Marrëveshja tekniko ushtarake, 03 qershor 1999

U arrit ndërmjet NATO-s dhe RF Jugosllavisë të ndërpritet bombardimi i filluar nga NATO me 24 Mars 1999 dhe përfundoj pas 78 ditësh më 09 qershor 1999. Sipas Planit të Ahtisaarit dokumentit të dorëzuar dhe hartës që Serbia përkatësisht RFJ duhet të tërhiqet nga territori i Kosovës.

Këtu shtrohet pyetja cili ishte territori i Kosovës?

Përgjigja është në dokumentin e Ahtisaarit pikërisht në Marrëveshjen tekniko ushtarake të 03 Qershor 1999. Përshkrimi i territorit të Krahinës së Kosovës dhe harta e bashkangjitur në këtë marrëveshje është në përputhje të plotë me vijën administrative të Krahinës se Kosovës e zbatuar nga viti 1974 e deri më sot, gusht 2016. Në bazë të kësaj harte është bërë vendosja e forcave ndërkombëtare të sigurisë KFOR-it. Nga marrëveshja tekniko ushtarake e 03 Qershor 1999, në vijim janë shkëputur disa paragraf për qartësim më të mirë për lexuesin.

“Marrëveshja tekniko ushtarake, 03 qershor 1999

Ndërmjet Forcës Ndërkombëtare të Sigurisë (“KFOR”) dhe Qeverive të Republikës Federale të Jugosllavisë dhe Republikës së Serbisë Neni 1: Detyrimet e Përgjithshme

Palët në këtë Marrëveshje riafirmojmë dokumentin e paraqitur nga Presidenti Ahtisaari te presidenti Millosheviq dhe i miratuar nga Parlamenti Serb dhe Qeveria Federale më 03 qershor 1999, për të përfshirë vendosjen e Kosovës nën kujdesin e OKB-së të një pranie efektive civile dhe të sigurisë ndërkombëtare. Palët më tutje theksojnë se Këshilli i Sigurimit ka përgatitur për të miratuar një rezolutë ……….” lidhur me këtë çështje. 

Dokumenti i plotë mund të shkarkohet nga web faqja në vijim:Military-Technical Agreement between the International Security Force and the Governments of the Federal Republic of Yugoslavia and the Republic of Serbia, signed in Kumanovo on 9 June 1999, available at www.nato.int/kosovo/docu/a990609a.htm.

Neni 1: Detyrimet e Përgjithshme nga marrëveshja janë të shkruara në paragrafin (e). “Zona Tokësore e Sigurisë (ZTS) është përcaktuar si një zonë 5 kilometërshe që zgjatet jashtë territorit të Krahinës së Kosovës, në brendi të pjesës tjetër të territorit të RFJ-së. Kjo përfshin terrenin e zonës brenda atyre 5 kilometrave”. Territori i Krahinës së Kosovës ishte i njohur atëherë dhe tash dhe harta e KFOR-it është në përputhje të plotë me kufirin ndërmjet Krahinës së Kosovës dhe Republikës së Malit të Zi.

Zona e sigurisë ajrore është e definuar si zonë prej 25 km, e cila tërhiqet nga kufiri i jashtëm i Kosovës, në brendësi të territorit të Republikës Federative të Jugosllavisë.

• Zona e sigurisë tokësore është definuar si zonë prej 5 km e cila tërhiqet nga kufiri i jashtëm i Kosovës në brendësi të territorit të Republikës Federative të Jugosllavisë.

• Më 09 Qershor 1999 paragrafi 1 pika (e) shkruan qartë: Nga EIF +11 ditë, të gjitha forcat e RFJ-së në Kosovë do të kenë përfunduar tërheqjen e tyre nga Kosova (bashkëngjitur harta në Shtojcën A të kësaj Marrëveshjeje) në Serbi jashtë Kosovës dhe jo brenda 5 km të Zonëstokësore të sigurisë (ZTS).

Nga kjo shihet se harta dhe marrëveshja është në përputhje të plotë pa ndryshim nga vija administrative 1974-1988-1999 – 2008 dhe kufirit të shënuar nga Komisioni shtetëror dhe i nënshkruar në Vjenë.

Më 10 qershor 1999, Këshilli i Sigurimit miratoi rezolutën 1244 (1999), në bazë të G-8 qëu pajtuan me parimet nën Kapitullin VII duke autorizuar vendosjen e Kosovës nën mbikëqyrjen e OKB-së, vendosjen e një Pranie ndërkombëtare civile – Misioni i Administratës së Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK),

Shiko në vijim nga web faqja: United Nations Security Council resolution 1244 of 10 June 1999, available at www.un.org/Docs/scres/1999/sc9…

Kronologjia e lirisë së Kosovës www.un.org/Docs/scres/1999/sc9… me futjen e UNMIK:

– 03 qershor 1999 miratimi i marrëveshjes së RFJ me NATO-Forca e Sigurisë

– 05 qershor përfaqësues të NATO-s dhe të Qeverisë Jugosllave finalizuan detajet në përgatitjen e një marrëveshjeje ushtarake-teknike.

– 08 qershor G-8 Ministrat e Jashtëm, në një takim të mbajtur në Këln, arritën një marrëveshje mbi një projekt-rezolutë për Kosovën për Këshillin e Sigurimit të OKB-së, dhe Përfaqësuesi Special i BE-së, i dërguari Ahtisaari u takua me presidentin kinez dhe ministrin e jashtëm kinez në Pekin.

– 09 qershor 1999, pas 78 ditë të fushatës ajrore dhe nën presionin e Rusisë, Serbia pranoi kushtet e armëpushimit dhe nënshkruan marrëveshjen ushtarake-teknike

– 10 qershor 1999, Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara e aprovon Rezolutën 1244.

Dokumentet e aprovuara e kanë fuqinë e plotë dhe janë absolutisht obligative për Kosovën sepse marrëveshja dhe harta në këtë periudhë janë në tavolinën e vendimmarrësve. Teksti i marrëveshjes u citua dhe harta është e bashkëngjitur në vijim. United Nations Security Council resolution 1244 of 10 June 1999, available at www.un.org/Docs/scres/1999/sc99.htm. Included as Annex 1 to United Nations Security Council resolution 1244, op.cit.

Forcat e Republikës Federative të Jugosllavisë, nuk do të hyjnë, nuk do të hyjnë përsëri, dhe nuk do të qëndrojnë në territorin e Kosovës, pa pëlqimin e komandantit të forcave ndërkombëtare të sigurisë KFOR. KFOR ka kontrolluar dhe mbikëqyrë vijën kufitare Kosovë – Mali i Zi, në pajtim me Marrëveshjen teknike- ushtarake, dhe aneksin e hartave të kësaj Marrëveshje (harta e bashkëngjitur).

Në hartën e 09 Qershor 1999 në vijim është paraqitur kufiri i Kosovës dhe zona e sigurisë tokësore prej 5 km.

Kur thuhet nuk do të hyjnë në territorin e Kosovës, apo,KFOR ka kontrolluar dhe mbikëqyrë vijën kufitare nënkuptohet që ajo vijë dhe ai territor është i përcaktuar në hartën e NATO/KFOR i cili është plotësisht në përputhje me vijën administrative 1974-1988-1999-2008 dhe 2016.

Derisa autoritet e Malit të Zi, nuk kanë pasur qasje në ketë zonë 5 km brenda territorit të Malit të Zi, gjatë kësaj kohe qytetarë të Kosovës, kanë hyrë, qëndruar dhe lëvizë në këtë zonë, pa u penguar nga autoritetet e Malit të Zi. Qytetarët e Kosovës, gjithashtu kanë shfrytëzuar këtë zonë edhe për kullosa. Disa prej tyre edhe kanë zhvilluar disa biznese pompa të derivateve të improvizuara,kontrabanda me cigare dhe kafe.

Në vitin 2004 është marrë një aksion i KFOR-it me policinë e Kosovës dhe nga kjo zonë janë larguar qytetarët e Kosovës. Janë larguar bizneset e improvizuara, është sekuestruar një sasi e derivateve të naftës, kafes dhe cigareve, janë larguar gypat me të cilin është bërë kontrabandë me derivate të naftës deri në fshatin Novosellë të Pejës.

Kompetencat e Policisë së Kosovës

Fillimisht, pas luftës në Kosovë, vetëm KFOR-ika qenë autoritet për kontrollin dhe mbikëqyrjen e kufijve të Kosovës. Me krijimin e Shërbimit Policor të Kosovës, tani Policia e Kosovës, me ndërtimin dhe zhvillimin e kapaciteteve të saj, ka filluar të kontrolloj dhe mbikëqyrë kufijtë e Kosovës, së bashku me KFOR-in, përmes patrullimeve të përbashkëta. Kufirin,këtë që ishte nga viti 1974-1988 e deri më sot gusht 2016 me Malin e Zi, Policia e Kosovës, ka filluar ta kontrolloj dhe mbikëqyr së bashku me KFOR-in nga viti 2001. Për këtë është dorëzuar edhe harta e marrëveshjes së Ahtisaarit të bashkëngjitur në këtë shkrim.

Me krijimin e infrastrukturës ligjore për Kufij, Ligjin për Kontrollin dhe Mbikëqyrjen e kufijve, si dhe me avancimin e bashkëpunimit me policitë kufitare të shteteve fqinje dhe nënshkrimin e marrëveshjeve për bashkëpunim policor ndërkufitar, KFOR, pas heqjes së zonës së sigurisë / zonës ajrore dhe tokësore të sigurisë në vitin 2008, ka filluar bartjen e kompetencave për kontrollin dhe mbikëqyrjen e kufirit në Policinë e Kosovës. Kjo bartje e përgjegjësive është bërë marrëveshje në mes të KFOR-it dhe Qeverisë së Kosovës, si dhe EULEX-it, pasi që janë vlerësuar kapacitet humane dhe teknike të Policisë së Kosovës, për marrjen e këtyre përgjegjësive, në këto marrëveshje është zbatuar kufiri / vija kufitare nëbazë të Marrëveshjes teknike ushtarake KFOR:

• 03 Shtator 2011KFOR-i ka dorëzuar të Policia e Kosovës kontrollin dhe mbikëqyrjen e kufirit me Malin e Zi.

Policia e Kosovës, sot ka Protokolle për Patrullime të Përbashkët me policitë kufitare të shteteve fqinje: Shqipërinë, Maqedoninë dhe Malin e Zi. Këta kufij patrullohen bashkërisht nga autoritetet e shteteve respektive.

Policia e Kosovës e kontrollon dhe mbikëqyrë kufirin Kosovë / Mali i Zi, kufirin / vijën kufitare e cila është dorëzuar nga KFOR te Policia e Kosovës, në pajtim me Rezolutën 1244, Marrëveshjen teknike ushtarake të 09 Qershorit 1999 ( aneksi i hartave ), kufi i cili është përcaktuar me Kushtetutën e vitit 1974, me Planin e Ahtisaarit, i cili plan është aprovuar nga Kuvendi i Kosovës dhe me të cilin është shpallur Pavarësia e Kosovës, dhe me këta kufi, Kosova është njohur nga shtetet e botës.

Marrëveshja për trafikun lokal ndërkufitar

Kosova ka të nënshkruar me Malin e Zi, Marrëveshjen për trafikun lokal ndërkufitar. Trafiku kufitar lokal, është kalimi kufirit nga banorët e zonave kufitare me qëllim të qëndrimit në zonën kufitare të palëve për arsye sociale, kulturore, sportive, arsimore, ekonomike, familjare, fetare, apo për arsye të tjera të ligjshme.

Kjo marrëveshje iu mundëson qytetarëve të shteteve respektive, të kalojnë kufirin Kosovë – Mali i Zi, jashtë pikave të kalimit të kufirit, në vendet më të përshtatshme për ta. Të qëndrojnë, lëvizin dhe ushtrojnë veprimtari, në territoret respektive. Kjo lëvizje, qëndrim, kullosa shtrihet deri 30 km nga vija kufitare në brendësi të territoreve respektive”, përfundon njoftimi për media.

Sot me datë 24.02.17, Komisioni i Pavarur i expertëve tanë meritor doli me dëshmi të pakontestueshme së Kosova po humbë 70.44 Km2 dhe të njëtat po i shtohën sipërfaqës së Malit të Zi i cili gjër me demarkimin e Komisionit tonë qeveritar të Murat Mehës në vitin 2015 kishtë sipërfaqën prej 13.812 Km2 dhe tani atyre po u rritët territori në sipërfaqe prej 13.882.44 Km2.

Nga ana tjetër qeveritarët janë ngritë në kembë me hu n’krah duke bërë presion të paparë ndaj popullatës, rugovasëve, ekspertëve të pavarur, artikujshkruesve, opozitës e më gjëre, për të arritur qellimin e tyre përfundimtar sipas tyre, futjen e demarkimit në kuvend dhe ratifikimin e tij?!. 

Këta, vetë i paraprinë kësaj krize shtetërore duke formuar edhe komisionin e dytë edhe me të dobët së të parin, apo këtë të dytin komision kontrabandues për t’ua plotësuar qeveritarëve sipërfaqën që gjoja Kosova nuk po humb asnjë milimetër tokë, por në të kundërtën ku komision paska pjellur edhe disa kilometra toke më shumë se sa shkruan në enciklopedinë e ish shteti jugosllav, prej 10. 877 Km2.

Disa ditë para mbajtjes së seancës së Kuvendit të Kosovës ku do të votohet ose jo ratifikimi i marrëveshjes së demarkacionit, Komisioni Shtetëror për Shënjimin dhe Mirëmbajtjen e Kufirit Shtetëror ka lëshuar një deklaratë të gjatë e të mbushur me dokumente.

Komisioni deklaron edhe një herë se Republika e Kosovës në territorin e vet i ka 38 komuna dhe 1305 zona kadastrale.

Sipas Komisionit, të gjithë kufijtë e zonave kadastrale janë të matura me saktësi të kërkuar e të shprehura në centimetra.

“Shuma e sipërfaqeve të zonave kadastrale brenda një komune e përbëjnësipërfaqen e komunës. Në këtë rast sipërfaqja e 70 zonave kadastrale që i përkasin komunës se Pejës e formojnë territorin e Komunës se Pejës me sipërfaqe 603km2”, deklaron Komisioni.

Sipas tij, brenda vijës administrative të komunës se Pejës në këto zona kadastrale janë të regjistruara pronat private, shtetërore, publike, fetare.

“Komuna e Pejës asnjëherë nuk e ka përfshirë Bjelluhën, Çakorrin dhe Kullën brenda territorit të vijës administrative të Komunës. Njëkohësisht, kufiri administrativ i paraqitur në hartat zyrtare të Kosovës janë kufi administrativ ndërmjet Komunës së Pejës dhe Komunës së Plavës e Rozhajës të Malit të Zi. Vija administrative Kosovë-Mal i Zi, tani kufiri i Republikës së Kosovës dhe Malit të Zi është identik me kufirin e shënuar nga komisioni shtetëror”.



Komisioni deklaron se është përparësi e madhe që qytetarët e Kosovës e veçanërisht ata të brezit kufitar e kanë konfirmuar këtë disa herë para komisionit shtetëror.

“Nga hulumtimet e komisionit në terren dhe harta, është vërtetuar edhe në zyrat e Komunës së Pejës se nuk do të gjeni sot apo kurdoherë më parë nga Kosova që ka bërë matje përtej vijës kufitare Kosovë-Mali i Zi dhe që e ka regjistruar si territor të Kosovës”.




Me kërkesën e qytetarëve dhe ish Kryetarëve të Komunave, Komisioni shtetëror deklaron se ka sqaruar në terren dhe zyra ish kryetarëve:se qytetarët rezident të shtetit fqinjë, veçanërisht ata të brezit kufitar mund të kanë prona në të dy anët e kufirit të Kosovës me të gjitha të drejtat e barabarta sipas ligjeve të shtetit ku ndodhet ajo pronë. Kjo nënkupton se qytetari nga Kosova është pronar i pronës në anën tjetër të kufirit i ka pronat në territorin e Malit të Zi por i gëzon të gjitha të drejtat sikurse shtetasit rezident të atij shteti.

“Bazuar në këto sqarime të komisionit, qytetarët e Komunës së Pejës dhe Deçanit i kanë dorëzuar listat e mbi 10 fshatrave me kërkesat e tyre. Këto kërkesa ishin të drejtuara më herët në vitin 2005, 2009 dhe 2013 në Rozhajë, Berane e Plavë por edhe në Kuvendin e Kosovës. Siç shihet edhe në kërkesat nga qytetaret është konfirmuar se: qytetarët çdo herë i kanë paguar tatimet dhe obligimet në komunat e Malit të Zi sepse atje i kishin të regjistruara përherë që nga themelimi i atyre pronave”.

Komisioni shprehet se lista në vijim është me emrat dhe adresat e 37 qytetarëve nga Komuna e Deçanit e Pejës qe kanë ri konfirmuar pronën e tyre në zonën kadastraleVelikë, komuna e Plavës-Mal i Zi, të cilat gjinden në vendin e quajtur Bjelluhë.

“Për pronat e këtyre pronareve në territorin e Malit të Zi i kanë edhe fletët poseduese nga Komuna e Plavës në gjithë periudhën 1974-2015, por edhe më herët se kjo periudhë. Këta pronarë e pohojnë dhe ofrojnë dokumentacionin me fletë poseduese, për pagesën e tatimit atje dhe janë prona në Mal të Zi edhe para periudhës 1974-2015. Ky dokumentacion është i arkivuar edhe në sekretarinë e Komisionit shtetëror”.

Komisioni i ekspertëve i dorëzoi kryeministrit Mustafa raportin final të matjes së territorit të Republikës së Kosovës

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Isa Mustafa, ka pranuar sot raportin përfundimtar të punës së Komisionit të ekspertëve për matjen e territorit të Republikës së Kosovës.

Të pranishëm ishin edhe zëvendëskryeministrat Hajredin Kuçi dhe Ramiz Kelmendi, si dhe anëtarët e Komisionit të ekspertëve.

Kryetari i Komisionit, Akademik Hivzi Islami, gjatë dorëzimit të raportit theksoi përkushtimin e anëtarëve të Komisionit në kryerjen e kësaj pune të rëndësishme.

“E pranuam këtë detyrë, sigurisht jo të lehtë, dhe e konsideruam si çështje madhore shtetërore dhe kombëtare”, tha Akademik Islami.

Duke folur për punën një mujore të Komisionit, Akademik Islami tha se anëtarët e tij kanë punuar ditë e natë me ekipet e tyre duke ardhur te ky rezultat përfundimtar.

“Mendoj se është një rezultat i qëndrueshëm profesionalisht, shkencërisht, që do t’i shërbej për të mirë edhe shtetit, edhe shoqërisë, edhe shkencës dhe të vërtetës dhe të gjithë Kosovës”, tha kryetari i Komisionit, Akademik Hivzi Islami.

Kryeministri Isa Mustafa ka falënderuar kryetarin Islami dhe të gjithë anëtarët e Komisionit për punën dhe përkushtimin e tyre.

“Ne kemi pas nderin që një Akademik, një kryetar i Akademisë sonë të drejtojë punën e këtij Komisioni. Falënderoj anëtarët e Komisionit për punën, përkushtimin dhe përgjegjësinë e lartë.

Ne iu kemi besuar juve këtë punë dhe ne e vlerësojmë punën tuaj. Unë mendoj se do ta vlerësoj e tërë Kosova sepse për këtë vend është me rëndësi themelore që të ofrojmë fakte për qytetarët tanë, në mënyrë që e gjithë ajo që është thënë të argumentohet sepse njerëzit kanë nevojë ta dinë të vërtetën.


Prandaj, ne me respektin më të madh do ta trajtomë këtë raport në Qeverinë e Republikës së Kosovës dhe do ta procedojmë edhe te deputetët e Kuvendit të Republikës së Kosovës, te Presidenti i vendit dhe më vonë, në vazhdim të kësaj, do të procedojmë edhe me Ligjin për Ratifikimin e Marrëveshjes.

Ky është një proces i ndarë nga puna e këtij Komisioni sepse ju e keni bërë një punë të veçantë, por ne para qytetarëve mendoj se po japim një përgjigje meritore dhe një përgjigje shumë të saktë”, tha kryeministri Mustafa, duke falënderuar edhe një herë Komisionin për punën, duke siguruar se Qeveria me përgjegjësinë më të madhe do ta trajtojë këtë raport dhe do të merr parasysh të gjitha faktet që Komisioni ka nxjerrë dhe i ka argumentuar.

Konteksti ndërkombëtar dhe ish-jugosllav i demarkacionit

Zyrtarët e Kosovës e kanë përmendur Kushtetutën e Kosovës të vitit 1974 si bazë për shënimin e vijës kufitare me këtë shtet fqinj, por edhe Marrëveshjen e Kumanovës, të nënshkruar në vitin 1999, në mes forcave serbe dhe forcave të NATO-s dhe dokumentin e Ahtisarit, në bazë të të cilit është themeluar shteti i Kosovës.




Sipas tyre, këto dokumente përbëjnë kuadrin normativ për demarkacion. Në anën tjetër, opozita në Mal të Zi propozoi që shënimi i vijës kufitare midis Kosovës dhe Malit të Zi të bëhet sipas ndarjes së vendosur nga Serbia dhe Mali i Zi gjatë luftërave imperialiste ballkanike nga viti 1912/1913, shkruan Zejnullah Gruda.

Milovan Gjillas: “Kufiri ka mbetur në Çakorr”

Kohën e fundit është hapur një debat i gjerë rreth shënimit të vijës kufitare në mes Kosovës dhe Malit të Zi. Kjo procedurë në gjuhën diplomatike dhe të së drejtës ndërkombëtare njihet me termin demarkacion, që ka kuptimin e fjalës “me shënu” ose “me nda (përkufizu)” hapësirat e dy shteteve fqinje, ose me nda saktë hapësirat midis shteteve fqinje me vënien e shenjave kufitare.

Kjo procedurë bazohet më së shpeshti në traktat ndërkombëtar mbi delimitacionin e kufirit, të miratuar në konferenca ndërkombëtare. Traktatet e tilla rregullisht përmbajnë përshkrimin e vijës kufitare dhe hartat me vijë kufitare, që njihet me termin delimitacion. Demarkacioni nënkupton vënien e shenjave në tokë.

Komisioni mikst, të cilit mund t’i shtohet edhe përfaqësuesi i ndonjë ose disa shteteve tjera si arbitër, ka për detyrë vetëm t’i shënojë kufijtë në terren, duke u bazuar në përshkrimin e vijës kufitare dhe hartat kufitare. Ndonjëherë këtyre komisioneve u jepet e drejta t’i shmangen vijës së përcaktuar me delimitacion duke pasur parasysh rrethanat vendore gjeografike, ekonomike, etnike, hidrologjike etj. Pasi të tërhiqet vija kufitare, fiksohen pikat ku vija kufitare ndërron dukshëm drejtimin, në të cilat ngrihen (vihen) shtyllat kufitare ose shenjat e tjera kufitare. Në fund hartohet një procesverbal mbi vijën kufitare, me të cilin konstatohet marrëveshja e arritur dhe përshkruhen shtyllat ose shenjat e tjera kufitare.

Zyrtarët e Kosovës e kanë përmendur Kushtetutën e Kosovës të vitit 1974 si bazë për shënimin e vijës kufitare me këtë shtet fqinj, por edhe Marrëveshjen e Kumanovës, të nënshkruar në vitin 1999 në mes forcave serbe dhe forcave të NATO-s dhe dokumentin e Ahtisarit, në bazë të të cilit është themeluar shteti i Kosovës. Sipas tyre, këto dokumente përbëjnë kuadrin normativ për demarkacion.
Në anën tjetër, opozita në Mal të Zi propozoi që shënimi i vijës kufitare midis Kosovës dhe Malit të Zi të bëhet sipas ndarjes së vendosur nga Serbia dhe Mali i Zi gjatë luftërave imperialiste ballkanike nga viti 1912/1913, ku lumi Drin do të duhej të bënte kufirin midis dy shteteve, që domethënë se një pjesë e Dukagjinit me Pejën, Deçanin dhe Gjakovën do të duhej t’i jepej Malit të Zi.

*********

Punimi shkencor dëshmon se demarkacioni me Malin e Zi dëmton Kosovën

Duke pas parasysh shumë paqartësi rreth demarkacionit të Kosovës me Malin e Zi dhe duke parë që një numër i konsideruar individësh dhe institucionesh gabimisht po i qasen problemit të demarkacionit, Dr. Florim Isufi dhe Dr. Shpejtim Bulliqi kanë publikuar punimin shkencor me titull “Demarkacioni Kosovë-Mali i Zi (Aspekte ndërkombëtare, gjeografike, politike dhe historike) Gusht 2015” në mënyrë që të japin sqarime shtesë për ketë problematikë

Ata i janë përmbajtur tri pyetjeve kryesore gjeografike që bëhen para se të fillohet një hulumtim: KUR, KU dhe nga KUSH u bë ndarja kufitare mes njësive administrative të ish-Jugosllavisë.
“Së pari në mënyrë kronologjike hulumtuam se a ka pas komision për përcaktim të vijave kufitare ndonjëherë në ish-Jugosllavi dhe cili ishte ai komision. Gjithashtu konsultuam edhe numër të madh dokumentesh grafike (harta) ku prezantoheshin kufijtë administrativ të ish Jugosllavisë”, thonë Isufi dhe Bulliqi.

Ata, përmes hulumtimeve, erdhën në përfundimin se pas lutës së dytë Botërore në Jugosllavi ishte një komision për caktimin e vijave kufitare që i printe Milovan Gjilasi. Ky komision ishte në nivel federal dhe se ishte kompetent për përcaktimin e vijave përfundimtare.

“Komisioni u propozua nga Politbyroja e komitetit qendror të PK të Jugosllavisë me 11.06.1945, ndërsa u formua me 19.06.1945 nga kryesia e AVNOJ-të. Kryetar i komisionit u caktua Milovan Gjilas (me etni malazeze) si njeriu më i besueshëm i Titos”, thonë ata.

Sipas tyre, edhe në at kohë, sikurse sot, për prezantimin e vijave kufitare si hartat më të sakta dhe me kredibile ishin hartat topografie.




“Ne i dhamë vetes për detyrë që t’i siguronim hartat topografike të asaj kohe dhe të kontrollonim a kishin vija kufitare të paraqitura në to apo jo”.

Për fat të mirë, ata i siguruan hartat topografike dhe atë të periudhës vijuese nga 1948 deri 1962 kur vepronte komisioni. Harta të prodhuara nga Instituti i gjeografisë ushtarake të Jugosllavisë dhe të publikuara në Enciklopedinë e Jugosllavisë e cila gjendet në shumicën e bibliotekave gjithandej nëpër Botë.

“Këto harta i gjeoreferencuam dhe i futëm në GIS për përpunim të më tejmë. Mbi to vizatuam vijën kufitare me Malin e zi. Qe të vërtetojmë ndryshimin apo mos ndryshimin e sipërfaqes së Kosovës ishte e nevojshme të kemi vijën kufitare të propozuar nga komisioni aktual për demarkacion dhe mirëmbajtje të kufirit.

Me qenë se kjo vijë kufitare ende nuk është publikuar dhe nuk mund të shfrytëzohet dhe analizohet nga opinioni publik dhe qarqet shkencore, ne vumë mbi harta topografike kufirin aktual që shfrytëzohet nga institucionet e Kosovës dhe nga disa Gjeo-Web portale botërore. Që në start kemi vërtetuar se ka një mos përputhje të këtyre vijave. Me analiza të më tejme konstatuam se kjo mospërputhje është rreth 8890.5 ha”, theksojnë Dr. Florim Isufi dhe Dr. Shpejtim Bulliqi në hulumtimin e tyre.

“Kosova, sipas këtyre vijave, humb 8890.5 ha, në raport me Malin e Zi, ndërsa fiton rreth 761.2 ha. Bilanci i shkëmbimit territorial mes këtyre dy shteteve është rreth 8229.3 ha negativ për Kosovën”, theksojnë ata.

Më tej, Isufi dhe Bulliqi kanë analizuar kualitetin e vijave kufitare, asaj të komisionit federal të ish-Jugosllavisë (kufijve të TITOS) dhe asaj që tani përdorin institucionet e Kosovës.



“Kufiri i ashtuquajtur i Titos në aspektin kualitativ, mundësisë së mirëmbajtjes si dhe mundësisë së paraqitjes së ndonjë mospajtimi e ndonjë ngatërrese të mundshme individuale apo institucionale është e punuar me kujdes dhe me profesionalizëm shumë të madh. Kjo edhe është e arsyeshme se në të kanë punuar hartografët më të mirë të kohës me instrumentet më të zhvilluar të asaj kohe në njërin ndër institutet më zhvilluara ndoshta edhe ne Evropë”, thonë më tej ata.

Vija kufitare e shfrytëzuar aktualisht nga institucionet e Kosovës dhe disa ueb serverë, ata theksojnë se profesionalisht është me të meta, nuk i përmbahet rregullave fiziko-gjeografike, dhe në vete lë mundësi të mëdha të paqartësive në terren.

“Duke pa se numër i konsiderueshëm i njerëzve po përqendrohet vetëm në shfrytëzimin e kullotave për bagëti dhe se mund të ekzistojë mundësia e ndonjë marrëveshjeje me Malin e Zi për shfrytëzimin e tyre, ne iu kemi qas edhe analizës së valorizimit ekonomik dhe dëmeve që mund të shkaktohen nga ndryshimi i vijës kufitare”, potencojnë ata.



“Kemi analizuar pellgun e lumit Bjelluha si një kompaktësi morfologjike dhe hidrike të terrenit i cili mbetet komplet jashtë territorit të Kosovës me hartat që përdoren nga institucionet e Kosovës në kundërshtim me hartat e komisionit Gjillasit në kohën e TITOS. Kemi ndjek të gjitha procedurat shkencore hartografike dhe fiziko-gjeografike dhe kemi nxjerr disa rezultate.

Pellgu Bjelluah konsiderohet si një nga burimet kryesore të Lumbardhit të Pejës, me një sasi të madhe të ujit. Ky pellg ka mbi 45% ekspozicion verior, që për gjerësitë e mesme gjeografike veriore, në një lartësi të tillë mbidetare konsiderohet si një pasuri e madhe”, thonë më tej në hulumtimin e tyre Dr. Florim Isufi dhe Dr. Shpejtim Bulliqi.

Ata thonë se duke studiuar morfologjinë e pellgut dhe duke parë se pellgu është i izoluar nga Mali i Zi, dhe i cili ka dalje në anën e Kosovës përmes një gryke të ngushte afër Kuqishtës, u simulua mbyllja e rrjedhës së lumit me një pendë për të ndërtuar liqe artificial.

“Fituam një liqe artificial i cili në bazë të lartësisë së pendës do të akumulonte sasinë e ujit të rrjedhës së Bjelluhës. U konstatua se një liqe i tillë artificial në hapësirën më ekologjike në Kosovë do të ishte kapital shumë i çmuar dhe mjaft profitabil për rrafshin e Dukagjinit dhe Kosovën në tërësi. Liqe të tillë artificialë në lartësi të tillë mbidetare dhe me vëllim të njëjtë ka gjithandej në botë”, theksojnë ata.

Tabela 3. Sipërfaqja dhe kapaciteti i liqenit artificial në lumin Bjelluha sipas lartësisë së pendës

Lartësia e pendës 50 m 100 m 150 m 200 m 250 m 300 m

Sipërfaqja e liqenit në hektar 8.44 33.92 74.19 141.66 249.10 396.04

Sasia m3 2.108.750 8.435.000 31.245.000 68.252.500 128.837.500 219.287.500

Burimi: Llogaritjet i kanë bërë autorët duke aplikuar programe aplikative të GIS-it dhe MDR

 me saksi prej 20m/pixel

Në fund, pas konstatimeve të shumë fakteve, kemi hedh edhe një herë pyetjet që përdoren në hulumtime gjeografike me qëllim që dikush nga institucionet e Kosovës apo edhe shkenca në përgjithësi të jep përgjigje se KU, KUR dhe nga KUSH u bë modifikimi i kufijve të caktuar nga komisioni i Jugosllavisë i udhëhequr nga Millovan Gjillasi dhe i aprovuar nga Tito.

Pas analizave të bëra dhe rezultateve të fituara, mund të përfundohet se:

• Ka probleme dhe paqartësi në vijën kufitare të Kosovës me Malin e Zi;

• Vija kufitare e punuar dhe e publikuar në hartat topografike 1948/58/62 nga IGJU i Jugosllavisë është i saktë, metodologjikisht i drejtë, dhe se askush nuk mund të gjej asnjë vërejtje bazuar në morfologjinë e terrenit;

• Vija kufitare e punuar dhe publikuar nga institucionet e Kosovës nuk i përmbahet rregullave për demarkacion, nuk i përcjell vijat ujëndarëse dhe ka probleme të shumta identifikuese dhe në mirëmbajtje të kufirit.




• Dallimi në sipërfaqen e Kosovës mes këtyre dy vijave kufitare është 82.3 km2 në dëm të Kosovës;
• Sipas vijës kufitare nga hartat e institucioneve të Kosovës jashtë territorit të Kosovës mbesin burime kryesore ujore të Lumbardhit të Pejës;

• I shkaktohet dëm i pa llogaritshëm Kosovës në aspektin ekonomik dhe resurseve ujore.

********

Dy matje të territorit të Kosovës – dy rezultate të kundërta

Komisioni shtetëror për matjen e territorit u ka dhënë garancitë e veta qytetarëve se Kosova nuk ka humbur territor më Marrëveshjen për demarkacionin e kufirit me Malin e Zi.1 Kufiri
Ndërkohë që një komision tjetër, i pavarur, ka konstatuar se me ratifikimin e demarkacionit aktual, Kosova do t’i falte Malit të Zi territor në sipërfaqe prej 70.44 km2.


Por, zëdhënësi i Komisionit shtetëror për matjen e territorit, Tomor Çela, ka thënë se territori i Kosovës mbetet i njëjtë, dhe se disa humbje kanë ndodhur vetëm me rastin e demarkacionit të kufirit me Maqedoninë, vite më parë, por jo edhe me demarkacionin e kufirit me Malin e Zi.

Këto komente, Tomor Çela i ka bërë pas përmbylljes së debatit rreth gjetjeve të prezantuara nga Komisioni shtetëror për matjen e territorit të Kosovës.

“Ne i sigurojmë të gjithë qytetarët e Kosovës se sipërfaqja e territorit të Kosovës do të vazhdojë të mbetet kjo që ka qenë nga viti 1974 deri më sot, me përjashtim të atyre zonave kadastrale (në vijën kufitare me Maqedoninë) të cilat ju kemi informuar mbi bazën e gjetjeve që ne i kemi pasur gjatë punës sonë”, ka thënë Çela.

“Në bazë të gjithë këtyre gjetjeve është vërtetuar se territori i Republikës së Kosovës është 10.905.25 km2”, ka theksuar ai.

Profesori Çela i ka ftuar ekspertët e pavarur dhe deputetët që po i kundërshtojnë gjetjet e Komisionit shtetëror që t’i prezantojnë faktet e tyre dhe të mos krijojnë huti në opinion.

Ai i ka kundërshtuar tezat, sipas të cilave, ky Komision është formuar vetëm për të bindur deputetët që të ratifikojnë demarkacionin me Malin e Zi në Kuvend, duke thënë se puna e Komisionit ishte profesionale dhe e paanshme.



Mirëpo, në anën tjetër, një komision i pavarur i prirë nga deputeti i Lidhjes Demokratike të Kosovës, Shpejtim Bulliqi ka prezantuar fakte të kundërta me Komisionin shtetëror.

Bulliqi ka thënë se puna e këtij komisioni të pavarur sjell si përfundim që me shënjimin e vijës kufitare, Kosova humb territor, kurse Mali i Zi, fiton sipërfaqe prej 70.44 km2.

“Në rast të ratifikimit të kësaj marrëveshje në Kuvendin e Kosovës, Mali i Zi do të rris sipërfaqen e tij. Nga viti 1945 deri më 2015, Mali i Zi kishte më pak sipërfaqe sesa pas këtij demaskimi”, ka deklaruar Bulliqi.

Tutje, Bulliqi ka thënë po ashtu se Mali i Zi gjatë aplikimit dhe anëtarësimit në organizatat ndërkombëtare është pranuar me sipërfaqe prej 13. 812 km2 dhe jo me 13 882 44 km2, siç rezulton pas Marrëveshjes së arritur me Kosovën.




Kundër marrëveshjes aktuale me Malin e Zi është paraqitur edhe profesori i të Drejtës Ndërkombëtare, Zejnullah Gruda. Ai tha se kushtëzimi i liberalizimit të vizave me demarkacionin është i padrejtë.

“Neve tash na thonë, doni liberalizimin, edhe atë me një pafytyrësi të cilën unë në literaturë vetëm dy herë gjatë historisë e kam hasur, pra hiqni dorë prej territorit. E doni territorin, nuk e keni liberalizimin”,është shprehur Gruda.

Sidoqoftë, debatet për dhe kundër marrëveshjes aktuale me Malin e Zi për shënjimin e vijës kufitare po vazhdojnë dhe pritet që një frymë e tillë të përcillet edhe në seancën e kuvendit, kur qeveria ta riprocedojë demarkacionin për ratifikim.

Ratifikimi i Demarkacionit me Malin e Zi, është vënë si kusht i pashmangshëm për liberalizimin e vizave nga ana e Komisionit Evropian.